Этымалагічны слоўнік беларускай мовы, 1978-2017

Аба́бак 'падбярозавік, Boletus scaber'. с. 39

Абабэ́нчыць ’аб’есціся’ (КТС) с. 40

Аба́ва ’маруджанне’ (КЭС). Гл. бавіцца. с. 40

Абазу́рыцца ’страціць сорам’ (Касп.) с. 40

Абайні́чы ’непаседлівае дзіця’ (Інстр. III). с. 41

Абако́л ’з абодвух бакоў’. Гл. кола. с. 41

Абаку́ліваць ’падманваць, ашукваць’ (Нас., Бяльк.), абакуліцца ’памыліцца’ (Нас., Яруш.), абакульнік ’ашуканец’ (Бяльк.), абакула ’той, хто ашуквае’ (Касп., Яруш.) с. 41

Абалва́ніць ’начыста абстрыгчы’, да балван (гл.). с. 41

Абало́на, абалоніна, бальна, бальніна ’знешнія вільготныя слаі дрэва, якія знаходзяцца пад карой’ (Шат., Сцяшк.), абалонка, абалонь ’верхнія слаі драўніны з жывымі яшчэ клеткамі’ (Бяльк., Касп., Яруш.), абалонь ’тс’ (Маш., Янк. I, КЭС), оболона ’тс’ (КСТ), абалонь ’гадавыя кольцы на пні дрэва’, абалоністы ’зроблены з верхніх слаёў дрэва’ (Шат.). с. 41

Абало́нка₂ ’шыба ў акне’ (Шат., Касп., Сцяшк., Янк. I, Маш.), оболонечка ’фортачка’ (Булг., Доўн.-Зап.), с. 42

Абало́нь ’лугавое ўзбярэжжа ракі, якое заліваецца ў разводдзе’ (Янк. I), абалонне ’тс’ (Касп., КТС), абалона ’тс’ (КТС). с. 42

Абамбе́рыць ’дрэнна пастрыгчы, як авечку’ (Янк. Мат., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 42

Абамрава́ць ’аслабець’ (Касп.) с. 42

Абані́ты ’пешчаны, балаваны’ (Касп.), с. 43

Абапну́цца ’акрыцца’ (Шат., Янк. I, Арх. ГУ), ’акрыцца (хусткай), завязць (фартух)’, абапнуць ’акрыць што-небудзь, чым-небудзь, накінуць што-небудзь на што-небудзь’ (Янк. I), абапінаха ’вялікая хустка’ (ДАБМ) с. 43

Аба́рак ’валік у плузе або возе’ (КСТ) с. 43

Абаро́нкі , обаронкі ’перавясла з кручаных дубцоў, якім змацоўваюцца зубы бараны паміж драўлянымі прутамі’ (Дзімітр.). Гл. барана. с. 43

Абарача́цца ’бываць у розных мясцінах’ (Шат.), ’перакульвацца, абыходзіцца’ (Нас.), абарачывацца ’тс’ (Юрч.), абарачываць ’перакульваць, пераварачваць’ (Юрч.), абварачацца, абварачываць. Гл. варочаць. с. 43

Абарлю́хта ’фрамуга’ (Сцяц.); обэрлюхт ’верхняя рама акна, якая адчыняецца як фортачка’ с. 43

Абармо́т ’махляр, прайдзісвет, чалавек, пазбаўлены даверу’ (Шат., КЭС, КТС), ’неахайны чалавек’ (Яўс.), абермот ’нязграбны чалавек’ (Кліх), с. 43

Абаро́г, абараг ’чатырохсхільная стрэшка для сена’ (Клім.), с. 44

Абарса́ць ’зацягнуць аборы ў лапці’ (Шат.), обарсаць (КСТ, КЭС), аббэрсаны (КТС), с. 44

Аббі́ўкі ’каласкі, што застаюцца пасля малацьбы’ (Нас., Бяльк., Др.-Падб., Гарэц.), с. 44

Аббо́рыш ’пласт сена, перабраны граблямі’ (Бяльк.) с. 44

Аббро́х ’чалавек, які з усімі пасварыўся, які любіць сварку’ (Мядзв.) да брахаць (гл.). с. 44

Абвіхну́цца ’памыліцца’ (Нас., Бяльк.), абвіхнуць ’ашукаць’ (Нас., Бяльк.). Гл. віхаць. с. 44

Абво́рак ’абворанае месца’ (КСТ) да абворваць (гл.). с. 44

Абвурга́ніваць ’абыгрываць’, абвурганівацца ’прайграваць’ (Нас.). с. 45

Абгаблява́ць да габляваць (гл.). с. 45

Абгайда́машыць ’абабраць каго-небудзь, абтрэсці’ (Яўс.) да гайдамак. с. 45

Абгалага́ніць ’абстрыгчы дагала’ (Юрч.), абкалганіць ’абстрыгчы’ (Яўс.) с. 45

Абгало́ціць ’давесці да галечы’ (КТС) да галота (гл.). с. 45

Абгамта́цца (БРС, КТС) да гамтаць (гл.). с. 45

Абганашы́ць ’ашчыпаць дачыста’ (Шат.) да ганашыць (гл.). с. 45

Абганя́ць ’акучваць бульбу сошкай’ да ганяць, гон. с. 45

Абганя́цца ’адмахвацца ад насякомых’, с. 45

Абгасці́цца ’адпачыць пасля дарогі’ (Нас., Бяльк.) да госць (гл.). с. 45

Абгню́сіць ’абгадзіць, запэцкаць’ (Шпіл.) да гнюс (гл.). с. 45

Абго́ртваць, обгортваць ’акучваць’ (Выг. дыс., КСТ). Гл. гартаць. с. 45

Абгарня́ць ’загарнуць’ (Яруш.), обгорнять ’акружаць, абдымаць, апранаць’ (Булг.), абгорнути ’акружыць’ (Нас. гіст.). Гл. гарнуць. с. 45

Абго́цаць ’аббегчы, абскакаць, абысці’ (Нас., Бяльк.) с. 45

Абда́ць ’абкідаць’ (КСТ) да даць (гл.). с. 45

Абджо́гаць ’высцебаць’ (Бяльк.), абджыгаць ’тс’ (Бяльк.), абкусаць (пра пчол)’ (Бяльк.). Гл. джогнуць, джгаць. с. 45

Абдзі́ркі ’абноскі адзення’ (Бяльк.) да абдзіраць. Гл. драць. с. 45

Абдзі́ркус ’той, хто хутка дзярэ адзенне’ (Сцяц.). с. 46

Абдзяжу́ліць ’высцебаць дзягай, раменным пасам’ (Бяльк.), с. 46

Абдра́паць ’абдзерці’ (КСТ). Гл. драпаць. с. 46

Абдры́паны ’абарваны’ (КТС, БРС), абдрыпаць, абдрыпацца, с. 46

Абдуле́йка ’фанабэрысты’ (Сцяшк.). с. 46

Абед ’абед, полудзень’, гл. есці, ежа. с. 46

Абе́дзікі ’дзіцячая гульня’ (Бяльк.). с. 46

Абе́рдзіна ’род лучыны’ (Маш.), ’смольная сасна’. с. 47

Абе́ртуха ’вялікі кавалак хлеба’ (Сцяц.), абэртуха ’тс’ (Клім.), обертка, обэртушка (КСТ), абіртня, абярня ’скібка хлеба праз усю круглую булку’ (Янук.). Сюды ж абельтух ’абжора’. с. 47

Абе́чак₁ (мн. абечкі) ’край рэшата’ (Бір. дыс., БРС), ’частка жорнаў, зробленая з дрэва, каб не высыпалася мука’ (Сцяшк. МГ), ’вечка, накрыўка’ (Сцяц.), абечка ’крышка дзежкі, каробкі; таксама ў рэшаце, сіце’ (Янк. I) с. 47

Абжа́ ’аглобля ў сасе’ (Касп.). с. 47

Абжарга́ць ’абняць нагамі’ (КТС, Карскі — Ковенск). Гл. ажыргаць. с. 48

Абжо́ра ’чалавек, што многа есць’ (БРС, Бяльк., Касп.), с. 48

Абза́ (БРС, Бір. дыс., Касп., Мядзв.), абзой (Бір. дыс., Сцяшк., Бяльк.), абзол ’апошні знадворны слой дрэва’ (Бяльк., Пятк., КСТ). Абзоістая дошка — дошка, якая ідзе за аполкам (калі робяць дошкі з бервяна). с. 48

Абздзі́мех ’няўклюда, нязграбны чалавек’ (Карскі, 2—3, 90). с. 49

Абзы́каць ’аббегаць па пустой справе (пра худога, лёгкага)’ (Юрч., Сін., 25); с. 49

Абібо́к ’абібок, гультай’ (БРС, Бір. дыс., Бяльк., КСТ, Мядзв., КЭС), абібока, абібочына с. 49

Абі́да ’крыўда’ (русізм?) (Бяльк.), абідзіць, абіднік (Бяльк.), абіднік, абіджанне, абіждацца (Нас.). с. 49

Абілама́ціцца ’збіцца з панталыку’ (КЭС, лаг.) да баламут (гл.). с. 49

Абірхава́ць ’нашыць на кажух «ірхі»’ (Шат.), абіршываць ’абшыць мехам’, абіршыць (КЭС), абіршыванне, абіршыны (Нас.). Гл. ірха. с. 49

Абі́ч ’частка цэпа, якой б’юць па калоссі’ (Кап.), абічышча ’цапільна’ (ДАБМ), абічоўка (Мат. дыял. канф.), абіч с. 49

Абіча́йка ’вобад з лубу ў рэшаце і мельнічным камені’ (Нас., Касп., ДАБМ, Бір. дыс., КЭС, Смул.), абечайка ’каркас бубна’ (КСТ), ’абочка з лубу ў рэшаце’, обечка ’абічайка ў веку да дзяжы’ (КСТ) с. 49

Абія́к, абіякі ’абутак на драўлянай падэшве’ (Сцяшк., Жд.), с. 50

Абкарэ́лы ’закарэлы, закарузлы’ (БРС), абкарэць ’засохнуць, пакрыцца коркай’ (Касп.), ’узбрудзіць і засушыць той бруд’ (КЭС, лаг.). с. 50

Абкіто́ваны ’замазаны кітам’, абкітаванне (Нас., Бяльк.), абкітоўка (Бяльк.) с. 50

Абкляпа́ць ’запырскаць граззю’ (Бяльк.), абкляпацца (Бяльк.). с. 50

Абко́рваць ’знімаць кару’ да кара (гл.), с. 50

Абла́ва ’аблава (пры паляванні)’ (БРС, Бяльк., Маш., Яруш., Шпіл., КСТ); с. 50

Аблаву́х, аблавуха, аблавушка, аблаух ’шапка з вушамі’ (Нас., Бяльк., Маш., Нік. Очерки), аблушаванка ’тс’ (Сцяшк. МГ) да аблавухі, аблаухі (гл.). с. 51

Аблаву́хі, аблаухі ’з вялікімі вушамі’ (БРС, Нас., Шат., Янк., Бір. дыс., Бяльк., Мат. Гродз.), с. 51

Абла́да ’улада, здабытак’ (БРС, КТС, Сцяшк.) с. 51

Абла́м₁ ’футра’ (Нас., Гарэц.), аблям ’тс’ (Бір. дыс.) с. 51

Абла́м₂ ’бруствер’ (Гарэц.), ’аблава’ (Касп.). с. 51

Аблапо́шыць ’абдурыць’ (Бяльк., КТС), аблапэшыць ’абкрасці’ (Яўс.), облапошить (Дабр.) с. 51

Абла́савацца ’аблюбаваць сабе нешта смачнае і мець цягу да яго’ (КЭС). Гл. ласы. с. 51

Аблато́шыць ’спустошыць, знішчыць’ (Сцяшк. МГ), аблаташыць ’абламаць, аббіць, абарваць (садавіну)’ (Бяльк., КТС), ’абкрасці, павыбіраўшы або пазрываўшы (у садзе, агародзе і інш.)’ (Юрч. Сін.), аблатышыць ’абарваць’ (Арх. ГУ) да латошыць (гл.). с. 51

Абла́хаць₁ ’абхадзіць, аббегаць’ (Бяльк., Янк. III), ’абшарыць’ (Яўс.), ’аббегаць з карыслівымі мэтамі, з мэтай разнюхаць або пажывіцца’ (Юрч. Сін.), ’аббегаць’ (мядз., Малько, вусн. паведамл.) да лахаць (гл.). с. 51

Абла́хаць₂ ’абгаварыць у выпадковых размовах, недарэчна’ (Юрч. Сін.) с. 51

Абле́так, аблетнік ’дрэвы, нарыхтаваныя к зіме, якія сохлі ўсё лета’ (Шат., Янк. III), аблет ’пералетаваны ў кастры (штабелі) лес’ (Бяльк.) да аб лета ’ўсё лета’. с. 52

Аблі́ва ’вадкасць з крахмалам, якой абліваюць ніткі для кроснаў’ (КСТ) да ліць. с. 52

Аблі́чча ’аблічча, твар, воблік’ с. 52

Абло́г₁ аблога ’неапрацаваная зямля, поле, якое не ўзорваецца некалькі год’, аблогаваць ’зарастаць дзірваном’ (Нас.), аблогам ляжаць ’хварэць’ (КЭС) с. 52

Абло́г₂, абл(уо)г ’пчолы перад раеннем’ (Сержп.) да аблажыць. с. 52

Абло́й ’шэрань, іней, намаразь’ (Касп.) ад абліць. с. 52

Абло́нь, аблона, аблонне ’роўнае поле, роўная лугавая прастора’ (БРС, Нас., Бяльк., Гарэц., КТС) с. 52

Аблу́біца, облубица ’простыя сані’ (Шпіл.) да луб (гл.). с. 52

Аблу́да₁ ’зман, памылка’ (БРС, Яруш., КТС), аблудны (КТС), с. 52

Аблу́да₂ ’бадзяга’ (драгіч., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.) да блудзіць (гл.). с. 52

Аблу́к ’суцэльны ліпавы лубок для скрыні і сценак у сялянскіх калёсах, кладзецца таксама і ў сані’ (Шат.), с. 52

Аблуне́ць ’зрабіцца мляўкім, непаваротлівым’ (КЭС, лаг.). с. 52

Аблы́баць ’абкасіць (траву)’ (Яўс.). с. 53

Аблы́жны ’ілжывы, хлуслівы, фальшывы’, аблыжна (Нас., Касп.), аблыжнік ’падхалім’ (КЭС), гл. ілгаць. с. 53

Аблы́таць ’апутаць’ (К.ТС), аблытацца ’звязацца, пасябравацца’ (КЭС). Гл. блытаць. с. 53

Абля́дры ’шляя ў хамуце’ (БРС, Нас.) с. 53

Абля́к ’дробная плотка’ (Крыв.). Абляк (антрапонім). с. 53

Аблямава́ць, аблямоўка (БРС, КТС). Гл. лямаваць. с. 53

Абляпі́ха ’Hippophe L.’ (Кіс., БРС, КТС) с. 53

Абля́рвіцца ’страціць гонар чэснай жанчыны’ (Бяльк.). Гл. лярва. с. 53

Абмага́ць ’перамагаць’, абмагчы ’падужаць, змагчы’ (Сцяц.). с. 53

Абмаро́чацца ’згубіць кірунак у незнаёмай мясціне’ (КЭСФ) да марочыць (гл.). с. 53

Абма́х, абмашка ’памылка’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц., Бяльк., Юрч., Касп., Яўс.), абмахівацца ’памыляцца’ (Нас.), абмахнуцца ’памыліцца’ (Бяльк.). с. 53

Абмё́рці ’epilepsia’ (КЭС) да мерці (гл.) с. 53

Абме́ці ’аўсяная мякіна’ (Янк. I), абмецце ’зерне нізкага гатунку’ (Янк. I), абмёты ’самая дробная салома, якая застаецца пасля малацьбы’ (Выг. дыс.), абмеціца ’мука з пяском, якая абмецена навакол мельнічнага каменя’ (Нас. Доп., КЭС). Гл. амёты. с. 53

Абме́шка ’чорныя сарты мукі, якія ідуць на корм жывёле’ (Бір. дыс.) с. 54

Абмішу́ліць, абмішульваць ’ашукаць, падмануць’ (Бяльк.), абмішуліцца ’прыкра памыліцца’ (Юрч. Сін.). с. 54

Абнацу́рыць ’абазначыць, адзначыць’, абнацурэнне (Шпіл.) с. 54

Абнагаце́ць ’абяднець, агаліцца’ (Гарэц., Др.-Падб.) с. 54

Абна́дзіцца ’прызвычаіцца да нечага павабнага’ (КЭС). Гл. надзіць. с. 54

Абначы́цца ’заначаваць выпадкова’ (Юрч. Сін.), абначэць ’тс’ (Хрэст. дыял., 27, віц.) да ноч (гл.). с. 54

Або́д (Касп.), абод, абоддзе (Шат., КТС). с. 55

Або́е (БРС), абоі ’абодва’ (Шат., Касп., КЭС). с. 55

Або́ец ’клінок, якім замацоўваецца каса на касільне’ с. 55

Або́жня ’пабудова са сценамі для гаспадарчых прылад' (ДАБМ), с. 55

Або́з ’гуж павозак’ (БРС, Бяльк., КТС), с. 55

Або́йма ’аб’ём, ахват’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., КТС), с. 55

Або́ра₁ ’тонкая вяровачка, у тым ліку і тая, якой падвязваюцца лапці’ (Нас., Бяльк., Касп., Шат.), оборона ’вяроўка, якой падвязваюць лапці’ (Мядзв.). с. 55

Або́ра₂ ’месца на двары, абгароджанае жэрдкамі, дзе летам начуе жывёла; хлеў, вялікі будынак для кароў’, с. 56

Або́рак ’абворанае кругом месца; невялікі лужок на полі, наўкол якога ралля’ (Нас., Бяльк., Юрч., Гарэц., Касп., Прышч. дыс.), аборачак, абурочак ’астравок у полі, дзе растуць дрэвы’ (КСТ) с. 56

Абпяну́цца ’акрыцца’, абпянуць (Янк. Мат.). Гл. абапнуцца. с. 56

Абраві́та ’абавязкова, няўхільна’ (Бяльк.), ’прама’ (Раст.). с. 56

Абра́за (Нас., Бяльк., Яруш., КЭС). с. 56

Абрака́цца ’абяцаць выканаць якую-небудзь справу ў імя бога, даваць абет’ (Шат., Сцяшк., Касп., Арх. ГУ, КЭС), абрачыся ’ахвяравацца’ (КЭС) с. 56

Абрамі́зіць ’ашукаць, абмануць’ (КЭС). Гл. раміз. с. 57

Абрамяня́ць ’пачакаць’ (Шат.) с. 57

Абрахава́ць ’падлічыць’ (Нас.) с. 57

Абро́вак ’бок дарогі’ (Сцяшк. МГ) с. 57

Абро́жак, аброжка ’ашыйнік’ (БРС, Нас.), с. 57

Абро́к₁ ’ахвяраванне рэлігійнага парадку’ (Бяльк.), ’абяцанне, якое давалі богу, каб перасталі дзеці паміраць’ (КСТ), с. 57

Абро́к₂ ’корм, які бярэцца ў дарогу для каня’ с. 57

Абро́ць ’аброць, вуздэчка (з мачала або вяроўкі)’, абротачка, абротка, абротаць. с. 57

Абру́д ’ніжняя частка драўлянага посуду (цэбра)’ (Шат.). с. 58

Абруза́ць₁ ’пухнуць, азызнуць’ (Нас.), абрузлы (Нас.), абрузглы (Касп.), абрюзлы (Бяльк.). с. 58

Абруза́ць₂ ’спаць’, абрузанне (Юрч.), с. 58

Абру́с ’кусок спецыяльна вытканай тканіны, якой засцілаюць стол’, абрусны ’ручнік на іконах’, с. 58

Абру́ч ’абруч, кольца’ (БРС, Нас., Касп.), абручык (Нас.), абручык ’кольца, якім замацоўваецца каса на касільне’ с. 58

Абры́вак ’хабар, магарыч’ (КЭС) с. 58

Абры́да, абрыдзіць, гл. брыдота, брыдкі. с. 58

Абры́дзень ’густая сетка для лоўлі рыбы’ (Касп.) с. 59

Абрызло́е (малако) ’малако, якое без пары загусла’, абрызнуць ’загусцець (аб свежым, салодкім малацэ)’ (КЭС), абрызклы ’пра напаўкіслае малако’ (Некр.). с. 59

Абры́нданы ’абляпаны, запэцканы’ (БРС, Сцяц., КТС), абрындывацца ’абрывацца махрамі (аб спадніцы)’ (Шат.). с. 59

Абрыну́цца ’трапіць’, гл. рынуцца; с. 59

Абрыня́ць ’напухнуць, азызнуць’ (Шн.). с. 59

Абры́ць ’завязаць (хустку)’ (Мат. Гродз.) с. 59

Абрэ́нджа ’металічнае кальцо для замацавання ступіцы кола’ (Нік. Очерки) с. 59

Абса́ц ’абцас’ (Нас.). Гл. абцас. с. 60

Абсталява́ць, абсталяваны (БРС, Касп.) с. 60

Абсмо́рганы ’абскубены, абарваны’. Гл. сморгаць, шморгаць. с. 60

Абсалю́цыя ’адпушчэнне грахоў’ (Нас.), с. 60

Абсудо́біцца ’ўрабіцца, запэцкацца’ (Хрэст. дыял.), с. 60

Абсупо́ніваць ’абыгрываць’ (Нас.) да супоня, супоніць (гл.). с. 60

Абсу́рыцца ’апарыцца’ (Касп.). с. 60

Абуго́ня ’ўчастак поля, які намячаецца ўзараць’ (Юрч.), ’узараная частка гоняў’ (Гарэц.). Гл. гоні і бугоня. с. 60

Абу́за (БРС, Гарэц., Нас., Бяльк., Касп.) ’лішняя турбота, распуста, брыда, гультай’, абузны ’непрыемны, прыкры, завадны, што перашкаджае’ (Нас., Гарэц., Касп.), абузніца ’распусніца, гультайка’ (Нас. Сб.) с. 60

Абуме́рлы ’сумны, прыгнечаны’ (КТС). с. 61

Абу́рыны ’перабітая ў час малацьбы салома’ (Арх. ГУ) да бурыць (гл.). с. 61

Абу́рыцца ’абваліцца’ (Арх. ГУ). Гл. бурыць. с. 61

Абусо́ка ’акружэнне пасля высочвання (звера)’ (Касп.) с. 61

Абу́ць, абуваць ’надзець абутак’ (БРС, Шат., Касп.), абувацца (Бір. дыс., Касп.), абуцца с. 61

Абу́ць у ла́пці ’абмахляваць’ (Шат.), с. 61

Абхі́нуць ’абхінуць, захіліць’. Гл. хінуць. с. 61

Абца́с, абсац (Гарэц., Др.-Падб., Сцяц., Яруш.). с. 61

Абцэ́сам ’хутка, імкліва’ (Сцяшк. МГ) с. 62

Абця́ць ’абцерабіць, абсячы’ (БРС, Шат., Бяльк.). Гл. цяць. с. 62

Абчыка́ніць ’абстрыгчы роўна, нізка’ (Юрч.Сін.), с. 62

Абчыкры́жыць ’абрэзаць, абстрыгчы (коратка)’ (Гарэц., Юрч., Др.-Падб.). Гл. чыкрыжыць. с. 62

Абчылга́ніць ’абстрыгчы’ (Яшкін, вусн. паведамл., слаўг.). с. 62

Абчычы́каць ’абстрыгчы хутка’ (Малько, вусн. паведамл., мядз.). с. 62

Абшаво́ліваць, абшаволіць ’абкрадаць, абшукваць, абманваць’ (Нас. Доп.), абшаваліць ’тс’ (Юрч. Сін.). Да шаволіць (гл.) ’шавяліць’ (Бірыла, вусн. паведамл.). с. 62

Абшалё́стаць ’абабраць (плады), абкрасці’ (Сцяц., КТС, Міхневіч, вусн. паведамл.), с. 62

Абшалё́хтаць (КТС). Гл. абшалёстаць. с. 62

Абшалупа́шыць ’вылузаць’ (Бяльк.). Гл. шалупенне, шалупіна. с. 62

Абша́міць ’зрабіць што-небудзь употай, хутка’ (Бяльк.) да шамаць (гл.) ’рабіць шорах, шастаць’. с. 62

Абша́р ’абшар, прастора’ (БРС, Бяльк., Сцяшк. МГ). Абшар (пшен’ицы) с. 63

Абшарпа́нец ’абадранец’ (Нас., Юрч.), абшарпанік (Гарэц.), абшарпонік (Др.-Падб.), абшарпаць, абшарпаны (Нас., Бяльк.). Гл. шарпаць. с. 63

Абша́рхацца ’знюхацца, сысціся’ (Бяльк.) да шарохацца ’таўчыся, церціся’ (гл.). с. 63

Абшасну́цца ’спатыкнуцца, абарвацца, упасці звысоку’ (Нас., Арх. Бяльк., Юрч., Яруш.) с. 63

Абша́стаць ’абабраць, абакрасці’ (Бяльк., БРС, Касп.), абшастаць ’абрэзаць’ (Сцяц.) да шастаць (гл.). с. 63

Абшва́біць ’абакрасці, абыграць’ (Нас.), с. 63

Абшвы́ргаць ’закідаць (граззю)’ (Нас.). Гл. швыргаць. с. 63

Абшкума́ціць ’ускалмаціць, абарваць, абабраць’ (Бяльк., Гарэц.). Гл. шкумаціць. с. 63

Абшліпа́цца ’запэцкацца ў гразь’ (Бяльк.), с. 63

Абшлы́ндацца ’падрацца, знасіцца ўнізе, у падоле’ (Бяльк.) да шлындаць ’бадзяцца’ (гл.). с. 63

Абшма́льцаваць ’засаліць (адзежу)’ (Шат.) с. 63

Абшмарава́ць ’абцерці’ (Шат.) да шмараваць (гл.) ’пэцкаць, шмараваць’, с. 63

Абшмо́ргаць ’абцерці’ (Шат.) с. 63

Абшмульга́ць ’абдзерці’ (Нас., Бяльк.), абшмульганы ’абадраны’ (Нас.). Гл. шмульгаць. с. 63

Абшны́парыць ’абмацаць, абшукаць’ (Нас., Касп.). Гл. шныпар. с. 63

Абшпа́рыць ’зняць скуру, біць, хвастаць (пра дождж)’ (Нас.). с. 64

Абшулапа́шыць ’аблушчыць, аблузаць’ (Бяльк.) с. 64

Абшурапа́ціцца (гл. шурпаты), абшурпанец, ’абадранец’ (Янк. II), с. 64

Абшусну́цца ’абарвацца, упасці’ (Нас.), с. 64

Абшчале́піць ’абняць моцна, гулліва’ (Юрч. Сін.). с. 64

Абшчапі́ць ’абхапіць рукамі, нарабіць прышчэпак (сад.)’ (Янк. I), абшчэпкі ’абдымкі’ (Яўс.) да шчапіць (гл.). с. 64

Абшчо́тавацца ’зрабіць памылку пры падліках’ (Нас.) с. 64

Абшчэ́пліваць ’абдымаць моцна’ (Нас.Доп.). Гл. абшчапіць. с. 64

Абшывалі́ць ’абабраць, абакрасці, зрабіць хутка справу’, с. 64

Абшэ́ўка ’манжэта’ (БРС, Бір. дыс.) с. 64

Абыго́нь (араць у абыгонь) ’калі ворыва пачынаецца з сярэдзіны загона; калі ворыва робіцца ў сярэдзіне загона’ (Выг. дыс.) с. 64

Абыдзе́ннік ’сувой палатна з нітак ільну, якія былі спрадзеныя за дзень’ (у адпаведнасці з ахвяраваннем цэлых вёсак у час засухі) с. 65

Абы́дзень ’штодня; за дзень, на працягу дня’ (Бяльк., Гарэц., Грыг.) с. 65

Абыйма́ць ’абдымаць’ (Гарэц.), абыйманак ’абдымак’ (Др.-Падб.) с. 65

Абыймо́ ’аб’ём’ (Дуж.-Душ.). Гл. обойма. с. 65

Абыйсці́ся: обыйс’ц’иса ’закруціцца, заблытацца (у лесе, напр.)’ (КСТ) да ісці (гл.). с. 65

Абык ’звычай, звычка’ (Нас.), абыкаць (Нас.) с. 65

Абы́р ’вокліч пры адгоне авечак’ (КСТ), с. 65

Абы́раць ’прывыкнуць да дрэнных абставін’ (БРС), абырацца (КТС), с. 65

Абцо́баны ’абдрыпаны’ (Суднік, вусн. паведамл., полац.) с. 65

Абыто́к ’востраў’ (Др.-Падб.) с. 66

Абыча́йлівы ’з норавам’ (Касп.) (да абычай) ’той, хто прытрымліваецца сваіх звычак’. с. 66

Абыя́кавы да абы (гл.), як (гл.). с. 66

Абэ́лка ’скарга, абвінавачанне’ (полац., Суднік, вусн. паведамл.) с. 66

Абэ́лтус ’ёлупень, аболтус’ (КТС) с. 66

Абэ́лтух ’ёлупень’ (КТС). Гл. абэлтус. с. 66

Абэ́ржа₁ ’прасторная хата, вялізная будоўля’ (Жд., Цыхун, вусн. памедамл., КТС, Арашонкава, нясвіж., вусн. паведамл.) с. 66

Абэ́ржа₂ ’здаровая, мажная кабеціна’ (Жд.) с. 66

Аб’яё́даць, абаёдаць ’есці з прагнасцю’ (Бяльк.) с. 66

Аб’яго́рыць ’ашукаць’ (Бяльк., Юрч. Сін.) с. 66

Абязве́чыць ’знявечыць, скалечыць’ (БРС, Шат., Гарэц., Сцяшк. МГ, Бір. дыс.), абязвечыць (Нас.), об’езвечить (КСТ), абязвечаны (Нас.) с. 66

Абялі́ць ’зняць кару, каб была відаць белая драўніна’ (Шат.). с. 67

Абярну́ць ’паставіць дном угору, паваліць на бок’ (БРС, Касп.), абвярнуцца (Юрч., Касп., КЭС) с. 67

Абярэ́мак ’ахапак’ (БРС, Нас., Арх. ГУ, КТС), об’еремок (КСТ) с. 67

Абясці́ць ’абвясціць’ (Нас.), ’абяцаць’ (Шат.) с. 67

Абятні́ца ’абяцанне, абяцаная рэч’ (Нас.) с. 67

Аб’яхе́рыць, аб’яхерваць ’ашукаць’ (Нас.), аб’яхервацца ’ашуквацца’ с. 67

Абяца́ць, абяцанка, абяцанне; с. 67

Абяча́йка ’край рэшата, крышкі дзежкі, павекі’ (Бір. дыс.), абячаек ’вобад, які ўтварае краі сіта ці века для дзяжы’ (Шат.). Гл. абечак. с. 67

Аб’яшэ́ць ’стаць нахабным’ (Арх. ГУ), с. 67

Ава́д ’авадзень’ (Бір. дыс., Нас., Янк. II), авадзень (БРС, Шат., Бір. дыс., Арх. Бяльк., Касп.), авадзье (Бір. дыс.), говыдьде (Клім.). с. 67

Ава́лак ’прылада, якой прасуюць («качаюць») бялізну’ (Янк.) с. 68

Аванту́ра (БРС, Нас., Бяльк., Касп., Гарэц.), авантурнік, (Бяльк., Касп., КЭС), авантурыць (Бяльк.). с. 68

Аванэ́ля ’малітва па нябожчыку’ (Сцяшк. МГ) с. 68

Ава́т ’сярэдзіна дня, самая гарачыня летам, калі кароў на пашы кусаюць авадні’ (Янук.) с. 69

Аве́чка, авеччы, авечны, авечнік, с. 69

Аві́дзь ’вось жа’ (Бяльк.) да відзець (гл.). с. 69

Аві́н ’будынак для сушкі снапоў’ (ДАБМ, Касп.), авин, аввинь (Лысенка, СПГ) ’тс’, овин ’будоўля для захоўвання і малацьбы снапоў’ (Мат. Смал.), ovin’ ’будынак для сушэння збожжа (паўд.-бел.)’ (Смул.). с. 69

Аво́й, авай ’ай, выражэнне здзіўлення ці абурэння’ (Бяльк.), авэй. (Шат.) с. 70

Аво́нтпіцца ’пудзіцца’ (Нас.), гл. вонтпіцца. с. 70

Аво́сь ’вось’ (Нас., Бяльк.), с. 70

Аво́хці ’гора мне’ (БРС, Янк. БП, Нас., Бяльк., Гарэц.) с. 70

Аву́нь ’вон (вокліч для адгону сабакі)’ (Бяльк.); с. 70

Авур-авур-авур ’падзыўныя словы для авечак’ (Інстр. III), авуль-вуль-вуль ’тс’ (Дразд.). с. 70

Авы́ць ’вокліч для адгону парасят’ (Бяльк., Мядзв.), с. 70

Авясе́ц ’каласоўнік Bromus L’ (Інстр. II) с. 70

Авяру́шкі ’вясеннія апенькі’ (Інстр. II) с. 70

Ага́ ’так’ (Шат., Гарэц., Нас.), агы ’тс’ (КСТ), с. 71

Агада́ць ’здабыць, прыпасці’ (Сцяшк. МГ), ’набыць, купіць, узяць напавер’ (КЭС, лаг.), гл. гадаць. с. 71

Ага́ззю ’нахабна’ (Касп.) да агазны (гл.). с. 71

Ага́зны, агазлівы ’надакучлівы, свавольны’ (Касп.), агазлы (так гавораць пра рэч, якая няўдала зроблена і выгляду не мае) (КЭС, лаг.). с. 71

Ага́знуць ’асіпнуць, ахрыпнуць’ (КСТ). с. 71

Аганя́цца, аганяць хвастом ’адмахвацца (ад авадней, сляпнёў і інш.) (КЭС). Гл. агон. с. 71

Агапа́ць ’скакаць’ (Арх. ГУ) да гоп (гл.). с. 71

Ага́та ’прызба’ (Сцяшк.), ’уцяпленне хаты на зіму’ Сцяшк. МГ), агачыць ’закідаць прызбу’ (Сцяшк.), ’уцяпліць хату на зіму’ (Сцяшк. МГ) да гаць, гаціць (гл.). с. 71

Ага́шнік ’матуз ці вяроўка, якая ўшываецца ў штаны замест гузікаў’ (Інстр. I, Бяльк.). Гл. гашнік. с. 72

Агі́да, агіднуць, агіднік, агідлівы, агідлы, с. 72

Агі́ль ’вокліч для адгону гусей’ (КТС). Сюды ж агыля (агыл’а) (КСТ). Гл. гыля, агынь. с. 72

Агіна́цца ’увільваць’ (БРС), ’гультаяваць, туляцца’ (Некр.) с. 72

Агіра́чваць ’паварочваць назад’ (Сцяшк. МГ). с. 72

Аглаба́ ’жардзіна ў азяродзе’ (КЭС, лаг.), аглабіца, аглабіна ’тс’ (КТС). Гл. аглобля. с. 73

Аглама́жжацца ’пазбавіцца памяці і ўвагі’ (Нас.), агламажжаць ’аглушаць’ (Грыг.), агламажоны. с. 73

Аглама́здаць, агламэздаць ’абварганіць’ (БРС), агламадзіць ’з большага ачасаць’ (КЭС, лаг.). с. 73

Агла́тка ’аладка’ (Сцяшк.), гл. аладка. с. 73

Аглаша́ць ’пераконваць’ (Хрэст. дыял., брасл.) с. 73

Аглашэ́ны ’някемлівы, прыдуркаваты’ (Нас.), с. 73

Агло́бля, аглабня (КТС), аглабіна, аглабец ’верхняя частка драбін’ (Бір. дыс.), с. 73

Аглу́зжацца ’знепрытомнець’ (Нас.), аглуздацца ’апрытомнець, прыйсці ў сябе’ (КТС), аглуздзелы (КТС) да глузд (гл.). с. 73

Аглу́міцца ’адурэць’ (Нас., Касп., Гарэц.), аглумляцца с. 73

Агнё́тка ’мазоль’ (Інстр. II) с. 74

Аго́нь ’агонь, касцёр’ (БРС, Нас., Янк. I, Касп.), агонь ’гарачка’ (Янк. Мат.), огон с. 74

Аго́раны ’з цяжкасцю набыты’ (БРС), агораць ’з цяжкасцю што-небудзь набыць, зрабіць’, агорацца (КТС) с. 74

Аго́ўтацца, агойтацца ’звыкнуць, супакоіцца’ (БРС, Шат., Бір. дыс., Бяльк., Гарэц., Янк. I), ’прыйсці да памяці’ (КЭС, Некр.), ’ачысціцца ад гразі’ (Шат., Касп.). с. 74

Агры́бяць ’вельмі пастарэць’ (Шат.). с. 74

Агры́снік ’кустарнік, агрэст’ с. 75

Агрэ́сца ’многа ўзяць, атрымаць, мець’ (Юрч.), агрэбці, грэбці. с. 75

Агрэ́х ’прапушчаная баразна’ (БРС, Шат., Гарэц., КЭС) с. 75

Агу́дзіць ’асудзіць, абгаварыць, зганіць’ (Нас., Гарэц., Бяльк.), агужываць ’тс’ (Нас.) да гудзіць (гл.). с. 75

Агу́льны, агулам ’супольна’, агул ’гурт’ (Нас., Др.-Падб.), 'круг’ (Яруш.), с. 75

Агулы́м-быза́р ’бязладдзе’ (Арх. Бяльк.). с. 76

Агу́ндыр ’сабака (лаянка), сабачы сын’ (Бяльк.). с. 76

Агу́раць ’надаесці’ (Бір. дыс.), агурэць ’разленавацца, стаць непаваротлівым’ (КЭС, лаг.), агурыцца ’абвыкнувда, апусціцца’ (Бір. дыс., Нас.), агура ’неслух, непаслухмяны’ (Бяльк.), агурань ’грубіян, неслух’, агурства (Нас.), с. 76

Агу́рнік ’Trifolium arvense L.’ (Kic.) с. 77

Агы́нь ’вокліч для адгону гусей’ (Бяльк.), сюды ж агыля: агыл’а (КСТ). Гл. агіль, гыля. с. 77

Ад прасторавае і генетычнае (БРС, Гарэц., Шат.). с. 77

Адама́шка ’шаўковая матэрыя’ (БРС, Нас., Гарэц., Байк.), с. 77

Адара́ць ’засеянае поле ўзараць, каб на гэтым месцы нешта ізноў пасеяць’ (КЭС, лаг.). с. 77

Адаро́бка ’трубка з ліпавай кары для намотвання нітак для сушкі’ (Касп.), ’калі ў нейкай рэчы асяродак выпаражніцца, а бакі стаяць’ (КЭС, КТС). с. 78

Адбаўля́цца ’імкнуцца пазбавіцца каго-небудзь’ (Нас.), адбаўляць ’змяншаць; частаваць’ (Нас., Касп.). Гл. бавіцца. с. 78

Адбі́так (БРС, Гарэц., Др.-Падб.). с. 78

Адбіццё́ ’адлюстраванне’, адбіваць ’абазначаць’ (Яруш.), адбіванне (Гарэц.) с. 78

Адбі́ты ’агароджаны’ (Жд.), адбіць ’адгарадзіць’ (БРС) с. 78

Адбі́цца ’пакрыцца (пра кабылу)’ (Сцяц.), с. 78

Адбо́й₂ ’частка саней’ (Масл.) да біць (гл.). с. 78

Адбо́й₃ ’удар у адказ’ (Шат.). Гл. біць. с. 78

Адбо́рнік ’рубанак для вычаскі фальца’ (Інстр. II) да адбіраць. Гл. браць. с. 78

Адбо́рыш₁ ’мера пры куплі-продажы’ (Інстр. III) с. 78

Адбо́рыш₂ ’пласт сена, што збіваецца граблямі, як кладуць у копы ці на воз’ (Бяльк.) с. 78

Адбры́зак, абрызык ’самае буйное зерне, якое адскоквае пры веянні’ (Бяльк.) с. 78

Адбуксува́ць ’аддубасіць, пабіць’ (Бяльк., Касп.), адбуксырыць (Бяльк.). с. 78

Адбылда́каць ’паспешна адгаварыць, невыразна адказаць’ (Бяльк.) с. 79

Адбы́тніца ’марнатраўніца’ (Кліх), с. 79

Адваву́ліць ’адрэзаць ці адламаць вялікі кавалак хлеба ці чаго іншага’ (КЭС, лаг.) да адкавуліць, кавуліць, кавал (гл.). с. 79

Адва́га ’мужнасць, смеласць (КЭС, Шат., Нас., Касп., Яруш.), с. 79

Адва́л ’паліца (у плузе), плашка пад лемяшом, што адвальвае першы падрэзаны пласт глебы’ (Бяльк.), атвал (ДАБМ, Смулк.) ’тс’ с. 79

Адвало́ка ’аддаленасць, адлегласць’ (Гарэц.), адвалока (zwłoka) (Др.-Падб.). с. 79

Адва́льваць ’адкрываць (ключом), слабець (пра мароз)’ (Шат.) с. 79

Адвара́чнік, атварачнік ’Polygonum bistorta L.’ (Кіс.) с. 79

Адва́рніца, атварніца ’паліца ў плузе’ (ДАБМ) с. 79

Адва́хта ’гаўптвахта’ (Гарэц., Др.-Падб.). с. 79

Адве́нт ’пост перад калядамі’ (Сцяшк. МГ) с. 79

Адве́даць, атведаць ’наведаць, праведаць каго-небудзь, пабыць у каго-небудзь блізкага ці знаёмага з мэтай даведацца пра яго жыццё’ (Янк. I, Юрч.) с. 80

Адве́дкі, атветкі ’наведванне жанчыны, якая нядаўна нарадзіла дзіця’, адведзіны (Янк. I—II), атведкі ’наведванне (хворага, парадзіхі)’ (Юрч., Мядзв.). с. 80

Адві́льваць ’выкручвацца’ (БРС, КЭС), адвільванне ’выкручванне’ (Бяльк.) да віліць (гл.). с. 80

Адвільге́паць ’адрэзаць вялікі кавалак’, адвільгепаны ’адрэзаны (кус)’ (Яўс.) с. 80

Адві́льжэць ’зрабіцца вільготным’ (КЭС, лаг.) с. 80

Адві́нуцца ’адвярнуцца, адысці на кароткі час’ с. 80

Адвіхну́цца ’адкаснуцца’ (Бяльк.). Гл. віхаць. с. 80

Адво́й, атвой ’месца лоўлі рыбы на вуду’ (?) (Сцяшк. МГ), ’паварот ракі’ (?). Гл. вой. с. 80

Адво́ны ’пахілы’ (Касп.), адвонаваты (Касп.), адвона да адхон (гл.), адхоны, адхонаваты. с. 80

Адвячо́рак ’частка дня’ (БРС, Касп., КТС), ’частка дня перад вечарам’ (КЭС). Гл. вечар. с. 80

Адгадзі́ць ’аддзякаваць’ (БРС, Янк. I), адгадзіцца ’тс’ (КЭС, лаг.), адгоджваць ’адплачваць’ (БРС, Янк. I, Янк. БП), адгоджвацца ’тс’ (КЭС, лаг.). с. 80

Адгайдама́шыць ’моцна адлупцаваць’ (Яўс.) с. 80

Адга́каць ’адсячы, прайсці немалую адлегласць, прабыць з нагрузкай працяглы час’ (Янк. II), адгакаць ’прайсці’ (Сцяшк.) да гак (гл.). с. 80

Адганашыць ’нарваць’ (Шат.) да ганошыць (гл.). с. 80

Адга́ніць ’адгадаць’ (Сцяшк., Сцяшк. МГ) да гадаць (гл.). с. 80

Адго́каць ’паскакаць уволю’ (Бяльк.). с. 81

Адго́ны ’маладыя дрэўцы, якія размнажаюцца з пнёў, каранёў’ (Інстр. III) с. 81

Адгы́рквацца ’груба адказваць’ (Шат.). Гл. гыркнуць. с. 81

Аддаду́рыць ’адставіць’ (Сцяц.), аддудурыць ’адтапырыць’ (Яўс.), аддыдурыць ’адставіць дудкаю (хвост)’ (Бяльк.), аддудырыць ’адставіць нязграбна, няўклюдна’ (Юрч. Сін.), аддудыраны ’адтапыраны’ (Янк. II), аттатурыць ’адтапырыць’ (там жа), аттатураны ’адтапыраны’ (там жа). с. 81

Аддратва́ць ’крэпка пабіць (кнутом)’ (Шат.). с. 81

Аддрэ́нчыць ’аддрукаваць’ (Шат.). с. 81

Адду́ла ’адпачынак’ (Нас.), аддуха ’тс’ (КЭС, лаг.) с. 81

А́джа, ад-жа (Гарэц., Бяльк.), с. 81

Аджгі́р (БРС), джгір (БелСЭ) ’Acerina cernua’. с. 81

Аджджві́чыць ’выцвічыць, высцебаць’ (Арх. Бяльк.). с. 81

Аджджуба́сіць ’высцебаць’, гл. аддубасіць (Бяльк.). Гл. таксама аджджвічыць. с. 82

Адза́баль, адзабылі, адзаль ’сапраўды’ (Касп.), адзабль, адзабыл ’праўда (прыслоўе)’ (Карскі, 2—3, 71, 73, віц.), адзабль ’ці праўда’ (Мат. Смал.), с. 82

Адзале́ць ’памерзнуць, загінуць’ (Касп.). Гл. золкі. с. 82

Адзеву́ліць ’здзівіць, абмарочыць, ашукаць’ (Нас.), ададзівуліць с. 82

Адзе́жа (Касп., Шат., Гарэц.), адзежына (Бяльк., Нас., Шат.), адзенне (Бяльк., Нас., Шат., Касп., КСТ). с. 82

Адзё́р₁ ’прыстасаванне, на якім сушаць віку, гарох і г. д.’ (Інстр. II), адз’ор ’від вулея, які ставяць на дрэве’ (Блін., Мяц., Анох.), odzior ’памост, на якім ставяць вулкі-калоды’ (Маш., Сержп.), oz’or ’памост пад вулеем на дрэве, пад якім тырчаць вострыя спіцы, каб мядзведзь не ўзлез’ (КСТ), одра (КСТ) с. 82

Адзё́р₂ (назва хваробы) (БРС, Янк. I, Шат., Сцяшк. МГ) «адзёр — хвароба (скура хворага робіцца чырвонай, як абдзёртая)» (Блінава, Мат. конф. МГПИ) да дзерці (гл.). с. 83

Адзе́цца ’справіць адзежу’, адзетак ’адзежа, вопратка’ (БРС, КЭС), адзетак, с. 83

Адзіне́ц (пра лася, кабана) (БРС, Гарэц., Касп., Інстр. II), ’адзіны сын у сям’і’ (КСТ), с. 83

Адзя́бнуць ’памерці ад старасці, застудзіцца’ (Бяльк.). с. 84

Адкаву́ліць ’адрэзаць вялікі кавалак хлеба’ (Шат.) с. 84

Адкамя́чыць ’крэпка памяць, пабіць каго-небудзь’ (Шат.). Гл. камячыць. с. 84

Адкапсану́ць ’адштурхнуць’ (Янк. II) с. 84

Адкара́скацца ’адчапіцца’, адкарастыцца (КТС, Янк. I), аткараскацца (Яруш.), оттараскатысь (Клім.) да караскацца ’карабкацца, чапляцца’ (гл.). с. 84

Адка́сывацца, адкаснуцца ’пазбаўляцца, адчапіцца, адвязацца, адстаць’ (Юрч.) с. 84

Адкаса́ць ’адвярнуць рукавы’ (гл. закасаць) с. 84

Адка́шнік ’Primula veris L.’ (Кіс.). Да кашаль (гл.). с. 84

Адкі́дзік ’мера напрадзеных нітак’ (Інстр. III) да кідаць (гл.). с. 84

Адкі́нуцца ’адмовіцца’ (Некр.). с. 85

Адкла́дня ’назва жалезнай часткі плуга, якая адвальвае скібу’ (Тарнацкі, Studia), откладыця ’тс’ (Выг. дыс.) с. 85

Адко́ркваць ’адкрыць бутэльку’ (БРС) да корак (гл.). с. 85

Адкулупі́цца ’адчапіцца’ (Бяльк.) да кулупаць, клупаць (гл.). с. 85

Адлапэ́шыць ’адлупцаваць каго-небудзь’ (Яўс.). с. 85

Адлё́т ’лоўкі, смелы’ (Бір. дыс., КТС), адлётны : отлетный (конь) ’выдатны, цудоўны’ (Нас.) с. 85

Адле́ўнік ’гліняны посуд’ (Інстр. I, Касп.), адліўнічак ’гліняны гаршчочак’ (Касп.) да ліць (гл.). с. 85

Адле́ць ’здаўна’ (Гарэц., Др.-Падб.) с. 85

Адлі́віца ’дошка, што прыбіваецца ніжэй шалёўкі, каб вада з шалёўкі не цякла на сцяну’ (КЭС, лаг.) с. 86

Адлі́га (Касп., Нас., КТС, БРС, Гарэц., Мат. AC Грод.), адліг, атліг (Бяльк.), отл’ига (КСТ), адлега ’адліга, аблягчэнне’ (Гарэц., Янк. I, Бір., КТС, Бяльк., Касп., Шат., КЭС), атлега (Мядзв.), одлыга (Клім.). с. 86

Адлі́таваць ’адпаяць’. Гл. літаваць. с. 86

Адлі́ў ’стрэшка ўнізе франтона’ (Інстр. I), отливчики ’пад акном коса прыбітыя дошчачкі для аховы ад атмасферных ападкаў’ (П.С., 141) да ліць (гл.). с. 86

Адлупцава́ць ’адсцягаць пугай ці дубцом’ (КЭС, КТС), адлупсаваць ’тс’ (Касп.) да лупіць, лупцаваць (гл.). с. 86

Адмага́цца 'не згаджацца’ (КЭС, лаг.), адмыгацца ’адмаўляцца’, ’як мага адказвацца’ (Бяльк.) да магчы (гл.). с. 87

Адме́нны ’выдатны, асаблівы’ (БРС, Бяльк.), с. 87

Адме́тны, адметна (БРС, Гарэц., Др.-Падб.) да меціць (гл.). с. 87

Адмо́ўны (Нас., Гарэц., БРС, КТС), с. 87

Адму́лак, атмулак ’частка сахі’ (Смулк.) да муліць (гл.). с. 87

Адмысло́вы ’асобы, спецыяльны’ (КЭС, БРС, Бір. дыс., Др.-Падб.), адумысловец ’спецыяліст’ (Гарэц., Др.-Падб.), адумыслоўнасць ’спецыяльнасць’ (Гарэц.), адумысля ’спецыяльна’ (Др.-Падб.), адмыслова ’добра, прыгожа; асобна’ (Бір. дыс.) с. 87

Адмянці́ць ’крэпка пабіць’ (Шат.). с. 87

Аднаво́р ’сяўба ў адну руку’ (Сцяшк. МГ), ’адзін раз узаранае поле’ (Шат.) с. 87

Адна́дзіць ’адвучыць ад чаго-небудзь дрэннага’ (БРС, Бір. дыс.). Гл. надзіць. с. 87

Аднака́шнік (БРС). Гл. кашнік. с. 87

Аднако́лы ’аднолькавы’ (Касп.). Гл. аднолькавы. с. 88

Адналі́шнік ’аднаасобнік’ (Юрч.) с. 88

Аднару́чка ’мера напрадзеных нітак’ (Нас., Інстр. III) да аднаруч (гл.). с. 88

Аднаста́йны, аднастайна (Нас., Касп., Яруш., БРС), одностайный (Клім.), с. 88

Аднацё́пка ’памылка пры снаванні красён’ (Бяльк.). с. 88

Адні́ны ’німфы ў Свіцязі’ (Мухл.) с. 88

Адно́лькавы (Гарэц., КЭС, Бяльк., КТС, БРС) с. 88

Адны́м лё́там ’хутка, ураз, адным махам’ (Бяльк.) да лётаць (гл.). с. 88

Адо́лець ’асіліць’ (Шат.), адалець ’тс’ (Яруш.), с. 88

Адо́нак ’зроблены з колікаў, палак і галля насціл, на якім складаецца (кідаецца) сена ў стог’ (Янк. Мат., Бір. дыс., ДАБМ, Шат.), ’астаткі збожжавай або сеннай сцірты’ (Нас.), адзёнак ’стог сена’ (Янк. I, ДАБМ, Некр.), адзёлак ’падмосткі пад стог’ (ДАБМ), адонішча ’падстожка’ (Арх. Бяльк.) да дно (гл.). с. 89

Адпаве́дны ’адпаведны, адказны’, адпавядаць ’адказваць’, адпавядальны, с. 89

Адпа́каць ’справіць пахаванне нябожчыка’ (Нас.). Гл. пакаць. с. 89

Адпасці́ць ’адкарміць’ (Шат.) да пост (гл.). с. 89

Адпачасава́ць ’адхвастаць’ (Шат.) с. 89

Адпераза́ць ’зняць пояс’ (Гарэц., Касп.), аперазаць ’пабіць’ (Касп.), адпяразаць ’зняць пояс’ (Касп.). Гл. перазаць. с. 89

Адпе́рыць ’крэпка пабіць паленам’ (Шат.), атперыць ’адлупцаваць, пабіць’ (Янк. Мат.) с. 89

Адпе́таваць ’пабіць’ (Бяльк.), атпіетуваць ’цяжка працаваць’ (Лыс. СПГ). Гл. петаваць. с. 89

Адпіна́ць ’адгарожваць, адвязваць’ (БРС, Гарэц.), адпінацца ’адмаўляцца’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Касп.) да пяць (гл.). с. 89

Адпіра́ць ’занесці або завесіць што-небудзь’ (Шат.), гл. перці. с. 89

Адпіргну́ць ’адштурхнуць’ (Шат.). с. 89

Адплікну́ць ’адшпіліць, выпрагчы каня’ (Янк. I), с. 89

Адпо́ўшчыць ’надаваць аплявух’ (Шат.). с. 90

Адпра́ва ’царкоўная служба’ (Касп., Нас.) да правіць (гл.). с. 90

Адпра́ніць ’крэпка пабіць’ (Шат.), гл. прануць ’кінуць’. с. 90

Адпра́жыць ’пабіць, аддубасіць’ (Бяльк.) да пражыць (гл.). Гл. адпраніць. с. 90

Адпрата́ць ’пабіць, адлупцаваць’ (Нас., Юрч.) да пратаць (гл.). с. 90

Адпрыччы́ць ’адвучыць ад дому каго’ (Шат.). Гл. адпрэчыць. с. 90

Адпрэ́чыць ’прагнаць’ (КЭС), атпрэчыць (Янк. Мат.). с. 90

Адпэ́ндзіць ’выправадзіць’ (Шат.) с. 90

Адпушы́ць ’вылаяць, аблаяць’ (Юрч.). Гл. пушыць, пух. с. 90

Адпя́трыць ’адсохнуць’, гл. пятры ’цапкі, столь у асеці з жэрдак, на якую кладуцца снапы для сушкі’ (Бяльк.). с. 90

Адрабля́ць, адробліваць ’адчараваць, зняць чары’ (Нас., Інстр. III) да рабіць (гл.). с. 90

Адрантве́лы ’адубелы’ (Нас.), адрантаваць (Нас., Касп., КЭС) с. 90

Адру́знуць, адрузлы (БРС). Гл. друзнуць. с. 90

Адры́на ’будынак для сена, саломы, хлеў’ (Арх. ГУ, Янк. I), ’халодная пабудова, у якой захоўваюцца вазы, сані, сельскагаспадарчы інвентар’ (Янк. Мат., Сцяшк., Сцяшк. МГ), адрынь (Федар. VI), адрынец (Нас.), с. 90

Адсача́ць ’адстаць (пра кару дрэў вясной)’ (Юрч.), адсычэць ’тс (калі вясной пад карой на дрэве з’яўляецца сок і лёгка адстае кара ад дрэва)’ (КЭС) да сок (гл.). с. 91

Адсачы́цца ’адрадзіцца’ (КЭС) с. 91

Адсіка́цца ’на слушную заўвагу даваць грубы адказ’ (КЭС). Гл. сікацца. с. 91

Адскё́п ’раскол’ (Нас., Гарэц.), адскяпіць ’адкалоць’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.), адкеп (Др.-Падб.). Гл. скепаць. с. 91

Адско́ка ’адлегласць’ (Касп., Нас., Гарэц.). Гл. скок, скочыць. с. 91

Адстрапалі́ць ’зрабіць якую-небудзь рэч’ (Яўс.) да страпаліць (гл.). с. 91

Адсука́цца ’адкасацца, пазбавіцца’ (Юрч.) да сукаць ’плясці, звязваць’ (гл.). с. 91

Адсцяба́ць ’пабіць, высцебаць’ (Касп.). Гл. сцябаць. с. 91

Адсу́ха ’злосная істота’ (Інстр. II). Гл. сухі ’нячыстая сіла, якая пасылае сухоты’. с. 91

Адтараба́ніць ’адцягнуць, адвезці’ (Касп., Шат.). Гл. тарабаніць. с. 91

Адтапы́рыць (губу) (КТС), адтапырыць ’адставіць убок’ (КЭС). Гл. тапырыць. с. 91

Адтату́ркнуць ’вытаркаць, вьшучвацца’ (КЭС). с. 91

Адтачы́цца ’адкарміцца, паправіцца’ (Яўс.). с. 91

Адтрыву́шыць ’набіць’ (Юрч.) да трыбушыць ’калаціць, трэсці’ (Міхневіч, БЛ, 1973, 3, 60). с. 91

Адту́ліна (КТС, БРС), адтуліць ’адкрыць’ — адтуліна ’дзірка’. Гл. туліць. с. 91

Адува́нчык ’Leontodon taraxacum’ (Кіс., Бейл.) да дуць (гл.). с. 91

Адука́цыя (Нас., Яруш., БРС, Гарэц.), адукаваны (Нас., БРС, Гарэц.), адукаванне (Нас.), едукацыя (Шпіл.), адукаваць (Шат.), едукаватьсь (Шпіл.) с. 92

Аду́лаваты ’сутулаваты, азызлы’ (Нас.). с. 92

Адутлава́тасць (БРС), адулават (Гарэц.), адулаваты ’азызлы’ (Бяльк., Касп.), с. 92

Адха́кацца ’аддыхацца’ (Юрч.) с. 92

Адха́яць, адхаіць ’прывесці да прытомнасці, выратаваць’ (Шат., Бір., Нас., Бяльк.), отхайець (КСТ), адхаіць ’паздаравець’ (Яўс.), адхаіваць ’ачышчаць ад гразі’ (БРС) да хаіць (гл.). с. 92

Адхва́стаць ’адсцябаць, крэпка ўдарыцца’ (Шат., Юрч. Сін.). Гл. хвастаць. с. 92

Адхіна́ць ’адхіляць’ (Шат., Нас., БРС, Гарэц.), адхінуцца ’адхіліцца, адвярнуцца’ (Гарэц., Касп., Нас., Мядзв.), ’адлучыцца’ (Бір. дыс., КЭС), атхінуць ’адхіліць’ (Яруш.). Гл. абхінуць і адхіснуць. с. 92

Адхісну́цца (БРС) ’адрачыся’ (Гарэц., Бяльк.), ’адхіліцца’ (Шат.) да хістаць (гл.). с. 92

Адхла́н ’прахалода, адпачынак’ (Нас.), атхлань ’палёгка’ (Яруш.), адхланне ’спакой, адпачынак’ (Янк. II). с. 92

Адхла́нь ’бездань’ (Сцяшк. МГ, Федар. 1) с. 92

Адхлу́п ’адпачынак, перадышка’, адхлупіць ’зрабіцца лягчэй’ (Яўс.). с. 92

Адхлы́н ’адпачынак, перадышка’ (Юрч. Сін., Яўс.), с. 92

Ахляпе́сціць (атхляпесціць) ’адчыніць дзверы, вокны (неадабральна)’ (Янк. Мат.). Гукапераймальнае (хляп!). с. 93

Адхо́н (БРС, Гарэц., Яруш.), адхоны ’пахілы, косы’ (Нас., Юрч., Гарэц., Яруш.), адхонавасты ’пакаты, спадзісты’ (Касп.), адхонаваты ’пакаты’ (Касп., Яруш.). Гл. хінуць. с. 93

Адху́каць ’сагрэць дыханнем’ (Шат., Гарэц.), адхукнуцца ’аддыхацца’ (Касп.). с. 93

Адху́таць ’адкрыць’ (Касп.). Гл. хутаць. с. 93

Адца́цкаць ’апрацаваць рэч па-мастацку’ (КЭС, лаг.). Гл. цацка. с. 93

Адцы́ркаць ’падаіць’ (Нас., Бяльк.). Гл. цыркаць. с. 93

Адцы́тнік ’Sedum acre L.’ (Кіс., Інстр. II, Крывіч) с. 93

Адця́гнены ’абстрактны’ (БРС). с. 93

Адця́ць ’адсячы’ (Касп., Нас., Бяльк.), адцінаць (Нас., БРС, Гарэц.). Гл. цяць. с. 93

Адча́йвацца (БРС), адчаіць (Нас.), адчай ’пакута’ (Гарэц., Інстр. III, Касп.). с. 93

Адчапі́цца ’адстаць, адысці’ (КЭС, лаг.). Гл. чапляць. с. 93

Адчуба́сіць ’аддубасіць’ (Шат.). с. 93

Адчуплава́ць ’адсцябаць пугай, бізуном, дубцом’ (КЭС, лаг.). с. 94

Адчура́цца ’адрачыся’ (КЭС, лаг.) да чур (гл.). с. 94

Адчу́хаць ’адчуліць, ажывіць’ (Нас., Бяльк.). Гл. чухаць. с. 94

Адчупрыжыць ’выставіць (напаказ)’ (Касп.). с. 94

Адчыкры́жыць ’адрэзаць, адсячы’ (Бяльк.). Гл. чыкрыжыць. с. 94

Адчыні́ць ’адкрыць’ (Нас., КТС, БРС), адчыняць ’расчыняць (дзверы, вокны)’ (Нас). Гл. чыніць. с. 94

Адчэпна́я ’вымушаны выкуп’ (КЭС, лаг.). Гл. адчапіцца. с. 94

Адшаба́саваць ’адсвяткаваць шабас’ (Нас.), адшабысыць ’адсвяткаваць (пра яўрэяў)’, ’адлупцаваць’ (Бяльк.). Гл. шабасаваць. с. 94

Адша́стаць ’хутка адрэзаць’ (Касп.). Гл. абшастаць і шастаць. с. 94

Адштапава́ць ’пакалаціць, пабіць’ (Шат.). Да штапаваць. с. 94

Адшчы́кнуць ’адарваць плод’ (Шат., Касп., Нас.). Гл. шчыкаць. с. 94

Ады́лі ’а далей’ (Нас.), ’але’ (Гарэц.), адлі ’нарэшце’ (Нас.) да а-далі. Гл. далі. с. 94

Ады́стар ’сапраўдны’ (адыстар бацька) (Нас., БРС, Кольб., Бір. дыс., Гарэц.), азістар ’тс’ (палес., Вярэніч, вусн. паведамл.), адыхтар ’тс’ (Шат.). с. 94

Ад’я́да ’надаедлівы’ (Сцяц., зэльв.) да ад’есць. с. 95

А́ер ’Acorus L.’ (Кіс., БРС), аір ’Carex L. асака’ (Інстр. II, Бяльк., Касп.), айір (Янк. Мат.), аг’ер (Сцяшк.). с. 95

Ажагі́ ’зборная, агульная назва ўсіх прылад, неабходных пры печы (вілкі, качарга, чапяла і інш.)’, ожаг (Бір. дыс.). Гл. вожаг. с. 95

Ажажу́рыць ’выпіць многа вады’ (Юрч.) с. 95

А́жба ’аж-бы, здаецца, пэўна’ (Арх. Бяльк.) да аж-ба (гл.). с. 95

Аж во́ ’раптам’ (Бяльк.). Гл. аж і во. с. 95

А́жгур ’Асегіпа cernua’ (Інстр. II, Жук., 381), гл. аджгір. с. 95

Ажна́ ’нават, так што’ (Бяльк.), ажно (БРС, Гарэц., Нас., КЭС, Бяльк., Мал.) с. 95

А жу́ля, а жу́ля ’вокліч пры адгоне гусей’ (Інстр. III). с. 95

Ажы́на ’Rubus fruticosus’ (Бяльк., БРС, Гарэц.), ажыннік, ажэўнік (Kic.) ’Rubus nessensis W. Hall’ (гл. ажэўнік), ажына ’Rubus nessensis W. Hall, Rubus caesius L.’ (Kic.). с. 96

Ажырга́ць ’асядлаць (каня)’ (Сцяшк. МГ), абжаргаць ’абняць нагамі’ (Карскі, Мат. Ковенск.), ажыргнуць ’пераступіць праз што-небудзь’ (КЭС, лаг.). с. 96

Ажэ́ўнік ’Comarum palustre L.’ (Kic.) с. 96

Аза́ж ’няўжо’ (Бяльк., Гарэц.) да а-за-ж (гл.). с. 96

Азале́ць ’змерзнуць, акалець’ (Янк. Мат., Kaсп., КЭС) да золкі (гл.). Гл. таксама адзалець. с. 96

Аза́рд ’запал’ (Бяльк.), азарт ’тс’ (БРС). с. 96

Аза́сь ’вокліч для адгону сабак’ (Гарэц.). Гл. зась. с. 96

Азгле́ць ’азябнуць, адубець’ (БРС). с. 96

Азгры́вы (Шат.). Гл. вазгра і аскарак. с. 96

Аздабні́чка ’дзяўчына, якая доўга прыхарошваецца перад люстэркам’ (КЭС, лаг.). Гл. аздоба. с. 96

Аздзівя́ліць ’азадачыць, ударыць, стукнуць, выпіць’ (Нас.). с. 97

Азе́л ’марока’, азеліваць ’марочыць’ (Бяльк.), азяляць ’марочыць, спакушаць’ (Нас.), азяліцца ’адурэць, як выпіўшы зелля’ (Арх. Бяльк., Нас.), азяленне ’ап’яненне’ (Гарэц.), азяліць ’затлуміць, ап’яніць’ (Яўс.), азяліцца зелле (Гарэц.). с. 97

Азіля́ць ’марочыць, ачмураць’ (Бяльк.). Гл. азел. с. 97

А́зірк ’позірк, погляд’ (Бяльк.), азіркам ’аглядаючыся’ (Бяльк.). Гл. зыркаць. с. 97

Азла́шчы ’асабліва, тым больш’ (Арх. Бяльк., Гарэц.) с. 97

Азна́йміць (Др.-Падб., Яруш.), азнаймавацца. (Нас.), азнайменне (Нас.), с. 97

Азно́б (БРС), азноба ’балячка, прастуда, азноб, зайздрасць’ (Нас.). Гл. знабіць. с. 97

Азо́рнік ’нахабны, шалапут’ (Нас.), азарнок (Сержп.), азарны (Касп., Нас.) с. 97

Азукува́ты ’спрытны, жвавы’ (Бяльк.), азука ’спрытны’ (Нас.), хлапец-азука (Нас., Гарэц.) да зух, зухасць (гл.). с. 97

Азы́знуць ’азябнуць’ (Гарэц.), азызлы ’халодны’ (КТС), озызать ’азябнуць’ (Мат. Смал.). с. 97

Азыза́ць (БРС, Бір., Касп., Шат.), азызнуць (КЭС), азызлы ’апухлы’ (Шат., КЭС), азызнівець ’апухнуць’ (Бір. дыс.) с. 97

Азы́раць ’надакучыць’ (Бір.). с. 98

Азязю́ліны ’асалавелы’ (Бяльк.), азязюліцца да зязюля. с. 98

Азяро́д ’прыстасаванне для сушкі снапоў’ (БРС, Янк. I, Гарэц., Шн. смол., Шат., Касп.), азярот (Бір. дыс.), азяроды (КЭС); азярэдзіць ’утыкаць снапы ў прасла для сушкі’ (БРС, Шат., КЭС); азярэдзіна ’жэрдка ў азяродзе, высокая нязграбная жывёліна’ (Янк. I). с. 98

Азяры́на ’шырокае і глыбокае месца на рацэ’ (Янк. Мат.). Гл. возера. с. 98

Ай ’ці’ (Нас., Бяльк., Гарэц.) да аль. Гл. алі. с. 98

Аін ’сцізорык’ (Інстр. I, Касп.). с. 98

Айце́ц царк. (БРС, Гарэц.), ’родны бацька’ (Сцяшк. МГ), с. 98

Айчы́м (БРС, Мат. AC грод., Сцяшк. МГ). Гл. айцец. с. 98

Айчы́на (БРС, Гарэц.), айчызна (Яруш.). с. 98

Акаві́та (БРС), акавітка (Гарэц., Нас.), akawiteczka (Кольб.). с. 98

Акаё́ман ’верхалаз’ (Бяльк.). с. 99

Акажане́ць ’зачарствець’, акажанелы ’раўнадушны, чэрствы, абыякавы’ (Яўс.). Гл. кажанець. с. 99

Акалава́цець ’змерзці, адубець’ (Сцяшк. МГ) да калаваць (гл.). с. 99

Акале́ць ’моцна змерзнуць, памерці’ (БРС, Янк. Мат., Гарэц., Касп.), акалелы. Гл. калець. с. 99

Акало́т ’жытнія снапы, з якіх выбіты зярняты’ (КЭС, КТС, Некр.) да калаціць (гл.). с. 99

Аканаваць ’абяцаць, намеціць (= мець намер)’ (Касп.), с. 99

Акано́м (БРС, Гарэц., Касп., Нас.). с. 100

Акапа́цца ’разбагацець’, акапаны ’заможны’, акапваць ’аказваць матэрыяльную дапамогу’ (Яўс., КТС) с. 100

Ака́рак ’задняя частка галавы’ (Інстр. I, Касп.). Гл. карак. с. 100

Акара́скацца ’справіцца з якімі-небудзь справамі, працай’ (Янк. Мат.). с. 100

Акарэ́лы ’брудны, неахайны’ (Сцяшк. МГ). с. 100

Ака́сываць ’мець перавагу ў чым-небудзь, над кім-небудзь’ (Нас.), акаснуць ’падужаць’ (Бяльк.). с. 100

Акачу́рыцца ’памерці, здохнуць’ (Нас., Бяльк., Касп.). Гл. качурыцца. с. 100

Ака́шыцца ’размясціцца, прыстроіцца’ (Нас., Бяльк.). Гл. кошаваць. с. 100

Акані́ца (БРС) , акеніца (Нас., Касп.), акельніца, акерніца (Касп.), гл. акно. с. 100

Акі́даць ’пакідаць у забыцці’ (Нас.), акідацца ’зняважаць, нападаць’ (Нас.) да кідаць (гл.). с. 101

Акі́дацца ’апрануцца’ (Жд ), с. 101

Акі́лзаць ’закілзаць’ (КЭС, КТС) с. 101

Акно́₁ (БРС, Касп.), вакно (Нас.), акно ’акно, вока’ (Дабр.), с. 101

Акно́₂ ’глыбокае месца ў балотных крыніцах, азёрах’ (КЭС), окна сольныя ’салёныя азёры’ (Гарб.), вокнішча ’небяспечнае месца ў возеры ці рацэ, што зацягвае ў глыбіню’ (Нас.). с. 101

Акно́раз ’кабан-самец’ (Касп.). Гл. кнораз. с. 101

Ако́пак ’месца, дзе стаяла капа сена’ (КЭС, лаг.) да капа (гл.). с. 102

Ако́рак ’костка з абрэзанага свінога кумпяка’ (Сцяшк. МГ) с. 102

Ако́т ’валаскі з каласкоў збожжавых культур’ (Шат.). Гл. акоцце. с. 102

Ако́та ’вокліч для адгону катоў’ (Дразд.), а к’от (КТС), акыц’ (там жа) с. 102

Ако́цце ’восці з каласоў ячменю’ (Шчарб.), гл. акот. Да коткі (гл.). с. 102

Акраво́к ’абрэзак’ (Бяльк., БРС, Гарэц., Касп., Шат.), акравак ’абрэзак ад сукна’ (Некр.), окравок ’парваная палоска лыка’ (Нік.), акраўка ’абрэзак’ (Янк. I), акрайіц (КЭС), акравень (Касп.), окравок (КТС) да краіць (гл.). с. 102

Акрамо́сак ’шматок крамнай матэрыі’ (Бяльк.), ’шмат, абрэзак’ (Касп.), акрамоссе (Касп.), акрамёскі (КЭС, Багд.) да крамсаць (гл.). с. 102

Акрамя́ ’апрача’ (Касп.), акром ’тс’ (Нас.) с. 102

Акро́мак ’луста хлеба’ (Касп.) да кром (гл.). с. 103

Акро́пна ’жудасна’ (Бяльк., Гарэц.), акропнасць (Касп.), акропны ’моцны, жудасны’ (Нас.) с. 103

Акру́таць ’даглядаць жывёлу’ (Інстр. III). с. 103

Акрыя́ць ’аджыць, паправіцца’, оклыгать ’тс’ (Нік.), акрыяты ’тс’ (Клім.), с. 103

Аксамі́т, ст.-бел. аксамитъ (1486) (Нас. гіст.), аксамитка ’галаўны ўбор нарачонай’ (Касп.), аксаміткі ’Tagetes’ (БРС, БелСЭ), аксамітка ’Amaranthus’ (Kic., БелСЭ), аксамит (Дабр.), с. 103

Аксны́ ’восці ячменю’ (Мат. Гродз., Сцяшк. МГ). с. 103

Акто́р, акторка, акцёр, актрыса (БРС). с. 103

Аку́бкі ’сыраежкі, Russula rubra Fr.’ (Касп.) да кубак (гл.). с. 104

Аку́дны ’здзеклівы’ (Крывіч, VI, 1923) с. 104

Акуля́ры (БРС, Гарэц., Нас., Касп., Шат.). с. 104

Акуля́цца ’аддаляцца, уцякаць’ (Нас.), акуляць ’цурацца, адцурацца’ (Нас.) да куляць (гл.), с. 104

Акуну́цца ’нечага шмат набыць, разбагацець’ (КЭС, лаг.) с. 104

Акура́лі окурал’і ’шары’ (КСТ) да акуляры (гл.). с. 104

Акура́т (БРС, Бір. дыс., Касп., Шат., Нас.) с. 104

Акушэ́нец ’махляр’ (Касп.) да ашуканец. Гл. ашукаць. с. 104

Акцы́з (Нас.), акцызнік (БРС, Шат., Нас.) с. 105

А́кцыя ’прыгода’ (Нас., Байк.), с. 105

Акшу́ль ’вокліч для адгону жарабят’ (Інстр. III) с. 105

Акы́з ’вокліч для адгону коз’ (Грыг.), акызя ’тс’ (КЭС, лаг.). с. 105

Акы́ч ’вокліч для адгону курэй’ (Дразд.), акыч(а) ’вокліч для адгону авечак’ (Дразд., Сцяшк., Арх. Бяльк.), а к’іч ’тс’ (КСТ). Гл. акыз і акыш. с. 105

Акы́ш ’вокліч для адгону птушак’ (Бяльк., БРС), акыша ’адганяць курэй’ (КТС). Гл. кыш. с. 105

Акэ́шкаць ’ачысціць’ (Шат.), с. 105

Ала́дка (БРС, Інстр. I, Гарэц., Касп., КТС, Вешт.), аладчынка ’дзежачка, у якой рашчыняюць цеста на аладкі’ (Янк. I). с. 105

Але́, алі ’але, так, толькі’ (Нас., Бяльк.) (гл. алі), с. 105

Але́й ’масла з льнянога або канаплянага семя, сланечніку’, алейнік ’той, хто алей рабіў, хто прадаваў алей’ (Янк. I), алейніца ’тс’ (Нас.), алейнік ’той, хто рабіў алей з канаплянага семя’ (Нас.), алейніца ’гліняны посуд, у якім трымаюць поснае масла’ (Інстр. I, Нас.), алейня ’завод, які выпрацоўвае алей’ (Янк. I, БРС, Нас., Касп.), алеены ’намаслены’ (Нас.), с. 105

Алё́с ’алешнік, балота, пакрытае густым алешнікам і лазой, мокрае месца’ (Бяльк., БРС, Гарэц., Касп., Маш., ДАБМ), альса ’балотная сенажаць часам з альхой’ (Касп.), с. 106

Але́сіца ’лухта, глупства’ (Нас.), алесіць ’гаварыць прывабна, гаварыць лухту’ (Нас.) с. 106

Але́шнік (Янк. Мат., Гарэц., Касп., Шат.), алешына (Касп., Шат., Маш., Кіс.), алешчына ’вольха’ (Янк. I), алешша (Бяльк.), альшана ’алешнік, альхоўнік’ (Сцяц.), альшына ’вольха клейкая’ (Кіс.) да вольха (гл.). с. 107

Алі́ва ’аліўкавае дрэва’ (БРС), ’масла з льнянога семя’ (Мат. Гродз., Сцяшк., Нас., Шат., Касп.), с. 107

Алі́вэс ’альяс’ (Касп.). Гл. альяс. с. 107

Аллі́ца ’лужок на краю сядзібы’ (Касп.). с. 107

Ало́вак (БРС, Нас., Касп.), алавок (Др.-Падб., Гарэц.) с. 107

Ало́мка ’вялікая суконная хустка’ (ДАБМ) с. 107

А́льба ’белая кашуля ксяндза’ (Нас.), с. 107

А́льбо́ (БРС, Мал., Гарэц., Нас., Шат., Мядзв.), альба (Касп.) с. 107

Альняні́на ’льняное палатно’ (Касп., Гарэц.) с. 107

Альта́нка (БРС, Гарэц., Нас.), альтана ’гара, мезанін, балкон’ (Нас.) с. 107

Алья́с (БРС), альясавы, аліос ’тс’ (Нас.), с. 108

Алю́дзець ’вырасці, зрабіцца больш развітым’ (Шат.). с. 108

Алю́каць ’зрабіць каго-небудзь маркотным’ (Нас.), алюканы ’частай лаянкай даведзены да маркотнага стану’ (Нас.). с. 108

Алю́н ’галун’ (Нас., Касп., Гарэц.) с. 108

Аляго́рыя, алягорыка ’мудраванне’ (Нас.), алягорык ’выдумшчык, фантазёр, чалавек, які гаворыць незразумела’ (Нас.) да алегорыя (гл.). с. 108

Алякну́цца ’напалохацца’ (Нас.), алякнуць ’напалохаць’ (Нас.). Гл. лякацца. с. 108

Аля́пка ’вадзяны верабей’ Cinculus cinclus’ (Інстр. II, БелСЭ). с. 108

Ама́ль, амаль што (Касп.), оммаль ’мала’ (Бір. дыс.) да мала (гл.). с. 108

Амале́ласць ’апатыя’ (Яруш.) с. 108

Ама́мліваць ’маніць, прывабліваць’ (Нас.), амамлівацца ’захапляцца ліслівым падманам’ (Нас.). с. 109

Ама́на ’падман, прываба’ (Нас.), аманіць ’падманіць’ (Нас.), с. 109

Амарко́ціць ’засмуціць’ (Нас.), амаркочаны ’засмучаны’ (Нас.). Гл. маркота. с. 109

Амаро́ка ’зацямненне’ (КЭС) да морак (гл.). с. 109

Амарату́ра ’пенсія’ (Сцяц.) с. 109

Амахну́ць ’хутка падмануць’ (Нас.), амахнуцца ’хутка памыліцца’ (Нас.). Гл. абмахнуць. с. 109

Амба́р ’месца, дзе захоўваюць збожжа’ (Інстр., Сцяшк., Бяльк., Тарнацкі, Studia), с. 109

Амбара́с ’непакой’ (Др.-Падб., БРС, Гарэц., Бяльк., Нас., Касп., Нас. Сб. посл., Map. дыс.), амбарасіцца ’непакоіцца’ (Касп.), амбарасна ’непакойна’ (Касп.), с. 109

Амбі́цыя ’гордасць’ (БРС, Нас., Гарэц.), амбіт ’ганарлівец’ (Гарэц., Нас.), амбітны (Др.-Падб., Нас.) с. 109

Амбо́н (Гарэц., Нас., Шат.), амбона (Байк., Нас., Др.-Падб.), амбонія (Яруш.), с. 109

Аме́жнік ’Oenathe L.’ (БРС, Кіс., БелСЭ). с. 109

Аме́ла ’Viscum album’ (БРС, Сцяшк., Кіс., БелСЭ), амяла ’Festuca orientalis’ (Кіс., Інстр., Шат.), ’Роа trivialis* (Кіс.), омела (КСТ), с. 109

Аме́цце (БРС), амеці ’аўсяная мякіна, дробныя кускі саломы, асцё’ (Янк., Шат., Некр., Булг., Смул.), амёты, амеціны. ’тс’ (Выг. Дыс.), с. 110

Амі́н (БРС, Гарэц., Шат., Касп.), с. 110

Амо́віцца ’памыліцца ў маўленні’ (Нас.), амоўна ’асуджэнне, памылка ў маўленні’ (Нас.). с. 110

Ампэ́т ’імпэт, сіла’ (Бяльк., Касп.), ампэтым ’запужваннем, сілай’ с. 110

Аму́рдзаны ’замурзаны, запэцканы’ (Бяльк.). Гл. Мурзаць. с. 110

Амша́лы ’пакрыты мохам’ (БРС, КТС), амшанік ’будынак, куды ставяць вуллі з пчоламі на зіму’ (Мат. Гродз., Інстр. I), амшэннік ’будынак, праканапачаны мохам’ (Касп.), амшара ’імшара’ (Гарэц., Др.-Падб., БРС, Бяльк., Касп., Нас., КТС, Яруш.), амшарына ’тс’ (Шат., Касп.), амшыць ’перакладаць мохам’ (Нас., Касп.), амшэнь ’пограб з надрубленым верхам’ (Бяльк.), омшарник (Мат. Смал.) да мох (гл.). с. 110

Амы́лівацца ’часта памыляцца’ (Нас.), омылити (1583) (Нас., гіст.), омыляти ся (1583) (Нас. гіст.), амылка ’памылка’ (Нас.), омылка (1634) (Нас. гіст.), амыльны ’памылковы’ (Нас.) с. 110

Амя́га ’стомленасць’ (Бяльк., Гарэц., Нас., Касп.), амягнуць ’стаміцца’ (Бяльк., Гарэц., Шат.), амяглы ’стомлены’ (Нас., КТС), с. 111

Анагды́сь, ана́дысь, анагдай, анодысь, анада́сь,ано́гды, анадо́е ’пазаўчора, гэтымі днямі’ (Яруш., Шпіл., Касп., Жд., Бяльк.). с. 111

Анге́льскі ’англійскі’ (КТС), с. 112

Анге́рка ’верхняе адзенне’, ’верхняе доўгае жаночае адзенне з даматканага сукна’ (Касп.), ’жаночая кароткая вопратка з саматканага сукна’ (Жд.), ’кароткая адзежына на ваце’ (Бяльк.), ’вопратка’ (Бесар.); ангерка, інгерка ’жаночае паліто з купленага сукна’ (з XIX ст.) (Малчанава, Мат. Культ., 158). с. 112

Англі́йскі, аглійскі (Англія — Аглій-а) (Фасмер, 1, 78). с. 112

Анго́рскі ў выразах ангорская кошка, ангорскі трус, ангорская каза; анго́ры ’ангорскія трусы’ (Сцяшк. МГ). с. 112

Андава́ць (Жд.), анда́ць (Арх. Бяльк.). с. 112

Андзе́я ’нудная прамова’ (Мядзв.), с. 113

Андрамо́ны ’рыззё, рызманы’ (Нас.), андрымоніць (КТС), адрамоны (Нас.). с. 113

А́ндрус ’брат’ (арг.—маг., слуц., Рам. 9, 21). с. 113

Андры́на (Янк. I; ДАБМ карта 236, галоўным чынам на поўдзень ад Мінска) з адрына (устаўное н). с. 113

Андрэ́йка, андрэй, андручок, андрэйка-калода, андрэйка-канарэйка, андрэйка-купарэйка, андрэйка-лябёдка і інш. ’божая кароўка, Cocinella septempunctata’ (Шаталава, Веснік БДУ, 1970, 3, 65). с. 113

Андуля́цыя ’завіўка’ (Сцяц., Сцяшк., Чэрнякевіч, Веснік БДУ, 1971, 3, 75), с. 114

Андына́рыя ’пачасавая плата за працу прадуктамі’ (БРС, Мядзв.), андынара ’тс’ (Жд., Сцяшк.), ондынарія, ондынарійный ’звычайны’, ’атрымліваемы ў якасці андынарыі’ (Нас.). с. 114

Анё́, анё́ж, аня́ж, аняго́, аняго́ж, аняго́ні, аняго́жчы, ’няўжо, хіба’ (Касп., Бялык.). с. 114

Аніга́дкі ’хоць бы што’ (Map. дыс.) с. 115

Ані́кават ’дурнаваты, прыдуркаваты’ (Нас., Гарэц.). с. 115

Ані́с ’Pimpinella anisum; Anisum Gaertn’., аныш, ганыш (Кіс.), га́нус, гэ́нус (Касп.), га́нуш, га́нусовый, ганусовка (Нас.). с. 115

Ано́да ’эфір, які п`юць замест гарэлкі’ (гродз., А. П. Цыхун, пісьм. Паведамл.). с. 115

Анталя́жы, антуля́жы, антыляжы, ’карункі’ (КТС, Шат., Сцяц., Жд., Інстр. I), анталяжыны, анталяжыкі (КТС) с. 116

Анто́наўка ’гатунак яблык’, с. 116

Анты́хрыст ’супраціўнік Хрыста>бязбожнік>неміласэрны’; анціхрыст (Нас.), анчихрыст (Рам; Карскі 1, 363); с. 116

Антэцэ́сар ’папярэднік’ (Нас.) с. 116

А́нцік ’прыгожая дзяўчына, прыгожы хлопец’ (Бяльк.). с. 117

Анціліге́нт ’інтэлігент’ (Kaсп., КТС), с. 117

Анцімо́нія ’доўгая пустая гутарка’ (Бяльк.). с. 117

Анці́пка₁ ’нячыстая сіла’ (Рам. 8, 284). с. 117

Анці́пка₂ ’роў, яр, яма’ (Рам., 9, 10). с. 118

Анцію́д(а) ’непаседа, благі чалавек’ (Касп.). с. 118

Анчу́тка ’д`ябал’ (Мядзв.). с. 118

Анэ́ма ’клісцір’, (пераносна) ’пакаранне розгамі’ (Нас.). с. 118

Анялі́сты ’евангеліст’ (Мал.). с. 118

Апаве́даць ’паведаміць’ (Гарэц., Жд.). с. 118

Апавяда́нне (літар. тэрмін). с. 119

Апавяда́чы, павяда́чы ’расказчык' (Гарэц.). с. 119

Апа́д ’яблыкі і іншая садавіна, якая сама апала’, ападкі, апа́дак ’тс’, ’дождж, снег і інш.’. с. 119

Апазо́рваць ’насміхацца’ (Сцяшк.), с. 119

Апала́нт, пала́нт ’гульня, падчас якой удзельнікі спаборнічаюць ва ўменні далей паслаць кароткую палку’ (Янк. II). с. 119

Апала́ць, апаланкі, апалечка, апалічы, апалушкі. Гл. палаць. с. 120

Апало́нік₁, пало́нік ’разліўная лыжка’. с. 120

Апало́нік₂, палонік (Нас., БРС). с. 120

*Апало́нік₃, ополо́нык ’перапечка з цеста’ (Вешт., 393). с. 120

Апало́ў ’скаварада’ (Касп., ЭШ). с. 120

Апалька ’перапечка’ (Сцяшк. МГ), с. 120

Апалю́к ’ручка касы’ (ДАБМ), палю́к, палю́х, палец (ДАБМ, 831). с. 121

Апана́с, пана́с ’гульня ў жмуркі’, ’той, хто жмурыць' (Нас.). с. 121

Апано́ўка ’скаварада, патэльня’ (Сцяшк., Сцяц.), апано́'ў (слуц., Карскі, Мат., IV, 8). с. 121

Апанта́ны, раней апента́ны (Федар., 6, 558; з XVI ст., Гіст. лекс., 96). с. 121

Апара́т, апара́ты ’царкоўныя рэчы, у тым ліку адзенне свяшчэнніка’ (Нас.); аднак ужо ў аповесцях XVI—XVII стст. апаратъ военныи (Шакун, Гісторыя, 106). с. 122

Апа́рына (БРС), апа́ра ’крынічнае акно’ (лід., Яшк.). с. 122

Апа́чына ’прыстасаванне для кіравання плытом’ (Сцяшк.), пачы́н(а) ’вясло’ (Бяльк.). с. 122

Апе́нты ’абцягнуты шчыльна (аб адзенні)’ (Янк. Мат., 94) с. 123

Апераза́ць, падпераза́ць (-цца). с. 123

Апету́шыць ’ударыць раптам’ (КСТ). Ад петаваць ’біць’ (гл.) с. 124

Апіво́ш ’п’яніца’ (Сцяц., Бір. дыс.), апівоша (Янк. III), апівошына (Абабур.). с. 124

Апі́кур ’гультай, абібок’ (Жд.). с. 124

Апі́нія ’рэпутацыя, гонар’ (Сцяшк., Сцяц.). с. 124

Апіня́нка, апіналка, апінаха, апянальнік, опына ’хустка’ с. 125

Апіса́ць ’ссячы шкуру пісягамі’ (Жд.). с. 125

А́пка ’пятля для кручка’ (Жд.). с. 125

Аплаві́тна ’багата’, у выразе сытна і аплавітна (КТС). с. 125

Аплаві́чнік ’сушаніца балотная (багнавая) Gnophalium ulginosum’ (Крывіч, 4, 1923). с. 125

Апла́вы ’жаночая хвароба, трывалы і цяжкі крывацёк’ (Нас.). с. 125

*Апла́тва, опла́тва ’абчасанае бервяно ў апошнім вянцы зруба над бэлькамі’ (Шушк.). с. 126

Апле́нь, опле́нь м. і ж. р., оплени, опленка, плень, воплень, оплин ’частка воза’, якая стаіць на восях і на якую ставіцца драбіна, выкарыстоўваецца як паваротны механізм; частка паміж дзвюма палавінамі санак’ (Маслен.). с. 126

Аплё́т ’пляцень’ (П.С., 146). с. 126

Апліка́цыя ’ўзор, малюнак, створаны шляхам наклейвання ці прышывання рознакаляровых кавалачкаў паперы, матэрыі і інш.’ (БРС); ’навучэнне пісарскай оправе’, аплікант ’практыкант пры адвакаце ці землямеры’, аплікавацца (Нас., Гарэц.). с. 126

Аплэ́вух ’непаваротлівы, неахайны чалавек’ (Жд.). с. 127

Апляву́ха (БРС), апляву́х (Федар., 6, 64), апляву́шына (Клышка, Пол., 1969, 2, 251), пляву́ха (Бяльк.). с. 127

Апока₁ ’гатунак вапняка’, ’рама для ліцейнай формы’ (БРС). с. 128

Апо́ка₂ ’цяжкі прадмет, напр. бервяно’ (Крывіцкі ў Бяльк.), апо́чча, апо́чына ’палена, што кепска колецца’. с. 129

Апо́ка₃ ’аб`ядала, п`яніца’ (Нас.). с. 129

Апо́лак, апо́л (Сцяшк.), абапалак (Інстр. II) ’крайняя дошка з бервяна’. с. 129

Апо́лец ’кавалак сала’ (Сцяц., Сцяшк.). с. 129

Апо́на ’завеса, пакрыццё’ (Гарэц., Др.-Падб.). с. 130

Апо́рак ’стары бот з адрэзанай халявай’ (БРС). Значэнне ’нікчэмны чалавек’, зафіксаванае ў Дукоры (Жд.),— перанос асноўнага, пашыранага паўсюдна; параўн. ’зношаны абутак’ (Янк. Мат.), ’абутак з лыка’ (Інстр. I). с. 130

Апо́стал ’паслядоўнік пэўнага вучэння (першапачаткова адзін з 12 вучняў Хрыста)’; ’кніга, якая ўключае пэўную частку Новага завету’. с. 130

Апо́сталы жарт. ’пра абутак, звычайна завялікі, не зусім прыдатны для носкі’ (Сцяц.), апасталы ’плецены абутак са скуры’ (Інстр. III), апа́стал ’скураны лапаць’ (Касп.). с. 131

Апо́ўзіна ’прыстасаванне з вітых галінак ці жэрдак для ўтрымання сена ці саломы на стагу, возе, страсе’ (Чабярук, Працы, ІМ, 7, 136, 138; Янк. I; Мат. Гродз.), апоўзліна (Янк. Мат.), апоўзнік, апоўзняк (Шушк.), пэўна сюды ж опоўзнік ’маладыя дрэўцы’ (<’галінкі, якія выкарыстоўваюцца як апоўзіны’) (Арх. ГУ). Малчанава (Мат. культ., 44) піша: «каб такую страху не раскідаў вецер, ...накладвалі 12—15 пар «апоўзнікаў» — зрубленых пад корань тонкіх доўгіх бярозак, звязаных верхавінамі папарна». с. 131

Апо́ўзлы ’аблезлы’ (Янк. БП, 467, Касп., Янк. I, Янк. Мат.); у выразе жаба апоўзлая (варыянт — жаба аблезлая — Янкоўскі, докт. дыс., 1, 188) указвае на нікчэмнасць чалавека. Апоўзлік ’нязграбны, нікчэмны, слабы, закажанелы чалавек’ (Мядзв., Інстр. III, Янк. Мат., Касп.), ’нязграбнае, непаслухмянае дзіця’ (Мядзв., Янк. Мат., Сцяц.); апо́ўзіна ’неахайны чалавек’ (Сцяшк., Янк. II). с. 131

Апраба́цыя₁ ’адабрэнне’ (БРС, Нас.), апрабаваць. с. 132

Апра́ва ’рамка, аклад абраза; пераплёт кніжкі’. с. 132

Апраме́тная ’пекла’, апраме́тны ’пякельны, сапраўдны’ (БРС), вопрамець ’хутка’ (Бяльк.); с. 132

Апрана́ць₁, апранацца, апрануць, апрануцца, апранаха, с. 133

Апрана́ць₂, апрануць, опрянуць, опрянуцца ’моцна ўдарыць, ударыцца’ (Касп., Нас.). с. 133

Апрандава́ць ’паважаць’ (гродз., А. П. Цыхун, пісьм. паведамл.). с. 133

Апраста́ць ’звольніць’, ’зрабіць пустым’. Гл. Прастаць. с. 133

Апрата́ць (БРС), апра́тваць (Сцяц.), апря́тывыць, -цца (Бяльк.), апра́та́цца (Сцяшк.); апра́таць, -ацца, -ваць ’агледзець, памыць (дзіця, сябе, хворага, нябожчыка)’ (Янк. II); апратка (Яруш., Гарэц., Др.-Падб., Сцяшк., Жд.), опратка (Клім.), вопратка (БРС). с. 133

Апрача́, апро́ч ’акрамя’, апро́ч ’асобна’ (Янк. Мат., Янк. I, Яруш.), апры́ч ’апрача’ (Касп.), апрі́ч ’апрача, асобна’ (Бяльк., Яруш.), опричёнки (Мядзв.), апрічо́ннік, апрічо́ння ’асобніна, прыгатаванае асобна’ (Бяльк.). с. 134

Апруда₁ ’гультай, абжора’ (Касп.). с. 135

Апруда₂ ’смерць’, віц. (П. В. Садоўскі, вусн. паведамл.). У выразе хай цябе апруда ’каб ты здох’. Параўн. апрудзіцца, апруцянець. с. 135

Апру́дзіцца ’цяжка захварэць, акалець’ (Касп.), с. 135

Апру́ды ’паз у ніжняй частцы бочкі, у які ўстаўляюць дно’ (Інстр. I). Гл. абруд. с. 135

*Апру́к, опру́к (ДАБМ, 886). Гл. вяпрук. с. 135

Апруцяне́ць ’адубець, скарчанець’ (БРС), ’здохнуць, памерці’ (Янк. Мат., Інстр. III), апруця́ць, опруцяне́ць (Янк. Мат.) с. 135

Апры́кнуць ’надакучыць’ (Бяльк.). Апрыклы, апрыкліцца (Яруш., Гарэц.) у сувязі з формай прошлага часу. З о-прык-ну-ць. Гл. прыкры. с. 135

Апры́ндзіцца ’здохнуць’ (Жд.). с. 136

Апры́склівы (априскливый) ’запальчывы, капрызны, упарты’ (Яруш., Нас.); апы́сак ’упарты, капрызны’ (Гарэц., Нас.); апры́скліва (Др.-Падб., Гарэц.), апры́склівасць ’запальчывасць’ (Яруш.). с. 136

Апрэ́гчыся ’здохнуць’ (БРС), ’згарэць ад віна, прагі, жадання’ (Гарэц.), ’абапіцца’ (Бяльк.), апрэжца ’апрэгчыся’ (Бяльк.), апрагчыся ’набракнуць ад збытку спажытага’ (Др.- Падб.), апрага́цца ’рабіць нешта з прагаю: спаць, есці, піць’ (Касп.), опрегаець ’паліць, мучыць’ (Нас.), опрегацьца, опрёгся ’знясільвацца, згараць ад прагі; згараць ад гарэлкі’ (Нас.), апрогліца ’ненаедлівасць’ (Бір. дыс.). с. 136

Апрэ́ль, апры́ль ’красавік’. с. 137

Апрэ́снік, опрі́снок ’праснак’ (КТС, Інстр. I, Лекс. Палесся, 115—116), оприснячок ’рытуальны хлябец, які выпякаецца ў час пахавання нябожчыка’ (Клім.). с. 137

Апсі́к, псік ’вокліч для адгону катоў’ (РБС, Касп., Бесар., Нас.), псікаць (Нас.). с. 137

Апсо́м ’знянацку, хутка’ (Юрч.), аптэ́сам ’тс’ (Касп.). с. 138

Апу́дзіла ’пудзіла’ (Янк. I). Сюды ж апу́дала ’чалавек неахайнага выгляду, сонны, непаваротлівы’ (Куч.), а таксама опу́дына ’шырокае не па памеры адзенне’ (Клім.). с. 138

Апу́ка₁ ’самаробны мяч і гульня з ім’ (БелСЭ, ЭШ), апока (Грыг., 241). с. 138

Апу́ка₂ ’лісце жыта на пэўным этапе развіцця’ (запіс Л. Ц. Выгоннай — аршан., Г. Ф. Вештарт — мядз.). с. 139

Апу́ліцца ’стаяць (сядзець) у стане нерухомасці, абыякавасці і безжыццёвасці, нагадваючы хворую курыцу’ (Янк. II), апуліць ’аслабець’ (Гайдукевіч, Працы ІМ, 6, 58). с. 139

Апунды́рыцца ’ўздуцца (пра жывот)’ (Касп.). с. 139

Апу́склівы ’неахайны’ (БРС), с. 139

Апу́ха ’аблямоўка кажуха’ (БРС), ’дошкі, якія прымацоўваюцца на краях саламянай страхі’ (Інстр. I, Мат. Гродз., Бірыла, Бел. Антр., 2, 22). с. 139

Апу́цак, апо́цак ’тоўсценькі чалавечак’ (Гарэц., Др.- Падб.). Гл. Пуцок. с. 140

Апушы́ць₁ ’падвергнуць уздзеянню трунка’: «Мяне піва апушы́ла» (Федар., 6, 21); магчыма, сюды ж апаха́ць ’дрыхнуць’ (Грыг.; У Грыгаровіча сустракаецца замена у на а, о). с. 140

Апу́шыць₂, опу́шываты ’сядзець на вуллі’ — дзеянне, звязанае з раеннем пчол (Анох.). с. 140

Апшы́т ’выгнанне’ (Гарэц.) ’адстаўка’ (Нас., Шпіл.), ’дрэнны атэстат’ (Нас.). с. 140

Апыну́цца ’аказацца ў пэўным месцы, папасці ў пэўнае становішча’; апыні́цца (Яруш., Мядзв., Сцяшк.), апыняцца (Др.-Падб.). с. 140

Апыта́ць ’даведацца, знайсці’ (Касп.). Гл. пытаць. с. 140

Апы́хтарыць ’знайсці’ (Янк. Мат., 133). с. 140

Апялю́ха ’шырокая трэска’ (БРС, абл.). с. 140

Апя́рыць ’пабіць’ (Янк. Мат., 94). Гл. перыць. с. 141

Апя́ць ’зноў’ (гродз., Афанасьеў, № 134). с. 141

Апяша́лы ’лянівы, аслаблены́ (Нас.), апе́шыный ’разгублены’ (Бяльк.). с. 141

Ара́б ’асоба арабскай нацыянальнасці’ (БРС). с. 141

Ара́ва ’мноства людзей (жывёл)’ (Інстр. Ill; Сцяшк., Бяльк.). с. 142

Ара́ла ’кол з дротам’ («Полымя», 1971, 10, 39); ра́лы ’раздвоены ствол дрэва’ (Янк. Мат.). с. 142

Ара́п ’негр’, ’ашуканец’ (БРС). с. 142

Ара́пнік (БРС), гарапнік (Нас.), аграпнік (Шн.). с. 143

*Ара́сіна, аря́сина ’доўгая жэрдка’, ’нізкарослы, але нязграбны малады чалавек’ (Нас.). с. 143

Ара́тар ’прамоўца’ (БРС), араце́я’прамова’ (Шпіл.). с. 143

Арату́нак ’ратунак’. Гл. ратаваць. с. 144

Ара́ць, дыял. формы: гараць, ораты, орати, гораты с. 144

А́рба₂ ’старажытнак прылада’ (Касп.). Параўн. арфа₂’веялка’ (гл.). Субстытуцыя б—ф цераз п (арра); нельга вы- ключыць, што бел. арба. <літ. дыял. drba ’арфа (веялка)’ (LK-Z), хаця літоўская форма зарэгістравана на паўночным захадзе. с. 145

Аргама́к ’парода рослых скакавых коней’ (БРС). с. 145

Аргама́ка ’гультай, п`яніца’, аргама́чыць ’буяніць, п`янстваваць’ (Нас.). с. 145

Арга́н (БРС), арга́ны (Нас., Касп.) с. 146

Аргані́сты ’арганіст, касцельны рэгент’ (Нас., Сцяшк.). с. 146

Арганізава́ць, арганізм. Гл. о́рган. с. 146

Аргіня ’вяргіня’ (Сцяшк.). Гл. вяргіня. с. 146

Арда́ ’татарскае войска’, ’саюз плямён, дзяржава ў старажытных усходніх народаў’, ’шумны, неарганізаваны тлум’ (БРС), ’дружына жаніха, што едзе за нявестай’ (таксама ірда — Нікольскі, 55), арду тварыць ’суматоха, дзіцячыя гульні’ (Нас. Сб.; Янкоўскі, докт. Дыс., 1, 333). с. 146

Ардына́рыя ’пачасавая плата натурай’ (БРС), с. 147

Ар`ерга́рд ’частка войска ззаду асноўных сіл’ (БРС). с. 147

Аржа́ ’іржа на металах і балотным месцы’ (Нас., Касп.), аржа́венне, аржа́вінне, аржа́вень ’балота’ (Нас., Мядзв., Касп., Гарэц.), аржа́веники ’балотныя бесы’ (Нік., Очерки, 80), аржа́ўка ’пакрытая ржой рыба’ (Нас.), ’заліўны луг’ (Жд.), аржаве́ць ’іржавець’ (Др.-Падб., Гарэц.). Гл. іржа. с. 147

Аржы́ська, іржы́ска, ржы́ска ’зжатае поле жыта’ (ДАБМ к. 270; Смул., 176; Смулкова, SOr, 1969, 1, 71). 3 польск. rzysko ’тс’ (улічваючы геаграфічнае пашырэнне на Захадзе і су- фіксацыю). с. 147

А́ркуш₁ ’ліст паперы, шкла, бляхі’ (БРС), аркгушъ, аргушъ (Нас.). с. 148

А́ркуш₂ ’пасхальны артас’, г. зн. ’пасвячоны хлеб’ (Мядзв.). с. 148

Арля́к ’гатунак папараці, Pteridium aquilinum’. с. 148

Арля́нка ’гульня, у ходзе якой падкідваецца манета і выйграе той, каму манета выпадае гербам’ (БРС). с. 149

Арма́та (Нас., Гіст. лекс.). Гл. гармата. с. 149

Армо́шкі ’вусікі на сцябле гарбуза’ (Сцяшк.). с. 149

Армя́к ’даўгаполая вопратка з тоўстага сукна’ (БРС, Касп., Бяльк.; карту рэаліі гл. Малчанава, Мат. культ., 153), дыял. гармя́к. с. 149

Арнау́тка ’гатунак пшаніцы, Triticum durum’. с. 150

Аро́ў (ого́й) ’astur palumbarius’ (Маш., 18). с. 150

Арта́й, ’араты’ (Сцяшк., Жд.). с. 150

А́ртус ’пасвячоны пасхальны хлеб’ (Рам.). с. 150

Арты́кул ’невялікае сачыненне, частка дакумента; тып вырабу’ (БРС, КТС, Касп., Нас.). с. 151

Артэ́па, артэ́пель ’топкае месца’ (Касп.). с. 151

Apy'д₁ ’засек’, гару́д (Гіст. мовы, 2, 59), ару́да (Яруш.). с. 152

Ару́д₂ ’парушальнік грамадскіх правіл паводзін’ (КЭС, брэсц.). с. 152

А́рфа₁ ’музыкальны інструмент’, сустракаецца ўжо ў XVI ст. (Шакун, Гісторыя, 106), у Бярынды, 12, 28: бряцало і гусль — гарфа, арфиста — гудецъ у Лексісе Зізанія: арфа. с. 152

А́рфа₂ ’веялка’, арфава́ць, арфава́льшчык (БРС, Яруш.), с. 152

Арха́нгел (БРС), арха́ний (Мядзв.). с. 152

Архалу́к ’лёгкі кафтан’ (Грыг.). с. 152

Архіра́сты. Слова зафіксавана ў песні (Вілен. губ.) Карскім, РФВ, XXI, 259: «Адзин на булану, други на каштану, трэйци на мышитым, сам архирасты». с. 152

Архірэ́й ’старшы свяшчэннік (іерэй)’. с. 154

Архітэ́ктар. Слова адзначаецца ўжо ў Бярынды (побач з формай архитектон), але ў XIX ст. больш звычайнай была форма архітэкт (Нас.), с. 154

Архітэкту́ра. Слова ёсць у Бярынды, Ф. Пракаповіча (Труды Воронеж. ГУ, 83, 127), с. 154

Арца́бы ’шашкі’ (Нас.). Гл. варцабы. с. 154

Арцабніца, арцабо́вая посцілка (Бір. дыс.). Назва посцілкі па знешняму выгляду нагадвае шахматную (шашачную) дошку: у клетку; параўн. у Насовіча арца́бніца ’шашачніца са скрынкай’. с. 154

Арцімо́с , арцімо́н, арці́мус, анцю́х, анці́л ’блін’ (Рам.). с. 155

Арцукі́ ’бульба адвараная’ (Сцяшк.). с. 155

Арча́к ’лука, драўляны каркас сядла’, ’прыпрэжаны конь’, ’прыпрэжка’ (Нас.), арчако́вы ’прыпражны’ (Нас.). с. 155

Арша́ўка ’гатунак бульбы’ (Янк. I). Гл. варшаўка. с. 155

Аршэ́нец ’нязлосная лаянка да блізкага чалавека’ (тураў., Выгонная, вусн. паведамл.). с. 155

Арыгіна́л ’твор ці дакумент у першапачатковай форме’, 'своеасаблівы чалавек’. Першае значэнне зафіксавана яшчэ ў 1599 г. Жураўскі, Працы ІМ, 7, 215 (у форме оріиналъ), Гіст. лекс., 110: оригиналъ, Гіст. мовы, 1, 258; орииналъ (іншыя формы — Булыка, Запазыч.); с. 156

Арыента́льны. 3 1599 (Жураўскі, Працы ІМ, 7, 214; Гіст. лекс., 113) с. 156

Ары́к ’абвадняльная канава ў Сярэдняй Азіі’. с. 156

А́рышт (БРС), а'рэшт выгук — ’хопіць!’, арэ́шт ’затрыманне, забарона’ (Нас.). Арыштава́ць (БРС), арэштава́ць (Нас.), с. 157

Арэ́далы, рэ́далі (Касп.), рэ́даль (міёр., Хр. дыял., 335) ’вялікі воз для сена’. с. 157

Арэле́зіць ’абразіць’ (Бяльк.). с. 158

Арэ́лі ’гушкалка’ (РБС, Гарэц., Касп., Рам., Кос.), ’гушкалка на вісячых вяроўках’ (Нас.), ’гушкалка з вяровак’ (Яруш., Мядзв.), рэ́лі (Рам., Бяльк., Палявы). Я. Камароўскі (Бел. лекс., 62) лічыць арэлі правінцыялізмам. с. 158

Арэ́нда, у XIX ст. часта арандар ’гаспадар гасцініцы, шынкар’. с. 159

*Арэ́ннік, оре́нник ’аер’ (Бейл.). с. 159

Арэ́птам ’раптоўна, нахабна, нястрымна’ (Янк. Мат.). с. 159

Арэ́х₁ орі́х, горіх ’выпадкова не ўзараны ўчастак зямлі’ (Выг. дыс., 6) с. 159

Арэ́хаўка ’птушка Nucifraga caryocatactes’. с. 160

Арэ́хва ’жалезнае колца для замацавання касы’ (Выг., дыс., 6), арэ́хаўка ’тс’ (ДАБМ, 832). Гл. рэхва. с. 160

Ac ’лётчык вышэйшага класа; у апошні час наогул спецыяліст вышэйшага класа’. с. 160

Аса́ (БРС), асва (Гарэц., Нас., Др.-Падб., Яруш., Мядзв., Касп., Жд., Янк., БФ), асі́ны (БРС, Яруш.), асвінае (Жд.), асаед-асвейнік (Інстр. II). с. 160

Асаве́ц₁ ’асінавы лес’ (Прышч., Яшкін), асавок ’маладыя асіны на расчышчаным месцы, групкі дрэў сярод поля, каля дарогі’ (Жучкевіч, Топон., 108). с. 161

Асаве́ц₂ ’ссунутая зямля па беразе, па касагоры’ (Яшкін), с. 161

Асаві́к ’грыб падасінавік, Leccinum (Boletus) aurantiacum, Leccinum testaceo-scabrum = Boletus rufescens’. с. 162

Аса́да₁ ’рама, аснова акна, воза, сельскагаспадарчых прылад; драўляная частка сякеры’, ’паліца каля акна’, 'матэрыял для рам’ (Янк. II). с. 162

Аса́да₂ ’аблога’, стар. ’сядзіба, пасяленне, умацаванае месца’ (Нас., Гарб.), дыял. ’насаджэнні вакол сядзібы, саду’ (Янк. II). с. 162

Аса́дка ’ручка для пяра’ (Гарэц., Др.-Падб., КТС). с. 162

Асака́₁ ’расліна Carex L.’ (БРС, Гарэц., Яруш.), осо’ка (Бесар.), палес. осока ’аер, Acorus’ Caramus (Бейл.), маг. сака́ ’Carex L.’ (Юрч., Гарэц.). с. 162

Асака́₂ ў выразе «асакою лезці (скакаць) у вочы» (з варыянтамі: ас(в)ою, сляпіцаю) ’назойліва прыставаць, невыносна дакучаць’ (Янк., БП, 396; Янк., БФ, 57). с. 163

Асалапе́ць. Гл. салапець (параўн. Супрун, Веснік БДУ, 1970, 3, 58; Мартынаў, Бел.-укр. ізал., 49). с. 163

Аса́місты ’паважны’ (Яруш., Нас.). с. 163

Асве́р ’вага ў студні, рычаг для падымання бярвення’ (ДАБМ., карты, 242—244, тэкст, 807—810), ацьвер, асвір, асверына, асвера, асверг, асверх, свира, свиршня, свирэня, перасвир, перасверт (!), свирэць. с. 163

Асве́та (БРС, Гарэц., Яруш.). Параўн. асве́тны, асве́тнасць (Гарэц.), асветнік, асветніцкі. с. 164

*Асвяну́ць, освыну́ты ’сустрэць світанне’ (Клім.). с. 164

Асе́к ’загароджаны выган’ (Прышч). с. 164

Асекура́цыя ’паручыцельства’, асекуратар ’паручыцель доўгу’ (Нас.: ужываецца сярэднімі класамі). с. 165

Асе́ліна ’сядзіба, двор, хата’ (Бяльк.). с. 166

Асе́ліца ’наваколле; луг, поле, гароды каля вёскі’, осэлиця 'выкапаны на мяжы дзірван’ (пруж., Выг. дыс.), асёлак ’тс’ (Шат.). с. 166

Асе́лішча ’сяліба’ (БРС, абл., КТС). с. 166

Асёлка ’радуга’ (Касп.), осело́к (ДАБМ, 902). с. 166

Асе́тр, асяцё́р ’від рыбы Acipenser’ (БРС), асё́тр (Жук., 99). с. 167

Асе́ць, осець, восець, сець. с. 167

Асе́чка₁ ’выстрал, які не адбыўся’. с. 168

А́сечка₂ ’ласкавы адказ на кліч’ (Нас.). с. 168

Асігна́цыя. У Гарб. адзначана assignatio ў розных значэннях: ’распараджэнне, квітанцыя, прызначэнне’. с. 168

Асі́лак ’міфалагічная істота, волат; чалавек вялікай фізічнай сілы’. с. 168

Асіміля́цыя ’зліццё, засваенне, прыпадабненне’. с. 169

Асі́на ’Populus tremula’, ясеннічак ’тс’ (Кіс.), асо́ва ’дрэва (асіна?), у дупле якога жывуць пчолы’ (Сцяшк.); осоўка, осиноўка ’лодка, выдаўбаная з ствала асіны’ (Бейл.); асовы ’асінавы’ (Бейл., Федароўскі, 6, 25). Гл. яшчэ асавец, асавік. с. 169

*Асі́раць, осырыць ’кінуць’ (КСТ). с. 170

Асістэ́нт ’памочнік прафесара, урача; малодшы выкладчык у вну’ (БРС), ’пастаянны размоўца, удзельнік цырымоніі’, асістэ́нцыя ’прысутнасць пры знатнай асобе, пастаяннае дагляданне, заляцанне’ (Нас.). с. 170

Аскаба́лак ’абыякава ці вьпадкова адсечаны невялікі кавалак дрэва’, аскаболак (Янк. II), осокоба́лок (Лун.), аскабёл (Бяльк); ад гэтага пераносныя значэнні пра чалавека (БРС), вялікую лусту хлеба (Бір. дыс.). с. 170

Аскаве́нь ’торбачка для выціскання сыру’ (Сцяшк.), оскови'к ’тс’ (Вешт.). с. 170

*Аскада́вец, оскада́вэц ’торбачка для выціскання сыру’ (Вешт.). с. 171

Аска́рак ’цвёрды засушаны агрызак хлеба’ (кліч., вусн. паведамл. Выхоты). с. 171

Аске́пак, аскёпак. ’асколак, шчэпка, трэска’. с. 171

Аскі́тэр (Непакупны, Мовознавство, 1969, 3, 19). с. 172

Аско́ла ’вісус; чалавек, што ўсюды паспявае’ (Бяльк.); с. 172

Аско́р ’ачыстка ствала ад кары’ (Сцяшк.). с. 173

Аскра́к ’чалавек, у якога заўсёды беспарадак пад носам’ (Янк. Мат.). с. 173

Аскро́так ’асколак, трэска’ (Гарэц., Юрч.), аскрё́так (Бяльк., дадатак рэд.), аскрётык (Юрч.). с. 174

Аскялё́пак (Касп., Янк. II), аскалёпак (Янк. Мат., Бір.), осколёпокъ (Нас.), асыкалёпык (Бяльк.), ашкалёпак (Касп., КТС), аскалёбак (Янк. Мат.) ’кавалак дрэва, адсечаны абыякава ці выпадкова, трэска, асколак посуду’; аскалёпак ’дурны чалавек’ (КЭС, шкл., бярэз.). с. 174

Асла́ асялок (БРС, Сцяшк.), асёлак (Сцяшк., Бір. дыс., Выг. дыс., Смул.), усёлак ’мянташка’ (Выг. дыс.). с. 174

А́слі ’ці, хіба’ (Нас., Гарэц.), с. 175

Асло́н ’прадаўгаватая пераносная лаўка’ (Нікольскі, Происхожд., 237). с. 175

Аслянец: «Аслянцы старцы, Чаго вы спазьнились» (Рам.). с. 175

Асляпе́нь ’сляпень’ (Янк. Мат., Жд.). с. 176

Асмалі́ць ’абпаліць’ (Яруш.). с. 176

Асмё́так ’атопак; бясформенны кавалак’ (Бяльк.), ’атопак’ (Пал.). Гл. ашмётак. с. 176

Асмо́л ’смалістая драўніна хвойных парод’ (БРС), ’пень, які выкопваюць для вырабу смалы’ (Інстр. III). с. 176

Асмо́лак ’тоўстая жэрдка, да якой прымацоўваюцца кроквы’ (Жд.). с. 176

Асмо́ржыны ’адыходы пры апрацоўцы льну мяліцай’ (Сцяшк.). с. 176

Асму́скваць, асму́зкваць ’абрываць зярняты аўса, захапіўшы паміж пальцамі адно ці колькі каліваў’ (Янк. I). с. 176

Асна́ч ’плытагон, сплаўшчык’, асна́к (Янк. БП) ’тс’. с. 177

Асно́ва. Першапачаткова ’ніткі, што ідуць уздоўж тканіны’. с. 177

Асну́ты ’ахоплены сном’ (Сцяшк.). с. 177

Асняк, аснік ’асіннік’ (Бір. дыс., Інстр. III). с. 177

Асо́ва ’зрух’ (Бяльк.). Ад асоўваць. Гл. саваць. с. 178

Асо́ка ’выследжванне звера’ (Інстр. III). Ад сачыць (гл.). Сюды ж асочка, асочаны. с. 178

Асо́н ’востры кій, якім падганяюць валоў’ (Кароцічы Столінск., вусн. паведамл. Г. А. Цыхуна). с. 178

Асо́т ’расліна Sonchus L.’, назва дастасоўваецца і да іншых раслін (Cirsium arvense, Chondrilla junces), ацот ’тс’ (Бяльк.). с. 178

Асо́харніца ’хвоя звычайная, Pinus silvestris L.’ (мін.— Кіс., 98). с. 178

Аспада́р ’гаспадар’ (Шн.). Жураўскі (Праблемы філал., 43) і Булахаў (Працы ІМ, 2, 61) с. 178

Аспа́ласць ’санлівасць, вяласць, неахайнасць’ (Нас., Др.- Падб., Гарэц.), аспала, аспалы (Нас.). с. 179

А́спід ’змяя, злосны чалавек’ (БРС, Нас., Бяльк., Касп.), а́спида ’змяя, злосная жанчына’, аспіднік ’злосны мужчына’, аспідзёнак ’змяёныш’ (Нас.). с. 179

Аспіры́н ’ацэтылсаліцылавая кіслата’. с. 179

Аспо́жка, аспажа́ ’свята, звязанае з асенняй сяўбой’ (Інстр. II, Сцяшк.), раней — ’ражаство Багародзіцы’. с. 180

Астабры́днуць ’апрыкраць’ (Сцяшк.). с. 180

Аста́віць ’пакінуць’. (Яруш., КТС). с. 180

Астадо́ліцца ’супакоіцца, сцішыць бег’ (Янк. I). с. 180

Астало́п ’дурань, тупіца, невук’ (БРС, Нас., Бяльк., Касп., Бір. дыс.). с. 180

Асталява́цца ’абсталявацца, прызвычаіцца’ (Гарэц., Др.- Падб., Янк. Мат., Жд.). с. 181

Астанаві́цца ’спыніцца’ (Яруш.), с. 181

Аста́нкі ’прах’ (БРС), ’памінкі па нябожчыку’ (Бяльк.). с. 181

Астаро́нак ’бакавая частка гумна, дзе ляжаць снапы, падрыхтаваныя да абмалоту’ (Сцяшк.). с. 181

Астачарце́ць ’абрыднуць’ (КТС). с. 182

Астожжа ’месца, дзе быў стог’ (Бяльк.), с. 182

Асто́пкі ’стары, стаптаны абутак’ (Жд.). с. 182

*Асто́ркнуць, осто́ркнуты ’спыніцца, пасяліцца, знайсці дах’ (Клімч.). с. 182

Асто́яцца ’ўтрымацца на нагах; адстаяцца (пра вадкасць)’ (БРС, Сцяц.). с. 182

А́стра ’садова-дэкаратыўная расліна Aster L.’ (БРС). с. 182

Астраго́н ’расліна Artemisia dracunculus L.; палын-эстрагон’. с. 183

Астрако́ліна ’кол у плоце’ (Сцяшк.). с. 183

Астрамок ’невялікі воз (сена)’ (Гарэц., Касп.), астро́мак ’невялікі воз сена, ахапак сена’ (Нас., Гарэц.). с. 183

*Астрано́с, остроно́с ’ёрш Асегіпа acerina Guld’. (Крыв.) с. 184

*Астрапянець, остропыни'ти ’аслупець’ (Клім.). с. 184

Астро́ва ’лесвіца пры стойле’, ’нятоўстая елка з сучкамі па 10—15 см даўжынёй’ (Янк. I), астро́ўка ’тс’ (Янк. II), астро́ўка, астро́ўкі ’прыстасаванне ў выглядзе піраміды з сукаватых яловых жэрдак і калоў для сушкі сена, вікі, гароху, ільну і г. д.’ (Грынблат, Белор., 110; Касп.; Хрэст. дыял., 22, 30; Інстр. II); паводле ДАБМ, к. 234, пашырана на паўночны ўсход ад лініі Орша—Полацк; астраўё, астравіны (ДАБМ, 789, 790; Малчанава, Мат. культ. 38, фота на стар. 39). с. 184

Астро́га ’зрубленае дрэва з абрэзанымі не да канца галінамі (сукамі)’ (Маш.), якое выкарыстоўваецца як ’лесвіца’ (Сержп.), ’барана’ (Сержп., Земл.), ’прыстасаванне для сушкі снапоў’ — астрагі́ (ДАБМ); сюды ж, відаць, і стражы́на ’прыстасаванне для сушкі’ (ДАБМ) с. 185

Астро́ў ’востраў’ (Касп.), гл. востраў. с. 185

Астрые́ ’вастрыё’ (Сцяшк.), астры́ць ’вастрыць’ (Яруш.), астрыня́ ’вастрыня’ (Бяльк.). Гл. востры. с. 185

Астры́жанак ’маладое сукаватае дрэва, бервяно’ (Нас.: астри'женокь). Значэнне ’стрыжань дрэва, які застаецца пасля ашчыпання лучыны’. с. 185

Астры́жань ’стрыжань’ (Нас.). с. 186

Астрыжо́нак ’коратка астрыжаны хлопец ці дзяўчына’ (Сцяц.). с. 186

Астры́ца ’гарыца; расліна Sagina L.’ (Кіс., Інстр. II). с. 186

Астрэ́шыць, остре́шить ’пакрыць хату саломай’ (Шушк.). с. 186

Астэ́кл ’зусім дурны’ (мсцісл., вусн. паведамл. A. А. Крывіцкага). с. 186

*Асу́га , осу́га ’пот’ (тураў., Выг.), ’іней, шэрань’. с. 187

Асу́шак ’сухая скарынка’ (БРС), асу́шчык ’тс’ (Клім.), осух ’першы кусок хлеба, адрэзаны ад бохана’ (Шатал.), асу́х ’сухі кавалак хлеба’ (Лекс. Палесся). с. 187

Асца́ ’лішай’ (Бяльк., Нас., Гарэц., Др.-Падб.), ’выдзяленне сліны’ (Янк. I; Арашонкава і інш., Весці АН БССР, 1969, 4, 128); ісца́ (Нас., Бяльк.). с. 188

Асцень ’шчацінка на коласе злака’ (Нас., Серб.). с. 188

*Асце́рбаць, остэ́рбаты ’выжыць, акрыяць’ (Клім.). с. 188

Асця́га ’ўпартасць пры дасягненні недасягальнага жадання, крыклівасць’ (Гарэц.). с. 189

Асцяжа́рак ’хмызняк, салома’ (Выг. дыс.). с. 189

Асцяро́б ’расчышчанае месца пасярод лесу’ (Касп.). с. 189

*Асы́ты , осы́та, осы́тэ ’злёгку гнілы’ (хвоя, дрэва) (Клім.). с. 189

Ась ’выгук водгуку’ (Касп.). с. 189

Асю ’выгук для адгону свіней’ (Клім.). Варыянт ацю (гл.). с. 189

*Асю́рбаваты, осю́рбуватый ’сутулы, гарбаты’ (Клім.). с. 189

Асяга́ць ’аперажаць’ (Нас.) Гл. дасягаць. с. 190

Асякаць, -цца ’абрэзваць (на слове)’ (Гарэц.), ’раптоўна перарываць’ (Др.-Падб.), асе́кацца (КТС), асыка́цца (Бір. дыс.; Гайдукевіч, Працы ІМ, 5, 54) ’агрызацца, рэзка адказваць’. с. 190

*Асяле́нец, осылэ́нець, оселе́нец, оселэ́нец ’селядзец’ (Клім., Вештарт. Дыс.). с. 190

Асяло́к ’змаршчок’ (Інстр. II); вясё́лка ўказваецца як варыянт назвы побач. с. 190

Асяні́на ’асенні збор для царквы’ (Нас., Янк. I). с. 190

Асяні́ць ’нечакана ўзнікнуць (пра думку)’. с. 190

*Асяча́ць, осѣча́ць ’апутваць сецямі, браць уладу, ачароўваць’ (Нас.). с. 191

Ат, выгук ’усё роўна, няхай’. с. 191

Ата́ва ’маладая трава, якая вырасла на месцы скошанай у той жа год’. с. 191

Атайбава́цца ’абжыцца’ (Сцяшк.). с. 192

Аталапане́ць ’адрантвець ад здзіўлення ці перапалоху’ (Бір. дыс.). с. 192

Атале́к ’пакой, адбой’ (Касп.). с. 192

Атама́н ’выбарны начальнік у казацкіх войсках або паселішчах у дарэвалюцыйнай Расіі’, ’важак, завадатар’ (БРС), ата́ман (Нас.). с. 193

Ата́ра ’вялікі гурт авечак’. с. 194

Ата́рыца ’частка панскай зямлі, засеяная парабкам для сябе’ (Нас., Чач., Гарэц.), ’асабістая даходная праца’ (Мядзв.), ’ралля, прыгатаваная пад пасеў’ (КЭС). с. 194

Атачы́ць ’акружыць’ (Гарэц.). с. 194

Аташэ́ ’спецыяліст-кансультант пры пасольстве’. с. 195

Атаяса́міць ’прызнаць такім жа, аднолькавым’. с. 195

Атваро́г ’тварог’ (Жд., Кліх), ’скіслае малако’ (Інстр. I). с. 195

*Атверніцкая: «отве́рницкое наречие» (Рам.). с. 195

Атво́ная ’пакатая, спадзістая (пра страху)’ (Інстр. II). с. 195

Атла́ндзер, атла́ндзір ’бестурботны, вісус, гультай’ (Бяльк., Юрч.). с. 195

Атла́с₁ ’гатунак тканіны’ (БРС). с. 195

Атле́т ’спартсмен, чалавек моцнага целаскладу і вялікай фізічнай сілы’. с. 196

*Атме́нь, отме́нь ’расліна падлеснік Sanicula eyropaea L.’ (Бейл.). с. 196

Атну́ць ’бесперапынна, раз за разам’ (Сцяц.). с. 197

Ато́ злучнік ’калі не, то’ (Нас., Касп.), ’таму што’ (Шат.), ’неадкладна, толькі што’ (Бір. дыс.). с. 197

Ато́жылак ’парастак’; у іншым словаўтваральным афармленні: атожалля (Янк. Мат.); атожылле (КТС); атожилка (Яруш.). с. 197

Ато́ка ’рукаў ракі’ (Касп., Яшкін), ’востраў’ (Яшкін. дыс.), с. 197

Ато́нне ’астатак, падонкі’ (Касп.). с. 198

Ато́пак ’стары стаптаны абутак’ (Нас., Інстр. I, Мядзв., Касп., Янк. I, Бяльк., Юрч., Янк. Мат.), ато́пкі ’абноскі’ (БРС). с. 198

Ато́р ’вузкі загон, узараны ўроскідку, пры другім поўным загоне’, ’частка загона, узараная асобна’ (Сцяшк., Сцяц., Лекс. Палесся, 51, 54 з картай). с. 198

Ато́ра ’амецце’, ’дробная салома’ (Нас., Гарэц., Касп., Юрч., Серб., ЭШ, Бяльк., Інстр. лекс.). У Насовіча і Бялькевіча таксама ато́ря, ато́рьря, ато́рка, ото́рье ’тс’; аторніца ’лубка ў якой носяць атору’. с. 198

Ато́рва ’вісус, гультай’ (Нас., Гарэц., Бяльк., Юрч.). с. 199

Ато́са (БРС) , ато́с (Шат.), от`о́са (Маслен.), ато́снік ’канец атосы’ (Маслен., Бяльк.), ато́ска, атосіна (Нас., Бяльк.), заот`осник, наот`осник, приот`осник (Маслен.). с. 199

Аточыны ’нутраное сала’, ’ператоплены тлушч’ (Лекс. Палесся, 134, 136; слонім, Арх. Бяльк.). с. 199

Атразьні́ ’гатунак ботаў’ (Касп., ЭШ). с. 200

Атра́ма, тра́ма ’бэлька ў хаце, што падтрымлівае іншыя бэлькі’ (БРС, ЭШ, Касп.), атраміна (Касп.); трам, трамо́к, отра́ма (Шушк.); атран (КЭС). с. 200

Атра́мант ’чарніла’ (БРС: устар., Нас., Шпіл., Касп., Шн. і інш.). с. 200

*Атра́ха, атряха ’неахайны чалавек’ (Бяльк., Юрч.), атряшына ’тс’ (Юрч.). с. 201

Атро́дзя ’нашчадак, нашчадкі’ (Нас.). с. 201

Атру́б ’участак зямлі’ (Ант.). Гл. водруб. с. 201

Атру́бам ’адным чынам’ (Жд.). с. 201

Атруда (у выразе «атруда ўзяла») ’цяжкая хвароба’ (Панюціч, дыс.). с. 201

Атруі́ць ’атруціць’ (Нас., Булг.). с. 201

Атрупяне́ць ’вельмі спалохацца, страціць самавалоданне’ (Янк. Мат.). с. 201

Атру́скі ’астаткі сена, зярнят, мукі’ (БРС, Нас., Касп.). с. 202

Атрэ́п`е ’адыходы пры трапанні льну’ (БРС), ’парванае адзенне’ (Інстр. I); отрэпы, отрэпыны (Влад.), атрэпкі ’адыходы льну’ (Янк. I). с. 202

Ату́₁ ’вазьмі’ (паляўнічы выгук) (БРС), ату-ату (Нас.). с. 202

Ату́₂ ’выгук прыкрасці’ (Нас.). с. 202

Ату́га ’цяжкія акалічнасці’ (Нас., Гарэц.). с. 202

Атудзе́нчыць ’аддзякаваць’ (Касп.). с. 202

Атуме́ка ’намёк’ (Касп., ЭШ). с. 202

*Ату́шаны, оту́шаный ’уцеплены’ (Клім.). с. 203

Атыма́лка ’ануча, якой бяруць гаршкі з загнетка’ (>’ануча наогул’) (Касп., Янк. Мат.), атыма́ч ’тс’ (Жд.), атымачка ’тс’ (Інстр. I). с. 203

Атэі́ст (БРС), атэі́ста (Нас.), атеисты з 1597, Гіст. мо- вы, 1, 307; Гіст. лекс., 220. с. 203

Атэ́ўнік ’кацялок’ (Касп.). с. 204

Ат`яжо́жынне ’адмаўленне, аднекванне’ (Бяльк.). с. 204

Аўгуры́на ’прывязка ў цэпе’ (ДАБМ, камент., 829). с. 205

Аўдо́д, аўдо́т ’удод’ (Бяльк., Арх. ГУ), оўдо́д ’удод, някемлівы чалавек’ (КСТ), с. 205

Аўдо́тка₁ ’дробная рыбка’ (Бяльк.), ’невялікая азёрная рыбка’ (Нас., Грыг.), ’від рыбы Nemachilus barbatulus, радзей іншыя віды дробных рыб’ (Жук. 192, 194, 196, 327, 397; назва вядома ў басейнах Дняпра і Сожа), с. 205

Аўдо́тка₂ ’птушка Burhinus aedicnemus’ (БелСЭ). с. 205

Аўду́лькі ’агаткі, Antennaria Gaertn.’ (маг., Кіс.), с. 205

*Аўёх, оўёх, ов`ёх ’цыкута, Cicuta virosa.’ (КСТ, Куч.). с. 206

Аўжо́, аўжо́ж ’ужо, ну ўжо, а вось’ (Нас., Касп.), с. 206

Аўла́н ’улан’ (Бірыла, Бел. антр., 2, 26). с. 206

Аўлу́с ’незаконна адаранае поле, дармавая маёмасць’ (слаўг., Яшкін). с. 206

Аўра́н ’расліна Gratiola officinalis’ (Нас., Кіс.), с. 206

Аўра́ць ’складваць гарох, віку для прасушкі’ (Касп.). с. 206

*Аўрач, овра́ч ’кій, якім заганяюць рыбу ў сетку’, рэч. (Браім, Весці АН БССР, 1973, 1). с. 206

Аўстэ́рыя ’заезны двор, гасцініца’ (у Беларусі ў XVI— XVIII стст.) (Нас., Бяльк., Бесар., БелСЭ). с. 207

Аўсю́к ’аўсюк, Avena fatua ’(Шат.), аўсюг ’аўсюк, аўсяніца і інш. падобныя расліны’ (маг., Кіс.), с. 207

Аўся́нка₁ ’рыбка Leucaspius delineatus, вярхоўка’ (Жук., 214), с. 207

Аўся́нка₂ ’птушка Emberiza’ (Бяльк., БелСЭ), с. 207

Аўся́нка₃ ’каша з аўсяных круп’ (БРС, Бяльк., КЭС, лаг., Сцяшк., Вешт.), с. 207

Аўта́р ’алтар’ (Федар., Яруш.). с. 207

Аўтарэ́ня ’імя каровы, што нарадзілася ў аўторак’ (КЭС, лаг.), аўтурэня ’тс’ (Рам.). с. 208

Аўто́к ’уток’ (Баранавых, КТС). с. 208

Аўто́рак ’другі дзень тыдня’ (БРС, Нас., Яруш., Бяльк., Касп., Гарэц., Серб., Грыг.), уторак, ваўторак (Рам.), гаўторак (Сцяшк.), аўторнік (Нас.), с. 208

Аўто́ры ’выраз у ніжняй частцы бочкі, у які ўстаўляецца дно’ (лельч., Арх. ГУ). с. 208

Аўтэ́нтык (БРС, Нас., Яруш.), с. 208

Аўца́ ’авечка’ (Яруш., Сержп., Бяльк., Сцяшк.), гаўца (Сцяшк.), с. 209

Аўча́р ’пастух’, (БРС, Бяльк., КЭС, лаг.), гаўчар (Сцяшк)., с. 209

Аўчуга́н ’аўчарка, сабака, які вартуе авечак’ (Нас.). с. 209

Аўчы́на ’вырабленая авечая шкура’, с. 209

Аўша́к ’ аконны ці дзвярны вушак’ (Касп.). с. 209

*Аўшу́ла, оўшу́ла ’слуп з пазамі’, оўшу́лок (Шушк., 159), с. 209

Афе́кт ’моцнае хваляванне; запальчывасць і злосць’, с. 209

Афіцы́на, ахвіцы́на ’флігель пры панскім доме для служачых асоб’ (Нас. Доп.). с. 210

Афро́нт, у запісах Федароўскага: «Тры афронты качароў, дзевіць вецей лебядзей» (VI, 105), с. 210

Афэ́рдала ’замораны, худы конь’, ’апушчаны, забіты чалавек’ (шарк., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 210

Афэ́рма, ахвэ́рма, ахэ́рма ’неахайная жанчына, апушчаны чалавек’ (Цых.), оферма, офэрма (КСТ), с. 211

Ах выклічнік для выражэння гневу, радасці, здзіўлення; с. 211

Аха́бак ’бярэмя, вязка’ (Бір.. Дзярж.). с. 211

Ахадзі́ць ’ударыць кіем, агрэць’ (КСП), ахажываць ’біць’, ’мыць’ (міёр., Крыўко, вусн. паведамл.). с. 211

Аха́лак ’кароткая тоўстая палка’ (Касп.), ’бясформенны кусок (хлеба)’ (полац., Суднік, вусн. паведамл.), с. 211

Аха́лкам ’не перажоўваючы, вялікімі кускамі (есці)’: «свіньні ядуць ахалкам» (глыб., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 212

Ахало́на ’прахалода, ахаладжэнне’ (лід., Крывіч, 12, 111). с. 212

Ахамо́лак ’жмут сена’ (міёр., Крыўко, вусн. паведамл.), агамолак ’вялікі кусок хлеба ці чаго іншага’ (полац., Лучыц- Федарэц, вусн. паведамл.). с. 212

Ахамяну́цца ’спахапіцца, апрытомнець, зарыентавацца’ (Гарэц., Др.-Падб., КТС), с. 212

Аха́пак (БРС, Касп., Бяльк., Янк. Мат., Янк. I, КСТ) і ахо́пак (Жд., КСП), ахапка (Бяльк., Сцяшк.), ахапень (Янк. Мат.). с. 212

Ахара́так ’аб`едак’ (Касп.), ахряткі ’аб’едкі’ (гарадоц., Яшкін, вусн. паведамл.), с. 212

Аха́яць₁ ’ачысціць, прывесці ў належны выгляд’ (Касп., Бір. Дзярж., Сцяц.), ’прыбраць’; ахаіць, ’ачысціць, выпратаць’ (Др.-Падб., КЭС, лаг.), ахайваць ’мыць, прыбіраць, ачышчаць’ (Сцяц.), ахаяцца ’памыцца, прыбрацца’ (Сцяшк.), ахайлівы ’які захоўвае чысціню’ (Др.-Падб.), ахайны ’акуратны’ (БРС, Сцяшк., КЭС, лаг.), ахайнасць (БРС, Гарэц.), с. 213

Аха́яць₂ ’абгаварыць, зняважыць’ (КТС). с. 213

*Ахвары́цца ’?’, параўн. у Дуніна-Марцінкевіча: «Пад каньмі аж зямля стоніць//«Ахварысь, падзі!» — крычыць...» с. 213

Ахва́т ’хвароба жывёлы, часцей за ўсё коней, ад празмернага кармлення ці паення’ (КТС), о'хват (Клім.), ахват ’хвароба ад натугі’ (КЭС, лаг.), охват ’хвароба рук, калі іх гарачымі апускаюць у халодную ваду’ (КСТ), ахваціцца ’захварэць, выпіўшы халоднай вады, калі ўвагрэешся’ (Сцяц.), с. 213

Ахве́с (аргат.) ’бог, абраз’ (Рам.), вядома таксама ў формах ахвэс, яхвес, охвіс, охвесь, ахвесь, хвесь і фес у сацыяльных дыялектах на тэрыторыі Беларусі, Украіны і Польшчы, с. 214

Ахво́сце₂ ’месца за ўзгоркам і паваротам ракі’ (рэч., Яшкін). с. 214

Ахво́та (БРС, Бяльк., Гарэц., Мал., Касп., Сержп., КЭС, лаг., Яруш.), ахвочы ’шчыры, хто робіць з ахвотай’ (БРС, Касп., Гарэц., Бяльк., КЭС, лаг., Яруш.), ахвоціцца ’мець ахвоту’ (КЭС, лаг.), охвоча ’без прымусу’ (КЭС, лаг.), ахвотна (БРС, Касп., Гарэц., Бяльк., КЭС, лаг.), охвотно ’весела, прыемна’ (КСТ), ахвотнік ’дабраволец’ (БРС, КЭС, лаг.), с. 214

Ахвя́ра (БРС, Грыг., Мядзв., Гарэц., Касп.), афяра (Нас., Касп., Мал., Сцяшк.), ’рэлігійны зарок; дар у царкву, касцёл’ (Нік., Очеркй, 152), афяры ’рэчы, якія давалі ў царкву́ (Арх. ГУ), ахвярнік ’асоба, якая ходзіць па вёсках і збірае грошы на рэлігійныя патрэбы’ (КЭС, лаг.), ахвяраваць (БРС, Гарэц., Бяльк., Грыг.), афяраваць (Сцяшк.), ’даць зарок’ (Мал.), с. 215

Ахеле́й ’крываўнік’ (Кіс.). с. 215

Ахі́біцца ’сагнуцца’ (Мурашка, КТС). Да хібіцца ’хістацца, гнуцца’. с. 215

Ахі́лак ’кволае дзіця’ (полац., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), охілок ’слабы чалавек’ (петрык., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 215

*Ахі́лкі, охі́лкі ’шафран Гейфеля, Crocus Heuffelianus Herb.’ (Бейл.). с. 216

Ахіля́ць ’ахінаць, ухутваць’, ахіляцца ’ахінацца, укручвацца’ (Сцяц.). с. 216

Ахіна́ць (БРС, Нас., Яруш., Гарэц., Бяльк., Сцяшк.). с. 216

Ахіне́я ’бязглуздзіца, выдумка’, с. 216

Ахламо́н ’неарганізаваны, неакуратны, зацюканы чалавек’ (Юрч., Фраз. 2), вахламон ’неахайны чалавек’, вахламоня ’неахайная жанчына’, вахламондзія ’тс’ (Яўс.); слова вядома на большай частцы Беларусі са значэннямі ’чалавек, недалёкі ў разумовых адносінах’, ’чалавек без пачуцця ўласнай годнасці’, ’дрэнна выхаваны, некультурны чалавек’, ’неакуратны, неахайны чалавек’, ’неахайна адзеты чалавек’, ’няўклюда’ і інш. с. 216

Ахла́пак ’вялікі кавалак чаго-небудзь ядомага (напрыклад, мяса)’ (Мядзв.), охлапок ’абрэзак’ (Клім.), охлапы ’дрэннае мяса, адыходы пры разбіранні тушы’ (КСТ), охляпы ’кускі няякаснага мяса на баках’ (лельч., Шур, вусн. паведамл.). с. 217

Ахло́пак ’ахапак сена’ (полац., Крывіцкі, вусн. паведамл., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), ахлопкі ’камякі’ (пра снег, КСП). с. 218

Ахлу́дзець ’астыць, адубець, стаць цвёрдым’ (КЭС. лаг.), охлу́дыты ’акачанець, астыць’ (Клім.). с. 218

Ахлу́п ’суцэльнае бервяно, якое кладзецца над вокнамі, дзвярамі’ (Інстр. лекс.), ахлупавата ’не крута’, ахлупны '’ахопліваючы, верхні’ (Касп.), с. 218

Ахлы́сцік ’ашуканец, асоба без пачуцця чалавечай годнасці’ (КЭС, лаг.), ’падлетак, несамастойны чалавек’ (глыб., полац., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 218

Ахля́біна ’?’ (Інстр. лекс.), охлябіна ’ўвогнутае месца’ (КСТ). с. 219

Ахля́ць ’аслабець і апусціць рукі, апусціцца, здацца’ (Янк. II), ’аслабець; заняпасці’ (Ян.), охляб ’заняпаў, аслабеў’ (Бесар.), параўн. «стаў худы і больш ахлялы» (КТС), схліялы ’кволы, слабы; стары’, схліяць ’аслабець, састарыцца’ (Яўс.), с. 219

Ахмістры́ня ’эканомка; жанчына ў панскім двары, якая распараджалася хатняй гаспадаркай і мела ключы ад прадуктаў’ (БРС, Нас., Мядзв. мін., Шн., Бяльк.), ахмістрына ’жанчына, якая любіць распараджацца’ (КСТ), с. 219

Ахмуры́ць ’падмануць, ашукаць’ (Юрч., Сін., 31), с. 219

Ахмурэ́ць ’стаць невясёлым’ (Касп., КСТ), ’аслабець’ (Касп.), ахмырэць ’зрабіцца панурым’ (КСП), зхмарэ́ць ’тс’ (Грыг.). с. 219

Ахмы́лка ’памылка’ (Шат.), ахмыляцца ’памыляцца’ (Шат.). с. 220

Ахо́ва (БРС, Яруш.), ’захаванне ўкрывальніцтва’ (Гарэц.), ахоўваць, ахоўнік, ахавайца ’ахоўнік’ (Яруш.). Ад хаваць (гл.). с. 220

Ахо́рац ’дуля, фіга’ (Касп., ЭШ рук.). с. 220

Ахо́та ’ахвота, жаданне’ (Цыхун, Бел. фраз., 101), ’ахвота’, ’паляванне’ (Бяльк., Юрч., Ян, КСТ), ахочы ’ахвочы’ (КТС), с. 220

Ахо́хам ’гасцінец, хабар’ (КЭС, лаг.). с. 220

Ахра́к ’сліна, макрота (пры кашлі)’ (КЭС, лаг., Шат.), с. 220

Ахра́на ’варта’ (Бяльк.), ахранка, ахраннік (БРС). с. 220

Ахра́пак (БРС, Касп., КЭС, лаг.), ахрапка (Яўс.), ахрап`е ’бацвінне’ (БРС, Касп.), ’трава, лісты бручкі і інш. для свіней’ (Янк. Мат.). с. 221

Аху́хцінацямненькі выкл. ’уздых аблягчэння пасля фізічнай нагрузкі’ (полац., Садоўскі, вусн. паведамл.). с. 221

Ахца́к ’?’ параўн. у Чорнага: «Не ўспеў яшчэ ад астрога ачухацца за першую жонку, як ужо другую бярэ. От ахцак!» (КТС). с. 221

Ахці, ахці мне выкл., абазначае журбу, здзіўленне (Нас.), а́хця мне ’гора мне’ (дзісн., Рам.), а́хці мненюшкі (Карскі, 2— 3, 85), с. 221

Ац, атс ’выгук, якім паварочвалі валоў направа’ (КСТ), с. 222

Ацемянжа́ць ’рабіць заклапочаным, гнясці (разумова)’, ацемянжацца ’рабіцца заклапочаным’ (Нас.). с. 222

Аце́п ’выклічнік для адгону сабакі’ (Нас.). с. 222

Аце́слівы (БРС, Касп., КЭС, лаг., Сцяшк., Янк. Мат.; Бір. дыс.), ацесліўка ’тоўстая, гультаяватая жанчына’ (Янк., Мат.). с. 222

Аце́ц ’бацька, татка’ (Бяльк., Шн., Хрэст. дыял., Яшкін, Бел. мова, 145), ’бацька; зварот дзяцей да бацькі’ (Ян.), оцец (осіе́с) (Маш.), ацецкі «людзі чэсныя, сыны ацецкія» (з песні, Рам. 8, 163), с. 222

А́ці выклічнік, абазначае ўдзячнасць (Нас., КСТ), ’добры дзень, дзякую’ (Гарэц.), ацькі, ацінькі, ацічку памянш. ад аці, дзіцячае слова ’дзякую’ (Касп., Гарэц., Бяльк., КСП), ацкі, аценькі ’дзіцячае слова, дзіцячы паклон; удзячнасць’ (Нас.), аця ’ўдзячнасць’ (Нас.), аціць, 1 ас. адз. л. а́чу ’дзякаваць, вітаць’ (Гарэц.), дзіцячае ’кланяцца; дзякаваць’ (Нас.), ацю ’дзякую’, пааціць (Карскі, Белорусы, 144), с. 223

Аціля́кавацца ’надта марудзіць, абыякава адносіцца да справы’ (Янк. Мат.), ацялякаваць, ацялякавацца ’марудзіць’ (КСП), ацілягавацца ’марудзіць, нядбайна адносіцца да працы’ (КЭС, лаг.), ацялягвацца ’рабіць нешта павольна’ (мядз., Цыхун, вусн. паведамл.), аціляка ’марудная, павольная ў справе асоба’ (міёр., Крыўко, вусн. паведамл.). с. 223

Аціна́ць ’абрубваць’ (Нас.). Да цяць, тну (гл.). с. 224

Аці́ра ’мякіна’ (Рам.), ’буйнейшыя адходы пры ачыстцы збожжа’ (Мат. Гродз.), ’дробнае пацёртае сена’ (Юрч.), аціры ’дробная саломка, якая застаецца пасля абмалоту збажыны’ (парыц., Янк. Мат., Янк. II, БРС), с. 224

Аціра́цца (экспр.) ’хадзіць без справы, гультайнічаць’ (КТС), с. 224

Аці́ца ’падзёнка’ (Цых.). Гл. яціца. с. 224

Ацмакта́ць ’абсмактаць’ (Нас.). с. 224

Ацмыга́ць ’аббегаць’ (Нас.). с. 225

Ацо́ўкнуць ’пачаць кіснуць, быць нясвежым (пра малако)’ (Сцяц.), ацоўкнуць, сцоўкнуць (слонім., Арх. Бяльк.), ацоўклае ’якое пачало кіснуць, але яшчэ не скісла (малако)’ (Сцяц., Арх. Бяльк.), цоўклое і цаўклое (малако) (КСТ). с. 225

Ацу́пак ’абрубак, палена; маларослы таўсцячок, целяпень’ (Грыг.), ’таўсцячок’ (Нас.), ацопак, ’цяльпук’ (Ян.), с. 225

*Ацупе́ць, оцупе́ць, оцу́пнуць ’ахаладаць; змерзнуць, стаць цвёрдым (ад холаду)’ (КСТ), оцуплы перан. ’мёртвы (пра чалавека)’ (там жа), с. 225

Ацура́цца ’адмовіцца, адрачыся’ (Бяльк., Ян.), оцура́цца ’тс’ (КСТ). с. 225

Ацы́ля ’вокліч для адгону коней’ (КЭС, лаг.). с. 225

Ацэхава́ць ’пазначыць, зрабіць метку, знак на чым-небудзь’ (КСТ), с. 225

Ацю́ ’вокліч для адгону свінні’ (КСТ), ’сабакі’ (полац., Садоўскі, вусн. паведамл.), с. 226

Ацягі ’мяккія адходы пры апрацоўцы льну’ (Інстр. лекс.), ацягіны ’жмуты, зробленыя з атрэп`я лёну’ (Сцяшк.). с. 226

Ацяро́бкі ’абрэзкі ад гародніны’ (КЭС, лаг., КСП), с. 226

Аця́цца ’згубіць жаданне есці’ (Сцяц.). с. 226

Аця́ць ’узяць’ (слуц., Абабурка, Лінгв. дасл., 4), ацяты ’агорнуты’ (Абабурка, там жа). с. 226

Ач₂ злучнік ’бо’, ’хоць, калі’ (ц.-слав. аще) (Нас.), ’хіба, хоць, калі’ (Гарэц.), а́чай (Нас., Гарэц.), ач-бы ’хаця б’ (Нас.), с. 227

Ачаво́к, очево́к ’ручка касы’ (ДАБМ, камент., 831). с. 228

Ачалаве́чыць ’ажаніць’ (Яўс.), ачалавечыцца ’ажаніцца, стаць мужам’ (Нас.), очоловічыты (палес., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 228

Ачамярэ́ць (БРС, Бір. дыс., Шат.) ’адурэць’ (Шат.), ачамера ’дакучлівы чалавек’ (Шат.), ’дурань’ (Цыхун, вусн. паведамл.), укр. очемерітй ’адурэць’. Да чэмер, чамярьща ’расліна Veratum album’, якой уласцівы атрутныя якасці; пад назвай «горкае зелле» выкарыстоўвалася ў народнай меды- цыне. Адносна семантыкі параўн. фразеалагізм «абрыд, як горкае зелле», а таксама чамяра́ (пра малых, надакучлівых дзяцей, КСП) . с. 228

Ачамрэ́ць ’адчуць слабасць, страціць прытомнасць’, ’учадзець, адурэць’ (КСТ). Гл. чамрэць ’слабець’, параўн. ачмурэць. с. 228

Ача́пацца ’абвешацца чым-небудзь, многа надзець на сябе (міёр., Крыўко, вусн. паведамл.). с. 228

Ачапа́цца ’ачуняць, паправіцца’ (Шат.), с. 228

*Ачапі́ць, очэпі́ць ’павесіць, начапіць, надзець’ (КСТ).Да чапіць, чапаць (гл.). с. 228

*Ачарану́ць, очэрэну́ць ’абкружыць, абступіць’ (КСТ). с. 228

Ачаро́мкі ’вокладкі’ (мазыр., ЭШ рук.). с. 229

Ачаро́т ’чарот’ (гом. Кіс., ЭШ, Ян., Федар.), ’зараснік трыснягу’ (слаўг., Яшкін), о́чэрэт (Бесар.), очаруод ’трыснёг’ (Федар.), с. 229

Ача́хнуць (БРС, докш., Янк. Мат., КЭС, лаг.), ’змізарнець, пагоршаць’ (Сцяшк.). с. 229

Ача́цца ’апынуцца’ (мін., Песні сямі вёсак, 461). с. 229

*Ачка́ты, очка́ты ’пра чалавека з вялікімі вачыма’ (КСТ). с. 229

Ачко́, очко́ ’ляток у калодзе для пчол’ (КСТ), ’ячэйка ў сетцы’ (КСТ), ’адзінка ўліку ў розных гульнях’, ’картачная гульня’ (БРС), с. 229

Ачку́р ’вяровачка, якой падвязвалі нагавіцы’ (Нас.), ачкурнік ’мужык, лапцюжнік’ (Нас., Бяльк., Яруш.), с. 229

*Ачмара, очма́ра (экспр.) ’брудны чалавек’ (стол., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 229

Ачмурэ́ць (БРС, Бяльк., Яўс.), ашмурэць (Юрч.), ачмуры́ць ’адурачыць’ (Касп.), ачмураць (БРС). с. 229

Ачмуці́ць ’адурманіць, абыйсці хітрасцямі, ашукаць’ (Гарэц., Касп.). Да чмуціць ’дурыць’. Гл. чмута. с. 230

Ачну́цца (БРС, Яруш., Бяльк.), ’адгукнуцца, адазвацца; паказацца, праявіцца’ (Ян.), ачынуцца ’апынуцца, з’явіцца дзе-небудзь нечакана’ (Нас.), с. 230

Ачо́мацца ’апрытомнець (пасля цяжкай хваробы, ап`янення)’; ’апомніцца, апрытомнець’ (КТС, Цыхун, вусн. паведамл.), ачомкацца ’тс’ (Ян., Казкі пра жывёл, 128). с. 230

Ачуме́ць (БРС, Шат., Бяльк., КСТ), очумане́ць, ачумі́ць, ’ачмуціць’ (Юрч.. Фраз. 2), с. 230

Ачуня́ць (БРС, Гарэц., Касп., Чач., КЭС, лаг., Клім.) ’апамятацца, апрытомнець; акрыяць’ (Янк. II), ’апрытомнець, выздаравець’ (Сцяшк.), ачунець, ачуняць ’ачухацца’ (Яруш.), ачуняць, ачуньваць і вычуняць ’паздаравець, выздаравець’ (Шат.), с. 230

Ачу́хацца ’апомніцца’ (Касп.), ’аправіцца пасля цяжкай хваробы’ (Бір. Дзярж.), ’апрытомнець’ (Шат., КЭС, лаг.), ’абжыцца крыху пасля нягод’ (Юрч. Сін.), с. 231

Ачу́ціць ’прывесці ў прытомнасць, ажывіць’ (КСП, Сцяц., Сцяшк.), ачу́ніцца ’апрытомнець’ (Янк. I), с. 231

Ачуча́ць ’прыводзіць у стан свядомасці пасля амярцвення’ (Нас.), ачуча́цца, ачу́чывацца ’прыходзіць у прытомнасць’ (Нас.), с. 231

Ачхна́цца ’апынацца’, ачхнаць ’быць, знаходзіцца’, ачхнанне ’месца знаходжання’, ачхнуць ’заехаць куды-небудзь, зайсці’ (Яўс.). с. 231

Ачыві́сты ’відавочны, яўны, навочны’ (Нас.), ачывіста ’відавочна; асабіста’ (Нас.), с. 232

Ачы́грыць ’паздаравець’, ачыгрыцца ’адхадзіцца, паздаравець’ (Яўс.). с. 232

Ачы́так ’расходнік, Sedum’ (мін., Кіс.), очыток (Бесар.), с. 232

Ачэ́п₁ (БРС, Шат.), ’бервяно, што кладзецца на апошні вянок зруба’, ’бервяно, якое кладзецца над дзвярыма або вокнамі’ (Сцяшк.), ’бэлька на хаце’ (свісл., дзятл., Весці AH БССР, 1969, 4, 126), ачэпа ’тс’ (ваўк., В. В.), учэпа ’тс’ (Шушк.), ачэп ’узор вугла з вертыкалыіымі зарубкамі’ (КЭС, лаг.), с. 232

*Ачэ́пка, очы́пка ’чэпчык’ (Шпіл., Моз.), очыпочка ’каптур, чэпчык’ (стол., Дзіц. фальк., 596), с. 233

Ачэ́піны ’вясельны абрад надзявання чапца на галаву нявесты’ (ваўк., пруж., Федар.), с. 233

Ашаву́рак ’непаваротлівае і нецямкое дзіця’ (КЭС, лаг.), ’абармот, непаслухмяны (пра дзяцей)’ (нясвіж., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 233

Ашака́ ’высеўкі, рэшткі пры прасейванні мукі’ (астрав., Цыхун, вусн. паведамл.), ашакі ’асцюкі з каласоў’ (Сцяшк.). с. 233

Ашаламе́ць ’адурэць’ (Касп.), ’аслупянець, страціць розум ад нечаканасці’ (палес., Цыхун, вусн. паведамл.), ’збянтэжыцца, згубіць кірунак і развагу’ (КЭС, лаг.), ошоломонець ’адурэць’ (КСТ), ашаламу́ніцца (Шпіл.), с. 234

Ашаламі́ць ’аглушыць, адурыць, здзівіць’ (БРС, Нас., Грыг.), ашыламіць (Бяльк.) ’збіць з толку, збянтэжыць’ (Сцяшк.), ашаламуціць ’адурыць словамі ці ўдарам’ (Чач., Шат.), с. 234

Ашалапу́цець ’страціць (на некаторы час) здольнасць рэагаваць у выніку моцнай стомленасці або ў сувязі з нечаканым здарэннем’ (Янк. I), ашылапець ’аслупянець, скамянець’ (Бяльк.). с. 234

Ашалапу́ціць ’ашукаць’ (Касп.), с. 234

Ашале́ць (БРС, Нас., Грынч., Сцяшк., Бяльк., Яруш., Касп., Шат.), с. 234

Ашальмава́ць ’абакрасці, абабраць пры дапамозе ашуканства’ (Шат.). Да шальмаваць, шэльма (гл.). с. 235

Ашамёлак ’нерухавае дзіця, адзетае ў рыззё не свайго памеру’ (КЭС, лаг.). с. 235

Ашамётак ’нерухавае дзіця, адзетае ў рыззё не свайго памеру’ (КЭС, лаг.). с. 235

Ашамо́так ’мяккі качан капусты’ (Жд.) с. 235

Ашара́шыць ’здзівіць; ударыць; перан. выпіць’ (Яўс.), с. 235

*Ашарэ́ніць, ошэрэ́ніць ’абступіць кругом, акружыць натоўпам’ (КСТ). с. 235

Ашахавацца ’?’ параўн. з нар. песні «ашахуюцца да рахуюцца: которому святому напярод быць?» (барыс., Шн., 1, 138). с. 235

Ашашке́рыцца ’стаяць (сядзець) у стане нерухомасці, абыякавасці і безжыццёвасці, нагадваючы хворую на гняздзе курыцу’ (карэліц., Янк. II). с. 235

Ашва́к ’вушак, шула ў сцяне’, ашванык (палес., Лучыц- Федарэц., Бел.-укр. ізал., 44), ошвак ’шула ў сцяне’ (Тарнацкі, Studia), ’бакавы слуп, да якога прымацоўваецца рама акна’ (Шушк.). с. 235

Ашва́ліна ’кусок сала’ (навагр., Балто-слав. сб., 385). с. 236

*Ашву́рак, ошву́рок 'кароткая вяровачка’ (КСТ). с. 236

*Ашкабу́рак, ошкабу́рок ’абносак, зношаны абутак’ (КСТ). с. 236

Ашкалёпак ’асколак’ (Касп.). Гл. аскалёпак, с. 236

Ашкарупе́ць ’пакрыцца скарынкай, шкурай’ (Янк. III), ошкору́піць ’абадраць кару’ (столін., Цыхун, вусн. паведамл.). Гл. шкарупець ’засыхаць, пакрывацца шкарлупінай’, шкарупа ’кара’. с. 236

Ашкі́ль, ашкі́ля ’вокліч для адгону авечак’ (гродз., Цыхун, вусн. паведамл.), ’вокліч для адгону жарабят і авечак’ (бераст., Супрун, Лекс. Балтызмы, 44). с. 236

Ашкі́р ’вокліч пры адгоне авечак’ (Нас., Гарэц., Янк. I, рагач., Арх. ГУ), а шкір! ’адгон авечак (клічуць шкіра-шкіра!) (бых. Рам. 8, 55), ашкіра (Касп.,), ашкыра (докш., Янк. Мат., КЭС, лаг.), «ачкірэ ў поле» ’вокліч, якім гоняць авечак’ (Чач.), с. 236

Ашкротак ’адломак, чарапок’ (Бяльк.), ’старая, непрыгодная рэч’ (жлобін., Цыхун. вусн. паведамл.). Гл. аскротак. с. 237

Ашла́н, мн. ашланы́ ’бервяно, якое кладзецца ў апошнім вянку зруба’ (Сцяшк.). с. 237

Ашлап ’верхняе бервяно ў зрубе, якое кладуць на бэлькі’ (карэліц., Весці АН БССР, 1969, 4, 126), ошлап (стол., Шушк.), ошлапа ’бервяно, якое кладзецца пад вокнамі (КСТ), ашлапны ’ахопліваючы, верхні’ (Касп.). с. 237

Ашла́піць ’абхапіцца нагамі і рукамі’ (КЭС, лаг.), ’абняць’ (Яўс.), ’расстаўляць ногі пры яздзе па дарозе над невялікімі лужынамі (пра каня)’ (Шат.), абшлапіць (Куч.), ошлапіць ’абцягнуць, абціснуць, абкласці шчыльна (пра адзенне)’ і ’палажыць бэльку над вокнамі’ (КСТ). с. 237

Ашла́пка ’ахапак’ (барыс., Шн.), ашлапкі ’абхопліванне рукамі і нагамі’ (КЭС, лаг.) і ашлапы ’абдымкі (калі лезуць на дрэва)’ (КСП), ’абдымкі’ (Яўс.). с. 237

Ашлёпак ’стаптаны абутак’ (Бяльк.), с. 237

Ашля́хнуць ’супакоіцца, прызвычаіцца?’ (Брыль, Вітрыжы, Мн., 1972, 194). с. 237

Ашля́хціць ’пабіць, правучыць’ (Касп.). с. 238

*Ашмалак, ошма́лок ’абгарэлы кусок ці канец, край чаго-небудзь' (Клім.). с. 238

Ашмётак ’стаптаны лапаць; бясформенны кавалак гразі’ (Бяльк.), с. 238

Ашмо́цце ’ашмёткі, рыззё’ (БРС, КСП). Гл. шмоцце ’лахманы’, шмотка ’брудная ануча’. с. 238

Ашмурава́ць ’сваволіць; дурэць; прыкідвацца кім-небудзь’ (Юрч.). Да ашмурэць (гл.). с. 238

Ашмурэ́ць ’ачумець, здурнець; рабіць недазволенае, дазваляць сабе ўчынкі дурнога’ (Гарэц., Бяльк., Юрч.). Да ачмурэць (гл.), с. 238

Ашо́мак ’мяккі качан капусты’ стаўб. (Жд.), ’непрабітны чалавек’ (капыл., Цыхун, вусн.паведамл.), ош (уо)мок ’аб`едак, агрызак’ (КСТ). с. 238

Ашо́рстак ’жэрдка ў гумне, прымацаваная паміж сохамі на ўзроўні сцен; ашорстак быў раней таксама ў хатах’ (лях., Янк. Мат.), ’жэрдка ў хаце, на якую вешалі адзенне’ (Сержп., ЭШ рук.). с. 238

Ашо́сцік ’пярэдняя пляцоўка перад вусцем печы’ (Касп.), с. 238

Ашпа́рыць ’апарыць, абварыць парай ці варам’ (Яруш., Касп., Шат., Бяльк.), с. 238

Ашпэ́ціць, ашпэ́чываць ’зганіць, збрыдзіць’ (Нас.), ошпэтаты ’пераўзыйсці, абставіць’ (Клім.), с. 239

Аштыга́ць ’біць, муштраваць’ (Сцяц.). с. 239

Ашты́рыцца ’апынуцца’ (Шат.). с. 239

Ашу́га ’галавакружэнне, павышаны ціск’ (гродз., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 239

Ашугну́ць ’абступіць, абкружыць, агарнуць’ (КЭС, лаг.). с. 239

*Ашу́драны, ошу́драны ’многа, але дрэнна апрануты’ (лельч., Цыхун, вусн. паведамл.), с. 239

Ашука́ць ’абмануць, абдурыць’ (Нас., Яруш., Грыг., Шпіл., Бесар., Нік., Очерки, Касп., Шат, КЭС, лаг.), ’пакрыўдзіць у якой-небудзь справе; незаўважальна для іншага карыстацца яго сродкамі’ (Мядзв.), ашока́ць ’ашукаць, узяць верх над кім-небудзь’ (Ян.), абшукаць ’абшукаць вакол; абмануць’ (Шат.), ашукацца ’памыліцца’ (Грыг., Яруш., КЭС, лаг.), ашуканец ’махляр, манюка’ (Яруш., КЭС, лаг.), с. 239

Ашу́рак, ашу́ркі ’старыя, нягодныя рэчы’ (Бяльк.), с. 240

Ашу́стаць ’абабраць’ (Жд.), ’абмануць, абхітрыць’ (Шат.), абшустаць (маладз., Янк. Мат.), с. 240

*Ашу́шак, ошу́шокъ ’кусок хлеба’ (Серб.), ошушэк (зах.- палес., Вешт., 393). с. 240

Ашу́шкацца ’надзець на сябе многа адзежын’ (Нас., Чач., КЭС, лаг.), ошушкацца (КСТ), абшушкацца ’цёпла адзецца’ (КСП), ушушкацца (Бір. Дзярж.), нашушкацца (таўбц., жыт., петрык., брагін., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 240

Ашу́шкаць ’абмануць, абхітрыць’ (Шат.). с. 240

Ашчабо́лак ’асколак палена’ (Шат.). с. 240

Ашчаве́ць₁ ’звянуць, аслабнуць’ (Байк. і Некр.). с. 241

*Ашчавець₂, ошчаві́ты ’пракіснуць’ (Клім.). с. 241

Ашчаджа́ць ’эканоміць, адкладаць у запас’ (КЭС, лаг.), ашчадны ’беражлівы’ (БРС, Гарэц.), ашчэдны (Касп., КЭС, лаг.), укр. ощажати, ощадний, польск. oszczpdzac, oszczpdny, oszczydac, чэш. дыял. oscadat’ se ’скупіцца’. с. 241

Ашчалача́ць ’пусціць ваду з сябе (пра кісель, кашу)’ (КСП). с. 241

Ашчало́пак ’выбоіна, няроўнасць’ (Касп.). с. 241

Ашчапе́нец ’вельмі скупы чалавек’ (Шат.). с. 241

Ашчапі́ць ’абхапіць рукамі’ (Янк. I, КСП), абшчапіць (Янк. I, жыт.; Арх. ГУ), ашчапіцца ’абхапіцца абедзвюма рукамі’ (КЭС, лаг.), абшчапіцца ’абняцца’ (Бяльк.). Да шчапіць, шчапляць ’злучаць, звязваць’. с. 241

Ашчапе́рыцца ’ашчэрыцца’ (Бяльк.), ошчэперыцца (Куч.). с. 241

Ашчапе́рыць₁ (БРС, Янк. I), ошчоперыць ’абхапіць рукой, каб сышліся пальцы’ (КСТ), абшчаперыць ’моцна абхапіць за шыю абедзвюма рукамі’ (Ян.). с. 241

Ашчапе́рыць₂ (экспр.) ’стукнуць’ («нечым напаследак па карку ашчаперыла», А. Дзятлаў, ЛіМ, 1971 г.). с. 242

Ашчапяну́цца (ашчыпянуцца) 'схамянуцца, апамятацца’ (Бяльк.). с. 242

Ашчарэ́піць (БРС, Шат., Янк. Мат., Бір. Дзярж.), абшчарэпіць ’моцна абхапіць за шыю абедзвюма рукамі’, ашчарэпам ’ухапіўшыся абедзвюма рукамі’ (КЭС, лаг.). с. 242

Ашчу́рыцца ’пралупіць вочы’ (Гіст. мовы, 2, 59). с. 242

Ашчыкіта́ць ’абарваць, абшчыпаць’ (Федар.), ’абглыдаць, абкляваць (пра птушку)’ (Мал.), ошчокотаць (КСТ), таксама абшыкітаць (Федар.), с. 242

Ашчы́ў ’агарод, дзе расце гаро́дніна’ (Кап.). с. 242

Ашчэ́ ’яшчэ’ (Кліх, Шат., Сцяшк., Жд., Тэксты, 144), с. 242

*Ашчэ́па, о(ш)чэпа ’бервяно, якое ляжыць на бэльках столі пад кроквамі’ (Тарнацкі, Studia), ошчэп (Куч.), с. 242

Ашчэ́рыць ’выскаліць зубы’ (Касп., Бяльк.), ашчэрыцца (Яруш., Гарэц.), ашчыра́цца ’шчэрыць зубы; злавацца (пра чалавека)’ (Нас.), с. 243

Ашыба́ць₁ ’уводзіць у зман, прымушаць памыліцца’ (Нас.), ашыб ’удар ненарокам’ (Нас.), ашыбнуцца ’памыліцца’ (Юрч.), с. 243

*Ашыбаць₂, ошыба́ць, ошыбну́ць ’ахапіць, акрапіць?’ параўн. «А ўпадзі мацёнцы на белыя ножкі // Ошыбнуць цебе дробныя слёзкі» (з вясельнай песні, запісанай Федароўскім на ўсход ад Пружан), с. 243

Ашы́йна ’не вельмі, неабавязкова’ (Шат.). с. 243

Ая́ выклічнік, у іран. значэнні ’баюся я цябе’ (Крывіцкі, вусн. паведамл.), с. 243

Ба₁ выклічнік, які выказвае здзіўленне (Бяльк.). с. 244

-ба суфікс, вядомы ва ўсіх слав. мовах. с. 244

Баб-. Аснова, ад якой, магчыма, утвораны назвы розных круглых і тоўстых прадметаў (гл. баба і бабка). с. 244

Ба́ба₁ ’старая жанчына; бабка, бабуля; павітуха; жанчына наогул’. с. 245

Ба́ба₂ ’прылада, цурбан для забівання свай у зямлю’ (Нас., Касп., Бяльк., Гарэц., Інстр. I). с. 245

Ба́ба₃ ’саха, развіліна калодзежнага жураўля’ (Тарн., ДАБМ, 808, Сцяшк. МГ, Сцяшк., Сцяц.). с. 245

Ба́ба₄ ’назва ежы’ (Бесар.), ’бабка, яда, прыгатаваная з дранай бульбы’ (Бяльк.). с. 245

Ба́ба₅ ’нарыхтаваная гліна, шчыльна збітая ў горку прамавугольнай формы’ (Вярэн.). с. 246

Ба́ба₆ ’гатунак грушы; бэра’ (Сцяц.). с. 246

Ба́ба₇ ’расліна адуванчык Taraxacum officinale’ (палес., КЭС). с. 246

Ба́ба₈ 'дрыгва, багністае месца на балоце’ (палес., КЭС). с. 246

Ба́ба₉ ’птушка-баба, няясыць’ (Нас., Бяльк.). с. 246

Ба́ба₁₀ (каменная баба; археалагічны помнік). с. 246

Баба́ ’нятоўстая і невялікая калода, на якую кладуць бервяно на санях; прылада для забівання паляў’ (Шат.), ’саха ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, 808). с. 247

Ба́ба-рыба ’падкаменшчык’ (Інстр. II). с. 247

Бабаду́р ’куралеснік, які спакушае жанчын сваімі размовамі́ (Нас.). с. 247

Бабайкі́ ’вёслы’ (калінк., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 247

Ба́бак ’ахапак ільну, вынесенага з сушні за адзін раз для апрацоўкі’ (Мат. AC, Шкл.), ба́бык, аба́бак ’малая ўкладка снапоў на полі’ (ДАБМ, 877). с. 247

Бабак, бабака ’дурань, безгаловы’ (Інстр. лекс.). с. 248

Бабачка ’матыль’ (Інстр. II). с. 248

Бабек польны ’расліна Oenothera biennis L., асліннік двухгадовы’ (Кіс.). с. 248

Ба́бець ’маршчыніцца, карабаціцца (пра грушы, бульбу) ’ (Сцяц.), ба́біцца ’старыцца, маршчыніцца (пра твар)’ (Гарэц.). с. 248

Бабёла ’пуп, частка жывата ў абсягу пупа’ (Некр.). с. 248

Бабёр ’бабёр, бабровае футра’, бабра́к ’бабёр’ (Шат.). с. 249

Бабзды́р ’бабнік’ (Нас., Бяльк.). с. 249

Бабзно́ ’баязлівец’, ’натоўп жанчын’ (Нас.). с. 249

Бабі́зна₁ ’спадчына ад бабулі’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.). с. 249

Бабі́зна₂ ’вялікі баязлівец’, ’высакарослая жанчына’ (Нас.). с. 249

Ба́бік₁ ’вабік для курапатак’ (Маш.). с. 250

Ба́бік₂ ’шпакоўня’ (Сцяшк. МГ). с. 250

Ба́бін мур ’расліна Lycopodium annotinum L., Lycopodium clavatum L., дзераза гадавая, дзераза звычайная’ (Kic., бабій мур (Нас.). с. 250

Бабін сон ’расліна Crocus Heuffelianus Herb., шафран Гейфеля’ (Бейл.). Іншыя назвы: сон, соннік. с. 250

Бабін цвет ’расліна Plantago major L., трыпутнік вялікі (Кіс.). с. 251

Бабіна душыца ’расліна Origanum, Origanum vulgare, мацярдушка’ (Нас., Кіс.), таксама душанка, мацярдушка, мацержанка, мацеранка і г. д. (Кіс.). с. 251

Бабі́нец ’царкоўны цвінтар’, ’бабінец’ (БРС, Нас., Гарэц., Бесар.). с. 252

Бабі́ны ’вячэра на хрэсьбінах, на якой ядуць кашу бабіну курыцу’ (Нас., Бяльк.), бабі́нкі ’пачастунак, гулянка, якая спраўляецца бацькамі з выпадку нараджэння дзіцяці’ (Шат., Янк. Мат.). с. 252

Ба́біцца ’рабіцца жанчынападобным’ (Гарэц., Др.-Падб.); ’жаніцца’ (Касп., Др.-Падб.). с. 252

Ба́біць₁ ’бабіць, прымаць дзіця ў парадзіх’ (Нас., Бяльк., Касп., Шат., Гарэц., Бір. Дзярж., Др.-Падб., БРС), ’рэзаць пупавіну’ (Жд.). с. 252

Ба́біць₂ ’цацкацца, насіцца’ (Юрч.), ба́быть (палес., Лысенка ССП) ’цешыць, няньчыць’. с. 252

Ба́біць₃ ’вабіць (птушак)’ (Маш.). с. 252

Ба́біч ’падобны да бабы мужчына’ (Бяльк.), ’дзіця жанчыны, якая ўжо бабіла, была бабкаю-павітухаю’ (Бяльк., Янк. III, Шат., Жд.). с. 253

Ба́бка₁ ’ бабуля, старая жанчына’. с. 253

Ба́бка₂ ’парадзіха, што ляжыць у пасцелі’ (Шн.). с. 253

Ба́бка₃ ’расліна Plantago L., трыпутнік’ (Нас., Бяльк., Кіс.; ужо ў Бярынды, 134: тро́скотъ... подоро́жникъ, зичокъ, ба́бка). с. 253

Ба́бка₄ ’грыб Boletus scaber, падбярозавік’ (Касп., Шат., Інстр. II). с. 253

Ба́бка₅ ’сталёвая падстаўка, абушок, на якім клепюць касу’ (Нас., Касп., Шат., Бяльк., параўн. таксама Жд.). с. 254

Ба́бка₆ ’чыгунная балванка для забівання паляў’ (Бяльк.). с. 254

Ба́бка₇ ’прылада гнуць дугі або палазы’ (Бяльк.). с. 254

Ба́бка₈ ’матыль, мятлік’ (Дразд.), ’лятаючыя насякомыя’ (Маш.). с. 254

Ба́бка₉ ’страказа’ (Шат., Бяльк., Жд., Інстр. II, Інстр. лекс.). с. 254

Ба́бка₁₀ ’косць нагі, сустаў (у жывёл)’. с. 254

Ба́бка₁₁ ’карэнны зуб’ (Бяльк.). с. 254

Ба́бка₁₂ ’куліч, баба’ (БРС), ’салодкі пшанічны хлеб, які мае форму куліча’ (Сцяц., Нар.). с. 255

Ба́бка₁₃ ’род ежы з дранай бульбы’ (БРС, Шат., Касп., Сцяшк., Лысенка ССП, Малчанава, Мат. культ., Сцяц., Нар.). с. 255

Ба́бка_І4 ’ўкладка з 5, 10 або 15 снапоў’ (Нас., Касп., Шат., Бяльк., Лысенка ССП, Выг. дыс., ДАБМ, 874). с. 255

Ба́бка₁₅ ’вузенькі раменьчык, які звязвае дзве асноўныя часткі цэпа’ (палес., Выг. Дыс.). с. 255

Ба́бка₁₆ ’частка прыпеку, куды выграбаюць попел, вуголле’ (Інстр. I). с. 255

Ба́бка₁₇ ’расліна Polygonum bistorta L., драсён змяіны’ (Кіс.), іншая яго назва багародзічнік. с. 255

Ба́бка₁₈ ’ёрш, Асеrinа cernua’ (Маш.). с. 255

Ба́бкі₁ (мн.) ’расліна Acorus calamus L., аер’ (Бейл). с. 256

Ба́бкі₂ (мн.) ’расліна Trifolium repens L., канюшына паўзучая’ (Бейл.). Да ба́бка (круглы прадмет). с. 256

Ба́бкі₃ ’расліна Oxalis acetosella L., кісліца звычайная’ (Бейл.). с. 256

Бабкі₄ ’частка самапралкі — стойкі, паміж якімі кола’ (Влад.). с. 256

Бабок, бабоўнік, бобік ’расліна Menyanthes trifoliata L., бабок трохліставы’ (Шат., Кіс.); с. 256

Баброўнік, бобрык ’расліна бабок трохліставы, Menyanthes trifoliata L.’ (Кіс.). Іншыя яе назвы: бабок, бабоўнік, бобік і г. д. с. 256

Бабскі клятбён, бабская клятба ’грыб на асіне’ (Бяльк.). с. 257

Бабур ’малады акунь’ (Маш.), бабура, бабурка ’галавастая рыбка’ (Інстр. лекс.). с. 257

Бабура, бабурка ’макрыца, сараканожка’ (Нас., Інстр. II, Інстр. лекс.). Да ба́ба₁? с. 257

Бабура, бабурка ’матыль’ (Інстр. лекс.). с. 257

Бабура, бабурка ’расліна’ (Інстр. лекс.) (якая?). с. 258

Бабу́хнуць, бабу́х! (Шат., Бяльк.). с. 258

Бабухі́ ’вантробы, трыбухі’ (Гарэц.). с. 258

Бабу́шкі ’галкі з цеста’ (Бяльк.). с. 258

Бабчыха ’бабка-знахарка, што лечыць травамі’, ’адзінокая беззямельная жанчына, што жыве ў чужых людзей’ (Бяльк.). с. 258

Ба́'бчыцца ’зморшчвацца; скручвацца ў вузлы; старэць; поркацца, марудзіць’ (Нас., Бяльк., Гарэц., Юрч.). с. 258

Бабы́ль ’беззямельны, адзінокі чалавек’ (БРС, Касп., Шат., Бяльк.). с. 258

Бабыр ’каленік (рыба)’ (Інстр. II, 57). с. 259

Ба́вал ’буйвал, тур, дзікі вол, Bubalus’ (Нас.). с. 259

Ба́ваўна ’бавоўна’ (Гарэц.), ’баваўняная папера, вата’ (Нас.). с. 259

Ба́віцца₁ ’бавіцца, марудзіць, затрымлівацца; забаўляцца’, сюды ж ба́віць (Шат., Касп., Бяльк., Нас., Выг. дыс.), баві́цца ’праводзіць час без справы’ (Бір. Дзярж.). с. 259

Ба́віцца₂ ’займацца чым-небудзь’ (Нас.). с. 260

Баво́ўна (у Касп.: ’бавоўна, вата’). с. 260

Ба́вэл ’баваўняная або шарсцяная пража’ (Влад.). с. 260

Бавэ́лна ’баваўняная папера, вата, бавоўна, тканіна’ (Нас., Мал.), ’шарсцяныя ніткі’ с. 260

Багабо́йлівасць (Гарэц., Др.-Падб.). с. 260

Багаві́нне ’водарасці, ціна’ (БРС, Гарэц.), ’водарасці; глей, мул; топкае балота, дрыгва’ (Інстр. лекс.). с. 260

Багаві́ца ’багіня, бажаство’ (Касп.), ’багіня; нейкая хвароба’ (Др.-Падб.), ’багіня(?) або назва нейкай хваробы’ (Гарэц.: «Багавіца цябе ведае!»). с. 261

Багамо́л₁ багамаленне, багамолле. с. 261

Багародзічнік ’расліна Polygonum bistorta L., драсён змяіны’ (Kic.). с. 261

Бага́тка ’адуванчык лячэбны, Taraxacum officinale Web.’ (да геаграфіі гл. Кіс., 128), ’назва расліны’ (Янк. Мат., 94: «Бага́ткамі на Купалля абразы́ аптыка́яць»). с. 261

Багаты́р₁ ’багацей’ (Нас., Касп., Шат., Янк. 1), багаты́рь ’тс’ (Бяльк.). с. 261

Багаты́р₂ ’волат, герой’ (Бел. казкі). с. 261

[Бага́цце] ’агонь, вогнішча, касцёр’. с. 261

Бага́ч, бога́ч ’агонь’ (палес., Маш.), ’агонь, вогнішча, касцёр (палес., вусн. паведамл. Краўчука: разложы́ багачу́ погріцца), агонь, што дабываецца крэсівам’ (палес., вусн. паведамл. Краўчука). с. 263

Багда́й, бада́й (Нас., Касп., Шат., Бяльк., Др.-Падб., Гарэц., Булг., Бесар.). с. 263

Багда́н ’пазашлюбнае дзіця, падкідыш’ (Касп., Нас.). с. 263

Багла́й ’гультай, абібок, лежабок, непаваротлівы чалавек’ (Нас., Бяльк., Інстр. лекс., Др.-Падб., параўн. Гарэц.). с. 264

Ба́глы ’губы’ (бел. арго; Рам., IX). с. 264

Ба́гма ’багна’ (Касп., Бяльк., Яшкін). с. 264

Ба́гна₁ (ж.) ’топкае балоцістае месца’ (Нас., Касп., Бяльк.), ба́гна, бэ́гна (Шат.), багно́, баго́н, баго́нне. с. 264

Ба́гна₂ ’вадаварот у рацэ’ (віцеб.), ба́гня ’глыбокае месца ў рацэ’ (Талстой, Геогр., 156). с. 265

Ба́ґна ’бруд, гразь (на дарозе, на вуліцы)’ (Янк. Мат.; карэліц.). с. 265

Багно́ўка ’расліна Empetrum nigrum L.’, таксама багнаўка (Кіс.). с. 266

Багня́₁ ’ягня, баранчык’ (Нас.). с. 266

Багня́₂ ’пушыстая пупышка на вярбе’ (Нас.). с. 266

Баго́н ’высокае месца’ (мінск. абл.; Талстой, Геогр., 155). с. 266

Баго́с ’нязграбны чалавек высокага росту’ (Грыг.). с. 267

Багоўка ’божая кароўка’ (Інстр. лекс.). с. 267

Ба́гра ’пурпурная фарба’. Гл. багро́вы. с. 267

Багра́к ’няроўнасць, шурпатасць’, багракова́тый ’кручкаваты’ (палес., Клім.). с. 267

Багу́к, богу́к, бэгу́к ’нашпігаваны свіны страўнік’ (палес., Вешт.). с. 268

Бaгу́н₁, таксама багно́, баго́н, баган, бахун, багульнік, бугу́н, баго́ннік (гл. Кіс., Талстой, Геогр., 155). с. 268

Багун₂ ’расліна Cynoglossum officinale L., касталом лекавы’ (Кіс.). с. 268

Бада́к ’асот; вазон — сталетнік’ (Сцяц.). с. 268

Бадан ’расліна Bergenia Moench., бада́н’ (Кіс.). с. 268

Бада́ць₁, бадану́ць (Нас.), бадлі́вы (Шат.), баду́н ’бадлівы’ (Нас.), бадзючы ’калючы; бадлівы’ (Нас., Касп.), басці, баду́ (Шат., БРС, КЭС, лаг.), басці́ся (Касп., Яруш.). с. 269

Бада́ць₂ ’дапытвацца, дамагацца’ (Сцяшк.), ’меркаваць, разважаць; дамагацца, дапытвацца, вывучаць, даследаваць’ (Інстр. лекс.). с. 269

Бадзе́йка ’маленькая ражка’ (Касп.). с. 269

Бадзі́ла ’рог каровы; той, хто бадаецца’ (Касп.). с. 269

Бадзісто́ўка ’хустачка з батысту’ (Жд.), бадзі́ставы ’батыставы’ (Шат.). с. 270

Бадзыго́н₁ ’ежа з дранай бульбы, запечанай у чыгуне’ (Вешт.). с. 270

Бадзыго́н₂ ’штосьці грувасткае, вялізнае’ (Клім.). с. 270

Бадзюлі ’расліна Carduus crispus L., чартапалох кучаравы’ (Кіс.). с. 270

Бадзю́лька₁ ’калючка, востры шып у расліны — агрэсту, ружы’ (Бяльк.); ’калючка ў вожыка; іголка ў расліны, шып’ (Нас.); ’матавіла для наматвання нітак; калючка’ (Касп.). с. 270

Бадзю́лька₂, бадзюлёк ’што-небудзь маленькае’ (Бір. Дзярж.). с. 270

Бадзя́га₁ ’вадзяная расліна, бадзяга’ (Касп., Бяльк.), бадзя́жнік (Нас.). с. 270

Бадзя́га₂ ’расліна Cirsium oleraceum Scop., бадзяк агародны’ (Кіс.). с. 270

Бадзя́га₃ ’выдаўбаная калода для вадапою’ (Гарэц.), ’карыта з выдаўбанага пня ля калодзежа’ (Др.-Падб.). с. 271

Бадзя́к ’расліна Cirsium, бадзяк палявы, агародны’ (Бяльк.; гл. таксама Kic.), будзя́к ’чартапалох, Carduus crispis L.’ (Kic.). с. 271

Бадзякі ’ежа з палявога маладога асоту; яго сякуць і вараць з квасам’ (Шн. 3, Малчанава, Мат. культ.). Да бадзя́к ’Cirsium’ (расліна Cirsium называецца і бадзяком і асотам). с. 271

Бадзя́цца ’бадзяцца, цягацца, валачыцца; валяцца’ (Шат., Касп., Нас., Янк. Мат., Бір. Дзярж., Гарэц., Бяльк.), ’валяцца’ (Жд.: бадзялася скошаная трава). с. 271

Бадзя́ць ’пэцкаць, валачыць’ (Др.-Падб.), ’неахайна адносіцца, насіць (адзенне, абутак)’ (Янк. Мат.). с. 271

Бадзя́чы ’распусны’ (Сцяшк. МГ). с. 272

Бадля́ ’рагатая жывёла’ (ДАБМ), быдлё ’рагатая жывёліна’ (Бяльк.). с. 272

Бадры́цца₁ ’бадзёрыцца’ (Шат.). с. 272

Бадры́цца₂ ’прыбірацца, аглядваць сябе’ (Бяльк.). с. 272

Бады́ль ’сцябло расліны’ (Сцяшк., Мат. Гродз., 1960), бады́лле ’сцяблы, сцяблы і лісце гуркоў’ (БРС; ДАБМ, 863), бадыллё (Сцяшк., Сцяшк. МГ, Бяльк.). с. 272

Ба́ер ’сажалка, ставок, рыбнік’ (Нас., Яшкін). с. 272

Баёвік ’жакет ці кофта, пашытая з байкі’ (Янк. Мат., маладзечн.). с. 273

Бажаво́ліць ’непамерна многа хацець’ (Нас., Бяльк.), бажаво́льны ’пераборлівы, вычварны’ (Нас.), бажаво́лле ’непамернае жаданне’ (Нас., Бяльк., Др.-Падб., Гарэц.). с. 273

Бажа́н ’фазан’ (Нас., Інстр. II), базан (Нас.); да гэтага апошняга параўн. базано́вец. с. 273

Бажа́ць ’моцна жадаць, прасіць’ (Нас.), бажа́ць (быжа́ць) ’хацець, жадаць’ (Бяльк.). с. 273

Бажні́ца ’ўсякі нехрысціянскі храм, акрамя яўрэйскага’ (Шат.); ’паліца або шафка пад абразамі’ (Касп.). с. 274

Бажо́на ’ханжа’ (Гарэц., Др.-Падб.). с. 274

Ба́за₂ ’зборачны пункт для жывёлы і г. д.’ (Яшкін), ’калгаснае памяшканне для збожжа; калгасны двор’ (Лысенка ССП). с. 274

Базано́вец ’расліна Lysimachia nummularia L., лазаніца’ (Кіс.). с. 275

База́р₁ ’рынак, базар’ (БРС, Бяльк.). с. 275

База́р₂ ’плошча, пляц’ (Яшкін, Лысенка ССП). с. 275

Базары́нка, базары́нак ’падарунак, куплены на базары’ (Нас.), базары́нкі ’тс’ (Гарэц.). с. 275

База́рыць ’лаяць’ (Бір. Дзярж.). с. 275

Базграні́на ’ўсялякая ўсячына, мешаніна’, ’лухта, бязглуздзіца’ (Нас.). с. 275

Базі́каць ’гаварыць тое-сёе; плясці глупства, пустасловіць’ (Нас.), базы́каць ’гаварыць абы-што’ (Бяльк.). с. 276

Базіліка ’расліна Acinos Moench. arvensis, душыца палявая’ (Кіс.). с. 276

Базла́ць ’моцна крычаць’ (Сцяшк. МГ). с. 276

Базу́манка, безу́менка (палес.) ’дошка таўшчынёй 50 мм’ (Лысенка Жыт.); бязу́мінка ’тонкая дошка, менщ цалі’ (Бяльк.). Параўн. укр. безйменка ’дошка таўшчынёй менш вяршка, але таўсцейшая за шалёўку’ (Грынч.), с. 276

Базу́рны (палес.; Маш. 281: «пра маладых хлопцаў і дзяўчат кажуць: базурные або потвурные»). с. 276

Ба́іць ’гаварыць, пускаць чуткі; малоць глупства, пустасловіць; расказваць казкі’ (Нас., Бяльк.), ба́яць (Шат., Касп.). с. 276

Байба́к (Нас.), баба́к ’сурок; гультай, лежань’. с. 277

Ба́йбас ’вялізны чалавек, гультай’ (Касп.), байбо́с ’вялізны, нязграбны мужчына’ (Нас.), ба́йбус ’вялізны, нязграбны чалавек, гультай’ (Шат., Гарэц., Янк. БП, Др.-Падб., Бяльк., Сцяц.), ’дурань’ (Сцяц.). с. 277

Ба́йда₁ ’барка, лайба’ (Гарэц.), с. 277

Ба́йда₂ ’паля’ (Нас., Гарэц.). с. 277

Байдак ’рачное судна’ (Інстр. лекс.; ужо ст.-бел., гл. Нас. гіст.; Гіст. лекс., 139). с. 277

Байда́н ’зямля, пакінутая для пашы’ (Нас.), ’адкрытае месца’ (Касп.), ’месца на сенажаці, дзе расце толькі маленькі густы сівец, а іншая трава не расце’ (докш., Янк. Мат.), ’будан, выган’. с. 278

Байдарынка ’месца, зарослае ядлоўцам’ (Булг.). с. 278

Байдо́сіць ’біць’ (Нас.). Да ба́йда ’паля’. с. 278

Ба́йды біць ’займацца не справай, а глупствам; плявузгаць’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.). с. 278

Ба́йка₁ ’казка, басня, небыль’ (Нас., Шат., Касп., Бяльк.), ’гаворка, мова’ (Хрэст. Дыял., 333). с. 279

Ба́йка₂ ’саматканая спадніца’ (Бяльк.), ’спадніца, сатканая з ільну і сукна’ (ДАБМ, 934), ба́йка ’від тканіны’, с. 279

Ба́йкаць₁ ’укалыхваць, люляць’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.), ’пагаворваць’ (Нас.). с. 279

Ба́йкаць₂ ’гаварыць што-н., плявузгаць’ (Юрч.), ’пагаворваць’ (Гарэц., Нас.). с. 279

Ба́йкі (прым.) ’прыгожы, харошы’ (Інстр. лекс., Сцяшк. МГ). с. 279

Ба́йкі (прысл.) ’многа’ (Сцяшк. МГ), ’надта многа, вельмі’ (Інстр. лекс.), ’нішто сабе’ (Бесар.). с. 280

Баймана ’расліна Cardamine L., буйміна’ (Кіс., Інстр. II). Іншая назва буймі́на. с. 280

Байра́к₁ ’сухое рэчышча ў яры’ (Яшкін), таксама буйра́к с. 280

Байра́к₂ ’месца, зарослае бур`янам’ (Булг.). с. 280

Байра́к₃ ’дрэннае, пустое’ (Мат. конф. МГПИ, 1966, 10: Адна́ хво́я до́'бра, смалі́ста, друга́я — байра́к). с. 280

Байра́к₄ ’склеп’ (Мат. конф. МГПИ, 1966, 10). с. 280

Байрак₅ ’благі чалавек’ (Булг.). с. 281

Байра́м ’магаметанскае свята — Новы год’ с. 281

Байстру́к₁ бастру́к ’пазашлюбнае дзіця’ (Бяльк., Нас., Касп., Шат., Маш., Сцяшк. МГ, БРС); байструкі ’кураняты, якіх курыца выседзела тайком’ (Інстр. III). с. 281

Байстру́к₂, бастру́к ’кароткае бервяно, якое кладзецца ў прасценак паміж вокнамі; кавалак бервяна, якім нарошчваюць бярвенне ў сцяне; адлегласць паміж бэлькамі’ (Шушк.). с. 281

Байсялі́ць ’гаварыць недарэчнае’ (Арашонкава і інш., Весці AH БССР, 1969 (4), 131; карэліц.). с. 281

Ба́ка ’бакенбарда’ (БРС, КЭС). с. 282

Бакай ’рачная пратока; глыбокае месца ў рацэ; яма ў балоце’ (Інстр. лекс.). с. 282

Бакаля́р ’дзяк, дзячок; школьны настаўнік’ (Нас.); с. 282

Бака́н ’від чырвонай фарбы’ (БРС). с. 283

Бака́с (БРС, Сцяшк. МГ, Маш., Інстр. II). с. 283

Ба́каць ’мнагасловіць, базікаць, балбатаць; марудна гаварыць; няцвёрда чытаць’ (Нас.). с. 283

Ба́кі ’вочы’, забіва́ць ба́кі ’абдурваць’ (Нас., Касп., Гарэц., Др.-Падб.). с. 283

Бако́нка ’балонка, шыба ў акне; аканіца’ (Бяльк.), ’фортачка’ (Гарэц., Нас.), бако́наўка ’дзверцы ў печцы, дзе закрываецца юшка’ (Касп.). с. 284

Ба́крых ’два’ (бел. арго; Рам. 9). с. 284

Баку́лы ’вочы’, баку́ла ’абманшчык’, баку́ліць ’дурыць, абманваць’ (Нас.). с. 284

Бакціха: «Калі хто видзив, як Бакциха Нямецка пива задаець...» («Энеіда навыварат»). с. 284

Ба́кшта ’гаўптвахта, турма; вежа’ (Нас.). с. 284

Балаба ’вялікі тоўсты мянтуз, Loto Iota L.’ (3 жыцця), ’мянтуз’ (Інстр. лекс.). с. 284

Балаба́йка ’балалайка’ (Нас., Касп., Шат., Інстр. Ill, Гарэц.). с. 285

Балаба́н ’сокал, Falco sacer’ (КЭС), с. 285

Балаба́ніць ’барабаніць; стукаць; гаварыць голасна; гаварыць глупства’ (Нас., Шат.), балаба́н ’пустамеля, балбатун’ (Нас.). с. 285

Балабойка ’бубенчык, які прывязваюць на шыю каню’ (Др.-Падб.). с. 285

Балабо́лка ’званочак на бубне’ (Інстр. Ill), с. 285

Балабо́н₁ ’званочак’ (Касп., Юрч., Янк. Мат., Гарэц.). с. 285

Балабо́н₂ ’балбатун, пустаслоў’ (Янк. Мат., Юрч.). с. 285

Балабо́с₁ ’яўрэй — гаспадар дома’ (Нас.). с. 286

Балабо́с₂ ’гаварун, балбатун’ (Касп.). с. 286

Балабо́ст ’балбатун’ (Бір. Дзярж.). с. 286

Бала́буха ’булачка з начынкай’ (Жд.), балабу́ш(к)а, балайбу́шка ’хлеб з аржанога або пшанічнага цеста’ (Нас.), бала́бушка ’булачка з пшанічнай або ржаной мукі’ (Вешт.). с. 286

Ба́лава́ць, ба́лава́цца (Нас., Касп., Сержп.). с. 286

Балага́н (БРС) ’будова для хавання бульбы’ (Шушк.), балага́нчык (Касп.). с. 287

Бала́ґан ’беспарадак’ (тураў., Г. А. Цыхун, вусн. паведамл.). с. 287

Балаго́л₁, балагу́ла, балаґула ’ламавы рамізнік, возчык, рамізнік; яўрэй-рамізнік на фуры; паштальён’ (БРС, Гарэц., Нік. Очерки, Выг. Дыс., Сцяшк. МГ). с. 287

Балаго́л₂, балагу́ла ’дыліжанс, фура, будка’ (Касп., Гарэц.). с. 287

Балагу́р, балагу́рыць, балагу́рлівы (Касп., Нас.). с. 287

Балазе́ (Нас., Шат., Касп., Сцяшк. МГ, БРС), балазе́й, блазе́. с. 288

Бала́каць (Нас., БРС, Бір. Дзярж., ДАБМ, 915). с. 288

Баламу́т ’прайдоха, ашуканец і да т. п.’ (Шат., Касп., Нас., Інстр. III, Мал., БРС), баламу́ціць. с. 288

Баланда́ ’вельмі рэдкая, няўдалая яда’ (Вешт.), ’яда з мятай бульбы’ (Лысенка ССП), ’суп з бульбы і мукі, забелены малаком, зацірка’ (Мат. Гродз.). с. 288

Баланды́чыты ’біць лынды, каніцеліцца’ (Клім.). с. 289

Баланнё ’маладыя пасадкі дрэў’(Сцяшк. МГ). с. 289

Балахо́н (Касп., Шат., Сцяц. Нар., Сцяшк. МГ, БРС), ’няўмела сшытая шырокая і доўгая вопратка; бальнічны халат (Янк. II), ’палатняны плашч’ (Гарэц.), ’верхняя доўгая мужчынская вопратка з даматканага сукна’ (Інстр. I), ’верхняе адзенне’ (Др.-Падб.). с. 289

Бала́чка ’размовы, пустаслоўе’. с. 289

Балачы́на ’невялікае воблака, хмарка’ (Нас., Юрч.), балачы́нка ’воблака’ (Гарэц.). с. 289

Балбата́ць ’гаварыць, балбатаць; крычаць, як індыйскі певень’ (Сцяшк. МГ, Нас., Касп., Шат.). с. 290

Балберка ’паплавок’ (3 жыцця). с. 290

Балбе́с ’дурны’ (Нас., Касп.). с. 290

Балбо́с ’лаянкавае слова’ (Нас.). с. 290

Балбу́ка ’падскурная нарасць на целе або на кары дрэва’ (Нас.). с. 290

Балвака ’дурань’ (Інстр. лекс.). с. 291

Балва́н₁ ’балван’ (Касп., Шат., Сержп.), с. 291

Балва́н₂ 'дурань’ (Нас., Касп., Шат., Сцяц.). с. 291

Балва́н₃ ’снежная баба’ (Сцяц.). с. 291

Балва́н₄ ’воблака’ (Янук.). с. 291

Балванець ’ледзь віднецца’ (Інстр. лекс.). с. 291

Балва́нка ’балванка’ (БРС), ’бервяно для шпал’ (Шат.). с. 291

Балвохва́льство ’ідаласлужэнне’ (Нас.). с. 291

Балдаве́шка₁ ’патаўшчэнне на канцы палкі’ (Бір. Дзярж.). с. 292

Балдаве́шка₂ ’дурань, дурная галава’ (Шат., Бір. Дзярж.). с. 292

Балдзі́ць ’казаць, расказваць’ (Бяльк.). с. 292

Балдэ́с ’дурны, нерастаропны чалавек; вісус, гультай’ (Бяльк.), ’аболтус’ (Гарэц., Касп.). с. 292

Балебу́шачкі ’варэнікі з мясам’ (Мат. Гродз.), балэбу́шачка ’варэнік з мясам’ (Сцяшк. МГ). с. 292

Бале́й ’больш’ (Др.-Падб.). с. 293

Бале́сць ’хвароба’ (Касп., Шат.). с. 293

Ба́лечка ’бэлька’ (Нас.), ’брусок рамкі ў вулеі’ (Анох.). с. 293

Бале́я ’балея, вядро і г. д.’ (Нас., Шат., Касп., БРС, Мат. Гродз., Янк. Мат., Сцяшк., Др.-Падб.), балія́ (зах.-палес., Бесар., Сцяшк. МГ). с. 293

Ба́лё (дзіцяч.) ’абаранак’ (палес., Клім.), ба́ля (дзіцяч.) ’тс’ (Бяльк., Шат.). с. 293

Балёва́ць, балява́ць ’банкетаваць’. Гл. баль. с. 294

Ба́лі (мн.) ’некалькі плытоў сплаўленага лесу, звязаных разам’ (Маслен.). с. 294

Балі́ўкі ’сцяблы і лісце бульбы’ (ДАБМ, 867). с. 294

Балі́я́ ’балея’. Гл. бале́я. с. 294

Ба́лка₁ ’бэлька’ (Сцяшк. МГ), с. 294

Ба́лка₂ ’роў, яма’. Гл. баліна. с. 295

Ба́лмашны ’ўзбаламучаны’ (Нас.). с. 295

Ба́ло ’даўней, раней’ (Сцяшк. МГ, Сцяц.). с. 295

Бало́на₁ ’шкло ў раме’, бало́нка (Гарэц., Др.-Падб., БРС, Касп., Бяльк.). с. 295

Бало́на₂, бало́нка ’палянка на нізкай лугавой мясціне’ (Гарэц.), бало́нне ’ўскраіна лесу’ (Інстр. III), ’багна, нізіна’ (Касп.), бало́ння ’заліўны луг, вельмі нізкі’ (Янк. Мат.), бал(уо)нне ’плёс’ (Лысенка ССП). с. 295

Бало́нка₁ ’прамавугольная клетка на матэрыі’ (Касп.), ’кратачка, квадрацік’ (Бяльк.: буду ў балонкі ткаць). с. 296

Балонкі ’перапонкі на нагах вадаплаўных птушак’ (Інстр. II). с. 296

Бало́нь ’абалонь, верхнія слаі драўніны’ (Бяльк.), боло́на (Нас.), болона́ ’абза, верхні слой дрэва’ (Мядзв.), болонь ’не смалістая частка сасны’ (палес.). с. 296

Бало́сь ’балазе’ (Янк. Мат., 152). с. 296

Бало́та ’багна; гразь, балота’ (БРС, Шат., Нас., Чуд., Яшкін, Бяльк.), ’месца, дзе заўсёды стаіць вада’ (Інстр. I, 15), ’сенажаць, луг’ (Сцяц., Сцяшк.), ’лес, галоўным чынам балотны’ (Касп.). с. 296

Балхва́, болхва́, больхва́ ’баваўняная немерсерызаваная каляровая фабрычная пража, што выкарыстоўваецца ў якасці ўтку пры ўзорным тканні’ (Влад.), балхва́ (баўхва́) ’каляровыя ніткі для вышывання’ (Касп.). с. 297

Баль ’бал, танцы’ (БРС, Касп., Шат., Нас.). с. 297

Бальзамі́н, бальзамі́на ’расліна бальзамін’. с. 298

Ба́лька ’бэлька’ (Юрч., Сцяшк. МГ, Інстр. I, ДАБМ, 883, Бяльк., Шат., Касп., Нас.). с. 298

Бальклі́вы ’карослівы, шурпаты (пра бульбу)’ (Жд.). с. 298

Бальство́ ’перавага’ (Гарэц.). с. 298

Бальша́к ’дарога’. Гл. бо́льшы. с. 299

Бальшы́ ’вялікі’. Гл. бо́льшы. с. 299

Ба́ля ’абаранак’. Гл. ба́лё. с. 299

Баля́са ’слупок для невысокай агароджы; шчыкеты’ (Шат.), ’точаны слупок у поручнях’(Нас.), баля́сы ’агароджа, тын з слупікаў’ (Касп.), баля́с ’слупікі для агароджы’ (Касп.). с. 299

Баля́ска ’драбіны’ (Булг.). с. 299

Баля́сы тачы́ць ’балагурыць і да т. п.’ (Нас., Шат.). с. 299

Бамбанье́рка ’каробка для цукерак’. с. 299

Бамбі́за ’вялікі, няўклюжы’ (БРС, Гарэц., Бір. Дзярж., Нас.), ’гультай, абібок, някемны’ (Бяльк.), таксама бамбі́с (Бір. Дзярж.), банбі́зіна (Шат.). с. 300

Бамбо́шы ’галёшы, зробленыя з аўтамабільнай шыны, якія адзяюцца на валёнкі, буркі’ (Выг. дыс.), ’лапці, пашытыя з скуры’ (Сакал.). с. 300

Бамбу́ла ’вялікі, рослы і тоўсты чалавек’ (Ніканч.). с. 300

Бамбэ́лак ’невялікі барабан з бразготкамі’; пераносна ’жывот’ (Янк. Мат.). с. 300

Бана́тка ’гатунак пшаніцы’ (БРС). с. 301

Банбе́нак ’бубен, барабан; чалавек, што гучна гаворыць’ (мазыр., Г. А. Цыхун, вусн. паведамл.). с. 301

Бандале́т ’скураны пояс, да якога прымацоўваецца шабля; перавязь паляўнічай стрэльбы’ (Нас.). с. 301

Бандзе́ля ’галаўная павязка дзяўчыны; апаяска з стужкі’ (Гарэц.), банде́ля ’тс’ (Hac.) с. 301

Бандзе́ра ’флюгер’ (Байк.-Некр.), банде́ра, банде́рка,’флаг; флюгер’ (Нас.). с. 302

Банду́ра₂ ’занадта вялікая рэч’ (Яўс.) с. 302

Ба́ндыш ’калун, сякера’ (лельч., Арх. ГУ). с. 302

Ба́нка ’пасудзіна’. Гл. ба́нька₂. с. 302

Банка́рт ’байструк, пазашлюбнае дзіця’ (Шат., Касп., БРС, Інстр. I, Шн., 3), бэнка́рт ’тс’ (Нас.). с. 303

Банкоцэтлі ’папяровыя грошы’ (Бесар.). с. 303

Банкрат ’дамкрат’ (Бір. Дзярж.). с. 303

Бансю́к ’байструк’ (Некр.). с. 303

Бант₂ ’жэрдзе, якое прыбіваецца паміж кроквамі’ (Тарнацкі, Studia, Сцяшк. МГ). с. 303

Бант₃ , дыял. ’абруч на бочцы’ с. 303

Ба́нта ’папярочная планка ў кроквах’ (Шушк.). с. 304

Ба́нька₁ ’медычная пасудзіна’ (гл. Нас.). с. 304

Ба́нька₂ ’пасудзіна з вузкім горлам’ (Дразд., Вярэн.), ба́нка ’бляшанка для адстойвання смятаны’ (Сцяц.). с. 304

Ба́нька₃ ’(цыліндрычнае) кольца, якім замацоўваецца каса на касільне’ (Шат., Касп., Нас., Бяльк., Янк. I, Янк. Мат., Юрч., Лысенка ССП), таксама ба́нка (Лысенка ССП), ба́начка, ба́нічка, ба́нечка (ДАБМ, 832). Далей сюды належыць ба́нька ’вялікае металічнае кольца (у дзвярах або сцяне); шпора’ (Гарэц.), ба́нька ’жалезная частка рэменя, пражка’ (Сакал., КЭС). с. 304

Ба́нька₄ ’расліна Nuphar luteum Sm., гарлачык жоўты’ (Бейл.). с. 304

Банька₅ ’яма на сухім месцы, напоўненая вадой, дзе расце лотаць’ (Яшкін). с. 304

Ба́нька₆ ’бэлька’ (Шат., Янк. I). с. 305

Баня₁ ’лазня’ (Юрч., Сцяшк. МГ, Сцяшк., Сцяц., Бяльк.). с. 305

Ба́ня₂ ’яма круглай формы, у якой здабывалі жалеза, соль’ (Бярында, гл. Яшкін). с. 305

Бапіне́нка ’валеная хустка’ (ДАБМ, 946). с. 305

Бар! (бар-бар!) ’падзыўное слова для авечак’ (гл. ДАБМ, № 305, Лысенка ССП). с. 306

Барабаны ’рукавы сарочкі з папярочнымі на іх зверху чырвонымі палосамі’ (Шн., 3). с. 306

Барава́я: б. зямля ’ўрадлівая зямля’ (Шчарб.). Прыметнік баравы́ с. 307

Бараві́нка ’гатунак яблыкаў’ (БРС). с. 307

Баразні́ць ’блюзніць, вярзці’ (Др.-Падб.), таксама ’баранаваць’. с. 308

Бара́н₂ баранок (Інстр. II), бара́нчык, баранэ́ць ’птушка бакас’ (КЭС, Лысенка ССП). с. 308

Бара́н₃ ’вялікая рыбацкая лодка’ (палес., Маслен.). с. 308

Бара́н₄ , ’прылада для сушкі сена’ (Влад.). с. 309

Бара́н₅ ’рубанак з дзвюма ручкамі’ (Сцяшк. МГ, інстр. II, Касп.), ’фуганак’ (Янк. Мат.). с. 309

Бара́н₆ ’грыб ваўнянка’ (Сцяшк. МГ). с. 309

Баранец ’расліна дзераза, Lycopodium selago L.’ (Кіс.). с. 309

Барані́ць (БРС, Шат., Касп., Гарэц., Мал., Нас.). с. 309

Баранкі, барашкі ’кучаравыя воблакі’ (Інстр. I), бара́нчыкі (БРС). с. 310

Бара́нчыкі ’ўключыны ў лодцы’ (Маслен.). с. 310

Баранюхі ’брусніцы’ (Бесар.). с. 310

Барахло́ (БРС, Нас., Сакал., Сцяшк. МГ, Шат.). с. 310

Барахма́цца ’дужацца’. Гл. баро́хтацца. с. 310

Ба́рбар ’варвар’, ба́рбарскі ’варварскі’. с. 311

Барбара₁ (ст.-бел.) ’прылада катавання’ (Чартко, Дасл. (Гродна), 1967, 54). с. 311

Барба́ра₂ ’кол у плытагонаў’ (нёманск., гродз., Г. А. Цыхун, вусн. паведамл.). с. 311

Барбары́с ’расліна Berberis L.’ (Кіс.). с. 312

Барбуха ’божая кароўка’ (Інстр. лекс.). с. 312

Ба́рва₂ ’верхняе адзенне яркага колеру’ (Нас.). с. 312

Барве́нак, барвінак, барві́нец, барві́нок ’кветка Vinca minor L.’ (Кіс., Сцяц., Бесар., Булг., Бейл.). с. 312

Барда́₁ ’брага’ (Сцяшк., Сцяшк. МГ). с. 313

Барда₂ ’тупая сякера’ (Касп.). Гл. барта. с. 313

Бардады́м ’бамбіза’ (Гарэц.), ’высокі і нехлямяжы чалавек’ (Др.-Падб.). с. 313

Бардзю́р ’абрамленне, кайма і г. д.’ с. 313

Бардо́ ’бардовы колер; віно’. с. 313

Барздэ́ (прысл.) 'няўцям’ (Клім.: Мыні й барздэ́, шо Ко́ля там міг бы бу́ты). с. 314

Ба́рзо ’вельмі’ (Бесар.), бардзо (пінск., Бяс.), с. 314

Ба́рка ’барка’ (БРС), ’невялікая дашчаная лодка’ (Маслен.). с. 314

Барка́н₁, парка́н ’плот, агароджа’ (Касп., Шушк., Шн., Маш., Інстр. II). с. 314

Барка́н₂, барканчу́к ’дзіця незамужняй жанчыны’ (Маш.). с. 314

Барка́н₃ ’від тканіны’ (Нас.). с. 314

Барка́на́ ’морква’ (Касп.). с. 315

Барканчу́к ’дзіця незамужняй жанчыны’. Гл. барка́н₂. с. 315

Барку́н ’палявая трава’ (Сцяшк. МГ),’баркун белы, Меlilotus albus L.’ (Кіс.), ’люцэрна серпападобная, Medicago falcata L.’ (Kic.). Таксама беркун, беркін (гл.). с. 315

Барлёчы ’грубыя жаночыя чаравікі’ (Касп.), барля́чы (Шат.), ба́рлеч ’чаравік’. с. 315

Барліна ’барка, вялікая лодка, баржа, вялікі рачны човен’ (БРС, Янк. I, Маслен., КЭС, лаг.), бэрліна (Бесар., 153). с. 315

Барля́ць ’пераліваць, узбоўтваць; працаваць без толку’ (Касп.). с. 315

Бармата́ць ’мармытаць, бурчаць пад нос, бурчаць’ (Нас., Касп., Шат.). с. 316

Барні́цы ’каноплі без семя’. Гл. брані́цы. с. 316

Баро́даўка (БРС, Шат., Мал., Сцяшк. МГ). с. 316

Баро́даўнік (БРС), барада́ўнік ’расліна бародаўнік, Lapsana L.’ (Kic.). с. 316

Баро́к ’могілкі’ (ДАБМ, 914). Відавочна, сюды ж баро́к ’назва ўчастка лесу’ (Янк. Мат.). с. 316

Бароўка ’божая кароўка’ (Інстр. лекс.). с. 317

Баро́хтацца ’борацца, вазіцца’ (Нас.). с. 317

Барса́ць ’працягваць аборы ў лапці’ (Гарэц., Касп.; барса́ць II варса́ць — Шат.), ’кідаць’ (Гарэц.). с. 317

Барсні́ ’лапці, сплеценыя з пяньковых вяровачак’ (Янк. Мат.), ’скураныя лапці’ (Касп.). с. 318

Барсу́к (БРС, Яруш., Сцяшк. МГ). с. 318

Барта ’тапор’, таксама барда (ст.-бел., гл. Гіст. лекс., 115; Чартко, Дасл. (Гродна), 54; Булыка, Запазыч., 38). с. 318

Бартыха́цца ’боўтацца’ (Касп.). с. 318

Баруздзі́ць ’трызніць; блюзніць, вярзці’ (Касп.). с. 318

Барука́цца ’дужацца’, ’борацца, змагацца’, ’вазіцца’ (БРС, Шат., Бір. Дзярж., Янк. Мат., Жд., Сцяц., Федар., I), баро́кацца ’дужацца’, бару́ка ’ахвотнік дужацца’ (КЭС, лаг.). с. 319

Барунка ’расл. боцікі, Aconitum’ (Крывіч, IV, 1923). с. 319

Бару́сік! (бару́сік! бару́сік!) ’падзыўное слова для барана’ (Маш.). с. 319

Баруўка ’ягаднік брусніцы, Vaccinium vitis-idaea L.’ (Kic.). с. 319

Ба́рхатавы ’аксамітавы’ (Нас.). с. 319

Барчак ’расліна боцікі, Aconitum L. stoerkianum’ (Kic.), ’Aconitum napellus’ (Крывіч, IV, 1923). с. 319

Баршч ’расліна баршчэўнік сібірскі, Heracleum sibiricum L.’ (Kic., Hac.). с. 319

Баршчо́вы ’бурачковы (аб колеры)’ (Нас.). с. 319

Бары́ла₁ ’бачонак, невялікая бочка; вялікая, шырокая бочка’, таксама барылачка, бары́лца, барэлочка, бары́лка, барэ́лка, барэ́лко (Касп., Нас., Гарэц., Бяльк., Інстр. Ill, Др.- Падб., Дзмітр., Шн., Бесар., КЭС, лаг., Булг., Федар., 4, Сцяц., Сцяшк. МГ, Арх. Бяльк. слонім.). с. 320

Бары́ла₂ ’здаровы мажны мужчына; таўсцяк; тоўсты, нехлямяжы чалавек’ (Касп., Нас., Гарэц., Сцяшк. МГ). с. 320

Бары́лка ’драўляныя ці металічныя часткі падсядзёлка, дзе нацягваецца церассядзёлак’ (КЭС, лаг.), барілцо, барілца ’вушка ў падсядзёлку, праз якое праходзіць церассядзёлак’ (Маслен.). с. 320

Ба́рынь ’пан’ (Шат., Янк. III), ба́рінь ’тс’ (Бяльк.). с. 320

Бары́цца ’марудзіць’ (Нас., Гарэц., Кос.), барі́цца (Бяльк.), бары́ць ’затрымліваць’ (Нас.). с. 320

Бары́ш ’магарыч; прыбытак’ (Касп., Шат., Нас., Выг. дыс., Бір. Дзярж., Федар., 4, Інстр. III, барышы́ — Гарэц.). с. 321

Барэ́лка ’бачонак’. Гл. бары́ла₁. с. 321

Барэ́ткі ’жаночыя туфлі’ (Касп.). с. 321

Барэ́ц₂ ’расліна баршчэўнік сібірскі, Heracleum sibiricum L.’ (Кіс.). с. 321

Барэ́ц₃ ’расліна мардоўнік, Aconitum L.’ (Інстр. II). с. 322

Бас₁ ’бас; чацвёртая струна ў скрыпцы, самая тоўстая’ (БРС, Маш., Бяльк.). с. 322

Бас₂ ’пас, шнур у самапрадцы’ (Бяльк.). с. 322

Ба́са ’вялікая кадушка’ (Сцяшк. МГ, Сцяц.). с. 322

Басала́й ’нягоднік, нахабнік’ (Гарэц., Нас., Яруш.), бысыла́й ’нягоднік, абібок, гультай’ (Бяльк.). с. 322

Басалы́га ’басяк’ (Арх. Бяльк., слонім.). с. 323

Басаць ’рэзаць’, арго (Рам., IX, 5). с. 323

Басі́ла ’здаравяка-лайдак’ (Яўс.). с. 323

Басі́лы ’абутак з шыны’ (Жд.). с. 323

Басі́ста ’музыкант, які грае на басах’ (Нас.). с. 323

Баскак, байскак, бойскак, боскак. ’баскак, прадстаўнік ханскай улады, зборшчык даніны’ (ужо ст.-бел.; Булыка, Запазыч.). с. 323

Баско́й ’прыгожы’ (калінк., Архіў ГУ, Г. А. Цыхун, вусн. паведамл.). с. 324

Баславі́ць ’зычыць дабра, шчасця’, баславе́ння, баслаўлёны (КЭС, лаг.). с. 324

Басма́ ’пячатка, знак і да т. п.’ с. 324

Ба́сня ’байка’ (Касп.), ст.-бел. баснь ’выдумка, забабонная выдумка’ (XVII ст.; Нас. гіст). с. 324

Басо́к ’лёска вудачкі; кручок, прымацаваны да лёскі’ (Маш.). с. 325

Басо́ль₁, басо́ля ’віяланчэль, бас, кантрабас’ (БРС, Касп., Янк. БП, Шн.), с. 325

Басо́н ’пазумент, кант, галун і г. д.’, с. 325

Басто́ліць ’біць няшчадна’ (Нас., Яруш). с. 325

Басто́н ’назва тканіны; назва танца’. с. 325

Басты́сь ’здаровы, ні на што няздатны хлопец, бадзяга’ (Касп.). с. 326

Басурма́н₂ ’заняпалы чалавек’ (Касп.). Ужыванне ў якасці экспрэсіўнага слова басурма́н₁ (гл.) ’мусульманін’. с. 326

Басця́цца ’бадзяцца, швэндацца’ (Касп., Янк. Мат., Др.- Падб., A. А. Крывіцкі, вусн. паведамл., мсцісл.; В. Н. Чэкман, вусн. паведамл., полац., мін.). ба́сця́цца (Гарэц.), бысьця́цца (Бяльк.), басця́ка ’той, хто бадзяецца, валацуга’ (Янк. Мат., КЭС, лаг.). с. 326

Басця́ць ’знеслаўляць каго-небудзь’ (докш., Янк. Мат.). с. 326

Басы́й ’рыбалоўная пастка ў выглядзе скрынкі ці рэшата з дзіркай у дне для заходу рыбы (ставіцца зімой у палонках)’ (Крыв.). с. 326

Бась-бась-бась. Гл. ба́шка. с. 327

Басэ́тля₁ ’кантрабас, віяланчэль’ (Нас., Касп., Шат., БРС, Бяльк., Арх. Бяльк., слонім., Яруш., Гарэц., Мядзв.). с. 327

Басэ́тля₂ жарт. ’вялікая бочка’ (Сцяц.). с. 327

Басэ́тля₃ жарт., ’мажная жанчына’ (Сцяц.). с. 327

Басэ́тля₄ ’басота, басяк’ (Бяльк.). с. 327

Басю́ры ’гулянка жней за кошт гаспадара’ (Хрэст. дыял., 333). с. 327

Бася́дла ’сабака’ (He хадзі, сынок, да басядлы, укусіць — Жд.). с. 327

Бат ’бізун’ (Касп., Сцяшк. МГ). с. 327

Батава́ць ’гаварыць; без злосці дакараць за які-небудзь учынак’ (ДАБМ, 921; карта № 320), ’наракаць’ (Янк. I). с. 327

Батальён ’птушка турухтан, Philomachus’ (Інстр. II). с. 328

Батва́ ’расліна Beta сісіа; зяленіва наогул’ (Нас.), ’сцяблы і лісце гуркоў’ (ДАБМ, 863), ’лісце і сцяблы бульбы’ (Лысенка, Жыт.), батві́на ’сцябло буракоў’ (Нас.), батоўе ’бацвінне’ (Нас., Касп.), ’сцяблы і лісце гарбузоў, бульбы’ (ДАБМ, 864, 866), бата́ўе ’сцяблы і лісце гуркоў’ (ДАБМ, 863), бато́ўкі ’сцяблы і лісце буракоў’ (ДАБМ, 868), бацві́нне ’сцяблы буракоў; вараная капуста; боршч’ (Нас., БРС), ’лісце буракоў’ (Сцяшк. МГ), ’сцяблы і лісце гуркоў’ (ДАБМ, 863), ’бацвінне, бураковае лісце’ (Бяльк.), ’бацвінне; халаднік’ (Касп.), ’бацвінне’ (Шат.). с. 328

Батлажка ’біклага’ (Сцяшк. МГ). с. 328

Батла́чык, батланчык ’расліна батлачык, Alopecurus L.’ (Кіс., 13). с. 329

Батле́йка (БРС, Др.-Падб.), с. 329

Бато́г ’бізун’ (Тарн.), бат(уо)г (Бесар.). с. 329

Батра́к (БРС, Шат., Касп., Нас., Бяльк.). с. 329

Бату́ра ’балака, пустамеля’, бату́рыць ’балакаць’ (Нас.). с. 330

Баты́ст (БРС), укр. бати́ст, рус. бати́ст. с. 330

Баўдзі́ла ’лаянкавае слова’ (Янк. БП), ’дурань’ (Янк. Мат., Бір. Дзярж., БРС), бо́ўдзіла ’дурань’ (Янк. Мат.), бо́ўдзіло (Арх. Бяльк., слонім.), бо́ўдзіла ’вярзіла’ (Шат.), ’чалавек, які ў гутарцы ўжывае недарэчныя ці лаянкавыя словы’ (КЭС, лаг.), бо́ўціла ’лаянкавае слова’ (КЭС). с. 330

Баўды́р₁ ’гэтак лаюць тоўстых непаваротлівых людзей’ (КЭС, лаг.), ’лаянкавае слова’ (Бір. Дзярж.). с. 330

Баўды́р₂ ’вадзяная бурбалка; прышч’ (Нас.). с. 330

Ба́ўкаць ’званіць’ (Др.- Падб., Гарэц., Бяльк., гл. і Касп.), ’гаварыць, распускаць нядобрыя чуткі’ (Бяльк.). с. 331

Баўку́н ’ ярмо для запрагання аднаго вала’ (КЭС, лаг.), ’частка ярма’ (Сцяц.). с. 331

Ба́ўна₁ ’вата’. Гл. ба́ваўна. с. 331

Ба́ўна₂ ’марудна’, ба́ўны. Гл. ба́віцца₁. с. 331

Баўтало ’жэрдка, якой заганяюць рыбу ў сетку’ (3 жыцця). с. 331

Баўто́нка ’баўтушка, пойла’ (Касп.), ’корм для коней’ (Інстр. III). с. 331

Баўтру́к ’абжора, дармаед’ (Касп.), Баўтрамей (уласн. імя) (Нас.), ’непаваротлівы хлопчык, які толькі капрызіць’ (Нас.), баўтрю́к ’нехлямяжы, таўстапузы чалавек’ (Нас.), баўтру́с ’непаваротлівы, свавольны хлопчык’ (Нас.). с. 331

Баўця́к ’рыбная сець’. Гл. бо́ўтаць. с. 332

Бахаты́ ’ямы, дзе дабываюць гліну’ (Яшкін), баханы́ ’ямы’ (Яшкін). с. 332

Ба́хаць₁, бах! ’бахаць, падаць і г. д.’, с. 332

Ба́хаць₂ (дзіцячая лексіка) ’спаць’ (Бяльк., Янк. III), бах ’тс’ (Янк. III: Хадзі́, до́чачка, у люлю бах; хадзі́, до́нька, ба́хаць, ляж бах). с. 332

Бахвал ’хвалько’ (Інстр. II). с. 332

Ба́хі забіва́ць ’зракацца сваіх слоў ці ўчынкаў’ (КЭС, лаг.). с. 332

Бахі́лы ’абутак, галёшы, зробленыя з шын, абутак з гумы’ (Янк. Мат., Інстр. I, Сцяшк. МГ), ба́хілкі ’скураныя лапці’ (Гарэц.), бахлы́ ’вялікія галёшы’ (віц., Г. А. Цыхун, вусн. паведамл.), ба́хілы, ба́хілкі (Нас.). Параўн. яшчэ форму басі́лы (паралельна з бахі́лы) ’бахілы’ (Жд.); палес. бахы́лы ’вялікія гумавыя галёшы для валёнак' (Лысенка ССП). Гл. яшчэ Сакал. (бахі́лы, баху́лі). с. 332

Бахмат (ст.-бел.), бохмат ’нізкарослы конь’ (Гіст. лекс., 139; Булыка, Запазыч.), ’татарскі, асабліва нагайскі конь’ (XVI ст., Нас. Гіст.). с. 333

Бахма́ты ’касматы, пушысты’ (Гарэц.), бахма́тый (Бяльк.); адносіцца таксама і да раслін, параўн. бахма́ты ’пышны’ (букет) (Др.-Падб.), бахматая мята (Кіс.). с. 333

Бахмачы́ ’бахілы, скураныя лапці’ (Нас., Гарэц.). с. 333

Бахму́тка ’соль, якую здабывалі ў крымскіх азёрах’ (Нас.), с. 334

Бахо́р (травы і г. д.), бахо́р ’кветка васілёк сіні’, бахр (іе) ’кветкі’ (Бесар.). с. 334

Бахрама́ ’махры’ (Бяльк.), бахрома́' (Сакал.), бахрыма́ (Бяльк.). с. 334

Ба́хта ’гаўптвахта’ (Нас.), с. 334

Бахту́рыць (набахтурыў ему голаву ’забіў яму галаву лухтой’; Чач., Нас.). с. 334

Бахун ’расліна багун, Ledum palustre L.’ (Kic.; былая Вільн. губ.). с. 334

Ба́хур₁ ’распуснік, любоўнік’ (Нас., Мядзв., Яруш., Гарэц.), ’яўрэйскі хлопчык’ (Гарэц.), баху́р ’любоўнік’ (Федар., Др.-Падб.), ’байструк, пазашлюбнае дзіця’ (Жд., Сцяшк. МГ, Др.-Падб.), ’яўрэйскі хлопчык’ (Др.-Падб., Бесар.), баху́р (пра малых дзяцей; Сцяц.). с. 335

Ба́хур₂ ’непакладзены кабан’ (Нас.). с. 335

Ба́хус ’п’яніца; высокі, мажны мужчына’ (Нас.); Бахус ’Вакх’. с. 335

Бац₁ ’пацук’ (Касп., Сцяшк. МГ, Янк. Мат., Інстр. II). с. 335

Бац₂ ’малое дзіця, вельмі рухавае’ (Янк. Мат.). с. 335

Ба́цца ’напэўна, відаць што, здаецца’ (Нас., Бяльк., Шпіл., Мядзв.). с. 335

Бацю́та ’хлопчык’, бацю́ля, бацю́к. Гл. бац₂. с. 335

Бацькі́₁ ’parentes’ (Нас., Касп., Шат., Сцяшк. МГ, Бяльк., БРС, Гарэц.), с. 336

Бацькі₂ ’расліна спарыння, Claviceps purpurea L.’ (цэнтр.- палес.; Выгонная, Лекс. Палесся). с. 336

Баця́н, таксама боця́н, буця́н, буйця́н, бо́цюн і г. д. с. 336

Бача́жына ’азярцо сярод грудка’ (Яшкін). с. 337

Ба́чыць (з XVI ст.; Нас. Гіст.), с. 337

Башка́ (бышка́) ’галава’ (Бяльк.). с. 338

Ба́шка ’авечка’ (Касп.), ба́ша-ба́ша-ба́ша, ба́ше-ба́ше- ба́ше ’падзыўныя словы для авечак’ (ДАБМ, 896), таксама бась-бась-бась (Сцяшк. МГ). с. 338

Башлы́к ’башлык; тое, што надзяваюць на галаву паверх шапкі’ (БРС, Сцяшк. МГ, Сакал., Інстр. I, Сцяц. Нар., Шат.). с. 338

Башма́к₁ ’чаравік’ (Шат., Касп., Сакал.). с. 338

Башня ’чатырохвугольны стог пад страхой’ (ДАБМ, 879). с. 338

Башта ’гаўптвахта, турма; вежа’ (Нас.); у ст.-бел. з XV ст. (Булыка, Запазыч.; Нас. гіст.; Гіст. лекс., 115). с. 338

Башта́ ’агарод у полі’. Гл. башта́н. с. 339

Башта́н ’агарод у полі’ (Яшкін), ’калгасны агарод’ (Лысенка ССП). с. 339

Баю́р ’гурба снегу’ (зах.-палес., Талстой, Геогр., 233). с. 339

Баю́ра ’лужына’ (Сцяшк. МГ), баю́рына ’кар`ер, запоўнены вадой’ (Жд.), гл. яшчэ Яшкін. с. 339

Баю́ўка ’хустка з байкі’. Гл. баёвік. с. 339

Бая́н ’музыкальны інструмент’, с. 339

Бгаць ’гнуць, мяць, камячыць’. с. 340

Бегун, беґун ’завеса’ (ст.-бел.; Булыка, Запазыч.): двери на бегунах (беґунах). с. 341

Беда́ ’ручны вазок на двух колах’ (Маслен.), б(іе)дка ’двуколка’ (Бесар.). с. 341

Бедронка ’божая кароўка’ (Інстр. лекс.). с. 341

Бедрык ’божая кароўка’ (Інстр. лекс., 3 жыцця). с. 342

Без (прыназоўнік і прэфікс). с. 342

Бе́заўе ’бузіннік’. Гл. бэз. с. 342

Безецный ’нізкі, подлы’ (ст.-бел.; Булыка, Запазыч.). с. 342

Бе́зма ’гразкае, непрыкметнае месца, дзе загразае ці топіцца жывёла’ (Яшкін). с. 343

Бе́зна ’багністае, вадзяное месца, якое зарасло чаротам; дрыгва; глыбіня, бездань’ (Бяльк., Яшкін). с. 343

Бе́знік ’малады бярозавы лес’ (Яшкін). с. 343

Беке́ша (Нас.), таксама беке́ш (Сцяшк. МГ, Сакал.), біке́ш (Янк. Мат., Інстр. I), бікеша (Інстр. I). с. 343

Белабры́сы ’бландзін’ (БРС, Касп.). с. 343

Белаглова ’жанчына наогул’ (Нас.). с. 343

Бе́лка₁ ’вавёрка’ (БРС, Шат.). с. 344

Бе́лка₂ ’нягразкае балота, якое зарасло травой’ (Яшкін). с. 344

Бель ’балоцісты луг, поплаў, нягразкае балота, забалочанае нізкае месца і г. д.’ (усх.-палес., паўн.-зах. бел., гл. Яшкін, Талстой, Геогр., 189—190), таксама бе́лька, с. 344

Бе́льма, бе́льмы ’вочы’. Гл. бяльмо́. с. 344

Бенефі́цыя (БРС), бенефиция ’даходная царкоўная пасада’ (ст.-бел.; Булыка, Запазыч.). Запазычанне з польск, Ье- neficjum (<лац. beneficium); Булыка, Запазыч. 41. Даклад- пей: запазычанне з формы мн. ліку beneficja, якая магла ўспрымацца як слова ж. роду. Праз польск. мову запазычаны таксама ст.-укр. бенефйцйум, укр. бенефіція, рус. бенефйцйя (гл. Шанскі, 1, Б, 91). с. 344

Бе́раг (агляд значэнняў слова гл. ў Яшкіна). с. 345

Берало́з ’ракіта, Salix fragilis L.’ (Яшкін). с. 345

Берасце́нь ’гаршчок, абцягнуты бярозавай карой’ (Бяльк., Касп., Нас.), ’гліняны гаршчок, аплецены дротам’ (Сцяшк. МГ). с. 345

Бе́рба ’кладка’. Гл. бэ́рва. с. 345

Бе́рва ’кладка’. Гл. бэ́рва. с. 345

Бервяно́, таксама бервянё, браўно (Сцяшк. МГ). с. 345

Бе́рка₁ ’бярозавы лес, гай, зараснік’ (Яшкін). с. 346

Бе́рка₂ ’бярозавы сок’ (Касп.), берка, бірка ’бярозавы квас’ (Малчанава, Мат. культ.) с. 346

Бе́ркавец ’дзесяць пудоў’ (БРС). с. 346

Беркін ’назва расліны Meliotus albus L. i інш.’ Гл. барку́н. с. 346

Беркун ’назва расліны баркун белы, Meliotus albus L.’ Гл. барку́н. с. 346

Берлаво́кі ’вірлавокі, з вялікімі вачыма’ (Сцяшк. МГ), берлаокі ’вірлавокі; бяльматы’ (Лысенка ССП). с. 346

Бёрда ’дэталь ткацкага станка’; таксама бе́рда. с. 347

Бзік, бзікава́ты. Гл. бзы́каць. с. 347

Бзы́каць ’гудзець’, таксама бзыча́ць, бзыя́ць (БРС, Сцяшк. МГ, Сцяц.). с. 347

Бі́бул ’картон’ (Арх. Бяльк., слонім.), бібу́ла ’прамакальная папера’ (Сцяц.). с. 348

Бі́гус ’бігус, сечанае мяса’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.); пераносна ’ханжа, крывадушнік’ (Гарэц., Др.-Падб.). с. 348

Бізу́н₂ ’вельмі бедны чалавек’ (Сцяц., Нас.). с. 348

Бікла́га ’баклага’ (БРС, Нас., Маш., Бяльк., Янк. I.), бікла́жка (Бір. Дзярж., Бяльк.). с. 349

Біліндрасы ’балбатня, жарты’, біліндра́сіць ’вярзці лухту’ (Нас.). с. 349

Білябе́ніць ’балабоніць, гаварыць абы-што’ (Бяльк.). с. 349

Бімбо́р ’самагонка’ (Сцяшк. МГ). с. 349

Бі́нда₁ ’доўгая стужка’ (Др.-Падб.). с. 349

Бі́нда₂ ’чалавек, у якога тоўстыя губы; бамбіза’ (Нас.). Аткупшчыкоў (Лекс. балтызмы, 34) лічыць гэта слова запа- зычаннем з літ. мовы (параўн. літ. binde Тультай’). с. 349

Біндаво́кі ’аднавокі, сляпы на адно вока’ (Бяльк.), ’бяльматы’ (Нас.). с. 350

Бінда́лік₁ ’медаль’ (Нас.). с. 350

Бінда́лік₂ ’чалавек з бяльмом’ (Нас.). с. 350

Бінда́лікі₁ ’найніжэйшы гатунак карунак’ (Шн.). с. 350

Бінда́лікі₂ ’думкі; патаемныя жаданні’ (Бяльк.). с. 350

Бінда́с ’сякера, якой адколваюць тоўстыя трэскі’ (Касп., Інстр. II, Мядзв.). с. 350

Бі́ндус ’гультай’ (Сцяц., Нас.). с. 350

Біндзю́г ’драбіны, воз, калёсы’ (Бяльк.), біндзю́к (Касп.). с. 351

Біндзю́га ’край зямлі непасрэдна над возерам ці над рэчкай’ (Мат. Гродз., Сцяшк. МГ). с. 351

Біндзюга́йла ’гультай’. Гл. бі́ндус. с. 351

Біньдю́ра ’пазалочаная папера’ (Мядзв.). с. 351

Бі́ржа₂ ’высокая жанчына’. Гл. біржа́к. с. 351

Біржа́к ’той, хто займаецца лёгкім возніцтвам’ (Шат.). с. 351

Бірко́вы ’танкарунны (аб авечках)’ (Влад.). с. 352

Бірук ’воўк’ (Інстр. II, Нас.). с. 352

Біру́ля ’костка з абрэзанага свінога кумпяка’ (Сцяшк. МГ). с. 352

Бі́скуп ’каталіцкі епіскап’ (Нас, Шат., БРС, Гарэц.). с. 353

Бісю́ркі ’бісер’ (Нас., Яруш.). с. 353

Бічаві́к, бічаві́на. Гл. біча́ўнік. с. 354

Біча́й ’дзірка’. Гл. біча́йка₁. с. 354

Біча́й ’край’. Гл. біча́йка₂. с. 354

Біча́йка₁ ’накрыўка дзежкі’ (Юрч.), ’абячайка, лубок у рэшаце’ (Нас., Касп., Бяльк.), ’вобад у бубне’ (Бяльк.). с. 354

Біча́йка₂ ’вузкая незасеяная палоска каля палявой дарогі’, біча́й ’бераг лужка, аборка’ (Юрч.). с. 354

Біча́ўнік, бічо́ўнік ’луг наўсцяж ракі’ (Яшкін), параўн. бічаўні́к ’бераг, берагавая паласа; паласа адчужэння паабапал дарогі, шашы, шляху’ (Яшкін), бічаві́к ’паласа адчужэння паабапал дарогі’ (Юрч.), бічаві́на, бічава́я ’тс’, параўн. яшчэ біча́й ’бераг лужка, аборка’, біча́йка ’вузкая незасеяная палоска каля палявой дарогі’ (Юрч.). с. 354

Бічо́ўка ’вяроўка’ (Бяльк.), ’частка цэпа, якой б`юць па снапах’ (Касп.), бічэ́йка ’тонкая вяровачка’ (Бяльк., Нас.). с. 355

Бішко́кт ’бісквіты’ (Нас.). с. 355

Блаві́сночка «ритуальный хлебец, величиной с яйцо, который пекли на благовещенье из „первого’’ теста, святили и сохраняли в течение года» (Клім.). с. 355

Блага́ць ’прасіць, угаворваць’ с. 355

Блакі́тніца ’птушка Parus coeruleus’ (БРС). с. 356

Блакуня́цца ’бадзяцца’. Гл. блука́ць. с. 357

Бландзі́н, бландзі́нка (БРС). с. 357

Бла́нка 'жэрдка, якая прымацоўваецца ўпоперак паміж кроквамі’ (палес., Тарнацкі, Studia). с. 357

Блат, па бла́ту (БРС), блатны́. с. 357

Блатаваць ’валацужнічаць’, блатны ’валацужны’ (Яўс.). с. 357

Блашчынец, блашчычнік ’расліна звычайны лянок, Linaria vulgaris Mill.’ (Kic.). с. 358

Блашчы́ца₁ ’клоп’ (Жд., Янк. БП, Сцяц., Сцяшк. МГ, Янк. I, Інстр. II, Выг. дыс., Арх. Бяльк., слонім.). Параўн. яшчэ блашы́ца ’клоп’ (Сцяшк.) і блашчы́ца ’блыха’ (Янк. II). с. 358

Блашчы́ца₂ ’блыха’ (Янк. II). с. 358

Блегуза́ць, бляву́зґаць ’плявузгаць’. Гл. пляву́згаць. с. 358

Блеката́ць ’бляяць’ (Нас.), с. 358

Блех ’луг ля рэчкі, дзе беляць палотны’ (Нас.); ’адбельваючы парашок’ (Влад.); ’хлорка’ (Інстр. I), блехаваць ’хларыраваць’ (Інстр. I); с. 359

Бле́ха ’лямеш у плузе’ (Тарнацкі, Studia). с. 359

Блехаваць ’хлараваць’ (Інстр. I), с. 359

Блёкат ’расліна блёкат чорны, Hyoscyamus niger L.’ (Кіс., Шат., Касп., Нас., Бяльк., Шн., Бейл., Сцяшк. МГ, БРС, Янк. БП, Гарэц.), блёкот, ’тс’ (Маш., 135), блёкат ’высокі бур`ян’ (Мядзв.); таксама ’дуднік лясны, Angelica silvestris L.’ (Кіс.). с. 359

Блёхаць ’пляскаць, плюхаць’ (Янк. II), блёхаты ’тс’ (Клім.). с. 359

Блізару́кі (БРС, Сцяшк. МГ), с. 360

Блізна́ ’блюзна’ (Бяльк., Шат., Сцяц., Сцяшк. МГ), блюзна́ (Нас.), блюзня́ (Бяльк.). с. 360

Бліндзя ’вярба, іва, Salix саргеа’ (Маш., Урбуціс, Baltistica, V (1), 1969, 50). с. 361

Блінькі́ ’мочкі ў вушах’ (Сцяшк. МГ). с. 361

Блі́скаць (БРС, Нас., Шат., Касп., Сцяшк. МГ), бліск (Касп.), блішча́ць (Шат., Касп.), блішчэ́ць (Бяльк., Нас., Касп.). Сюды далей блі́скавіца ’маланка’ (Шат., Сцяшк. МГ), бліскавіца (Бяльк., Касп., Нас.), блі́скаўка (БРС), блы́скавіца (Сцяшк. МГ). с. 361

Бло́га ’аблога, поле, якое не засяваецца год, два і болей’ (Яшкін). с. 361

Бло́нне ’адкрытае месца, поле’ (Нас.), ’роўная нізіна, заліўны луг’ (Яшкін). с. 361

Блонь ’брушная плява’ (Нас.). с. 361

Бло́тнік ’металічны абруч над колам веласіпеда ад гразі’ (Сцяц.). с. 361

Бло́ціць ’травіць пасевы, сенажаці’ (Янк. Мат.). с. 361

Блу́зніць ’трызніць’. Гл. блюзні́ць. с. 362

Блу́тацца ’бадзяцца’ (Жд.), блута́цца ’блытацца, заблытвацца’ (Бяльк., Влад.), блутані́на (Касп.). с. 362

Блу́таць. Гл. блу́тацца, блы́таць. с. 362

Блы́ндаць ’бадзяцца’ (Касп., Арх. ГУ, Янк. I, Сцяшк. М.Г, Янк. Мат.), блы́ндзець ’тс’ (Сцяшк. МГ), блэ́ндаць ’тс’ (Янк. Мат.), блы́нда, блэ́нда ’бадзяга’ (Янк. Мат.). с. 362

Блы́таць. Сюды адносіцца і блу́таць ’тс’ (Бяльк., Шат.). с. 363

Блыха́, таксама блаха́ (Сцяшк. МГ). с. 363

Блышы́ць ’малоць лухту; ілгаць, жартаваць’ (Нас.). с. 363

Блэнд ’памылка’ (Сцяшк. МГ). с. 363

Блэ́ндаць ’бадзяцца’, блэ́нда ’валацуга’. Гл. блы́ндацъ ’тс’. с. 363

Блю́ваць, таксама блява́ць. с. 363

Блю́зка ’блузка’ (Сцяш. МГ, Шат., Жд., Сакал., Інстр. I, Тарнацкі, Studia). с. 364

Блюзна́ ’блізна’. Гл. блізна́. с. 364

Блюзні́ць ’хлусіць, гаварыць дрэннае, блюзнерыць’ (Нас.), блю́зніць (Бяльк., БРС); з іншым вакалізмам блу́зніць ’трызніць’ (Шат.). с. 364

Блюсць ’берагчы’. Гл. будзі́ць. с. 364

Бляды́ ’бледны’ (БРС, Шат.), бляды ’тс’ (Яўс.; без націску). с. 364

Бляск (БРС, Шат., Сцяшк. МГ). с. 365

Бля́ты ’від кузава воза; частка яго’ (Маслен.). с. 365

Бляя́ць (БРС, Бяльк., Шат., Касп., Сцяшк. МГ). с. 365

Бо́бер ’божая кароўка’ (Інстр. лекс.). с. 366

Бо́бік ’расліна Menyanthes trifoliata L.’ Гл. бабо́к. с. 366

Бо́брык₂ ’расліна Menyanthes trifoliata L.’ Гл. бабро́ўнік. с. 366

Бо́дзер ’храбры, бойкі’ (Нас.). с. 367

Бо́дня ’бочачка з векам і замком’ (Шн., Выг. дыс.). с. 367

Бо́дры ’горды, жвавы’ (Бяльк.). с. 367

Бо́жы по́яс ’вясёлка’ (брасл., ДАБМ, 901—902, карта № 312). с. 367

Бой у розных значэннях ’бітва і г. д.’ с. 367

Бок₂ ’маўляў’: Што, бок, ты ляжыш цэлае ранне? (Некр., 218); Ці твая, бок, шапка знашлася? (Янк. I, 43). с. 367

Бо́лакі ’воблакі’ (Нас., Інстр. I), бо́лка ’хмарка’ с. 367

Бо́лка ’хмарка’. Гл. бо́лакі. с. 368

Бо́лмат ’балбатун, пустамеля’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Яруш., Бяльк.), балмату́н (Нас.), былмату́н ’тс’ (Бяльк.), балмата́ць ’балбатаць’ (Нас.). с. 368

Бо́львар ’фальварак’ (Яшкін). с. 368

Бо́лька ’болька, рана’ (Бяльк., Шат., Касп., Нас. і інш.). с. 368

Бо́ма₁ ’рычаг’ (БРС), ’доўгая жэрдка з тоўстым канцом пры плытах’ (Сцяшк. МГ, Янк. Мат., Бір. Дзярж.). с. 368

Бо́мкаць ’звінець, бразгаць’. с. 369

Бон, бом ’выгаралая глыбокая яма ў тарфяным балоце, якая запоўнена вадой, глыбокая яма ў рацэ’ (усх.-палес.; Талстой, Геогр., 202). с. 369

Бо́нда₁ ’бочка’ (Касп., Нас., Гарэц., Др.-Падб.). с. 369

Бо́нда₂ ’бохан хлеба; круг каўбасы; булка, печаны хлеб; скаціна; скавароднік, перапечак; пасаг; закваска ў дзяжы і г. д.’ (шмат значэнняў, гл. Нас., Чач., Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., Інстр. II, Сцяшк., Сцяшк. МГ, Сцяц., Некр.). с. 369

Бонк , бо́нка ’авадзень’ (Сцяшк. МГ). с. 370

Бо́нна ’нянька, якая вучыла дзяцей замежным мовам’ (БРС). с. 370

Бонова́ты ’буяніць’ (палес., Клім., 22). с. 370

Бо́нчка ’кольца, якім замацоўваецца каса на касільне’ (ДАБМ, 832). с. 370

Бо́раў ’непакладзены кабан’ (ДАБМ, 884), ’парсюк’ (Жд.). с. 371

Бо́рацца ’бароцца’ (Касп.), ’бадацца’ (Сцяшк. МГ), бо́рыцца (Нас.), бо́ріцца (Бяльк.). Гл. баро́цца. с. 371

Бо́ргыцца ’бароцца’ (Бяльк.). с. 371

Боршч ’ежа, суп’; таксама назва раслін. с. 372

Бо́скі ’боскі; божы’ (БРС, Шат.). с. 372

Бо́тка ’палка з увагнаным у канец вострым цвічком (ужывалася як паганялка для валоў)’ (Арх. Бяльк., слонім.). с. 372

Боўдзіла₁ ’жэрдка, якой заганяюць рыбу ў сетку’ (3 жыцця). с. 372

Бо́ўдзіла₂ ’дурань’. Гл. баўдзі́ла. с. 373

Боўдур ’комін’ (зах.-палес.; Бел.-укр. Ізал.). с. 373

Бо́ўкаць ’гаварыць адрывіста, незразумела’ (Шат.), ’боўтнуць’ (Нас.). с. 373

Боўт ’рыбацкая прылада боўтаць ваду’ (КЭС, лаг., Нас., Янк. I), таксама бо́ўтка (Касп., Мядзв.), бо́ўтала (Нас.). с. 373

Бо́ўтаць (у розных значэннях; БРС, Янк. II, Бір. Дзярж., Шат.). с. 373

Бо́хан, баха́нка, буха́нка. с. 374

Бо́хат ’самае глыбокае месца ў ручаі або ў невялікай рэчцы’ (Яшкін). с. 374

Бохто́рыць. Гл. бухто́рыць, бухце́ць. с. 374

Боці (мн.) ’рабро ў лодкі’ (КЭС, бых.). с. 374

Бо́цікі ’расліна боцікі, Aconitum L.’ (Кіс.). с. 374

Бо́язь, бая́знь. Гл. бая́цца. с. 375

Бра́вы ’бравы’ (Нас. Сб., Шат., БРС), ’прыгожы’ (Лысенка ССП). с. 375

Бравэ́рка, браве́рка ’світка, якая апранаецца на кажушок; безрукаўка; каўнер; паўпальто з даматканага сукна; армяк’ (БРС, Інстр. I, Сцяшк. МГ, Касп., Шат.); таксама брава́рка (Шат., БРС). с. 375

Бра́га (у розных значэннях) (БРС, Янк. I, Касп., Нас., Шат., Бяльк.). с. 375

Брага́ць ’прасіць’ («Будзем госпада бога брага́ць», Маш.). с. 375

Брадні́к ’від рыбалоўнай сеткі’ (БРС, Касп., Бір. Дзярж., Бяльк.), браднык ’тс’ (Лысенка ССП). с. 376

Бражка (брашка) ’радня, сваяцтва; талака’ (Яўс.). с. 376

Бра́згаць, бра́зґаць ’стукаць, брынчаць’, таксама бра́зкаць. с. 376

Бразгу́ль ’дзеравяны гаплік’ (Сцяшк. МГ). с. 376

Брак₁ ’нястача’ (Сцяшк. МГ, БРС, Яруш., Сцяшк., Шат.). с. 376

Брак₂ ’дэфект’, бракава́ць. с. 377

Бра́каць ’бразгаць, падаць, валіць’ (Юрч., Гарэц.). с. 377

Бра́мка ’штыфтык у стрэльбе, на які надзяецца пістон’ (Некр., Арх. Бяльк., слонім.). с. 377

Брандзо́вы ’бурачковы (пра колер) ’ (Жд.). с. 377

Бранзале́т , таксама бранзале́тка (БРС, Касп., Інстр. 1., Сцяшк. МГ). с. 377

Брані́цы ’каноплі без семя’ (Мат. Гродз., ДАБМ, 869), бра́ніцы ’тс’ (Сцяшк. МГ). с. 378

Брані́ць ’лаяць’, брані́цца ’сварыцца, лаяцца’ (Нас.). с. 378

Бра́нтка ’брамка ў стрэльбе’, ’штыфтык, на які надзяецца пістон’ (БРС). Сюды ж і бра́мка (гл.) ’тс’. с. 378

Бранч'эць ’брынкаць’ (Касп.). с. 378

Браск ’досвітак’ (Map. дыс.). с. 378

Браха́ць ’гаварыць няпраўду; гаўкаць’. с. 379

Браці́шэк ’паслушнік каталіцкага ордэна’ (Нас.). с. 379

Брог ’стог сена на чатырох слупах і са страхой’, таксама брок (Інстр. I, Бір. Дзярж., Жд.), с. 379

Брод ’брод; забалочаная лагчына і г. д.’ с. 380

Бро́іць ’сваволіць, забаўляцца свавольствам; дрэнна паступаць’ (Нас., Гарэц.). с. 380

Бро́мы ’будынкі гандлёвых радоў’ (Касп.). с. 380

Бро́нец (дакладней бране́ц, параўн. рус. смал. броне́ц) ’дзераза гадавая, Lycopodium annotinum L.’ (Кіс.). с. 380

Бро́ніць ’бараніць, забараняць і г. д.’ (Нас.). с. 380

Бронь ’зброя’ (Нас., Яруш.). с. 381

Бро́сіць ’кінуць’ (Бяльк., з песні). с. 381

Бро́сня ’цвіль на вадзе’ (БРС, Бір. Дзярж., Сцяшк. МГ), броснь (Нас., Чач.), бро́снець ’пакрывацца цвіллю’, таксама брасне́ць (Нас., Гарэц.). с. 381

Бро́ўка ’край’ (БРС, Шушк., Выг. дыс., Інстр. I). с. 381

Бро́хнуцца ’кінуцца, паваліцца’ (Жд.), бро́хаты ’пляскаць, пляскацца; шлёпаць’ (палес., Клім.). с. 381

Бруд (Нас., Байк.-Некр.), бру́дны. с. 381

Бруды ’цёмна-русы’. Гл. бруд. с. 382

Бру́дэр ’няпэўны чалавек’, бру́дэрка ’сатаварышка; жанчына дрэнных паводзін’ (Нас.). с. 382

Бружме́ль ’расліна Lonicera L.’ (Kic.). с. 382

Бружэліна ’бружмель, сухадрэўка, Lonicera Xylosteum’ (КЭС). Адна з шматлікіх назваў бружмелі (гл.). с. 382

Брузда́цца ’аблівацца ў час яды, неахайна есці’ (Бяльк.). с. 382

Брузды́ль ’пухір на целе’ (Бяльк.). с. 382

Бру́знуць ’шмат спаць; таўсцець, паўнець’ (Юрч.), бру́зла ’той, хто многа спіць; распаўнелы чалавек’ (Юрч.). с. 382

Бруі́цца ’цячы, ліцца’; бруі́ць ’хутка цячы, пералівацца́, бруя́ ’хваля, цячэнне’ (Сцяшк. МГ); бру́іць, бру́іцца. ’мачыцца’, бруй ’той, хто мочыцца’ (Нас.). с. 382

Брук₁ ’ каменная маставая’ (ст.-бел. брук з XVI ст.; Булыка, Запазыч). с. 383

Брук₂ ’самая быстрыня ракі’ (Нас.). с. 383

Брукаць, брукава́ць ’буркаваць (аб галубах)’ (Дзмітр., Шат., Сцяшк. МГ, Яруш., Сцяц.), бруку-бруку (так перадаюць буркаванне галубоў — Сцяц.). с. 383

Бру́кі ’верхнія мужчынскія штаны’ (ДАБМ, 930). с. 383

Бру́ліць ’мачыцца’, бруль, брулі́. Гл. бруі́цца. с. 383

Бру́нькі ’шэрсць дрэннай якасці, знятая з ног і галавы авечкі’ (Улад.). с. 383

Брунэ́лька ’расліна чарнагалоў, Prunella L.’ (Kic.). с. 384

Брусі́ць ’трызніць’ (Касп.). с. 384

Брусле́т ’бранзалет’ (Бяльк., Сцяшк. МГ, Бел. казкі). с. 384

Брусне́ць 'чырванець; загараць’, брусне́лы. Гл. брусні́ца. с. 384

Бруснікі́ ’дружкі жаніха’ (Інстр. II), бру́снік ’тс’ (Шат., Дзмітр.). с. 384

Брусяне́ць ’успухаць’ (Юрч.). с. 385

Брух ’жывот, страўнік’ (Др.-Падб., Сцяшк. МГ). с. 385

Бру́ха ’жывот’ (Шат., Сцяшк. МГ). с. 385

Брухе́ль ’празмерна тоўсты чалавек’ (Янк. Мат.). с. 385

Брухіта́ць ’таптаць’ (Сцяц.). с. 385

Брухме́ль ’чалавек з тоўстым жыватом’ (КЭС, лаг.), брухе́ль ’празмерна тоўсты чалавек’ (Янк. Мат.). с. 385

Бру́чка (шмат іншых назв., гл. ДАБМ, № 276), бру́ква. с. 386

Брыво́, брыва́ (Касп., Бяльк., Бір. Дзярж.). с. 386

Брыгва́ ’непраходнае балота’ (Яшкін). с. 386

Брыд₁ ’чад’ (Сцяшк. МГ), ’дым у лазні, чад’ (Бяльк.). с. 386

Брыд₂ ’рабро дошкі’. Гл. брыж₁. с. 386

Брыды́ ’канцы клёпак ля дна кадушкі і да т. п.’ (Касп.). с. 387

Брыж₁ ’рабро дошкі’ (Інстр. II, таксама брыд), ’востры край, вугал граняў’ (Нас., Бяльк., Гарэц.). с. 387

Брыж₂ (род. брыжа́) ’спінка ў ложку’ (КЭС). с. 387

Брыж₃ ’выступ у коміне, на які што-небудзь кладуць’ (Інстр. I). с. 387

Бры́жчык ’самае буйное зерне’. Гл. бры́зак. с. 387

Бры́жы ’рабізна на вадзе’ (палес., Клім.). с. 387

Брыжы́₁ ’жабо, бардзюр; зубчаты ніз жаночай адзежы, карункі і г. д.’; ’край тканіны’; таксама брыж (БРС, КЭС, лаг., Бяльк., Бір. Дзярж., Касп.), бры́жыкі (Гарэц., Жд., Нас.). с. 387

Брыжы́₂ ’свіны кішэчны тлушч’ (Вешт.). с. 388

Бры́зак ’адборныя зярняты; самы дробны дождж’ (Нас.), бры́зачка ’кропелька, зярнятка, самая дробная частачка’ (Нас.). с. 388

Брызглі́на ’расліна Evonymus L.’, бразгуліна, брызгуліна, брызгеліна (Кіс., Інстр. II, 68), бружмель, бружмень, бруслён, бружэль і г. д. (Кіс.). с. 388

Брызґу́ль ’палачка для вязкі спапоў’. с. 388

Бры́зкаць ’пырскаць’ (Шат., Гарэц.). с. 388

Брызку́ль ’халодны дожджык’. Гл. бры́зкаць. с. 389

Бры́ка ’воз для сена і снапоў’ (Арх. Бяльк., слонім., Бяльк.), ’від воза’ (Касп.). с. 389

Бры́ла ’глыба’; бры́ля ’валік зямлі’ (Жд.). с. 389

Брылёк ’1/100 вядра’ (Інстр. III), «особого рода рюмка, вроде небольшого стакана с разогнутыми вверху краями, вместимостью 1/100 ведра; служит меркою водки» (Мядзв.). с. 389

Брыль₁ ’казырок летняй шапкі; шляпа’ (Касп., Бяльк., Бір. Дзярж., Шн., Гарэц., Інстр. I, Тарн., Маш., БРС, КЭС, лаг., Мядзв.). с. 389

Брыль₂, брылёк ’невялікі выступ над жаралом печы’ (Янк. Мат., Шушк., Інстр. I), ’карніз’ (Шат.). с. 389

Бры́на ’вільгаць, вада’ (У склепе адна бры́на — Сцяшк. МГ). с. 390

Бры́ндаць ’хадзіць, шлёпаць’ (БРС), ’бадзяцца’ (Яўс., Нас., Бяльк.), брындацца ’боўтацца, таўчыся без толку’ (КЭС), параўн. яшчэ бры́нда ’валацуга’ (Нас., Бяльк., Янк. Мат.), ’гультай’ (Касп., Нас.), бры́нды біць ’хадзіць без справы, лодарнічаць’ (Янк. БП). с. 390

Бры́нды ’аборкі ў шырокіх рукавах’ (Гарэц.), ’абрыўкі на абрубцы, аблямоўцы вопраткі, на падоле’ (КЭС), бры́нда, бры́нджа ’аборка’ (Касп.), бры́нды ’шырокія фалды, складкі’, бры́нджы, бры́нжы, брындзю́лька (Бяльк.). с. 390

Бры́нза, таксама бры́ндза (Маш., Вешт.). с. 391

Брынзялі́ ’лахманы, ніткі’. Гл. брэ́ндзал. с. 391

Брыні́ты ’свярбець (аб ране)’ (палес., Клім.). с. 391

Брыско́тлівы ’золкі’ (Сцяц.). с. 391

Брысь₁ ’выклічнік для адгону ката’, брысюга ’тоўсты кот’ (Гарэц.). с. 392

Брысь₂ ’здаравяка-лайдак’ (Яўс.), ’здаровы, але гультаяваты чалавек’ (Юрч.), ’здаравяка; моцны, мажны мужчына’ (Гарэц.), ’здаровы, чырванатвары чалавек’ (Сцяц.), ’чырвоны, як брысь’ (Др.-Падб.). с. 392

Брысю́га ’тоўсты кот’. Гл. брысь₁. с. 392

Брыта́н ’сабака англійскай пароды’, ’таўсцяк’ (Нас.), ’чалавек моцнага складу’ (Клім.). с. 392

Брыта́ць₁ ’закілзаць’ (Шпіл., Нас.). с. 392

Брыта́ць₂ ’заблытваць (ніткі)’ (Сцяц.). с. 392

Бры́тва (БРС, Бяльк., Сцяшк. МГ). с. 392

Брытва́н ’бляшаны посуд для выпечкі мяса ці цеста’ (Сцяшк. МГ). с. 393

Бры́ца ’расліна Echinochloa L.’ (Kic.), ’пустазелле з чорнымі зярнятамі’ (палес.; Выг. дыс.), ’пырнік’ (Яўс.). с. 393

Бры́чка₁ ’павозка, выязная павозка, экіпаж’ (БРС, Сцяшк. МГ, Інстр. I, Бесар.). с. 393

Бры́чка₂ ’бручка’ (ДАБМ, 859), бры́ква, бры́кса, брыку́ха (аб распаўсюджанні гл. ДАБМ, № 276). с. 393

Брэд₁ ’вастрыё нажа’ (Касп.). с. 393

Брэд₂, брэднік, ’вярба, Salix L.’ (Kic., Інстр. II, КЭС, лаг.), брадзі́ніна ’тс’ (Касп.). с. 393

Брэ́дзень ’браднік’ (Нас., Бяльк., Сцяшк. МГ). с. 394

Брэ́дзіць ’хлусіць, узводзіць паклёп’ (Нас.), брэдня́ ’хлусня, брахня, лухта’ (Нас.), брэ́дзіць ’трызніць’, брэд ’трызненне’ (Сцяшк. МГ). с. 394

Брэзгуль ’прыпрэжка ці ворчык’ (Дразд.). с. 394

Брэ́каць ’грэбаваць’ (КЭС). с. 394

Брэ́нґаць ’бразгаць’ (Сцяц.). с. 394

Брэ́ндаць ’бадзяцца, валачыцца’ (Шат.). с. 395

Брэ́ндзал ’ручнік з доўгімі махрамі, якім выціраюць посуд’ (Жд.), брэ́ндзлі ’ніткі і шмаццё ў падоле адзежыны’ (КЭС, лаг.), брынзялі́ ’лахманы, ніткі’ (Сцяшк. МГ). с. 395

Брэ́ндзала ’чалавек, які рэдка сутыкаецца дома, валацуга’ (Янк. Мат.). с. 395

Брэт ’пакаленне’ («у етум брэ́ці...»; Буз.). с. 395

Брэ́та ’палотнішча’ (Шпіл.). с. 395

Брэх ’прыстасаванне з чатырох слупоў са стрэшкай для ўкладкі снапоў’ (Жд.). с. 395

Брэ́шкі, брэ́шка ’карункі’ (Сцяшк., Сцяшк. МГ). с. 395

Бу́ба (дзіцячае) ’зярняты’ (Нас.), ’гарошына’ (Сцяц.), ’гарох’ (Бяльк.), ’ягада’ (Шат., Яўс.), бу́бка ’бубачка’ (Нас., БРС, Сцяшк. МГ), ’бубка, ягады’ (Бяльк.), бу́бачка (БРС), буба́шкі ’галачкі з цеста’ (Касп.), ’пячэнне’ (Бяльк.), бу́бка ’страва з падпражаных, цеставых галачак’ (КЭС, лаг.), бу́бехі ’маладыя плады’ (Сцяц.), бубу́шка ’жоўты гарлачык’, бубы́шка ’пупышка’ (Касп.). с. 396

Бу́бен₂ ’месца, высокае і беднае травастоем; балота, якое можна перайсці’ (Яшкін), бубён ’высокае месца; высокая і бедная травастоем паша’ (Яшкін), бу́б`ён ’голая прастора, без расліннасці’ (Клім.), бубен ’неўрадлівая, голая мясцовасць’ (Прышч.). с. 396

Бу́блік ’маленькі абаранак, абаранак’ (Бяльк., Нас., Сцяшк. МГ, Гарэц., Інстр. I). с. 397

Бубначы́ ’малыя дзеці’ (Сцяц.). с. 397

Бубні́ць, бубне́ць. Да бу́бен₁(гл.). с. 397

Бу́бня ’бубновая масць у картах’ (Нас.), бу́бы, бу́бна, бубня́ (Бяльк.). с. 397

Бубэ́нчыкі ’расліна гарлачык жоўты, Nuphar luteum Sm.’ (Бейл.), с. 397

Бувальні́ца ’палатно з прымессю або поўнасцю з куплёных ці баваўняных нітак’ (Касп.), бува́льніца ’баваўняныя ніткі ў матках’ (Жд.). с. 397

Бугаі́ 'ягады буякі, Vaccinium uliginosum L.’ (Kic.). с. 397

Буга́й₂ ’птушка бугай, Botaurus stellaris’, с. 398

Буглёўнік, буглёк ’месца, дзе багата дробных, адшліфаваных вадой каменьчыкаў’ (гродз., Яшкін). с. 398

Буго́ня ’ралля ці від ворыва, калі пасярэдзіне ўчастка ўзвышаецца пачатковая двайная баразна; ворыва ўроскідку’ (Яшкін), буго́нь ’загон, вузкая палоска заворанай зямлі’ (Бяльк.). с. 398

Буго́р ’узгорак, пагорак, невялікая гара, высокае месца’ (Яшкін, Бір. Дзярж.), ’пясчаны ўзгорак’ (Сцяшк. МГ), ’узгорак’ (Касп.), буго́рынне ’нагрувашчванне’ (Нас.). с. 398

Бу́да ’кібітка, верх павозкі; буда, пакрыццё ад дажджу над возам; будан, канура і да т. п.; крыты вазок’ (Нас., Касп., Шат., Бесар., Бяльк., Янк. II, БРС, Яшкін). с. 398

Будава́ць (з XV ст., Булыка, Запазыч; БРС, Інстр. III, Гарэц., Бяльк., Інстр. I), будова́ты (Бесар., Булг.). с. 399

Буда́н ’будан’ (БРС, Янк. II), ’будынак, жыллё, хата і да т. п.’ (слаўг., Яшкін). с. 399

Будара́жыць ’бударажыць’ (БРС), будура́жыць (Нас.), будура́жыць, бутара́жыць ’тс’ (Касп.), бутара́ж ’скандал’ (Касп.). с. 399

Буда́ч, буда́ш, будала́ш. Гл. буда́н. с. 400

Будво́рыца ’выган за вёскай’ (Касп.). с. 400

Будзі́льнік (БРС, Сцяшк. МГ). с. 400

Будзі́ць (БРС, Касп., Бяльк.). с. 400

Бу́дні, бу́дзень, будзённы. с. 401

Будо́ўля ’будынкі; будаванне’ (БРС, Др.-Падб., Бяльк., Гарэц., Інстр. I, Нас.). с. 401

Будуле́ц ’страявы лес’ (Сцяшк. МГ). с. 401

Буды́нак ’будоўля, будыніна, хата і да т. п.’ (БРС, Бяльк., Др.-Падб., Гарэц., Мядзв., Інстр. I, Янк. I, Янк. Мат., Тарн., Нас., Шат., Касп.), буды́нок (Бесар.), будынек (Чуд.). с. 401

Буз, бузок ’бэз’. Гл. бузіна́. с. 402

Буза́₁ ’падонкі, мут, асадак; азаддзе’ (БРС, Нас., Касп., Яруш., Бяльк.), ’бруд, мут на вадзе’ (КЭС, лаг.), ’пустазелле сярод зярнят’ (Шат.). с. 402

Буза́₂ ’рачны і азёрны іл; гразь; разведзеная гліна; твань з травой на дне вадаёма, гразкае балота’ (Яшкін), буза́, бузяна́е бало́та (полац., гл. Талстой, Геогр., 192), с. 402

Бузава́ць ’біць, лупцаваць’ (Бяльк.), буза́ніць ’біць’. с. 402

Бузго́р, таксама бузго́рак, бузгаро́к ’горка, узвышша’ (Яшкін). с. 403

Бузіна́ ’Sambucus nigra L.’ (Kic., БРС, Шат.), бузі́на (Сцяшк. МГ). с. 403

Буй ’моцны, халодны вецер’ (Сцяшк. МГ, Яшкін), ’халадэча з ветрам’ (Юрч.), ’высокае, адкрытае для ветру месца, узгорак’ (Бяльк., Яшкін, Нас., Шат., Гарэц.), ’хуткі, востры’(Нас.), ’схіл гары, узгорка’ (Яшкін), ’няўступчывы, буян’ (Нас.). с. 403

Бу́йвал ’буйвал’ (БРС, Бяльк.), таксама ’непакладзены бык’ (ДАБМ, 883). с. 403

Буймі́стр ’бурмістр’ (Нас.). с. 403

Бу́йны ’непакорны, неўгамонны’ (Бяльк.), ’моцны, бурлівы’ (Нас.), ’вялікі, буйны: (БРС, Нас., Бяльк., Касп., Сцяшк. МГ, Яруш.). с. 403

Буйра́к ’сухое рэчышча’. Гл. байра́к₁. с. 404

Буйстра́ ’быстрыня; месца хуткага цячэння ў рацэ’ (Яшкін). с. 404

Бук₂ ’месца, куды падае вада з млынавага кола, ад чаго дно робіцца глыбокім’ (Яшкін), ’назва шырокіх і глыбокіх месцаў на рацэ, глыбокае месца на возеры, яма’ (КЭС), бу́ка ’глыбокае месца ў рацэ’ (Яшкін). с. 404

Бу́ка₂ ’глыбокае месца ў рацэ’. Гл. бук₂. с. 404

Бука́та ’булка хлеба’ (Касп., Гарэц., Др.-Падб., Інстр. I), бука’тка (Нас.). с. 404

Бу́кацца ’біцца лбамі’ (Нас., Шат.). с. 404

Бу́ква₂ ’літара’ (Бяльк., Шат.). с. 404

Буква́р (БРС, Шат.), буква́рь (Бяльк.). с. 405

Бу́квіца ’расліна Betonica L.’ (Kic.), таксама ’першацвет, Primula veris L., арніка, Arnica montana L.’ (Kic.). с. 405

Буке́нніца ’аканіца’ (Нас.). с. 405

Бу́кіш ‘удар ілбом’ (Нас., Сцяц.), ’стукнуцца лбамі ў бойцы (пра бараноў)’ (Янк. Ill); букіш: (чорт) даў мне букіш пад ногі, што аж я перакінуўся (Федар., 1). с. 405

Бу́кнуць ’набракаць’ (Нас.). с. 405

Буко́нка, буко́нніца ’аканіца’ (Бяльк., Нас., Касп., Мядзв.). с. 405

Буко́та₁ ’ўзгорак на лузе, на якім расце вяз’ (слаўг., Яшкін). с. 405

Буко́та₂ ’глыбокае месца’. Гл. бу́кта. с. 405

Бу́кса₁ ’бязрогая карова’ (Сцяшк. МГ). с. 405

Бу́кса₂ ’бручка’ (Бяльк., Кіс., Інстр. II, ДАБМ, 858—859, № 276). с. 406

Бу́кса₃ ’букса’ (БРС), ’жалезная ўстаўка ў коле’ (Арх. Бяльк., слонім., Маш., Маслен., Бяльк.). с. 406

Буксінка ’бручка, Brassica napus L.’ (маг., Кіс.). с. 406

Бу́кта ’глыбокае вірыстае месца ў рацэ на самым яе павароце, якое крыху ўдаецца ў сушу’ (Яшкін), буко́та ’тс’ (Яшкін), бу́кта ’глыбокае месца ў рацэ’ (Мат. Гродз.), ’шырокае і глыбокае месца на рацэ’ (Сцяшк. МГ). с. 406

Бу́кча ’глыбокае месца ў рацэ’. Гл. бу́кта. с. 406

Булава́ ’булава’ (БРС), ’булдавешка’ (Сцяшк. МГ). с. 406

Була́ны ’буланы, шэра-жоўты, палавы’ (БРС, Шат., Бяльк.). с. 407

Булд-. Аснова, якая выступае ў шматлікіх утварэннях с. 407

Булдава́ ’булава’, булдаве́шка (Бяльк., Шат., Касп.). с. 407

Бу́лдаўка ’бурбалка’ (Сцяшк. МГ). с. 407

Булдоўка ’расліна Nuphar luteum Sm., гарлачык жоўты’ (Інстр. II, Кіс., там і крыніцы). с. 407

Булдоўнік₁ ’расліна Cirsium arvense, бадзяк палявы’ (гл. Кіс.). с. 408

Булдоўнік₂ ’расліна Pulsatilla patens L., сон раскрыты’ (Kic.). с. 408

Булды́га ’цвёрдая няроўнасць на разбітай дарозе, замёрзлая гразь у выглядзе розных выступаў; скіба дзярністай зямлі на раллі, вялікія кавалкі сухой зямлі на заскароджаным полі’ (Яшкін). с. 408

Булды́р₁, булдырок ’бясплодны ўзгорак; высокае адкрытае месца, пакатая горка’ (Яшкін), бульды́р ’бясплодны ўзгорак’ (Касп.), булды́рь ’высокае, адкрытае месца’ (Нас.). с. 408

Булды́р₂ ’бурбалка’, бульды́р ’пузыр’ (Касп.), булды́рь (Нас., Бяльк.). с. 408

Булён ’булён, суп з бульбы’ (Сцяшк. МГ, БРС, Шат., Касп., Сцяц. Нар.). с. 409

Буліна́ ’расліна палын звычайны, чарнобыль, Artemisia vulgaris L.’ (Арх. Бяльк., слонім.), бульняк ’тс’ (Кіс.). с. 409

Бу́лка ’белы хлеб’ (Карскі, 1, Сцяшк.), ’пшанічны хлеб’ (Сцяц. Нар., Вешт.), ’жытні хлеб’ (Касп., Нас., Шн.), ’бохан хлеба’ (Бяльк.). с. 409

Бу́лыўка ’вежа на царкве, купал’ (Бяльк.). с. 409

Булы́шка ’лугавое ўзвышша’ (Касп.). с. 410

Бу́льба, таксама бу́льма (Шат., Жд.), бу́льва (Федар., 1). с. 410

Бу́льбатка ’бурбалка’ (Сцяшк. МГ), бу́лбатка ’тс’ (Янк. II). с. 410

Бульды́р ’пузыр’. Гл. булд- і булды́р₂. с. 410

Бульката́ць. Гл. бу́лькаць. с. 410

Бу́лькаць (Шат., БРС), бульката́ць ’булькаць’. с. 410

Бунава́ць ’сварыцца, лаяцца, шумець’ (Шат.), ’сварыцца’ (Жд.), ’гаварыць з самім сабой’ (Бір. Дзярж.). с. 410

Бу́нда ’старажытная жаночая вопратка; дзіцячая вопратка’ (Сакал.), ’сарафан’ (КЭС), ’доўгае, пераважна дзіцячае адзенне’ (Лысенка Жыт.), с. 410

Бундор ’комін’ (зах.-палес.; Бел.-укр. ізал., 43), бу́ндур ’частка печы’ (Бесар., 149). с. 411

Бунт₂ ’вязка, звязак’ (Арх. Бяльк., слонім., Інстр. III, Касп.), ’вязка, мяшок’ (Нас.), бу́нцік (Гарэц.). с. 411

Бунчу́к ’бунчук’ (вядомае ўжо з XVI ст.; Булыка, Запазыч.), с. 411

Бу́нька ’бочачка’ (Яруш.), ’збанок’ (ДАБМ, 822), ’гліняная пасудзіна без вушка’ (Інстр. I), гл. яшчэ Клім. с. 412

Буня́к ’пухір на целе’ (Арашонкава і інш., Весці АН БССР, 1972, № 1, 85). с. 412

Бур ’свідравальная прылада’. с. 412

Бу́ра (Сцяшк. МГ, Інстр. I, Бесар., БРС), бу́ря (Бяльк.). с. 412

Бурава́л. Гл. пад бурва́лак₁. с. 412

Бура́к (БРС, Шат., Нас., Сцяшк., Кіс., Гарэц., Бесар.). с. 412

Буракі́₁ (мн.) ’страва, прыгатаваная з буракоў’ (Інстр. I, Жд., Шат., Сцяц., Сцяц. Нар.), бура́кі ’тс’ (Касп.). Спецыяльнае ўжыванне мн. ліку ад бура́к (гл.) для абазначэння стравы (суп з накрышаных буракоў). с. 413

Буракі₂ ’складкі ў халявах ботаў’ (Шн.). с. 413

Бура́н ’моцны вецер; надвор’е, калі дзьме вецер і ідзе снег’ (БРС, Інстр. I). с. 413

Бурандульнік ’расліна варыўнік, Bulbocodium rulhenicum’ (КЭС). с. 413

Бураў ’свердзел’ (Інстр. II). с. 413

Бура́ць ’шпурляць’. Гл. бурыць₁. с. 413

Бу́рбалка₁ ’пузыр, баўдыр на вадзе’ (БРС, Бір. Дзярж., Некр., Сцяшк. МГ, Янк. II, Мядзв., Шат., Нас., Касп.), бурбо́лка (Бяльк.), бу́рбаліць ’дзьмуць у ваду, каб з яе выходзілі бурбалкі’ (Бір. Дзярж.), ’пускаць праз ваду бурбалкі’ (КЭС), бурбуле́ць ’моцна кіпець’ (Юрч.), бурбо́ліць ’булькаць’ (Касп., Нас.), бурба́ліць ’пузырыцца’ (Шат.). с. 414

Бу́рбалка₂ ’жоўтая вадзяная лілія’ (Шат.). с. 414

Бурбо́ліць ’старанна есці, спяшацца’ (Бір. Дзярж.). с. 414

Бурбуле́ць ’моцна кіпець’. Гл. бу́рбалка₁. с. 414

Бу́рбылка ’дзіцячая цацка’ (Бяльк.): «у костцы свідруецца дзірка, у якую зацягваюць нітку..., костка круціцца, гудзе, бурчыць». с. 414

Бурва́лак₁ ’невялікі ўзгорак, сухое месца на нізіне’ (Янк. Мат.). с. 414

Бурва́лак₂ бушва́лак (жарт.) ’кавалак бервяна; моцны, прысадзісты (камлюкаваты) чалавек’ (Сцяц.). с. 414

Бурга́н ’узгорак, курган’ (Нас.). с. 415

Бургу́н ’курган, узгорак; купіна, грудок’ (Юрч. Сін.). с. 415

Бурда́₁ ’бурда, нясмачная яда’ (БРС, Бяльк., Нас., Шат., Касп.). с. 415

Бурда́₂ ’грыжа, пухліна’ (Нас.). с. 415

Бу́рдавы ’цёмна-чырвоны’ (Касп.). Гл. бурдо́вы. с. 415

Бурдзі́ла ’высокі тоўсты чалавек’ (Бяльк.). с. 416

Бурдо́вы ’бардовы’ (Жд.), цёмна-чырвоны’ (Арх. Бяльк., слонім.), бу́рдавы (гл.) ’цёмна-чырвоны’ (Касп.). с. 416

Бурду́ль ’бурбалка’. Гл. бурды́ль. с. 416

Бурды́к! ’бух, шась’, бурды́хнуцца ’ўпасці’ (Бяльк.). с. 416

Бурды́ль ’бурбалка, пухір’ (Нас., Інстр. I, Юрч., Бяльк., Яўс.). Сюды ж бурду́ль ’вадыр, пухір’ (Бяльк.), бурдулёк ’бурбалка’ (Бяльк.), бурдулі́ ’бурбалкі на лужынах, калі ідзе дождж’ (КЭС). с. 416

Бурды́р ’пухір, вадыр; бурбалка’. с. 416

Бурды́хнуцца ’ўпасці’. Гл. бурды́к! с. 417

Бурды́ц! ’бух, шась’ (КЭС, лаг.), бурды́нц (Нас.). с. 417

Бурждэ́нк! ’бразь, хлоп, бух!’, бурждэ́нкнуць ’кінуць, бразнуць’ (Арх. Бяльк., слонім.). с. 417

Бу́рка ’верхняя жаночая або мужчынская вопратка́ (Жд., Шат.), ’сярмяга’ (КЭС), ’мужчынская вопратка з брызенту’ (Інстр. I), ’розныя віды вопраткі’ (Сцяшк. МГ, Янк. Мат., Мат. Гродз., Сакал., Бесар.). с. 417

Бу́ркаць, буркава́ць, бурката́ць. Гл. бурча́ць. с. 417

Бу́ркі ’цёплы абутак’ (БРС), ’абутак з тканіны’ (Яўс.), ’шытыя валёнкі’ (Сакал.). с. 417

Бурку́н ’месца, дзе шуміць вада’. Гл. бурча́к₂, бурча́ць. с. 418

Бурла́к ’бурлак’ (БРС, Нас.), ’парабак, батрак’ (КЭС), ’здаравенны чалавек’ (Нас.), ’лайдак, гультай’ (КЭС). с. 418

Бурме́ль (арго) ’ячмень’ (Рам.). с. 418

Бурмі́шча ’ўдалец, весялун, гуляка’ (КЭС). с. 418

Бурно́с ’плашч, бурнус’ (БРС, Касп.), ’мужчынская доўгая вопратка’ (Інстр. I, Сцяшк. МГ), ’армяк, бурка’ (Янк. Мат.), ’вялікі мужчынскі кажух; доўгая вопратка з даматканага сукна і г. д.’ (Сакал.), бу́рнас ’доўгае суконнае адзенне’ (Сцяшк. МГ), бу́рнос ’зімовая жаночая вопратка’ (Лысенка ССП). с. 418

Бурну́ць ’шпурнуць’. Гл. буры́ць₁. с. 419

Бурнэлька ’расліна чорнагалоў, Prunella L.’ (Кіс.). с. 419

Буро́іць ’гаварыць без толку’ (Бяльк.). с. 419

Буроўка ’божая кароўка’ (3 жыцця). Гл., акрамя таго, бароўка ’тс’. с. 419

Бу́рса₂ ’група, пэўная колькасць людзей’ (Жд.) с. 419

Бу́рса₃ ’сварка, лаянка’ (Сцяц.). с. 419

Бурт ’капец’ (Бяльк., Сцяшк. МГ), ’вялікая куча бульбы прадаўгаватай формы’ (Выг. дыс.). с. 420

Буруздзі́ць ’вярзці лухту, парушаць парадак, каламуціць’ (Касп.). Гл. баруздзіць. с. 420

Бурук ’нелюдзімы чалавек’ (Яўс.). с. 420

Бурцалёк ’цурбан’ ( = буртэ́ль) (Касп.). с. 420

Бурча́ ’топкае месца’. Гл. бу́рчак₂. с. 420

Бурча́к₁ ’гатунак гароху’ (Сцяц., Жд., Касп.), ’гарох буйнога гатунку’ (КЭС, лаг.), бу́рчак ’буры гарох’ (Др.-Падб.). с. 420

Бурча́к₂ ’ручай з хуткім цячэннем вады’ (Арх. ГУ), ’адрэзак ракі, дзе хуткае цячэнне’ (Янк. I), бурча́ ’топкае месца’ (Яшкін). с. 420

Бурча́ць (БРС, Нас., Яруш., Касп., Бяльк., Шат.), бурчэ́ць (Гарэц.). Таксама бу́ркаць, бу́ркнуць, бурката́ць. Гэтыя дзеясловы азначаюць розныя гукі (шум вады, голас чалавека і да т.п.). с. 420

Буршты́н (БРС, Гарэц., Нас.), таксама брушты́н (Касп., Нас.); буршты́навы, бруштыно́вы, брушты́навы ’колер з адценнем жоўтага’ (Інстр. II, БРС). с. 421

Буры́ць₁ ’руйнаваць’ (БРС, Шат., Нас., Бяльк., Касп.), ’распускаць вязанае’ (Жд.), бу́рыць ’разрываць, руйнаваць’ (КЭС, лаг.). с. 421

Буры́ць₂ ’мачыцца’ (Гарэц.), бу́рыць (Нас.), бурэ́ніць ’тс’ (Бяльк.), буры́ць ’моцна ліць ваду’ (Шат.). с. 422

Бур`я́н₂ ’навальніца з вялікім ветрам; бура’ (Яшкін). с. 422

Бусава́ць ’п`янстваваць, дэбашырыць’, буса́ць ’бурна весяліцца, п`янстваваць’ (Бяльк., Нас.). Сюды ж і буса́йла ’дзёрзкі гарэза; гуляка’ (Гарэц., Нас.). с. 422

Буса́к ’бугор’ (Касп., БРС), ’пажарны крук’ (КЭС, лаг.). с. 422

Бу́сельнік ’расліна Erodium’ (Кіс.). с. 423

Бусе́ць: жыта бусе́е ’псуецца, пакрываецца іржой’ (Запіскі, т. 2, кн. 9, 112). с. 423

Бу́сі, бу́ські ’пацалуначкі’, бу́ся. Гл. бу́сяць. с. 423

Бусла́й (Нас.), тое ж, што буса́йла (гл. пад бусава́ць). с. 423

Буслік ’сто грамаў гарэлкі’ (Інстр. III). с. 423

Бу́снява жы́та ’расліна спарыння, Claviceps purpurea L.’ (зах.-палес., Выгонная, Лекс. Палесся). с. 423

Бу́сы ’пацеркі’ (Інстр. I, Сакал., Бяльк.). с. 424

Бу́сяць ’цалаваць’ (Касп.), бу́сіць ’тс’ (Гарэц., Нас.), бусява́цца ’цалавацца’ (Сцяшк. МГ); бу́ся, бу́сі ’пацалуначкі’ (дзіцячае; Шат., Гарэц., Нас., Бесар.), бу́ські (даць буські) ’пацалаваць (дзіця)’ (Сцяц.), бу́ськы ’пацалунак’ (Клім.), бу́ські, бу́сенькі ’тс’ (Бяльк., Касп., Нас.). с. 424

Бут ’яма, траншэя з каменнем; каменны падмурак печы ў хаце’ (Яшкін). с. 424

Бу́таль. Гл. бу́тля, бутэ́лька. с. 424

Бутара́ж, бутара́жыць. Гл. будара́жыць. с. 424

Бутары́сіца ’завіруха’ (Касп.). с. 425

Буты́лка ’бутэлька’ (Бяльк., Сцяшк. МГ). с. 425

Бутэ́лька, таксама бутэ́ль (Нас.), бутэ́лка (Бяльк.). с. 425

Бу́хал ’бусел’ (палес., КЭС). с. 426

Бу́хаць ’удараць; кідаць; стукаць; падаць; крычаць (пра птушак) і г. д.’ с. 426

Бухі́каць ’кашляць’ (Сцяц.). с. 426

Бухма́ты ’пухлы’ (БРС), ’тоўсты ў твары’ (КЭС, лаг.), ’раскідзісты, шырокі’ (ко́пы зрабі́лісі бухма́тыя; Сцяшк. МГ). с. 426

Бу́хта₂ ’глыбокае месца ў рацэ на самым яе павароце, вір’ (Яшкін); ’выкручаная вадой яма на дарозе, на лузе ў час разводдзя’ (Яшкін), ’шырокае і глыбокае месца на рацэ’ (Сцяшк. МГ). с. 427

Бу́хта₃ ’круг складзенага каната’. с. 427

Бухта₄ ’буркун’. Гл. бухцець. с. 427

Бу́хтавіца ’гразкае месца на балоце’ (пруж., Яшкін), бу́хтовыца ’тс’ (пруж., Талстой, Геогр., 184), бу́хтавыця 'рэдкая гразь’ (Клім.). с. 427

Бухцець ’бурчаць’, бухта ’буркун, буркуха’, бухціла ’буркун, сварлівы мужчына’ (Яўс.). с. 427

Буч₁ ’верша’ (БРС, Сцяшк. МГ), ’сець’ (Маш., 36), ’прылада, зробленая з дубцоў для лоўлі рыбы’ (КЭС, лаг.), ’сажалка, дзе можна лавіць рыбу’. с. 428

Буч₂ ’пасудзіна з саломы, шытая дубцамі, для мукі’ (КЭС, лаг., Янк. Мат.). с. 428

Бу́чаё ’месца, пакрытае каменнем, некалькі ўзвышанае’ (Янк. Мат., Яшкін). с. 428

Бу́чны ’буйны’ (Нас.; б. пшаніца). с. 428

Бу́чыць ’заліваць бялізну лугам’ (Бяльк.), бук ’бочка, у якой заліваюць бялізну лугам’ (Бяльк.). с. 428

Бушава́ць, у розных значэннях (БРС, Шат., Касп.). с. 429

Буя́к ’непакладзены бык’ (ДАБМ, 883); с. 429

Буякі́ ’ягады Vaccinium uliginosum L.’ (Kic.). с. 429

Буя́н₁ буе́н ’непакладзены бык’ (ДАБМ, 883), буя́н ’бык’ (Дразд.). с. 430

Буя́н₂ ’ птушка бык’ (Дразд.). с. 430

Буя́н₃ ’дэбашыр’, буя́ніць. с. 430

Буя́ць ’буйна расці; расці ў лісце, бацвінне, на націну, салому’ (БРС, Арх. Бяльк., слонім., КЭС, лаг., Інстр. I, Сцяшк. МГ, Гарэц., Жд., Інстр. III, Мат. Гродз., Янк. II, Янк. Ill), ’рыкаць (пра вала)’ (Арх. Бяльк., слонім.), ’гудзець; лётаць з гудзеннем’ (Сцяшк. МГ, Сцяц.), ’ярка гарэць’ (Гарэц.), ’лятаць, парыць’ (Гарэц.), ’буяніць, шалець’ (Сцяц., Бяльк., Булг.). с. 430

Быга́нка ’панос’ (палес., Клім.). с. 431

Бы́дла (засведчана з XV ст.; Булыка, Запазыч.). с. 431

Быкі́ ’буякі, Vaccinium uliginosum’ (карэліц., Арашонкава і інш., Весці АН БССР, 1972, 1, 82: дыял. форма быке́). с. 432

Быллё, бы́лле, былі́на, бы́льнік і г.д. с. 432

Бы́ля ’абы (бы́ля-што)’ (Сцяшк. МГ, Сцяц.). с. 432

Бына́ймней, бына́мней ’калі б; ледзь’ (Нас.). с. 432

Бы́стры (БРС, Бяльк., Сцяшк. МГ). с. 432

Бы́ццам, таксама бу́ццым, бу́цца, бы́дта, бы́дтам, бы́тта і інш. с. 432

Бычкі́, бэ́чке, бічайкі ’завязкі ў адзежы’ (Сакал.). с. 433

Бычовны́к ’бераг (канавы, сажалкі і інш.)’ (Клім.). с. 433

Бэ́бахі ’ўнутранасці, жывот, вантробы, кішкі’, пераносна ’рознае адзенне, бялізна, падушкі і г.д.’ (БРС, Байк.-Некр., Бір. Дзярж., Янк. БП, Мат. Гродз., Інстр. I, Сцяшк. МГ, Бесар.). Таксама ў форме бэ́бухі (Нас., Касп., Бяльк.) і ў адз. ліку бэ́бах, бэбух. с. 433

Бэ́блах ’недаразвіты плод’; перан. ’дзіця’ (Клім.). с. 433

Бэ́бухі ’ўнутранасці і да т.п.’ Гл. бэ́бахі. с. 433

Бэ́бушыць ’моцна біць’. Гл. бэ́бахі. с. 433

Бэ́гна ’багна’ (Шат., Яшкін). с. 433

Бэ́да ’аднаколка; двухколка’ (Нас.). с. 433

Бэз ’бэз, Syringa vulgaris’ (Нас., Касп., Шат., БРС, Сцяшк. МГ, Гарэц., Янк. 1, Кіс., Лысенка ССП, Бесар., Бяльк.); бэз ’бузіна, Sambucus (nigra, racemosa) L.’ (Kic., Яруш.), бэ́за (Hac., Гарэц., Кіс.), бе́заўе ’месца, якое зарасло бузіннікам’ (Яшкін). с. 434

Бэ́збаш ’вэрхал, гармідар’ (палес., КЭС). с. 434

Бэзг ’бэз’ (Мурашка, Лінгв. даследв., БДУ, Мінск, 1971, 153—154). с. 434

Бэзд, бэст ’бэз’ (Мурашка, Лінгв. даследв., БДУ, Мінск, 1971, 153—154). с. 434

Бэ́йбас ’нехлямяжы чалавек, гультай’ (Касп.). с. 434

Бэйзехалэ́ймус ’бяда’ (Нас.). с. 434

Бэ́йла: п`яны, як бэ́йла (Клім.). с. 434

Бэ́ кас ’бакас’ (палес., КЭС, Бесар.). с. 435

Бэ́каць ’чытаць па складах’ (Сцяц., Шат.) (аб авечках; Янк. II, ДАБМ, 894), бэ́чыць (аб казе, баране; Бесар.); ’плакаць, капрызіць’ (Сцяшк. МГ., Янк. Мат.). с. 435

Бэ́лька (БРС, Мядзв., Яруш., Шат.‘, Касп., Бяльк., Бесар., Сцяшк. МГ, Лысенка ССП, Інстр. I). с. 435

Бэ́мбаль ’пухір’ (Жд.), бэ́мблі ’пухіры’ (Сцяц.). с. 435

Бэ́нбан ’частка малатарні, дзе круцяцца цапы ды абіваюцца снапы’ (КЭС, лаг.). с. 435

Бэнка́рт ’байструк’ (Нас.). Гл. банка́рт. с. 435

Бэнсь ’пазашлюбнае дзіця’ (Сцяшк. МГ, Бяльк., Жд.), бэ́нься ’тс’ (Шат.). с. 435

Бэнцаль ’байструк’ (Некр.). с. 435

Бэ́нцнуць ’ударыць рэзка, з сілай’ (Касп., Сцяц.), ’выцяць’ (Сцяшк. МГ), бэнц! ’выклічнік, які выражае хуткае падзенне або ўдар з гукам’ (Нас., Бяльк.); ’гук ад пляску, калі выцяць па мяккай рэчы’ (КЭС, лаг.). с. 435

Бэр хадзіць ’слова для адгону кароў на пашы’ (Інстр. III). с. 435

Бэ́рва ’кладка, жэрдачка праз рэчку ці праз канаву’ (Сцяшк. МГ), бе́рва ’кладка з бярвенняў ці тоўстых жардзін на гразкім месцы’ (Яшкін). с. 436

Бэ́рсаць ’блытаць’ (Сцяшк. МГ), ’пісаць; нячыста жаць’ (Сцяц., Шат.). с. 436

Бэ́стынь ’бессаромны, нахабны’ (Сцяшк. МГ). с. 436

Бэ́сціць ’лаяць, ганьбіць, зневажаць; мазаць адзежу’ (Шат., КЭС, лаг., БРС, Бір. Дзярж.), бэ́сціцца ’прыпадабняцца жывёле’ (Гарэц.). с. 436

Бэ́та ’нячыстая, ганебная справа, звязаная з махлярствам, круцельніцтвам’ (КЭС, лаг.). с. 436

Бэ́штать ’лаяць, ганьбіць’ (КЭС, палес.). с. 437

Бядры́нец ’расліна Pimpinella saxifraga L.’, с. 437

Бязу́ла ’гультай’ (Касп.), бязу́льны ’свавольны, гарэзлівы’ (БРС). с. 437

Бязу́мінка ’тонкая дошка’. Гл. базу́манка. с. 437

Бязу́рны ’гарэзлівы’ (Касп.). с. 437

Бязэ́нніца ’бездань’ (Сцяц.), бязэ́ніца ’тс’, бязэ́нны ’бяздонны’ (Сцяшк. МГ). с. 437

Бяле́йкі ’кросны для кужалю, тонкага палатна’ (Бяльк.). с. 438

Бяля́сы ’белаваты, з белымі плямамі’ (Нас.). с. 438

Бянёха ’нянька, якая балуе дзіця; дзіця, якое любіць сядзець на руках’ (Нас.). с. 438

Бяржу́н ’высокі чалавек’ (Бяльк.). Гл. біржа́к. с. 438

Бярло́г, таксама бярло́га (Шат., Сцяшк. МГ, Яшкін), берало́г (Яшкін). с. 438

Бяро́зка ’расліна бярозка палявая, Convolvulus arvensis L.’ (Kic.). с. 439

Бячэ́йка ’абечак’. Гл. біча́йка₁, абе́чак. с. 439

Ваб ’вабенне птушак’ (Федар.); ’паляванне з рогам на дзічыну’ (КТС), ваба ’прынада, спакушэнне’ (БРС, Гарэц.). с. 9

Ва-ба́нк ’на ўвесь банк’ (КТС). с. 9

Вабга́ць ’уціснуць, умясціць’ (Касп.). Да бгаць. с. 9

*Ва́бенне, ва́бене ’вабік’ (Сцяшк. МГ). Да вабіць. с. 9

Ва́бік₁ ’адкрытая скрыначка, якая ставіцца на дрэве для лоўлі пчол’ (Сцяшк. МГ, Мат. Гом., Мат. Гродз., 3 нар. сл.), вабык ’вулей з калоды ў лесе’ (Анох.). Да вабіць (гл.). Гл. таксама вабіла. с. 9

Ва́бік₂ ’свісток для прынаджвання дзікіх птушак’ (БРС, Інстр. II). с. 9

Ва́біла ’свісток для прынаджвання дзікіх птушак’ (КЭС, Інстр. II). с. 9

Ва́біць₁ ’прынаджваць, прыцягваць, клікаць’ (БРС, Яруш., Гарэц.); ’свістаць для прынаджвання дзікіх птушак’ (Інстр. II); ’зводзіць, выклікаць’ (Гарэц.), вабіцца ’ісці на прынаду, спакушацца’ (Гарэц.). с. 9

Ва́біць₂ ’марнаваць час; забаўляць’, вабіцца ’затрымлівацца; забаўляцца, гуляць’, ваблены ’марудны’ (Яўс.). с. 10

Ва́бкі ’лёгка прынаджвальны; схільны прыцягваць, спакушаць’ (Гарэц.), вабка ’прыцягальна’ (Др.-Падб., 24), вабка ’спакушальніца’ (Гарэц.). Да вабіць (гл.). с. 10

Ва́блівы ’заманлівы, прыцягальны’ (Гарэц., Др.-Падб.). с. 10

Ва́бны ’прыцягальны’, вабнасць ’прыцягальнасць’ (Гарэц.). Да вабіць. с. 10

Вабража́ка ’фарсун, задавака’ (Яўс.). Да вабражаць (гл.). с. 10

Вабража́ла ’задавака’ (Юрч.). с. 10

Вабража́ць ’фарсіць’ (Яўс.). с. 10

Вабразі́цельны ’ганарлівы’ (Юрч., Яўс.). с. 10

Вабыска́ць ’абшукаць’ (КТС). с. 10

Ва́ва ’болька, балячка, рана’ (Шпіл., Клім.); ’баліць, болька, балюча’ (Янк. II, Бяльк.); ’кроў; ранка, балячка’ (Яўс.). с. 11

Ва́вер ’пустазелле, зелле’ (КЭС). с. 11

Ваво́з ’крыты ход у падасець’ (Бяльк.). Да вазіць; с. 11

Ваву́ла ’марудны чалавек’ (Нас.). Гл. вавуліць. с. 11

Ваву́ліць ’марудзіць, капацца’ (Нас.). с. 11

Ваг₁ ’рычаг для падняцця цяжару’ (Клім.), вага ’ўмацаваная на сасе перакладзіна, якая служыць для даставання вады са студні’ (Юрч.); ’палка для ўскладання рознага цяжкага грузу на воз’ (Інстр. I); ’рычаг для падымання бярвення́ (Інстр. II). Да вага (гл.). с. 11

Ваг₂ ’від павіннасці пражай у час прыгону’ (Шатал.). Да вага. с. 12

Вага́ ’вага́; ва́гі; лоўкасць, сіла; важнасць’ (Шн. песні, КЭС). с. 12

Вагава́ць₂ ’будзіць, падымаць са сну’ (зламоўн.) (Сцяц.). Гук г выбухны. с. 12

Вагаві́к ’той, хто ўзважвае і размяшчае грузы ў залежнасці ад іх вагі на чыгунцы’ (КТС). Да вагавы. с. 12

Вагаві́ла ’вага ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, 809). с. 12

Вагаві́ты ’які мае значную вагу’ (KTC): «малы нарадзіўся здаровы і вагавіты». Да вага. с. 12

Вага́лка ’гушкалка’ (3 нар. сл.). Да вагацца ’качацца, гушкацца’. с. 12

Ва́гам ’марудна, павольна’ (3 нар. сл., Юрч.); ’паволі, паціху’ (Бяльк.); ’раўнамерна, з вытрымкай; на вагу, на вазе’ (Гарэц.). с. 13

Вага́н₁ ’драўляная міска’ (КСТ, КЭС). с. 13

Вага́н₂ ’лаянкавае слова’ (КСП); ’высокі, здаровы чалавек’. с. 13

Вагарамо́нтны ’звязаны з рамонтам вагаў’ (КТС). с. 13

Вагары́ ’хвалі’ (КТС). Гл. вакарына. с. 13

Вага́ры́ць ’уцякаць’ (жаргон.) (Сцяшк. МГ). с. 13

Вага́ць ’паглыбляць барозны пасля сяўбы для сцёку вады’ (Жд., Інстр. I). с. 13

Ваге́ра₁ ’зух’ (гук г выбухны) (Нас.), вогер, вогерка ’тс’ (КТС). Насовіч падае таксама вогер, якое тлумачыць, як ’жарабец’ і як ’угарь-молодец’. с. 14

Ваге́ра₂ ’танец на кукішках’ (Нас.). с. 14

Ва́гі ’прылада для ўзважвання’. Да вага́ (гл.). с. 14

Ва́гільнік ’вагавая’ (3 нар. сл.). Гл. важніца. с. 14

Вагкава́ты ’ў якім адчуваецца вільгаць’ (КТС): «Крочаць па вагкаватай гравійцы» (А. Кулакоўскі). Да вогкі ’волкі’ (гл.). с. 14

Ва́гкасць ’важкасць’ (КТС). Да вага (гл.). с. 14

Вагку́ша ’печань’ (КСТ). Магчыма, да ваг- ’важкі’; с. 14

Вагле́дзець ’убачыць’ (Кліх.). с. 14

Вагніво́ ’крэсіва для высякання агню’ (Бяльк.). с. 14

Вагні́ца ’хвароба’ (КТС). Да агонь. с. 14

Ваго́мы ’які мае вагу, важкасць’ (КТС). Да вага. с. 15

Ваго́нка ’дошкі для вагонаў’ (Мат. Гом.); ’шалёўка’ (Інстр. II). с. 15

Вад ’спякота’ (Гарэц.), ва́дны. ’спякотны’ (Яруш.), ва́дна ’нясцерпна ад спёкі’ (Гарэц.), ва́дліва ’горача, спякотна’ (Бяльк.). Гл. авад. с. 15

Вадабо́й ’насціл з дошак, на які падае вада з плаціны і які прадухіляе ўзнікненне ямаў’ (КЭС). Да вада і біць. с. 15

Вадаве́рць ’вір’ (Гарэц.; Яруш.). с. 15

Вадаві́к ’вадзяны дух’ (Шпіл. Моз.). Да вада. с. 15

Вадаме́ры, вадаме́рнікі ’мошкі ў выглядзе павукоў з доўгімі нагамі’ (КЭС; Інстр. II), вадаме́рка ’тс’ (КТС). с. 15

Вадано́с₁ ’вага ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, 809); вадано́сы ’каромысел’ (ДАБМ, 821). Да вада і насіць. с. 15

Вадано́с₂ ’труцень’ (3 нар. сл.). с. 15

Вадапе́рыца ’Hottonia L.’ (Кіс.). с. 15

Вадаспа́д ’вадапад’ (Яруш.); ’месца, дзе вада ракі падае’ (Інстр. I). с. 15

Вадато́к ’плынь; рэчышча’ (КЭС). с. 16

Вадато́ча ’рэчышча’ (Др.-Падб.); ’пратока’ (Гарэц.). с. 16

Вадато́чніца ’вадаём’ (Гарэц.). Да вадаточа (гл.) або вадаточны. с. 16

Вадгадунцы ’разгадкі’ (Гарэц.). Да гадаць (гл.). с. 16

Вадзгані́на ’пэцканне’ (КЭС). Да вэдзгацца ’пэцкацца, напрыклад, у кашы’ (КСП). с. 16

Вадзе́нь ’авадзень’ (Грыг., Яўс.). Гл. авадзень. с. 16

Вадзі́ла₁ ’вага ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, 809). Да вадзіць₁. с. 16

Вадзі́ла₂ ’павадок у каня’ (Дзмітр.). Да вадзіць. с. 16

Вадзі́ла₃ ’прылада гнуць палазы’ (Бяльк.). Да вадзіць. с. 16

Вадзі́льшчык ’чалавек, што водзіць коней’ (Мат. Гом.). с. 16

*Вадзіцелька, гом. вадзіцілка ’курыца, якая водзіць куранят’ (ДАБМ, 888). с. 16

Вадзі́цца ’пры змаганні цягацца’ (лаг., КЭС). с. 16

Ва́дзіцца ’сварыцца’ (Гарэц.; лаг., КЭС; докш., Янк. Мат.). Гл. ва́дзіць₁. с. 17

Ва́дзіць₁ ’шкодзіць’ (БРС, Шпіл., Яруш., Др.-Падб., Гарэц.); ’муляць, назаляць; турбаваць; калоцца’ (Юрч., Грыг., Сцяшк. МГ, Янк. БП); ’(мяне) нудзіць, (мне) моташна, млосна’ (безасаб.) (КСТ), ва́дзіцца ’сварыцца’ (Гарэц., Хрэст. дыял., 333); ’весці звадку’ (лаг., КЭС), ва́дка ’сварка’, ва́да ’загана’ (Хрэст. дыял.); ’налог, недахоп’ (Шпіл.); ’няшчасце’ (Карскі, Труды, 337); ’недахоп, загана’ (Арх. Бяльк.); ’ганьба, фальш, хіба’ (лаг., КЭС); ’боль’ (КСТ). с. 17

Ва́дзіць₂ ’прыцягваць’ (Гарэц.); ’шанцаваць, мець карысць’ (КЭС). с. 17

Вадзі́ць₂ ’шукаць у схованках’ ‘(КСТ). с. 17

Вадзі́шча, вадзяні́шча ’вялікі разліў, вялікая вада, бурнае разводдзе’ (Яшк.). Да вада. с. 18

Вадзя́га ’вадзяны’ (Мат. Гом.). Да вадзіць₁, с. 18

Вадзяне́ць ’напітвацца вадой, разрэжвацца ад вады’ (КЭС). с. 18

Вадзяні́к, ’вадзяны’ (Яруш., Нік., Няч., БРС), вадзяны́ ’нячысты дух, які жыве ў рэках, азёрах’ (Сцяшк.), вадзянік, вадзяны́ ’дух-гаспадар у лесе’ (Інстр. II), вадзянікі ’тс’ (Касп.). с. 18

Вадзяні́к₂ ’вугал у хаце, дзе ставяць ваду і посуд’ (Шушк.). с. 18

Вадзянік₃ ’драўляны коўш для вады’ (Серб.); ’чайнік’ (Мат. Гом.). Да вадзяны́. с. 18

Вадзянікі́ ’стан непрытомнасці’ (Касп.). с. 18

Вадзяні́ца ’гарлачык, Nymphaea L.’ (КЭС). с. 18

Вадзя́нка₂ ’бочка з вадой’ (Мат. Гом., Гарэц., Інстр. I, Юрч.). с. 18

Вадзя́нкі₁ ’сані для падвозкі вады’ (Юрч.). с. 19

Вадзя́нкі₂ ’драўляная пасудзіна, якой чэрпаюць ваду з вядра’ (ДАБМ, 815). с. 19

Вадзяну́ха ’дзень перад хрышчэннем’, вадзяная каляда ’тс’ (Клім.). Да вадзяны́. с. 19

Вадзяны арэшак ’рагулькі, чылім; вадзяная травяністая расліна, Trapa’ (Касп.). с. 19

Вадзяны́ вол ’птушка бугай, Ardea stellaris’ (Янк. Мат., Лыс.). с. 19

Ва́дка ’рыбалоўная прылада’ (Мат. Гом.). с. 19

Ва́дка ’сыра, мокра’ (Бяльк.). Да вадкі (гл.). с. 19

Ва́дкасць ’вадзяністасць, порыстасць; няшчымнасць’ (Гарэц.): «Хлеб часам вадак, часам цясцян». Да вадкі (гл.). с. 19

Ва́дліва ’горача, спякотна’ (Бяльк.). Гл. вад ’спякота’. с. 20

Вадо́хрышча ’хрышчэнне’ (БРС, Яруш., Шпіл.). с. 20

Вадун ’персаніфікаванае абазначэнне стану чалавека’ ў выразе «вадун водзіць з голаду» (КТС); с. 20

Вады́ ’нейкія чэрці’ (Бяльк.). Гл. вадун. с. 20

Вады́р ’пухір’ (БРС); ’вадзяны пухір ад апёку’ (Бір., Бір. Дзярж.); ’гуз, пухір’ (КСТ). Да ва́дзіць, магчыма. с. 20

Ваенга́ндлеўскі ’звязаны з ваенным гандлем’ (КТС). с. 20

Ваенна-паве́траны ’які мае адносіны да ваеннай авіяцыі’ (КТС). с. 20

Ваеннапало́нны ’ваеннаслужачы, узяты ў палон’ (КТС). с. 20

Ваенрук ’кіраўнік ваеннай падрыхтоўкі ў навучальных установах’ (КТС). с. 20

Ваенто́ргаўскі ’які мае адносіны да арганізацыі або ўстаноў ваеннага гандлю’ (КТС). с. 20

Вае́ншчына ’камандны састаў рэакцыйных армій’ (КТС). с. 20

Ваёўнікі ’ваенныя, ваякі’ (КТС). с. 21

Ва́жа ’гіра ў адзін фунт’ (Мат. Гом.). Да важыць. с. 21

Важае́ ’цуркі, рагі’ (Шатал.). с. 21

Важа́ка ’важак’ (КЭС): «Важакаю быць — трэба з мядзведзем знацца» (Янк. БП). Да вадзіць, с. 21

Важа́ты₁ ’возчык сват на вяселлі, пасаду якога выконвае хросны бацька’ (Нас.). Да вазіць. с. 21

Важа́ты₂ ’кіраўнік піянераў’ (КТС). с. 21

Важга́цца₁ ’прагінацца’ (гук г выбухны) (3 нар. сл.): «кладка важгаецца». Да вага (?). с. 21

Важда́й ’той, хто водзіць коні’ (Мат. Гом.). с. 21

Важдані́на ’занятак, які патрабуе шмат часу; турбота’' (КТС). Гл. важдацца. с. 21

Важда́цца ’займацца чым-небудзь, корпацца’ (БРС, Мядзв.), важгацца ’тс’ (Шат.), важданіна ’корпанне’ (КТС). с. 21

Важджы́на ’лейчына’ (Янк. Мат.). с. 21

Baжкa₁ ’гіра’ (Касп.); ’фунтовая гіра’ (Інстр. III). Да важа (гл.). с. 22

Важка₂ ’цяжка’ (БРС, 3 нар. сл., Хрэст. дыял., Шпіл., Мат., Шн. песні). Да важкі₁. с. 22

Важка₃ ’кудзеля, апрацаванае льняное валакно, прыгатаванае ў пралку’ (Касп.). Да ваг (гл.) с. 22

Ва́жкае ’печань у кабана’ (КСТ). с. 22

Ва́жкасць ’значнасць, важнасць’ (КТС). с. 22

Важка́цца ’вагацца, сумнявацца’ (Нас.). Да вага. с. 22

Важкі₁ ’цяжкі’ (КЭС). Да вага. с. 22

Важне́цкі (БРС). Да важны (гл.). с. 22

Важне́ць ’важнічаць, ганарыцца, важна паводзіць сябе’ (Касп.). Да важны₁ (гл.). с. 22

Ва́жніца ’важнасць; важная асоба’ (іран.) (Гарэц.). с. 22

Важні́ца ’вагавая’ (3 нар. сл.). с. 22

Важні́чае ’пошліна за ўзважванне’ (Нас.). Да важнічы (гл.). с. 22

Важні́чы ’асоба, адказная за ўзважванне’ (Нас.). Да важыць, вага; с. 22

Ва́жны₂ ’цяжкі’ (Выг. дыс.). Да вага. с. 22

Важо́к ’груз у снасцях’ (Крыв.). Да важыць, с. 23

Важугі́ ’вілкі, качарга, чапяла, венік’ (Серб.). Гл. вожаг, ожаг. с. 23

Важу́жнік ’вугал, дзе стаяць важугі’ (Серб.). Да важугі (гл.). с. 23

Ва́жыльны ’звязаны з месцам, дзе важаць’ (БРС). Да важыць (гл.). с. 23

Важыўня́' ’месца, дзе важаць’ (Бяльк). Гл. важніца. с. 23

Ва́жыўшчык ’той, хто важыць’ (Бяльк.). Да важыць (гл.). с. 23

Ва́жыцца₁ ’вагацца, хістацца’ (Мат. Гом.). Да важыць (гл.). с. 23

Ва́жыцца₂ ’ўзважвацца; адважвацца, рашацца’ (Гарэц.); ’спрабаваць’ (Шн., 142). Да важыць (гл.). с. 23

Ва́жыць ’вымяраць вагу’ і іншыя значэнні (БРС, Мал., Гарэц., Шпіл., Яруш., Грыг., Зн. Дыс.), с. 23

Вазаблада́ць ’авалодаць’ (Нас.). с. 23

Вазаві́к₁ ’ламавік, конь для грузавых перавозак’ (КЭС). с. 23

Вазаві́к₂ ’той, хто ўмее накласці воз сена’ (Янк. III). Да вазавы (<*вазавы работнік) або непасрэдна да воз. с. 23

Вазавы́ ’хамут для запрагання з дугой’ (Юрч.): «вазавы і аромы хамут». с. 23

Ваза́к ’возчык’ (БРС, Янк. I). с. 23

Вазваро́т ’месца павароту плуга’ (Выг. дыс.). Да (ваз)- варачаць, (ваз)варачацца. с. 24

Вазго́ліцца ’поркацца; важдацца (звыч. з цестападобным рэчывам); замазвацца, размазвацца’ (Юрч.). Да вазголіць< <вазголя (гл.). с. 24

Вазго́ля ’маруда’ (Юрч.). Да вазголя ’пэцкаль, мазюра’ с. 24

Вазгро́ты мн. л. ’што-небудзь цестападобнае, чым залеплены падлога, мэбля; бруд’ (Юрч.). с. 24

Вазгры́ ’соплі’ (Мядзв.), возкрі ’тс’ (Бяльк.), вазгрывы ’саплівы’ (Касп.); ’неахайны’ (Мядзв.). с. 24

Ваздахта́р ’палюбоўнік, каханак’ (Бяльк.). с. 24

Ваздухі́ ’лёгкія’ (КЭС, Інстр. I). Да дых-/дух-. с. 24

Вазе́ц ’вознік’ (Бяльк.). Гл. вазак. с. 24

Вазіла₁ ’павозка’ (Бір. Дзярж.). с. 25

Вазіла₂ ’старшы сват’ (Доўн.-Зап., 2). Да вазіць. с. 25

Вазіць₂, вазіцца ’катацца’ (Сцяшк.). с. 25

Вазка ’вялікая каструля’ (Мат. Гом.). Да ваза? с. 25

Вазо́к ’лёгкія прыгожыя санкі’ (парыц., Янк. Мат.). Да воз. с. 25

Вазон₁ ’гаршчок з кветкамі’ (Шпіл., Янк. III). с. 25

Вазо́н₂ ’выгін ракі на роўным месцы, парослы вакол алешнікам’ (Яшк.). Да вазоны₁ (гл.). с. 25

Вазо́нніца ’гаршчок з кветкамі’ (КЭС); ’вазаніца’ (Сцяц., Нар., 115); вазаніцы ’тс’. (Інстр. I, 55). с. 25

Вазоны₁ ’від узору’ (КЭС). Да вазоны₂. с. 25

Вазоны₂ ’пакаёвыя кветкі’. (докш., К.ЭС). с. 25

Вазо́ўня ’пабудова для гаспадарчых прылад’ (Шушк., ДАБМ, 797, Грыг., Інстр. II, Гарэц., Др.-Падб., Шн., 2). Да вазавы́. с. 25

Вазьме́ліць ’сцягнуць, узяць’ (Касп.). с. 25

Вазьні́ца ’ездавы’ (3 нар. сл.). Да вазіць₁. с. 25

Вазю́р₁ ’возчык, вазнік’ (КЭС). с. 25

Вазю́р₂ ’хлопчык, які любіць многа катацца на санках ці каньках’ (3 нар. сл.). Да вазіць. с. 25

Вазю́ры ’нязграбны, дрэнны абутак’ (маладз., Янк. Мат.). с. 25

Вазяры́на ’вялікая лужына’ (Бяльк.); ’старарэчышча, старыца з вадой на лузе; зарослае возера, запушчаны ставок’ (Яшк.). Да возера. с. 25

Вазяры́шча ’дно былога возера’ (Бяльк., Яшк.) Да возера. с. 26

Вазярэц ’пасёлак, вуліцы якога размешчаны паабапал возера’ (Яшк.). Да возера. с. 26

*Вайга́ра, wojhara ’гарэлка’ (Федар., 7, 6). с. 26

Вайдава́ць, вайтава́ць ’злаваць, злавацца, знаходзіцца ў роспачы, адчаі’ (КЭС). с. 26

Вайдало́т, вайдэло́т ’саслоўе жрацоў у эпоху язычніцтва ў літоўцаў і прусаў’ (КТС). с. 26

Вайе́ ’галоўная частка сахі ад ручак да ярма’ (Выг. дыс.). с. 26

Вайжда́цца ’хістацца, калывацца’ (3 нар. сл.). с. 26

Вайлакі́ ’мяккія валёнкі’. Да войлак ’лямец’. с. 26

Вайлу́н ’цяльпук, маруда’ (КЭС). Да валіць; с. 26

Вайско́вец (БРС). Да вайсковы. с. 27

Вайстра́к ’лязо сякеры’ (КСП, Касп.). Да востры. с. 27

Вайстры́ць ’тачыць’ (Гарэц.). Гл. вастрыць. с. 27

Вайсялі́ць ’гаварыць абы-што’ (Шат.). с. 27

Вайтава́ць₂ ’працаваць’ (Мат. Гом.). с. 27

Вайто́ўна ’дачка войта’ (Гарэц.). с. 27

Вайто́ўства ’пасада войта’ (Нас.). Да вайтоускі ’ўласцівы войту’ (Нас.) с. 27

Вайту́ўна ’дачка войта’ (Мал.). с. 27

Вайця́ць ’надакучліва гаварыць’ (Мядзв., Сцяц., Бір. Дзярж.); ’спрачацца, дамаўляцца’ (Сцяшк. МГ); ’рабіць вымову, упікаць’ (КЭС). с. 27

Вакава́ць ’быць вольным, незанятым’ (Нас.). с. 27

Вака́нцік ’магчымасць, шанс’ (КТС). с. 28

Ва́карына ’валы вады на рацэ’ (Яшк.), вако́рына ’тс’ (КТС). с. 28

Вака́цыі ’канікулы’, адз. л. вакацыя (БРС). с. 28

Ваке́ннік ’шкляр’ (Грыг.). Да вакенны<акно. с. 28

Ваке́нніца ’аканіца́ (Грыг., Юрч., Мат. Гом., Гарэц.). Да вакенны<акно. с. 28

Вакні́ца ’аконная шыба’ (Бяльк.). Да вакно. с. 28

Вако́ліца (БРС, Гарэц.), ваколічны (К.ТС). Да вакол. Гл. яшчэ аколіца. с. 29

Вако́льнасць. У выразе «без дальніх вакольнасцей» (КТС). с. 29

Вако́нне ’вокны’ (КТС). Да вакно. с. 29

Вако́рак ’шынка’ (Мат. Гом.). с. 29

Вакру́г ’кругом, навокал’ (КТС). с. 29

Ва́кса₂ ’плакса’ (3 нар. сл.). Другая частка дзіцячай «дражнілкі» плакса-вакса, с. 29

Вакхана́лія ’разгульнае баляванне, оргія’ (КТС). с. 29

Вал₁ ’хваля’ (КТС, Мядзв., Яшк.), валам валіць (Некр.). с. 29

Вал₂ ’вал; штучныя земляныя ўзгоркі’ (КЭС); ’штучны земляны насып у выглядзе вялікага бурта з грэбнем’ (Пал.); ’узгорак’ (Яшк.); ’высокае месца, груд пасярод балота’ (Янк. II). с. 29

Вал₃ (тэхн.) ’вал’ (БРС); ’вал у калодзежы’ (Сцяшк.). с. 29

Вал₄ ’доўгія вузкія кучы сена’ (Шатал.); ’сена з некалькіх пакосаў, складзеных разам’ (Выг. дыс.). Да валіць і вал₁. с. 30

Вал₅ ’тоўстая пража з дрэннага валакна і само такое валакно’ (КЭС); ’адходы, якія астаюцца пры апрацоўцы льну мяліцай’ (Сцяшк. МГ); ’кудзеля, якая аддзяляецца ад кужалю пры трапанні льну’ (Янк. II); ’грубая пража’ (Шн., 3). Да валіць. с. 30

Вала ’валок сена’ (Мат. Гом.). Да вал₄. с. 30

Валаво́д₁ ’той, хто валаводзіць’ (КТС). Да валаводзіць (гл.). с. 30

Валаво́д₂ ’вяроўка’ (Мат. Гом.); ’вяроўка для навязвання жывёлы’ (3 нар. сл.). Да вол і вадзіць₁. с. 30

Валаво́дзіць ’марудзіць’ (БРС, Гарэц., Касп.), валаводзіцца ’разводзіць цяганіну’ (Нік., Очерки). с. 30

Валаво́днік (БРС). Да валаводзіць. с. 30

Валаво́ка ’птушка атрада вераб`іных, Troglodytes troglodytes’ (БРС). Народныя назвы валовае вока, блыха, блышка. с. 30

Валавя́ны ’які зроблен з волава’ (Касп.). Гл. волава. с. 30

Валада́йца ’валадар, той, хто валодае чым-небудзь’ (Яруш.). с. 30

Валада́р (БРС, Гарэц.). Да валада́ць. Гл. валодаць. с. 30

Валаду́шка, вало́даўнік ’заячая капуста, Bupleurum rotundifolium L.’ (Кіс.). с. 31

Ва́лак ’валік, палачка з кругам у прыладзе сукаць цэўкі’ (Арх. Бяльк.). Да вал₃. с. 31

Валака́ ’зыбкае балоцістае месца’ (Яшк.), с. 31

Валакі́да ’той, хто марудна робіць што-небудзь’ (Арх. Бяльк.). с. 31

Валакі́та ’цяганіна, валакіта’ (БРС). с. 31

Валакі́ты ’частка сахі’ (рудзен., КЭС). Да валачы. с. 31

Валакі́цтва (БРС). Да валакіта. с. 31

Валакні́на ’мяты лён і пласкані’ (КЭС). с. 31

Валакня́ ’павольнае дзеянне, цяганне па судах і пад.’ (Нас.). Да валакці ’марудзіць’ (Нас.). с. 31

Валаку́ша ’старадаўняя прылада для рыхлення глебы; невялікі невад’; ’барана з жалеза’ (БРС, Выг. Дыс.). с. 31

Валакці́ ’валачы’ (Бяльк.). Гл. валачы. с. 31

Ва́лам ’пра вялікую колькасць (людзей, снегу)’ (КТС). с. 31

Валаме́кі ’васількі’ (Мат. Гом.). с. 32

Вала́н ’шырокая ці вузкая прысабраная частка спадніцы’ (КЭС, Інстр. I). с. 32

Вала́нда ’маруда, лены чалавек’, вала́ндацца ’вазіцца, марудзіць’ (КЭС). с. 32

Вала́ндацца. Да валанда (гл.). с. 32

Валанты́р ’бадзяга, лодыр’ (Нас.). с. 32

Валанты́рыць ’бадзяжнічаць’ (Нас.). Да валантыр (гл.). с. 32

Валанца́й ’валацуга’ (3 нар. сл.). с. 32

Валанцёр ’добраахвотнік’ (КТС). с. 32

Валапа́с ’пастух, які пасе валоў’ (Некр.). с. 32

Валасае́д ’насякомае, Trichodectidae’ (КЭС). Да волас i есці (БелСЭ, 2, 567). с. 33

Валасажа́р ’сузор’е Вялікай Мядзведзіцы, Плеяды’ (Бяльк.). Іншыя назвы вісыжар, валоскі, валосны, стажары (гл.). с. 33

Валаса́ты ’праставалосы’ (Жд.). Да волас. с. 33

Валасе́нь₁ ’пухір на пальцах, хвароба’ (Нас.). с. 33

Валасе́нь₂ ’хвароба’. Гл. валаснік₁. с. 33

Валасе́нь₃ ’нітка або жылка ў вудзе’ (бых., КЭС), валаснік ’тс’ (Гарэц.). Да волас, з якога робіцца такая жылка. с. 33

Валасе́нь₄ ’моцная высокая трава’ (Маш.), валасень, валасняк ’расліна, Hieracium pilosella L’. Да волас. с. 33

Валасе́нь₅ ’від чарвяка, Nematomorpha, Gordiacea’ (КЭС). с. 33

Валаска́я, волоська́я ’будынак валаснога праўлення’ (КЭС). Да воласць. с. 33

Валасні́к₁ ’гнойнае запаленне тканкі пальца’ (Шатал.); ’завусеніца’ (БРС, Гарэц., Некр.); валасень ’хвароба пальца’ (КЭС); ’гнойны стрыжань’ (Гарэц.); ’нарыў на косці’ (Жд.); ’рана’ (Мат. Гом.); ’хвароба нагцей’ (БРС, Грыг.); валасяніца ’хвароба’ (Федар., 1; Сержп., Грам.). с. 33

Валасні́к₂ ’леска, жылка ў вудзе’ (Гарэц.). Гл. валасень₃. с. 33

Валасны́ ’які мае дачыненне да воласці’ (КТС). Да воласць. с. 33

Валасня́ ’волас конскага хваста’ (КЭС); ’валасы’ (КТС). с. 34

Валасня́к ’расліна, Hieracium pilosella L’. (Kic.). Гл. валасень₄. с. 34

Валасця́нін, валашча́нін, валасцянка ’сельскі жыхар, які належаў памешчыку; чалавек пэўнай воласці’ (Нас.). Да воласць. с. 34

Валасяні́ца₁ ’хвароба’. Гл. валаснік₁. с. 34

Валасяні́ца₂ ’мухалоўка’ (КЭС, Інстр. II). Гл. валасянка. с. 34

Валася́нка₁ ’сіло’ (Шатал.). Да валасяны. с. 34

Валася́нка₂ ’ядавіты грыб’ (Мат. Гом.). с. 34

Валася́нка₃ ’травяны матрац’ (Мат. Гом.). Да валасень₄ ’моцная высокая трава’, валасяны (ад назвы травы). с. 34

Валато́ўка ’курган’ (БРС, Касп., Шпіл., Яруш.); ’курган, дзе пахаваны волат’ (Інстр. III). Да валатовы<волат (гл.). с. 34

Валато́ўкі ’могілкі’ (Касп.). Да валатоўка ’курган’, с. 34

Валатоўны ’які мае адносіны да волата’ (КТС). Да валатовы<волат. с. 34

Вала́х ’конь; кастрыраваны конь’ (КЭС). с. 34

Валаха́ты ’касматы’ (БРС, Клім., Крачк., Кольб.); валакаты ’тс’ (Федар., 7). с. 34

Валаха́ціцца ’станавіцца валахатым’ (КЭС). с. 34

Валацня́ ’прыстасаванне з зубцоў для сцягвання коп’ (Мат. Гом.); ’стог’ (Касп.); ’невялікая капа сена’ (Бяльк.), валацэнька ’капа сена’ (Касп.), валацня, валацэнька ’тс’ (Інстр. III). Да валачыць. с. 34

Валацу́га ’бадзяга’ (БРС, КТС, Шпіл., Гарэц., Шн. Песні, КЭС), валацака, валацуха ’тс’ (КЭС), валацэнга ’тс’ (Сцяшк. МГ), валачай ’тс’ (Сцяшк. МГ, КТС, Сцяц.), валачуга, валачун ’тс’ (Сцяшк. МГ), валачашчы (КТС, КЭС, Федар., 7), валачага ’ўцякач’ (Аніміле, 6, гук г выбухны). с. 34

Вала́ць ’крычаць, гарланіць; зваць, клікаць на дапамогу; зваць у суд’ (Нас., КЭС). с. 35

Валача́й ’валацуга’, валачайка ’валацужніца’ (Шатал.). Да валачыць, валачыцца. Гл. валацуга. с. 35

Валачба́ ’баранаванне’ (КТС), валачоба ’тс’ (Бяльк.). с. 35

Валачо́бнае ’тое, што звязана з хаджэннем у велікодныя дні: спевы, падарункі і інш.’ (КЭС, Маш., Шпіл.): «хадзіць па валачобнаму». Да *валачоба; гл. валачобнік. с. 35

Валачо́бнік ’адзін з групы песняроў, што хадзілі па хатах у велікодныя дні’ (БРС, Мядзв., Грыг., Шн., Гарэц., КЭС, Інстр. II). с. 35

Валачо́бно ’вялікоднае яйка’ (Арх. Бяльк.), валачэўна ’тс’ (КТС). с. 36

Валачы́ ’цягнуць, несці’ (КТС), валакці ’тс’ (Бяльк.). с. 36

Валачы́льнік ’прылада ў баране, якой трасуць барану пры баранаванні’ (Выг. дыс.). с. 36

Валачы́льня (БРС). Да валачы. с. 36

Валачы́нкі ’таган для люлькі’ (КСП). Да валачы. с. 36

Валачы́ць ’баранаваць’ (БРС, Шатал., Выг. дыс., Юрч.); ’часаць воўну’ (Юрч., Хрэст. дыял.), валакці, валакчы ’тс’ (Гарэц.), валачынне ’баранаванне’ (Выг. дыс.). с. 36

Вала́шка ’халодная зброя — шабля, клінок, кінжал’ (КТС). с. 36

Валашо́к ’від канюшыны, Trifolium pratense L.’ (Кіс.). Гл. валошка. с. 36

Ва́лашыць ’пакладаць’, валашаны ’пакладаны’ (Янк. I), валашы́ць ’тс’ (Нас.). Да валах (гл.). с. 36

Валбу́ка , валбучча ’нарасць на целе, дрэве’ (КТС, КЭС), вальбука ’тс’ (Янк. II). с. 37

Валва́ ’хваля, вадзяны грэбень, падняты ветрам’ (Яшк.). с. 37

Валга́р ’выпрацоўшчык смалы’ (КЭС). с. 37

Валды́р ’пухір, гуз’ (Касп.). с. 37

Ва́ліва, валева ’многа’ (КСТ). с. 37

Вале́ж₁ ’бура, якая ломіць дрэвы’ (Сцяшк. МГ). Да валіць. с. 37

Вале́ж₂ ’упаўшае струхлелае дрэва’ (КСТ). Да валіць. с. 37

Вале́жнік ’ламачча ў лесе’ (Сцяшк. МГ, КТС). Да валеж₂. с. 37

Вале́й ’пажаданы’ (Яруш.); ’лепей’ (КЭС, Гарэц., Шн.). с. 37

Ва́ленка ’цёплая хустка’ (ДАБМ, 946; Сцяшк. МГ), валёнка ’цёплая шапка’ (Некр., КЭС, Жд.), ва́лянка ’вялікая хустка на плечы’ (Янк. II). с. 38

Вале́нта ’хвароба’ (Бір. Дзярж.): «каб цябе валента кінула», валянтова ’прыпадкі’ (КЭС). с. 38

Вале́нтнасць ’уласцівасць атама далучаць іншыя атамы’ (КТС). с. 38

Вале́шнік ’абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе’ (Яшк.). Да валіць, валяцца. с. 38

Валёк₁ ’брусок з крукам, за які зачэпліваюць пастромкі’ (Янк. III) ’абрубак бервяна’ (Грыг.); ’ворчык’ (Юрч.). Да вал₃. с. 38

Валёк₂ ’пранік’ (КЭС), валкі ’качалкі для бялізны’ (Шатал.), валак, валко ’валок для качання бялізны’ (КЭС). Да вал₃. с. 38

Валёнак (БРС), валінцы (Шн., 3). с. 38

Валёхацца ’хадзіць, выпасвацца’ (КТС): «...віднеліся лугі, дзе валёхаліся гусі». Да валёх|валюх. Гл. валюхацца. с. 38

Валіза₁ ’чамадан’ (Шпіл.), валіска (лях., Янк. Мат.). с. 39

Валіза₂ ’завала, гультай, лодыр’ (Бір. Дзярж., 3 нар. сл.); ’неахайны’ (Мат. Гом., КСТ); ’бамбіза’ (КСП). с. 39

Валік ’прыстасаванне для накатвання фарбы’ (КТС). Да вал₃. с. 39

Валіна ’павал, буралом у лесе’ (Яшк.); ’руіны’ (Грыг.). Да валіць₁(гл.). с. 39

Валі́ць₁ ’прымушаць упасці, перакульваць’ (БРС). с. 39

Валі́ць₂ ’вырабляць з воўны’ (Бяльк.); ’качаць, збіваць сукно’ (КЭС), валка (тканіны) (КТС). Да валіць₁. с. 39

Ва́лішны ’кастрыраваны’ (Грыг.). с. 39

Валішча₁ ’ўпаўшае струхлелае дрэва’ (КСТ). Да валіць₁. с. 39

Валішча₂ ’месца, дзе робяць, валяць лес’ (КТС, КЭС, Maт. Гом.). Да валіць₁. с. 39

Валка₁ валька ’бойка’ (КЭС, Нас., Яруш., Гарэц.), вытворныя валечный, валкость, валный, валчити (Нас., Доп.), валчыцца (Касп.). с. 39

Валка₂ ’група людзей’ (Мат. Гом.). с. 39

Валка₃ (крочыць) ’шпарка ісці натоўпам’ (КТС). Да валіць₁. с. 39

Валкава́ты ’сыраваты’ (Касп.). с. 40

Валкава́ць₁ ’качаць бялізну’ (Шатал., Шн., Інстр. I). Да валкі ’качалкі для бялізны’ (гл.). с. 40

*Валкава́ць₂, валковати ’есці на поўны рот’ (КЭС). с. 40

Валкава́ць₃ ’зграбаць сена ў валкі’ (БРС, КСТ, КЭС). с. 40

Валкан ’вялікі разбуральны вецер, буран; паламаны бурай лес’ (Яшк.). с. 40

Валкаўніца ’прылада, якой пераць бялізну’ (ДАБМ, 825). Да валкаваць₁ ’перыць бялізну’<валёк ’пранік’. с. 40

Валковы ’рабочы, які перыць бялізну’ (БРС). Да валёк, вал₃. с. 40

Валлё (БРС, Янк. I, Яруш., Грыг.), валлё, валюшко ’зоб у курэй’ (Мядзв.), валяк ’тс’ (БРС, Бір. Дзярж., Выг. дыс., Інстр. II), валюшка ’тс’ (КСП), валляк, валлячок, валячко (КТС). с. 40

Валмо ’ўпадзіна, паглыбленне’ (Яшк.). с. 40

Валнавацца ’кіпець’ (пра ежу) (Жд.). с. 40

Валовая сіла ’чорнае зерне ў жыце’ (КЭС). с. 40

Валовая скура ’шмат, багата’ (КЭС). с. 41

Вало́вік₁ ’кармавы бурак’ (Бір. Дзярж.), валовікі ’сталовыя буракі’ (КЭС). с. 41

Вало́вік₃ ’пастух, які пасе валоў’ (3 нар. сл.). Да валовы (пастух). с. 41

Валовы язык ’пакрывец лекавы, Anchusa officinalis L’. (Кіс.). с. 41

Вало́га₁ ’поліўка з малака або канаплянага семя’ (КЭС, Вешт.); ’заправа, прыгатаваная з канаплянага семя’ (Лекс. Палесся); ’масла, усё скаромнае’ (віц.), валіга ’рэдкі жыр’ (Касп.). с. 41

Вало́даўнік ’валадушка, заяча капуста, Bupleurum rotundifolium L’. (Kic.). Гл. валадушка. с. 41

Вало́даць (БРС, Арх. Бяльк.), валада́ць (Др.-Падб.). с. 41

Вало́жскі (баран) ’від буйнога барана’ (КТС). Да валахскі. с. 42

Вало́жыць₁ ’баранаваць’ (КСТ). Да валога ’барана’ (гл.). с. 42

Вало́жыць₂ ’запраўляць ежу салам’ (Шн., 3, Касп.). Да валога₁ (гл.). с. 42

Вало́к₁ ’каток’ (Яруш., ДАБМ, 825). Да вал₃. с. 42

Вало́к₂ ’папярочная планка ў граблях’ (Шатал.); ’частка грабель’ (Выг. дыс.); ’ворчык’ (Мат.). Да вал₃. с. 42

Вало́к₃ ’доўгія вузкія кучы сена’ (БРС, КЭС, Янк₂). Да вал₄. с. 42

Вало́ка₁ ’мера зямлі ад 16 да 30 дзесяцін’ (БРС, Мал., Сцяшк. МГ, Гарэц., Яруш.); ’невялікае поле’ (Выг. дыс.), с. 42

Вало́ка₂ ’барана’, валачыць ’баранаваць’ (Мат. Гом.). Да валачыць. с. 42

Вало́ка₄ ’вяроўка, шнурок’ (Мат. Гом., Нік., Шн., 3, Інстр. I); ’вяроўка ў лапцях, абора’ (Шатал., Нік., Мат.); ’вераўчаныя лапці’ (Сцяц.). с. 42

Вало́скі (прыметнік) ’адзнака авечак з густой і доўгай воўнай’ (Сцяшк. МГ); ’парода авечак’ (КЭС). с. 42

Вало́скі арэ́х (БРС, Касп.). Да валах. Гл. валоскі. с. 43

Вало́скі (назоўнік). Гл. валасажар. с. 43

Вало́ссе ’валасяное покрыва’ (3 нар. сл.). с. 43

Вало́тка ’пладовая частка проса’ (КЭС); ’галінка’ (Булг.). с. 43

Вало́тніца ’месца, дзе размешчана група курганоў-валатовак’ (Яшк.). Да волат. с. 43

Вало́ўнік₁ ’будынак для валоў’ (БРС, Жд.). с. 43

Вало́ўнік₂ ’чалавек, які паганяе валоў’ (Шатал.). Да валовы. с. 43

Вало́ўнікі ’людзі, што хадзілі ў першыя дні вялікадня’ (КЭС); ’валачобнікі’ (Сцяшк. МГ). с. 43

Вало́ўскі (маркач) ’валашскі’ (Кліх.). с. 43

*Вало́чка , воло́чка ’ручка касы’ (ДАБМ, 831). с. 43

Валочнік ’уладальнік валочкі зямлі’ (Шат.). с. 43

Вало́шка ’васілёк сіні, Centaurea cyanus L.’ (Кіс., БРС, КЭС, Гарэц., Маш., Яруш., Шпіл.), валашок ’канюшына лугавая, Trifolium pratense L.’ (Kic.), валожка ’васілёк’ (БРС, Шн., 3). с. 43

Вало́шня, волошня, волосня, волосень ’ніць для лёскі’ (Крыв.). Да волас. с. 44

Валто́рна ’музычны інструмент’ (КТС). с. 44

Валту́зіна ’спрэчка, звадка, валтузня’ (КТС). Да валтузіць. с. 44

Валтузіць ’тармасіць’ (БРС), валтузіцца ’спрачацца, лаяцца’ (КЭС). с. 44

Валу́іна ’вялікі дурань’ (3 нар. сл.). Да валуй ’тс’ (гл.) с. 44

Валу́й₁ ’шапкавы грыб сямейства сыраежкавых, Russula foetens’ (БРС, Касп., Серж. Грам., Гарэц., КЭС), валуі ’Vaccinium uliginosum L.’ (Kic.). с. 44

Валу́й₂ ’вялікі дурань’ (3 нар. сл.). с. 44

Валу́н ’вялікі камень’ (БРС), валуны ’асобныя кавалкі скал’ (Інстр. I). с. 44

Валуні́цца ’ўздымацца валунамі’ (КЭС): «Валуніліся бруствераў рады» (А. Лойка). Да валун. с. 45

Валу́ша ’сукнавальня’ (КЭС). с. 45

Валхве́ц ’від адзення’ (Др.-Падб.). с. 45

Валхві́ць ’лячыць’ (Пал.); ’песціць, цацкацца’ (Юрч.). Другое значэнне метафарычнае. Ва́лхвіць ’лячыць’ да волхв ’знахар’, с. 45

Валшэ́мнік ’чараўнік’ (Кліх.). с. 45

Валыва́цца ’хвалявацца’ (Бяльк.). с. 45

Валы́нда ’той, хто ходзіць без работы’ (Нас.). Да валындацца па аналогіі з дурында. с. 45

Валы́ндацца ’хадзіць без работы’ (Арх. Бяльк.). Гл. валанда. с. 45

Валы́ндзік 'валында, хлопчык, які не сядзіць дома’ (Нас.). Да валындацца, валандацца (гл.). с. 45

Валы́ніцца ’валандацца, займацца, цягнуць час’ (КТС): «мне няма калі з табой валыніцца». Да валыніць (гл.). с. 45

Валы́ніць ’зацягваць, адкладваць якую-небудзь справу’ (Бір. Дзярж.). с. 45

Валы́нка₁ ’музычны інструмент’ (БРС). с. 45

Валы́нка₂ ’валтузня, клопат’ (Бір. Дзярж.); ’сварка’ (Сцяшк. МГ); ’валакіта’ (Бяльк.). с. 45

Вальго́та ’ільгота’ (Касп., КТС); ’прыволле, раздолле’ (3 нар. сл.). с. 45

Вальдшнэ́п ’птушка, Scolopax rusticola L.’ (Нік., КТС). с. 46

Валье́ра ’абгароджаная пляцоўка для звяроў або птушак’ (КЭС). с. 46

Вальнаду́мец ’той, хто вызначаецца вальнадумствам’ (Яруш., 30), вальнадумны (БРС). с. 46

Вальналю́бец ’той, хто любіць волю’ (КТС). с. 46

Вальне́нка ’скрынка для сала’ (КЭС). Гл. ваненка. с. 46

Ва́льнуць ’з усёй сілы стукнуць’ (3 нар. сл.); ’ударыць’ (Жд.). Да валіць ’кідаць на зямлю, прымушаць упасці’ або валяць ’пачынаць што-небудзь рабіць з энергіяй, з імпэтам’; с. 46

Вальнякі́ ’месца, дзе жылі людзі, якія мелі вольнасць ад прыгону’ (Яшк.). с. 46

Вальс (БРС, Сцяц.), ва́льса (Бяльк.), ва́льец (Інстр. III). с. 46

Вальса́ ’тарфяное балота; забалочаны луг, часам з вольхамі’ (Яшк.), ольс ’торф’ (КЭС). Гл. алёс. с. 46

Вальта́ж ’напружанне ў электрычным ланцугу’ (КТС). с. 46

Вальтану́ты ’ненармальны’ (3 нар. сл.). с. 47

Вальтыжы́раваць ’выконваць гімнастычныя практыкаванні ў час язды верхам на кані’ (КТС). с. 47

Вальтэр`я́нец ’вальнадумец’ (КТС). с. 47

Вальтэр`я́нства ’вальнадумства’ (КЭС). с. 47

Вальфра́м ’рэдкі метал’ (КТС). с. 47

Вальха́ ’вольха, алешына’ (Касп.). Гл. вольха. с. 47

Вальцава́ць (БРС), вальцаваць (жалеза) (КТС), вальцы (БРС, Інстр. III). с. 47

Вальцо́ўка ’гатунак мукі’ (КЭС); ’шатроўка’ (Мат. Гом.). Да вальцаваць. с. 47

Ва́льцы ’прыстасаванне для вальцавання’. Да вальцаваць (гл.). с. 47

Ва́льчыць ’змагацца, біцца, ваяваць’ (КЭС). с. 47

Вальяжны ’няспешны, здаволены’ (KTC): «Дзед ішоў на дзіва вальяжны і прыгожы» (У. Караткевіч). с. 47

Валья́н 'шурпаты валік, з дапамогай якога гатовая тканіна накручваецца на таварна-здымны валік’ (КТС). Да вал(?). с. 48

Валэ́нданіна ’цяганіна, марнаванне часу’ (КТС). Да валэндацца. с. 48

Валю́га ’ўпаўшае струхлелае дрэва’ (КСТ). Да валіць. с. 48

Валюга́цца ’перавальвацца з нагі на нагу’ (КТС). Да валюгаць (гл.). с. 48

Валюга́ць ’пры хадзьбе ківацца на бакі’ (лаг., КЭС). Да валюхацца (гл.) с. 48

Валюнтары́зм ’ідэалістычная плынь у філасофіі’ (КТС). с. 48

Валю́тчык ’той, хто займаецца незаконнымі валютнымі аперацыямі’ (КТС). с. 48

Валюх ’пузан, цяльпук, мяла’ (Клім.), валюхла ’капун, павольны ў хадзьбе чалавек’ (3 нар. сл.), валюх-валюх ’выклічнік (пра хаду)’ (КСП). с. 48

Валюха́ста ’валюхаючыся’ (КТС): «павярнуўся і валюхаста зашлёпаў па гразі» (В. Быкаў). с. 48

Валюха́цца ’перавальвацца з нагі на нагу’ (Жд). Да валюх (гл.). с. 48

Ва́люш ’валяльня’ (БРС, Бір. Дзярж.); ’млын, у якім ёсць прылады валяць сукно, шарстабітня’ (КЭС), валюша ’тс’ (КЭС, КСТ), валюшня ’тс’ (БРС, Маш., Сцяшк. МГ, Янк₂), валюшны (КТС), валуша ’валяльня’ (КТС). с. 48

Валю́шаць, валюшаты ’абкачваць у муку’ (Клім.). с. 49

Валю́шка 'кавалак гліны’ (Жд.). с. 49

Валява́ты ’з вялікім валлём’ (Нік.). Да валлё. с. 49

Валява́ха₁ ’чапля’ (КЭС), вальваха, валеваха, оловаха ’Ardea purpurea L.’, ’чапля рыжая’ (Нік.), валяваха ’бугай, бухала (птушка)’ (Некр., Маш., Гайдукевіч, Працы ІМ, 6), палес. вол`оваха, волюваха, волювака, волювак, воловаха, вол`л`аха, олеваха ’чапля рыжая, Ardea purpurea L.’ і ’чапля шэрая, Ardea cinerea L.’, дыял. валяваха, волік ’Ardea stellaris L.’, паўдн.-зах. волюваня 'Ardea cinerea L.’, бойк. вол`ован`і ’чапля’ (Нікан., Бел.-укр. Ізал., 62). с. 49

Валява́ха₂ ’непаваротлівы чалавек’ (КЭС); ’лянівая’ (Мат. Гом.). с. 49

Валявы́ ’з моцнай воляй’ (КТС). Да воля (гл.). с. 49

Валя́й! ’шпар!, валі!’ (КТС). с. 49

Ва́лянка₃ ’суконная вялікая хустка’ (3 нар. сл.). с. 49

Валяну́ць ’пайсці густа (пра снег); ударыць’ (КТС). Да валіць. с. 50

Валяр`я́н ’травяністая лекавая расліна, Valeriana officinalis L.’ (БРС, КЭС, Сцяшк. МГ, Кіс.). Іншыя назвы: маун, аўрыян, дуброўка, капроўнік лесавы, грудоўка. с. 50

Валяр`я́нка ’лякарства’ (КТС). с. 50

Валя́ць ’прымушаць паваліцца’ (БРС, Яруш.). с. 50

Валя́ч ’лайдак, лежань’ (гродз., КЭС). Да валяць, валяцца, с. 50

*Вамі́т, воміт ’рвота, ваніты’ (КЭС). с. 50

Вампі́р ’крывасмок, міфалагічная істота’ (КТС). с. 50

Вампі́р-трава ’пэўны від травы’ (КТС), вампір (заал.) ’тс’ (БРС). с. 50

Вана́дый ’рэдкі метал’ (КТС). с. 50

Ванго́р ’сом’ (КЭС, Інстр. II), вангор, вангош ’вугор’ (КЭС), вангош ’уюн’ (КЭС). с. 50

Ва́нгыля ’евангелле’ (Грыг.), вангаля ’тс’ (Мядзв.), ваянгелле ’тс’ (Шпіл.). Да евангелле (гл.). с. 51

Ванда́л ’жорсткі чалавек’ (КТС). с. 51

Вандзігаць ’напружана працаваць (?)’ (КЭС): «А што ж, браток, мая справа такая: свята адпачывай, будні працуй. Была пара, вандзігаў і я так, ого-о!» (Ц. Гартны). с. 51

Вандзі́цца ’плакаць’ (КСП). Да вандза (гл.). с. 51

Вандзі́ць ’вэндзіць’, вандзоны ’вэнджаны’ (Шатал.). с. 51

Вандзэ́лак₂ ’званочак у каня на шыі’ (КЭС). с. 51

Вандлі́на, ванглёнка, вянгліна ’вэнджанае мяса’ (Касп.). с. 51

Вандо́л ’невялікая выбоіна, ямка’ (КЭС, Касп.); ’ухаба, выбай, калдоба’ (Яшк.), вандола (Сцяшк. МГ). с. 51

Вандраваць (БРС), вандриваць i мандриваць ’падарожнічаць’ (Шн., Песні). с. 51

*Вандруга, вандрюга ’бадзяга’ (Нас.). с. 52

Вандэр-вон ’ідзі прэч!’ (Нас.). с. 52

Вандэ́я ’контррэвалюцыйныя выступленні’ (КТС). с. 52

Ване́нка ’драўлянае карыта’ (КЭС), валёнка ’драўляная пасудзіна, кадушка’, вальне́нка ’скрынка для сала’ (Сцяшк. МГ), ва́лянка ’пасудзіна з дошчак (авальнай формы) для захоўвання высевак’ (Сцяц.). с. 52

Ване́ць ’смярдзець’ (Бяльк.). с. 52

Ванжэ́ўнік ’месца, дзе водзяцца вужы’ (КТС). с. 52

Ванзо́нка ’вэнджаны кумпяк’ (КЭС). с. 52

Ванзэ́лак ’вузельчык, клунак’ (КТС), вандзэ́лак "тс’ (КЭС). с. 52

Ванілі́н ’пахучае рэчыва’ (КТС). с. 52

Ваніль ’плады трапічнай расліны’ (КТС). с. 52

Ванітава́ць ’рваць’ (БРС, Інстр. II, Федар., 1, Янк. БП, Шн., 2, КТС). с. 53

Вані́ты ’стан, калі чалавеку моташна, млосна; моташнасць, млоснасць’ (КЭС). с. 53

Ва́нна (БРС), вальня ’ванна’ (КЭС). с. 53

Ванта́жыцца ’сур`ёзна, не на жарт бароцца’ (Мядзв.). с. 53

Вантрабя́нка ’страўнік або тоўстая кішка, начыненая вантробамі’ (БРС, Вешт., Інстр. I); ’каўбаса з вантробаў’ (КСТ). с. 53

Вантро́ба (БРС, Бір. Дзярж., Інстр. I, Нас.), вантроб`е ’тс’ (Касп.), вантробкі ’лівер’ (Малч., Нас.), вантробы ’трыбухі’ (Сцяшк. МГ, Шн., 2). с. 53

Ванту́рнік ’авантурыст’ (Нас.). с. 53

Ванту́рыць ’быць авантурыстам’ (Нас.). с. 54

Ва́нты ’марскія снасці’ (КТС). с. 54

Вануглік ’чалавек, ад якога смярдзіць’ (Касп.). с. 54

Ванцак ’хвароба жывата’ (Сцяшк. МГ); ’падучая’ (Шат., Касп.); ’рэзь у жываце’ (БРС). с. 54

Ванца́ты ’нервовы, шалёны’ (КЭС). с. 54

Ванца́ч ’хвароба жывата’ (Жд.). Гл. ванцак. с. 54

Ванцы́пар ’нячысцік, чорт’ (Бяльк.). Гл. анцыпар. с. 54

Ванця́ць ’абняславіць’ (КЭС). с. 54

*Ва́нчас, ванчос, ванчэс, ванчус ’дубовы брус, клёпкі, дошкі на клёпкі’ (Кольб., КЭС, Гарб.); ’від лесаматэрыялу’ (КСТ). с. 54

Ваню́х ’лясны клоп’ (Шатал.). Да ванець (гл.). с. 55

Ваню́чка ’мяккая трава з непрыемным пахам’ (Бяльк.) Да ванючы. с. 55

Вао́бак ’стараною (ехаць)’ (Нас.). с. 55

Вао́даль ’удалечыні’ (Нас.). с. 55

Ва́пак ’залежы вапны’ (Яшк.). с. 55

Ва́пельнік ’рабочы, што здабывае вапняк, вапну’ (КТС). с. 55

Ва́пеннік ’рабочы, які працуе ля вапельні’ (КТС). с. 55

Ва́пенніца ’яма для гашэння вапны’ (Др.-Падб., Гарэц.). Да вапна (гл.). с. 55

Вапі́ць ’плакаць, выць’ (Нас.). с. 55

Ва́піць ’бяліць вапнаю’ (Касп.). Да вапа (гл. вапна). с. 55

Ва́пна ’рэчыва белага колеру, якое здабываецца з вапняку’ (БРС, КЭС, Гарэц., Грыг., Мядзв., Яруш.). с. 55

Вапнава́нне ’ўнясенне вапны ў глебу’ (КТС). с. 55

Ва́пнаўка ’расліна сямейства гваздзікавых, Gypsophila L.’ (Kic., БРС). с. 56

Вапня́к ’горная парода, якая мае ў сабе вапну’ (БРС). с. 56

Bap ’кіпецень, вар’ (БРС, КЭС, Гарэц., Мядзв., Яруш.). с. 56

Вара́ва ’мноства’ (Мат. Гом.). Гл. арава. с. 56

Варава́ты ’насцярожаны, патайны’ (КТС): «шэпча варавата». Да вараваць₁ (гл.). с. 56

Варава́ць₁ ’абстаўляць умовамі, меркаваць’ (КЭС), варавацца ’насцярожвацца’ (КТС); ’асцерагацца, не асмельвацца’ (КПС); ’сцерагчыся, абавязвацца’, павароўвацца ’пабойвацца, асцерагацца’ (КЭС). с. 56

Варава́ць₂ ’прытрымліваць плыт якарамі’ (КСТ). Да вараваць₁. с. 57

*Варава́ць₃, вароваць ’падсоўваць на сталюгах калодку пры дапамозе тапара’ (КСТ). с. 57

Вараві́ты ’паганы, звяглівы; кашлаты (пра сабаку)’ (Сержп., Грам.); ’тс (пра чалавека)’ (Янк₁). Да варава́ць₁. с. 57

Варажба́ ’гаданне’ (Гарэц.); ’чараўніцтва’ (Яруш., 118). с. 57

Варажбі́т ’чараўнік’ (Гарэц., КЭС, Яруш.), варажбітка ’чараўніца’ (Шн., 2, Яруш., Сцяшк. МГ). Да варажба с. 57

*Ва́ражкі, варашкі ’рукавіцы з адным пальцам’ (ДАБМ, 948). с. 57

Варажы́на ’злодзей’ (Мат. Гом.). с. 57

Варажы́ць ’гадаць, чараваць’ (БРС, Інстр. II, Гарэц., Яруш.). с. 57

Варажэй ’чараўнік’ (Сцяц., Юрч.). Да варажьщь. с. 58

Варакуза ’няўклюда’ (Шатал.). с. 58

Вараку́ша, варакушка ’птушка атрада вераб`іных, Luscinia svecica, кралька’ (КТС, Інстр II). с. 58

Вара́н ’буйная яшчарка’ (КТС). с. 58

Варане́ц ’вараны конь’ (Шн., 2). Да вараны. с. 58

Ва́ранік ’піражок вараны з начынкай’ (Вешт. дыс.). с. 58

Ва́ранкі ’вараныя грыбы’ (Мат. Гом.). с. 58

Вараннё ’падобныя да варон птушкі’ (3 нар. сл.). с. 58

Варану́ха ’від гарэлкі з віна, піва, мёду і каліны’ (Шпіл.). с. 58

Вараны́ ’чорнага колеру’ (Яруш.). с. 58

Вараня́к ’крук, крумкач’ (Дразд.). Да воран або вараны́. с. 59

Варапа́й ’фальклорны эпітэт мужа або жаніха; эпітэт каравая’ (КЭС). с. 59

Вараскацца ’пэцкацца’ (Мядзв.). с. 59

Ва́ратак ’вар’ (Жд.), вара́так ’тс’ (Сцяшк. МГ). с. 59

Варатня́ ’адна палавіна дзвярэй ці варот’ (Шат.). Да вароты. с. 59

Варато́к₁ ’ворат у шахце для падымання вугалю’ (КТС). Да ворат (гл.). с. 59

Варато́к₂ ’частка шкуры, як і пашына, лапа, пры раскроі’ (КЭС). с. 59

Варахава́ты ’непрасохлы’ (КДС); ’варахаватае сена’. с. 60

Варахо́бкі ’старыя малавартасныя рэчы’ (КЭС): «збірай свае варахопкі ды ідзі вон з хаты». с. 60

Вараца́кі ’ваніты’ (лаг., КЭС). Да вараціць (?). с. 60

Вараца́ць ’ванітаваць’ (КСП, Касп.). с. 60

Вараці́ла₁ ’вал у варштаце ткацкім’ (КЭС, Тарнацкі, Studia, Дразд., Клім.), варацідла ’частка ткацкага станка’ (КТС); ’навой’ ’тс’ (Шатал.) с. 60

Вараці́ла₂ ’дзелавы чалавек’ (КСП), варацідла ’дзялок’ (КТС). Да варочаць (справамі), вараціць. с. 60

Варача́нка ’лішак асновы ў шырыню (як вынік памылкі)’. с. 60

Варжа ’драўляны садок для захавання жывой рыбы’. с. 60

Варзе́каць ’размазваць што-небудзь густое’ (Бяльк.). с. 60

Варкава́ць ’буркаваць’ (Яруш.), варкува́ць (Бяльк.). с. 61

Варката́ць ’мурлыкаць’ (БРС). Вытворныя ад яго: варкатня́, варкату́ння, варкату́н, варкату́ха, варко́цік (Нас.). с. 61

Варлаво́кі ’чалавек з вялікімі вачамі наверсе’ (полац., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), варлаво́кій ’касавокі’ (Грыг.). с. 61

Варня́цца ’марнець (адносна слабага чалавека)’ (КЭС); ’ледзь жыць, існаваць, вельмі мала працуючы па слабым здароўі ці па старасці’ (Янк. I, 46). с. 62

*Варо́вана ’схованкі’: «Мы бу́дз`ам гул`а́ц` у варо́вано» (Сцяшк. МГ). с. 62

*Вароваць, варовать ’абумоўліваць’ (Гарб.). с. 62

Варо́жка ’варажбітка, жанчына, што займаецца варажбой, варожыць’ (Бяльк., Янк. III). с. 62

Варо́к (ворак) ’кашалёк’ (Яруш.); ’мяшок на грошы, капшук’ (Бяльк.). с. 62

Варо́нік ’піражок з ягадамі’ (Федар., 7). с. 63

Варонін сыр, вароніна жыта ’галаўня ў жыце’ (палес., Выг.). с. 63

Варо́нка ’адтуліна; лаз на гару, ход у склеп і г. д.’ (Тарн., Маш., Сцяшк. МГ, Жд., 2); ’дупло’ (Шатал.). с. 63

Варо́ннік ’Veronica officinalis’ (Кіс.). с. 63

*Варо́нца, варо́нцэ мн. л. ’бульбяны суп; суп наогул’ (Вешт.). с. 63

Варо́паўка ’зялёная жаба’ (Сцяшк. МГ}; ’каравая земляная жаба’ (Мядзв.); ’жаба; слабы, непаваротлівы чалавек’ (Бір. Дзярж.), варопаўка, вярэпаўка (Інстр. II). с. 63

Варо́ты ’вароты’, ворота ’дзверы ў хляве’ (Шушк.). с. 64

Варо́ўкі ’пчолы, якія крадуць мёд у другіх вуллях’ (Інстр. I). с. 64

Варо́ўня ’цёплы свіран, куды ставяць на зіму капусту, бульбу і інш.’ (Мядзв.). с. 64

Варо́хаць, варо́хацца ’варушыцца з шумам; варочаць (сена і да т. п.)’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.). с. 64

Варо́чаць, варо́чацца ’аддаваць назад’ (Шат., Касп., Нас., Яруш., 27, КЭС, лаг.; Гарэц.); ’варочаць, паварочваць; варушыць і г. д.’ (БРС, КЭС, лаг.; Яруш., Касп., Бяльк., Сцяшк. МГ); ’валіцца на дол і да т. п.’ (КЭС, БРС). с. 64

Ва́рпа ’веялка’ (Жд., Янк. Мат.). с. 65

Варсава́ты ’з крапінкамі (пра яблыкі)’ (Касп.). с. 65

Варсану́ць ’піхнуць, штурхануць’ (Янк. II, Бяльк., Арх. ГУ), варса́нуць ’штурхануць’ (Арх. ГУ). с. 65

*Варса́ць, ворса́ть ’калоць з разбегу ў бок’ (Мядзв.), ва́рсаць ’кідаць’ (КЭС), варса́ць або́ры ’працягваць аборы праз вуха лапця’ (Маш.). Сюды ж і варсану́ць ’піхнуць, штурхнуць’. с. 65

Варста́к ’ткацкі станок’ (Сцяшк. МГ). с. 65

Варста́т ’ткацкі станок’ (Сцяшк. МГ, Шатал.); ’сталярны станок’ (Шатал., Сцяшк. МГ); ’драўляная квадратная скрыня пад жорнамі’ (КЭС). с. 65

Варся́нка ’расліна варсянка, Dipsacus’ (БРС). с. 66

Варт, варта ’адпаведны, каштоўны, належны І да т. п.’ (Сцяшк. МГ); ’каштуе, заслугоўвае’ (Шат., Гарэц.); ’годны’ (Яруш., Булг.). У тым самым сэнсе ўжываецца і ва́рта ’належыць; трэба’ (КЭС, лаг.; БРС, Гарэц., Шпіл., Мядзв., Касп., Шат., Нас., Бяльк.). с. 66

Ва́рта ’варта, ахова’ (КЭС, лаг.; БРС, Яруш., Гарэц., Бесар., Сцяшк., Мядзв., Шпіл., Нас., Шат., Касп., Бяльк.). с. 66

Вартава́ць ’вартаваць, ахоўваць, пільнаваць’ (БРС, Гарэц., Інстр. III, Шпіл., Шат., Касп., Нас., Бяльк.). с. 66

Вартавы́ (КЭС, лаг.) ’вартаўнік’. с. 66

Ва́ртасць (Шат., Нас., Шпіл., Гарэц.; КЭС, лаг.; Інстр. III, БРС). с. 66

Вартаўні́к ’каравульны’ (БРС, Шат., Гарэц., Шпіл., Касп.), вартувни́к. (Бесар.). с. 66

Вартаўні́чы ’вартаўнік’ (БРС). с. 66

Ва́рты (БРС, Касп., Нас., Яруш., Гарэц., Шпіл., Бяльк.). с. 67

Вару́нак ’акалічнасць, абставіны’ (Яруш.), вару́нкі ’ўмовы’ (Гарэц.); ’акалічнасці, умовы’ (Др.-Падб.). с. 67

Вару́нкі ’бульбяны суп; агульная назва супа’ (Вешт.). с. 67

Вару́хаць, вару́хацца ’рухаць, рухацца, хістацца і да т. п.’ Гл. варушы́ць, варушы́цца. с. 67

Варушкі ’вясеннія апенькі’ (Інстр. II); ’род грыбоў’ (Грыг.). с. 67

Варушы́ць ’варушыць, пераварочваць’ (Гарэц., Шат., Касп., Бяльк.); ’рухаць’ (Яруш., БРС), варушы́цца ’рухацца, катацца’ (Касп., Гарэц., БРС, Яруш., КЭС, лаг.). Сюды ж вару́хаць, вару́хацца ’рухаць, рухацца, кратацца’ (Др.-Падб.), варо́хаць (Гарэц., Др.-Падб.). с. 67

Ва́рфыл ’вэрхал, трывога’ (Бяльк.). с. 68

Вархава́ць ’ачышчаць зерне, веяць’ (КЭС, Касп.), ва́рха ’арфа, веялка’ (Шат., Касп.). с. 68

Ва́рхал ’скандал, шум’ (Касп., Нас.). с. 68

Вархо́ліцца ’патрохі сварыцца’ (КЭС, лаг.). с. 68

Ва́рхыт ’вэрхал, бесталковы шум, гам’ (Бяльк.). с. 68

*Варца́ць, ворца́ть ’ванітаваць (пра дзяцей)’ (Мядзв.). с. 68

Варча́к₁ ’ворчык’ (Гарэц., Бяльк.), таксама во́рчык. с. 69

Варча́к₂ ’прыпражны конь’ (БРС, Нас.). с. 69

Варча́ць ’бурчаць’ (Яруш., Бесар.). с. 69

Варша́ўка ’гатунак бульбы’ (Янк. I, Шатал.). с. 69

Ва́ршаўка ’атора; машына для ачысткі ад мякіны змалочанага зерня’ (Янк. Мат.). с. 69

Варшта́т ’варштат; ткацкі станок’ (БРС, Гарэц., Інстр. II, Влад., 199). с. 69

Ва́рыва ’варэнне (працэс)’ (Юрч., Янк. I, БРС); ’агародныя расліны, што ўжываюцца да стравы’ (КЭС); ’гародніна’ (Шат., Касп., Янк. БП, Др.-Падб., Янк. I, 47); ’сцяблы і лісце буракоў’ (ДБА, 868, Бяльк., Касп., Гарэц., Юрч.); ’буракі’ (Касп.), у дыял. ва́ріво, ва́рэво, ва́рво, ва́рыво (гл. Вештарт, Лекс. Палесся, 129). с. 69

Ва́рыжкі ’пальчаткі’ (Касп.). с. 69

Вары́згацца ’займацца пустымі размовамі; доўга з чым- небудзь вазіцца’ (Мядзв.), вораскаться ’тс’ (Мядзв,), вары́згаць ’гаварыць бязглузда і недарэчна’ (КЭС). с. 70

Варыўня́, вараўня́ ’наогул памяшканне для захоўвання гародніны’ (гл. ДАБМ, карта 240, Шат., Касп., Вештарт, Лекс. Палесся, 131, БРС, Шушк, Яруш., Бір. Дзярж., Маш., Сцяшк. МГ, Некр., Інстр. II, Мядзв., Шн., Жд.), варо́ўня (Касп.). с. 70

Вары́х! ’выклічнік, які выражае хуткае раскачванне’ (Гарэц.). с. 70

Вары́ха́ць ’разгойдваць, хістаць’ (Гарэц.). Адсюль выклічнік вары́х! с. 70

Вары́ць₂ ’моцна грэць (аб сонцы)’ (Некр., Інстр. I); ’парыць (аб надвор’і)’ (Клім.). с. 70

Варэ́йка ’гліняны гаршчок, гаршчок’ (Янк. Мат., Інстр. I, Бяльк., Шатал.). с. 71

Варэ́нік ’варэнік’ (Янк. Мат., БРС, Яруш., Шат., Сцяшк. МГ), таксама вярэ́нік, варэ́ннік (Гарэц., Юрч.). с. 71

Варэ́нне ’варка, варэнне (працэс)’ (БРС, Гарэц., Нас.); ’варэнне’ (БРС, Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк. МГ). с. 71

Вар`я́т (Шат., Касп., Сцяшк. МГ, БРС). с. 71

Ва́сан ’тытул-зваротак у дробнай польскай шляхты, а таксама сярод беларусаў’ (Мядзв.); ’пан’ (Др.-Падб.), васа́н ’тс’ (Гарэц., Касп.). с. 71

Васіле́ц ’журавель звычайны’ (КЭС). с. 72

Васілёк ’валошка’ (БРС, Бяльк., Шат., Касп., Сцяшк. МГ); ’пустазелле’ (КЭС), васількі́ ’Centaurea cyanus L.’ (Бейл.), ва́сількі ’тс’ (Мядзв.), ва́сі́лька (Шатал.). с. 72

Васкаве́нь ’мяшок для сыроў’ (Мат. дыял. канф., 74). с. 72

Васко́ўка ’васкоўка (папера)’ (БРС). с. 72

Васко́ўнік ’расліна васкоўнік’. с. 72

Васо́лы ’вясёлы’ (Сцяшк. МГ). с. 72

Ва́спан ’зваротак ваша міласць, пан’ (БРС, Нас., Шат., Мядзв., Бір. Дзярж.), васпа́н ’тс’ (Гарэц., Касп.). с. 72

Васпа́ня, васпа́ні ’зваротак пані’ (Нас., Касп., БРС, Бір. Дзярж., Гарэц.). с. 72

Васпо́льза ’карысць, польза’ (Бяльк.). с. 73

Васпо́льзываць ’скарыстаць, выкарыстаць’ (Бяльк.), васпо́льзывацца (Бяльк.). с. 73

Васто́рг ’захапленне’ (Яруш.). с. 73

Вастраку́тнік ’вастракутнік’ (БРС), вастраку́тны (БРС). с. 73

Вастры́ца₁ ’расліна вастрыца, Asperugo L.’ (Kic.). с. 73

Вастры́ца₂ (заал.) ’вастрыца’ (БРС). с. 73

Вастрэ́ц (бат.) ’вастрэц’ (БРС). с. 73

Васці́гнуць ’пачацца’ (Жд., 2). с. 73

Вась-вась-вась ’падзыўныя словы для кормнага кабана’ (Янк. III). с. 73

Васьме́рні мн. л. ’тканіна, палатно, тканае ў восем нітоў’ (Бяльк.). Да осмеро (параўн. васьмяры́к) ’восем’. с. 74

Васьмяры́к ’васьмёрка (коней)’ (БРС); ’жылое памяшканне з васьмі кватэр’ (Жд.); ’20 кап. срэбрам’ (Грыг.). с. 74

Васэ́ля ’вяселле’ (Сцяшк. МГ). с. 74

Васэрва́га ’інструмент для вызначэння гарызантальнай лініі пры будаўніцтве’ (Сцяшк. МГ). с. 74

Ват ’ват валочаць па затокам (лавіць рыбу)’ (Серб.), ва́та (Шат.). с. 74

Ва́та ’вата’ (БРС); ’баваўняная пража дамашняга прадзення’ (Влад., 198). с. 74

Вата́га ’ватага’ (Др.-Падб.); ’арцель сплаўшчыкаў’ (Кольб.). с. 75

Ватачнік ’расліна ватачнік, Asclepias L.’ (БРС, Kic.), с. 75

Вато́ ’нядаўна, зусім нядаўна’ (Янк. II); ’хутка’ (Жд.: «Вато́ я вы́йду, пачака́й»). с. 75

Ва́тман ’ватман, ватманская папера’ (БРС). с. 75

Вато́вы ’ватны’ (БРС, Нас., Шат., Касп.). с. 75

Вато́ўка ’ватнік, ватоўка’ (БРС); ’адзежына на ваце’ (Бяльк., Нас., Касп.); ’кароткая вопратка на ваце’ (Жд., Шат.); ’верхняя жаночая вопратка кароткага памеру з купленага матэрыялу’ (Інстр. I, 76). с. 75

Ватро́ўка ’ятроўка, жонкі родных братоў адна для адной’ (Бяльк.). Дыялектная форма да ятроўка (гл.), с. 76

Ватры́на ’астаткі зерня пасля абмалоту разам з астаткамі калосся’ (КЭС). с. 76

Ваўкава́ты ’ваўкаваты, нелюдзімы, дзікаваты’ (БРС), вовкова́ты (Бесар.), с. 76

Ваўкала́к ’пярэварацень’ (Касп., Нас., БРС, Інстр. II, Гарэц., Мал.), ваўкала́ка (Янк. III, Інстр. II), вавкула́к (Грыг.), вовкула́к (Клім.), воўколака (Шн.). с. 76

Ваўкува́тый ’трохі недасушаны, вільготны’ (Бяльк.). с. 76

Ваўня́нка ’грыб ваўнянка’ (БРС, Нас., Касп., Сцяшк. МГ), вавня́нка, вовня́нка ’вельмі горкі грыб (Lactaria necator)’ (Лысенка ССП); пераносна ’чалавек з дрэнным характарам’. с. 77

Ваўрэ́ць ’моцна спацець’ (Касп., Гарэц., Яруш., Бяльк.). с. 77

Ваўча́нка ’хвароба ваўчанка’ (БРС). с. 77

Ваўчкі́ ’расліна Bidens, ваўчкі’ (БРС, Кіс.); ’Pedicularis palustris L.’ Да воўк. с. 77

Ваўчо́к ’дзіцячая цацка’ (БРС). с. 77

Ваўчу́г ’расліна стальнік, Ononis arvensis L.’ (БРС, Кіс., Гарэц.), таксама ваўчу́к, ваўчу́га, с. 77

Ваўчынец ’воўчая ягада, Daphne’ (Інстр. II); ’Daphne mezereum L.’ с. 78

Ва́ха ’вахта, пост вайсковы’ (Сцяшк. МГ). с. 78

Вахка ’расліна капытнік балотны, Galla palustris L.’ (Kic., Інстр. II). с. 78

Вахла́к, вахля́к. Гл. вахля́ць. с. 78

Вахля́ць ’ляпіць, мазаць; рабіць што-небудзь на скорую руку’ (Нас.), с. 78

Ва́хмістр, вахмістраваць ’вахмістр’ (БРС; параўн. і Нас.). с. 78

Ва́хныль ’вухналь, цвік, якім прыбіваюць падкову да капыта’ (Бяльк.). с. 78

Вахра́ ’жмут шэрсці’ (Нас.); ’кутасы ў хустцы’ (Бяльк.). с. 79

Ва́хта₁ ’вахта, пост’ (Нас., БРС). с. 79

Ва́хта₂ ’хвалі на рацэ; кругі ад кінутага ў ваду прадмета’ (Сцяц.). с. 79

Вашава́ць ’глыбока рыць’ (Шат.); ’калыхаць’ (Сцяц.), вашаваць\\вайшаваць ’цяжка працаваць; падымаць, варочаць; калыхаць; рыць зямлю (аб свіннях)’. с. 79

Вашэ́ць ’вашэць, ягомасць, ваша мосць’ (Бяльк.), ва́шэць ’тс’ (Нас., Бесар., Шпіл.), вашаць (Шат., Гарэц.), вашаць, вашэць (Яруш.). с. 79

Веве́рыцы ’вавёрка’ (ДАБМ, 897). с. 80

Ве́гаць ’пучок саломы, сухой травы, мачалка для мыцця посуду’ (Мал., Шпіл.). с. 80

Ве́йка (БРС, Шатал., Сцяшк. МГ). с. 81

Век ’жыццё, вечнасць, час і да т. п.’ с. 81

Векаві́сты, векуі́сты ’вечны’ (Шн.). с. 82

Ве́кша ’вавёрка’ (ДАБМ, 897, Гарэц., Касп.). с. 82

Ве́ле ’шмат, многа’ (Сцяшк. МГ). с. 82

Велісаза́р ’сузор’е (Плеяды?)’ (Касп.). с. 82

Ве́льбіць ’хваліць, праслаўляць’ (Нас.). с. 82

Велька́ноц ’вялікдзень’ (Жд., 2). с. 82

Ве́льма (Шат., Бяльк.), ве́льмі (Нас., Касп., Бяльк.). с. 82

Велягу́р, велягу́ра ’перарослы’ (Нас.), велягу́рны, велягу́рысты ’высакарослы; велічны; высакамоўны; фанабэрысты; пышны’. с. 82

Ве́нца ’абадок (пасудзіны); абадок, кольца’ (БРС, Шатал.). с. 83

Ве́нцер (БРС, Шат., Сцяшк. МГ). с. 83

Верабе́й ’верабей’ (Нас., Шат., Касп., Бяльк.). с. 84

Ве́рад (БРС, Шат., Шатал.), верадава́ты. с. 84

Верадава́ць (Бяльк.) ’дэспатычна распараджацца кім-небудзь’. с. 84

Ве́раме ’час’ (Нас.: ве́реме). с. 84

Верані́на ’вінегрэт’ (Бяльк.); ’лямешка’ (Нас.). с. 85

Ве́раск ’крык, верашчанне’ (БРС, Нас.). с. 85

Ве́рацень ’гоні’ (Жд., 2, Яшк.), вераце́нь ’загон’ (Сцяшк. МГ). с. 86

Вераце́я ’ўзгорак сярод балота’ (Касп.); ’падрыхтаванае пад поле месца; вугал або клін поля’ (Яшк.). с. 86

Верацёльніца ’доўгі дажджавы чарвяк’ (Шат.). с. 86

Верашча́ка, варашча́ка і т. п. ’мясны адвар з рабрынкамі, каўбасой, мясам, падбіты мукой’ (БРС, Нас., Шат., Сцяшк. МГ, Вешт.). с. 86

Верашча́ць (БРС, Нас., Касп., Шатал.). с. 86

Верая́ ’шулы, на якіх вісяць дзверы’ (БРС, Касп., Арх. Бяльк.); ’слуп, на які навешваюцца вароты’ (Гарэц.), верая́ ’тс’ (Шн.), вірая́ (Рам.), верія́ ’саха ў студні. з жураўлём’ (ДАБМ, 808). с. 86

Ве́рвы мн. л. ’вяроўка, на якой вісіць калыска’ (КЭС). с. 87

Верлаво́кі 'лупаглазы, касаглазы’ (Др.-Падб., Гарэц., Нас., Касп., Лысенка ССП). Гл. варлаво́кі. с. 87

Ве́рлык ’бялок вока’ (Касп.). с. 87

Be'pxнік₁ ’адтуліна для дыму ў столі курнай хаты, якая выкарыстоўваецца ў якасці коміна’ (мін. Зял., 2, гродз. Шн., 3). с. 87

Верхнік₂ ’верхні камень у жорнах’ (Інстр. III, полац., КЭС). с. 87

Ве́рхніца ’верхняя кашуля’ (Юрч.). с. 88

Верцел ’завостраная палка, на якой смажыцца мяса’ (КТС). с. 88

Ве́рцень ’вецер; нячыстая сіла’ (Мат. Гом.). с. 88

Верціхвост ’разнавіднасць вераб`я’ (КТС). с. 88

Верцішыйка ’круцігалоўка, Jynx torquilla’ (Інстр. II). с. 88

Верць! — выклічнік, які азначае ’рэзкі паварот, хуткасць руху’ (КТС, Мядзв.). с. 88

*Верцяла, зах.-палес. верт`ола́ ’вір у рацэ, возеры; на месцы, дзе б`е крыніца’ (Яшк.). с. 88

Ве́рцяха ’макацёр’ (Сцяшк. МГ), гродз. верцеха ’тс’ (Шн., 3), камянецк. вэрцюха́ ’вялікая гліняная міска’ (Шатал.), драг. вэ́ртяга ’макацёр’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), бяроз. вэртэга́ (Шатал.). с. 88

Верч, ве́рчйк ’скрутак вычасанага льну ці канапель’ (Уладз.), верч ’скрутак лыка’ (Шат.), мсцісл. ’лазовы скрутак, с. 89

Верш (Нас., БРС, КТС, Гарэц.), с. 89

Ве́рша ’прылада лавіць рыбу’ (БРС, Гарэц., Сцяшк. МГ); ’венцер’ (Мат. Гом.); ’рыбалоўная прылада з дубцоў або дроту (ніцей) з конусападобным уваходам’ (КТС, Крыв., Шатал.). с. 89

Вершадзь ’вяршыня вугла’ (Дуж-Душ;). с. 89

Вершалі́на ’вяршаліна дрэва’ (жыт., Мат. Гом.), парыц. ’верхняя частка дрэва з суччам’ (Некр.); ’барана, від сахі’ (Сержп.). Літар. вярша́ліна (БРС). с. 89

Вершкаванне ’зрыванне верхніх суквеццяў і падчышчванне ніжняга лісця ў некаторых сельскагаспадарчых культур’ (КТС). с. 90

Вершнік ’коннік, верхавы’ (Яруш.). с. 90

Вершнячкі́ мн. л. ’верхнія фіранкі’ (Мат. Гом.) с. 90

Вершча́ка (Нас.). Да верашча́ка (гл.). с. 90

Верыдаваць ’вяршыць, кіраваць, выклікаючы незадавальненне асяроддзя’ (КТС, Р. Сабаленка). с. 90

Верыйня́ ’верая; шулы, да якіх прымацоўваюцца вароты’ (Бяльк.) с. 90

Ве́рыць ’быць цвёрда перакананым, давяраць каму- небудзь; быць рэлігійным’ (КТС, БРС). Да ве́ра (гл.). с. 90

Верэ́я ’верая’ (Сцяшк. МГ), верая́ ’шула, слуп у плоце’ (БРС), с. 90

Весажо́р ’сузор`е ў сем зор’, вісажы́р, вісыжа́р ’сузор`е’ (Бяльк.), зах.-палес. высожа́р ’Плеяды’ (Маш., Atlas, 3); с. 91

Весаўшчы́к ’вагаўшчык’ (Яруш.), с. 91

Веселава́ты ’трохі вясёлы’ (КТС). с. 91

Веселата́ ’стан весялосці’ (Шат.) с. 91

Весілка ’ручка (чайніка)’ (КТС). Да вясло́₂ (гл.). с. 91

Веслава́ць ’гнаць лодку вяслом, грабці вёсламі’ (Янк. I, БРС, КТС), докш. віслава́ць ’тс’ (Янк. Мат.). с. 91

Веслано́гія мн. л. ’атрад вадаплаўных птушак, пальцы ў якіх злучаны перапонкамі; атрад ніжэйшых ракападобных’ (БРС, БелСЭ). с. 92

Ве́сліца ’лесвіца’ (Мат. Гом.) с. 92

Веснавей (паэт.) ’веснавы вецер’ (КТС) с. 92

Веснаво́е ’рунь’ (добр., Мат. Гом.), с. 92

Веснаплынь (паэт.) ’пачатак вясны’ (КТС, П. Трус) с. 92

Веснаўскі ’вясенняе парасё’ (КТС, Я. Ермаловіч); с. 92

Веснаход (паэт.) ’хада вясны, надыход светлых, радасных падзей, з`яў’ (КТС); ’назва арганізацыі маладых пісьменнікаў і мастакоў Заходняй Беларусі’ (з 1927 г.). Да вясна́ (гл.) і ход (гл.). с. 92

Веснацвет (паэт.) ’веснавая пара, калі краскі пачынаюць буйна цвісці’ (КТС, М. Хведаровіч). с. 92

Веснашум (паэт.) ’радасны надыход вясны, новых падзей’ (КТС, М. Машара). Да вясна́ (гл.) і шум (гл.). с. 92

Весні ’вясновы, вясенні’ (КТС, Сцяшк. МГ), с. 92

Ве́снік ’вястун’ (КТС); ’бюлетэнь, часопіс’ (БРС). с. 93

Ве́снікі мн. л. ’вароты ў двор, зробленыя з дошак. або з лазы’ (карэліц., Янк. Мат.), ве́сьнікі ’вароты’ (Касп., Чач.), в(іе́)сьнікі ’шырокія вясковыя вароты, брамка’ (Мал.), вілен., мін., гродз. ве́снікі ’простыя вясковыя вароты’, ве́снічкі ’вузкія, як прайсці чалавеку, дзверы ў плоце, варотцы’ (КТС). с. 93

*Весніна́, вэснина́ ’вясенняе ворыва’ (палес., Выг.). с. 93

Весніць (паэт.) ’рабіць вясёлым, вясеннім, марыць аб надыходзе нечага вясёлага, шчаслівага’, весніцца (паэт.) ’буйнець, разгарацца, станавіцца вясёлым’. с. 93

Ве́сніцы ’плот з варотамі ў канцы вёскі’ (БРС, КТС), петрык. весніца ’тс’ (Мат. Гом.), маг., бабр., саліг. ве́сніцы//ве́шніцы (Бір., Шат.), усх.-палес. вешніца, вешніцы. ’тс’ (Нар. сл.), весьніцы, вес`н`іцы ’вароты ў двор’ (БРС, Арх. Бяльк., Сцяц. Hap., КТС, Сцяшк. МГ); ’вароты з перакладзін’ (Шат.); ’варотцы, фортка’ (Сцяшк. МГ), зэльв. ’вароты ў загарадзе, хляве’; ’рэдкія зубы’ (Сцяц.). с. 93

Весны ’вясенні, вясновы’ (КТС). с. 94

Вест ’захад, заходні вецер’ (КТС, БРС) с. 94

Веставаць (паэт.) ’паведамляць, абвяшчаць’ (КТС, Н. Чарнушэвіч) с. 94

Веставы́ ’ардынарац, пасыльны’ (БРС, КТС); ’кур`ер, лістаносец, паштар’ (Бяльк.), с. 94

Вестго́ты ’заходняе адгалінаванне готаў, якія жылі на тэрыторыі сучаснай паўднёва-заходняй Прыбалтыкі, а ў III— IV стст. рассяліліся паміж Днястром і панізоўем Дуная’ (КДС). с. 94

Ве́стка ’паведамленне, весць’ (БРС, КТС, Яруш., Касп., Растарг.), памянш. вестачка (КТС), с. 94

Вестыбуля́рны (апарат) (анат.) ’пераддзвер`е, частка ўнутранага вуха’ (БРС, КТС). с. 95

Вестыбюль ’пярэдні пакой, пярэдняя пры парадным уваходзе ў памяшканне’ (КТС, БРС). Сюды ж вестыбюльны. с. 95

Ве́сці ’накіроўваць pyx каго- або чаго-небудзь’; ’будуючы, пракладваць у пэўным парадку’; ’мець пэўны напрамак’; ’хіліць на што-небудзь, адольваць’; ’хіліць убок ад хваробы, ап`янення’ (КТС, БРС, Касп.); ’цягнуць’ (БРС); ’валаводзіць’, весьці брэдню ’трызніць’ (Касп.), вясьці злосьць ’доўгі час злавацца, гневацца, помсціцца’ (КЭС, лаг.), навагр. весьці дзіця ’нарадзіць дзіцё’ (Кл., КТС). Ужываецца таксама з прэфіксамі: аб-, вы-, да-, з-, на-, пера-, пры-, раз-, у- і інш. у розных значэннях. Сюды ж весціся ’адбывацца, ажыццяўляцца, праводзіцца’; ’жыць, пладзіцца’; ’быць звычаем, падтрымлівацца’; ’цягнуцца кім- або чым-небудзь’ (КТС, БРС); ’цягнуцца патроху’; ’шанцаваць у жыцці’ (КЭС). с. 95

Весціна ’вестка, паведамленне’ (КТС, П. Броўка). с. 96

Весць ’паведамленне, вестка’ (КТС, БРС, Яруш.), весьць ’весці, навіна’ (Бяльк., Кр.), с. 96

Весь ’вёска’ (Гарэц.). Гл. вёска. с. 96

Весяле́ц ’журавель’ (Мат. Гом., КСТ) с. 96

Весяле́ць ’станавіцца вясёлым’ (КТС, БРС), с. 96

Весяліць ’рабіць вясёлым, забаўляць, выклікаць весялосць’, сюды ж весяліцца ’рабіцца вясёлым’ (КТС, БРС, Касп.), с. 96

Весялун ’вясёлы, жыццярадасны чалавек, жартаўнік’ (глус., Янк. Мат.; КТС, БРС, Шат., Сцяшк. МГ), с. 97

Весялуня (фальк.) ’весялуха’ (КТС, Казкі і лег.) с. 97

Весялу́ха₁ ’вясёлая жанчына, жанчына з вясёлым норавам, ахвотніца павесяліцца’ (КТС, БРС, Янк. II, Сцяшк., КЭС); ’вясёлая старая жанчына’ (Рас.), с. 97

Весялу́ха₂ ’вясёлка’ (КТС, ДАБМ, к. 312, Сцяшк. МГ, Некр., Янк. II, Яшк.), хойн., мазыр. веселу́ха ’тс’ (Мат. Гом.), с. 97

Весялуха₃ (жарт.) ’гарэлка’ (КТС), с. 97

Весялуха₄ ’жартаўлівая кароткая песня, частушка’, сюды ж ду́дка-весялу́шка (КТС). с. 97

Весялуха₅ ’грыб’ (лоеў., Мат. Гом.). с. 97

Весялу́ха₆ ’лес з павіслых бяроз, Betula pendula Roth.’; ’бярэзнік’ (дубр., крыч., Яшк.), сюды ж лёзн. весяльні́к ’лес з бяроз, Betula verrucosa Ehrh’. (Яшк.). с. 98

Весянчук — паўднёвабеларуская назва маладых істот свойскіх жывёл і птушак, якія нарадзіліся вясной (КТС). с. 98

Ве́та ’забарона, адмена якіх-небудзь рашэнняў’ (КТС, БРС). с. 98

Ве́тах ’месяц апошняй квадры, на зыходзе’ (КТС, БРС, Касп.), ветых (Яўс.), веташок (Нас, Касп., Юрч., Бяльк.), мін. веташка (Крачк.), вётах, вётак ’тс’ (Касп., Нас., Маш., Atlas). с. 98

Ветачок, ветак ’маладзік’ (гродз., вілен., Нас.). с. 98

Веташ ’старызна, рыззё’ (КТС), с. 98

Ветка₁ ’галінка’ (Грыг., Рам., 6, Касп., Бяльк.), палес. вітка, ветка ’мяцёлка проса, аўса, грэчкі’ (Выг., Шатал.), лаг. ве́тка ’некалькі кветак, якія зрасліся разам; некалькі ягад на адной галінцы’ (КЭС), с. 99

Ве́тка₂ 'чыгунка, якая адыходзіць убок ад асноўнай чыгуначнай магістралі’ (БРС, КТС), с. 99

Ве́тла ’лаза’ (мазыр., Мат. Гом.), с. 99

Ве́тлівы ’ласкавы, далікатны, прыветлівы’ (БРС, КТС, Бяльк.), сюды ж вытворныя: ветліва (БРС, Гарэц., Яруш., КТС, Бяльк.), ветлівасць ’уласцівасць ветлівага чалавека’ (БРС, Гарэц., Яруш., КТС), с. 100

Ве́тліца ’вярбовыя прысады каля дарогі’ (слуц., Яшк.). с. 100

Ве́тлы ’ветлівы, прыветлівы, ласкавы’ (БРС, КТС, Касп.), (у)вѣтлый (Нік., Оч., 1), ве́тла (Гарэц., Яруш., БРС, КТС, Касп.), ветласць ’уласцівасць ветлівага чалавека, прыветлівасць’ (Гарэц., КТС, БРС), вѣтлыс(т)ь (Нік., Оч., 1). с. 100

Ветна (прысл.) ’ветліва’ (КТС), с. 101

Ветны ’бывалы чалавек, які шмат чаго ведае’ (Крывіч, 12, 1926, 108), с. 101

Ветра- ’першая частка складаных слоў: ветраапыленне, ветраахоўны, ветрарухавік, ветрасілавы, ветраўлоўнік, ветраходзік і інш.’ (КТС, БРС), якая адпавядае па значэнню слову вёцер (гл.). с. 101

Ветрабой (паэт.) ’сухое галлё, ламачча, збітае з дрэў ветрам’; ’вецер, які збівае галлё з дрэў’ (КДС). с. 101

Ветравал ’сапсаваныя дрэвы’ (Інстр. III), ’дрэвы, паваленыя ветрам’ (КТС). с. 101

Ветравей (паэт.) ’вецер’ (КТС, Якуб Колас, БРС) с. 101

Ветравінне (паэт.) ’вецер’ (КТС, П. Трус). с. 101

Ветравы́ (прым.) ’які мае адносіны да ветру’; ’прызначаны для аховы ад ветру’; ’такі, у якім вецер з’яўляецца рухаючай сілай’ (КТС, БРС). с. 102

Ветраго́н₁ ’прыстасаванне для ўтварэння моцнага патоку паветра’ (КТС, БРС), вітрагон ’прыстасаванне ў веялцы’ (Яўс.), с. 102

Ветраго́н₂ ’легкадумны, пусты чалавек’ (КТС, БРС, Яўс., Растарг.), с. 102

Ветраго́ны ’дзве дошкі, якія прымацоўваюцца да краёў страхі і сыходзяцца ўверсе, утвараючы канёк’ (бяроз., Шушк., усх.-палес., Нар. сл., в.-дзвін., Шатал.). с. 102

Ветрадуй ’міфічная істота, якая ўвасабляе сабой вецер’ (КТС, А. Алешка). с. 102

Ве́тразь (паэт.) ’парус’ (КТС, У. Дубоўка; БРС). с. 103

Ветраковы (прым.). Гл. вятра́к. с. 103

Ветралом ’дрэвы, паваленыя ветрам; буралом’. Сюды ж ветраломная лінія (КТС). с. 103

Ветралюб (паэт.) ’дуб’ (KTC). с. 103

Ветраме́р ’прылада для вызначэння сілы ветру’ (КТС, БРС). с. 103

Ветрана (безасаб.) ’ветранае надвор`е’ (КТС, БРС, Шат.), с. 103

Ветранік₁ ’вятрак’ (жлоб., калінк., Мат. Гом.) с. 103

Ветранік₂, ве́трінік, ве́трыньнік ’легкадумны чалавек, ветранік’ (Бяльк.), с. 103

*Ветранікі₁ брэсц., малар. ві́траныкы ’апоўзіны на стозе, козлы на страсе’ (Нар. сл.), стол. вэ́треники ’звязаныя палкі, якія кладуцца на канёк страхі’ (Шушк.). с. 103

Ветранікі₂, ві́траныкы, ві́тряныкы, вэ́трэныкы ’дзве дошкі, якія прыбіваюцца да лат з боку франтона і, скрыжоўваючыся ўверсе, утвараюць вільчак’ (палес., Нар. сл., Шатал.), с. 104

Ве́траніца₁ ’пралеска, кураслеп дуброўны, Anemone nemorosa L.’ (ветк., Мат. Гом.), ветраніца белая ’расліна’ (КТС). с. 104

Ветраніца₂ ’пустазвонка’ (КТС), с. 104

Ветраніца₃ ветраны млын’ (Касп.), с. 104

Ветраніца₄ ’ветранае надвор`е’ (КТС). с. 104

Ве́траніца₅ ’ветраная воспа’ (лоеў., браг., Мат. Гом.). с. 104

Ве́траніца₆ ’дзве дошкі ў франтоне’ (палес., Мат. Гом.), віц. ’падшыўная дошка ля краю страхі’ (Касп.). Гл. ве́траніцы. с. 105

Ве́траніцы, ві́траныці ’дзве дошкі, якія прыбіваюцца да лат з боку франтона і, скрыжоўваючыся, утвараюць вільчак’ (палес., Нар. сл., Шатал.), с. 105

Ве́транка ’хвароба, якая бывае тады, калі вецер «падхопіць» чалавека або «падляціць пад яго»’ (палес., Маш.). с. 105

Ветраннік₁ ’паддувала пад дзверцамі пліты’ (В. В.). с. 105

*Ве́траннік₂, ве́траньнік ’флюгер’ (Бяльк.). с. 105

Ве́траны ’які прыводзіцца ў рух ветрам, адносіцца да ветру, пашыраецца з ветрам’, (перан.) ’легкадумны’ (КТС, БРС, Сцяшк.), с. 105

Ветраць ’прасушвацца, праветрывацца, знаходзіцца на ветры’ (КТС), вятрэ́ець (безасаб.) ’знаходзіцца, сушыцца на ветры’ (Нас.), с. 105

Ветрачок ’малы вятрак; рухомае прыстасаванне, якое па форме нагадвае вятрак; малая электрастанцыя’ (КТС), с. 106

Ве́тры i вятры́ ’нячысцікі’; ’віхры’, с. 106

Ве́трывы ’ветраны (дзень, надвор`е)’ (Нас.). с. 106

Ветрыцца₁ ’праветрывацца, сушыцца’ (Нас.). Да ветрыць₁, с. 106

Ветрыцца₂ ’прастуджвацца, асвяжацца’ (Нас.). Да ветрыцца₁. с. 106

Ветрыцца₃ ’хадзіць без справы, бадзяцца, швэндацца’ (карэліц., Янк. Мат.). с. 106

Ветрыць₁ ’сушыць на ветры, праветрываць’ (Нас., Касп., Бяльк.), жыт. ’дзьмуць (аб ветры)’; (перан.) ’круціцца’ (Мат. Гом.); ’выветрываць’ (Яруш.); ’веяць збожжа на ветры’ (Касп., Арх. ГУ; рагач., жыт., Мат. Гом.; докш., карэліц., Янк. Мат., Янк. I, Юрч., Яўс.), палес. ві́трыты, ві́трынне ’ачыстка збожжа на ветры пасля падсейвання яго рэшатам’ (Выг.). с. 106

Ветрыць₂ ’пазнаваць, вызначаць што-небудзь, прынюхвацца да ветру, чуць нюхам’ (КТС). с. 107

Ветурач ’ветэрынарны ўрач’ (КТС, БРС). Да ветэрынар і ўрач (гл.). с. 107

Ветфе́льчар ’ветэрынарны фельчар’ (КТС, БРС). Да ветэрынар і фельчар (гл.). с. 107

Ветхазаветны: ~ная кніга (КТС). с. 107

Ветхі ’стары, старажытны, старадаўні, трухлявы’ (КТС), с. 107

Ветэра́н ’стары, бывалы воін; чалавек, які даўно працуе ў якой-небудзь галіне дзейнасці’ (КТС, БРС). с. 108

Ветэрына́р (КТС, БРС), сюды ж сапсаваныя дыялектныя формы віціна́р, веціна́р (КТС, Сцяшк. МГ, Мат. Гом.), а таксама ветэрынарыя, ветэрынарны, ветэрынарскі. с. 108

Be'ха₁ ’знакі з лапак елкі, якімі ўзімку ўказваюць дарогу’ (Сцяшк. МГ). Да вяха́₁ (гл.). с. 108

Ве́ха₂ ’цыкута’ (лоеў., Мат. Гом.). Да вяха́₂ (гл.). с. 108

Ве́ха₃ ’вехаць’ (светлаг., Мат. Гом.). Да вяха́₃ (гл.). с. 108

Ве́ха₄ ’пладаносная частка сцябла проса’ (рэч., Мат. Гом.). Да вяха́₄ (гл.). с. 108

Ве́хатнік ’хвошч зімуючы, Equisetum hiemale L.’ (віц., Кіс., Крывіч, 4, 1923; Інстр. II). с. 108

Ве́хаць₁ ’пучок, скрутак саломы, травы, рагожы, ануч, якім мыюць посуд, шаруюць брудныя рэчы’; ’мачалка’; ’жмут, жменя саломы, сена і пад’. (КТС, БРС, Нас., Бір. Дзярж., Шат., Грыг., Др.-Падб., Сцяшк. МГ, КЭС, Касп., Растарг., Бяльк.; маладз., Мат. AC; Бес., Мат. Гом.; бых., Янк. Мат.), навагр. вехець (Кліх), сюды ж вехцік ’тс’ (КТС, Нас., Сцяшк., Мат. Гом.), вехцевы ’які належыць да вехаць' (Нас.). с. 108

Ве́хаць₂ ’стары венік, дзяркач’ (Бяльк.) с. 109

Ве́хаць₃ ’падмазка, кавалачак сала падмазваць скавараду’ (Бяльк.) с. 109

Вехіраніна ’мяса ляснога голуба, Columba palumbus’ (КТС). Да вяхі́р (гл). с. 109

Вецвійка ’галінка’ (КТС, I. Гурскі). с. 109

Вецер (КТС, БРС, Касп., Нас., Яруш.), в(іе)тёр (Бес.), ве́цір (Бяльк.), жыт. вецёр ’веснавы вецер’, слаўг. ве́цер ’адкрытае ветранае месца’; ’віхор’ (Яшк.), ве́цер ’ветрагон’ (КТС, Нас., 3 нар. сл.). Сюды ж ветрык, ветрычак, ветрік, вецярок (КТС, Гарэц., Шат., Нас., Кліх, Бяльк.), вятрыска (Яруш., КТС). с. 109

Веціна́р, віціна́р. Да ветэрына́р (гл.). с. 110

Веціць ’вітаць, быць ветлівым’, сюды ж прывеціць (Нік., Оч., 1), с. 110

Ве́цце (зборн.) ’галінкі дрэва’ (КТС), зэльв. ’дробныя галінкі з бярозы, з якіх робяць венікі’ (Сцяц.), маг., мсцісл. ’галлё з лісцем’ (Юрч.), ве́цьце, ве́цця ’галлё’ (Шат., Нас., Бяльк., Яруш.); ’дубовыя і бярозавыя галінкі для венікаў’ (Яўс.), навагр. ве́цё ’галлё з лісцем’ (3 нар. сл.). с. 110

Вець ’радок, нізка’ (Федар., 6), с. 111

Ве́ча ’веча, сход, на якім вырашаліся грамадскія і дзяржаўныя пытанні ў некаторых гарадах старажытнай Русі’ (КТС, БРС, Яруш.). с. 111

Ве́чай мн. л. ’дзірка ў верхнім камені жорнаў, куды сыплецца збожжа’ (Сцяшк. МГ, Сцяшк.). Сюды ж вячай, вечая, ічай, яча, ручай ’тс’ (Інстр. лекс.), с. 111

Ве́чар ’час сутак ад канца дня да наступлення ночы’ (КТС, БРС, Сцяшк. МГ, Касп., Бяльк., Бяс.); ’увечары, вечарам’ (Сцяшк. МГ, Янк. I); ’забавы моладзі з танцамі’ (Інстр. лекс.); ’грамадскі вячэрні сход, прысвечаны якой-небудзь даце, падзеі’ (КТС, БРС), с. 112

*Вечаркі, вечарке́ (Сцяшк. МГ), зах.-палес. вычоркы́ ’вечарынка’ (Клім.), с. 112

Вечарні́кі ’вячоркі’ (навагр., 3 нар. сл.) с. 113

Вечарні́ца ’вечарынка, забава’ (Др.-Падб., Нас. Доп., Яруш.), с. 113

Вечарніцы ’вячэрнія размовы’ (Кольб.) с. 113

Вечару́шкі ’вячоркі’ (КТС, Гарэц., Касп.), вечару́шкі ’тс’ (Бяльк.), с. 113

Вечару́ха ’вечарынка перад вяселлем у жаніха’ (Інстр. II); ’вечар перад вяселлем у маладой’ (Бяльк.), с. 113

Вечары́на ’вечар як частка сутак’ (Янк. II), вече̂ри'на ’вячэрні час’ (Нас., Доп.), с. 113

Вечарынка ’вячэрняя пагулянка з музыкай і танцамі’ (КТС, БРС, Касп., Бяльк.), клім. вічарінка ’тс’, с. 113

Вечарыны ’вечарынка перад вяселлем у маладой’ (Інстр. II); ’папярэдне, пачатак вяселля’ (Касп.). Да вечарьіна (гл.), с. 114

Вечарэ́ць ’блізіцца к вечару’ (КТС, БРС, Касп.; палес., Карловіч), с. 114

*Вечары́цца₁, мсцісл. вічарі́цца ’пазніцца’ (Бяльк.) с. 114

Вечары́цца₂ ’цямнець’ (Нас.). с. 114

Ве́чка ’верхняя частка посуду, скрыні, кошыка і г. д.’ (КТС, БРС, Некр., Сцяшк.; карэліц., Мат. Янк.). Да ве́ка (гл.). с. 114

Ве́чны ’які існуе заўсёды’ (КТС, БРС, Бяльк.), палес. ’участак, які даўно не абрабляецца’ (Выг.), с. 114

Ве́чнік₁ (арго) ’вязень, асуджаны на пажыццёвае зняволенне’ (БРС). с. 115

Ве́чнік₂ ’вечны мучыцель сялян’ (лід., Карл.). с. 115

*Веччына, віччына ’вяндліна’ (касцюк., Бяльк.) с. 115

Ве́шак₁ ’вешалка ў адзенні’ (Сцяшк. МГ), драг. віша́к ’тс’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 115

Ве́шак₂ ’вешалка для адзення’ (карэліц., Шатал.) с. 115

Ве́шала, ’прыстасаванне з калоў, жэрдак для сушэння сена, вянкоў цыбулі і інш.’ (КТС, БРС), с. 115

Ве́шала₂ ’звязка грыбоў’ (Інстр. III), лун. вэ́шало ’нізка скручанага лыка’ (Шатал.) с. 115

Ве́шалка ’полка або стойка з кручкамі (калочкамі), на якія вешаюць адзенне’ (КТС, БРС, Сцяшк. МГ); ’вешалка ў адзенні’ (Сцяшк. МГ), с. 115

Вешальнік₁ ’той, хто вешае людзей’ (КТС). с. 115

Вешальнік₂ ’вісельнік’ (лун., Шатал.), с. 116

*Ве́шальнік₃, віе̂шалнык ’сук, на які вешаюць вулей’ (Анох., 323) с. 116

Ве́шацель ’вешальнік, той, хто вешае’ (БРС, КТС) с. 116

Ве́шаць ’надаваць каму-небудзь вісячае становішча’; ’схіляць што-небудзь’ (КТС, БРС, Бяльк.), с. 116

Вешка₁ ’галінка’ (КТС), вешачка ’тс’ (Шн., Песні), с. 116

Вешка₂ ’знак, якім указваецца ў полі зімой дарога’ (КТС, Інстр. I); ’указальнік фарватэра’ (Інстр. I) с. 116

*Вешка₃ ў выразе ве̂шка-раба ’падзыўное для свіней’ (Шпіл.). Гл. вяцю-вяцю. с. 116

Ве́шніцы ’весніцы, вароты пры ўездзе ў двор’ (Гарэц., Бір., 3 нар. сл.), слонім. ’вароты’ (Арх. Бяльк.; Карскі, Труды, 482). Да ве́сніцы (гл.). с. 117

Вешчава́ць ’прадказваць, прадракаць’; ’гаварыць што-небудзь .вельмі важнае’ (КТС, Нас., Гарэц., Др.-Падб.), с. 117

Ве́шчы ’мудры, здольны прадракаць’ (КТС, БРС), с. 117

*Вешчанец, маг. вешчаніц ’званочак скучаны, Campanula glomerata L.’ (Kіc.) с. 117

Вешчыца ’ведзьма, якая кладзе сваё цела пад ступу, а сама вылятае сарокай праз комін’ (паўн.-віц., Крывіч, 12, 1926, 108), с. 117

Ве́шыць ’пры сяўбе абазначаць саломай месца, дзе ўпала апошняе зерне, каб другі раз не кідаць зерня на тое ж месца’; ’абстаўляць, вызначаць дарогу зімой’ (Нас.). Да вяха́₁ (гл.). с. 118

Веюшка (паэт.) ’думка’ (КТС) с. 118

Вея₁ ’завея, завіруха’ (КТС, БРС, Гарэц., Яруш., Касп., Нас., Бяльк.; докш., Янк. Мат.), с. 118

Ве́я₂ ’вейка’ (Сцяшк. МГ, бяроз., Шатал.), зах.-палес. ві́я, ві́йі (Лўчыц-Федарэц, вусн. паведамл.), с. 118

Вея₄ ’невялікі луг’ (Гіст. лекс., 149) с. 118

Ве́ялка₁ ’драўляны шуфлік для ручнога веяння зерня’; ’машына, якой ачышчаюць збожжа ад мякіны’ (КТС, БРС, Выг., Бяльк., Шат., Яруш., Сцяшк. МГ), брэсц. ві́ялка ’драўляны савок, якім веялі ўручную’ (Сіг.). с. 119

Ве́ялка₂, ве́ялкі ’вейка, вейкі’ (БРС, шчуч., навагр., маст., Сцяшк. МГ, КЭС, Жд., 1, 3 нар. сл.) с. 119

Веялка₃ ’павека’ (навагр., КЭС) с. 119

Ве́янка₁ ’машына для веяння збожжа’ (Кліх), палес. віянка ’шуфлік’ (Тарн.), лун. ве́енка ’драўляны шуфлік для ручнога веяння’ (Шатал.). с. 119

Веянка₂ ’павека’ (свісл., Шатал.). с. 119

Веяць ’ачышчаць збожжа ад мякіны’; ’дзьмуць, абдаваць павевамі што-небудзь’ (КТС, БРС, Касп., Яруш., Шат.), ве́яты ’веяць збожжа’ (Выг.). с. 119

Вёдра ’добрае надвор`е (Інстр. II). с. 120

Вёрстка ’размеркаванне друкарскага набору паводле старонак’; ’набор, а таксама адбітак набору’ (КТС, БРС). с. 120

Вёртка ’доўгі гнуткі лут’ (лаг., КЭС), с. 121

Вёрткі ’здольны да хуткіх і спрытных рухаў; выкрутлівы, порсткі, жвавы; пранырлівы’ (КТС, БРС, Шат., Карл.), с. 121

Вёска ’сялянскае паселішча, сяло, сельская мясцовасць’ (КТС, БРС, Нас., Касп., Гарэц.), весь ’тс’ (Гарэц.). с. 121

Вёсла ’вязка, нізка’ (КТС). Да вясло́ (гл.). с. 121

Вётла ’лаза’ (маз., Мат. Гом.). Да ве́тла (гл.). с. 121

Вёх ’цыкута’ (?) (гарад., Рам., 8), с. 121

Вібраваць ’рытмічна хістацца’ (КТС) с. 122

Вібра́цыя ’рытмічнае хістанне пругкага цела’ (КТС, БРС). с. 122

Вібрыён ’бактэрыі ў форме сагнутай палачкі’ (КТС, БРС). с. 122

Вібрыс ’від воласу канічнай формы ў футры’ (КТС). с. 122

Віват ’брава, няхай жыве’ (КТС), с. 122

Віва́рый ’спецыяльнае памяшканне для ўтрымання падвопытных жывёлін’ (КТС, БРС). с. 122

Ві́ваўка ’івалга, Oriolus galbula L.’ (Маш.), роднасная да іншых фанетычных палескіх варыянтаў: йі́волга, в`і́вол`га, і́велга, вел`га́ і інш. (Ніканчук, БЛ, 5, 65—67). с. 122

Ві́ґа ’віка’ (Сцяшк.), віга (Сцяшк. МГ). с. 123

Ві́гар ’глыбокае месца на балоце’; ’яма, запоўненая ілам, вадой’; ’азярына’ (Яшк.). Да вы́гар (гл.). с. 123

Вігва́м ’жыллё індзейцаў Паўночнай Амерыкі з вецця, кары і скур’ (КТС, БРС). с. 123

Віго́нь ’паўднёваамерыканская лама з тонкай мяккай шэрсцю, Lama vicugna’; ’тканіна з шэрсці вігоні’; ’пража з сумесі бавоўны і грубай шэрсці’ (БРС, КТС). с. 123

Від₁ ’від, перспектыва, якая адкрываецца перад вачамі’ (БРС, КТС, Шат.); ’выгляд’ (БРС, КТС, Сцяшк. МГ, Янк. I); ’агульнае выражэнне твару’ (Шат.); ’твар’ (Янк. I, Яруш., Гарэц., Нас., Бяльк., Мат. Гом., Шатал.); ’паштоўка’ (Мат. Гом.). с. 123

Від₂ (біял.) ’від, разнавіднасць, тып’ (КТС, БРС). с. 124

Ві́да ’хутка, як толькі можна ўбачыць’ (Шат., Юрч.), відам ’мігам, умомант’ (Яўс.), куды віда ’хто куды, у розныя бакі разбягацца’ (Янк., БФ, КТС). Да від₁(гл.). с. 124

Відаво́к ’далягляд, кругагляд’ (Гарэц., Др.-Падб., КТС). с. 124

Відавочац ’сведка, відавочнік’ (КТС). с. 124

Відаво́чнік ’сведка здарэння’ (БРС, КТС, Сцяшк. МГ) с. 124

Відаво́чны ’яўны, пэўны, бясспрэчны’ (БРС, КТС); ’які знаходзіцца побач’ (Шат.), відавочна ’яўна, наглядна’ (Касп., Сцяшк. МГ); ’свядома’ (лаг., КЭС); ’напэўна, відаць, мусіць’; ’яўна’; ’прыкметна’; ’ясна’; ’бясспрэчна’ (КТС). с. 124

Відавочца ’сведка здарэння, падзеі’ (КТС). с. 124

Відалы ’бывалы’ (КТС); ’вопытны чалавек, які бачыў свет’ (Нас.). с. 124

Віда́ль₁ ’незвычайная, дзіўная, прывабная рэч’ (Нас.) с. 124

Віда́ль₂ ’перспектыва, від’ (Нас., Гарэц., Яруш.), с. 125

Відана ’бачана’ (Шат., КТС), ві́дано ’тс’ (Сцяшк. МГ) с. 125

Відань ’прывід, здань, праява’ (КТС, Я. Скрыган) с. 125

Віда́ць ’можна бачыць, разглядзець’; ’можна зразумець’; ’быць відавочным, вынікаць’; ’як здаецца, мабыць, напэўна’ (КТС, БРС, Гарэц., Шат., Нас.; КЭС, лаг.; Бяльк., Касп.). с. 125

Відацца ’сустракацца, мець сустрэчу, бачыцца’ (Нас., Касп.), с. 125

Відзелкі ’відэльцы’ (слуц., 3 нар. сл.), відзёлкі (Выг.), відзельцы (Бяльк.), с. 125

Відзельца ’відэлец’ (нараўл., Мат. Гом.) с. 125

Відзёлка ’відэлец’ (Мат. Гом.). с. 126

Відзік ’пейзажны малюнак у рамцы пад шклом’ (гродз., Сцяц., Словаўтв.); ’паштоўка’ (маз. Мат. Гом.). с. 126

Відзь (часціца) ’ж, аднак’ (Нас.) с. 126

Ві́дзьма ’бачна, відаць; безліч’ (Нас.). с. 126

Ві́дзенне ’зрок’; ’твар’; ’вочы’; ’від’; ’прывід, здань’ (Нас., Касп.). с. 126

Відзець ’бачыць’ (шчуч., леп., арш., крыч., мазыр., Мат. АЛА, Бяльк.). с. 126

Відзільно ’вудзільна’ (КТС). Да вудзільна (гл.). с. 127

Відлак ’дзерава, баранец, Lycopodium L.’ (гродз., Кіс.). с. 127

Ві́длы₁ ’вілы’ (гродз., Шатал.) с. 127

Ві́длы₂ ’ростань’ (воран., Шатал.). с. 127

Ві́дна₁ ’светла, ясна’ (БРС, КТС; лаг., КЭС, Бяльк.), відня́ ’відна, відаць’ (Бяльк.). Да ві́дны (гл.). с. 127

Ві́дна₂ ’відаць, мабыць, напэўна’ (Бяльк.). с. 127

Відната́ ’святло, яснасць, асвятленне’ (БРС, КТС, Сцяшк. МГ), віднота́ ’тс’ (КТС). с. 127

Відне́ць ’світаць, святлець, днець, займацца на дзень’; ’віднецца, паказвацца, станавіцца відным’ (БРС, КТС, Шат., Касп., Сцяшк. МГ., Бяльк.). с. 127

Відно́ ’светла, ясна’ (КТС, БРС; лаг., КЭС)’ ’світанне’ (КТС), выдно́ ’святло’ (Клім.). с. 127

Відны ’бачны, прыметны’; ’выдатны, важны, значны, рослы, статны, самавіты’ (БРС, КТС), відны́ ’светлы’ (БРС; лаг., КЭС), ві́дны ’тс’ (Шат.), відный ’светлы, відны, сталы’; ’павабны, здаровы на выгляд’ (Бяльк.). с. 128

*Відныня, выдныня́ ’святло, наяўнасць дастатковага асвятлення’ (Клім.). с. 128

Відо́вішча ’тое, што паўстае, адкрываецца перад вачамі’; ’паказ, прадстаўленне’ (БРС, КТС). с. 128

Відок₁ ’віднае месца, відовішча’; ’адкрытае, высокае месца’ (Бел.-польск. Ізал.), с. 128

Відок₂ ’чалавек, які добра бачыць’ с. 128

Відо́ка ’віднае з усіх бакоў, адкрытае, высокае месца’ (слаўг., Яшк.), драг. выдо́ка, на выдо́цэ ’асветленае, адкрытае месца’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). Да відок₁ (гл.). с. 128

Відоліца ’віднае з усіх бакоў, адкрытае, высокае месца’ (стол., Яшк.). с. 128

Відо́ма ’відаць, відавочна’ (Нас.), с. 128

Відо́мец₁ ’Parnassia L.’ (БРС), відомец балотны 'Parnassia palustris L.’ (гродз., Кіс.). с. 129

Відомец₂ ’Angelica silvestris’ (маг., гом., Кіс.). с. 129

Відомый ’бачны, даступны зроку’ (Нас.). с. 129

Відочак ’карціна на сцяну, пераважна пейзаж’ (гродз., Сцяц. Словаўтв.). с. 129

Відочны₁ ’вядомы ў аколіцы чалавек’ (Шат.). с. 129

Відочны₂ ’наяўны, відавочны’ (КТС, Сцяшк., Яруш.; КЭС, лаг.). с. 129

Відо́шча ’бачна, прыкметна’ (Нас.). с. 129

Відрына ’адрына’ (ельск., Мат. Гом.). с. 129

Віду́к₁ ’мак-самасейка, мачок’ (БРС, КТС, Шн., 3., Бір. Дзярж., Сцяшк. МГ, Янк. БП), гродз. ’тс’, брэсц. ’снатворны мак’ (Кіс.); ’мак з раскрытымі пры паспяванні галоўкамі’ (Некр., Карл.). с. 129

Відук₂ ’шляхецкі лапаць’ (асіп., Буз.). с. 129

Відук₃ ’частка плота (?)’ (КТС, К. Чорны). с. 129

Ві́дучы ’хутка, на вачах, увачавідкі, відавочна’ (КЭС, лаг.; хойн., Мат. Гом., Янк. II) с. 129

Віду́чы ’чалавек, які добра бачыць’ (Жд., 2, КТС), мсцісл. відзючый (3 нар. сл.), відучый ’тс’ (Нас.), с. 129

Відушчы ’які валодае зрокам’ (БРС, КТС, Сцяшк. МГ), відушчый ’тс’ (Нас.), стаўб. ’чалавек, які ўсё заўважае’ (Жд. 1). с. 130

Відцы ў выразе «В етым доми и хати ёсь атцы и мати, Сёстры и браты, видцы, павидцы, Красныи дивицы...» (віц., Рам., 8). с. 130

Відэ́лец ’відэлец’ (БРС, Сцяшк., Касп.) с. 130

Відэ́лка ’відэлец’ (Нас., Касп.) с. 130

Відэльцы ’відэлец’ (Янк. II.; лаг., КЭС, Мядзв., Шат., Нас., Бяльк.). с. 130

Віёла ’смычковы чатырохструнны музычны інструмент, альт, заходнееўрапейскі шасціструнны музычны інструмент XIV—XVII стст. шырокага дыяпазону’ (БРС, КТС). с. 130

Віёрка ’вавёрка’ (стаўб., ДАБМ, Сцяшк. МГ, КТС, Якуб Колас). с. 130

Віж₁ ’шпіён, чалавек, які імкнецца непрыкметна выведаць, высачыць пра другіх’ (Янк. I, Жд., 2, КТС), с. 130

Віжаванае ’плата віжам за агляд’ (Гарб.) с. 131

Віжава́ць ’выведваць, выглядваць, шпегаваць, сачыць, падпільноўваць, падслухоўваць’ (БРС, КТС, карэліц.; Янк. Мат., Янк. I, Сцяшк. МГ; лаг., КЭС) с. 131

Віжар₁ ’яма ад выгарэлага торфу і травы’ (палес., Яшк.). Да вы́жар, вы́жары (гл.). с. 131

Віжар₂ ’сузор’е з 7 зорак’ (бых., Мат., AC), с. 131

Віжок ’састаўная частка, якая ўмацоўвае саху’ (палес., Тарн.). с. 131

Віз ’асётр, бялуга’ (Інстр. II), с. 131

Ві́за ’урадавы штамп у пашпарце; адзнака ў дакуменце’ (БРС, КТС). с. 132

Візава́ты ’дрэва з сукаватымі слаямі, якое цяжка шчапаецца’ (лаг., КЭС). с. 132

Візаві́ ’адзін насупраць аднаго’; ’той, хто знаходзіцца насупраць’ (БРС). с. 132

Візг ’візгат, пранізлівы, рэзкі гук’ (КТС). с. 132

Візіга ’прадукт, які вырабляецца са спінной струны асятровых рыб’ (КТС). с. 132

Візі́р₁ ’відашукальнік (у фота- і кінаапараце)’; ’частка прыцэльнага прыстасавання з вузкай шчылінай’; ’прылада для візіравання’ (КТС, БРС). с. 132

Візі́р₂ ’міністр, высокі саноўнік у Турцыі і іншых мусульманскіх дзяржавах’ (БРС). с. 132

Візі́ра ’прасека’ (светлаг., Мат. Гом.). с. 132

*Ві́зірка₂ драг. вы́зырка, вэ́зырка ’вышка, маяк, трыангуляцыйны пункт’ (3 нар. сл.; Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). Да візір₁ (гл.). с. 132

Візіро́ўка — дзеянне, паводле дзеяслова візіраваць, наводзіць аптычны прадмет, прыбор на які-небудзь пункт (БРС). Да візір₁. с. 132

Візі́т ’наведванне’ (БРС, КТС), с. 132

*Візітава́ць, візытава́ць ’наведваць з мэтай агляду’ (Нас.). с. 133

Візітант ’наведвальнік’ (КТС, Якуб Колас). с. 133

Візітацыя ’праверка ваенным суднам дакументаў і грузу на сустрэтым у адкрытым моры падазроным судне’ (КТС). с. 133

Візітка ’візітная картка’ (КТС). с. 133

Візіцёр ’наведвальнік’ (БРС). с. 133

Візіянер ’чалавек, які мае схільнасць да галюцынацый’ (БРС). с. 133

Візуальны ’які праводзіцца простым або ўзброеным вокам’ (БРС). с. 133

Візурэнак, візэрунак ’узор’ (КТС), с. 133

Ві́йка ’невялікая лапатка для веяння’ (Выг.); гл. вейка. Да ве́яць (гл.). с. 133

Ві́ка, выка ’гарошак пасяўны, Vicia sativa L.’ (гом., гродз., маг., мін., БРС, Кіс., Сцяшк. МГ), ві́ґа ’тс’ (Сцяшк. МГ), віка ’люцэрна пасяўная, Medicago sativa L.’ (Бейл.). с. 133

Вікантэ́са ’жонка або дачка віконта’ (БРС). Да віконт (гл.). с. 134

Віка́рый ’намеснік архірэя ў праваслаўнай царкве ці епіскапа або прыходскага свяшчэнніка ў каталіцкай царкве’ (БРС, КТС). с. 134

Ві́каўе ’поле, дзе скошана віка’ (віл., Шатал.). Да віка (гл.). с. 134

Вікінг ’старажытнаскандынаўскі марскі воін, член рабаўніцкіх марскіх дружын, якія ў VIII—XII стст. нападалі і грабілі еўрапейскія краіны’ (БРС, КТС). с. 134

Вікішча ’вікавая салома’ (хойн., Мат. Гом.). Да ві́ка (гл.). с. 134

Вікля́ ’тонкі канец жэрдкі, які тарчыць з-пад незакончанай страхі ў нізкай будыніне’ (Касп.). с. 134

Ві́ко ’вечка рамавага вулля’ (Анох.), як і вэ̂́чко̂ , вэ̂́ко, в`е̂́чко, да ве́ка, ве́чка (гл.). с. 135

Віко́вішча ’поле пасля ўборкі вікі’ (рэч., лоеў., хойн., Мат. Гом.) да віка (гл.). с. 135

Віко́на ’абраз’ (бых., Янк. Мат.). Да іко́на (гл.). с. 135

Віко́нт ’дваранскі тытул у Францыі, Англіі і інш. Краінах’. с. 135

Віко́ўя ’салома ад вікі’; ’ралля, дзе расла віка’ (КЭС, лаг.) Да віка (гл.). с. 135

Ві́ксва ’балотная трава асака’ (гродз., вілен., Карл.). с. 135

Віктары́на ’гульня ў адказы на пытанні з розных галін ведаў’ (БРС, КТС). с. 135

Вікто́рыя ’назва гатунку некаторых агародных і садовых раслін (буракоў, клубнікі)’; ’травяністая вадзяная трапічная расліна з вялікімі кветкамі і плаваючым лісцем’ (БРС, КТС) с. 135

Вікун`я ’капытныя жывёлы, крыху падобныя да вярблюдаў, Auchenia vicunna, Camelus vicunna’ (KTC). с. 135

Ві́ла ’дом-асабняк’ (БРС, КТС) с. 136

Вілава́ты ’вілападобны, раздвоены’ (БРС, КТС, Федар., 6); ’завілісты, пакручасты’ (Гарэц.). с. 136

Вілаво́дзіць ’блытаць; зводзіць з прамога шляху’; ’зблытваць справу, цягнуць яе’ (Нас.). с. 136

Вілавокі. У тэксце: «...I месяц вілавокі, нібы здань...» (КТС, Ю. Гаўрук). Відавочна, да вілы і вока (гл.). с. 136

Вілак ’дзераза звычайная, Lycopodium clavatum L.’ (маг., Кіс.). с. 136

Віла́кі мн. л. ’разгалінаванае дрэва’ (карм., Мат. Гом.). с. 136

Вілападобны ’вілаваты’ (БРС). с. 136

Віларо́г ’жывёла, Antilocapra americana’ (БРС). с. 136

Віла́тый ’вілаваты’ (Бяльк.). с. 136

Вілахвост ’ліслівец, падлізнік’, віляхвост ’той, хто «віляе хвастом», падліза’ (Бяльк., Нас., Яруш.). с. 137

*Ві́лачка, ві́лочка ’прылада для вязання сеткавага палатна’ (нараўл., 3 нар. сл.) с. 137

Ві́лачкі ’кліны ў баках ніжняй часткі верхняга адзення’ (Малч.); ’частка калаўрота ў выглядзе двухзубай жалезнай вілкі, на якую надзяюць шпульку’ (мін., барыс., Шатал.; лаг., КЭС), вылочкы́ ’маленькія вілы’ (Выг.). с. 137

Ві́лачнік₁, ві́лашнік, ві́лышнік ’палка; цаўё, шасток, на якія насаджваюць вілы ці вілкі’ (БРС, КТС, Бяльк., Мат. Гом., Янк. I, лаг., КЭС; Касп., Выг.; бых., бялын., Янк. Мат.), палес. вілочнік ’вожаг’, ві́лошнік ’частка калаўрота, на якой трымаюцца «вілкі» (Уладз.). с. 137

Ві́лачнік₂ ’вугал ля печы, дзе стаяць вілы, ажогі, качэргі і інш.’ (БРС, КТС; бых., Янк. Мат., Інстр. I, Касп., Мат. Гом.) да вілачнік₁; с. 137

Віленка ’посцілка, тканая на нейкі ўзор’ (КТС, Р. Сабаленка). с. 137

Віле́я ’апошні дзень перад святам ці нейкім здарэннем’ (лаг., КЭС). с. 137

Ві́лівок ’яйка з вельмі слабай шкарлупой’ (мазыр., 3 нар. сл.). Да вы́лівак (гл.). с. 137

Ві́лія ’пярэдадне свята, пост перад святам’ (Нас.), с. 137

Віліна ’крывуліна, скрыўленне’ (Юрч., Фраз., 1) с. 137

Віліно́к ’птушка велічынёй з жаваранка’ (Бяльк.). с. 137

Ві́ліца ’драўляны ручны чаўнок для вязання рыбалоўных сетак’ (Крыв,), вы́лицы ’вілкападобны чаўнок’. с. 138

Вілі́ць ’зварочваць з прамога шляху’; ’крывіць (душою)’; ’зварочваць убок’ (Нас.), вілі́ць, падві́льваць ’падкідаць мяч у гульні «салавей»’ (Янк. III), віліць ’падманваць, крывіць’ (Кар.). с. 138

*Ві́ліцы, драг. вэ́лыцэ; мн. л., ’сківіцы’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), с. 138

Вілка₁ ж. р. — назва розных дэталей, прыстасаванняў з раздвоеным канцом (КТС). с. 138

Вілка₂ ’сукупнасць двух прыцэлаў: недалёт — пералёт снарада’; ’становішча на шахматнай дошцы, калі адна фігура адначасова пагражае некалькім фігурам’ (КТС). с. 138

Ві́лкі мн. л. ’прылада, пры дапамозе якой дастаюць гаршкі з печы’ (Грыг., Інстр. I, БРС, КТС; лаг., КЭС, Др.-Падб., Гарэц., Шат., Бяльк., Касп., Нас.), пруж. вы́лкы́ ’тс’ (Выг., Зн.); ’вілы (на два ражкі) трэсці салому, скопваць гной’ (Сцяшк. МГ, Сцяц. Словаўтв.; КЭС, лаг.; Лекс. і грам., Шатал., Выг.), ві́лкі ’месца, дзе зліваюцца рэкі’ (Сцяшк. МГ, Яшк.), ’відэлец’ (гродз., Сцяц. Словаўтв.); ’разгалінаванне дрэва на два ствалы’ (Сцяшк. МГ), карэліц., докш. ’ростань, месца раздваення дарогі’ (Яшк., Шатал.). с. 138

*Вілковішча, вылко́вишчэ ’дзяржанне ў вілах для сена, гною’ (палес., Выг.). Да вілкі (гл.). с. 138

Віло́к ’качан капусты’ (Растарг.) с. 139

Ві́лочнік ’вожаг’ (хойн., Шатал.) с. 139

Ві́лы ’ручная сельскагаспадарчая прылада ў выглядзе доўгага дзяржання з рагулінай або зубцамі на канцы’ (КТС, БРС, Нас., Бяс., Сцяц. Словаўтв.); ’прылада вымаць гаршкі з печы’ (Сцяшк., Др.-Падб., Інстр. I); ’верхняя частка сахі калодзежа’ (ДАБМ, Шатал., КЭС, лаг.); ’раздвоеныя ногі, пояс’ (Некр., КЭС, лаг.); ’раздваенне дарогі’ (КЭС, лаг.), ’месца, дзе зліваюцца рэкі’ (Сцяшк. МГ), перан. экспр. ’адмаўленне’; ’кукіш’ (Нас.). с. 139

Віль, віль-віль — выклічнік, які перадае кароткае, шматразовае дзеянне (КТС, Янк. III). Да віля́ць (гл.). с. 139

Вільгатне́ць ’спадаць (аб марозе)’ (Нас.) с. 139

Ві́льгаць ’сырасць, макрата; вада, вадкасць’ (БРС, КТС, Нас.; КЭС, лаг.; Мал., Бяльк., Шат., Касп.); ’адліга’ (Нас.). с. 139

Вільго́та₁ ’адліга’ (Яруш., Нас., КТС). с. 140

Вільго́та₂ ’ільгота, аблягчэнне’ (Нас.); ’выгада’ (карм., Мат. Гом.), перан. ’прыволле, раздолле’ (Юрч.). с. 140

Вільготнасць ’сырасць’ (КТС), с. 140

Вільго́тны ’сыры, мокры, пранізлівы’ (Шат., Нас.), с. 140

Вільжэ́ць₁ ’рабіцца вільготным’ (Нас.). с. 140

Вільжэ́ць₂ ’слабець (аб марозе)’ (Нас.) с. 140

Вількалак ’ваўкалак, звер’; ’паўчалавек і паўвоўк’ (Кольб., 52). с. 140

Вільна ’ямка ў зямлі пры гульні і для гульні ў «вільну»’ (Шн., Мат., 3). с. 140

Вільнік ’дзяржанне ў вілках’ (віц., добр., Шат., Мат. Гом.) с. 140

Ві́льня ’жанчына, якая бессаромна падладжваецца да каго-небудзь, каб пажывіцца, мець выйгрыш; хітруе’ (Янк. III). с. 140

Вільца ’вечарынка перад вяселлем у нявесты’ (Інстр. II). с. 140

Вільча́к ’верх страхі ля вільчыка’ (Касп.); ’разная фігура над франтонам зверху даху’ (БРС); ’вільчык’ (КТС); ’верх даху’ (Абрэмб.). Да вілкі ’развілка, вілы’ (гл.). с. 141

Вільчаты ’вілкападобны’ (КТС) с. 141

Вільчура ’даха з воўчай скуры’ (КТС). с. 141

Вільчык₁ ’верхні стык даху, страхі’ (КТС, БРС, Бяльк., Некр., Серб., Шушк., Сцяшк. МГ, Тарн., Інстр. I, шкл.,КЭС; бых., парыц., Янк. Мат., Янк. I). с. 141

Вільчык₂ ’часціна коміна на падстрэшшы’ (Буз.); ’франтон’ (ДАБМ); ’вяршыня дрэва’ (ветк., хойн., Мат. Гом.). с. 141

Вілю́га₁ ’чалавек, які выкручваецца з любога становішча’ (Янк. III). с. 141

Вілю́га₂ ’абавязак, прычына’ (КЭС, лаг.). с. 141

Вілю́жка ’узор вязання’ (рэч., Мат. Гом.). с. 142

Вілю́жына ’звіліна’ (КТС, БРС), с. 142

Вілявы ’завілісты, пакручасты, пятляючы’ (КТС) с. 142

Вілянка ’пятляючая (рака); серпанцін’ (КТС). с. 142

Вілясты ’пакручасты, завілісты, пятляючы’ (КТС). с. 142

Віля́ць ’махаць, хістаць, паварочваючы збоку’; ’рухацца па звілістай лініі’; ’ухіляцца ад прамога адказу, хітрыць, падманваць’ (Нас., КТС, БРС, Шат., КЭС, лаг.). с. 142

Віля́цца ’церціся каля чаго-небудзь’; ’хавацца’; ’ухіляцца’ (Нас.). с. 143

Вімба ’рыба cyprinus’ (Герд, Дыял. Прыб. канф.), с. 143

Віляхво́ст ’падліза, чалавек, схільны да ліслівасці’ (Бяльк.) с. 143

Ві́на₁ ’пікі (у картах)’ (БРС, Нас.), ві́ны (Шат., Нас.), ві́ні (Касп.). с. 143

Віна́₁ ’нядобры ўчынак, правіннасць’ (БРС, КТС). с. 143

Віна₂ ’прычына’ (Кар., КТС), с. 143

Віна₃ ’плата суддзю і інш. чыноўнікам’ (Гарб.), с. 144

Вінава́йца ’вінаваты, які абвінавачваецца, віноўнік’ (Шат., КТС), с. 144

Вінавальны (грам.) — назва склону (БРС). с. 144

Вінава́т(ы) ’чалавек, які зрабіў злачынства’; ’які мае доўг’ (КТС, БРС, Нас., Касп., Бяльк., Шат.). с. 144

Вінаваўца ’вінаваты’ (КТС). с. 144

Вінаваціць ’абвінавачваць, лічыць вінаватым’ (КТС, БРС, Гарэц., Шат., Мядзв., Яруш., Касп.), вінуваціць, вінаваціць ’тс’ (Бяльк.). с. 144

Вінава́ць ’абвінавачваць, лічыць кагосьці вінаватым’ (Нас., Юрч., Сін.), вінува́ць (Юрч., Фраз., 2). с. 145

Вінагоннік ’вінны завод’ (КТС, К. Чорны). с. 145

Вінагонка ’вінакурня’ (КТС, К. Чорны). с. 145

Вінагра́д ’пладовая павойная расліна, Vitis vinifera L.’ (БРС, Кіс., Сцяшк. МГ), віныгра́д ’тс’ (Бяльк.); ’фруктовы сад’ (Нас.); ’садавіна’ (Нас.); ’садовыя расліны’ (Сцеп.), фалькл. вінаградзік ’вінаграднік’ (Кліх). с. 145

Вінаградаўнік ’разнавіднасць дзікага вінаграду, Ampelopsis Mchx.’ (Кіс.). с. 145

Вінагра́дар ’чалавек, які разводзіць вінаград’ (КТС, БРС). с. 145

Вінаграднік ’поле, дзе расце вінаград’ (БРС, КТС). с. 146

Вінадар (паэт.) ’той, хто дорыць віно’ (КТС, Р. Барадулін). с. 146

Вінакур ’вытворца спірту’ (БРС, КТС). с. 146

Вінакурня ’вінакурны завод, бровар’ (БРС, КТС). с. 146

Вінапо́лька ’вінная крама’ (КТС, Касп.). с. 146

Вінарка ’бутэлька для віна’ (КТС) с. 146

Вінаро́б ’вытворца віна’ (КТС, БРС). с. 146

Вінаспад (паэт.) ’багацце він’ (КТС, К. Крапіва). с. 146

Вінасховішча ’месца, дзе захоўваюць віно’ (КТС). с. 146

Вінаход ’чалавек, які вельмі шпарка ходзіць, бегае, лятун’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 146

Віначэ́рп (уст. жарт.) ’асоба, якая падносіла пітво на банкетах ці бяседах’ (БРС). с. 147

Вінгор ’рыба ўгорыч, Anguilla anguilla L.’ (Дразд.). с. 147

Ві́нда ’прыстасаванне для пад`ёму грузаў: бярвенняў, вады; пад`ёмнік у млыне’ (КТС, БРС, Бір. Дзярж., Сцяшк. МГ, Шат.), с. 147

Віндзыцыраваць ’забіраць’ (КТС, Р. Няхай). с. 147

Віндроўэр ’уборачная машына, якая косіць збажыну, укладвае яе ў рады для далейшага дасыхання і даспявання’ (КТС, Я. Пярмяк). с. 147

Віндыка́цыя ’права ўласніка выпатрабаваць сваю рэч з чужога незаконнага валодання’ (БРС). с. 147

Вінегрэ́т ’халодная страва, прыгатаваная з дробных кавалачкаў нарэзанай гародніны (з рыбай ці з мясам), запраўленая алеем ці воцатам; сумесь розных прадметаў’ (БРС, КТС), гродз. вінагрэ́т (Сцяшк. МГ), усх.-маг. вінігрэт (Бяльк.). с. 147

Вінен₁ ’павінен’ (БРС, КТС, Яруш., Шат.), с. 147

Вінен₂ ’вінаваты’ (Янк. II). с. 148

Вінёўка ’гатунак позніх кісла-салодкіх груш’ (БРС, КТС, Мат. Гом.), с. 148

Вініл і вытворныя вініліт, вінілхларыд і шэраг іншых хімічных злучэнняў. с. 148

Вініцца ’прызнавацца ў віне’; ’слухацца, падпарадкоўвацца’; ’правініцца’ (КТС). с. 148

Вініць ’вінаваціць’ (БРС, КТС, Нас., Бяльк.), с. 148

Ві́нкель ’дэталь у плузе, да якой прымацоўваюцца падэшва і паліца’ (маст., Шатал.), с. 148

Ві́ннасць ’віна’ (Гарэц., Нас.); ’пакора, пакорнасць, абавязак’ (Нас.). с. 148

Ві́ннік₁ ’чалавек, які ўзяў на сябе якія-небудзь абавязацельствы’ (Гарэц.). с. 149

Віннік₂ ’вінакур, майстар па вырабу гарэлкі’ (Нас., КТС, КЭС, лаг.). с. 149

Ві́нніца ’вінакурня’ (Нас., КТС, Карл.), с. 149

Вінны₁ ’вінаваты’ (БРС, Шн.; КЭС, лаг.; Бяльк., Мат. Гом.); ’той, хто мае доўг’ (КЭС, лаг.; Нас.); ’слухмяны, пакорлівы’ (Нас.). с. 149

Ві́нны₂ ’які мае адносіны да віна’, вінны спірт, вінны перагар, вінны колер, вінны смак і інш. (БРС, КТС, Янк. Мат.; КЭС, лаг.; Бяльк.), с. 149

Вінны₃ ’піковы (пра масць у картах)’ (КТС, Нас.). с. 150

Віновы₂ калодзезь (фалькл.) ’вінны, адкуль бяруць віно’ (віц., паст., Шырма, Песні). с. 150

Віно́ ’віно, алкагольны напітак, пераважна вінаградны’; ’гарэлка’ (БРС, КТС), віно́ зеляно́, віно — прыпеў у песні (беласт., Ант.). с. 150

Віноўка ’сорт яблык’ (Сцяшк.), с. 150

Віноўнасць ’вінаватасць’ (КТС). с. 150

Віно́ўнік ’вінаваты ў чым-небудзь; той, хто з`яўляецца прычынай чаго-небудзь’, с. 151

Вінт₁ ’болт са спіральнай нарэзкай шруба’ (КТС, БРС). с. 151

Вінт₂ ’частка рухавіка парахода ці самалёта ў выглядзе лопасцей, замацаваных на валу’. с. 151

Вінт₃ ’карцёжная гульня’ (БРС, КТС). с. 151

Вінтоўка ’ружжо з вінтавымі нарэзамі ў канале ствала’ (БРС, КТС). с. 151

Віну́ць ’прыгалубіць, прыгортваць, прысвойваць, абгортваць’ (Нас.), віну́цца ’гарнуцца, хіліцца, туліцца’; ’быць старанным, руплівым’; ’прыставаць’ (Гарэц., Нас.). с. 151

Вінцэрад ’непрамакальны плашч’ (КТС), с. 151

Вінчэ́стэр, вінчэ́сцер ’тып паляўнічага ружжа’ (БРС, КТС). с. 152

Віншава́нне ’вітанне, слаўленне каго-небудзь з выпадку радаснай падзеі’ (КТС, БРС, Нас., Шпіл.). с. 152

Віншаваць ’вітаць, славіць каго-небудзь з выпадку знамянальнай даты ці радаснай падзеі’ (БРС, КТС, Шпіл., Мал., Гарэц., Касп., Нас.), с. 152

Віншавальнік ’той, хто віншуе’ (БРС). с. 152

Віншо́ўнік ’віншавальнік’ (Шпіл., Нас.); с. 152

Вінье́тка ’аздабленне ў выглядзе невялікага малюнка на загаловачным лісце кнігі ў пачатку або ў канцы раздзела’ (БРС, КТС). с. 152

Віньетыст 'чалавек, які робіць віньеткі’ (КТС). с. 152

Ві́ня ’белая намаразь, якой пакрываюцца дрэвы зімой, іней’ (Мат. Гродз., Сцяшк. МГ). с. 152

Віпціннік ’вінаграднік, гароднінны сад’ (Нас., гіст.). с. 153

Вір₁ ’глыбокае месца ў рацэ ці возеры, дзе вада завівае, закручваецца’ (БРС, КТС; барыс., гродз., Нас.; Мал., Яруш., Нас. Сб., Мядзв., Грыг., Шат., Сцяшк. МГ, Касп., Бяльк.; бых., Янк. Мат.; слаўг., лёзн., Яшк.; КЭС, лаг.); ’любое небяспечнае і невядомае месца’ (Нас., гродз., Шн., 2); ’акно ў дрыгве’ (КЭС); ’хуткі ручэй’ (Нас., віц.; Яшк.); ’рух, плынь ракі’ (Яруш., Нас.); ’невялікая травяная яма з вадой на сухім месцы’ (палес., Яшк.). с. 153

Вір₂ ’вір вадзяніка’ (барыс., Шн., 2), віры́ ’д`яблы’ (Нас. Сб.); ’нячысцікі, што жывуць у вадзяных прорвах, бяздонні’ (Нас.). с. 153

Вір₃ ’вірок, прылада для звівання нітак у клубок’ (Бяльк.). с. 153

Ві́ра₁ ’паднімай!’ (БРС, КТС) — выклічнік з марской і будаўнічай тэрміналогіі. с. 153

Ві́ра₂ ’выкуп за забітага чалавека’ (БРС). с. 153

Ві́ра₃ ’частаванне старэйшых таварышаў, якое наладжвае хлопец, дасягнуўшы сталага ўзросту’ (Бяльк.) с. 154

Вірабурна: «Вольных песень стыхійныя хвалі вірабурна прыволлем буяняць» (КТС, П. Трус.). с. 154

Вірава́ты: вірава́тая вада ’глыбокае месца на рацэ з кругавым цячэннем вады’ (Сцяшк. МГ). с. 154

Вірава́ць ’утвараць віры, круціць, бурліць’, (перан.) ’кіпець, бурліць’ (БРС, КТС; КЭС, лаг.). с. 154

Віравы: віравая вада, віравы шчупак ’які мае адносіны да вір₁' (КТС). с. 154

Вірадаваць ’перабіраць, грэбаваць, капрызіць’ (КТС). с. 154

Віра́ж ’паварот самалёта, карабля з крэнам або паварот аўтамашыны па крывой лініі’; ’хімічны раствор для надання пэўнага колеру фатаграфічным здымкам’. с. 154

Ві́рак ’юрок, невялікая палачка з засечкамі, пры дапамозе якой намотваюць ніткі’ (Сцяшк. МГ). Да вір₃ (гл.). с. 155

*Вірыплан ’самалёт’ (Яўс.), сюды ж уст. зэльв. вераплан, вяраплан, яраплан (Сцяц.) с. 155

Вірасаві́к ’жарабя, якое нарадзілася ў верасні месяцы’ (КЭС, лаг.). с. 155

Віратлівы ’вірысты’ (БРС, КТС). с. 155

Вірашча́ка — страва (КЭС, лаг.). с. 155

Віраце́йка ’вадзяная вужака’ (КЭС, лаг.), с. 155

Вірашчэ́ць ’шумець з трэскам (пра скваркі ў печы)’ (КЭС, лаг.). Да верашчэ́ць (гл.). с. 155

Вірая́ ’шула’ (КЭС, лаг.). Да верая́ (гл.). с. 156

Вірга́цца ’брыкацца (пра коней)’ (зэльв., Сцяц.). с. 156

Вірглі́на ’вяргіня’ (рэч., Мат. Гом.). Да вяргі́ня (гл.). с. 156

Вірзія́₁ ’чалавек, які гаворыць абы-што’; ’лухта’ (Бяльк.). с. 156

Вірзія́₂ ’вялікі чалавек’ (Бяльк.). с. 156

Ві́рла (экспр.) ’вока’ (Касп.), вірлавокі ’чалавек з выпучанымі вачамі’ (БРС; бялын., бых. Янк. Мат.; шкл., Мат. AC), сен. верловокі ’тс’ (Касп.). Да варлавокі (гл.). с. 156

Вірласты ’вірлавокі’ (КТС, А. Масарэнка). с. 157

Вірла́ты ’вірлавокі’ (БРС, Шат.); ’лупаты’ (Янк. III); ’чалавек з выпучанымі вачамі’ (гродз., Мат. AC). с. 157

Вірлач ’вірлаты’ (Сцяц., Мат. канф. МДПІ, Янк. III). с. 157

Вірліць ’віраваць, вірыць’ (КТС). Да вір₁ (гл.), вірыць (гл.). с. 157

Вірлы мн. л., зневаж. ’вочы’ (Жд., 1; докш., Янк. Мат.; дзісн., Нар. сл.). Да ві́рла (гл.). с. 157

Ві́рнік ’ніжняя частка ганчарнага круга’ (Жд., 1). с. 157

Вірнік ’нячысцік у вірыстай вадзе’ (Нік., Оч.) с. 157

Ві́рны ’хвалісты, ветраны’; ’глыбокі, небяспечны’ (Нас.); ’вірысты’ (КТС). Сюды ж вірна ’неспакойна’ (Нас.), с. 157

Bipо́к₁ ’крынічка, маленькі ручаёк (Сцяшк. МГ); ’хуткі ручаёк’ (Нас.); ’глыбокае месца на рэчцы’; ’адкрытае месца сярод дрыгвы’, віро́к і ві́рак ’малое азярцо на грудку’ (слаўг., стол., Яшк.). с. 157

Вірок₂ ’юрок — кіёчак, якім намотваюць ніткі’ (Бір. Дзярж., Бір. дыс., Жд., 1, Сцяшк. МГ, Касп., Шат., Бяльк.), с. 157

Віромка ’?’ у кантэксце «...Нарабіла такой атруты і просіць: каторы старшы віромка, ідзця на водку...» (КЭС). с. 158

Віро́тны ’падобны’ (мазыр., Мат. Гом.), ваўк. веро́тны ’сапраўдны’ (Арх., Фед.). Да вяру́тны (гл.). с. 158

Ві́ртаначка ’цёплая хустка’ (ДАБМ, 946) с. 158

Віртуо́з ’артыст, які дасканала валодае тэхнікай свайго майстэрства’ (БРС, КТС). с. 158

Віруле́нтнасць ’сукупнасць хваробатворных уласцівасцей; узбуджальнік заразных хвароб’ (БРС, КТС) с. 158

Ві́рус ’дробныя мікраарганізмы, якія выклікаюць заразныя захворванні’. с. 158

Віру́тнік ’узбаламучаны, кручаны, неўраўнаважаны’ (барыс., Янк. I, Янк. БФ); ’злачынец, злодзей, разбойнік’ (КЭС, лаг.), с. 158

*Вірхала́с, вірхъла́сіна, вірхъла́ска ’свавольнік’ (міёр., 3 нар. сл.). Да верхалаз, верх (гл.). с. 158

Вірхняк ’бэлька’ (карм., Мат. Гом.). Да вярхня́к (гл.). с. 158

Вірш ’віншавальны верш’ (КТС), с. 158

Вірыдува́ць ’шалець, здзекавацца, самаўпраўнічаць’ (Юрч.). Да верадзі́ць (гл.), с. 159

Вірысты: вірыстая рака ’віравы, дзе многа віроў’ (КТС). с. 159

Віры́там ’грамадой, натоўпам’ (КЭС, лаг.). с. 159

Віры́ць ’утвараць віры, круціць, бурліць’; ’бурліць, кіпець, вірыцца’ (БРС, КТС). с. 159

Вірэ́я ’акно ў балоце, бяздонне’ (усх.-бел., КЭС), с. 159

Вір`янка ’валер`ян, Valeriana officinalis L.’ (ветк., Мат. Гом.) с. 159

Віс₂ ’вісячае становішча цела гімнаста пры гімнастычных практыкаваннях’ (КТС), с. 159

Віс₃ ’тое, што вісіць’ (палес., Маш.), с. 160

Віс₄ ’мера вагі (для солі)’ (Кольб., 52, 78). Відавочна, да віс₃. с. 160

Віс-віс-віс ’падзыўныя словы для кароў’ (ДАБМ, 895), с. 160

Ві́са ’тое, што вісіць’, звычайна ў загадцы гэта ’груша’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), с. 160

*Вісажа́р₁ вісыжа́р ’назва сузор`яў’ (Бяльк.). Да весажо́р (гл.). с. 160

Вісажа́р₂, вісыжа́р ’высокі чалавек’ (Яўс.), с. 160

Вісакосны год (КТС). Да высакосны (гл.). с. 160

Вісачэ́ць ’расці, станавіцца больш высокім’; ’паднімацца вышэй, узвышацца’ (Нас.). с. 160

Вісельнік ’павешаны’ (БРС; КЭС, лаг.); ’варты шыбеніцы’ (Нас., Шат.), вісяльнік ’нядобры чалавек’ (Жд., 2). с. 160

Вісельніца ’вісельня’ (Бяльк.), с. 161

Ві́сельня, вісільня 'шыбеніца’ (КЭС, лаг.; БРС, КТС) с. 161

Вісе́ць ’знаходзіцца ў вертыкальным становішчы без падпоры, выдавацца’ (БРС, КТС, Касп.). с. 161

Віск ’пранізлівы крык’ (БРС, КТС, Гарэц., Нас.), с. 161

Віскатня́ ’віск парасят’; ’дзіцячы плач’ (Нас.). с. 162

Віскаць ’пранізліва вішчаць’ (КТС). с. 162

Віскі ’скроні’ (капыл., КЭС, Жд., 3), с. 162

Ві́скі ’моцная гарэлка (Англія, ЗША)’ (БРС, КТС). с. 162

Вісклівы ’віскатлівы’ (БРС, КТС). с. 162

Вісклявы ’віскатлівы’ (відавочна, гом., КТС: I. Шамякін, М. Ракітны, I. Навуменка). с. 162

Віскоза ’клейкае цэлюлознае рэчыва, з якога вырабляецца штучны шоўк’ (БРС, КТС). с. 162

Віскоцце ’віскатанне, віск’ (КТС, М. Ракітны). с. 162

Віскун ’той, хто вішчыць’ (КТС, М. Ракітны). Да віск (гл.). с. 163

Віскуха ’тая, якая вішчыць’ (КТС, I. Шамякін). Да віск (гл.). с. 163

Віскуцень ’пранізлівы вецер’ (КТС, А. Кулакоўскі, М. Лобан), с. 163

Ві́сла (абразл. уст.) ’віславухі’ (зэльв., Сцяц.). с. 163

Віславухі ’з абвіслымі вялікімі вушамі’ (БРС, КТС, Мядзв., Нас., Касп., Сцяшк.). с. 163

Віслаголле ’вісячыя галіны вярбы’ (КТС). Да віслы (гл.) і го́лле (гл. галіна). с. 163

Віслагу́бец ’чалавек з тоўстымі абвіслымі губамі’ (глус., Янк. Мат.). Да віслы (гл.) і губы с. 163

Віслу́ха ’гатунак ігрушы’ (Бес.). Да віслы (гл.). с. 163

Віслю́га ’вісус, залётнік’ (Растарг.), с. 163

Віснуць вісець, паволі спускаючыся ўніз; гарнуцца, хіліцца; ацірацца, быць неадступна’ (БРС, Нас.). с. 163

Вісо́зны ’вельмі высокі’ (Жд., 1). с. 164

Вісо́к ’скроня’ (зэльв., Сцяц., Сняшк., Касп., Бяльк., паўсюдна КЭС, КТС), с. 164

Вісо́ка ’высока’ (Шат., Касп., Нас.) — прыслоўе да вісокі. с. 164

Вісокасць ’вышыня, узвышэнне’ (Нас.). с. 164

Вісокі ’высокі’ (Шат., Касп., Бяльк., Нас.; пухав., 3 нар. сл.), с. 164

Вісмут ’назва хімічнага элемента’. с. 164

Віспа ’нізкі пакаты пясчаны бераг’ (стол., Яшк.). с. 164

Віст ’карцёжная гульня’ (БРС, КТС), с. 164

Вісцёбка ’стопка, камора, варыўня’ (Тарн., ДАБМ), с. 164

Вістэ́рко 'люстэрка’ (Жд., 1) пашкоджанае (народнае). с. 165

Ві́сус ’свавольнік, гарэза, жэўжык, распуснік’ (БРС, КТС, міёр., 3 нар. сл.); ’жорсткі, бязлітасны чалавек’ (Жд., 2); ’вісельнік’ (Нас.), с. 165

Вісюлька ’лядзяш’; ’упрыгожанне ў выглядзе невялікіх падвесак’ (КТС), с. 165

Вітадо́л ’балотная птушка-перавозчык (якая крычыць «вітадол»)’ (Бяльк.). с. 165

Вітаўё ’жыллё, месцазнаходжанне’ (Грыг.). с. 165

Віта́ць, віта́ю (БРС, Нас., Бяльк., Шат., Грыг., Гарэц., Мядзв.). с. 165

Ві́тка ’скрутак, прывязь з дубцоў’ (БРС, Бяльк., Янк. I, 3 нар. сл.); ’межавы знак, галіна з заламаным верхам або шосцік з пучком сена на самым версе; дарожны і водны арыенцір’ (Нас., Бяльк., Янк. Мат., Сцяшк., Бір. Дзярж., Яшк.); ’мяжа на лузе, пасеве’ (Яшк.); ’луг, дзе нельга пасвіць жывёлу, пакуль не будзе скошаны травастой’ (Яшк.); ’сцябло гарбуза’ (Сцяшк.); ’кольца, якім замацоўваецца кола на касільне’ (ДАБМ, 832). с. 166

Віто́к ’адзін абарот вінтападобнай лініі; нарэзкі і да т. п.’ (БРС); ’рой’ (Мат. Гом.). с. 166

Ві́траныкі ’дошкі, якія абараняюць саломенную страху з боку шчытоў’ (Тарнацкі, Studia, Клім.). Гл. ветранікі₂. с. 166

Віту́ха ’матавіла’ (Шат.; КЭС, лаг.; Інстр. II); ’дошчачка для снавання красён’ (Шатал.); ’пустазелле, бярозка, Convolvulus’ (3 нар. сл.); ’фасоля, якая ўецца’ (Мат. Гом.). с. 166

Віту́шка ’матавіла’ (БРС, Сцяшк.); ’вялікае верацяно, на якое звіваюць пражу з 2-3 верацён для прасушкі’ (Бір. Дзярж., Сцяшк. МГ); ’вясельны пірог’ (КТС); ’фасоля, якая ўецца’ (Мат. Гом., Інстр. II). с. 166

Віту́шкі ’аборы’ (Анім., 131; Шатал.). с. 166

Віту́шнік ’чалавек, які ходзіць у лапцях з «вітушкамі»’ (Шат.). Да вітушкі ’аборы’ (гл.). с. 167

Ві́хар (БРС, Маш., Сцяшк., Бес., КТС) ’вір’ (БРС, КТС), віхры́ ’нячыстыя духі ў выглядзе віхру’ (Нас.). с. 167

Віха́ць ’віхляць’ (Нас.), віха́цца ’віхляцца’ (БРС, Касп., Бяльк.), віханьне (Бяльк.). с. 167

Віхла́₁ ’аб чалавеку рухавым, энергічным, у якога хутка ідзе работа’ (Бір. Дзярж., 3 нар.сл.). Да віхаць ’хістацца’, віхляць’, завіхацца 'спяшаць, намагацца рабіць што-небудзь’. с. 167

Віхла́₂ ’лаза, вярба, Salix L.’ карэліц., свісл. (Весці АН БССР, 1969, 4,124). с. 167

Віхля́й ’нядбайны чалавек’, віхля́йства ’нядбайнасць’ (Нас,. Яруш.). с. 168

Віхля́ць (БРС, Нас., Бяльк., Гарэц., КТС), віхлі́ць ’віляць хвастом’; ’хітрыць’ (КЭС, лаг.), віхле́ць ’прагнуць’ (Юрч.); ’хітрыць’ (КТС). с. 168

Віхор (БРС, Шат., Касп., Мядзв., Гарэц., КЭС, КТС) ’шчацінне на хрыбце ў свінні’ (Бяльк., Шатал.); ’дух-гаспадар ветру’ (Інстр. II); ’від танца’ (Інстр. IV), віхры́ ’пясчаныя ўзгоркі, нанесеныя ветрам’; ’кучаравыя валасы’ (Сцяшк. МГ). с. 168

Ві́храва трава ’расліна астрагал, Astragalus glycyphyillus’ (Kic.). с. 168

Віхру́н ’рыжаваты голуб з каўняром з пер’я з абодвух бакоў шыі’ (БРС). с. 168

Віхры́ць ’кружыць віхрам (аб пыле, снезе)’ (БРС, Нас., КТС). с. 168

Віхта́ ’вага ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, 270). с. 168

Віхтава́ць ’жывіць, карміць, даглядаць’ (астрав., маст., Весці АН БССР, 1969, № 4, 132). с. 168

Віху́ра (паэт.) ’віхар, завея, буран’ (БРС, Яруш., КТС). с. 169

Ві́ца ’прывязь з дубцоў, пры дапамозе якой звязваецца бярвенне з пакладзенымі на іх жэрдкамі’ (3 нар. сл.). с. 169

Віці́на₁ ’дубец, галінка’ (БРС, Др.-Падб.); ’кій, плыт’ (Гарэц.); ’прывязь з дубцоў, пры дапамозе якой звязваецца бярвенне з пакладзенымі на іх жэрдкамі’ (3 нар. сл.), віці́ны ’перапляценне, на якое кладуць жэрдкі ў плоце’ (Шатал.). с. 169

Віці́на₂ ’вялікая барка або лодка, асаблівы від барак’ (Федар., 6, 106, 7, 254; Шн., 1; Дзмітр., Гарэц., Др.-Падб.). с. 169

Віццё ’прывязь з дубцоў, пры дапамозе якой звязваюцца скручаныя (звітыя) бярозавыя (дубовыя, лазовыя) дубцы, што ўжываюцца пры звязванні чаго-небудзь’ (Янк. II, 3 нар. сл., Шатал.). с. 170

Віць₁ ’балота з вокнамі’ (Жучк., 14). с. 170

Віць₂ (БРС, Нас., Бяльк., Шат., Гар.). с. 170

Ві́чанка ’вікавая салома’ (Мат. Гом.). с. 171

Ві́чка ’мышыны гарох’ (Шатал.). с. 171

Віччына́ ’вяндліна’ (Бяльк.), вітчына́, вычына́ ’тс’ (Вешт., дыс., палес.). с. 171

Віш₁ ’зазімаваўшая (няскошаная) трава’ (Маш., Янк. I, 3 нар. сл., Мат. Гом., Шатал.), віша ’тс’ (Некр., Янк. I, Бір. Дзярж., 3 нар. сл.). с. 171

Віш₂ м. р. ’іней’ (Мат. Гом.). с. 171

Вішава́ць ’заставацца няскошанай (аб сенажаці, канюшыне)’ (Янк. I). с. 171

Ві́шанка ’матрац’ (Мат. Гом.). с. 172

Ві́шар ’няскошаная трава, якая засталася зімаваць’ (Шат., Бес., Янк. I, Шатал.); ’топкае балота, дзе траву косяць толькі па лёдзе або яна там зазімоўвае’; ’трава ў выглядзе мурагу, якая не трэцца’, ’благое балотнае сена’ (Яшк.); ’гнілое сена’ (Шатал.); ’расліна пажарніца’ (Мат. Гом.). с. 172

Ві́шка ’вяха для ўказання граніцы чаго-небудзь (поля, пашы, дарогі і г. д.)’ (Касп., Яшк., Сцяшк. МГ); ’мяжа на лузе, на пасеве з уторкнутымі жэрдкамі’ (Яшк.). с. 172

Вішнёўка ’івалга’ (Інстр. II). с. 172

Ві́шніна ’вішнёвае дрэва’ (Касп.). с. 172

Вішні́ўка, вышні́вка ’птушка дубанос, Coccothraustes сосcothraustes L.’ (Нікан.). Гл. вішняк. с. 172

Ві́шня (БРС, Касп., Бяльк., Кіс., Бес., КТС). с. 172

Вішня́к ’птушка дубанос, Coccothraustes coccothraustes L.’ (Ніканчук). с. 173

Вішча́ць (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Бес., Бір. Дзярж., Сцяшк. МГ), вішчэ́ць (Інстр. III, Гарэц.). с. 173

Вішэ́ць ’вянуць’ (Мат. Гом.). Да віш₁ (гл.). с. 173

Вію́шка ’пража, звітая на вялікае верацяно для прасушкі’ (Жд., 1). с. 173

Во (выклічнік, указальная часціца) (БРС, Касп., Гарэц., Бяльк., Мядзв., Шпіл.; КЭС, лаг.). с. 173

Во́бад, мн. л. абады (БРС, КТС, Яруш., Грыг., Бяльк.; КЭС, лаг.; Шат., Касп.). с. 173

Во́бак ’побач; убаку’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц., КТС). с. 174

Во́балака ’воблака’ (Федар., 3 нар. сл.), вобалак (Рам., 8, 368). с. 174

Во́барацень ’расліна драсён змяіны, Polygonum Bistorta’ (Kic., Крывіч, 4). с. 174

Во́бач ’убаку; побач’ (Нас., Касп., КЭС, КТС). с. 174

Во́бгінка ’ручка касы’ (ДАБМ, 818, мін.). с. 174

Во́б`едзі ’аб`едкі сена’ (Янк. I, 3 нар. сл., Мат. Гом.), вобядзі ’нявымалачаныя каласы, якія аддзяляюцца пры веянні збожжа’ (3 нар. сл.), воб`еддзе ’аб`едкі сена’ (Юрч.). Гл. аб`еддзе. с. 174

Во́бжы ’аглоблі ў сасе’ (Мядзв., Бяльк., Касп.), вобжъ ’вочап у студні з жураўлём’ (ДАБМ, 810, віц.). Гл. абжа. с. 174

Во́бла ’рыба, Leuciscum rutilus’ (БРС, КТС). с. 174

Во́блака (БРС, КТС, Гарэц., Мядзв.), воблак, воблык (Касп., Яруш., Бяльк., 3 нар. сл.). с. 174

Во́бласць (БРС, Яруш., КТС). с. 174

Во́блівак ’яйцо з тонкай шкарлупінай’ (Шат., Мат. Гом., Інстр. I). с. 174

Во́бліγам у выразе: «вобліγам гэта табе выйдзе» (Бір. Дзярж.). Гл. вобмег, вомег. с. 174

Во́блік ’выгляд, аблічча’ (Яруш., КТС). с. 175

Во́бліў ’галалёдзіца’ (Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., Юрч., КТС), вобліва ’тс’ (Яшк.), воблевень ’тс’ (Мат. Гом), вобліў, вобліўкі, вобліўя ’лёд, якім пры галалёдзіцы пакрываюцца дрэвы; галалёдзіца’ (Юрч.), воблівіца ’ападкі ў выглядзе кавалачкаў лёду’ (Мат. AC, бых.). с. 175

Во́бліца₁ ’плотка’ (3 нар. сл.). с. 175

Во́бліца₂ ’частка рукі ад далоні да локця ’ (Шатал.). с. 175

Во́бмаль ’малавата’ (БРС, Янк. I, Бір. Дзярж., КТС, КЭС). с. 175

Во́бмарак ’расліна букашнік, Jasione montana L’ (Касп., Кіс., маг.). с. 175

Во́бмацкам ’пры дапамозе дотыку’ (БРС, Бяльк., КТС, КЭС). с. 175

Во́бмег ’расліна, Conium maculatum’, балігалоў плямісты’; ’блёкат’ (БРС), вобмегам (выйсці) ’бокам’ (Жд., 1). с. 176

Во́бмельгам, вобмільгам — прысл. ’хутка, у імгненне вока’ (КТС). Да мільгаць. с. 176

Во́бмешка ’пасыпка, запраўка корму хатняй жывёле’ (БРС); ’мука грубага памолу’ (Жд., 1, Янк. II, Інстр. I, Мат. Гом.); ’дробная мякіна’ (Шат.). с. 176

Во́браз ’мастацкае адлюстраванне ідэй і пачуццяў у гуках, словах, фарбах і інш.’; ’створаны мастаком ці акцёрам характар, тып’ (БРС, КТС) ; ’абраз’ (БРС, КТС, Нас., Касп., Шат., Мал.). Гл. абраз. с. 176

Во́брацень ’памылка ў снаванні красён’ (Бяльк.). с. 176

Во́браць ’аброць’ (БРС, КТС, Бір. Дзярж.), вобруць (Шат., КТС, Сцяшк. МГ, 3 нар. сл.). Гл. аброць. с. 176

Во́бруб ’плошча зямлі ў адным кавалку’ (КЭС). с. 177

Во́бсыпка. (Яруш.). Гл. восыпка. с. 177

Во́буй ’абутак’ (Бяльк., Гарэц., Сцяшк., 3 нар. сл., Мат. Гом.). с. 177

Во́буў, вобуўя ’абутак’ (Юрч.). с. 177

Во́бцас ’стрымгалоў, адразу, хутка’ (БРС, КТС, Сцяшк. МГ), вобсас ’тс’ (Бір. Дзярж.), вобцусам ’стрымгалоў, рашуча’ (Жд., 1). с. 177

Во́бшчаства ’грамадства’; ’грамада, суполка’ (КТС), вобчыства ’грамада’ (Бяльк.). с. 177

(В)о́бшыўка ’каўнер, верхняя частка спадніцы, фартуха’ (БМ, 121, палес.). Гл. абшыўка, абшэўка. с. 177

Во́ва ’нешта страшнае, чым палохаюць дзяцей’; ’вош’ (Клім.); ’воўк’ (дзіц.) (Клім., Шат.). с. 177

Во́вудзень ’авадзень’ (Шатал.). Гл. авадзень. с. 177

Во́галаў ’аброць без повада’ (Бяльк.; Юрч., Нар. сін.). с. 177

Во́гер₁ во́гір ’жарабец’ (Нас., Бяльк., Касп., Яруш., Шн., 1, Шатал.). с. 178

Во́гер₂ ’светлы пераліў хваль на рацэ’ (Сцяшк. МГ). с. 178

Во́гер₃ ’зух, хлюст, задавака’ (Юрч.). Гл. вагера₁. с. 178

Во́гкі, во́хкі (БРС, Бес., КТС). с. 178

Во́глам ’толькі’ (Мат. Гом.). с. 178

Во́гніва ’крэсіва’ (Бяльк.). с. 178

Во́гнік₁ ’хвароба скуры, высыпка на твары (ад прастуды) (БРС, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., Бір. Дзярж., КЭС, Жд., 1, Шн., 1, Арх. ГУ; нараўл., Інстр. II, Сцяшк., Мат. Гом., Шатал.). с. 178

Во́гнік₂ ’сушаніца лясная, змеявік’ (Гарэц.). Да вогнік₁, с. 178

Во́гніска ’вогнішча, касцёр, месца, дзе быў касцёр’ (Яшк., гродз., Шат., 3 нар. сл., навагр.); ’дрыгвяністае балота’ (Яшк., гродз.). с. 178

Во́гнішча ’касцёр; месца, дзе быў касцёр’ (БРС, КТС, Нас., Бяльк., Касп., Др.-Падб., Яруш., Яшк.); ’пажарышча’ (Шат.). с. 179

Во́даль ’на невялікай адлегласці (ад чаго-небудзь), убаку (Нас., Касп., Бяльк., КТС), во́даля ’тс’ (Шат.). с. 179

Во́дбліск (БРС, Яруш., КТС). с. 179

Во́дварацень ’лішак асновы ў шырыню пры накіданні ў ніты і бёрда, які ідзе назад’ (Шатал.). с. 179

Во́дведы ’наведванне хворага’ (БРС, Мат. Гом.), водветкі, водвідкі ’звычай наведвання парадзіх’ (Касп., Янк. Мат., КТС). Гл. адведкі. с. 179

Во́дгалас (БРС, Яруш., КТС). с. 179

Во́ддалек ’воддаль’ (БРС), воддалік (Янк. II). с. 180

Воддалеч ’воддаль, на адлегласці’ (КТС). с. 180

Во́ддаль (БРС, КТС, Гарэц.; КЭС, лаг.). с. 180

Во́ддых ’адпачынак’ (Інстр. III, КТС). с. 180

Во́ддышка ’адпачынак’ (Янк. I). Гл. аддышка. с. 180

Во́дзе ’тут’ (Касп., Жд., 1). с. 180

Во́дзека ’вось тут’ (Шат., Жд., 1, Шатал.). с. 180

Во́дзер ’адзёр’ (Сцяшк.). Гл. адзёр. с. 180

Водзыў ’ацэнка чаго-небудзь’; ’адазванне’ (БРС, КТС). с. 180

Во́дкідак ’верацяно з ніткамі’ (Янк. I), воткідзень ’тс’ (Мат. Гом.). с. 180

Во́дклік ’водгалас’ (Др.-Падб., Яруш., КТС). с. 180

Во́дле₁ ’згодна з чым, адпаведна чаму’ (Нас., Гарэц., Др,- Падб.). с. 181

Во́дле₂ ’побач, вакол’ (Нас.). с. 181

Во́длуг ’адносна чаго, згодна з чым’ (Нас., Шат., Касп., Бяльк., КТС). Гл. вэдлуг. с. 181

Во́дляг ’наводмаш’ (Федар., 2, 159). с. 181

Во́дмель ’неглыбокае месца ў рацэ, возеры’ (БРС, Яшк., Інстр. I, КТС). с. 181

Во́дпаты , водпыты ’водведкі’ (КЭС). с. 181

Во́дпуск ’адпачынак, часовае вызваленне ад службы, працы’ (БРС, КТС). с. 181

Во́дра ’адзёр’ (Янк. II, КЭС, Сцяшк. МГ, Шатал., КТС), в(уо)дра ’тс’ (Бес.), во́дрыца ’экзема’ (Касп.). с. 181

Во́друб ’адасоблены ўчастак зямлі, які выдзяляўся ва ўласнасць асобных сялян з зямельнага ўладання сяла; хутар’ (БРС, Яшк.). с. 182

Во́дсеў ’адсяванне; поле, з якога зняты яравыя і па якому адразу сеюцца азімыя’ (Юрч., Яшк., КЭС). с. 182

Во́дступ ’вольнае месца, якое пакідаецца ў пачатку радка рукапіснага або друкаванага тэксту’ (БРС); ’адкрытая прастора паміж лясамі, дварамі, будынкамі’ (Яшк.). с. 182

Во́дшыб у выразе: жыць на водшыбе ’адасоблена, убаку’ (БРС, Шат.). с. 182

Во́жаг, вожыг ’дзяржанне вілак, качаргі, памяла і г. д.’; ’палка з вострым канцом’ (Гарэц., Др.-Падб., Мядзв., Сцяц.); ’палка з апаленым канцом’ (Бяльк.). с. 182

Вожка, вожкі ’лейцы’ (Нас., Шат., Касп., Бяльк., Янк. I, Янк. II, Юрч., Бір. Дзярж., Др.-Падб., Мядзв., Maш., Маслен., Мат. Гом., 3 нар. сл.). с. 182

Вожык (БРС, Нас., КТС, Шат., Касп.). с. 183

Воз (БРС, Бяльк., Касп., Грыг., Дзмітр., Маш., Інстр. I), в(уо)з, ’воз; сузор`е’ (Бес.). с. 183

Во́здух ’паветра’ (Бяльк.). с. 183

Во́зера ’прыродны вадаём або штучны ставок’ (БРС, Яруш., Шат., Касп., Бяльк., КТС); ’ста́рык на лузе’; ’крыніца’ (Яшк.). с. 183

Во́зкрі (Бяльк.). Гл. вазгры. с. 184

Во́знік (БРС, Нас., Бяльк.). с. 184

Вой выкл. (БРС, КТС, Нас., Шат., Бяльк.). с. 184

Во́йкала ’хто бесперастанна войкае’ (Нас.). Да войкаць. с. 184

Во́йкаць (БРС, Нас., Шат., КТС). с. 184

Во́йска (БРС, КТС, Нас., Бяльк., Шат., Мал., Сцяшк.). с. 184

Войт гіст. ’сельскі стараста, прыказчык у часы прыгону’ (БРС, Нас., Касп., Гарэц., Мядзв., Шпіл.). с. 184

Во́йчым ’няродны бацька’ (Нас., КЭС, Гарэц., Др.-Падб.).. Гл. айчым. с. 185

Во́ка₁ мн. л. во́чы (БРС, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Гарэц.,. Яруш., Грыг.). с. 185

Во́кал, во́кала (БРС, Нас., Грыг., Гарэц., КТС), во́кыла (Бяльк.). Гл. вакол. с. 185

Во́карак ’кумпяк’ (Вешт. дыс.), во́кырак ’тс’ (Бяльк.). с. 185

Во́кідзь ’густы снег, які падае камякамі’ (Янк. III), о́кыд’' ’снег, які выпадае ранняй вясной пасля таго, як зімні снег ужо растаў, окіт` - ’вясенні снег, які выпадае на кароткі час і звычайна скора растае’ (Талст., 13). с. 185

Во́кладка (БРС, КТС, Яруш.) ’тронак’ (Шатал.). с. 186

Во́кліп (прысл.) ’вярхом, без сядла’ (Нас.). с. 186

Во́кліч ’словы, якімі аклікаюць каго-небудзь’ (БРС, Гарэц.). с. 186

Во́кнішча ’акно ў балоце’ (БРС, КТС); ’невялікае, але вельмі глыбокае прыроднае возера’; ’вір на рацэ, возеры’ (Нас., Яшк., Касп.). с. 186

Во́крапна ’трохі боязна’ (КЭС). Гл. акро́пны. с. 186

Во́кунь (Нас., 3 жыцця ). Гл. акунь. с. 186

Во́кут ’агароджанае месца для жывёлы (на полі ці ў лесе)’ (ДАБМ.783; маг., Яшк.). с. 186

Вол (БРС, Янк. Мат., Бяльк., Бес., КТС, Ліс.), вюл ’вол’ (Дразд.). с. 186

Во́лава (БРС, Яруш., Грыг., Нас., Касп., Шат.). с. 187

Во́лага ’тлушч як прыправа, а таксама варанае мяса, рыба і наогул прыправа да ежы’ (Шн., 1); ’сырое топкае месца’ (Жучкевіч, Топон., 14). Гл. валога. с. 187

Во́лак ’сухая частка дарогі паміж дзвюма рэкамі, праз якую даводзіцца перацягваць лодкі’ (БРС, КТС); ’вялікі браднік’ (КТС, Шат.); ’невад’ (Бяльк.); ’гужавая лясная дарога; дарога, па якой вазілі (валачылі) таварны лес на рум’ (Яшк.); ’зімняя дарога ў лесе, па якой вывозяць волакам бярвенне’ (Бяльк.); ’рыбацкая сетка — мех’ (3 нар. сл.); ’рыбацкая сетка — мех на двух шастах’ (Анік., 59, Янк. I, Крыв.); ’верхні брус будынка, на які накладваюцца кроквы’ (Некр., 219); ’чалавек, які валачэ карабель’ (Др.-Падб.). с. 187

Во́лакі, волокы толькі мн. л. ’рэшткі несабранага збожжа пры жніве, якія чапляюцца за ногі жняі’; ’усё, што можа зачапіцца за ногі пры хадзьбе’ (3 нар. сл.). Да валачьщь, валаку (гл.). с. 188

Во́лас₁ (БРС, Бір., Шат., Касп., КТС). с. 188

Во́лас₂ ’незажываючая рана’ (Мат. Гом., Інстр. II). с. 188

Воласць (БРС, Нас., Бяльк., Яшк.). с. 188

Во́лат ’гігант, асілак’ (БРС, Касп., Гарэц., КТС). с. 189

Во́лей ’лепш’ (Нас.; Шн., 1, 431). Гл. валей. с. 189

Во́леко ’частка пустой прасторы борці, якая выдзёўбваецца коса ўверх’ (Маш.), во́лек ’частка пустой прасторы борці ад верхняга краю скразнога паза да верху’ (Анох.); ’верхняя частка калоды’ (Мат. Гом.). Гл. аталек. с. 189

Во́лік₁ ’рагач, рагаты жук’ (Дэмб., 2; Ліс). с. 189

Во́лік₂ ’гультай’ (3 нар. сл.). с. 189

Во́лікі ’коцікі вярбы’ (Шатал.). с. 189

Во́ліць ’упрошваць, пераконваць’ (Нас.). с. 189

Во́лкі ’сыры, вільготны’ (БРС, Нас., КТС, КЭС, Касп.), волкываты ’тс’ (Бяльк.). с. 190

Во́лміна, волмішча ’прытэрасная частка поймы, некалі і зарослыя старыя рэчышчы, якія акружаны вярбой, вольхай і парэчкамі’ (Жучк.); ’катлавіна, мокрая ўпадзіна з травой’ (Яшк.). с. 190

Во́льна ’павольна’ (Нас., Касп.); ’магчыма, дазволена’ (Нас.). Да воля (гл.). с. 190

Во́льніца ’звальненне ад прыгоннага права’ (Гарэц., Др.-Падб.); ’месца, дзе робіцца продаж вольнага (не на водкуп) віна’ (Нас., Яшк.). с. 190

Во́льха (БРС, Kic., КТС, Шн., 1, Яруш.), вильха́ ’тс’ (Ліс.). с. 190

Во́ля₁ (БРС, Бяльк., Юрч., КТС, Шат., КЭС). с. 191

Во́ля₂ ’валляк’ (Гарэц., Яруш., Шат., Юрч., КЭС, Бес., Сцяшк., 3 нар. сл., Шатал), во́ле (Нас., Бяльк., Шатал.), во́лье (Янк. Мат., Сержп., Грам. 54), во́ло (Клім.). Гл. валлё. с. 191

Во́ляк ’селядцовая жыжка’ (Шн., 3). с. 191

Во́маль прысл. ’мала, малавата’ (Юрч.). Да мал-. с. 191

Во́марак ’непрытомнасць’ (Нас., Бяльк.). с. 191

Во́мпіць, во́нпіць ’сумнявацца’ (Нас., КТС, Бір. Дзярж.), во́нпіцца ’клапаціцца’ (Касп.), во́мпіцца ’злаваць’ (Жд., 1), во́нпыты ’баяцца, адчуваць, што не мінуць пакарання’ (3 нар. сл.). с. 191

Во́мут ’вір’ (КТС). Гл. амут. с. 192

Во́мшар ’мохавае балота’ (Шат., Прышч, дыс., 3 нар. сл.). Гл. амшар. с. 192

Во́н₁ прысл. ’прэч’ (БРС, КТС, Касп., Бяльк., КЭС). с. 192

Во́н₂, вона́ (займ.) ’ён, яна’ (Нас.), вонэ́ ’яны’ (Шатал.). с. 192

Во́нка ’вон, прэч’ (Др.-Падб.), во́нкі ’тс’ (КТС, Бяльк.). с. 192

Во́нках ’на дварэ, звонку’ (КТС, Нас., Касп., Бяльк., Др.-Падб., Гарэц., Шн., 2), с. 192

Во́нчык, во́чнік. ’сушаніца лясная, Gnaphalium silvaticum L.’ (Кіс.). с. 192

Вонь часц. ’вунь’ (Шат., Янк. III, Жд., 1; З нар. сл.), вондзя ’тс’ (Касп.), воньдзека (Янк. I). с. 192

Во́нюшка ’адоніс веснавы, гарыцвет веснавы, Adonis vernalis’ (Бейл.). с. 193

Во́падзь (жывёлы) ’паморак’ (Нас., Гарэц., Бяльк.), вопаць ’эпілепсія’ (Арх. Бяльк., слонім.). с. 193

Во́падзя ’стрымгалоў’ (Гарэц.). с. 193

Во́пасли ’пасля’ (Грыг.), вопысля (Бяльк.). с. 193

Во́паўзень ’апоўзень’ (Юрч.). Гл. апоўзень. с. 193

Во́перадка, во́ператка ’складзеная папалам вяровачка для кідання камення’ (Сцяц.). с. 193

Во́пінка ’вялікая хустка’ (Янк. I). Гл. апінянка. с. 193

Во́плескі (БРС, Гарэц.). Да пляскаць ’біць (у далоні)’. с. 193

Во́прамець ’стрымгалоў, вельмі хутка’ (Нас., Гарэц., Яруш., Др.-Падб., Бяльк.), во́прамяць ’тс’ (Бір. Дзярж.), во́прамеццю ’тс’ (Шат,, 3 нар. сл., калін.). с. 193

Во́пратка ’адзенне’ (БРС, КТС, Бяльк., Касп., Яруш., Сцяшк., Інстр. I). с. 193

Вопса ’рашуча, раз`юшана, энергічна кінуцца куды-небудзь, на каго-небудзь’ (Янк. I), во́псаддзю ’тс’ (Янк. III), во́псасам ’неадчэпна, смалою лезці’ (Сцяц., зэльв.). Гл. вобцас. с. 194

Во́пух ’пухліна’ (Жд., 1, Мат. Гом.). с. 194

Во́пыт (БРС, КТС). Да апытаць. с. 194

Вор₁ ’мех, мяшок’ (Нас., Сцяшк., Янк. БП), ворак 'мяшочак’ (Нас., Сцяшк., Шатал., Вешт.); ’мяшочак для адкідвання сыру’ (Мат. Гом.). с. 194

Вор₂ ’хлеў’ (Нас., Рам., 8, 327); ’двор для жывёлы’ (Бяльк.). с. 194

Вор₃ ’злодзей, выкрадальнік’ (Нас., Бяльк.). с. 194

Во́раг ’непрыяцель, праціўнік’ (БРС, КТС, Нас., Бяльк., Шат., Касп., Яруш., Булг., Шпіл.). с. 194

Во́ран ’звычайная варона’ (Дразд.). с. 195

Во́рань ’узаранае для сяўбы поле, ралля’ (Яшк.), во́ранка ’аранне зямлі’ (КТС). с. 195

Во́рапень ’гультай, лежабок’ (Бяльк.). с. 195

Во́рат ’дзірка ў мяху, праз якую насыпаюць што-небудзь’ (Нас.); ’каўнер’ (Бяльк., Грыг., КЭС, віц.); ’каўнер, прарэх’ (Шатал.). с. 195

*Во́рата₁ во́рото ’завеса, пятля для варот’ (Шушк.). Гл. вароты. с. 195

Во́рата₂ ’памылка пры снаванні красён’ (Мат. Гом.). Да *вараціць, варочаць. с. 196

Во́рах ’куча зерня або гною’ (Выг. дыс.); ’куча прысыпанай зямлёй бульбы’ (Ліс.); ’шум, шорах’ (Нас.); ’страх, дрыжыкі’ (Касп.), во́рашна ’страшна’ (Касп.), во́рахам (расці) ’кучай’ (3 нар. сл.); ’куча’ (Шатал.). с. 196

Во́рвань ’лой, які вытапліваецца з сала марскіх жывёлін’ (БРС, КТС). с. 196

Во́рвыль, во́рволь ’ворвань’ (Бяльк., КТС), ворвол`а ’каламазь’ (КЭС). Гл. варволь. с. 196

Во́ркіш ’гатунак ячменю’ (Мядзв.). Гл. оркіш. с. 196

Во́рлікі ’вадазбор звычайны, Aquilegia vulgaris L.’ (БРС, Kic., Гарэц., Нас., Касп.). с. 196

Ворс, ворса (БРС, КТС, Нас., Касп.) ’адходы воўны, пры часанні ў выглядзе асобных кароткіх валокнаў’ (Влад.); ’мяккая воўна’ (Мядзв.). с. 196

Во́рчык₁ ’барак, пры дапамозе якога запрагаюць каня ў плуг; брусок з жалезным крукам на сярэдзіне, за які зачэпліваюцца пастронкі’ (БРС, КТС, Нас., Касп., Гарэц., Бяльк., Др.-Падб., Мядзв., Сцяшк.). с. 197

Во́рчык₂ ’прыпрэжаны конь’ (Мат. Гом.). Гл. варчак. с. 197

Во́рык ’двор для жывёлы ці хлеў’ (Бяльк., Яшк., маг.). с. 197

Восакар ’ясакар’ (Шатал.), во́сакарань ’тс’ (3 нар. сл.). Гл. ясакар, с. 197

Во́сапа ’аса, Wespa vulgaris’ (Касп.), во́спа ’тс’ (3 нар. сл., маг.). с. 197

Восва ’аса’ (Бяльк., Гарэц., Мат. Гом., Інстр. II), восма, восва ’тс’ (Жд., 1). Гл. аса, асва. с. 197

Восем (БРС, Яруш., Бяльк., КТС, Шат.). с. 197

Во́семка ’васьмёрка ў картах’ (Гарэц., Бяльк.). с. 198

Во́сенскі ’асенні’ (Касп.), восінскій ’тс’ (Бяльк.). с. 198

Во́сень (БРС, Нас., КТС, Бяльк., Яруш., Мал., Грыг.). с. 198

Во́сець (БРС, Касп., Янк. Мат., Янк. II, Шн., 1, Сцяшк., КЭС, ДАБМ, 827, Бір. Дзярж., Мат. Гом.). Гл. асець. с. 198

Во́сілка ’ручка вядра або чайніка’ (БРС, КТС, Янк. Мат, Янк. III, Сцяшк. МГ, Мат. Гродз.). с. 198

Воск (БРС, Бяльк., КТС), в(уо)ск (Бес.). с. 198

Во́сланкі ’збітыя дошкі, якія кладуць на дно воза’ (Шатал.). с. 198

Во́спа (БРС, Шат., Бяльк., Яруш., Бес., К.ЭС). с. 199

Во́страў (БРС, КТС, Касп., Яруш., Яшк.), во́страва ’поле паміж лугамі’ (Яшк.). с. 199

Востры, войстры (БРС, Нас., Яруш., КТС, Шат., Касп., Бяльк.). с. 199

Во́стрыца бат. ’Deschampsia Р. В.’ (КТС, Кіс.). с. 200

Во́ступ ’запаведнае глухое месца ў лесе’ (Яшк., КТС); ’квартал лесу, пушчы’ (Яшк.); ’аблава на ваўкоў’ (КТС); 'грамада людзей на аблаве, якая падымае шум і крык, каб ваўкі беглі на стральцоў’ (КЭС), во́ступ воўчы ’месца, дзе водзяцца ваўкі’ (Касп.). Гл. оступ. с. 200

Во́сце выкл. здзіўлення (Нас.). с. 200

Во́сцеж выкл. (2-я асоба мн. л.) (Нас.) «Восцеж вам на закуску!» с. 200

Во́сці ’прылада для палявання на рыб’ (БРС, Шат., Касп., Бяльк., Мядзв., КЭС, Янк. Мат.), восць ’тс’ (3 жыцця); ’асцюкі’ (БРС, КТС), вось ’тс’ (Шатал.). с. 200

Во́сыпка ’мука або атрубы, якімі пасыпаюць корм жывёле’ (БРС); ’высыпка на целе, прышчы’ (БРС, Шат.). с. 200

Вось₁ (БРС, Нас., Гарэц., Касп., Бяльк., КЭС, КТС). с. 201

Вось₂ выкл. (БРС, Нас., Яруш., Гарэц., КЭС, Шат.), вося (Нас.). с. 201

Во́сьдзека, восьдзечка ’вось тут, блізка’ (Шат.). с. 201

Во́так ’вадкасць, што выцякае з застарэлых ран’ (КЭС). с. 201

Вотаўсця ’таўставата’ (Шат.). с. 201

Вотліг ’адліга’ (Бяльк.). Гл. адліга. с. 201

Во́тлынь ’затока’ (Яшк., слаўг.). с. 202

Во́тмаладзь ’зараснік маладых парасткаў на бярозавых, альховых высеках’ (Яшк., жыт.). с. 202

Во́тмеле ’пясчаная каса ў рацэ’ (Яшк.). Гл. водмель. с. 202

Во́тмут , вотмуць ’вір на рацэ; глыбокае месца ў рацэ ці возеры’ (Яшк., слаўг., цэнтр. і ўсх. Палессе). с. 202

Во́тмык ’глыбокае месца ў рацэ, дзе раней быў млын’ (Яшк., слаўг.). с. 202

Во́тмыт ’вір, яма; вельмі глыбокае месца ў рацэ ці возеры’ (Яшк., слаўг.). с. 202

Во́траніца ’адгароджанае бярвеннямі месца для ссыпу мякіны ў таку’ (Шатал.). с. 202

Во́труб`е (БРС, Нас., Касп., Мядзв.), во́траби ’вотруб`е’ (Грыг.), во́трубы ’высеўкі’ (Сцяшк.). с. 202

Во́трыны, вотрана ’адходы пры ачыстцы зерня’ (Яруш., Касп., Бяльк., Мядзв., Шн., Жд., 1, Шатал,), во́трына ’пустыя каласы і дробная салома, якія застаюцца пасля малацьбы’ (Нік., Оч., 102). с. 202

Во́тхлань ’чысцец’ (Шн., 2). Гл. атхлань. с. 203

Во́тчым ’айчым’ (Касп., Шат.). с. 203

Во́тчына ’спадчыннае зямельнае ўладанне, бацькаўшчына’ (БРС, Нас.); ’пасека, прыдатнае для пчол месца’ (Маш., рэч.; Яшк., стол., слаўг.). с. 203

Во́тчыннік ’спадчынны ўладальнік’ (БРС, Нас.). с. 203

Во́тчыч ’пчаляр’ (Маш., рэч., Янк. II, глус.), воцціч (Мат. Гом.), отчыч (КТС) ’тс’. с. 203

Воўк (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк.). с. 203

Во́ўна (БРС, Нас., Бяльк., Касп., Шат.). с. 204

Во́ўчае во́ка ’воўчыя ягады’ (Бяльк.). с. 204

Во́ўчае лыка ’расліна, Daphne mezereum L.’ (Касп., Бяльк., Кіс.). с. 204

Во́ўчанкі (во́ўчэнкі) ’агульная назва неядомых грыбоў’ (Шатал.). с. 204

Во́ўчая ступня ’герань крывяна-чырвоная, Geranium sanguineum L.’ (Касп.), воўчая стапа ’тс’ (Дэмб., 1, 284). с. 204

Во́ўчая крапіва ’залозніца вузлаватая, Scrophularia nodosa L.’ (Шат.). с. 205

Во́ўчая мята ’чысцік лясны, Stachys germanica L. і балотны Stachys palustris L.’ (Шат.). Гл. мята. с. 205

Во́ўчыя спічкі ’зязюлін лён, Polytrichum commune L.’ (Шат.). с. 205

Во́ўчыя ягады ’расліна, Daphine’ (БРС, Бяльк., Кіс.); ’паслён чорны’ (Касп.). с. 205

Во́ўчэк ’рыба, падобная да ярша, але з таўсцейшай галавой, шырокім ротам і больш цёмнай афарбоўкай лускі’. (Демб., 2, 543). Гл. ваўчок. с. 205

Box выкл. (БРС, КТС, Нас.), адсюль — вохаць, вохнуць (БРС, Бяльк., КТС, Нас., Касп.). с. 205

Во́хкаць (БРС, Шат., Бяльк.). с. 205

Во́хра (БРС, КТС), вохра́ (Нас.). с. 205

Во́хтымирь арг. ’восем’ (Рам., 9) с. 205

Во́цат (БРС, Нас., Бяльк., Шат., Касп., Бір. Дзярж., Гарэц., КТС). с. 205

Во́цатнік бат. ’дрэва або хмызняк, Rhus typhina’ (БРС). с. 206

Вочависта ’відавочна, напэўна’ (Яруш.). с. 206

Во́чап ’шост, за які прычэпліваецца вядро ў студні’ (БРС, Бяльк., Шат., Касп., Мядзв., Янк. II, Сцяшк., Бір. Дзярж.); ’бэлька, якая кладзецца зверху ўпоперак на бэльках і цягнецца ўздоўж хаты’ (Інстр. I). с. 206

Во́чапка ’дужка вядра, вешалка (у адзежы), рэмень у цэпе’ (БРС, КТС, Сцяц., Нар.); ’ручка (у кашалі)’ (Мат. Гом.). с. 206

Во́чарадзь ’чарга’ (Шн., 2, КТС, Бяльк., Сцяшк., 3 нар. сл., Інстр. I). с. 206

Во́чка ’дзірка, адтуліна’; ’ячэя ў сетцы’; ’значок на ігральнай карце’ (БРС); ’дзірка ў калодзе-вуллі для ўваходу пчол’ (Сержп., Бортн., 21); ’пятля ў вязанні’ (Шат.); ’пятля ў нітах, у якую кідаюць нітку асновы’ (Шатал.). Памянш. да вока (гл.). Сюды ж, відавочна, і вочка ’газоўка’ (Мат. Гом.). с. 206

Во́чнік ’урач-акуліст’ (БРС), «вочны сведка» (Нас.). Да вока, вочы. с. 206

Во́чча ’бацька’ (у пачатку малітвы «Отче наш...») (Нас., Нік., Оч.). с. 206

Во́ччан ’пчаляр’ (Бяльк.). Гл. вотчыч. с. 206

Во́ччым ’айчым’ (Бяльк., Юрч., Шатал.). Гл. айчым. с. 206

Во́чым , во́чымна ’надта’ (Шн., 1, рэч.; Сцяшк., КТС). с. 206

Вош (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Бес., КТС, Ліс.). с. 206

Во́шкі ’расліна свінакроп, тарыца звычайная, Spergula vulgaris’ (Інстр. II, Кіс.). с. 207

Во́шуст ’ашуканец’ (3 нар. сл., карэліц.). с. 207

Во́шчыпкам , во́шчупку ’вобмацкам’ (Бяльк.). с. 207

Во́шыўка ’абшыўка рукава, манжэта’ (Бяльк.). с. 207

Вувто́рак (Бес.). Гл. аўторак. с. 207

Ву́гал , род. скл. вугла́ (БРС, Нас., Др.-Падб., Шат., Касп., Бяльк., Інстр. I, КЭС, Жд., 1) ’частка сушы, якая вуглом уразаецца ў балоцістае месца або сенажаць’ (Яшк.), вуго́л ’месца, дзе межы поля ўтвараюць прамы вугал’ (Яшк.). с. 207

Ву́галка ’грэбля праз балота ’ (Жд., 2). с. 208

Ву́галь (БРС, Нас., КТС, Шат., Касп., Гарэц., Бяльк., Мядзв.). с. 208

Ву́гар ’высокае месца, бугор’ (Прышч., дыс.). с. 208

Вуга́рына ’прывязка ў цэпе’ (Яшкін, БЛ, 4, 69 і наст.). с. 208

Вугня́віць ’гаварыць гугнява’ (Юрч.); ’хныкаць’ (Шатал.), вугня́вы прым. ’чалавек, які гаворыць у нос, гугнявы’ (Янк. Мат., Юрч., Шатал.), вугна́ты ’тс’ (Мат. Гом.). с. 208

Вуго́р₁ ’рыба, Anguilla’ (БРС). с. 208

Вуго́р₂ ’прышч (на скуры, целе)’ (БРС). с. 209

Ву́гріў ’сонечная, захаваная ад ветру мясціна, дзе добра грэе сонца’ (3 нар. сл.). с. 209

Ву́да₁ ’ляжка’ (КЭС, навагр.), вуды (экспр.) ’ногі’ (Весці АН БССР, 1969, 4, 133, нясвіж., дзятл.). с. 209

Ву́да₂ (БРС, Нас., Шат., Бяльк.), вуда́ (Гарэц., Касп.), ву́дка (Крыв.). с. 210

Вуда́к ’рыбак, які ловіць рыбу вудай’ (Янк. III). с. 210

Ву́даль ’злая натура’ (Нас.); ’зух, зухаватасць’ (Нас., Гарэц., Бяльк., Юрч.). с. 210

Вудаўё ’вудзільна’ (Др.-Падб., Касп., 3 нар. сл.). с. 210

Вудзе́рак ’поле на месцы ўзаранага дзірвану, цаліна’ (Яшк.). Гл. выдзірак. с. 210

Вудзі́дла ’вудзільна’ (Бір. Дзярж.). с. 210

Ву́дзіць₁ ’смярдзець, смуродзіць, псаваць паветра’ (Весці АН БССР, 1969, 4, 132, зэльв.). с. 210

Ву́дзі́ць₃ (БРС, Нас., КТС, Бяльк.). Да вуда (гл.). с. 211

Вудо́ба ’месца, дзе побач з населеным пунктам знаходзіцца поле, лес, луг, папас і рэчка’ (Яшк., слаўг., рэч.). с. 211

Вудо́тка ’маленькая рыба, дробязь, аўдотка’ (Бяльк.). Гл. аўдотка. с. 211

Ву́дрыг плакаць прысл. ’моцна, усхліпваючы, плакаць’ (3 нар. сл., калінк.). с. 211

Вудылі́цца ’пузырыцца’ (Нас.). Да вудыль (гл.). с. 211

Вудыль, вудылек ’бурбалка, вадзяны пузыр’ (Нас.). с. 211

Вуды́р ’гнойны нарыў, прышч’ (Нас.); ’вадзяны пузыр’ (КЭС); ’болька пры апёку або націску на мазоль’ (Бір. Дзярж.). Гл. ваўдыр с. 211

Вудырыцца ’пузырыцца’ (Нас.). Да вудыр (гл.). с. 211

Вуж₁ (БРС, Нас., КТС, Шат., Касп., Грыг.). с. 211

Вуж₂ ’прывязка, якой прымацоўваецца біч да цапільна’ (ДАБМ, 829, 138); ’тоўстая вяроўка’ (Хрэст. дыял., 333); ’частка хамута, гуж’ (Сцяц.). Гл. вужышча. с. 211

Вужава зелле ’граздоўнік звычайны, Botrychium lunaria Sw.’ (Kic., 24); ’вужоўнік, Ophioglossum L.’ (Крывіч, 4, 1923). с. 212

Вужаві́нне ’скінутая ў час ліняння скура вужа’ (БРС). с. 212

Вужа́ка₁ ’змяя, вуж’ (БРС, Нас., Касп., Бяльк., Яруш., Гарэц., Мядзв., Інстр. II, Мат. Гом.); ’мінога, Lamperta mariae Berg’ (3 жыцця); ’злая, хітрая жанчына’ (Нас.). с. 212

Ву́жар, вужа́рына ’выпаленае месца ў лесе, на балоце; яма ад выгаранага торфу і травы’ (Яшк.). Гл. выжар. с. 212

Ву́жачкі ’расліна касач жоўты, Iris pseudacorus L.’ (Гарэц., Kic., 68). с. 212

Вужва́ ’прывязка, якой прымацоўваецца біч да цапільна’ (ДАБМ, 829, 138, Ліс.). Гл. вужышча. с. 212

Вужла́к ’нарасць, жаўлак’ (БРС). с. 212

Вужля́нак ’пралаза, праныра, дасціпны чалавек’ (Бяльк.). с. 212

Вужні́шча ’вяроўка’ (Мат. Гом.). Гл. вужышча. с. 212

*Вужо́вае малако́, вужо́вэ молоко ’малачай кіпарысавы, Euphoria cyparissias L.’ (Бейл.). с. 212

Вужо́выя я́гады ’паслён чорны, Solatium nigrum L.’ (Бейл.). с. 213

Вужо́ўка ’скручаны, звіты дубец’ (Сцяц.). Гл. вужышча, вуж₂. с. 213

Вужо́ўкі ’неядомыя грыбы’ (Янк. I, Мат. Гом., 219), вужо́ўкі ’тс’ (Арх. ГУ, жыт.), вужа́кі ’тс’ (Інстр. II). с. 213

Вужо́ўнік ’расліна, Ophioglossum L.’ (БРС, Kic.); ’вераніка шчытковая, Veronica scutellata’ (Касп.). с. 213

Ву́жык ’прывязка, якой прымацоўваецца біч да цапільна’ (Шатал., Сцяц., ДАБМ, 325, 356, 769), ву́жка ’тс’ (ДАБМ, 221). с. 213

Вужышча (БРС, Янк., Бір. Дзярж., Сцяшк., Хрэст. дыял., 233). с. 213

Вужэ́лак ’маленькі сабака’ (Гарэц., Др.-Падб.); ’маленькі, вельмі рухавы, пралаза’ (3 нар. сл.). с. 213

Вужэць ’рабіцца вузкім’ (Нас.). Да вузкі (гл.) с. 213

Ву́за ’вашчына, соты’ (Гарэц., Мядзв., Др.-Падб., Касп., Бяльк.), вуза́ ’тс’ (Сцяшк.); ’пчаліны клей, пропаліс’ (БРС), с. 213

Ву́залавак ’драўляны брусок над пярэдняй воссю ў возе’ (свісл., Шатал.), ву́залаўка ’тс’ (Жд., 2). с. 214

Ву́звалак ’брус у калёсах, што ляжыць на пярэдняй восі’ (навагр., Шатал.). Гл. вузалавак ’тс’, с. 214

Ву́зварат ’прамежак паміж плотам і полем’ (Янк. I); ’выган, выпас’ (калінк., Мат. Гом.). Гл. вызварат, узварот. с. 214

Ву́зверыцца ’люта, раз`юшана, па-зверску глянуць’ (глус., Янк. II). Гл. вызверыцца ’тс’, с. 214

Ву́згал ’узгалоўе пасцелі’ (Касп.). с. 214

Ву́згалавак ’плашка, у якой замацоўваюцца ручкі ў возе’ слонім., ваўк., маст., бераст., свісл., шчуч. (Сцяц., Словаўтв.), ву́зголовок ’тс’ (палес., Маслен.), ву́згалаўка ’тс’ (Янк. II), узгалавак ’тс’ (Сержп., Грам.). с. 214

Ву́згалавень ’накладка на пярэднюю вось воза пры перавозцы бярвення’ (Шат.), ву́зголовень ’плашка, у якой замацоўваюцца ручкі (у возе)’ (лун., Шатал., Маслен.), у́зголовень ’тс’ (Маслен.). Гл. ву́згалавак, с. 215

Ву́згалаўе ’падушка (у возе)’ (БРС); ’накладка на пярэднюю вось воза пры перавозцы бярвення’ (Шат.; лях., Янк. Мат.), вузгало́ўе ’частка воза — драўляны брусок над пярэдняй воссю’ (карэліц., Янк. II). с. 215

Вузда́ ’частка конскай збруі’ (Нас.), вуздэ́чка ’тс’ (БРС), вузьдзе́чка ’аброць (звычайна з цуглямі, раменная)’ (Бяльк.), с. 215

Ву́здзер ’ніжняя частка снапа’ (івац., Жыв. сл.), ву́здэр, у́здэр ’частка снапа ад перавясла да зрэзу’ (пін., Шатал.), ву́здро, вздро, вузды́р ’тс’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 216

Вуздэ́чка (БРС), вузьдзе́чка ’аброць’ (Бяльк.), вузде́чка, вуздэ́чка, уздэ́чка, гузьде́чка ’тс’ (Маслен.), с. 216

Ву́зел , род. скл. вузла́ (БРС, Касп., Шат., КСТ), ву́зял (Грыг.), вузёл (Бяльк., Яўс.). с. 216

Вузе́льчык ’птушка, падобная на мухалоўку’ (Жд., 2). с. 216

Вузе́чніца ’простая кішка’ (КСП). с. 216

Вузёл гум. ’сур`ёзны, дзелавы хлапчук’ (Яўс.). Да вузёл с. 216

Вузіра́ць ’выглядаць’ (КСТ). Гл. вызіра́ць, с. 217

Ву́зкі (БРС, Байк. і Некр., Грыг., Касп., Шат., Бяльк.), с. 217

Вузлава́ты (БРС, Грыг., Бяльк.), с. 217

Ву́злаўя ’перадок у возе’ (дзярж., Нар. сл.). Гл. вузгалаўе. с. 217

Вузля́к ’вузел’ (карэліц., Шатал.), вузьля́к ’памянш. ад вузёл’ (Бяльк.). Да ву́зел, с. 217

Ву́змежжа ’ўскраіна поля каля мяжы’ (слаўг., Яшк.). с. 217

Вузмук ’шост, да якога прымацаваны сеткавы мяшок у рыбалоўнай прыладзе («паплаў»)’ (рэч., калінк., Браім). с. 217

Вузна́ць ’пазнаць’ (Бяльк.). с. 218

Вузро́слы ’дарослы’ (Бяльк.). с. 218

Ву́зорнуць ’вынырнуць’ (КТС). с. 218

Ву́зы ’цесныя сувязі; тое, што звязвае, аб`ядноўвае (вузы братэрства і пад.)’ (БРС, КТС). с. 218

Вузы́р ’камель снапа’ (Сцяц.). Гл. гузы́р ’тс’ с. 218

Вузяльні́ца ’хвароба пшаніцы і ячменю, калі ў каласах з`яўляецца чорны парашок’ (Мат. Гродз.). с. 218

Вуй₁ ’дзядзька па маці’ (Янк. БП, 537); ’дзядзька’ (Сцяшк. МГ), ву́йко ’дзядзька, брат маці’ (Бесар.), с. 218

Вуй₂ выкл. ’ой’ (Шат.). Гл. уй ’тс’. с. 219

Вуйе́ ’дышла ў сахі’ (Тарн., Studia). Гл. вайе. с. 219

Ву́йма₁ ’прарэха ў штанах’ (КСТ). Гл. вы́йма. с. 219

Ву́йма₂ ’процьма, маса, вялікая колькасць’ (мсцісл., 3 нар. сл.); ’шмат’ (Мат. Гом.), уйма ’тс’ (Цых.), с. 219

Ву́йма₃ ’?’, параўн. у «Энеідзе навыварат»: «А грэкі вуйму нарабілі, як ляда Трою ўсю спалілі». с. 219

Ву́ка ’лапата для веяння збожжа’ (палес., Выг. дыс.). с. 219

Ву́кідаць ’выгадаваць, выкачаць (кабана)’ (брагін., 3 нар. сл.). Гл. вы́кідаць ’тс’; с. 219

Вукляя́ ’ўклейка, Alburnus lucidus’ (Касп.). Гл. укляя́, укле́йка. с. 219

Ву́красіць ’выбіць, высечы крэсівам (агонь)’ (КСТ), літаратурнае вы́красаць і вы́красіць ’тс’. Гл. краса́ць. с. 219

Вукро́п ’кіпень, вар’ (Бяльк.). Гл. укро́п, кроп. с. 219

Вула́н₁ ’фальбона’ (Сцяшк.). с. 219

Вула́н₂ ’улан’ (Бірыла, Бел. антр., 2). Гл. улан. с. 219

Ву́лачка ’вулічка’ (Нас., Бяльк.); ’завулак’ (бых., Янк. Мат.) ’вузкая дарожка, абгароджаная з двух бакоў’ (КЭС, лаг.). Гл. вуліца, вулка. с. 219

Вулды́р ’гуз’ (Жд., 2, 3), вулды́рь ’гуз, гузак, пухір’ (Бяльк.), с. 220

Ву́лей (БРС, Грыг., Бяльк., Шат., Сцяшк. МГ, Анох.), ву́ляй (чэрв., рагач., 3 нар. сл.), уле́й (віл., воран., 3 нар. сл.), вуль, уль (Касп., глыб., віл., слаўг., бялын., 3 нар. сл., палес., Анох., Нар. лекс.), с. 220

Ву́лечка ’качаня’ (Мат. Гом.); ’качанятка, часам куранятка’ (Янк. II). с. 221

Ву́лівок ’яйка з вельмі слабой шкарлупой’ (усх.-палес., 3 нар. сл., КСТ). Гл. вы́лівак. с. 221

Ву́лі-ву́лі-ву́лі выкл. ’падзыўное слова для качак, гусей’ (свісл., Шатал.); ’падзыўное слова для авечак’ (в.-дзвін., Шатал.); ’падзыўное слова для галубоў’ (мсцісл., 3 нар. сл.). Гл. вуль-вуль-вуль ’тс’. с. 221

Ву́ліў ’лівень’ (КСТ). Гл. вы́ліў, с. 221

Ву́ліўка ’чарпак для вылівання вады з лодкі’ (КСТ). Гл. вы́ліўка. с. 221

Ву́ліца (БРС, Грыг., Байк. і Некр., Шат., Касп., Бяльк., Сцяшк. МГ, ДАБМ, карта 48) ’галоўная вуліца ў сяле’ (КСТ), с. 221

Ву́лка ’вуліца’ (Нас., Грыг.); ’вулічка’ (Гарэц.); ’завулак, правулак’ (Бяльк., Янк. I, Касп., КСТ); ’дарога, якая праходзіць папярок вёскі, прыблізна пасярэдзіне’ (Шат.); ’праход з асноўнай вуліцы’ (Жд., 3); ’вузкая дарожка, абгароджаная з двух бакоў’ (КЭС), с. 222

Вулканіза́цыя ’рамонт гумавых прадметаў шляхам зваркі’. с. 222

Вулле́ ’вулей’ (Янк. I), ву́лле ’тс’ (Мат. Гом.), вулье́ ’тс’ (палес., КСТ), вуллё ’тс’ (Крывіцкі, вусн. паведамл.), гу́льля ’вулей’ (брэсц., Сігеда, вусн. паведамл.), с. 222

Вуло́хвыцца ’ганарыцца, выстаўляць сябе, узносіцца’ (Бяльк.). с. 222

Вуль-вуль-вуль ’падзыўныя словы для галубоў’ (Касп., Шат., 3 нар. сл.); ’падзыўныя словы для галубоў і качак’ (Сцяц., КСТ); ’падзыўныя словы для качанят або куранят’ (Янк. II); ’падзыўныя словы для качак і гусей’ (віл., воран., пін., Шатал.); ’падзыўныя словы для авечак’ (в.-дзвін., Шатал.; мядз., Нар. сл.), с. 222

Вульля́к ’вулей’ (Бяльк.). Гл. вулле. с. 223

Вум ’розум’ (Грыг., Др.-Падб., Шат., Бяльк., Жд., 3, КСТ, Нар. сл.), ум ’тс’ (ваўк., Федар., 4), с. 223

Ву́м`е ’вымя’ (палес., 3 нар. сл.). Гл. вы́мя, с. 223

Ву́менціць ’старанна, хутка і чыста выесці’ (Янк. II). Гл. вы́менціць. с. 223

Ву́мнічаць ’мудраваць’ (Грыг.). с. 223

Ву́мя ’вымя’ (Бяльк.), ву́мянё ’тс’ (зэльв., навагр., Сцяшк. МГ, Сцяц., Жыв. сл.). с. 223

Вун₂ ’вунь’ (Яруш., Мядзв., Юрч., Яўс.); ’вунь там’ (Касп., КСП); ’там, трохі далей’ (КЭС, лаг.). с. 224

Ву́на ’вунь’ (Яўс.), ву́нака ’вунь’ (шчуч., 3 нар. сл.), ву́накі (Яўс.). с. 224

Ву́нацька ’вунь там’ (Гарэц., Бяльк., Касп.), ву́нацкі ’тс’ (Нас.). с. 224

Ву́нашай ’бярэмя трасты’ (усх.-палес., Шур, вусн. паведамл.).Гл. вынашай ’тс’; с. 224

Ву́ндзя ’там далей, але відаць’ (КЭС, лаг.). с. 224

Вуне́ ’вунь’ (лельч., Куч.), ву́нека ’тс’ (Мат. Гом.). Да вунь, с. 224

Ву́нія (БРС, Байк. і Некр.). Гл. унія. с. 224

Вунія́т ’падманшчык, дрэнны чалавек’ (Бяльк.). Гл. уніят. с. 224

Вунь прысл. (БРС, Гарэц., Байк. і Некр., Касп., Шат.). с. 225

Ву́ньдзека ’вунь там’ (Касп., Жд., 1) ву́ньдзіка (докШ., Янк. Мат.), ву́ньдзяка (Сцяшк.) с. 225

Вунянё ’вунь’ (Жд., 1), ву́нянё, у́нянё ’тс’ (капыл., Жыв. сл.). с. 225

Ву́падок ’хвароба, смерць, упадак’ (КСТ). с. 225

Ву́пар ’крывасмок, вампір’ (Касп., Сцяшк., барыс., Шн., 2, 404); параўн. у запісах Федароўскага: «Каб ты па смерці вупарам хадзіў» (слонім., навагр., Федар., 4, 417); ’ваўкаваты, пануры чалавек’ (карэліц., 3 нар. сл.; Жыв. сл.); ’упарты чалавек’ (Сцяц.; КЭС, лаг.; Жд., 3; Цых.); ’надзьмуты чалавек’ (Жд., 2). с. 225

Вупі́сваць (рожу) ’праводзіць лініі нажом вакол хворага месца’ (КСТ). Гл. выпісваць ’пісаць’, с. 225

Вуплува́ць ’выплываць’ (Бяльк., КСТ). с. 226

Ву́пугаць ’з`есці прагна’ (Янк. II.). Гл. вы́пугаць, пу́гаць. с. 226

Ву́пусток ’цяля, жарабя ад аднаго да двух гадоў’ (усх.- палес., 3 нар. сл.). Гл. вы́пустак. с. 226

Вур ’ плот з жэрдак’ зах.-палес. (Бел-укр. ізал.). Да вор ’тс’ с. 226

Вура́днік ’ураднік’ (Бяльк.). Гл. ура́днік с. 226

Ву́рачча ’урочышча’ (стаўб., Прышч. дыс.) 3 больш ранняга *урочье, часцей уро́чышча (гл.) с. 226

Вурва́лак ’кусок палена, цурбалак’ (дзярж., 3 нар. сл.; Нар. сл.). с. 226

Вурвалле ’пласт зямлі’ (КТС). с. 226

Ву́рвіняц ’жэўжык, свавольны хлапчук’ (3 нар. сл.). с. 227

Вурга́н ’бугор’ (Грыг., Гарэц.); ’пухір’ (Яруш.); ’цвёрды грузачок, пухір на скуры’ (мсцісл. 3 нар. сл.), варга́н ’вярзіла, боўдзіла’ (віл., Грынблат, вусн. паведамл.), с. 227

Вурга́ніць ’валіць адно на другое без парадку, рабіць абы-як’ (Нас.). с. 227

Вургу́ль ’цвёрды нарост пад скурай’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 227

Ву́рда ’вяртушка, буркаўка’ (навагр., Жыв. сл.). с. 227

Вурдала́к ’ваўкалак’ (КТС). с. 227

Вурза́лак ’кусок дрэва; вялікі камяк у страве; бясформенны кавалак’ (КСП). с. 228

Ву́рзаць ’хлябтаць, сёрбаць’ (Касп., Шн., 3, 35), с. 228

Вурзґаўка ’дзіцячая цацка, буркаўка’ (в.-дзвін., Шатал.), ву́рзгалка ’тс’ (КСП). с. 228

Ву́рзґаць ’утвараць гук, падобны на гудзенне’ (в.-дзвін., Шатал.), ву́рзгаць ’сёрбаць’ (круп., Нар. сл.), вурзґо́ліць ’есці’ (міёр., Нар. лекс.). с. 228

Вурзець ’павольна ісці, плесціся’ (Янка Купала, Ванк. дыс.). с. 229

Ву́рзнуць ’ударыць, стукнуць’ (КСП, Шн., 2; Яўс.); ’стукнуць нагой’ (3 нар. сл.); ’хутка выслізнуцца з рук’ (Шат.), ву́рзнуцца ’выцяцца, рэзнуцца’ (Бяльк.); ’моцна ўдарыцца’ (Яўс.). с. 229

Ву́рка ’хітрэц, жулік’ (Яўс.), с. 229

Вуркама́н ’нелюдзімы, але хітры чалавек’ (Яўс.). с. 229

Вуркатаць (БРС). Да вурча́цъ, с. 229

Ву́ркаць ’бурчаць, грукацець’, ’гыркаць, сварыцца, злосна адказваць’ (КСТ). Гл. вурча́ць, вы́ркаць. с. 229

Вуркуга́н ’нахабны злодзей’ (3 нар. сл.). с. 229

Вурну́ць ’украсці’ (Жд., 2). с. 229

Ву́ровень ’цяслярская прылада’ (КСТ). с. 229

Вуро́дзіна ’уродзіна, ненармальны, з фізічнымі недахопамі чалавек’ (Бяльк.). с. 230

Ву́родзіць ’нарадзіць (дзіця)’ (КСТ). Гл. радзіць. с. 230

Ву́рочкі экспр. ’вочы’ (КСТ). Гл. вы́рачкі, вы́рачыць. с. 230

Вурца́ць ’бурчаць’ (віц., Рам., 8). Да вурча́ць ’тс’ с. 230

Вурча́ць ’бурчаць, гудзець’ (Нас., Касп.), вурчэ́ць ’тс’ (Бяльк.; КЭС, лаг.); ’гыркаць (пра сабаку)’ (КСТ), сюды ж форма з цоканнем — вурца́ць (Рам., 8, 140) і вурча́ць ’жраць’ (Грыг.), с. 230

Ву́рэч ’сенакос або паша’, вы́рэч ’тс’ (КСТ). с. 230

Вуры́ць ’апетытна есці, гучна сёрбаючы’ (полац., Нар. сл.). с. 230

Вусаві́на ’кусок поля, які ўдаецца ў лес’ (КСП). с. 230

Вуса́ч ’вусаты чалавек’ (Мат. Гом.); ’рыба з сямейства карпавых’ (КТС), вусач ’ячмень’ (Жд., 3, відаць, жартоўнае); с. 230

Ву́селкы ’почапкі’ (брэсц., 3 нар. сл.). Гл. вусялка. с. 231

Вусе́ль ’вусач’ (брагін., Шатал.). с. 231

Ву́сеніца₁ ’вусень’ (Сцяшк. МГ), с. 231

Ву́сеніца₂ ’нарыў паміж капыта ў каровы’; ’гнаявік у капытах (у каня, каровы)’ (КСТ). с. 231

Ву́сень ’лічынка матылька’ (БРС, Шат., Сцяшк. МГ) ву́сень зборн. ’тс’ (КСТ), с. 231

Ву́сербаць ’хутка з`есці, сёрбаючы’ (Янк. II). Гл. вы́сербаць, сёрбаць. с. 231

Ву́сеўкі ’рэшткі ад прасейвання мукі’ (Мат. Гом.). Гл. вы́сеўкі, с. 231

Вусёнак ’частка жака; рукаў, па якому рыба заходзіць у жак ці нерат’ (Касп.). с. 231

Ву́скарка ’скварка’ (Мат. Гом.), ву́скорка ’тс’ (КСТ), ву́скварок ’тс’ (КСТ). Гл. вы́скаркі, вы́скваркі, с. 232

Ву́скідзь ’вывернутае дрэва’ (Байк. і Некр., Куч.). с. 232

Ву́скороцень 'дэталь у санях’; ’полаз’ (КСТ). Гл. вы́скарацень. с. 232

Ву́скрэбок ’маленькая булка хлеба з рэшты цеста’ (КСТ, Куч.); ’апошняе дзіця ў сям’і’ (КСТ). Гл. вы́скрабак ’тс’; с. 232

Ву́смерць прысл. ’да смерці’ («Полымя», 1970, № 2, 118). с. 232

Ву́сны (БРС, Байк. і Некр.), ’губы’ (Касп.), вусніна ’губа’ (Касп.), с. 232

Вусо́зны ’высачэзны’ (КСТ). Гл. высо́зны. с. 232

Вусота́льны ’надта высокі’ (КСТ). с. 232

Ву́стаўка ’ўстаўка з іншага палатна ў кашулі’ (КЭС, лаг,); ’клін, які ўстаўляецца ў пройму рукава’ (Жд., 1); ’устаўка для надточкі кашулі ў плячах’ (Шат., Сакал.; Тарнацкі, Studia); ’вышыўка ў верхняй частцы рукава сарочкі’ (3 нар. сл.), ву́стоўка ’гестка’ (петрык., пін., Шатал.). с. 233

Ву́стрыца (БРС, Байк. і Некр.). с. 233

Ву́студзень ’дэталь, што звязвае галоўкі саней з капылом’ (КСТ). Гл. вы́студзень ’тс’. с. 233

Вусука́ ’сена з забалочанай сенажаці’ (брэсц., Сігеда, вусн. паведамл.). с. 233

Ву́сце ’месца ўпадзення ракі’ (БРС, Сцяшк. МГ, Байк. і Некр.), ву́сьці ’тс’ (КЭС, лаг.), ву́сьця ’тс’ (Грыг.). ву́сьте ’праход у печы’ (Дразд.), вусць ’чалеснікі’ (Сцяшк.), с. 233

Ву́сцейка бат., (у расліны) (БРС). с. 233

Вусцерка ’рыба, Blicca bjoerkna’ (КТС). Гл. гусцера ’тс’. с. 233

Ву́сцілка (БРС), ву́сцелка і высцілка ’вусцілка’ (КСТ), с. 233

Вусці́льна ’дзяржанне ў восцях’ (нараўл., Арх. ГУ). с. 233

Ву́сцінка ’адтуліна ў жаку’ (КСТ). Да ву́сце ’тс’ (гл.). с. 233

Ву́сцішна ’ціха, спакойна’ і ’жудасна, страшна’ (БРС); ’страшнавата’ (3 нар. сл.). с. 234

Ву́сць ’чалеснікі’ (Сцяшк. МГ); с. 234

Ву́сцянак ’затычка’ (Мат. Гом.) с. 234

Ву́ська ’жэрдка, якая ляжыць на стыку дзвюх крокваў’ (Шатал.). с. 234

Ву́ськаць ’падбухторваць, павучаць; цкаваць’ (Яўс.). с. 234

Ву́сьпіткам, вы́сьпіткам ’нагой’ (калінк., 3 нар. сл.). с. 234

Ву́сьцебнуць ’выпрагчы з ярма’ (мазыр., 3 нар. сл.). Гл. вы́сцебнуць ’тс’. с. 234

Ву́сьцельга ’«вяз», які звязвае «галоўку» полаза з першым (пярэднім) капылом у санях’ (Янк. I, 53), ву́сьцеглі ’тс’ (але адна ву́сьцельга, КСТ). с. 234

Ву́сьцень ’вусце’ (Бяльк.). с. 234

Вусы́₁ ’кліны ў адзенні’ (Сакал., Малчанава, Мат. культ., 150; Некр. 166: «белая світка з вусамі»). Да вус (гл.) с. 234

Вусы́'₂, вусэ́ ’прыстасаванне з трох жэрдак у выглядзе трохвугольніка, якое кладзецца на воз для перавозкі сена’ (навагр., Нар. сл.). с. 235

Ву́сы₁ ’шнуры, якія прытрымліваюць адтуліну жака ў раскрытым стане’ (КСТ); ’пяньковыя вяроўкі для ўмацавання плыта’ (жытк., 3 нар. сл.). с. 235

Ву́сы₂ ’асцюкі ў коласе’ (Жд., 2), ву́са ’тс’ (брэсц., Сігеда, вусн. паведамл.); с. 235

Ву́сяка ’вось, якраз’ (Шат.). с. 235

Ву́сякацца ’высмаркацца’ (Янк. II, Мат. Гом.). Гл. вы́сякацца ’тс’. с. 235

Ву́сялка ’шнур для дзіцячай калыскі’ (брэсц., Hap. лекс.), ву́селкы ’почапкі’ (брэсц., 3 нар. сл.), гу́сялка ’адна з вяровачак, на якую падвешваецца калыска; вяроўка, якая прывязваецца абодвума канцамі да калыскі, служыць для калыхання нагою’ (драг., 3 нар. сл.), усялка ’тс’ (кобр., Нар. лекс.). с. 235

Ву́сяльніца ’вусень’ (навагр., Жыв. сл.). Да ву́сенща (гл.); с. 235

Вут-вут-вут ’падзыўныя словы для качак’ (КСТ); ’падзыўныя словы для гусей’ (карэліц., Шатал.). с. 235

Вута́к ’самец качкі, селязень’ (Мат. Гом.); с. 236

Ву́тва ’качка’ (Дразд.), ву́тва зборн. ’качкі’ (парыц., Янк. Мат.), ву́тва, вутва́ 'тс’ (КСТ), с. 236

Ву́тка ’качка’ (Касп., Шат., Грыг., ДАБМ, карта № 297), с. 236

Ву́ткач ’назва птушкі’ (брэсц., Сігеда, вусн. паведамл.). с. 236

Ву́тлушыць ’падушыць’ (КСТ). Гл. вы́тлушыць ’тс’. с. 236

Ву́тлы ’хілы, слабы, нядужы’ (Сцяц., Чэрн.); ’малы, нявідны’ (Сцяшк.), с. 236

Ву́тнуць ’ударыць’ (нараўл., Арх. ГУ). с. 236

Вуто́к ’папярочныя ніткі ў палотнах’ (Дразд.). Гл. уто́к. с. 236

Ву́точка ’рабро ў кошыку’ (КСТ). с. 237

Ву́трэнь ’ранняя служба ў царкве’ (КСТ), ву́тріня ’тс’ (Бяльк.), с. 237

Ву-у, выкл. для перадачы выцця воўка (полац., Нар. лекс.). с. 237

Вуўршнік ’ручнік’ (Бяльк.). с. 237

Вух₁ выкл. для перадачы рохкання свінні (мсцісл., Нар. лекс.). с. 237

Вух₂ ’ах, вох’ (Грыг., КТС); ’бух’ (КТС). с. 237

Вухава́дны ’сварлівы’ (Мат. Гом.). с. 237

Вухадралы ’?’ (Ракітны, КТС). с. 237

Ву́хаць ’крычаць «вух!»’ (КСП); с. 238

Ву́хватка ’спосаб паводзін (пры падабенстве)’ (КСТ). Гл. ухва́тка. с. 238

Ву́хватнік ’ляпёшка, якую пякуць перад тым як саджаць хлеб у печ’ і ву́хвацень ’тс’ (КТС). с. 238

Ву́хла асудж. ’някемлівы, нездагадлівы чалавек’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 238

Вухла́сты ’з вялікімі вушамі’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Байк. і Некр.). с. 238

Вухна́ль ’падкоўны гвозд’ (Мядзв., Нас., Шат., БРС), вухна́лік (Нас. Доп., Байк. і Некр.), с. 238

Вухры́ць ’вучыць, настаўляць’ (Юрч., Сцяшк. МГ). с. 238

Ву́цегці ’выцягнуць’ (КСТ). Гл. выцягнуць. с. 238

Ву́цераб ’поле пасля выкарчоўкі’ (Мат. Гом.). Гл. выцераб; с. 238

Ву́ці-ву́ці-ву́ці ’падзыўныя словы для качак’ (мсцісл., 3 нар. сл.; гродз., Цых.) ’падзыўныя словы для гусей’ (віл., міёр., карэліц., зэльв., Шатал.). с. 238

Ву́цірка ’рушнік’ (Мат. Гом.). Гл. выцірка, выціраць. с. 238

Ву́ціца ’качка’ (віц., Шн.), с. 238

Вуцо́вае дрэва ’дрэва, якому робяць прышчэпліванне́ (Жд., 1). с. 238

Вуць-вуць-вуць ’падзыўныя словы для качак’ (Грыг., КСТ, круп., Нар. сл.; полац., Нар. лекс.); с. 239

Ву́цькі ’качаняты’ (Жд., 2). Памянш. ад вуця, вуці ’тс’. с. 239

Вуцю́к ’качаня’ (Дразд.), вутюкы́ ’качаняты’ (стол., Жыв. сл.). с. 239

Вуця́ ’качаня’ (брагін., Ант., 246: «Пытай, маці, да ў шэрага вуцяці... Да шэрае вуця да й на моры начуе...»); с. 239

Ву́ця, род. скл. ву́ці дзіцячае ’качка’ (КЭС); параўн. укр. утя ’тс’. с. 239

Вуця́к ’качар’ (Касп.; міёр.. круп., Нар. сл.). с. 239

Ву́цяць ’ударыць’ (КСТ, Янк. II). Гл. выцяць. с. 239

Вучальні́к ’вучань’ (Шат., 3 нар. сл.). с. 239

Вучані́к ’вучань’ (Бяльк.), с. 239

Вучані́ца ’школьніца’ (Гарэц., Байк., Некр., КТС), с. 240

Ву́чаны ’навучаны, вопытны’ (КТС, Федар., 4, КСТ). с. 240

Ву́чань (БРС, Гарэц., Нас., Шат., Байк. і Некр.), с. 240

Вучо́ны (БРС, Байк. і Некр., Касп., Шат.), с. 240

Вучы́лішча ’спецыяльная навучальная ўстанова’ (БРС, КТС); ’школа’ (Касп., Бяльк.), с. 240

Вучы́цель ’настаўнік’ (Касп.; КЭС, лаг.), с. 240

Вучы́цілка ’настаўніца’ (Касп.), вучыце́лька ’тс’ (гродз., Цых.). Да вучыцель; с. 241

Вучы́ць (БРС, КТС, Байк. i Некр., Нас., Шат.), вучы́цца (Нас., Касп., Байк. і Некр., БРС, Грыг.), с. 241

Вучэ́нне (БРС, КТС, Байк. і Некр.). Да вучыць (гл.), с. 241

Вуша́к ’бакавы брус у дзвярной або аконнай асадзе’ (КТС); ’слуп з пазамі ў раме дзвярэй’ (БРС; КЭС, лаг.; Байк. і Некр., Гарэц., Касп., Шат.; бялын., Янк. Мат., В. В.), палес. уша́к, вушак (Шушк., КСТ) таксама ’шула ў плоце’ (Куч.), с. 241

Ву́шалка ’гушкаўка’ (Цых.). с. 241

Ву́шальніца ’вусень’ (свісл., Шатал.). Да ву́сеніца (гл.) с. 242

Вуша́нка ’зімовая шапка з вушамі’ (БРС, КТС, Інстр. I, КСТ), с. 242

Вуша́т ’цэбар’ (Шатал., Жд., 3), вуша́так ’невялікі цабэрак для розных патрэб з двума вушкамі’ (3 нар. сл.). с. 242

Вуша́тка ’шапка з вушамі’ (навагр., 3 нар. сл.). с. 242

Вуша́ты ’з вялікімі вушамі’ (Нас., Байк. і Некр., КСТ). с. 242

Ву́шка ’восілка (у вядры ці інш.)’; ’прывязка, якою прымацоўваецца цапілна’ (ДАБМ, камент. 828, Нас., БРС). с. 242

Ву́шкі (ў лапцях) (Інстр. 1, 80), ’жабры’ (карэліц., Шатал.). Да ву́ха, с. 242

Вушко́ ’ямка ў печы, збоку, для попелу, гарачага вуголля’ (Шушк., 156). Да ву́ха, с. 242

Вушла́ты(й) ’аблавухі’ (міёр., Нар. сл.). с. 242

Вушла́чка ’курыца, у якой па баках галавы вырастае чубок’; ’зімовая шапка’ (навагр., Жыв. сл.). с. 242

Ву́шлы ’растаропны’ (Мат. Гом.); ’знаходлівы, хітры’ (Цых.). с. 242

Ву́шмала, ву́шмѣла ’пра чалавека (звычайна пра хлопчыка) з насунутай на вочы шапкай’ (мядз., міёр., Малько, вусн. паведамл., 3 нар. сл.), ву́шмалы ’вушы’ («дам па вушмалах», КСП). с. 243

Ву́шнік ’навушнік’ (Байк. і Некр., Гарэц.). с. 243

Вушня́к ’вушак’ (Шатал., Жд., 3, Мат. Гом.). с. 243

Вушы́вец ’макрыца’ (Шат., Інстр. II); с. 243

Ву́шышкаць ’патраціць да капейкі’ (брагін., 3 нар. сл.). Да шы́шкаць ’траціць’. с. 243

Вы — асабовы займ. 2 асобы мн. л., с. 243

Вы — прыстаўка, характэрная пераважна для паўночна-славянскіх моў с. 243

Вы́бавіць ’выманіць, выцягнуць’ (БРС, КТС) ’выратаваць’ (КЭС, лаг.), ’з вялікімі цяжкасцямі дастаць што-небудзь або каго-небудзь з цяжка праходнага, загубнага месца, увогуле з загубных умоў’ (Янк. I), с. 244

Выба́іваць ’выгаворваць, папракаць’ (Нас.). Гл. ба́яць ’гаварыць’. с. 244

Вы́бай ’выбаіна’ (Гарэц., Байк. і Некр., КСП), вы́баіна (Мат. Гом.), выбо́іна (Шат., БРС), выбо́й (КЭС, лаг., Жыв. сл.), с. 244

Вы́байсьціць ’вылаяць, адбэсціць’ (3 нар. сл.). Да бэ́йсьціць ’лаяць’, с. 244

Вы́балачыць ’павыходзіць, з`явіцца’ (Сцяшк.). с. 244

Вы́бар ’выдзяленне якога-небудзь прадмета ці інш. з рада падобных; магчымасць такой аперацыі’, с. 244

Вы́барак ’лепшы з лепшых які-небудзь прадмет’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 244

Вы́баркі ’рэшткі з выбраных лепшых частак’ (Нас., Бяльк.), с. 245

Вы́барны ’выбарны, адборны’ (БРС, Байк. і Некр.). с. 245

Вы́барсаць ’выцягнуць абору з лапця’ (бялын., Янк. Мат., Янк. I, Шат.). с. 245

*Вы́баўкнуць , вы́бовкнуты ’вынырнуць’ (пін., Нар. лекс.). Да бо́ўкнуць ’упасці ў ваду’; сюды ж, відаць, і драгіч. вы́бовчаный ’выпучаны’, с. 245

Вы́баўткі ’вадкасць, узбоўтаная і вылітая ў іншы посуд’ (Нас.). с. 245

Выбача́ць ’дараваць, прабачаць’ (Нас., Грыг., Яруш., Шпіл., Касп., Гарэц., Байк. і Некр., Бір. Дзярж., БРС, КТС), выбачэ́нне ’прабачэнне’ (Нас., Яруш., Гарэц., Байк. і Некр., БРС), выбачанне ’літасць’ (Нас.), с. 245

Вы́беркі ’маніцы’ (3 нар. сл.), выбе́ркі ’рэшткі; брак’ (Арх. Федар.). с. 245

Вы́бздыкнуць, ву́бздыкнуць ’раптоўна выскачыць (пра вяроўку з рук і пад.)’ (КСТ), ву́біздыкнуцца ’вырвацца’ (КСТ). с. 245

Выбіра́нкі ’каноплі, якія раней паспелі (іх выбіраюць, каб даць магчымасць астатнім расці)’ (Сцяц.), выбіра́нцы ’тс’ (Жд., 1), выбірніцы ’тс’ (ДАБМ, Камент., 869, 3 нар. сл.), вы́біранкі (Шат.). с. 246

Выбо́рны ’адборны’ (Яруш., Касп., Нас.). с. 246

Выбо́ры ’зборы ў дарогу’ (Нас., КЭС, лаг.). с. 246

Вы́брузнуцца ’выспацца’ (Юрч.). с. 246

Вы́брукаваць. Гл. брукаваць, брук. с. 246

Выбруха́ніцца ’выставіць жывот наперад з гонару’ (Нас.). Да бру́ха ’жывот’, бруха́н ’чалавек з вялікім жыватом’. с. 246

Вы́брухітаць ’вытаптаць’ (Сцяц.). с. 246

Выбрыда́ць ’выходзіць’ (Яруш.). с. 246

Вы́брык ’выхадка’ (БРС), вы́брыкі ’дзіўныя паводзіны, фокусы’ (Цых.), с. 246

Вы́брындзіцца ’калі ў падоле адзежыны рубец абаб`ецца ды ніткі целяпаюцца’ (КЭС, лаг.). Да бры́ндаць ’матляцца’. с. 246

Вы́брысці ’выйсці’ (Янка Купала, Ванк. дыс.). Да брысці (гл.). с. 246

Вы́брытаць ’разблытаць, расплясці’ (Федар.). с. 246

Выбрыціць ’выгаліць’ (Шат.). с. 246

Вы́брэд ’брод, пераход ці пераезд праз возера ці раку’ (Чэрн.); ’пакрытая вадой лясная дарога’ (беласт., «Ніва», 1974 г.). Да брод, брысці́ (гл.); с. 246

Вы́буркнуць ’выказаць што-небудзь тайнае’ (Нас.), выбуркнуцца ’прагаварыцца, выдаць тайну’ (Нас., Юрч.). Да бу́ркнуць ’сказаць невыразна, не падумаўшы’. с. 247

Вы́бусіць арг. ’вырабіць’ (капыл., Бел. дыял.). Да буса́ць (гл.). с. 247

Вы́бух ’узрыў, вывяржэнне’ (БРС, Гарэц., Байк. і Некр.), с. 247

Вы́бухаць праст. ’выпіць, выліць, з`есці чаго-небудзь многа’ (БРС, Жд., 3). Да бу́хаць ’стукаць, біць, есці з шумам, хутка піць, ліць’; с. 247

Вы́бухнуць ’узарвацца, успыхнуць’ (БРС, Байк. і Некр., Гарэц.). с. 247

Выбухто́рваць ’выліваць’ (Мат. Гом.). с. 247

Вы́бушаваць ’выкінуць’ (Жд., 3). с. 247

Выбыва́ць ’выходзіць, выязджаць, знікаць’ (БРС). Да быць ’знаходзіцца, быць у наяўнасці’ с. 247

Вы́быць ’перажыць, выцерпець; адысці з пэўнага месца’ (КЭС, лаг.; Шн., 2). Да быць ’знаходзіцца’ (гл.). с. 247

Выбэ́ндюваты ’капрызіць, перабіраць’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 247

Вы́вад₁ (БРС) ’заключэнне’ (Др.-Падб., Яруш.), с. 247

Вы́вад₂, ву́вод: «ейцэ на вуводзі», г. зн. ’наклюнутае’ (КСТ). с. 248

Вы́вадак (БРС, Інстр. III, Цых.), с. 248

Вы́вальґіс ’гультай, абібок’ (Цых.). с. 248

*Вы́вальніцца, ві́вальніцца ’выпарыцца ў печы’ (КСТ). с. 248

Вы́варат₁ ’адваротны бок тканіны’ (Нас., Яруш., Байк. і Некр., БРС), с. 248

Вы́варат₂ ’вывернутае дрэва’ (БРС, Янк. I, Інстр. III), вываратнік ’тс’ (Мат. Гом.). Гл. вывараць. с. 248

Вы́варацень ’адваротны бок (тканіны)’ (Шат., Уладз.). Гл. выварат₁. с. 248

Вы́вараць ’вывернутае з карэннем дрэва’ Касп., Шат.; докш., бялын., Янк. Мат.), вы́варацень ’тс’ (Шат., Байк. і Некр., Інстр. III), вы́вараціна ’тс’ (Касп.). с. 248

Вы́вахаць ’выветрыць усё смецце з зерня’ (Сцяшк.). с. 248

Вы́вет ’вылік, выключэнні’ (Гарэц., Др.-Падб.), с. 248

Вывідняць ’развідняць’ (Цых.). Гл. відняць. с. 249

Вы́вінуцца ’выкруціцца’ (Янк. БП, 344). Да віць (гл.). с. 249

Вы́гаварка ’вымаўленне’ (Нас.) і выгаворка ’тс’ (Байк. і Некр., Нас.), с. 249

Выгаго́йла ’вымагальнік’ (Жд., 3). с. 249

Вы́гада₁ ’разлік’ (БРС, Касп., Яруш., Шат.) і выго́да ’тс’ (Шат.), с. 249

Вы́гада₂ (БРС) ’раскоша, прыемнасць’ (Касп.); ’паша’, с. 249

Выга́ды ’выдумкі, забаўкі, прыхамаць’ (Нас., Яруш., Гарэц.), с. 249

Вы́ган ’паша, участак каля вёскі, куды выганяюць жывёлу’ (Касп., Шат., Янк. I, Яруш., 3 нар. сл., Інстр. I, Яшк., БРС); с. 249

Выганя́сты, выго́ністы ’гонкі, выносны’ (Янк. III). с. 249

Вы́гар (БРС), вы́гарына ’яма ад выгарэлага торфу’ (пух., Жыв. сл.), вы́гарка ’тс’ (Касп.); ’тарфяны кар`ер’ (Шатал.). Да гарэць (гл.); с. 250

Вы́гляд ’від, знешнасць’ (Байк. і Некр.); ’погляд’ (Нас.); ’знешнасць’ (Касп., Гарэц.). с. 250

Выгляда́ць ’чакаць’ (Яруш,); ’пазіраць; мець выгляд’ (БРС, Гарэц., Яруш., КЭС, лаг.), с. 250

Вы́гледка ’люстэрка’, ву́гледка ’те’ (КСТ). с. 250

Выгля́ды ’перадвясельны звычай, калі засватаная дзяўчына прыязджае глядзець гаспадарку маладога’ (КЭС, лаг.), выгля́дзіны (Касп.), вы́гляды ’тс’ (Мат. Гом.). с. 250

Выгнёстый ’выгнуты’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 250

Выго́да ’камфорт’ (БРС, Байк. і Некр.); ’зручнасць, утульнасць, спакой’ (Гарэц.); ’дастатак, задавальненне’ (КЭС, лаг.); ’прыволле, добрыя ўмовы’ (Цых.), выго́ддзе ’прывольнасць, зручнасць’ (Гарэц., Шат., Байк. і Некр.), выго́дна ’прывольна’ (Гарэц., Байк. і Некр.). с. 250

Вы́ґрасіць ’выкрасаць агонь’ (мін., Hap. лекс.). Гл. выкрасіць с. 251

Вы́грузкі ’гразкае месца на дарозе’ (бяроз., Шатал.). Відаць, да гру́зкі ’дрыгвяністы’ (гл.). с. 251

Выгэ́льцваць ’выскокваць’ (Сцяц.). Да незафіксаванага гэ́льцаць, с. 251

Вы́даба ’сукупнасць хатніх рэчаў, патрэбных гаспадыні’ (ст.-дар., Нар. сл.), вы́дабіць ’выштукаваць, вымеркаваць’ (дзярж., Нар. сл.). Да даба (гл.); с. 251

Выдава́ць ’выпускаць у свет (кнігу або інш.)’, с. 251

Выда́к ’?’. Параўн.: «В игре крамнясь есть фраза: — Нашо каминчики? — Твоим дитям зубы выбываты. — За що? — Що поилы мак и выдак(?)» (Доўнар-Зап., Игры, 204), выда́к ’мак-самасей’ (драг., Нар. лекс.). Гл. віда́к, віду́к ’мак-самасей’. с. 251

Выдаля́ць (БРС, Нас., Касп., Байк. і Некр.), с. 251

Выда́так ’расход’ (Нас., Касп., Байк. і Некр.), выда́ткі с. 252

Выда́тны (БРС, Яруш., Гарэц.), выда́тна ’вельмі добра’. Да даць, даваць, с. 252

*Вы́даўбаць, вы́дыўбаць ’выдзеўбаць’ (Бяльк.). с. 252

Выдвара́ць ’вытураць, высяляць’ (БРС, КТС); ’перабіраць, капрызіць’ (БРС), выджвара́тися ’блазнаваць, крыўляцца’ (Бес.). с. 252

Вы́дзел ’доля, часць’ (БРС, КТС); ’участак’ (Грыг.); ’выдзяленне пад мерку ці вагу’ (КЭС, лаг.). с. 252

Вы́дзелка ’выраб (скуры)’ (Бяльк.), выдзе́лыванне ’тс’ (Юрч.), ви'делка ’пабудова ячэек’ (Анох.). с. 252

Выдзе́лываць ’рабіць, выконваць’ (Бяльк.); ’вымазвацца, пэцкацца’; ’вырабляць’ (Юрч.). с. 252

Вы́дзер ’сала на кішках’ (Касп., Шатал.). с. 252

Выдзёр ’упершыню апрацаваны ўчастак зямлі’ (Выг. дыс., бяроз.). с. 253

Вы́дзерка ’выдранё, малая выдра’ (Дразд., Інстр. II). с. 253

Вы́дзіктаваны ’вымуштраваны’ (Жд., 1). Да дзіктаваць (гл.). с. 253

Вы́дзірак₁ ’ачышчанае ад карчэўя і кустоў поле’ (Сцяшк.); ’цалінны ўчастак, які ўпершыню прыараны да поля’ (Яшк., стол.), вы́дзеркі ’поле сярод лесу на месцы аблогі’ (Яшк., нясвіж.), вы́дзеркі, ву́дзеркі ’ўпершыню апрацаваны ўчастак зямлі’ (Шатал.). Да выдзіраць, драць. с. 253

Вы́дзірак₂ ’выступ з печы, на якім можна сесці’ (Янк. I). Да выдзіраць(цца) (гл.). с. 253

Выдзіра́ць ’выдзіраць, вырываць, выцягваць’ (БРС, Касп., Яруш., Бяльк.); ’упершыню апрацоўваць участак зямлі’ (Выг. дыс., палес.), выдзіра́цца ’насміхацца, дражніцца’ (Шатал.). Гл. драць, дзерці. с. 253

Выдзі́рства ’грабежніцтва, прыгнёт’ (Нас.). с. 253

Вы́длыж ’уздоўж; звыш меры’ (Касп.). с. 253

Вы́дма ’дзюна, пясчаны ўзгорак’ (БРС), вы́дзьма ’тс’ (Яшк., капыл.); ’частка засеянага поля, занесеная пяском, пясчанае поле’ (Выг. дыс., малар.). с. 253

Вы́дра₁ ’жывёла, Lutra vulgaris’ (БРС, Нас., Бес.). с. 253

Вы́дра₂ ’хітры, пранырлівы чалавек’ (Нас., Мат. Гом.). с. 254

Вы́дранка ’поле сярод лесу на месцы аблогі’ (Яшк., слаўг.); ’упершыню апрацаваны ўчастак зямлі’ (Шатал.). с. 254

Вы́дранчыць ’высцебаць’ (Шат.). с. 254

Выдру́к ’выдранё’ (Сцяшк.). с. 254

Выдрэ́ць ’рабіцца смялей, станавіцца дзёрзкім’ (Нас.). с. 254

Вы́дубіць ’вырабіць скуру’ (БРС, КТС, Янк. I); ’выцягнуць, вывалачы’ (Янк. I, Мат. Гом.). Гл. дубіць. с. 254

Вы́дукаваць ’вывучыць, даць адукацыю’ (Нас.), вы́дукаць ’тс’ (Мат. Гом.). Да адукаваць, адукацыя, с. 254

Вы́дурыць (БРС, Бяльк., КТС), вы́дурыцца ’вырасці’ (КТС). с. 254

Вы́дуць ’выдзьмуць’ (Яруш.). с. 254

Вы́дыбаць ’вылезці, выбрацца адкуль-небудзь’ (КТС), вы́дзыбаць ’выцягнуць з цяжкасцю з непрыемнага становішча’ (Нас.), вы́дзыбацца ’выцягнуцца, вырасці вялікім’ (Янк. II). с. 254

Вы́дымка ’дрыгва, зыбкае месца’ (Яшк., кобр.). с. 255

Вы́езд ’дзеянне па дзеяслову выездзіць' (БРС), вы́ізд ’адна з дзвюх доўгіх вяровак, якімі падцягваюць невад к берагу’ (3 нар. сл., полац.). с. 255

Вы́емка (БРС), вы́емка, вы́ем, вы́емак ’тс’ (Яшк.). с. 255

Вы́ерсканіць ’вылаяць, зняважыць’ (Шпіл.). с. 255

Вы́жал ’ганчак, паляўнічы сабака’ (БРС, КТС, Нас., Касп., Гарэц., Сцяшк.). с. 255

Вы́жалапаць ’выжлуктаць, выхлебтаць’ (Сцяц., Зэльв.). с. 255

Вы́жан ’зжатае месца на ніве’ (Бяльк.). с. 255

Вы́жануць ’выгнаць’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Сцяшк.). с. 256

Вы́жар ’месца, дзе калісьці выгарала балота, трава, лес; яма з вадой на месцы выгаралага торфу’ (Маш., Сержп., 1, Некр., Талстой, Георг., 197); ’багністае балота’ (ДАБМ, 993); ’малая яма, запоўненая вадой’ (Талстой, Геогр., 197); выжа́ры ’балота’ (Сцяшк.), вы́жары ’балота, на якім выгараў торф’ (Шатал.). с. 256

Выжа́ра ’выпаленае месца ў лесе або на балоце’ (БРС); ’запоўненая вадой яма на балоце ад выгараўшага торфу, акно’ (БРС, Шат.). Гл. выжар. с. 256

Вы́жарня ’выгараўшае месца ў лесе, акно ў балоце’ (стаўб., Прышч. дыс.). с. 256

Выжа́рына (БРС), вы́жарына ’гразкае месца на балоце ці сенажаці’ (Шат.). с. 256

Выжа́рышча (с.-г.) ’падсека, месца ў лесе, выпаленае пад сяўбу’ (БРС). с. 256

Вы́жбарыцца ’выпарыцца, добра напарыцца ў лазні’ (Бяльк.). с. 256

Вы́жла ’гончая сука’ (БРС, Сцяшк.); ’хітры, пранырлівы чалавек; пра таго, хто віжуе’ (Нас., Шат., Сцяшк., Сцяц., 3 нар. сл., Мат. Гом.). Гл. выжал. с. 256

Выжыма́йла ’скнара’ (Бяльк.). с. 256

Выжыма́льшчык ’прыгнятальнік’ (Бяльк.). с. 257

Выжыма́ць ’выціскаць’ (Бяльк.), выжыма́цца ’натужвацца; выкідваць штукі, рабіць выбрыкі’ (Бяльк.), выжаць спарт. ’павольна ўзняць штангу, гіру і г. д.’ (БРС). с. 257

Вы́жымкі ’рэшткі льнянога семені’ (Жд., 1); ’макуха’ (Мат. Гом.); ’жамерыны’ (Шатал.). с. 257

Вы́жыць ’застацца жывым’ (БРС, Нас., Касп., Бяльк.); ’выслужыць, зарабіць што-небудзь’ (Нас.), вы́жыты ’дамагчыся свайго прытворствам, капрызам’ (Клім.). Гл. жыць. с. 257

Вы́залаціць (БРС), вызлаціць (Нас., Касп.). Гл. залаціць. с. 257

Вы́звал ’вызваленне ад чаго-небудзь’ (Нас.). с. 257

Вы́зваліць (БРС, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Яруш., Шпіл., Грыг.). с. 257

Вызвалі́цель (БРС, КТС). Да вызваліць (гл.). с. 257

Вы́звалка ’тое ж, што і вызвал’ (Нас.), вызвалкі ’дапамога, пазыка’ (Нік., Оч.). с. 257

Вызванец ’ізгой’ (Крывіч, 12, 1926, 14). с. 257

Вызварат, ву́зварат ’прамежак паміж плотам і полем’ (Янк. I), вазваро́т, вузворо́т, візворо́т ’месца павароту плуга’ (Выг. дыс., палес.). с. 258

Вы́зваратка ’гаспадарчы абарот’ (Нас.). с. 258

Вы́звараціна, вузвараціна (Янк. I). Гл. вызварат. с. 258

Вы́звездзіць ’зрабіцца зорным (пра неба)’ (Інстр. I, Мат. Гом., 222). с. 258

Вы́зверыць (вочы) (БРС, КТС). Гл. вызверыцца. с. 258

Вы́зверыцца ’закрычаць са злосцю’; ’паглядаць зверам’ (БРС, Шат., КТС, Некр., Янк. Мат., Янк. II, Жд., 1, Інстр. III, Клім.). Да звер. с. 258

Вызвыча́іць ’выйсці з ужытку’ (Нас., Гарэц.). Да звычай (гл.). с. 258

Вызнава́ць (веру) (БРС, Нас.). Да знаць (гл.), с. 258

Вызнача́льнік (БРС). Да вызначыць. с. 258

Вызрава́ць ’выспяваць’ (Шат.). с. 258

Вы́зукаваць ’да тонкасцей вывучыць чые-небудзь уласцівасці’ (Гарэц.). Сюды ж, відавочна, вызюка́ць ’вызываць’ і вызю́кацца ’адклікнуцца, прагаварыцца’ (Нас.). с. 258

Вызыба́ць ’расхістаўшы, выцягваць’; ’вызваляць з бяды’ (Нас.); ’выганяць’ (Хрэст. дыял., 33, віц.), вызыбацца ’вырасці’ (КТС). с. 258

Вызы́ка, вызы́чка ’пазыка, дапамога’ (Нас.). с. 259

Вы́зырка ’вышка, маяк’ (3 нар, сл., брэсц.). с. 259

Вызыча́ць ’пазычаць’ (Нас.). с. 259

Вызюга́н ’вялізны воз’ (3 нар. сл., мсцісл.). с. 259

Вы́ідзь ’пражора’ (Бяльк.). с. 259

Вы́ір ’агароджа’ (ДАБМ, 811). Гл. вор₂ с. 259

Вый ’енк, лямант’ (Бяльк.). Да выць (гл.). с. 259

Вы́йгранка ’выйгрыш, карысць, выгада’ (БРС, КТС). с. 259

Вы́йма, ви'jма ’лішак асновы ў шырыню пры кіданні ў ніт і бёрда (вынік памылкі)’ (Влад.), вы́ма ’тс’ (Шатал.). с. 259

Выйма́ць ’вымаць’ (Нас., Гарэц., Касп., Бяльк.). с. 259

Вык₁ ’выццё’ (КТС, Гарэц., Юрч.). с. 260

Вык₂ ’віка, Vicia’ (Бяльк.). с. 260

Выкаблу́чыцца ’сагнуцца, скруціцца ў дугу’ (Сцяшк.), выкаблу́чвацца ’выкручвацца, выхваляцца’ (Мат. Гом.). с. 260

Вы́казка ’адкрыццё тайны’ (Нас.);’выдача, данос’ (Касп.). с. 260

Вы́калат ’абмалот; салома’ (Мат. Гом.). с. 260

Вы́калатак, вы́колоток ’сноп, абмалочаны без развязвання’ (Выг. дыс., палес.). с. 260

Вы́калаціць ’абмалаціць, аббіць (снапы)’ (БРС); ’выбіць дробную салому з буйных снапоў саломы; выбіць (што-небудзь)’ (Шат.); ’вытрасці што-небудзь’ (Касп.). Гл. калаціць. с. 260

Вы́калупаць (БРС, Яруш.), вы́клупацца (Нас.) ’выматваць, атручваць’ (Мат. Гом.). Гл. калупаць. с. 260

Вы́канадзіць ’выпрасіць безупыннай просьбай’ (КЭС, лаг.). с. 260

Вы́канаць (БРС, Нас., Ярушд КЭС, лаг.; Касп., Бяльк.). с. 260

Вы́кап ’полаз з выкапанага кораня’ (Шатал.). с. 260

Вы́капаны ’вельмі падобны’ (Юрч., Клім., Шатал.). с. 261

Вы́капень (БРС). Да выкапаць. с. 261

Вы́караніць (БРС, Гарэц., Нас., Шат., Бяльк.). с. 261

Вы́карыць ’запарушыць (вочы)’ (Жд., 1). с. 261

Вы́кат ’выраз, дэкальтэ’ (Бяльк., Юрч., 3 нар. сл., Шатал., Мат. Гом.); ’лупатасць’ (Бяльк., Юрч.). с. 261

Вы́качаць (БРС), вы́кынчыць ’выкачаць бялізну’ (Бяльк.) с. 261

Вы́кід ’тое, што выкінута’ (КТС), спарт. ’выкідванне, выцягванне рэзкім рухам’ (БРС), вы́кіды ’выбрыкі’ (Бяльк.). с. 261

Выкіда́нка ’стаўная аднасценная або трохсценная сетка’ (Крыв.). с. 261

Вы́кідаць (БРС, Шат., Касп., Яруш., Бяльк.), вы́кідацца ’стараннай працай, руплівасцю выйсці з цяжкага становішча’; ’вырасці ў беднасці’; ’акрыяць’ (Янк. III); ’вырасці, выхавацца’; ’перанесці, перажыць пэўны час’ (Шат.), законч. трыванне выкінуцца ’нечакана з`явіцца’ (КЭС, лаг.). Гл. кідаць. с. 261

Выкіса́ць ’вымакаць (аб гародніне)’ (Выг. дыс.). Да кіснуць (гл.). с. 262

Вы́кіцяць ’вымазаць, выпэцкаць’ (Клім.). с. 262

Вы́клад ’выказванне, выкладанне’ (БРС); ’форма посуду’ (Вярэн.), выкла́ды ’закладная тэхніка ўзорнага ткання, у якой дадатковыя каляровыя ўткі ткуць толькі. частку ўзору, але не ідуць ва ўсю шырыню палатна’ (Влад.). с. 262

Выклада́нне ’выманне’; ’выказванне думкі’; ’абучэнне, навучанне’ (БРС); ’спосаб ткання посцілак, калі кожны ўзор выкладаецца’ (3 нар. сл.), выклода́ніjе ’закладная тэхніка ўзорнага ткання’ (Влад.). Да выкладаць (гл.). с. 262

Выклада́ць ’вучыць, займацца педагагічнай дзейнасцю’ (БРС, Гарэц., Яруш., Касп.), ’вымаць’ (БРС, Нас., Гарэц.), ’выказваць (думку), тлумачыць’ (БРС, Нас., Гарэц., Яруш.); ’кастрыраваць’ (Юрч., шатал.), выклада́ти ’ткаць тэхнікай узорнага ткання’ (Влад.). Гл. кладу, класці. с. 262

Вы́клікаць (БРС, Яруш., КТС). Гл. клікаць. с. 263

Выкліна́ць (БРС, Нас., Шат., Касп.). Гл. праклінаць. с. 263

Выключа́льнік (БРС). Да выключаць. с. 263

Выключа́ць (БРС, КТС). Да ключ (гл.). с. 263

Выклю́чны (БРС, КТС). Да выключаць. с. 263

Вы́кнуць ’прывыкаць, прызвычайвацца’ (Гарэц., Др.-Падб.). с. 263

Выкрада́льнік (БРС). Да выкрадаць (гл. красці); с. 263

Выкрунта́сы ’хітрыкі, выкручванне’ (БРС, Нас., КТС, Бір. Дзярж., Мал.); ’выгін дарогі’ (Касп.). с. 263

Вы́крут ’хітрыкі’ (БРС, КТС, Гарэц., Др.-Падб.); ’буралом’ (Нікан.). с. 263

Выкрута́сы ’хітрыкі, выкручванне’ (БРС, Др.-Падб., Гарэц., Інстр. III); ’выгін ракі’ (Шат., Яшк.). с. 263

Вы́крутка ’выйсце’ (БРС, КТС). с. 264

Выкрыва́льнік (БРС). Да выкрываць, с. 264

Вы́крэст ’хрышчоны яўрэй’ (Нас.). с. 264

Выкспэнсо́вываць ’расходаваць, выдаткоўваць’ (Нас.). с. 264

Вы́кста ’хрышчоны яўрэй’ (Нас.). с. 264

Вы́ксціць ’ахрысціць’ (Нас.). с. 264

Вы́купка ’выкуп’ (Нас., Касп.). с. 264

Вы́куркалявацца ’звесці канцы з канцамі’ (КЭС, лаг.). с. 264

Вы́курстаць ’выселіць, выгнаць’ (КЭС, лаг.). с. 264

Вы́кшчэны, вы́кшчэнец ’той, які стаў хрысціянінам’ (Нас.). Да выксціць (гл.). с. 264

Вы́лажыць (БРС), ’кастрыраваць’ (Шат., Шатал.). Гл. лажыцца, легчы. с. 264

Вылапо́кій ’з вытарашчанымі вачамі’ (3 нар. сл., мсцісл.). с. 265

Вы́латаць ’дабыць, знайсці, выпрасіць’ (КЭС, лаг.). Гл. лата, латацца. с. 265

Вы́лаў (БРС, Сцяшк., Інстр, II). с. 265

Вы́лва ’вадзяны грэбень, падняты ветрам, хваля’ (Яшк.). с. 265

Вы́лезці (БРС, Гарэц., Яруш., Касп.), вы́лізьць (Бяльк.), вылаза́ты ’выходзіць (аб коласе)’ (Выг. дыс., стол., нараўл.). Гл. лезці. с. 265

Выленга́цца ’аддавацца ляноце’ (Нас.), выланга́цца ’вылежвацца’ (Юрч.). с. 265

Вы́лівак ’яйка з вельмі слабай шкарлупінай’ (БРС, Нас., Бяльк., Янк. I, Сцяшк., Інстр. I, Жд., 2, Вешт. дыс., 3 нар. сл.), ву́лівак ’тс’ (3 нар. сл.). с. 265

Выліва́шка ’шуфлік, чарпак з кароткай ручкай для вылівання вады з лодкі’ (3 нар. сл., полац.). с. 265

*Выліко́нна, вылыко́нна булочка ’велікодны рытуальны асвячоны хлябец, які захоўваўся ўвесь год’ (Клім.). с. 266

*Вылі́рызны, выли'рызный ’вялікі, вельмі буйны’ (Клім.). с. 266

Вы́літак (Шатал.). Гл. вылівак. с. 266

Вы́літы ’выплюхнуты’ (БРС); ’вельмі падобны’ (Янк., Жд., 2). с. 266

Выліча́льнік (БРС). Да вылічыць. с. 266

Выліча́ць ’плакаць, галасіць’ (Жд., 2). Гл. велічаць (г. зн. плакаць, прыгаворваючы або «велічаючы» каго-небудзь). с. 266

Вы́лічыць (БРС, Нас., Яруш., Касп., Шат., Бяльк.). с. 266

Выло́га ’борт у адзенні’ (Жд., 1). с. 266

Вы́лупак₁ ’хлопчык з вылупленымі вачамі, лаянка хлопца’ (Нас., Некр., КЭС, лаг.); ’адзінае дзіця’ (Нік., Оч.); ’птушаня, якое толькі што вылупілася з яйца’ (Нас.). с. 266

Вы́лупак₂ ’франт’, вы́лупка ’франціха’ (Касп.). Да вылупіцца ’прыбрацца’ (гл.). с. 266

Вы́лупіць ’абадраць, ачысціць ад скуры, лупін’ (БРС, Нас., Яруш., Касп.); ’вырваць, паглуміць’ (Сцяшк.); ’вытарашчыць вочы’ (Нас., Бяльк.); ’пабіць, адлупцаваць’ (БРС, Нас., Шат.); ’выставіць напаказ’ (Нас.), вы́лупіцца ’вылезці з яйца (аб птушанятах)’ (Нас.); ’накінуцца на некага з крыкам, ашчэрыцца’ (Нас., Шат.); ’прыбрацца, упрыгожыцца’ (Касп.). Гл. лупіць. с. 266

Вылучэ́нец (БРС). Да вылучыць (гл. лучыць). с. 267

Вылына́ць ’выхадзіць’ (Яруш.). с. 267

Вы́людак ’звер, кат’ (БРС, Крывіч, 12, 1926, 3). с. 267

Вы́людзя ’лепшае адзенне, што адзяваюць на свята’ (КЭС, лаг.). с. 267

Вы́люднець, вы́людскавацца ’выправіцца, стаць, як усе людзі’ (Янк., Клім., Жд., 1), вы́людзець ’вырасці, стаць сур`ёзным’ (Шат.). с. 267

Выляжа́нка ’гультайка; распусная жанчына’ (Нас.). с. 267

Вымаўля́ць ’замаўляць, лячыць замоваю’ (Бяльк.). Гл. замаўляць. с. 267

Вымага́ць (БРС, Нас., Гарэц,, Касп., Шат., Бяльк., Яруш., КЭС, лаг.; Бір. Дзярж.). с. 267

Вы́мак ’месца, дзе вымак ці вымерз пасеў’ (Яшк.). с. 267

Вы́мал ’мель, каса, абмялелае месца’ (Гарэц.). с. 268

Вы́малат ’вымалачаная салома’ (Сцяшк.). с. 268

Вы́марскацца ’выпрацавацца, затраціць многа сілы і мець патрэбу неадкладна папоўніць сілы’ (Янк. I). с. 268

Вы́мач ’вымаклае месца ў пасевах’ (Юрч., Яшк.); ’лажок у канцы ці сярэдзіне поля’ (Яшк.). с. 268

Вы́ме ’названне па імені’ (Нас.). с. 268

Вы́мекнуцца ’прагаварыцца’ (Жд.). с. 268

Вы́менка ’назва па імені’; ’упамінанне’ (Нас.). с. 268

Вымено́вываць, вы́меніць ’называць па імені, назначаць’ (Нас.). с. 268

Вы́мергаваць ’вымераць, выдзеліць’ (Шат.), вы́мяргаваць ’вымяркаваць’ (Жд., 1), вы́міргаваць ’сэканоміць’ (КЭС, лаг.). с. 268

Вы́мерхацца ’прагаладацца, аслабець ад вялікай затраты сілы’ (БРС, Касп., Янк. III, Касп., Мат. Гом.), вы́мірьхацца ’тс’ (3 нар. сл., маг.), вы́мяркацца ’захацець есці пасля хадзьбы’ (Бір. Дзярж.), виме́рхувать, ви'мерхать ’стаміцца’ (Ліс.). с. 269

Выміна́ка ’асоба, якая апрацоўвае лён церніцай’ (Жд., 1). с. 269

Вымо́ва ’заўвага, якая з’яўляецца пакараннем за правіннасць’ (БРС, КЭС, лаг.); ’вымаўленне’ (Нас., Касп.); ’умоўленая рэч звыш платы’ (Нас.). с. 269

Вымо́га ’просьба з пагрозай’ (КЭС, лаг.). с. 269

Вымо́ўнасць ’вобразнасць, дар слова’ (Гарэц., Др.-Падб.). с. 269

Вы́мудры ’мудрагельства, хітрасці’ (БРС, Гарэц., Нас., Бяльк.). с. 269

Вы́мухрыць ’вымуштраваць’ (Бяльк.). с. 269

Вымыга́йла ’вымагальнік’ (Бяльк.). с. 269

Вы́мысел (БРС), вы́мысл (Нас.), вы́мыслы ’хлусня; капрызы, выдумкі’ (Шат.). с. 270

Вы́мя (БРС, Нас., Яруш., Шат., Касп., Бяльк., Грыг.), вымянё (Сцяшк.), вы́мэне (Бес.), вы́мне, вымянё (Шатал.), вы́м`е (3 нар. сл.), йи'ме, і́м`е (Ліс.). с. 270

Вымяра́льнік (БРС). Да вымяраць (гл. мерыць). с. 270

Вымяра́льшчык (БРС). Да вымяраць. с. 270

Вы́мятка ’даведка, выпіска’ (Некр.). с. 270

Вынагро́да ’ўзнагарода, кампенсацыя’ (Нас.). с. 270

Вынале́зок ’вынаходка’ (Нас.). с. 270

Вынале́зці ’вынайсці’ (Нас.). с. 271

Вы́насак ’зносак’ (Мат. Гом.). с. 271

Вы́наш ’пук сухога лёну, вынесены з сушкі за адзін paз (Влад.). с. 271

Вы́нашай ’пук сухога лёну, вынесены з сушкі за адзін раз’ (Жд., 1), вынаша́й ’тс’ (Шатал.), вынашэй ’тс’ (Влад.), вы́нашая ’тс’ (Жд., 1; Шчар., 150; Сцяшк.). с. 271

Вы́нітак ’разарваная кабылка ў нітах’ (Шатал.). с. 271

Вы́ніцаваць ’пераніцаваць’ (Нас., Шпіл.). с. 271

Вы́ніціцца ’раскудзеліцца’ (Шатал.), вы́нітыцца (Влад.), вы́нытытысь (Клім.) ’парвацца (пра пятлю ніта)’; ’прыйсці да непрыдатнасці’. с. 271

Выно́сны ’прамы, высокі (аб дзераве)’ (БРС, Клім.), выно́сісты, выно́слівы ’высокі, тонкі’ (Мат. Гом.) с. 271

Вы́нятак ’выбар, выключэнне’ (Др.-Падб., КЭС, лаг.). с. 271

Вы́нятка (БРС, Яруш.). Гл. вынятак. с. 272

Вы́няць (БРС, Шат.; КЭС, лаг.), вы́ніць (Нас., Бяльк.). с. 272

Вы́паветрыцца ’знікнуць ад пошасці’ (Нас.). Гл. паветрыць(цца). с. 272

Выпаго́дзіцца (БРС, Нас.). Да пагода (гл.). с. 272

Вы́пад (БРС) ’назначэнне; выпадак’ (Нас.). с. 272

Вы́падак₁ (БРС, Шат.), выпа́дак (Нас., Гарэц., КЭС, лаг.). с. 272

*Выпадак₂, вы́пыдык ’хвароба ў коней, выпадзенне поўсці’ (Бяльк.). с. 272

Выпада́ць (БРС, Нас., КЭС, лаг.; Гарэц., Яруш.). Гл. падаць. с. 272

Вы́пал ’выстрал; паленне (у печы)’ (Нас.). с. 272

Вы́палакаць ’выпаласкаць’ (Мат. Гродз.). с. 272

Вы́паля́нка ’выпаленае месца ў лесе’ (Яшк.). с. 273

Вы́парадчыць ’прыводзіць у парадак; дакладна выконваць даручэнні’ (Нас.). Гл. парадак. с. 273

Вы́парак ’выпаратак’ (Нас.). с. 273

Вы́пас ’пасьба; паша’ (БРС, Некр., Яшк.). с. 273

Вы́пасажыць ’выжыць, выдварыць’ (БРС, Жд., 1, Жд., 2); ’даць пасаг пры выхадзе замуж’ (Нас.). с. 273

Вы́паўзень ’змеянё’ (Касп.). с. 273

*Выпаўзык, вы́пыўзык ’вужавінне’ (Бяльк.), вы́пуўзык ’праныра, пралаза’ (там жа). с. 273

Вы́перадкі (БРС, Нас., Касп., Гарэц., Яруш., Шпіл., КЭС, лаг.). с. 273

Выперазаць ’моцна сцебануць чым-небудзь гнуткім’ (Нас.), вы́перазацца ’моцна ўдарыцца аб што-небудзь’ (Нас.), вы́перзіцца ’зваліцца, упасці’ (Бяльк.). Гл. перазаць, падперазаць. с. 274

Вы́піндырыць ’выставіць напаказ, убраўшы пышна; выгаварыць’ (Нас.). с. 274

Выпіря́ць ’выпіраць’ (Бяльк.). с. 274

Вы́пітка ’выпіўка’ (3 нар. сл., навагр.). с. 274

Вы́пламеніць ’выпаліць, знішчыць’ (Гарэц.), вы́пломеніць ’тс’ (Нас.). с. 274

Вы́плаў ’выток рэчкі’ (Яшк., слаўг.). с. 274

Выпло́д ’нашчадак, атожылак’ (Нас.), вы́плад ’тс’ (Гарэц.), выпло́д ’парода, племя’ (Бяльк.), вы́плад ’вынішчэнне, вывядзенне (асабліва дробных жывёлін і насякомых)’ (КЭС). с. 274

Выплыва́ннік ’ранні баравік (яны растуць, калі «выплывае» жыта)’ (3 нар. сл., навагр.), выплыва́нік, выплыва́нічак ’тс’ (Янк. I). с. 274

Выплыва́ць ’з`яўляцца на паверхні вады’ (БРС, Нас., Яруш., кэс, лаг.); ’каласіцца’ (БРС, КЭС, лаг., Шн., 1); ’асыпацца ад пераспеласці’ (Шат.). Гл. плыць, плыву. с. 274

Выпо́ўзіны ’вужавінне’ (БРС), (вужачча) вы́паўзіны ’тс’ (КЭС, лаг.). с. 275

Выпрабава́льнік (БРС). Да выпрабаваць (гл. прабаваць). с. 275

Вы́права ’падрыхтоўка і забеспячэнне ў дарогу; адзенне, бялізна, посуд і г. д., якія, акрамя пасагу, падрыхтоўваюцца дзяўчыне пры выхадзе замуж’ (Нас.), выпра́ва ’адпраўленне ў дарогу’ (Гарэц., Др.-Падб., Яруш.) с. 275

Вы́правіць ’зрабіць правільным, ліквідаваць недахопы; адправіць, накіраваць, падрыхтаваць у дарогу’ (БРС, Яруш., КЭС, лаг.). с. 275

Выпрага́цца ’высмажвацца, спальвацца; выбівацца з сіл’ (Нас.). Гл. пражыць. с. 275

Выпраме́ньваць (БРС). Да прамень (гл.). с. 275

Выпрамні́к (БРС). Да вы́праміць. с. 276

Вы́прастаць (БРС, Нас., Бяльк., Касп., Шат., Гарэц., Др.- Падб., Мядзв.). с. 276

Вы́пратаць ’прыбраць, памыць, падмесці’ (Касп., Дзмітр., Шн., 1); ’збіць’ (Нас.); ’ачысціць студню ад гразі, хлеў ад гною і г. д.’ (Бір. Дзярж.). Гл. пратаць. с. 276

Вы́праўка ’постаць, выгляд’ (БРС); ’выправа; даведка’ (Нас.). Да выправіць (гл.). с. 276

Выпрацава́ць (БРС). Да працаваць. с. 276

Выпро́ханы ’такі, што выпрасілі’ (Гарб.). с. 276

Вы́прудзіць ’ачысціць бялізну ад насякомых (Нас.)’, вы́прудзіцца ’памерці, здохнуць’ (Шат., Бір. Дзярж., Жд., 1). Гл. прудзіць. с. 276

Вы́пруціць, вы́пруціць ногі ’выцягнуць ногі, памерці’ (Янк., БФ), вы́пруціцца ’выцягнуцца, як прут’ (Янк. Мат.); ’памерці’ (Касп., Шат., Янк. III, Інстр. III). с. 276

Вы́пса ’пагардлівая назва састарэлага’ (Нас., Гарэц.); ’сабачая морда’ (Бяльк.). с. 276

Вы́псець ’даходзіць да дзяцінства ў старасці’. с. 277

Вы́пузіць ’накарміць дзіця да выпучвання жывата’ (Нас.). Да пуза (гл.). с. 277

Вы́пук ’узгорак, акругленае ўзвышша’ (слаўг., Яшк.). с. 277

Вы́пуск ’дзеянне па дзеяслову выпускаць' (БРС); ’выган, агароджанае месца для жывёлы’ (Бяльк., ДАБМ, 785; Нікан., Ліс.), вы́пуск ’тс’ (Нікан.), віпуск ’абложная зямля’ (ДАБМ, 858). с. 277

Вы́пуст ’зямля, карыстаннем якой пагашаюць доўг (у актах XVI—XVII стст.)’ (Яшк.); ’месца пасеву, якое вытравіла, вытаптала жывёла (Нас.)’, ’выган’ (Бел. арх., 1, 33, 41, 75). с. 277

Вы́пустак ’аднагадовае цяля, жарабя’ (БРС, Янк. I, Шат., 3 нар сл., Шатал., Мат. Гом., Клім.). с. 277

Вы́путрыцца ’прагаладацца’ (Сцяц. Зэльв.). с. 278

Вы́пушчак ’выпустак’ (Клім.). с. 278

Выр, вырь ’вырай, цёплыя краіны, куды адлятаюць птушкі на зіму’ (Яшк., бых., Рам., 8), вырь ’паварот’ (Нас.), выръ, виръ ’вір’ (Шн., Песни). с. 278

Вы́раб (БРС, Гарэц., Шат., Бяльк.), вы́раба ’вырабатка’ (Яруш.), выро́ба ’працэс выраблення посуду’ (Вярэн.). с. 278

Вы́рабіць (БРС, Нас., Шпіл., Касп., Шат.), вы́робыты (поле) ’апрацаваць’ (палес., Выг. дыс.), вы́рабіцца ’выбрацца, вызваліцца’ (Янк. Мат., Шн., 2, Шат.), вырабля́ць ’дурэць, жартаваць’ (Шат.), вырабля́цца ’дурэць, сваволіць’ (Гарэц.). Гл. рабіць. с. 278

Вы́рад ’вырадак’ (Нас. 36., Гарэц., Др.-Падб., Яруш.). выро́д ’выраджэнне’ (Бяльк.). с. 278

Вы́радак (БРС, Др.-Падб., Яруш., Касп., Шат., Бяльк.), ву́радак ’вырадак’ (мазыр., Шн., 2). с. 278

Вы́радзіцца ’прыгожа апрануцца’ (Янк. Мат.). с. 278

Выража́ць, выража́ты, выраджа́ти ’падрыхтоўваць, збіраць у дарогу’ (Булг., Бес.). с. 279

Вы́раз (БРС, Нас., Гарэц., Др.-Падб.). с. 279

Выраза́ць (БРС, Касп., Яруш.), выры́звацца ’з`яўляцца (аб калоссях, усходах)’ (малар., стол., Выг. дыс.), вырэ́звацца ’ўзыходзіць (пра сонца)’ (Шатал.). Гл. рэзаць. с. 279

Выра́знасць (БРС). Да выра́зны. с. 279

Выра́знік, выра́зніца (БРС). с. 279

Вы́рай, вы́рый ’цёплыя краіны, куды птушкі адлятаюць восенню; чарада пералётных птушак (або адна птушка), якія першымі з’яўляюцца вясной’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Гарэц., Мал., Нікольскі, Федароўскі, 1), вы́ріі ’птушкі, якія прылятаюць вясной і адлятаюць восенню’ (КЭС), выро́я (Мядзв.), вы́рья, вы́рія ’тс’ (Яшк.). с. 279

Вы́рай₂ ’новы населены пункт, новая асобная гаспадарка’ (Яшк., слаўг.). с. 280

Вы́рак ’адрачэнне; прыгавор’ (БРС, Байк.), выро́к ’лёс, доля; судовы прыгавор’ (Нас.). с. 280

*Вы́рапіць, вы́рапити (очи) ’вытарашчыць вочы’ (Бес.). с. 280

Вы́рачка ’пахучка звычайная, Clinopodium Vulgare L’ (Kic., Сцяшк. МГ, 3 нар. сл.); ’чалавек, які пільна ўгледзеўся ў што-небудзь, каго-небудзь’ (3 нар. сл.). с. 280

Вы́рачыць ’вытарашчыць вочы’ (БРС, Сцяшк. МГ, Янк. БП, 457). с. 280

Вырва₁ ’яма (ад дажджу)’ (Яшк.). с. 280

Вы́рва₂ ’вельмі бойкая і гарэзлівая дзяўчына’ (3 нар. сл.). с. 281

Вы́рвас ’гарэза, вісус, свавольнік’ (Нас., Гарэц.), вы́рвас, вырвасю́га ’жулік; вельмі бойкі і гарэзлівы хлопчык’ (Бяльк.). с. 281

Вы́рвіна ’абрыў на Дзвіне’ (Яшк.). с. 281

Вы́ркаць ’пярэчыць, спрачацца’ (Шпіл.). с. 281

Вы́руб ’участак, дзе высечаны лес’ (Мат. Гом., Інстр. II); ’зруб’ (Мат. Гом.); ’вышыня зруба ад падлогі да столі’ (Інстр. II). с. 281

Вы́рубка (БРС), ’выемка ў канцы бервяна, у якую кладзецца другое бервяно ў вугле’ (Інстр. II). с. 281

Вы́ругаць ’аблаяць’ (Бяльк.). с. 281

Вы́руніць ’выпусціць сцябло з пучка зелені’ (Нас.). Гл. рунь, рунець. с. 281

Вы́ручыць (БРС, Бяльк., Яруш.). с. 281

Вы́садак, часцей высадкі мн. л. (БРС, Нас., Бяльк., Шат., Касп., Янк. Мат., Янк. I, Бір. дыс., 3 нар. сл.). с. 281

Вы́салапіць (БРС, Нас., Гарэц., Грыг., Чач., Клім., Бес., Шн., 2, Нік., Оч., Шпіл., Янк. БФ), вы́салапіцца ’выказацца’ (Мат. Гом.). с. 282

Высачыня́ (БРС, Шат., Касп., Мядзв.), высачэ́нь (Бяльк.). с. 282

Вы́свенціць ’асвяціць’ .(Шат.); ’вылаяць’ (Жд., 1). с. 282

Вы́светліць (БРС). Да светлы (гл.). с. 282

Вы́секаць ’высмаркаць нос’ (Янк. II, Бір. дыс., Шатал., брэсц., пін., 3 нар. сл.), вы́снекаць, вы́снякаць ’тс’ (Бір. дыс., Сцяц.). с. 282

Вы́селкі (БРС), вы́селак ’выселкі’ (слаўг., Яшк.). с. 283

Вы́сеўкі (БРС, Касп., Жд., 1, Інстр. I, Інстр. III, Бес.), ’высеўкі, чыстае крупяное зерне’ (Выг. дыс.), висевки ’высеўкі’ (Ліс.). с. 283

Вы́сечы ’высечы’ (БРС, Нас., Бяльк.), ’выкрасаць (агонь)’ (Шат.). Гл. сячы. с. 283

Вы́скаліць (БРС, Нас., Бяльк., Касп., Шат.), вы́скаліцца ’ярка засвяціць (пра сонца)’ (Шатал.). Гл. скаліць. с. 283

*Вы́скарачэнь, вы́скорочен’, вы́скоротен’, ви'скорожэнь, ви'скорошэн', ви'скочэн’ ’загнуты канец полаза — нос саней; планка, якая ідзе ад загнутага канца полаза саней да першага капыла’ (Маслен.). с. 283

Вы́скачка (БРС, Яруш.), вы́скычка ’бег з падскокам’ (Бяльк.). с. 283

Вы́скваркі (БРС), вы́скварка, вы́скарка ’тс’ (Шатал.), вы́скаркі ’ўнутранае топленае сала’ (Касп.). с. 283

Вы́скідзь ’выварацень’ (Янк. I, Шат.), вы́скіць ’тс’ (Некр.), вы́скадзь ’тс’ (Серб.). с. 284

Вы́скрабак ’булачка з цеста, якое выскрабаецца з дзежкі’; ’апошняе дзіця ў сям’і’ (3 нар. сл.), выскраба́чка ’маленькая булачка хлеба, спечаная з рэштак цеста’. с. 284

Вы́скырка ’жанчына, якая смяецца дзе трэба і дзе не трэба’ (3 нар. сл.). с. 284

Выслане́ц ’ганец; той, каго паслалі за якой-небудзь справай’ (Нас.), высла́нец ’ссыльны’ (Касп.). с. 284

Высо́кі (БРС, Бяльк., Яруш.). с. 284

Вы́спа ’востраў’ (БРС, Шат., Мядзв., Шн., 1, Яшк.); ’узгорак, узвышанае месца’ (Інстр. I, Яшк.), ’высокі бераг ракі’ (Яшк.). с. 284

Вы́спятак (БРС, Нас., Гарэц., Мядзв., Янк. III, Грыг.). с. 285

Вы́стай ’агароджанае месца для жывёлы (у полі або лесе)’ (ДАБМ, 784), ’стары лес’ (Яшк., слаўг.). с. 285

Выстарча́ць ’набываць стараннем, клопатамі’ (Нас.); ’дастаўляць усё па жаданню, хацець чаго-небудзь нязбытнага’ (Бір. Дзярж.), вы́старчыць ’хапіць’. (Сцяц.); ’выпрасіць’ (Праблемы філал., 4). с. 285

Вы́стаўка₂ (выстовка, вустоўка, вустовка) ’гестка, устаўка’ (Шатал.). с. 285

Вы́страбіць ’вылаяць’ (Жд., 1). с. 285

Вы́странчыць ’вельмі дагадзіць ва ўсім’ (Янк. Мат., Выг. дыс.), вы́странчыўшы дзеепрысл. ’зрабіўшы ўсё належнае’ (Сцяшк.). с. 285

Вы́стрыгаць ’скроіць’ (Жд., 1). с. 285

Вы́стрыгнуць ’выставіць, высунуць’ (Сцяц., зэльв.). с. 285

Вы́ступ (БРС), ’участак лесу, поля, лугу, які ўразаецца ў іншы масіў’ (Яшк.). с. 285

Вы́ступкі ’старыя боты ці валёнкі з адрэзанымі халявамі’ (Бір. Дзярж.); ’лёгкі жаночы абутак’ (Сцяшк.); ’апоркі, старыя боты ці валёнкі з адрэзанымі халявамі’ (3 нар. сл.), вы́ступці ’туфлі’ (Бес.). с. 286

Вы́сып ’пясчаны ўзгорак, астравок; выспа’ (Сцяц., зэльв.). с. 286

Вы́сыпаць ’высыпаць’ (БРС, Нас., Яруш., Шат., Бяльк., Касп.); ’закінуць, расцягнуць (на вадаёме сетку-трыгубіцу)’ (Янк. II), высепа́те ’рабіць градкі ў агародзе’ (КЭС), высыпа́цца ’з`яўляцца (аб калоссі), каласаваць’ (Выг. дыс., Шатал.). Да сыпаць. с. 286

Вы́сыпка ’дзеянне па дзеяслову высыпаць’; ’хвароба скуры, восыпка’ (БРС, Яруш.); ’палатняная дзяруга, на якую высыпаюць. сушыць зерне’ (Янк. Мат.); ’раптоўнае з`яўленне ў якім-небудзь месцы ў вялікай колькасці лепшых парод дзічыны: вальдшнэпаў, бакасаў і г. д.’ (Дэмб., 2). с. 286

Вытаба́ніць ’выпрасіць’ (Касп.). с. 286

Выталу́піць ’вытарашчыць, вылупіць вочы’ (Крывіч, 12, 1926, 111). с. 286

Вы́тарачыць ’вытарашчыць вочы’ (3 нар. сл., навагр.). с. 286

Вы́тачка (БРС), вы́тычка ’вытачка, клінок, устаўлены ў адзежы’ (Бяльк.). с. 287

Вы́тачкі ’вотрубі’ (Касп.), вы́тычкі ’дробныя зярняткі’ (Бяльк.). с. 287

Вытвара́ць ’вырабляць штукі, свавольнічаць’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Янк. III, Мядзв.). с. 287

Вытво́ра ’той, хто вытварае’ (Янк. III). с. 287

Вы́тлук ’свавольнік’ (Бяльк.); ’нахабнік, нягоднік’ (Янк. III). с. 287

Вы́тлуміць ’выманіць’ (Нас.); ’задушыць, звесці са свету’ (Шат.). с. 287

Выто́к ’пачатак ракі, патоку’ (БРС, Інстр. I, Яшк.), выто́'ка ’тс’ (Сцяшк., Яшк.). с. 288

Вы́траскі ’тое, што вытрасена’ (Др.-Падб.), вы́трускі ’дробная салома з каласамі пасля малацьбы’ (Бір. Дзярж.). с. 288

Вы́трашчка ’чалавек з вытарашчанымі, вылупленымі вачамі’ (Шат.). с. 288

Вы́трашчыць (вочы) ’вылупіць’ (БРС, Шат.). с. 288

Вытропваць ’танцаваць з выкрутасамі’ (Жд., 2). Гл. тропаць. с. 288

Вытрыбе́нькі ’капрызы, прыхамаці’ (Касп.). с. 288

Вы́трымка₁ ’ўрывак, цытата’ (БРС). с. 288

Вытылі́нгаваць ’іграць на язык’ (Жд., 2), вытылі́нкванне (птушак) (КЭС, слуц.). с. 288

Вы́тырнуцца 'вытыркнуцца, высунуцца’ (Бяльк.). с. 288

Вы́тычка₂ ’выскачка’ (Нас., Гарэц.). с. 289

Выхава́нне (БРС, Нас., Яруш., Гарэц., Байк.). с. 289

Выхады́ ’вантробы’ (Касп.). с. 289

Выханда́сы ’жэсты, міміка’, выханда́снік ’мім’ (Шпіл.). с. 289

Вы́хартацца ’прагаладацца’ (Касп.), вы́хартавацца ’тс’ (Юрч.). с. 289

Вы́хаяць (БРС). Гл. ахайны, хай. с. 289

Вы́хвацень ’ляпёшка з хлебнага цеста’ (Вешт. дыс.); ’корж’ (Мат. Гом.), выхватка ’малы хлябок, спечаны на скаварадзе’ (Сцяшк.). с. 289

Вы́хілка ’манера, звычка’ (Жд., 2), выхілкі ’тс’ (Марц.), вы'хілкі ’высмейванне і перадражніванне чужых слоў’ (КЭС, лаг.). с. 290

Вы́хрыст (БРС, Яруш.). Гл. выкрэст. с. 290

Вы́хухаль ’андатра, мускусны пацук’ (БРС). с. 290

Вы́цераб ’высека; выкарчаваная для пасеву зямля’ (БРС, Сцяшк., Яшк.), вы́церабы ’поле на месцы расчышчанага лесу’ (Інстр. I). с. 290

Вы́церак ’месца ў пасевах збажыны, дзе ляжаў чалавек’ (Яшк.). с. 290

Выціна́нка ’папяровая фіранка з выразанымі ўзорамі’ (3 нар. сл., гродз.). с. 290

Выціна́ць ’найграваць, напяваць’ (БРС); ’патончвацца ў ігры, спеве’ (Касп.); ’пець не словамі, а мелодыяй’ (Бір. Дзярж.), вытнуць ’выдатна сыграць на чым-небудзь’ (Сцяшк.). с. 290

Выцмы́га ’прайдоха, прайдзісвет’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.). с. 290

Вы́цубіць ’не спяшаючыся, неадрыўна выпіць чаго-небудзь многа’ (Янк. III). с. 290

Выць ’вокліч, якім адганяюць парасят’ (Мядзв., 3 нар. сл.). Гл. вецю-вецю. с. 290

Вы́цяжка ’суцэльныя загатоўкі для ботаў’ (Інстр. I, Янк. II), выцяжкі ’тс’ (Сцяшк.). с. 290

*Вы́чавіць , вычавіті ’выціснуць’ (Шатал.). с. 291

Вы́чаўкі ’мякаць гарбуза’ (Шатал.). с. 291

Вычва́ра ’той, які вытарашчыў вочы, глядзіць, як яшчарка’ (Нас.), вычва́рак ’дзёрзкі, смелы хлопец’ (Нас.). Да пачвара (гл.). с. 291

Вычвара́ць ’вырабляць штукі, выдумляць, строіць жарты’ (БРС, Шат., Яруш., Некр., Янк. БФ; КЭС, лаг.). с. 291

Вы́чык ’свірстун лугавы, палявы’ (Нас., Інстр. II, 3 нар. сл.). с. 291

Вы́чынка ’апрацоўка скуры’ (Янк. III). с. 291

Вычыня́ць ’ачышчаць ад каласкоў зерне’ (Сцяшк.); ’вымятаць калоссе з абмалочанага збожжа’ (Шатал.). с. 291

Вычыта́ць ’плакаць, галасіць з прыгаворваннем’ (Сцяшк., ДАБМ, 910), вычы́тваць ’тс’ (Сцяц.). с. 291

Вышако́міцца ’ганарыцца, лічыць сябе вышэйшым за другіх’ (Бяльк.). с. 291

Вы́шка (БРС, Яруш., Бяльк.). с. 291

Вы́шкі ’гара, насціл над хлявом, у адрыне для сена або саломы’ (БРС, Бяльк., Шат., Касп., Гарэц., Янк. II, Бес., Бір. дыс., Шушк., Інстр. II, Тарнацкі, Studia, Ліс., Сцяшк., 3 нар. сл.); ’узвышанае месца, якое робіцца пад столлю хаты для сушкі рэчаў’ (Нас.); ’палаткі’ (Шн„ 2); ’месца, дзе садзяцца куры’ (Інстр. III). с. 291

Вышмо́льганый ’вельмі забруджаны’ (Клім.). Да шмульгаць (гл.). с. 292

Вы́шнік₁ ’дама ў картах’ (Нас., Гарэц., Бяльк.). с. 292

Вы́шнік₂ ’гара, вышкі’ (Бяльк.). с. 292

Вы́штамаваць ’зрабіць выемку паза па канту’ (Сцяшк.). с. 292

Вышурэ́нне ’вышароўванне, вымыванне з дапамогай жорсткай рэчы’ (Бяльк.). с. 292

Вы́шыкацца ’патроху высыпацца’ (Касп.); ’зрабіцца пустым’ (Грыг.). Гл. шыкаць. с. 292

Вышыня́ (БРС, Яруш., Шат., Мал.), вышыня́, вы́шынь, вышы́нь ’вышыня’; ’гара, узвышша’ (Яшк.). с. 292

*Вы́шыць, вы́шыты ’сплесці (скрынку з саломы)’ (драг., Выг, дыс.). Гл. шыць. с. 292

Вы́юдзґаць ’вымараць, закаравіць’ (Янк. Мат.). с. 293

Вы́явіць ’выкрыць’, выявіцца ’выкрыцца’ (КЭС, лаг.; БРС, Яруш.), выяўля́ць, сюды ж выя́ўны ’выразны, голасны’; ’што добра вызначаецца’ (Янк. Мат.; КЭС, лаг.), выя́ўна ’выразна, голасна, зразумела’. с. 293

Вы́ясніць, вы́ясніцца (у розных значэннях). Гл. я́сны. с. 293

Вэ́гаўка ’гушкалка’ (Сцяшк. МГ). с. 293

Вэ́дзґаць ’мазаць’. Гл. вэ́зґаць. с. 293

Вэ́длуґ, во́длуг ’паводле, у параўнанні’ (Мал., Шат., Сцяц., Жд., Янк. Мат.), вэ́длуг (тураў., Выг. дыс.), вэ́длук (Бір. Дзярж.). с. 294

Вэ́дрык ’божая кароўка’ (3 жыцця), с. 294

Вэ́зґаць ’мазаць, размазваць, маляваць’ (Мал.), вэ́дзґаць ’мазаць, брудзіць, пэцкаць, размазваць’ (Янк. Мат., Бір. Дзярж.), вэ́дзгаць (Шат., БРС), вэ́дзгацца ’пэцкацца, абрабляцца’ (КЭС, лаг.). с. 294

Вэ́ксаль ’вэксаль’ (Шат., БРС). с. 295

Вэль ’вуаль, вэлюм у маладой’ (Малчанава, Мат. культ., 167). с. 295

Вэ́люм (БРС, Сцяшк. МГ, Сіг.). с. 295

Вэ́лян ’вэлюм’ (Сцяшк. МГ), вэ́лен (Шат., Жд.). с. 295

Вэ́мбрух ’бручка’ (ДАБМ, 858, Інстр. II). с. 295

Вэ́нгер, венго́р, ві́нгор ’вугор’. Гл. вэ́нгож. с. 295

Вэ́нгож ’вугор Anguilla L.’ (Крыв.). с. 295

Вэ́нґрын ’той, хто кастрыруе’ (Сцяц.), вэ́нґер ’канавал’ (Шатал.). с. 296

Вэ́ндзацца ’бадзяцца без работы, сланяцца’. Гл. вэ́ндзіцца. с. 296

Вэ́ндзаць ’пракурваць на дыме мяса, вэндзіць’ (КЭС, лаг.), вэ́ндзаны. с. 296

Вэ́ндзіцца ’вэндзіцца; марудзіць, затрымлівацца’ (Сцяшк. МГ). с. 296

Вэ́ндзіць (БРС, Сцяшк. МГ, Інстр. I). с. 296

Вэндлі́на ’вяндліна’. Гл. вяндлі́на. с. 297

Вэнь ’вунь’ (Шат., Сцяшк. МГ), вэ́ньдзека, вэ́ньдзяка ’тс’ (Янк. Мат., Шат., Сцяшк. МГ), вэн ’вось там, вунь’ (Бяльк.), вэ́ндзя ’там’ (Жд.). Гл. вунь. с. 297

Вэртэпа ’яселькі’ (Кольб.). с. 297

Вэ́рхал (БРС) ’гоман, малая звадка’ (КЭС); ’беспарадак’ (Бір. Дзярж.); ’лямант, гвалт’ (Жд.). с. 297

Вэрч ’скрутак лыка, лазы’ (Інстр. III), с. 297

Вэ́ршка ’рыбалоўная снасць’ (Бес.). с. 297

Вэ́са ’штосьці, што вісіць’ (КЭС). с. 298

Вэтава́ць 'помсціць’ (Нас.), павэтава́ць, адвэтава́ць. с. 298

Вягало, вягела ’мянтуз, мянёк’ (Лаўманэ, Лекс. балтызмы, 16). с. 298

Вядвабны ’шаўковы’ (Дзмітр.). с. 298

Вя́дзець ’вянуць, сохнуць’ (Шат.). с. 298

Вядзме́дзь, таксама нядзведзь ’мядзведзь’ (Інстр. II). с. 298

Вядзяя́ ’від сеткі для лоўлі рыбы’ (Сцяшк. МГ). с. 298

Вядо́мы (БРС, Шат., Яруш., Грыг., Бяльк., Касп., Нас.). с. 299

Вядру́гі ’гразкая частка дарогі’ (Сцяшк. МГ). с. 299

Вяз ’дрэва вяз, Ulmus’ (БРС, Арх. Бяльк., Кіс., Яруш., КЭС, лаг.; Шат., Бяльк., Сцяшк. МГ), вя́зіна ’тс’ (Касп.). с. 299

Вя́звэнка ’цёплая хустка’ (Шатал.). с. 299

Вя́зьмін ’жасмін’ (Др.-Падб., Гарэц., Яруш.). Дыялектная форма (з пратэтычным в-) слова язмін (гл.), запазычанага з польскай мовы. Да фанетыкі параўн. вядва́бны<ядва́бны, вярмо́<ярмо́. с. 300

Вязьмо́ ’скрутак з саломы’ (Касп., Нас., Бяльк.). с. 300

Вя́каць (БРС, Касп., Нас., Бяльк.). с. 300

Вялаве́ц ’куст ядлоўцу’ (Сцяшк. МГ). Сюды адносіцца і вялаўцы́ ’кустоўнік, кусты’, вілашнік, вілава́чаннік, вілава́чанне (Яшк.). с. 300

Вяле́бны ’хвалебны; прападобны’ (Нас.), вяле́бнасць (Нас.). с. 300

Вяле́ць ’загадаць’ (Бяльк.). с. 300

Вялі́кі (БРС, Касп., Бяльк.). Шмат вытворных з рознымі суфіксамі; вялі́зны, вялі́зазны (Шат.), вялі́зарны ’тс’ (Шат.). с. 300

Вя́ліцца ’прагна хацець чаго-небудзь’ (Нас.). с. 300

Вяльмава́ць ’частаваць’ (Касп.). с. 301

Вяльмо́жа ’вяльможа’ (БРС). с. 301

Вяльмо́жства ’магутнасць’. Гл. вяльмо́жа. с. 301

Вяндлі́на (БРС, Сцяшк. МГ), вянглі́на ’тс’ (Сцяшк. МГ, Шат., Нас.). с. 301

Вяно́к ’вянок’ (Сцяшк. МГ); ’кутас у поясе’ (Шатал.); ’нізка цыбулі’ (Сцяшк. МГ, Шатал.). с. 301

Вяпру́к ’кабан’ (БРС, Мал., Шн., Нас., Бяльк., Сцяшк. МГ); ’кастрыраваны кабан’ (Інстр. II, ДАБМ, 885); ’парсюк, дзікі парсюк, дзік’ (Сцяшк. МГ). с. 301

Вярабя́к ’верабей’ (шчуч., 3 нар. сл.). Да верабей (гл.). с. 302

Вярба́ ’расліна, Salix L., Salix alba L., Salix fragilis L.’ (БРС, Kic., Яруш., Бяльк., Касп., Гарэц.), вэрба́ ’вярба’ (Бес.), с. 302

Вярба-брэднік ’вербалоз, казіная вярба, Salix caprea L.’ (маг., Кіс.). Да вярба і брэд₂, бро'днік (гл.). с. 302

Вярбе́ж ’зараснік маладой вярбы, Salix L.’; ’моцньі вецер і халады ў вербную нядзелю’ (слаўг., Яшк.). Да вярба́ (гл.). с. 302

Вярбе́ль ’верабей’ (Інстр. II). с. 303

Вярбе́льнік ’птушкамлечнік парасоністы, Ornithogalum umbellatum’ (віц., Kic.; Крывіч, 4, 1923). с. 303

Вярбі́на (разм.) ’вярба’; ’дрэва вярбы’ (БРС, Шат., Касп.). с. 303

Вярбі́шнік ’кізляк, наумбургія гронкакветкавая, Naumburgia thyrsiflora (L.) Rchb.’ (маг., Kic.); ’звычайная лазаніца, Lysimachia vulgaris L.’ (маг., Kic.), с. 303

Вярблю́дка ’расліна вярблюдка, Corispermum L.’ (БРС, Кіс.), с. 303

Вярбня́к ’зараснік вярбы, вербалозу’ (БРС, Мат. Гом.), с. 304

Вярбо́ўка ’набор, наём, прыцягванне добраахвотнікаў у якую-небудзь арганізацыю’. с. 304

Вярбяніца ’чальчак вербалісты, Lythrum salicaria L.’ (гродз., Кіс.). с. 304

*Вярве́чка, вэрвэ́чка ’частка абутку’ (Бес.). Да вяро́вачка (гл.). с. 304

Вяргі́ня ’кветка, Dahlia Cav., Dahlia variabilis Desf.’ (БРС, Kic., ІІІат., Касп.; глус., Янк. Мат.), с. 304

*Вяргу́ля, вэргу́ля ’верхняя частка вулля-калоды’ (нараўл., Анох.). с. 304

Вярза́ ’балака, гаварун, балбатун’ (Грыг.), с. 304

Вярзёнка ’шырокі пояс, плецены з воўны’ (палес., Сак.). с. 304

Вярзе́я ’пустая размова, брахня’ (Бяльк.). с. 305

Вярзці́ ’трызніць’ (БРС); ’гаварыць абы-што, блюзніць’ (Бір. Дзярж., Мат. Гом., Касп., Грыг.); ’ілгаць’ (Бяльк.); ’балбатаць, малоць’ (Яруш.); ’невыразна гаварыць’ (КЭС, лаг.), вярзці́ся ’здавацца, блюзніцца, невыразна снавацца (пра думкі), плясціся’ (БРС, Гарэц., КЭС, лаг.). с. 305

Вя́ркаць ’пішчаць, скавытаць, плакаць’ (Шат.); ’слаба крычаць на розныя галасы’ (КЭС, лаг.), вя́ркыць ’гаварыць павучальным тонам’ (Бяльк.), вяркъць ’скавытаць, плакаць’ (міёр., Нар. лекс.). с. 305

Вярло́ма ’баршчоўнік сібірскі, Heracleum sibiricum L.’ (маг., Кіс.; Нас.), с. 305

Вярмо́ ’ярмо’ (Шн., 2; Шн., 1; Сцяшк.; Жд., 1); ’вупраж для вала’ (Мат. AC Гродз.). Да ярмо́ (гл.). с. 306

Вярна́цца ’вяртацца’ (петрык., Мат. Гом.). с. 306

Вярну́цца (БРС, Бяльк.) ’нахіляцца, паварочвацца’ (БРС). с. 306

Вярну́ць ’аддаць узятае або атрымаць згубленае’; ’прымусіць або папрасіць вярнуцца назад’; ’заняцца пакінутай справай’ (БРС, Яруш.); ’звярнуць з дарогі’ (КТС, Гарэц., Бяльк., Касп.); ’нахіліць, хіліць’; ’ісці (аб дыме з коміна)’; ’капаць зямлю’ (БРС); ’нагаворваць’ (БРС, Шат.); ’згарнуць кудзелю да прадзіва’ (Жд., 1). с. 306

Вярня́каць ’гаварыць абы-што, неўпапад’ (браг., 3 нар. сл.); ’дакучаць’ (мазыр., Мат. Гом.). с. 306

Вяро́вачка ’тонкая вяроўка, маленькая вяроўка’ (БРС), вярёвычка ’тс’ (Бяльк.). Да вяро́ўка (гл.). с. 307

Вяро́вачнік ’майстар, які ўе вяроўкі’ (БРС), с. 307

Вяро́вачнікі ’плецены абутак з вяровак’ (Інстр. III). с. 307

Вяро́вачны ’зроблены з вяроўкі’ (БРС), вяро́вычный ’тс’ (Бяльк.), с. 307

Вяро́за ’вярзенне, падман, хлусня’ (КТС). Да вярзці́. с. 307

Вяро́ўка (Сцяшк. МГ, Касп., БРС, КТС, Шат.), вярёўка, вяроўка (Бяльк.) ’вяроўка, якой звязваюць снапы, сена, салому на возе’ (Янк. I), палес. вэроўка, во̂роўка, вароўка ’вяроўка, якой паднімаюць вулей на дрэва’; ’прыстасаванне для пад`ёму бортніка на дрэва’ (Анох.). с. 307

Вяро́ўчаны ’вяровачны’ (КТС, К. Чорны, I. Чыгрынаў), с. 307

Вяро́ўчына ’кавалак вяроўкі’ (КТС, Мат. Гом.), глуск. вяро́ўчына і вяраўчы́на. ’тс’ (Янк. II). Да вяроўка (гл.). с. 307

Вярох ’верх прадметаў, на які можна пакласці што-небудзь’ (Нік., Заг.), с. 307

Вярста́₁ ’мера даўжыні = 1,067 км’ (БРС, КТС, Бяльк., Сцяшк. МГ), вэрста́ (Бес.), с. 308

Вярста́₂ ’мера дроў, складзеных на ўсю шырыню і вышыню папярочнай сцяны хлява або іншага будынка’ (Інстр. III, Шат.), ст.-дар. ’доўгая сцірта дроў’ (3 нар. сл.), вірста́ ’парэзаныя і пашчапаныя дровы, складзеныя сціртою’ (лаг., КЭС), а таксама вярста ’капа сена’ (Жд., 3) і лях. верста́ ’ўкладка сена на краі стога’ (Мат. канф. МДПІ, 1966). Да вярста́₁(гл.), с. 308

Вярста́к ’сталярны варштат’ (КТС, Інстр. II, Шат.), палес. вэрста́к, вярста́к ’тс’ (Уладз.), с. 308

Вярста́т ’ткацкі станок’ (Шат., Інстр. II, Уладз.); ’варштат, сталярны станок’ (Сцяшк.), с. 309

Вярста́ць₁ стаўб. ’ткацкі станок’, карэліц. ’варштат’ (3 нар. сл.), палес. вэрста́т`, вэрста́ц` (Уладз.), с. 309

Вярста́ць₂ (паліграф.) ’размяшчаць набор паводле старонак’ (БРС, КТС). с. 309

Вярта́льны ’вярчальны’ (КТС). с. 309

Вяртахла́ ’неўраўнаважаная, легкадумная жанчына’ (дзярж., Нар. сл.) с. 309

Вярта́цца ’варочацца, прыходзіць назад’ і вяртаць ’тс’; ’аддаваць назад’; ’кідаць, перакульваць, варочаць’ (БРС, КТС, Яруш., Бяс.). с. 309

Вяртлі́вы ’вёрткі’ (Жд., 3)., с. 310

Вяртлю́г ’бугарок у верхняй частцы бядровай косці’; ’злучальнае звяно дзвюх частак механізма, якое дазваляе адной з іх вярцецца вакол сваёй восі’ (БРС, КТС); ’мера пры куплі- продажу’ (Інстр. III); ’невялікае бярэмца сена’ (Бяльк.). с. 310

Вяртля́г ’вал (сена)’ (гом., Мат. Гом.). с. 311

Вярто́к ’вяроўка ці скручаны дубец, якім прымацоўваецца аглобля да саней; заварацень’ (навагр., Нар. сл.), с. 311

Вярту́н ’жвавае дзіця’ (Жд., 3); ’непаседа, дураслівец’ (БРС, Шат.); ’вяртлявы чалавек’ (Бяльк.); ’від жука з сямейства Gyrinidae’ (БРС, КТС); ’турман’ (БРС); ’від хваробы хваіны’ (БелСЭ); ’вір’ (КТС). с. 311

Вярту́ты мн. л. ’баранкі’ (петрык., Мат. Гом.), с. 311

Вярту́ха ’непаседа, жвавая жанчына’, с. 311

*Вяртуха́ць, віртуха́ць ’мільгаць’, віртуха́ньня ’мітусня’ (Яўс.). Да вярту́ха (гл.). с. 311

Вярту́шка ’прыстасаванне для вымярэння хуткасці і кірунку плыні ў рэках і азёрах, марах і акіянах’ (БРС). с. 311

Вяру́тны ’сапраўдны’ (ваўк., Янк. БФ), с. 311

Вярханскі шар ’сонца’ або ’месяц’ у загадцы: «Па гары гаранскай каціўся шар вярханскі...» (староб., Заг., 1972). с. 312

Вярхні́ца ’драбіны ў калёсах’ (пух., 3 нар. сл.), с. 312

Вярхня́к₁ ’бэлька паміж вушакамі’, вірхня́к ’тс’ (Мат. Гом.), с. 312

Вярхня́к₂, вырхня́к ’падстрэшак’ (малар., Нар. сл.), а таксама верхняк ’верхні сашнік у сасе’ (Выг.), с. 312

Вярхня́к₃, вэрхня́к ’верхні жарновы камень’ (Дразд.), талач. вірхня́к ’тс’ (Шатал.), с. 312

Вярхо́віца ’верх галавы, сярэдзіна верхняй часткі галавы, дзе бывае лысіна’ (навагр., стаўб., 3 нар. сл.); ’лоб’ (стаўб., КЭС), верхо́віца ’цемя’ (петрык., Шатал.) с. 312

Вярхо́вушка ’від лінейкі, экіпаж’ (Касп.). с. 312

Вярхо́вы ’размешчаны вышэй па цячэнню ракі’ (БРС), с. 312

Вярхо́м ’конна’ (БРС), вярьхом ’тс’ (Бяльк.), с. 313

Вярхо́ўе₁ ’частка ракі ля яе вытокаў’ (БРС, КТС), с. 313

Вярхо́ўе₂ ’першы ачос ільну’ (Касп.); ’нізкагатунковая пража з пачасся льну’ (Уладз.), вярхо́ўя ’горшы гатунак ільнянога валакна’ (Бяльк.); ’зрэб`е, ачоскі з атрапанага льну’ (Янк. II, III, барыс., Янк. Мат.), пін. вэрхо́в`е ’зрэб`е’ (Шатал.). с. 313

*Вярхо́ўе₃, вярхо́ўя (зборн.) ’вярхі дрэў’ (Бяльк.), с. 313

Вярхо́ўка₁ ’вяршаліна (маладняку)’ (КТС), с. 313

Вярхо́ўка₂ ’верхаводка, Leucaspius delineatus’ (Інстр. II, Нік.; Очерки; Жук., 214), с. 313

Вярхо́ўка₃ ’вецер (на Азоўскім моры)’ (КТС). с. 313

Вярхо́ўнік (гіст.) ’начальнік, старшыня справы’ (БРС), с. 314

Вярхо́ўны ’вышэйшы’ (БРС, КТС, Касп.), с. 314

Вярхо́чак (ласк.) ’верх’ (мядз., Нар. сл.) с. 314

Вярхо́чысьце ’трэція ачоскі льну’ (Касп.). с. 314

Вярху́шка₁ ’вяршыня дрэва, травы’ (КТС, Бяльк., дзвін., Нар. сл.), с. 314

Вярху́шка₂ ’верхняя частка лёгкіх’ (КТС); ’прывілеяваная частка грамадства, класа’ (КТС) с. 314

Вярце́жны ’абарачальны’ (КТС, Я. Сіпакоў), с. 314

Вярце́нне ’вярчэнне (станка)’ (КТС, Ц. Гартны), с. 314

Вярце́п ’вялікі роў, які зарос кустамі’ (слаўг., Яшк.); ’прытон’ (РБС), с. 315

Вярце́п`е ’стромы пагоркаў, зарослыя алешнікам, лазняком, ажыннікам і г. д.’ (паўн.-віц., Нар. лек.) с. 315

Вярце́сты ’пакручаны (аб капусце)’ (навагр., КТС) с. 316

Вярце́ць ’круціць’ (БРС, КТС, Яруш.); ’абмотваць, абкручваць’ (БРС); ’хітраваць’ (Юрч.), с. 316

Вярцёбы мн. ’вір’ (гом., Мат. Гом.) с. 316

Вярцёл ’завостраная палка, на якой смажыцца сала’ (КТС, А. Куляшоў). Да ве́рцел (гл.). с. 316

Вярцёлка₁ ’мінога рачная, Lampetra fluviatilis’ (Бяльк.); ’шчыпаўка, Cobitis taenia’ (слаўг., 3 жыцця). с. 316

Вярцёлка₂ ’зашчапка, засаўка ў весніцах’ (КТС). Да вярце́ць (гл.). с. 317

Вярцёлка₃ ’ямка ў рацэ’ (КТС). Да вярцець (гл.). с. 317

Вярцёлка₄ ’жанчына, якая шукае лёгкіх уцех’ (КТС). с. 317

*Вярцёха, бяроз. вэртёха ’матавіла’ с. 317

Вярцэ́мак ’мяла’ (гродз., 3 нар. сл.). с. 317

Вярця́чка₁ ’вадзяная казяўка, Gerinus natator’ (ветк., Мат. Гом.), с. 317

Вярця́чка₂ ’глісная хвароба, матыліца, цэнуроз жывёл’ (КТС), с. 317

*Вярця́шка, бяроз. вэртя́шка ’гліняная міска’. с. 317

Вярча́льны ’які верціцца’ (КТС). с. 317

Вярча́нка ’коўдра, вытканая з рыззя’ (навагр., Нар. сл.) с. 317

Вярша́к ’верхавы яздок’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц.). с. 317

Вярша́ліна ’верхняя частка дрэва з суччам’ (Некр., БРС, КТС). Да вершалі́на (гл.). с. 317

Вярша́лле ’вяршаліны (хваін)’ (КДС), ушац. вірша́льля ’вяршаліны дрэў’ (Нар. лекс.). с. 318

Вярша́льнік ’верхаўё лесу’ (парыц., Некр.). с. 318

Вяршкі́₁ ’кончыкі пальцаў’ (гродз., дзятл., Сцяшк. МГ), адз. лік. вяршок с. 318

Вяршкі́₂ ’верхні слой малака, смятана’ (БРС, КТС, Бяльк.). Да вяршок₃ (гл.). с. 318

Вяршко́ўка ’дошка (аполак)’ (светлаг., б.-кдш., Мат. Гом.); ’дошка ў залежнасці ад таўшчыні’ (Інстр. III). с. 318

Вяршні́к₁ ’верхні вушак’; ’перакладзіна, папярочка’ (БРС); ’планка ў санях, насаджаная на капылы наверх вязоў’ (дзярж., Нар. сл.), с. 318

Вяршні́к₂ ’верхні гаршчок у самагонным апараце’ (КТС, I. Пташнікаў), с. 318

Вяршня́к ’верхні касяк акна’ (Касп.); ’верхняя частка дрэў’ (КТС), с. 318

Вяршо́к₁ ’верхняя частка чаго-небудзь’; ’вяршаліна’ (БРС, КТС; КЭС, лаг.); ’тое, чым накрываюць гаршчок’ (Інстр. I), с. 318

Вяршо́к₂ ’мера даўжыні ≈ 4,4 см’ (БРС, КТС, Касп., Бяльк., Сцяшк.), с. 319

Вяршо́к₃ ’верхні слой на адстоеным салодкім малацэ’ (Інстр. I, Шат.), выршо́к (драг., КЭС), с. 319

Вяршо́к₄ ’адтуліна, верхняе аконца пад столлю для выпуску чаду ў курных хатах, у лазнях’ (Нас., Серб., Інстр. I, КЭС, лаг.). с. 319

Вяршо́к₅ ’конусападобнае горла ці лаз у рыбацкіх пастках’ (Тарн.), ве́ршок (Крыв.). с. 319

Вяршо́к₆ ’першая маленькая булачка з хлебнага цеста, якую часцей за ўсё аддаюць скаціне’ (мазыр., Вешт.). Да верх, вяршок₁ (гл.). с. 319

Вяршы́на ’верх чаго-небудзь’ (рагач., Мат. Гом.); ’верхняя частка дрэва’ (Шат.); ’смятана’ (Бяльк., ветк., Мат. Гом.). с. 319

Вяршы́ня ’верхняя частка чаго-небудзь: гары, будынка, дрэва’ (КТС, БРС). с. 319

Вяршы́цель ’той, хто вяршыць справамі, распараджаецца’ (КТС, БРС). с. 319

Вяршыцелька ’жанчына, якая распараджаецца’ (БРС, КТС). с. 320

Вяршы́ць ’складваць, канчаць стог, сцірту’ (Выг., КТС), (перан.) ’вырашыць чый-небудзь лёс’ (БРС), с. 320

Вяршэ́нства ’панаванне, гегемонія, узначальванне’ (БРС) с. 320

Вяршэ́чак ’вяршаліна’ (КТС, П. Місько) с. 320

Вяры́гі ’жалезныя ланцугі, аковы, якія насілі на целе рэлігійныя фанатыкі’ (БРС, КТС), с. 320

*Вяры́нічка, wiery'niczka ’кайстра, палатняная торба’ (Маш.) с. 320

Вяры́цельны ’які сведчыць пра даручэнне каму-небудзь чаго-небудзь’ (КТС, БРС). с. 321

Вярэ́да ’крыўда’ (КТС, X. Шынклер). Да верад (гл.). с. 321

Вярэ́дзіць і вярэдзіцца (БРС, КТС). Да верадзіць, верадзіцца (гл.). Сюды ж вярэдліва (КТС). с. 321

*Вярэ́даўнік ’пылюшнік жоўты, Thalictrum flavum L.’ (віц., Кіс., Інстр. II), драг. вырдоўнэ́к ’паўночнік палявы, Knautia arvensis (L.) Coult.’ с. 321

Вярэ́днік ’крапінец чубаты, Polygala comosa Schkuhr.’ (Касп.), вераднік ’тс’ (маг., Кіс.). с. 321

*Вярэ́йкі, варэ́йкі ’дошкі або жэрдкі, якія выконваюць функцыю прымітыўных варот’ (хойн., Нар. сл.); ’крайнія зубы грабянёў’ (КТС). с. 321

*Вярэ́йцы, цэнтр.-палес. вере́йцы ’рэдкія варотцы з жэрдак, праз якія ўязджаюць у двор’ (Серб.); ’падваротня ў гумне’ (лельч., Нар. сл.). Да вярэйкі (гл.). с. 321

Вярэ́каць ’гаварыць абы-што’ (КТС, М. Паслядовіч). с. 321

Вярэ́кша — жартаўлівы зварот да дзіцяці (Працы, 6), с. 322

Вярэ́ма ’лазняк’ (слуц., Мал.). с. 322

Вярэ́ні ’від абутку з лыка’ (Інстр. I); ’лапці, сплеценыя з вяровак' (Сак., Шат.) с. 322

Вярэ́нька ’торбачка на хлеб, сплеценая з бяросты’ (Некр., Шат.); ’берасцяная кашолка’ (Працы, 6), лун. вэрэ́нька ’кошык для ягад’ (Шатал.), с. 322

Вярэ́паўка ’земляная жаба, рапуха’ (Жд., 2, Некр., Шат.); ’тоўстая, непаваротлівая і неахайная жанчына’ (Некр., Шат.); ’няўклюда’ (слуц., Жыв. сл.). с. 322

Вярэ́паць ’плявузгаць’ (КТС, М. Паслядовіч). с. 322

*Вярэ́цея, усх.-палес. ’нізкае балоцістае, амаль непраходнае месца’, веретье́ ’расчышчаная паляна ў лесе’, цэнтр.-палес. вэрэ́тія ’ўзвышанае сухое месца сярод балота’, зах.-палес. вэрэ́тыя ’невялікі астравок сушы сярод балота’, вэрэ́тыйка ’падмыты край берагу’ (Талстой, Геагр.), беш. верацея ’ўзгорак сярод балота з асіннікам’ (Касп.), с. 322

Вярэ́ці ’месца на два ці чатыры бакі абапал чаго-небудзь’ (ст.-дар., Яшк.). Да вярэ́цея (гл.). с. 323

Вярэ́я ’шула, слуп’ (Сцяшк., воран., Шатал.). Да верая́ (гл.). с. 323

*Вясе́лік₁, палес. вэсэ́лык ’журавель, Grus grus L.’ (Дразд.), с. 323

Вясе́лік₂ ’смаржок, Gyromitra (Helvella) esculenta’ (Янк. I); ’красавіковы грыб смаржок’ (КТС, К. Цвірка). с. 323

*Вясе́лік₃, вэсэлык ’вясёлка’ (іван., ДАБМ). с. 323

Вясе́лле, вясе́лля, вес(іе)ле, высі́льле, вясе́лё ’вясельная дружына’; ’вяселле’ (БРС, Нас, Булг., Мядзв., Гарэц., Шат., Мал., Грыг., Бяс., віл., 3 нар. сл., Сцяшк., ДАБМ, к. 338), с. 323

Вясе́лліка ’вяселлейка’ (Нас.). с. 324

Вясе́льнік ’запрошаны на вяселле госць’ (КТС, Я. Брыль, С. Александровіч, шчуч. Сцяшк., лельч., Мат. Гом.), драг. выси'лнык ’удзельнік вяселля’ (Клім.). с. 324

Вясе́льніца ’нявеста’ (КТС, Я. Купала). Да вясельны (гл.). с. 324

Вясе́льны ’які мае дачыненне да вяселля’ (Нас., КТС, БРС, Мал., віл., 3 нар. сл.). с. 324

Вя́сельны ’які мае дачыненне да вя́сла, зроблены з вясла’. с. 324

Вясе́льца ’вясло лодкі’ (Бяльк., КТС) с. 324

Вясе́льшы ’весялейшы’ (Нас., Сцяшк. МГ) с. 324

Вясе́лячы (газ) ’закіс азоту, які ап`яняе чалавека’ (БРС). с. 324

Вясе́нні ’веснавы’(БРС, КТС), вясеньній ’тс’ (Бяльк.), с. 324

Вясёланка, вясёлонка ’святліца’ (брасл., Карскі, Труды) с. 325

Вясёласць ’весялосць’ (КТС), вясёлысьць ’тс’ (Бяльк.), с. 325

Вясёлка₁ ’радуга’ (БРС, КТС, Янк. II, Касп., Гарэц., Сцяшк. МГ, Грыг., Мядзв., пух., 3 нар. сл.), с. 325

Вясёлка₂ ’таемнік, Lathraea squamaria L.’ (мін., Kic.) с. 325

Вясёлка₃ ’смаржок, Gyromitra esculenta’ (Інстр. II), гом. вясёлкі ’смаржкі’ (Працы, 6), узд. ’порхаўка, Phallus impudicus’, с. 325

Вясёлка₄ ’бародаўчатая бяроза, Betula verrucosa Ehrh.’ (лёзн., КЭС); ’звычайная дробналістая бяроза’ (паўн.-віц., Hap. Лекс.), с. 326

Вясёлкі мн. ’дзіцячы сад’ (брагін., Мат. Гом.) с. 326

Вясёлы ’пранікнуты весялосцю, радасцю; прыемны для погляду, не пануры’; ’той, хто дае, выклікае радасць’; ’яркі, светлы’ (БРС, КТС, Бяльк.), драг. высёло́ (прысл.) ’прыгожае месца, асветленае, з буйнай расліннасцю, магчыма, на ўзвышшы’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), с. 326

Вясёнка₁ ’вясна’ (КЭС, лаг.). Да вясенка (гл.). с. 327

Вясёнка₂ ’вясенняе жаночае паліто’ (навагр., 3 нар. сл.) с. 327

Вя́ска ’сена, салома, канюшына, увязаныя ў рэзгіні ці ў вяроўку або лейцы’ (докш., Янк. Мат.). Да вя́зка, вяза́ць (гл.). с. 327

Вяско́вец ’жыхар вёскі’ (БРС, КТС) с. 327

Вясло́₁ ’звязка, пучок дробных нанізаных прадметаў’ (БРС, КТС, Шат., Янк. I, Інстр. III, Масл.), вя́сло (Касп., Нас.), вя́сла (Янк. Мат., Гарэц.), с. 327

Вясло́₂ ’вага ў студні з жураўлём’ (в.-дзвін., ДАБМ), с. 327

Вясло́₃ ’прыналежнасць лодкі’ (БРС, КТС, Мядзв., Янк. I, Бяльк., Шат., Сцяшк. МГ); ’прылада для кіравання плытом у выглядзе абчасанага бервяна, якое прымацоўваецца наперадзе і ззаду плыта’ (зах.-дзвін., Нар. сл.). с. 327

Вясна́ ’пара года паміж зімою і летам’; ’светлая, радасная пара жыцця — маладосць’ (БРС, КТС, Бяльк., Касп.), палес. высна' (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), вэсна́ (Бес.), пін. вестна (Шн., 2) з устаўным -т-, вісна́ (Бяльк., Касп.), вісна ў вочы лезя — «гавораць тады, калі пабыць доўга на двары пры снезе і сонцы, а пасля прыйсці ў хату і нічога адразу не бачыць» (КЭС, лаг.), вясна вочы крадзе — пра вясенняе сонца, якое слепіць вочы (віл., Нар. сл.). с. 328

Вя́снішча ’галодны перыяд вясною перад новым ураджаем, калі выйшлі запасы харчоў’ (КЭС, лаг.). Да вясна́ (гл.). с. 328

Вяснушка. Звычайна мн. л. вяснушкі ’рабацінне’ (БРС, КТС; з 1954 г.). с. 328

Вясну́шкі ’журавіны (вясенні збор)’ (Касп.), с. 329

Вясня́к₁ ’вясковы жыхар, селянін’ (Нас.). с. 329

Вясня́к₂ ’сад, пасаджаны або перасаджаны вясною’ (слаўг., Яшк.), с. 329

Вясня́к₃ ’цёплы паўднёвы вецер’ (слаўг., Яшк.), с. 329

Вясня́нка₁ ’вяснушка на твары’ (ветк., Мат. Гом.), с. 329

Вясня́нка₂ ’вясенняя песня’ (БРС), вяснянкі ’благавешчанскія вясеннія песні’ (Шн., 1), с. 329

*Вяснянка₃, весня́нка ’яравая пшаніца’ (Выг.). Да вясна́ (гл.). с. 329

Вясня́нка₄ ’насякомае з сям`і Plecoptera’ (БРС). с. 329

Вяснянка₅ ’апенька’ (б.-каш., Мат. Гом.), відавочна, ’летняя апенька, Pholiota mutabilis’. Да вясна́ (гл.). с. 329

Вясня́ны ’вясенні’ (Сцяшк., МГ, КТС), драг. высне́ны ’тс’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), вясня́на воўна ’воўна ад стрыжаных увесну авец’, вясня́ны, дзень ’абрадавы вясенні дзень’ (Сцяшк. МГ), с. 329

Вясня́чка ’яравая пшаніца’ (слонім., Сцяшк. МГ) с. 330

Вясталка ’жрыца старажытнарымскай багіні Весты — захавальніцы дамашняга агню’ (БРС, КТС), с. 330

Вястун ’веснік, прадвеснік’ (БРС, КТС), с. 330

Вясьці ’весці, цягнуць’ (КТС, Бяльк., Касп., міёр., 3 нар. сл.), вясьці́сь ’весціся, быць, паводзіцца, устанавіцца звычаю’ (Бяльк.). Да ве́сці (гл.). с. 330

Вясы₁ ’вага, вагі’ (Бяльк., Інстр. III, Сцяшк. МГ) с. 330

Вясы₂ ’вага ў студні з жураўлём’ (б.-каш., ДАБМ) с. 330

Вя́тка ’натоўп, гурт людзей, арцель, чарада’ (Гарэц., КСП, КТС, Нар. сл., Садоўскі, вусн. паведамл.). с. 330

Вятлю́к ’маладзік’ (Бяльк.). с. 331

Вято́к, веточок ’маладзік’ (Нас., Чач.). с. 331

Вято́х ’апошняя квадра месяца’ (Байк. і Некр,, Гар., Інстр. I, Карскі, 2—3, Касп., КСП, КТС); ’месяц’ (Шатал.). с. 331

Вятра́к ’ветраны млын’ (Байк. і Некр., БРС, Бяльк., Выг., Касп., КСТ, КТС, Маш., Шат., Яруш.). с. 332

Вя́транка ’ветраная воспа’ (БРС, КТС, Інстр. II, Мат. Гом.). с. 332

Вятро́ўка ’ятроўка’ (Жд., 2), ветроўка (КТС). с. 332

Вятро́ўкі ’басаножкі’ (Сцяц., Нар., Сцяц., 3 нар. сл., Жд.); ’жаночыя туфлі з адкрытай пяткай’ (Інстр. I, Сцяшк. МГ). с. 332

Вятро́ўнік ’Filipendula Mill., с. 332

Вятро́ўніца ’вятроўнік’ (РБС, КТС). Гл. вятроўнік. с. 333

Вятру́га ’моцны вецер’ (Байк. і Некр., КТС). с. 333

Вятры́ска ’моцны вецер’ (КТС, Сцяшк.). с. 333

Вятры́шча ’моцны вецер’ (КСТ, КТС). с. 334

Вятрэ́ча ’моцны, злы вецер, ветранае надвор`е’ (КСТ, Янк. III). с. 334

Вяха́₁ ’пучок яловых лапак для выцірання коміна’ (Шат.), ве́ха ’знакі з лапак ёлкі, якімі зімой указваюць дарогу’ (Сцяшк. МГ). с. 334

Вяха́₂ ’высокі дарожны шост, жэрдка, кол з пучком сена ці саломы; знак забароны для праезду і г. д.’ (БРС, Нас., Яруш., Бір. Дзярж., Бес., КСТ, Шат.). с. 334

Вяха́₃ ’высокі нязграбны чалавек, тонкі чалавек’ (палес., Бел.-рус. Ізал.). с. 335

Вяха́₄ ’цыкута, Cicuta virosa L.’ (Дэмб., Касп., Кіс., віц., гродз., маг.); ’пылюшнік, Thalictrum L.’ (Інстр. II); ’амяла, Viscum album L.’ (КСТ, Маш.); ’віка’ (Нас.). с. 335

Вя́хаць ’брахаць’ (Бяльк., полац., Янк. II, Яруш.), вяхнуць (КТС). с. 336

Вяхір ’Columba palumbus L.’ (БРС, Інстр. II, КТС). с. 336

Вя́хнуць ’гаўкнуць’ (КТС). Гл. вяхаць. с. 336

Вяхо́тка₁ ’мачалка’ (Байк. і Некр., БРС, Бяльк., КСП, КТС, Яруш.); ’рыззё’ (Касп., КТС, Нас.). с. 336

Вяхо́тка₂ ’куча, чарада’ (КСП). с. 336

Вяхра́нец ’нячысцік’ (Бяльк.). с. 336

Вяцьві́сты ’галінасты’ (Бяльк., КТС). с. 337

*Вяце́льнік, веце́льнік ’галінкі вярбы’ (КСТ). с. 337

Вяці́сты ’галінасты’ (КСТ, ТСБМ, петрык., Шатал.). с. 337

Вя́ціцінь ’вяхір, Columba palumbus L.’ (Грыг.). с. 337

*Вяцю-вяцю, вецю́-вецю́ ’падзыўныя словы для свіней’ (КСТ). с. 337

Вяча́й ’дзірка ў верхнім камені жорнаў, куды засыпаюць збожжа’ (Інстр. III, Шатал., 3 нар. сл.), вечэя' (Тарн.), вечай (Сцяшк. МГ). с. 338

Вяча́ць ’верашчаць, крычаць’ (Крывіч), вэчати ’раўці’ (Бесар.). с. 339

Вячні́на ’вечнае валоданне’ (Касп.); ’вечнасць’ (Жд., 2). с. 339

Вячо́рашні ’які быў учора вечарам’ (Байк. і Некр., Гарэц., Яруш.), вечорошній ’тс’ (Нас.). с. 339

Вячо́рка ’вячоркі’ (Бяльк., Касп., КТС). с. 339

Вячо́ркавы ’вячэрні’ (КТС). с. 340

Вячо́ркі (Байк. і Некр., БРС, Уладз., Гарэц., Зн., Зянк., КСТ, КТС, Мал., Сцяшк., Шат., Янк.). с. 340

Вячо́рніца ’Hesperis matronalis L.’ (БРС, Kic., РБС). с. 340

Вячы́сты (БРС, КТС, Нас., Яруш.), вячыстасць ’вечнасць, спадчыннае ўладанне’ (КТС, Нас.), вѣчисто ’на вякі, вечна; моцна’ (Нас.). с. 340

*Вячэліна, вече́ліна ’дубец з вярбы’ (КСТ). с. 340

Вячэ́ра (Байк. і Некр., БРС, Бяльк., Гарэц., Грыг., КСТ, КТС, КЭС, лаг., Лекс., Пал., Нас., Сцяц., Шат., Шпіл.). с. 341

Вячэ́раць (Байк. і Некр., Бесар., БРС, Бяльк., Булг., Гарэц., Грыг., Касп., КТС, КЭС, лаг., Мядзв., Нас., Шат., Шэйн). с. 341

Вячэ́рні (БРС, КТС), вячэрній (Бяльк.). с. 341

Вячэ́рнік ’малодшы брат нявесты’ (Шэйн.). с. 341

Вячэ́рнікі ’госці нявесты, вясельны поезд’ (Касп.). с. 341

Вячэ́рніца₁ ’вячэрняя зорка, планета Венера’ (Інстр. I, Касп., Мат. Гом.), с. 341

Вячэ́рніца₂ ’Nyctalus noctula’ (КТС), вячэрнік ’кажан’ (Інстр. II). с. 342

Вяша́к ’пятля на адзенні для вешання’ (Жд., КСТ); ’насценная вешалка’ (Жд., 2, КСТ, Сцяц.), вешак, вешакі ’прыстасаванне для сушкі’ (КСТ), вэшак ’жэрдка ў лазні, на якую вешаюць бялізну’ (лун., Шатал.). с. 342

*Вяшняк₁, вешня́к ’вясенні вецер, які вельмі сушыць дровы’ (КСТ). с. 342

Вяшняк₂, вешня́к ’вадзяны млын, які працуе толькі пры высокім узроўні веснавой вады’ (Яшк.). с. 342

Вяшча́ць (БРС, Крывіч, КТС). с. 342

Вяшчува́ньня ’прараканне, прадказванне’ (Бяльк.). с. 342

Вяшчу́ць ’прадказваць, прадчуваць’ (Юрч.). с. 342

Вяшчэ́ль ’вяшчун’ (Крывіч). с. 342

Га! выклічнік, які ўжываецца ў розных функцыях: 1 водгук (Нас., Касп., Сцяшк.); 2 пытанне, кліканне (Нас., Касп., Шат., Бяльк.); 3 пагарда (Нас.). с. 7

Габ ’вяз, Ulmus’ (Весці, 1969, 4, 125), габіна ’вяз гладкі, звычайны, Ulmus laevis L’ (Гродз Ан ; Кіс.) - Кіс., 135. с. 7

Габа́ць ’хапаць, браць’ (Байк. і Некр.). с. 7

Габёлак ’рубанак’ Гл. гэ́бель. с. 8

Габіна ’вяз звычайны’. Гл. габ. с. 8

Га́біт ’манаскае адзенне ўвогуле і асабліва ў каталіцкіх манахаў’ (Нас.). с. 8

Га́блі ’вілкі з тупымі зубамі для насыпання бульбы’ (КЭС), ’вілы з густа пастаўленымі зубамі’ (Сцяшк.), с. 8

Гаваркі ́ ’гаварлівы, гаваркі’ (БРС, Янк. I, 57; Шат.; Касп.; Сцяшк МГ), гаво́ркі ’гаварлівы, прыветлівы’ (Нас.). с. 8

Гаваро́к ’гаварун, балака’ (Нас.) ’гаварун’ (Некр., 219), ’той, хто многа гаворыць’ (Інстр. III, 61), ’дзеці, якія па-даросламу разважаюць’ (Інстр. III, 58), гываро́к ’гаварун, чалавек, які любіць гаварыць, умешваецца ў чужыя размовы’ (Бяльк.). с. 9

Гавару́н ’гаварлівы чалавек’ (Янк. III, 17; Бяльк.; Інстр. III, 58). с. 9

Гаварэ́ц іран.’гаварун’(Сцяшк.) с. 9

Гаві́цца ’гаіцца, зажываць’ (Сцяшк.). с. 9

Гаво́рка ’размова’ (БРС, Гарэц., Мядзв., Касп , Бяльк.), ’гутарка, размова’ (Яруш., БРС Нас.), ’гаворка, дыялект’ (БРС, Яруш., Гарэц., Нас., Касп., Шат.), ’пагалоскі, размовы’ (БРС, Бяльк ), ’манера гаварыць, акцэнт мовы’ (Гарэц., Мядзв., Бяльк.). с. 9

Гавэ́нда ’размова, гутарка’ (Сцяшк., Мядзв., Бір. Дзярж.; Сцяц., зэльв., Жд 2), ’пустая, беззмястоўная гутарка’ (Касп.), гавэ́нды ’пустыя размовы’ (Бяльк.), ’недарэчныя, безвысноўныя размовы’ (Шат.). 3 XVI ст. у бел. помніках зафіксавана форма гаведа ’размова, плёткі’ (Булыка). с. 10

Гавэ́ндзіць ’гаварыць’ (слонім., Арх. Бяльк), гаве́ньдзіць ’размаўляць, траціць час у пустых размовах’ (Бяльк.), с. 10

Гавя́да ’скаціна’, таксама гаўя́да (гл. ДАБМ, карта № 293). с. 10

Гавя́джы дыял. ’жывёльны, для жывёлы’ (БРС), гавя́жы (Сцяшк.). с. 10

Га́гыль ’нячысцік, нячыстая сіла’ (Бяльк.). с. 10

Гад ’гад, змяя’, гадзіна, гадзю́ка. с. 11

Гадані́на ’людскія размовы, балбатня, пагалоска’ (Нас., Яруш.). с. 11

Гада́нне (= гаданіна, гл.) ’людскія размовы, балбатня, пагалоска’ (Нас.). Сюды ж, відаць, адносіцца і гада́нне ’пагалоска, чутка’ (Касп.). с. 11

Гадаты́вус ’рэзанёр, гаварун’ (ужывалася пераважна шляхтай, Нас.). с. 11

Гада́ць ’гаварыць, расказваць’ (Нас.), га́даць ’пляткарыць’ (КЭС). с. 11

Га́дка ’пагалоска, размова’ (Касп.), ’размова, гутарка’ (Нас.). с. 12

Гаду́ла ’пустамеля, балбатун’ (Нас.). с. 12

Гаду́лька ’гаваруха’ (Касп.) с. 12

Газ₃ ’вельмі шырокі брод у рацэ ці возеры’ (Яшкін). с. 12

Газ-газ-газ ’падзыўныя словы для гусей’ (ДАБМ, 896). с. 13

Га́за ’газа’ (БРС, Шат., Бяльк., Касп. Гарэц Др.-Падб , Яруш.). с. 13

Газа ’халоднае і хмурае асенняе надвор`е’ (Кліх). с. 13

Газні́к, газні́ца ’газоўка’ (БРС), газні́ца (Шат., Бяльк., Касп., Др. Падб., Яруш., Гарэц., Інстр. I), газу́лька (Шат.). с. 14

Газоўка ’газоўка’. Гл. газнік, газніца. с. 14

Га́ітыся ’марудзіць’ (Бесар.). с. 14

Гаі́ць (БРС, Шат , Касп , Гарэц., Шпіл.). с. 14

Гай₁ ’гай’ (БРС, Шат., Нас., Бяльк., Сцяшк., Яшкін, Касп., Грыг., Мядзв , Шн., Бес , Булг.). с. 15

Гай₂ ’непрыгодная для апрацоўкі зямля паміж палёў’ (Шатал.: «Мы зовом гаем між полей неудобную землю, де ростэ трава, а лес не ростэ»). с. 15

Га́йворон ’жаваранак палявы, Alauda arvensis L.’ (палес., КЭС). с. 15

Га́йда! выклічнік (БРС, Яруш.), гайда́ (Касп., Нас., Сцяшк., Ант.). с. 16

Гайда ́ разгул’ (Нас.). Гл гайда! с. 16

Гайда́к ’від танца’ (Мат.Гом., 3; Шн.). с. 16

Гайдама́к ’гайдамак’ (БРС), гайдама́ка ’разбітны чалавек, гуляка, п`яніца’ Нас., Мал.), гаидама́чыць ’весці марнатраўнае жыццё’, ’мантачыць’ (Нас.). с. 16

Га́йданка ’гушкалка’ (Сцяшк), гайда́нка ’арэлі’ Янк. II), гайда́нка(БРС) с. 16

Гайда́р, гайда́й ’паганяты жывёлы’ (палес., Выгонная Л. Ц., вусн. паведамл.), гайда́й, гойда́й ’гандляр коньмі’ (лун., Шатал.). с. 16

Гайда́чыць ’марнатравіць, транжырыць’ (Юрч.). с. 16

Гайду́к 'гайдук’ (БРС, Яруш.), ’казачок у памешчыка; дарослы слуга, высокі, у прыгожым убранні’ (Шат.), ’служка ў багатага пана; аб`ездчык па віннаму водкупу; чумак, работнік на стругах, барках і да т. п.’ (Нас.). с. 17

Гайдэ́шка ’арэлі’ (Янк. II). Да гайдаць (гл.). с. 17

Га́йка ’гайка’, ’жалезнае кольца, якое набіваецца на што-н. для змацавання’ (БРС, Касп., Нас.). с. 17

Гайкнуць, гайкаць ’уздыхнуць, вохнуць’ (Шэйн, Песні). с. 17

Га́йна ’логава, беспарадак’ (Янк. III). Гл. гайно́. с. 17

Га́йнік₁ ’расліна Epipactis Sw.’ (БРС, Kic.). с. 17

Гайнік₂ ’чорны бусел’ (Шатал.). с. 17

Гайнікі ́ ’мера даўжыні’ (Сцяшк.: «Гайн`ик`и́ и ро́зныйа был`и́, и со́рак м`е́траў, і во́с`им`ис`ат, йи́м`и кал`и́с`ц`и м`е́рал`и з`амл`у́»). с. 17

Га́йніць ’ганьбіць’ (Мат. Гом., 3). с. 18

Гайно ́ ’бярлога, логава’ (БРС, Шат., Бяльк., Мат. Гом., 3, Шатал.); ’бярлог' (Яшк., Касп., Грыг., Мядзв.), таксама ’гняздо’ (Мат. Гом., 3), га́йна ’логава, беспарадак’ (Янк. IIІ). с. 18

Гайня ́ ’зграя сабак, ваўкоў’ (Інстр. II, Бір. Дзярж БРС), ’група дзяцей, якія сваволяць’ (Жд 2). с. 18

Гайстр, гайсцёр. Гл. гайсцер. с. 18

Гайстры́ць ’вастрыць’ (Сцяц. Мат. Гом., 3). с. 18

Гайсцер ’бусел чорны’ (Мат. Гом. , 3, Інстр. II), га́йсцёр ’Сісоniа nigra’, гайстр, гайсцёр ’Сісоniа nigra L., бусел чорны; Сісоnіа сісоnіа L., бусел белы’, га́йстра ’назва птушкі’ (Сержп. Грам ). с. 18

Гaк₁ ’гак, кручок’ (БРС, Шат., Нас.), ’шып у падкове, загнутыя канцы подковы (Шат., Касп., Нас.), ’збытак, адлегласць’ (Шат., Касп., Бяльк. ), ’каса’ (Касп.). Таксама ўжы- ваецца як геаграфічны тэрмін (’намыты вадой паўвостраў’, неглыбокае месца ў рацэ, дзе намыта пясчаная каса’ ’прырэчны роўны заліўны луг’, гл. Яшкін). с. 18

Гак₂ ’гака, капачка для копкі бульбы’. Гл га́ка. с. 19

Гак₃ ’калісьці мера або ўчастак зямлі ў Заходняй Беларусі і Ліфляндыі’ (Яшкін, Нас.). с. 19

Га́ка 'лапата для копкі бульбы’ (Сцяшк. МГ, Сцяц. ). У гэтым жа значэнні ўжываецца і форма гак (Сцяц.). с. 19

Га́кан ’моцны штуршок’ (Касп.) с. 19

Га́каць ’гакаць’ (Бяльк.), ’секчы’ (Сцяц.), га́кну́ць (Касп ), га́кнуць (БРС). с. 19

Га́ла₁ (ж. р.) ’голае месца’ (БРС), ’прастора між лесу (Сцяшк. МГ), ’лапіна’ (Шатал.), га́ла (н. р.) ’балотная сенажаць, чыстая ад зарасніку’ (Шат.), гал ’прагаліна ў лесе’ (Бяльк., Яшкін). с. 19

Га́ла₂ ’круглы ком, шар (скручаны)’ (БРС), га́лка ’невялікая гала’ (Нас.). с. 20

Галава́ч. У бел. мове гэта слова мае некалькі значэнняў: ’раскідзістае дрэва на адкрытым месцы’ (Сцяшк. МГ), ’вялікая сасна на полі; векавы лес’ (Яшкін), ’апалонік (паўзуны)’ (Сцяшк. МГ, Шатал., Жд. 3), ’галавень’ (Жд. 2) с. 20

Галаве́нь ’назва рыбы’ (БРС, Касп., Шат., Нас.) с. 21

Галаве́нька₁ ’апалонік (паўзун)’ (Шатал.). с. 21

Галаве́нька₂ ’галавешка’ (Шатал.). с. 21

Галаве́шка (БРС, Касп., Сцяшк. МГ, Нас., Шат.). с. 22

Галаві́зна ’галавізна’ (БРС), ’прыдатныя да яды часткі галавы жывёлы’ (Шат.). с. 22

Галадаме́р ’ненаедны’ (Сцяц. Словаўтв.). Гл. галадамі́рыць. с. 22

Галадамі́ра, галадамі́рны ’той, хто мала есць’ (Нас.) Гл. галадамі́рыць. с. 22

Галадамі́рыць ’паміраць з голаду; мары́ць голадам (Нас.). с. 22

Галадо́к ’расліна Scleranthus annuus L.’ (рус. дива́ла). Гл. БРС, Кіс. с. 23

Галадо́ў ’голад, галодны час’ (Нас.): «другі год галадоў церпім». с. 23

Галадо́ўля ’голад, галадаванне’ (БРС, Касп., Шат.). с. 23

Галакані́ць ’гаманіць’ (Сцяц. Словаўтв.). с. 23

Галаля́дзь ’сукаватае дрэва; месца ў ствале сасны, адкуль расце некалькі сукоў, найчасцей чатыры’ (Яшкін). с. 24

Галамо́ўза ’бязрогая скаціна’, ’плюгавы чалавек’ (БРС), ’нікчэмны чалавек’ (Сцяшк. МГ). Сюды і галамоўзы ’бязвусы, без барады’ (Шатал.). с. 24

Галамо́ўзы ’бязвусы, без барады’. Гл. галамо́ўза. с. 25

Галамя́ ’галышом’ (Сцяшк. МГ). с. 25

Гала́нка ’парода кароў, курэй’ (БРС). с. 25

Га́лас 'крык, шум, бойка і да т. п.’ (БРС, Нас., Шат.), таксама гала́с (Нас., Сцяшк. МГ). с. 25

Галасава́ць₁ (на выбарах) (БРС). с. 26

Галасава́ць₂ ’гучна крычаць’ (Шатал.) Да галас ’крык, шум, бойка і да т. п.’ (гл). с. 26

Галасі́ць ’галасіць’ (БРС, Касп., Шат., Нас.), с. 26

Галасні́к ’грыф (у скрыпцы)’ (Шат.) с. 26

Галаснікі ́ ’доўгае пер`е ў хвасце пеўня’ (Шатал.). с. 26

Галата́ ’беднасць; бедната, галота’ (Шат.). с. 26

Галаўня́₁ ’спарыння’ (Сцяшк. МГ, Шатал.), галаве́нька ’тс’ (Шатал.) с. 26

Галаўня́₂ ’верхні вушак у дзвярах’ (Шатал.). с. 27

Галашча́чка ’непакрытая карова’ (Сцяц.). с. 27

Галашчо́к ’моцны мароз’ (Шат., Яшкін), таксама ’замёрзлая зямля без снегу’ (Шатал.), ’першы лёд на балоце, на рацэ’, ’мёрзлыя рунныя палі, груд з азімымі пасевамі’, ’адкрытае месца, узгорак, дзе вецер здзімае снег; гальнае замёрзлае балота’ (гл. у Яшкіна, там і геаграфія слова). Сустракаецца і форма галашчо́ка (Яшкін). с. 27

Галгая́нка ’дурнаватая жанчына’ (Жд. 2). с. 27

Галда ́ ’галас’ (Сцяшк. МГ, Шат.), галда́ць ’невыразна гаварыць’ (Шат.). с. 27

Галда́ць ’невыразна гаварыць’ (Шат.). Гл. галда́ ’галас’. с. 28

Галду́н ’варэнік з мясам або грыбамі’ (Шат.). с. 28

Галду́нка ’вядзьмарка’ (Шатал.). с. 28

Галду́шка ’гузік з аўчыны’ (Шатал.). с. 28

Гале́лы ’шэлег’ (манета; Нас., з заўвагай: «Dinarii Halenses была мелкая саксонская манета»). с. 28

Гале́нь ’дзяркач’ (Касп., Бяльк., Шатал.). с. 28

Галерэ́я (БРС) (гэтага слова няма ў Булыкі, Запазыч.). с. 29

Гале́тнік ’бядняк’ (БРС, Касп., Нас.). с. 29

Галёкаць ’крычаць, аукаць’ (БРС, Шат.), ’моцна крычаць’ (Жд. 1). с. 29

Галёнка ’галёнка’ (БРС, Шат., Касп., Нас.). с. 29

Галёны₁ ’бліскучыя шнуркі, ніткі і да т. п.’ (Касп.), ’шнур з бліскучымі ніткамі залатога колеру’ (Бяльк.). с. 30

Галёны₂ ’галёнкі’ (Жд. 2; адз. л. галёна) с. 30

Галёш (БРС, Шат.), галёшы (Сцяшк. МГ). с. 30

Га́ліна ’асобная паляна ў лесе, асобная чыстая прастора сярод кустоў’ (Цэнтр. і Усх. Палессе) (Яшкін). с. 30

Галіта ́ ’беднасць’ Гл. галетнік. с. 31

Га́ліцца ’галіцца’ (Касп., Нас., Бяльк., Сцяшк. МГ), га́ліць ’выклікацьу каго-н. жаданне да чаго-н.’ (Нас.). с. 31

Галі́ць ’брыць’, галі́цца ’брыцца’ (БРС, Касп., Нас., Сцяшк. МГ). с. 31

Га́лка₁ ’птушка’ (БРС, Касп., Нас., Бяльк.), таксама га́ліца ’тс’ (Нас., Шатал.), галі́ца (Бяльк.). с. 31

Га́лка₂ ’шарык, галушка’ (БРС, Нас., Сцяшк. МГ). с. 32

Га́лка₃ ’месца паміж кустамі, дзе расце трава’ (Яшкін). Гл га́ліна₂. с. 32

Галлё ’галіны, хвораст’ (БРС, Шат., Касп., Нас., Бяльк., Сцяшк. МГ), таксама го́лле ’тс’ (Касп.). с. 32

Гало́бля ’аглобля’ (Сцяшк. МГ) с. 32

Гало́п ’галоп’ (БРС, Бяльк., Сцяшк. МГ). с. 32

Галосны₁ (лінгвістычны тэрмін, БРС). с. 33

Га́лстук ’гальштук’. Гл. гальштук. с. 33

Галубі́ца ’ягада дурніца, буякі’ (Бяльк.). с. 33

Галу́бнік ’пярэдняя частка хаты’ (Бяльк.). с. 33

Галубцы́ ’галубцы (назва ежы)’ (БРС). с. 33

Галубы́ ’блакітны’ (Сцяшк. МГ). с. 34

Галубэ ́ ’буякі’ (Сцяшк. МГ). Гл. галубі́ца. с. 34

Галу́за₁ ’неабцярэбленая галінка’ (Жд. 1), галу́ска ’галінка’ (Сцяшк. МГ). с. 34

Галу́за₂ ’свавольнік, гарэза’ (Касп.), ’надзвычайны свавольнік; дурны, бесталковы’ (Нас.), ’бедны, але фарсісты’ (Шат.), ’жэўжык’ (Бяльк.), галузава́ць ’займацца пустымі размовамі; сваволіць’ (Касп.), ’сваволіць, рабіць глупства’ (Нас.). с. 34

Галу́за₃ ’астрыжаны хлопец або дзяўчынка з кароткімі валасамі’ (Сцяц. Словаўтв.). с. 34

Галу́заваць ’гарэзаваць і да т. п ’ Гл. галу́за₂. с. 35

Галу́й ’галадранец’ (Сцяц. Словаўтв.). с. 35

Галу́н₂ ’галын’ (БРС, Шат., Касп., Нас.). с. 35

Галунэ́ ’жмуты шэрсці, што збілася, у аўчыне’ (Шат.). с. 35

Галу́ска ’галінка’. Гл. галу́за₁. с. 35

Галу́та ’замёрзлая зямля без снегу’ (Шатал.). Гл. галутвы. с. 35

Галу́твы ’замёрзлая зямля або гразь; груда’ (віц., Яшкін). с. 35

Галу́шка₁ ’галушка’ (БРС, Касп., Нас., Сцяшк. МГ), таксама ’шарык, галачка’ (Касп.). с. 35

Галу́шка₂ ’звязка апрацаванага лёну’. Гл. галу́шка₁. с. 36

Га́лы ’ягадзіцы’ (Нас.). Гл. га́ла₂. с. 36

Галыко́ннік ’валачобнік’ (Сцяшк. МГ): «Галыконнікі ходзяць і спяваюць пад вокнамі, за гета ім даюць чырвоныя яйкі». с. 36

Галы́тар ’голы, бедны’ (Бяльк.). с. 36

Гальва ́ ’кручок на ворчыку’ (Сцяц. Словаўтв.) с. 36

Гальдо́ба ’высокая і худая дзяўчына’ (Сцяц. Словаўтв.). с. 36

Га́лька₂ ’сподняя спадніца’ (Шатал.), ’сподняя спадніца з карункамі або вышытая ўнізе; нацельная трыкатажная кашуля жанчыны’ (Жд., Сцяц. Словаўтв.), ’сподняя спадніца’ (Сцяшк. МГ). с. 37

Гальні́к ’дзяркач’ (Нас., Бяльк.). с. 37

Гальця́па ’бедната, галота’ (Касп.). с. 37

Галяле́ць ’блішчаць (пра ваду на лугах і палях)’ (Янк. III). с. 37

Галямоўжа ’неахайны чалавек’ (Нас.). с. 38

Галяндэ́рскі ’галандскі’ (Нас.). с. 38

Галяні́шча ’халява’ (Шат., Сцяшк. МГ), с. 38

Галя́с ’чарнільны арэшак’ (Нас.). с. 38

Галя́ць ’бегаць (без занятку)’ (Сцяц. Словаўтв.). с. 38

Ґаляшо́вачкі (з выбухным г) ’туфлі парусінавыя або брызентавыя (Жд. 1). с. 38

Гам ’шум, крык’ (Нас., Шат., Касп., Бяльк., Шатал.). с. 38

Га́ма ’гама (музыч. і да. т. п.)’ (БРС). с. 39

Гамава́ць₁ ’уціхамірваць, стрымліваць’ (Нас), ’тармазіць’ (Сцяц. Словаўтв.). с. 39

Гамава́ць₂ ’крычаць і да т. п.’ Гл. гам. с. 39

Га́ман ’нікчэмны чалавек; злы’ (Нас.), ’злюка’ (Касп.). с. 39

Гама́н, гыма́н ’торбачка, машна для грошай’ (Бяльк.). с. 39

Гамане́ц ’кашалёк’ (Жд. 2, Бяльк.). Гл. гама́н. с. 40

Гамані́ць ’гаварыць, нагаворваць’ (БРС, Нас., Шат., Касп., Сцяшк.). с. 40

Га́мар₁, пра ’вялікі і цяжкі прадмет’ (Сцяц. Словаўтв ). с. 40

Га́мар₂ ’верхняя ручка ў падоўжнай піле’. Гл. га́мары. с. 40

Гама́рка ’вушка ў піле’ (Шатал.) Гл. га́мары. с. 40

Гама́рня₁ ’медны завод’ (Нас.), ’рудня, медзеплавільная майстэрня, плавільны завод’ (Яшкін). с. 40

Гама́рня₂ ’шумная гутарка’ (Шат.), ’шум, садом’ (Касп.), ’гамарня, шумнае месца’ (Бяльк.), ’шумнае месца; будынак музычнай установы; школа’ (Яшкін.). с. 40

Га́мары ’ручкі папярочнай пілы ў выглядзе трубак; у іх убіваюцца калкі’ (Шат.), га́мар ’верхняя ручка ў падоўжнай піле’ (Касп.). Сюды ж гама́рка ’вушка ў піле’ (Шатал.). с. 41

Га́матны ’тоўсты, грубы, гаматны’ (БРС), ’завялікі (пра адзенне, абутак)’ (Сцяц. Словаўтв.). с. 41

Га́маць дзіцячае ’есці’ (БРС, Нас., Шат., Касп.), га́мкаць ’тс’ (Нас.) с. 41

Гама́ш ’гамашы’ (БРС), гама́шы ’чаравікі’ (Шат., Сцяшк. МГ). с. 41

Га́мба ’недахоп, загана, ганьба’ (Сцяц. Словаўтв.). с. 41

Гамбава́ць ’прызнаваць кепскім’ Гл. га́мба. с. 41

Гамбі́т ’тэрмін шахматнай гульні’ (БРС). с. 41

Гамёлка ’луста, кавалак’ (Сцяшк. МГ). с. 42

Га́мзаць ’паволі есці, жаваць’ (Нас.). с. 42

Гамза́ць₁ ’біць штуршкамі, калаціць’ (Нас.), гамзіць ’ціскаць каленямі або біць кулакамі’ (Нас.). с. 43

Гамза́ць₂ ’гнусавіць’ (БРС, Шат., Касп.). с. 43

Гамзе́ль ’хуткі, тупы штуршок’ Нас.). Бясспрэчна, адносіцца да гамза́ць₁ ’біць’ (гл.), гамзі́ць (гл. пад гамза́ць₁). с. 43

Гамзе́ць ’турбаваць (пра зубы)’ (Сцяц.). с. 43

Гамзі́ла ’разбойнік’ (Нас.). с. 43

Гамзі́ць ’уплятаць, есці’ (Нас.), ’рабіць неакуратна’ (Бяльк.). Гл. га́мзаць. с. 44

Гамзу́ля ’вялікая луста хлеба’ (Нас.). с. 44

Гамізэ́лька ’безрукаўка’ (Сцяшк. МГ), камузэ́лька (Сцяц. Нар., 82). с. 44

Гамлы́га ’вялікі кавалак цвёрдай зямлі на ўзараным ці засеяным полі’ (слаўг., Яшкін). с. 44

Гамля́чка ’калёсы на жалезным хаду ў выглядзе калыскі’ (Касп.) с. 44

Гамо́н ’Канец! Прапала!’ (Касп.). с. 44

Гамо́нка ’размова’ (Шат., Касп., Бяльк.). Гл гамані́ць. с. 44

Га́мтаць ’камячыць’ (БРС), гамта́ць ’тс’ (Сцяшк.). с. 44

Гаму́ла ’клёцкі з бульбы з салам’ (Бяльк.). с. 45

Гамэ́лак ’неразбіты кавалак цвёрдай ці сухой зямлі на раллі’, ’вялікі кавалак снегу, лёду са снегам’ (слаўг., Яшкін). с. 45

Ганабо́лі ’буякі’, ганабо́льнік ’дурнічнік’ (Шатал.). с. 45

Ганаві́цы ’штаны’ (Сцяшк.), ганавіцы ’рукавіцы’ (Шат.), ’споднікі’ (Шатал.), ’верхнія мужчынскія штаны’ (Сцяц. Словаўтв.). с. 45

Га́нак ’ганак’ (БРС, Шат., Касп., Нас., Сцяшк.), ’прызба’ (БРС), ’веранда’ (Жд. 2). с. 46

Гана́плечка ’кароткая кашуля са складкамі каля каўняра’ (Шат.), ганапле́чка ’мужчынская кашуля са складкамі каля каўняра’ (Жд. 1). с. 46

Ганаро́вы ’пачэсны’ (БРС), ’горды, фанабэрысты’ (Касп.). с. 46

Га́начка ’ступенька лесвіцы’ (Касп ), га́нкі, га́начкі (Нас.). Да ганак (гл ). с. 46

Ганашы́ць ’начыста ашчыпваць’ (Шат.), ’спешна прыгатоўваць; прыспешваць; спяшыць’ (Касп.). с. 46

Ганбузава́ць ’ганьбаваць’ (Шатал.). с. 47

Га́ндаль (БРС, Касп.), га́ндэль (Нас.). с. 47

Гандзю́ліць ’балагурыць’ (Нас.), гандзю́рыць ’гаварыць абы-што’ (Жд. 2). с. 47

Гандлява́ць (Нас., Шат.). Гл. га́ндаль. с. 47

Гандля́р (БРС). Гл. га́ндаль. с. 47

Гандэ́лак ’закусачная’ (Сцяшк.). с. 47

Гане́ц ’ганец, пасланец’ (БРС, Бяльк.). с. 48

Га́ніць ’ганіць, ганьбаваць’ (БРС, Нас., Шат., Касп., Бяльк.). с. 48

Га́нка ’загана, недахоп; строгая вымова’ (Нас.). с. 48

Ганта́ль ’ганталь’ (БРС, Сцяшк. МГ, Шат.) с. 48

Гантэ́ль ’гантэль’ (БРС, часцей у мн. л.). с. 49

Га́нуш ’аніс’ (Нас.), га́нус, гэ́нус (Касп.), га́нусаўка, ганушо́ўка ’анісавая гарэлка’, га́нусавы, ганушо́вы ’анісавы’ (Нас.). с. 49

Ганча́р₁ ’ганчар’ (БРС, Шат., Касп., Бяльк., Сцяшк. МГ). с. 49

Ганча́р₂ ’вілкі’ (Шатал.): «Вазьмі ганчара і ўстаў гаршчка ў печ». с. 49

Ганча́рка₁ ’анучка, якой бяруць з печы гаршкі’ (Нас.). с. 49

Ганча́рка₂ ’гатунак махоркі’ (Бяльк.). с. 50

Ганча́рушкі ’гліністая глеба́ (Сцяшк. МГ). с. 50

Га́ньба ’ганьба’ (БРС. Нас , Шат., Касп ), таксама ’прыродная вада’ (Шат., Касп ), с. 50

Ганьбава́ць, га́ньбіць, гане́бны. Гл. га́ньба. с. 50

Ґа́па ’разява’ (Сцяц. Словаўтв.). с. 50

Гапашы́ць ’трапаць лён’ (Сцяшк. МГ). с. 51

Га́піць ’біць’, га́піцца ’біцца’ (Шатал.). с. 51

Га́пка₁, апе́лька ’пятля для кручка’ (Жд. 1), га́пка ’пятля ў адзенні’ (Сцяц. Словаўтв.), га́пка, гапе́лечка, гапе́лька ’пятля’ (Шатал.), га́пачка ’самаробны гузік; пятля’ (Сцяшк. МГ). с. 51

Га́пка₂ ’свіны страўнік’ (Шатал.). с. 51

Гаплі́к ’кручок (у адзежы)’ (БРС, Касп., Нас., Бяльк., Шатал.). с. 51

Гаплі́чка ’драцяная пяцелька’ (Бяльк.). Гл. гаплі́к. с. 52

Гаплю́к ’гаплік; малы чалавек’. Гл. гаплік. с. 52

Гаптава́ць ’вышываць’ (Шат.), гафтаваць. с. 52

Га́птка ’пятля’ (Сцяшк. МГ), га́птачка (Сцяшк. МГ, Шат.), га́фтка. Бел. га́фтка (засведчана з XVI ст., Булыка, Запазыч., 80), с. 52

Гапцава́ць ’многа есці’ (Шат.). с. 52

Га́ра ’гарэлка’ (Шат., Сцяшк. МГ). с. 52

Гарабе́й ’верабей’ (Сцяшк. МГ), гарабе́шак ’тс’ (Шатал.). с. 53

Гарава́тка ’ўзгорачак’ (Касп.), ’купка лесу на гары’ (Яшкін). с. 53

Гарава́ць ’бедаваць, цярпець нястачы’ (БРС, Касп.). с. 53

Гарагу́ля ’нявеста’, гырагу́ля (жартаўл., Бяльк.): «Яна ўжо гырагуля». с. 53

Гарадаві́к ’гарадавы’ (БРС). с. 54

Гарадавы ́ ’гарадавы, гарадавік’ (БРС). с. 54

Гарадзі́ць ’гарадзіць’ (БРС, Шат., Касп., Бяльк.). с. 54

Гарадні́чы ’гараднічы’ (БРС). с. 54

Гара́ны ’невялікія горкі, узгоркі’ (Яшкін). с. 55

Гарапа́шны ’гаротны’ (БРС), гарапа́шнік ’гаротнік’ (БРС). с. 55

Гарата́й ’араты’ (Сцяшк. МГ). с. 55

Гара́чка ’гарачка’ (БРС, Сцяшк. МГ), ’тыф’ (Шат., Касп.). с. 55

Гарба́р ’гарбар’ (БРС, Сцяшк. МГ), ’шавец’ (Бяльк.). с. 56

Гарба́та ’чай’ (БРС, Касп., Нас., Бяльк., Сцяшк. МГ). с. 56

Гарба́ч ’гарбаты́ (Бяльк.). Гл. гарба́ты. с. 56

Гарбе́ль ’гарбаты’ (БРС). Гл. гарбы́ль. с. 56

Гарбу́з ’гарбуз’ (БРС, Шат., Касп., Нас., Бяльк., Сцяшк. МГ). с. 56

Гарбу́ль ’нарост на дрэве або целе’ (Нас.), ’гарбаты чалавек’ (Шатал.) Гл. гарбы́ль. с. 56

Гарбу́ша ’рыба гарбуша’ (БРС), с. 57

Гарбы́ль ’узгорак, бугор’ (Касп.), ’маленькае ўзвышша на роўным месцы’ (Яшкін), ’горб’, ’нарост на дрэве або целе’ (Нас.), ’аполак, сегментальная ў папярочным сячэнні дошка’ (Сцяшк. МГ, Шатал.). с. 57

Гарга́ра₁ ’сварлівая жанчына’ (Нас., Касп.). с. 57

Гарга́ра₂ ’вялізная, няскладная рэч’ (БРС). Гл. гаргара₁. с. 58

Гарда ́ ’чароўнае зелле’, таксама горд (Сл. паўн-зах.). с. 58

*Гардадо́лік, гордодо́лік ’жаваранак’ (лун., Шатал.). с. 58

Гардзе́ль₁ ’глотка, горла’ (Сл. паўн.-зах.), ’горла’ (Сцяшк.). с. 58

Гардзе́ль₂ ’ліна’ (Сл. паўн.-зах.). с. 58

Гардзі́на₂ ’карціна, малюнак’ (Бяльк.) с. 58

Га́рдзіць, гардзі́цца ’грэбаваць, пагарджаць’ (Сл. паўн.- зах.). с. 58

Га́рды ’горды, ганарысты, недаступны’ (Нас.), ’горды’ (Касп., Сл. паўн.-зах.). Сюды ж га́рда ’горда’ (Нас., Касп.), га́рдасць ’гордасць' (Нас.). с. 58

Гарды́ня ’гордасць’, гардыня́ ’горды чалавек’ (Нас.). с. 59

Гардэмары́н ’гардэмарын’ (БРС). с. 59

Гаржы́шча ’ржэўнік’ (Сцяшк.). с. 59

Гарзо́ліць ’балбатаць, гаварыць абы-што’ (Сл. паўн.-зах.). с. 59

Га́ріда ’дрэнь’ (Бяльк.) Кантэкст: «Гаріда ты, што ты мне сьвіньню пыдкладывыіш!» с. 59

Га́рка ’нізкае месца, дзе вясной доўга стаіць вада; багністае месца, балота’ (Яшкін). с. 59

Гарка́вы₁, гарка́віць (БРС). Гл. га́ркаць. с. 59

Гарка́вы₂ ’гаркаваты, горкі’ (Нас., Бяльк., Касп.). с. 59

Га́ркаць ’гаркаць (пра сабаку); лаяцца’ (БРС, Нас., Сцяшк., Касп.). Сюды ж дыял. гарка́ць ’гаркавіць’; с. 60

Гарла́н, гарла́ніць (БРС, Шат.). с. 60

Гарлапа́н ’гарлапан’ (БРС, Бяльк.), гарлапа́ніць (БРС). с. 60

Гарла́ць ’гарланіць’ (Нас.). с. 60

Гарла́ч ’збанок’, ’збанок з доўгім горлам’, ’збан’ (БРС, Нас., Касп.), гарла́ч, гарла́сьцік ’збанок без ручкі’ (Сцяшк., Бяльк.), с. 60

Гарла́чык ’вадзяная лілія, банька’ (БРС, Касп., Бяльк.), гарла́чыкі (Нас.). с. 60

Гарлі́вы ’гарлівы, старанны, руплівы’ (БРС, Нас.), гарлі́васць (Нас.), гарлі́ва (БРС, Нас., Сцяшк.). с. 60

Гарлі́ца₁ ’расліна Berteroa L ’ (БРС, Кіс., с. 60

Гарлі́ца₂ ’ангіна’ (Сцяшк.). с. 61

Гарло́вы ’які адносіцца да горла, датычыцца ежы (горловая справа)’ (Нас.). с. 61

Га́рля ’пажарышча; месца, дзе калісьці быў пажар’ (Яшкін). с. 61

Гарля́нка ’гарлянка, Prunella, адварам якой лечаць боль у горле’ (Нас., Шат., Сцяшк., Бяльк., Сл. паўн.-зах., параўн. і БРС), ’Brunella vulgaris L.’ (Касп.: «Напар гарлянкі мне — нешта горла забалела»). с. 61

Гармані́сты ’гарманіст’ (Шат., Касп., Сцяшк.). с. 61

Гарма́та ’гармата’ (БРС, Нас., Шат., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). с. 61

Гармі́дар ’гармідар’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк.), ’зборышча, натоўп людзей’ (Жд. 2). с. 61

Гармо́лік ’гармонік’ (Шат.). Гл. гармо́нік. с. 62

Гармо́нік ’гармонік’ (БРС, Касп., Шат), ’малы губны гармонік’ (Сцяц.). с. 62

Гармо́ня ’гармонік’ (Сцяц.). с. 62

Гарму́шка ’страва, прыгатаваная з вады, кусочкаў хлеба і солі’ (Сцяшк.), ’накрышаны ў малако (часам у пасоленую ваду) хлеб, цура’ (Сцяц.), гарму́шка ’цура’. с. 62

Га́рнак ’гаршчок’ (Сл. паўн.-зах.). с. 62

Гарнаста́й ’гарнастай’ (БРС, Бяльк.) с. 62

Гарна́ткі ’каралавыя пацеркі’ (Касп.). с. 63

Га́рнец ’гарнец’ (БРС, Сцяшк., Касп., Бяльк., Шат., Сл. паўн.-зах.). с. 63

Гарні́з 'карніз’ (Шат.), ’паз у дошцы’ (Сцяшк.). с. 63

Гарні́за ’ўзор у шалёўцы’ (Сцяшк.). с. 63

Га́рнік ’нагаворнае зелле, трава’ (Нас.), ’расліна Alchemilla vulgaris L., гусялапка’ (Касп.). с. 63

Гарні́тар ’касцюм’. Гл. гарніту́р. с. 63

Гарніту́р ’гарнітур’ (БРС), ’від тканіны’, ’шаўковая тканіна’ (Нас.), гарні́тур ’касцюм’ (Касп.), гарні́тар ’касцюм’ (Шат.), гарні́дар ’гарнітур, касцюм’ (Сл. паўн.-зах.). с. 63

Гарно́, горно́ ’горан’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. го́ран. с. 63

Гарну́ць ’грэбці, веславаць, прытульваць, прыцягваць’ (БРС, Шат.), ’мець прыхільнасць’ ’грэбці, веславаць’ (Нас.), ’грэбці, заграбаць што-н.’ (Касп., Сцяшк., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). с. 63

Гарну́шак ’маленькі гаршчок’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Сцяшк., Бяльк.), гарну́шак гарну́шэк ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). с. 64

Га́рны ’ласкавы, добры, мілы’ (Нас.), ’цудоўны, добры’ (Касп.), га́рна ’добра’ (Бяльк., Жд. 2). с. 64

Гаро́д ’агарод’ (БРС, Нас., Касп., Сцяшк.). Гл. агаро́д. с. 64

Гаро́мы: гаро́мы хамут ’хамут для запрэжкі каня ў плуг’ (Сцяшк.). с. 64

Гаро́нчка, горо́нчка ’высокая тэмпература; тыф; грып’ (Сл. паўн.-зах.). с. 64

Гаро́тны ’гаротны, няшчасны’, гаро́тнік ’тс’ (БРС, Шат., Касп.), гаро́тніца (Шат.). с. 64

Ґарсць ’жменя’ (Сл. паўн.-зах.). с. 64

Гарсэ́т ’гарсэт’ (БРС, Нас.: гарсе́т; Касп., Сл. паўн.-зах.), таксама ’кабат, безрукаўка, станік’, ґарсэт (Сл. паўн.-зах., Шат., Сцяшк., Жд. 1). с. 64

Гарт ’гарт’ (БРС, Касп., Шат., Бяльк., Нас.). с. 65

Гартава́ць₁ ’гартаваць’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). с. 65

Гартава́ць₂ ’выгортваць’ (Сл. паўн.-зах.: «Качаргой гартуеш жар»). с. 65

Гарта́й ’араты’ (Шатал., Сл. паўн.-зах). с. 65

Гарто́ль ’прыстасаванне для тармажэння плыта; плытнік, які тармозіць плыт’ (Сл. паўн.-зах). с. 65

Гартэ́нзія ’гартэнзія’ (БРС). с. 65

Гару́дзія ’гармата’ (Сл. паўн.-зах). с. 65

Гару́н ’губа’ (Шатал., Сл. паўн.-зах.): «Гарун — чорны грыб... Губу з гаруну выраблялі...; на камень гарун лажылі, патом сячом, сячом, гарун загараўся — і закурыць можна». с. 65

Гару́ніцца ’бедаваць, гараваць’ (Сцяшк.) с. 65

Га́рус₁ ’гарус (від тканіны)’ (БРС, Нас.). с. 65

Га́рус₂ ’бусел чорны, Ciconia nigra L.’ (Касп.). с. 66

Гару́сціць ’прыграбаць да сябе, да сваіх рук’ (Шат.). с. 66

Гарц ’мера збожжа’ (Сл. паўн.-зах.). с. 66

Гарца́бкі ’самаробныя гузікі з дрэва’ (Сцяшк: гарца́пкі). с. 66

Гарцава́ць ’гарцаваць’ (БРС, Нас., Шат., Бяльк.), гарцава́ць ’бегаць, падбрыкваць’ (Сл. паўн.-зах.), таксама гарца́ць (Нас., Бяльк.). с. 66

Га́рцавень ’бутля ёмістасцю 3-5 літраў’ (Жд. 2). Да гарц, гарац, гарцавы (гл.). с. 66

Га́рцавы ’гарцавы’ (БРС), ’які змяшчае ў сабе меру ў гарнец’ (Нас.), гарцо́вы ’тс’ (Касп ). с. 66

Га́рчык ’гарнец; назва меры’ (Касп., Шат., памянш. ад га́рнец), га́рчык (Сл. паўн.-зах.), с. 66

Гарчы́ца ’гарчыца’ (БРС, Бяльк), ’гарчыца; расліна свірэпа’ (Сл. паўн.-зах.) с. 66

Гарчэ́ць ’рабіцца горкім’ (БРС, Нас., Сл. паўн.-зах.). с. 67

Гарчэ́ча ’гаркота, горкі смак’ (БРС). с. 67

Ґа́рштва ’гваздзік’ (Сл. паўн.-зах.). с. 67

Гаршчо́к ’гаршчок’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). с. 67

Гаршчо́кі ’жоўтыя гарлачыкі’ (Сл. паўн.-зах.). Да гаршчо́к (гл.), с. 67

Га́ры ’выгаралае месца на тарфяным балоце; пажарышча’ (Яшкін). с. 67

Гарыжня ́ ’загарадка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 67

Гарызанта́льны ’гарызантальны’ (БРС). с. 67

Гары́нка ’ўзгорак’ (Бяльк.). с. 68

Гары́пні ’назва гульні гарэлкі’, гары́пень ’той, хто застаўся без пары у гэтай гульні’ (Нас.). с. 68

Гары́ца ’невялікая горка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 68

Гарыцве́т ’расліна гарыцвет’ (БРС). с. 68

Гары́чык ’агароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе’ (Яшкін). с. 68

Гарэ́за ’свавольнік, пракуда, вісус’ (Нас., БРС, Шат.), таксама гарэ́знік (Нас., БРС), гарэ́злівы, гарэ́зны, гарэ́заваць, гарэ́знічаць, гарэ́зіць (Нас., Касп., Сл. паўн.-зах., БРС). с. 68

Гарэ́лка₁ ’гарэлка’ (да гарэ́ць) (БРС). с. 68

Гарэ́лка₂ ’гарэлка, спіртны напітак’ (БРС, Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк., Сцяц. Нар., Сл. паўн.-зах.). с. 68

Гарэ́лка₃ ’адтуліна ў бучы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 69

Гарэ́лкі ’назва гульні’ (БРС, Бяльк.). с. 69

Гарэ́лы₁: «Горѣлаго шелига не стоишъ» (Нас.) с. 69

Гарэ́лы₂ ’карычневы, руды’ (Сл. паўн.-зах.) с. 69

Гарэ́ніць ’гарчыць’ (БРС, Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). с. 69

Гарэ́х ’арэх’ (БРС, Касп., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). Гл. арэ́х₂. с. 69

Гарэ́ць ’гарэць’ (ужываецца таксама ў значэнні ’цвісці’ — Шат., Жд. 2, Сл. паўн.-зах.). с. 69

Гас ’страх’ (Нас.: ад гаси́ть). с. 69

Гасі́нак ’камашы’ (Бяльк.: «пашоў у гасінкых»). с. 69

Га́сіць ’моцна стукаць, біць’ (БРС, Янк III). с. 70

Гасі́ць ’гасіць’ (БРС, Касп.), сюды ж га́снуць (БРС). с. 70

Га́сла ’паведамленне, сігнал’ (Сл. паўн.-зах.). с. 70

Гаспада́р ’гаспадар, уладальнік, уласнік’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк., МГ, Сл. паўн.-зах.). с. 70

Гаспада́рка ’гаспадарка’ (БРС, Касп., Шат., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). с. 70

Гаспады́ня ’ўласніца, гаспадыня’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Сцяшк. МГ, Сл. паўн.-зах.). с. 70

Гаспо́да ’гаспадарка, двор’ (БРС), ’унутранасць панскага дома’ (Нас.), ’хата гаспадара, чужая хата’ (Сл. паўн.-зах.). с. 70

Гастрано́м ’гастраном’ (БРС), гастрано́мія. с. 70

Гасці́нец ’падарунак’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сл. паўн.-зах.), таксама ’бальшак, тракт’. с. 71

Гасці́ніца ’гасцініца’ (БРС). с. 71

Гатава́льня ’гатавальня’ (БРС). с. 71

Гатава́цца ’кіпець’ (Сл. паўн.-зах.). с. 71

Гатаві́зна ’гатоўка’ (Нас.). с. 71

Ґа́тар ’лесапілка (машына); лесапільня (завод)’ (Сл. паўн.- зах.). с. 71

Гато́у́ка ’гатоўка’ (БРС, Нас., Шат., Бяльк.). с. 72

Гато́ўнасць ’гатоўнасць’ (БРС). с. 72

Гату́нак ’гатунак’ (БРС, Касп., Шат.), ’парода’ (Сл. паўн.- зах.). с. 72

Гауптва́хта ’гауптвахта’ (БРС). с. 72

Га́ўкаць ’гаўкаць’ (БРС, Касп., Шат., Сл. паўн.-зах.). с. 72

Га́ўрык ’уласнае імя Гаўрыла,’ ’ілгун’ (Бяльк.). с. 72

Гафрырава́ць, гафры́раваны (БРС). с. 73

Гафт ’вышыўка’ (БРС, Бяльк.), гафтава́ць ’вышываць’ (БРС, Нас.). Гл. гаптаваць. с. 73

Га́фта ’абкіданая пятля’ (Нас.), га́фтачка ’пятля для гузіка або гапліка’ (БРС, Сцяшк.), га́фтка ’драцяная пятля’ (Нас., Сцяшк.). Гл. гапка₁, гаптка. с. 73

Гаца́ць ’бегаць’. Гл. го́йсаць. с. 73

Га́ці ’штаны’ (Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). с. 73

Гаць ’гаць, грэбля’ (БРС, Нас., Шат., Бяльк., Сцяшк., Яшкін), ’твань; плаціна’ (Касп.). Вытворныя: га́тка (Нас., Сцяшк.), га́тчына (Нас.). с. 73

Га́шнік ’верхняя частка, пояс у штанах’ (Касп.). с. 73

Ґа́шта ’гваздзік’ (Сл. паўн.-зах.), ’садовая кветка, гашта’ (Сцяшк.). Гл. га́рштва. с. 73

Га́штва ’гваздзік’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. га́рштва. с. 73

Ґа́шта ’густа зарослая лесам даліна’ (Яшкін), таксама го́шча ’тс’ (там жа). с. 73

Гбаць ’гнуць; складваць, скручваць, мяць’ (Нас.), ’гнуць’ (Касп., Сл. паўн.-зах.). с. 74

Гвазда́ць ’моцна біць’, гваздзі́ць ’тс’, таксама гваздану́ць (Нас., БРС, Бяльк., Шатал.). с. 74

Гваздзі́к ’гваздзіка’ (БРС), гваздзі́ка ’тс’ (Сцяшк.) с. 74

Гвалт, гвалтава́ць (БРС, Касп., Шат., Бяльк., Нас., Жд. 2, Янк. III), гва́лціць (БРС, Нас.). с. 74

Гвардзе́йскі, гвардзе́ец. Гл. гва́рдыя. с. 74

Ґвіна ́ ’баравое месца, пакрытае сухой ігліцай’ (Сл. паўн.-зах.). с. 74

Ґвінт ’вінт’ (Сл. паўн.-зах.). с. 74

Гвозд₁ ’цвік’ (БРС, Нас., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). с. 75

Гвозд₂. Палес. слова (’сухая ўзвышаная мясціна сярод балот, прастора, пакрытая густым лесам’), с. 75

Гвор ’хваля, якая, б`ючыся аб бераг, стварае працяжны шум’ (Яшкін). с. 75

Ґвэ́гня ’багна’ (Сл. паўн.-зах.). с. 75

Гвя́зда ’зорка’ (Сцяшк.), гвя́зда ’тс’ (Сл. паўн.-зах.) с. 75

Геагра́фія ’геаграфія’ (БРС). с. 75

Геаме́трыя ’геаметрыя’ (БРС). с. 75

Геб ’злы дух’ (Бяльк : «Геб ты! Аткуль узяўся?»). с. 75

Ґебнуць ’загінуць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 75

Ге́вер ’частка восеці паміж слупамі, якія падтрымліваюць бэлькі, страху’ (Касп). с. 75

Ґе́ґа₁ ’крэмень’ (гродз., таксама ў бел. гаворках Польшчы; гл. Лекс. балтызмы, 40—41), ’камень’ (Сцяшк.). с. 76

Ґе́ґа₂ ’парода гусей’ (Сл. паўн.-зах.). с. 76

Ге́гаць ’гергетаць’ (Сцяшк.), ге́гаць (Жд. 1, Шатал.). с. 76

Гегемо́нія ’гегемонія’ (БРС). с. 76

Ге́глі, таксама гегні ’рыбалавецкая снасць’ (дыялектнае, сустракаецца ў Брасл., Мядз. і іншых раёнах БССР, гл. Лаўманэ Лекс балтызмы, 17), таксама пераносна («рукі, ногі, як гегні»). с. 76

Ге́гні ’рыбалавецкая снасць’. с. 76

Ге́гнуць ’памерці; забіць’ (Сцяц.). с. 76

Гез ’сляпні, авадні’ (Сл. паўн.-зах.) с. 76

Ґе́лда ’неўрадлівая шаравата-белая глеба; зямля, якую цяжка апрацоўваць’ (Яшкін.). с. 77

Ґе́лдаць ’хутка есці, глытаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 77

Ґе́ліць ’балець, нудзіць, ванітаваць, жадаць, карпець’ (Сл. паўн.-зах.). с. 77

Ґельза́ць ’кілзаць’ (Шатал.: «Каня трэба гельзаць...»). с. 77

Ґе́мзовы ’шаўровы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 77

Генера́льны ’генеральны’ (БРС). с. 77

Гера́льдыка ’геральдыка’ (БРС). с. 78

Ґе́раш ’дэраш (масць каня)’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. дэ́раш. с. 78

Ґе ́рґа, ґергаўка ’крэмень’ (Сл. паўн.-зах.). с. 78

Ґе́рґаць ’гагатаць’ (Сл. паун.-зах.). с. 78

Ґерґе́ліць ’балбатаць’ (Сл. паун.-зах.). с. 78

Гергета́ць ’гагатаць, лапатаць’ (БРС), ’гергетаць; невыразна гаварыць’ (Сцяшк.), гергата́ць ’гаварыць па-яўрэйску’ (Шат.), ’гагатаць’ (Шатал.), гергята́ць ’гаварыць невыразна’ (Жд. 1). с. 78

Ге́рдаць ’гаварыць невыразна’ (Жд. 2). Гл. гірда́ць. с. 78

Гердзёлко ’горла’ (Сцяшк.). Гл. гардзе́ль₁. с. 78

Ґе́рзаць ’падплятаць (лапці)’ (Сл. паўн.-зах.). с. 79

Геркуле́с ’асілак, здаравяка; назва круп’ (БРС). с. 79

Ґерля́нт ’жаночы галаўны ўбор’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. гірля́нда. с. 79

Герма́нец, герма́нскі (БРС). с. 79

Ґерма́ш ’кірмаш’ (Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). Гл. гірма́ш. с. 79

Герц ’знаўца, махляр’ (Нас.), ге́рцык ’тс’, ге́рцаць ’мантачыць, махляваць’ (Нас.). с. 79

Герэ́зыя ’ерась, брахня’ (Нас.). с. 79

Герэты́к ’ерэтык’. Гл. герэ́зыя. с. 79

Ге́стка ’какетка’ (БРС), ’верхняя частка адзення’ (Касп.), ’жаночая кофтачка’ (Шат.), ге́стка ’гестка’ (Сцяшк.), ’какетка, кофта’ (Сл. паўн.-зах.), ге́ста ’сукенка’ (Бяльк.). с. 79

Гешэ́фт ’гешэфт’ (БРС), гешэ́хт ’сакрэтныя справы’ (Бяльк.). с. 80

Гзі́тісе ’гізаваць; дурэць, насіцца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 80

Гзымс ’гзымс, выступ на коміне’ (БРС, Бяльк., Шат., Сл. паўн.-зах.: ґзымс). с. 80

Гіба ’мера палатна па даўжыні асновы ад аднаго вугла сцяны да другога, каля 4-6 метраў’, гіба́ ’тс’ (Сцяц.), гі́ба (Сл. паўн.-зах., Шатал.). Да гіба́ць ’гнуць’ (гл.). с. 80

Гіба́ла ’бабка, абрубак дрэва, на якім бондар гне абручы’ (Бяльк.). с. 80

Гіба́ць ’гнуць’ (БРС, Нас., Сл. паўн.-зах.), ’мясіць, рабіць (каравай)’ (Сцяц.). с. 80

Гі́бель ’гібель’ (БРС, Касп., Шат., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). с. 80

Гібеш, гі́бяш (мн. л. гібяжы́) ’цяглі’, гібяжы ’загнутыя канцы палазоў у санях’ (Сл. паўн.-зах.). с. 81

Гібе́ць ’гібець, прападаць’ (БРС, Шат., Сл. паўн.-зах.’). с. 81

Гі́бкі ’гібкі́ (БРС, Шат., Бяльк.), ’багністы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 81

Ґі́вяры (мн. л.) ’вянец’ (Сл. паўн.-зах.). с. 81

Ґігалле ́ ’сцяблы і лісце бульбы’ (раён Івацэвічаў паміж рр Шчарай і Ясельдай). с. 81

Гі́гель₁, лаянкавае слова («Гігель ты!»). с. 81

Ґі ́ґель₂ ’хвошч’ (віц., Янк. Мат.), гі́гель ’палявы хвошч, Equisetum arvense’ (Kacп.), гіге́ль, гігі́ль (Сл. паўн.-зах.). с. 82

Гігі́каць ’гігікаць’ (БРС, Нас., Касп., Шат.), гі́гікі ’смешкі’ (Бяльк.). с. 82

Гі́дзіць ’гідзіць’ (БРС, Нас., Бяльк.), сюды ж гі́дкі (БРС, Нас., Касп., Бяльк.), гідлі́вы, (БРС, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах.), гідо́та (БРС). с. 82

Гі́дра ’гідра’, ’жывёла з класа паліпаў’ (БРС). с. 82

Гіж ’насякомае Oestrus; муха, якая дакучае каровам у гарачыню; іначай зыкоўка́ (Нас.), гіж ’заедзь (авадні, мухі)’ (Бяльк.). с. 82

Гіжа́ць ’быць надта ўзбуджаным’ (Сцяшк.). с. 83

Ґіжа́ць ’кішэць’ (Сцяц.), ґіжэ́ць ’кішэць, звінець, гудзець, гаманіць, крычаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 83

Гіжува́ць ’бегаць ад укусаў сляпнёў, аваднёў, мух’. Гл. гіжа́ць. с. 83

Гіз₁ ’муха-сляпень’ (БРС, КЭС). с. 83

Гізава́ць ’гізаваць, бегаць’. Гл. гіз₂. с. 83

Ґізану́ць ’пабегчы, гізануць’ (Сцяшк.). Гл. гіз₂. с. 83

Ґі́зка ’снасць для лоўлі ракаў’ (Сл. паўн.-зах.). с. 83

Гі́каць ’гікаць’, гік, гі́кнуць, гі́канне (БРС). с. 83

Гі́лем прыслоўе ’чарадой, гуртам’ (Шатал.). с. 83

Ґіле́ць ’свавольнічаць гарэзаваць, дурэць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 84

Ґілёнь, ґіло́нь ’джала’ (Сл. паўн.-зах.). с. 84

Гі́ліць ’біць мяч гілкай’, гілка ’палка, якой падкідваюць мяч у час гульні’ (Бяльк.). с. 84

Ґіло́с, ґілёс ’сляпні, авадні’ (Сл. паўн.-зах.). с. 84

Гіль₂ ’конскі авадзень’ (гродз., гл. Цыхун, Лекс. балтызмы, 52; Сцяшк., Шатал., Жд. 1; параўн. яшчэ Сл. паўн-зах.). с. 84

Гі́ля ’мера палатна ўдаўжыню’ (Шатал.). с. 85

Гі́ля-гі́ля-гі́ля ’выклічнік для адгону гусей’ (Шатал.), гіль, гі́ля ’тс’ (Янк. III). с. 85

Гілява́ць ’гізаваць’ (Сцяшк.). с. 85

Гімнасцёрка ’гімнасцёрка’ (БРС). с. 85

Ґімо́ра ’хвалько, задавака’ (Сл. паўн.-зах.). с. 86

Гі́нда ’лаянка’ (Бяльк.: «Гінда ты сьліпая»). с. 86

Гі́ндзіцца ’слабець, марнець’ (Янк. III). с. 86

Гі́ндрык ’назва танца’ (Касп.). с. 86

Гі́нуць ’гінуць’ (БРС, Касп., Шат., Бяльк.). с. 86

Гі́ра₁ ’гіра’ (БРС, Шат.), ґіра ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). с. 86

Гі́ра₂ ’валасы, чуб’ (Шат., Сцяц.). с. 86

Гірава́ць ’кіраваць’ (Бяльк.: гірыва́ць). с. 86

Гірда́ць ’шапялявіць’, ге́рдаць ’гаварыць невыразна’ (Жд. 2). с. 86

Гі́рка (гы́рка) ’ніжняя шырокая частка збанка’ (Шатал.), ґірка ’збанок з адбітым горлам’ (Сл. паўн.-зах.). с. 86

Ґірле́на ’вялікі сноп абмалочанага жыта’ (Сл. паўн.-зах.). с. 87

Гі́рма ’кудла, кудлатая, непрычэсаная жанчына’ (гродз., гл. Цыхун. Лекс. балтызмы, 52), ’непрычэсаная жанчына’ (Сцяшк.). с. 87

Ґіро́с ’дрэнная страва, варыва’ (Сцяц.). с. 87

Гі́рса ’гірса, Bromus secalinus L.’ (Нас., Касп., Шат.), гірса́ (БРС), ґі́рса (Сцяшк.) (агляд форм гл. Кіс , 26; Непакупны, Лекс. балтызмы, 30), таксама гірс, дырса. с. 87

Ґісо́ны ’цэментныя трубы для студні’ (Сл. паўн.-зах.). с. 87

Гісэ́рня ’ліцейны завод’ (Яшкін: з Я. Коласа, На ростанях). с. 88

Гіц ’лісце і сцяблы рознай агародніны’. Гл. гіча́н. с. 88

Ґіцава́ць ’награваць, расплаўляць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 88

Гі́цаль₁ ’сабакар; машэннік’ (БРС, Касп., Нас.), таксама ў форме гі́ццаль ’сабакар’ (Сцяц.), ’гарэза, свавольнік’ (Сцяц., Шат.), ’агідны, здрадлівы чалавек’ (Сцяшк.) і г. д. с. 88

Гі́цаль₂ ’пятля, прышытая да адзення, каб яго вешаць’ (Сцяц. Нар., Сцяц., Шат., Сл. паўн.-зах., Касп., БРС). с. 88

Гіча́н ’лісце і сцяблы рознай агародніны’ (БРС), таксама гіч, гі́чка, гічанё, гіча́ннік, гічы́ўнік, гіча́нне, гічэ́ўе (гл, Смулкова, Лекс. Балтызмы, 41). с. 88

Гі́чка ’ніжняя шырокая частка збанка’ (Шатал.). с. 89

Гіяцы́нт ’назва кветкі гіяцынт’. с. 89

Гла́баць ’забіраць, грабіць’ (Нас.), гла́баць ’мацаць’ (Сцяц. Словаўтв.). с. 89

Глабі́на ’аглобля’ (Сл. паўн.-зах.). с. 89

Глабіна ́ ’глыбокае месца на рацэ; таўшчыня торфу на балоце’ (слаўг., Яшкін). с. 89

Гла́бка ’верхняя планка ў драбінах воза’ (Шатал.). с. 90

Глабо́ка ’глыбока’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. глабіна́. с. 90

Глабузда́ ’дурань, ненармальны чалавек’ (Сл. паўн.-зах.). с. 90

Глава́ ’глава (у кніжцы і да т. п.)’, таксама ’глава (дэлегацыі, урада і г. д.)’. с. 90

Глагала́ць ’голасна, рэзка гаварыць, гарланіць’ (Нас.). с. 90

Глагалы́ ’першая гадзіна на ютрані’: «глаголы моя внуши Господи» (Нас.). с. 90

Гла́гаўка ’прорва, бездань’ (Сл. паўн.-зах.). с. 91

Глаго́ліца ’глаголіца, назва адной са ст.-слав. азбук’. с. 91

Гла́дзіць ’гладзіць’ (БРС, Касп., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). с. 91

Гла́дкі ’гладкі’ (БРС, Шат., Нас., Бяльк.). с. 91

Гладу́н ’Herniaria L.’ (Кіс., БРС). с. 91

Глады́ш ’крынка, збанок без ручкі’ (БРС, Касп., Шат., Сл. паўн.-зах.), «обгладившийся, замасленный горшок, особенно употребляемый для молока» (Нас.), ’збан’ (Сцяшк. МГ), таксама гладышка (Сл. паўн.-зах.). с. 91

Гла́зіць ’глядзець; зяваць; сурочваць’ (Нас.). с. 92

Глазу́н ’разява, разявака’ (Нас.). Гл. гла́зіць. с. 92

Глазу́р ’сінька’ (Шатал.). Гл. глазу́ра. с. 92

Глазу́ра ’глазура’ (БРС), ’паліва’ (Сл. паўн.-зах.). с. 92

Глакта́ць ’хлябтаць; піць непамерна’ (Нас.). с. 92

Гламава́ты ’прыдуркаваты’ (Шат.). с. 92

Гламазда́ ’расцяпа’ (БРС), ’нехлямяжы’ (Касп.), ’бесталковы чалавек’, ’бесталкоўшчына’ (Нас.),’няўмека’ (Сцяшк. МГ), глымызда́ ’гламазда, няварты чалавек, лішні ў хаце’ (Бяльк.). с. 93

Гламбякі ́ ’лісце цыбулі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 93

Гламяну́ць ’адкусіць вялікі кусок’ (Нар. сл., 29). с. 93

Гла́сны (гіст. назва) ’гласны’ (назва пасады) (БРС), с. 93

Глата́ць ’глытаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 93

Гла́тка ’аладка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 93

Глаўна ’галоўнае’ (Сл. паўн.-зах.: «глаўна, каб ты...»). с. 94

Гле́ба ’глеба’ (БРС, Касп., Шат.). с. 94

Глей ’глей; гразкая, гліністая глеба’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Сцяшк. МГ, Бяльк.). с. 94

Глі́ца ’вясенні вецер’ (БРС, Гарэц., Байк. і Некр.). с. 94

Гліцэры́н ’гліцэрын’ (ТСБМ). с. 95

Гло́тка ’глотка’ (БРС., Касп., Бяльк.). с. 95

Глузд ’розум, развага’ (БРС). с. 96

Глум, глумі́цца, глумі́ць ’псаванне; адходы’, ’псавацца, псаваць’, ’жартаваць і да т. п.’ (БРС, Шат., Касп.). с. 96

Глумі́ць, глумі́цца. Гл. глум. с. 96

Глу́пства ’дурасць, лухта, недарэчнасць’ (БРС, Касп.). с. 96

Глы́за ’глыба’ (БРС, Байк. і Некр.). с. 97

Глыта́ць ’глытаць’ (БРС, Шат., Касп.). с. 97

Гляк ’гаршчок з вузкім горлам’ (БРС, Шат., Касп.), глёк ’тс’ (Бяльк., Нас., Байк. і Некр.). с. 97

Гні́да ’гніда’ (БРС, Касп., Шат.). с. 98

Ґніжэ́ць, ґніжджэ́ць, ґвіжэ́ць ’кішэць; звінець, гудзець; гаманіць, крычаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 99

Гні́сці , гніць (БРС, Шат., Касп.). с. 99

Гной ’нагнаенне; гной’ (БРС, Шат., Касп., Нас.). с. 99

Гнэ́мбіць ’біць, таўчы, караць’ (зэльв., Сцяц.). с. 99

Гню́сны ’гнюсны’ (БРС, Нас., Шат.). с. 99

Гняды́ ’гняды’, таксама гне́ды (Шат., БРС). с. 100

Гняздо́ ’гняздо’ (БРС, Шат., Касп.). с. 100

Го́гат ’гогат’ (БРС, Касп., Нас.), гагата́ць. с. 100

Год ’год’ (БРС, Шат., Сцяшк. МГ). с. 100

Го́дзе ’годзе’ (БРС, Шат., Касп.), го́дзя ’тс’ (Бяльк.). с. 100

Го́дны ’годны, прыдатны’ (БРС, Шат., Касп.). с. 100

Го́жы ’прыдатны’, ’прыгожы’, ’варты’ (БРС, Касп., Нас.). с. 101

Го́йсаць ’бегаць’ (БРС), гайса́ць, гаса́ць, го́цаць, гаца́ць (гл. Сцяшк. МГ, Сл. паўн.-зах., Жд. 1. Нас., Шат.). с. 101

Го́нар ’гонар’ (БРС, Шат., Касп.). с. 101

Го́нты ’гонты’ (БРС, Шат., Касп.), адз. л. го́нта. с. 102

Го́паць ’гопаць’ (БРС, Шат.). с. 102

Го́рад ’горад’ (БРС, Касп.). с. 102

Го́ран, гарно́ ’горан’ (БРС, Нас., Шат., Касп., Сл. паўн.- зах.). с. 102

Горд ’чорная каліна’. Гл. гарда́. с. 102

Го́ркі ’горкі’ (БРС, Шат., Касп.). с. 102

Горн ’музычны інструмент’ (БРС). с. 103

Го́рны₁ ’гаротны, сумны’ (БРС). с. 103

Го́рны₂ ’фанабэрысты, выхвальны’, ’прыгожанькі, прыгожы’ (КЭС). с. 103

Го́шча ’густа зарослая лесам даліна’. Гл. га́шча. с. 103

Граб ’назва дрэва Carpinus betulus’ (БРС, Шат., Касп.). с. 103

Граба́р ’землякоп’ (БРС, Шат., Касп.). с. 104

Гра́блі ’граблі’. Гл. гра́біць. с. 104

Грабя́ст ’жэрдзі’ (Касп.). Гл. драбёст. с. 104

Града́ ’града (у розных знач.)’ (БРС, Шат., Касп.). с. 104

Гразь ’гразь’ (БРС, Шат., Касп.). с. 105

Грак ’птушка грак’ (БРС, Шат., Касп.). с. 105

Гра́кнуць ’грукнуць’. Гл. грак. с. 105

Грамада́ ’натоўп, гурт; вясковая абшчына’ (БРС, Шат.), таксама грама́да (Касп.). с. 105

Грамадзя́нін ’грамадзянін’ (БРС). с. 105

Гранато́вы ’цёмна-сіні’ (Сцяц.). с. 106

Грані́ца ’граніца’, ’мяжа’ (БРС, Шат., Касп.). с. 106

Груга́н ’крумкач, груган’ (БРС, Касп.). с. 107

Груд ’узгорак, груда’. Гл. града́. с. 107

Гру́да ’глыба кавалак, камяк’. Гл. града́. с. 107

Грузаві́к ’грузавік’ (БРС). с. 107

Гру́каць ’грукаць’ (БРС), дыял. грю́каць (Нас.). с. 108

Грунт₂ ’галоўна, важна’ (Сцяц.). с. 108

Грунто́ўны ’грунтоўны’ (БРС). с. 108

Гру́нуць ’грукнуць, пачуцца’ (БРС). с. 108

Гру́ца ’ячныя крупы, крупнік, каша’ (БРС, Нас., Шатал.). с. 108

Гры́жа₂ ’сварка, лаянка і да т. п.’ (Нас.) ’згрызота’ (Шат., Сцяц.), ’грызня’ (Жд. 1). с. 109

Гры́жа₃, грыжан, грыжына ’бручка’ (у паўночнай Беларусі; гл. Смулкова, Лекс. Балтызмы, 40). с. 109

Грызь ’грыжа, пухліна’ (Касп.). Да гры́зці (гл.); с. 109

Гры́ка ’грэчка’ (зэльв., Сцяц.). с. 109

Грыме́ць, граме́ць. Гл. гром. с. 109

Грымзо́лі ’крымзолі, каракулі’ (БРС), таксама крымзо́лі, грымзу́ль ’непрыгожае пісьмо’ (Сцяшк. МГ). с. 109

Грэ́цкі ’грэчаскі’ (БРС, Байк. і Некр.). с. 110

Губ ’мера палатна’ (Сцяшк.). Да гнуць, губі́ць, гіба́ць (гл.). с. 110

Гу́ба ’губа, трутнік, трут’ (БРС, Касп., Шат., Бяльк.). с. 111

Губі́ць ’губіць’ (БРС, Нас., Бяльк.). с. 111

Гуга́ць ’гуляць, банкетаваць; весці разгульнае жыццё’ (Нас.). с. 111

Гугня́ць, гугня́віць (БРС, Шат., Бяльк.), гугна́ць, гугна́віць (Нас.). с. 111

Гуд ’шкляны, плавільны завод’ (Яшкін). с. 111

Гудзе́ць ’гусці’ (БРС, Нас.), ’гудзець’ (Касп., Бяльк.), гуд ’гудзенне’ (БРС). с. 111

Гуж₁ ’гуж’ (БРС, Касп., Бяльк.). с. 111

Гуз₁ ’гуля, нарост’ (БРС, Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк.), ’тупы канец снапа’ (Нас.). с. 112

Гуза́рыць ’гуляць, баляваць’ (Жд. 1). с. 112

Гуза́ць ’вязаць снапы’, ’біць вяроўкай’ (Нас.). с. 112

Гу́зік ’гузік’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк.), ґу́зік ’тс’ (Сцяшк.). с. 112

Гузы́нства ’сяброўства’ (Касп.). с. 112

Гук ’парастак (на дрэве)’ (БРС), ’невялікая галінка’ (Шат.). У Яшкіна: ’тоўсты сук, разгаліна, ствол з голлем’, ’адгалінаванне дарогі’. с. 112

Гука́ць ’гукаць’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк.), гу́каць ’гаварыць; стукаць’ (Нас.), ’гаварыць’ (Касп., Жд. 1, Шатал.). с. 112

Гул ’гул’ (БРС), гулкі, гулка (БРС, Касп., Бяльк.). с. 113

Гула́ ’лухта, глупства’ (Нас.). с. 113

Гульня ́ ’гульня’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк.). с. 113

Гульта́й ’гультай’ (БРС, Нас., Касп., Бяльк., Сцяшк., Жд. 1). с. 113

Гу́ля ’голуб і галубка’ (Нас.). с. 113

Гуля́ць ’гуляць’ (БРС, Нас., Касп., Бяльк.), ’танцаваць’ (Сцяшк.), ’гуляць, забаўляцца; танцаваць; бяздзейнічаць’ (Шат.), ’сваволіць (аб дзецях)’ (Жд. 2). с. 113

Гумаля́стыка ’рызіна’ (БРС), гумаляст ’тс’ (Касп.), гумалястка ’рызінка ў адзенні’ (Жд. 2). с. 114

Гумно ́ ’гумно’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк., Шатал.). с. 114

Гунаво́та ’лянівае дзіця’ (Жд. 2). Гл. гу́нсвот. с. 114

Гу́нсвот ’нягоднік’ (Нас.). с. 114

Гу́ня ’папона, чапрак’ (Нас.), ’вялікая цёплая хустка’ (Шатал.), гунька ’тс’ (БРС, Касп., Шат., Бяльк.), ’самаробная посцілка’ (Сцяшк.), ’посцілка’ (Жд. 2). с. 114

Гу́ра ’гурба (снегу)’ (Сцяц., Сцяшк., Шат., Бяльк., Жд. 2, Шатал.; гл. яшчэ Яшкін, дзе прыводзяцца і іншыя значэнні). с. 114

Гу́рба ’г урба’ (БРС, Касп., Шат.,Сцяшк., Яшкін). с. 115

Гурга́н ’сухі пясчаны востраў сярод балота’ (усх.-палес., Яшкін). с. 115

Гурт ’гурт’ (БРС, Шат., Бяльк.), ’вогнішча’ (Шатал.). с. 115

Густ ’густ’ (БРС, Нас., Касп.). с. 115

Гусце́ча ’густы зараснік’ (Янк. Мат.). с. 115

Гусці ́ ’гусці, гудзець’ (БРС), гусць (Нас., Бяльк.). Гл. гудзе́ць. с. 115

Гу́тарыць ’гаварыць, размаўляць’. с. 116

Гу́шкаць ’гушкаць’, гу́шкацца. с. 116

Гу́шча ’гушча’, гушча́р ’гушча’. с. 116

Гэ́бель ’гэбель’ (БРС), гебель (Нас.), гебаль (Касп.). с. 116

Гяу́р ’назва іншавераў у мусульман’. с. 116

Даба́ ’час’ (Раст.), до́ба ’пара, суткі’ (Байк і Некр.). с. 117

Даба́вак, дакладней, у дабавак: «І так ні пайшоў, а тут у дабавак ішчэ сын захварэў» (Сцяц.). с. 117

Дабі́тне ’пераканальна, ясна’ (Сцяшк.). с. 118

Дабрабы́т ’дабрабыт’ (БРС). с. 118

Дабрадзе́й (у розных знач.). с. 118

Дабраду́шны ’дабрадушны’ (БРС). с. 118

Дабра́нач ’добрай ночы’ (БРС, Нас., Касп.). с. 119

Дабра́нец ’добрай ночы’ (Сцяшк.). с. 119

Дабрачы́нец. Гл. дабрачы́нны. с. 119

Дабрачы́ннасць. Гл. дабрачы́нны. с. 119

Дабрачы́нны ’дабрачынны’ (БРС). с. 119

Дабру́ткі ’зусім добры (цэлы)’ (Сцяц.). с. 119

Дабы́ць ’здабыць’, дабыва́ць ’здабываць’. с. 119

Даве́дацца ’даведацца’ (БРС). с. 120

Даве́днік ’даведнік’ (БРС). с. 121

Дагма́тык ’дагматык’ (БРС). с. 121

Дадава́ць ’дадаваць’ (БРС). с. 121

Дада́на ’від стаячага вулля’ (Сцяшк.). с. 121

Даказа́ць ’даказаць, давесці’, ’дагаварыць’. с. 122

Дакла́дна ’дакладна’ (БРС). с. 123

Дакладнасць ’дакладнасць’ (БРС). с. 123

Дакла́дны ’дакладны’ (БРС). с. 123

Дакладны́ (БРС): дакладна́я запіска с. 123

Дакла́дчык ’дакладчык’ (БРС). с. 123

Дакла́дчыца ’дакладчыца’ (БРС). с. 123

Даклярава́ць ’абяцаць’ (БРС), дэкляро́ўка ’абяцаная рэч’ (Нас.). с. 123

Дакляра́цыя ’абяцанка’ (БРС). с. 124

Даліка́тнасць ’далікатнасць’ (БРС). с. 124

Даліка́тны ’далікатны’. Гл. даліка́тнасць. с. 124

Далікту́ся ’вельмі далікатны (пра чалавека)’ (Сцяц.). с. 124

Дальбуг ’далібог’ (Сцяшк. МГ). с. 125

Даляга́ць ’балець, турбаваць, непакоіць, мучыць’ (пра арганізм) (зэльв., Сцяц.). Ужываецца толькі ў 3 ас. с. 125

Дамаві́на ’труна’ (БРС, Сцяшк.). с. 125

Дамату́р ’дамасед’ (Нас., Сл. паўн.-зах.). с. 125

Дані́на ’даніна’ (БРС, Нас.). с. 125

Дані́чка ’гаршчок для кветак, вазон’ (зэльв., Сцяц., Сцяшк. МГ). с. 126

Данясе́нне ’данясенне’ (БРС). с. 126

Дапля́гі ’шмат, многа’ (Сцяшк.). с. 126

Дапну́ць ’дабрацца, дайсці, знайсці, дапасці’ (Сцяц.). с. 126

Дарашава́ты ’брудна-карычневы, жаўтаваты (аб конях)’ (Шат.). с. 127

Да́рма́ ’дарма’ (БРС, Шат.). с. 127

Дарэ́ктар ’дамашні настаўнік’ (БРС). с. 127

Дарэ́мнасць ’дарэмнасць’ (БРС, Нас.), дарэ́мны, дарэ́мнa (Нас.). с. 127

Даскана́лы ’дасканалы’ (БРС). с. 127

Даста́так ’дастатак’ (БРС). с. 128

Дасто́йны ’дастойны’ (БРС). с. 128

Дастрэ́нчыць ’дагадзіць’ (Шат.). с. 128

Дасці́пнасць, дасці́пны. Гл. до́сціп. с. 128

Да́та ’дата’ (Нас.: «ужываецца галоўна памешчыкамі і шляхтай»). с. 128

Датклі́вы ’далікатны’ (БРС). с. 128

Датла́ ’датла. зусім’ (БРС). с. 128

Даты́чыць, даты́чыцца ’датычыцца’ (БРС). с. 129

Да́ча ’даванне’ (Байк. і Некр.), таксама палес. (гл. Клімчук, Лекс. Палесся. М , 1968, 30). с. 129

Дачыне́нне ’дачыненне’ (БРС). с. 129

Дашчэ́нту ’дашчэнту’ (БРС, Байк. і Некр.). с. 129

Два́кроць ’два разы’ (Нас.). с. 130

Двана́стка ’ўкладка жыта ў капу па 12 снапоў’ (Сцяшк.). с. 130

Дварані́н ’дваранін’ (БРС). с. 130

Два́ццаць ’дваццаць’ (БРС). с. 130

Дваю́радны ’дваюрадны’ (БРС, Шат.). с. 131

Дво́йчы ’двойчы’ (БРС, Нас., Шат., Касп.). с. 131

Двор ’двор’ (БРС, Нас., Шат., Касп., Сцяшк. МГ). с. 131

Двуру́шнік ’двурушнік’ (БРС). с. 131

Джаз ’джаз’ (БРС), джазба́нд ’тс’. с. 131

Джґаць ’біць, муштраваць’, ’сячы (пра ападкі)’, ’хутка ісці, заўзята есці’ (Сцяц.), ’хутка ісці, ехаць’ (Шат.), ’джаліць’ (БРС). с. 131

Дзага́рак ’гадзіннік’ (Сцяшк.). с. 131

Дзе́ва ’сузор`е Дзевы (БРС). с. 132

Дзе́вер ’дзевер, брат мужа’ (БРС). с. 132

Дзелаві́ты ’дзелавіты’ (БРС). с. 132

Дзе́ля ’дзеля, для’ (БРС, Касп., Шат.). с. 132

Дзеньдо́бры ’дабрыдзень’ (Нас., Касп.). с. 133

Дзе́рава ’дрэва’, таксама і ў форме дзе́раво (Сцяшк.). с. 133

Дзераза́ ’расліна дзераза’ (БРС). с. 133

Дзёран ’дзёран’ (БРС), дзярно́ ’тс’ (Касп.). с. 134

Дзіві́ць, дзіві́цца. Гл. дзі́ва. с. 134

Дзірва́н ’неапрацаванае, зарослае травой поле’ (БРС, Сцяшк.). с. 135

Дзі́ўны ’дзіўны’. Гл. дзі́ва. с. 135

Дзіця ́ ’дзіця’ (мн. л. дзе́ці). с. 135

Дзы́нкаць, дзвы́нкаць ’бразгаць, брынкаць’ (БРС). с. 135

Дзябёлы ’дзябёлы’ (БРС, Касп., Шат.). с. 136

Дзя́га ’раменны пояс’ (Сцяшк.). с. 136

Дзя́гілля ’сцёблы і лісце бульбы’. с. 136

Дзягно́ ’ежа з канапель’ (Бяльк., Касп.). с. 136

Дзяншчы́к ’дзяншчык’ (БРС). с. 137

Дзяньгу́б ’гультай, лодыр’ (Бяльк.). с. 137

Дзяржа́ва ’дзяржава’ (БРС). с. 137

Длуба́нне ’калупанне’ (Нас., Байк. i Некр.). с. 138

Длу́баць ’калупаць, пароць’ (Сцяц., БРС). с. 138

До́блесны ’доблесны’ (БРС), до́блесць ’доблесць’ (БРС). с. 138

До́блесць ’доблесць’ (БРС). Гл. до́блесны. с. 138

Добраахво́тнасць. Гл. добраахво́тны. с. 138

Добраахво́тны ’добраахвотны’ (БРС). с. 139

Добразычлі́васць. Гл. добразычлі́вы. с. 139

Добразычлі́вы ’добразычлівы’ (БРС), с. 139

Добранадзе́йнасць. Гл. добранадзе́йны. с. 139

Добранадзе́йны ’добранадзе́йны’ (БРС). с. 139

Добранаме́рнасць. Гл. добранаме́рны. с. 139

Добранаме́рны ’добранамерны’ (БРС). с. 139

Добрапрысто́йны ’добрапрыстойны’ (БРС). с. 139

Добрасардэ́чны ’добрасардэчны’ (БРС). с. 139

Добрасумле́нны ’добрасумленны’ (БРС). с. 139

Добрасусе́дскі ’добрасуседскі’ (БРС). с. 139

До́вад ’довад, доказ’ (БРС). с. 140

До́днік ’світанне’ (Сцяшк.). с. 140

До́дніка прыслоўе ’на світанні’ (Сцяшк.). Гл. до́днік ’світанне’. с. 140

До́йлід ’цясляр’, ’до́йлід’ (БРС). с. 140

До́раб, даро́бка ’скрынка’ (Нас.). с. 143

До́сціп ’досціп’ (БРС, Байк. і Некр.), дасці́пнасць ’дасціпнасць’ (БРС). с. 143

До́сыць ’досыць’ (БРС, Нас., Байк. і Некр.), таксама до́сіць, дос (Касп.). с. 143

До ́ўбня ’доўбня’, ’дурны, цурбан’ (БРС). с. 144

До́ўжыць, до́ўжыцца, таксама даўжы́ць. с. 144

Драбаві́к ’паляўнічая стрэльба’ (БРС). с. 145

Драбёст ’лата’ (БРС), ’жэрдзі’ (Сцяшк.), драбясцё (Нас.), драбясце́ ’жэрдачкі’ (Сцяц.), дра́бясць ’тонкія жэрдкі’ (Сцяшк.), драбясцё, грабя́ст ’паплёт’ (Шатал.), дра́бяст, дрэ́бяст, ґрэ́бяст. і г. д. (Сл. паун.-зах.) ’латы, жэрдкі для лат, паплёт’. с. 145

Драбі́ны₁ ’драбіны, лескі’ (БРС, Касп., Байк. і Некр , Сл. паўн.-зах.), драбіна ’тс’ (Касп., Шат., Сцяшк.). с. 145

Драбі́ны₂ ’воз; рашотка ў возе’. Гл. драбіны₁. с. 146

Драбі́ць ’драбіць’ (БРС, Сл. паўн.-зах.). с. 146

Драбні́ца ’дробязь; глупства’ (БРС, Касп.). с. 146

Драбо́к ’крошка, кавалак’ (БРС, Касп., Сл. паўн.-зах.). с. 146

Дра́бы ’рэбры, косці; касцяк, каркас’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сл. паўн.-зах.), ’воз’ (Касп., Сл. паўн-зах.). с. 146

Драбяза́ ’драбяза, дробязь’ (БРС, Нас., Касп., Шат.), драбіза́ (Бяльк.), ’дробныя адходы саломы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 146

Драгама́н ’драгаман’ (БРС). с. 147

Дра́гба ’дрыгва’ (Касп., Сл. паўн.-зах., Яшкін). с. 147

Дражні́ць ’дражніць’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сл. паўн -зах). с. 147

Драко́наўскі (драконаўскія законы) Гл. драко́н. с. 148

Дра́ла; даць драла ’даць цягу’ (БРС, Нас., Касп., Шат.). с. 148

Драмату́рг ’драматург’ (БРС). с. 148

Драма́ць ’драмаць’ (БРС, Шат., Сл. паўн.-зах.). с. 148

Дранцве́ць ’дранцвець’ (БРС, Касп.), дрантве́ць ’тс’ (Сцяшк., Нас., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). с. 148

Драп ’драп (тканіна)’ (БРС). с. 148

Дра́паць ’драпаць, драць’ (БРС, Нас., Касп., Шат.), ’уцякаць’ (Нас.), драпану́ць ’хутка ўцячы’ (Касп.). с. 148

Драпе́жны ’драпежны’ (БРС, Нас., Касп., Сл. паўн.-зах.). с. 149

Драпірава́ць ’драпіраваць’ (БРС). с. 149

Дра́пкі ’доўгія вітыя або плеценыя махры ў ручніку’ (БРС), дра́пка ’матузок’ (Шатал.). с. 149

Драсён ’расліна драсён’ (БРС, Шат., Сцяшк., Сл. паўн.- зах.), дро́сень (Шат.), дро́сель, дро́сінь ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). с. 149

Дратава́ць ’таптаць’ (БРС, Шат., Касп.). с. 149

Дра́тва ’дратва’ (БРС, Касп., Шат.). с. 149

Драўля́ны, драўня́ны ’драўляны’ (БРС, Нас., Сл. паўн.- зах.). с. 149

Дра́хма ’мера вагі (25 млгр)’ (Сцяшк. МГ). с. 150

Драць ’драць, рваць’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк. і інш.). с. 150

Драч ’птушка дзяркач’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк.). с. 150

Драчо́на ’назва ежы’ (БРС, Касп., Сцяшк.). с. 150

Дре́ва ’дрэва’ (БРС, Бяльк.). Гл. дрэ́ва. с. 151

Дре́гка ’дрогка, труска’ (Бяльк.). Гл. дро́гкі. с. 151

Дроб₁ ’дроб’ (матэматычны тэрмін)’ (БРС). с. 151

Дро́бны ’малы, дробны’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн.-зах. і г. д.). с. 151

Дро́бязь ’дробязь, глупства’ (БРС, Шат., Бяльк.), дро́безь (Касп.). с. 151

Дро́вы ’дровы’ (БРС, Нас., Касп., Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн.-зах. і г. д.). Таксама дро́ва ’тс’ (Шат., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). с. 151

Дро ́гі ’калёсы, развалкі’. Гл. дро́жкі. с. 151

Дро́гкі ’дрогкі’ (БРС, Байк. і Некр., Бяльк.), дро́хка ’страшна’ (Сл. паўн.-зах.). с. 151

Дро́гкінь, драгкінь, драгкіня́ ’балота, дрыгва’ (Яшкін). Гл. дро́гкі. с. 152

Дро́жджы ’дрожджы’ (БРС, Нас., Шат., Бяльк.). с. 152

Дро́жкі ’калёсы, вазок’ (БРС). с. 152

Дрозд ’дрозд’ (БРС, Касп., Сцяшк.). с. 152

Дро́нак ’тоўстая палка, якой закрываюць у хляве выхад з дзвярэй; металічны вал, што злучае малатарню з прывадам’ (Сцяц.). с. 152

Дронг ’жэрдка’ (Сцяшк.), дронг, дронк ’ручка, рубель, падгерац і да т. п.’ (Сл. паўн.-зах.), ’трайня’ (Шатал.). с. 153

Дро́сень, дро́сель, дро́сінь ’драсён’. Гл драсён. с. 153

Дрот ’дрот’ (БРС, Байк. і Некр., Сцяшк., Нас., Касп., Шат., Бяльк. і інш.). с. 153

Друг ’сябар’ (БРС, Бяльк., Сл. паўн.-зах.) Гл. дру́гі. с. 153

Дру́гі ’другі, іншы’ (БРС, Нас., Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн - зах. і г. д.). с. 153

Дружалю́бны ’дружалюбны’ (БРС). с. 153

Дружба́нт ’сябар маладога ў час вяселля, шафер’ (Сцяц., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). с. 153

Друз ’шчэбень, друз’ (БРС), ’перабітая і засохлая камякамі зямля; смецце з зямлёй’ (Шат.), ’трэскі; смецце; кавалкі гліны, цэглы’ (Сл паўн.-зах.). с. 154

Дру́зачка ’трэска, кавалачак’. Гл. друз. с. 154

Дру́згаць ’разбіваць’ (Байк. і Некр.), друзгата́ць ’тс’ (БРС). с. 154

Дру́злы ’друзлы’ (БРС), ’азызлы’ (Касп.). с. 154

Дру́знуць ’друзнуць’. Гл дру́злы. с. 154

Друк₁ ’друк’ (БРС, Байк. і Некр., Нас., Касп. і інш.). с. 154

Друк₂ ’дубіна’ (БРС), дрюк ’тс’ (Бяльк.) с. 155

Друкава́ць ’друкаваць’. Гл. друк₁. с. 155

Друка́р ’друкар’. Гл. друк₁. с. 155

Друка́рня ’друкарня’. Гл. друк₁. с. 155

Дручо́к ’дручок’. Гл. друк₂. с. 155

Друшля́к ’прабойнік’, ’друшляк’ (БРС). с. 155

Дрыгаце́ць ’дрыжаць’ (БРС, Касп., Шат.). с. 155

Дрыгва́ (БРС, Касп., Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). Сюды ж драгба́ ’тс’ (Касп.). с. 155

Дры́ліх ’цік (тканіна)’ (Нас., Касп.). с. 156

Дрыль ’дрыль’ (БРС, Сл. паўн.-зах.), ’лобзік’ (Шат.). с. 156

Дрымо́та, дрымо́тны дрыму́чы. Да драма́ць (гл.). с. 156

Дрын ’кій’ (Сцяшк.), ’кіёк, дручок’ (Сцяц.), ’палка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 156

Дрынду́шка ’частушка’, ’дробязь, цацка’ (БРС), дрындуха ’частушка’ (Шат.). с. 156

Дры́нкаць ’брынкаць, бразгатаць’ (БРС). с. 157

Дры́хнуць ’дрыхнуць’ (БРС, Нас., Бяльк.). с. 157

Дрэ́ва ’дрэва’ (БРС, ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сл. паўн.-зах.), таксама дре́ва (Бяльк.). с. 157

Дрэ́нны ’дрэнны’. Гл. дрэнь. с. 157

Дрэ́нчыць ’мучыць’ (Нас.), ’не даваць спакою’ (БРС, Сцяшк., Бяльк.), ’сцябаць малых дзяцей’, ’моцна хацецца’ (Шат.). с. 157

Дрэнь ’дрэнь, дрэнны’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). с. 157

Дрэсірава́ць ’дрэсіраваць’ (БРС). с. 158

Дрэ́ўка₁ ’дрэўка (сцяга і г. д.)’ (БРС). с. 158

Дрэ́ўка₂ ’цурка (для палення)’ (БРС), дрэ́ўкі ’тс’ (Шат.). с. 158

Дрэ́чыцца ’дражніцца’ (Сцяшк.). с. 158

Дуб , ’вялікі човен’. Гл. дуб₁. с. 159

Ду́ба, ду́бам, дубка́ ’дыбам’ (БРС). с. 159

Дубаве́цце ’дробязь, глупства’ (Касп.). с. 159

Ду́бальт ’удвайне, удубальт’ (БРС, Нас., Байк. і Некр., Касп., Бяльк.). с. 159

Дубальто́вы ’падвойны’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). с. 159

Дубальто́ўка₁ ’дубальтоўка, паляўнічая стрэльба’ (БРС, Сцяшк., Шат., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). с. 159

Дубальто́ўка₂. Гэта назва азначае розныя рэаліі: ’вялікая суконная хустка’ (Сцяшк., Сцяц.), ’падвойнае акно’ (Сцяшк.). с. 159

Дуба́с ’вялікі, тупы нож’ (Нас.: Вілен., Ковен., Гродз. губ.). с. 159

Дуба́сіць ’дубасіць’ (БРС), ’біць друкамі, палкай’ (Нас.), ’вельмі моцна біць’ (Касп., Шат.), ’моцна ісці (пра дождж); гучна ісці, цікаць (пра гадзіннік): сячы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 160

Дубе́ц ’дубец’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Сцяшк., Сл. паўн- зах.). с. 160

Дубе́ць, дубяне́ць ’дубець’ (БРС, Нас.). с. 160

Дубі́ца ’човен, выдаўбаны ў выглядзе карыта’ (Касп., Сл. паўн.-зах.). с. 160

Дублі́раваць ’дубліраваць’. с. 160

Дубро́ва ’дуброва’ (БРС, Бяльк.). У Яшкіна дубро́ва ’дубовы лес, гай,’ ’лісцевы лес, мяшаны лес’, ’бярэзнік’ , ’сасоннік, хваёвы лес’, ’трава, якая расце ў лесе або від кармавых траў’, ’балота’. с. 160

Дубрэ́ць ’рабіцца цвёрдым’ (Касп.). с. 160

Дубэ́льтка ’дубальтоўка, двухствольная стрэльба’ (Сцяшк., Касп.). с. 161

Дубэ́льты ’другія рамы’ (БРС, Сцяшк., Жд. 2). с. 161

Дуда́ ’дуда, дудка’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Сл. паўн.-зах ). с. 161

Дудзе́ць, ду́дзіць. Гл. дуда́. с. 161

Дудне́нне ’гудзенне’ (Сцяшк.). с. 161

Дуду́к ’маўчун’ (Сл. паўн.-зах.). с. 161

Дуду́каць ’нягучна размаўляць’ (БРС, Сл. паўн.-зах.), ’размаўляць’ (Касп.), ’глуха і павольна гаварыць’ (Янк. III). с. 161

Ду́ды ’падман’ (Нас.). Гл. дуда́. с. 162

Ду́жы ’моцны’, сюды і ду́жа ’вельмі’. с. 162

Ду́йка ’мяцеліца з ветрам’ (Касп.). Гл. ду́я. с. 162

Дукава́цца ’крыўляцца’ (Шат.). Гл. дукава́ць. с. 162

Дукава́ць ’павучаць (часта з цялесным пакараннем)’ (Касп.), ’настройваць, падвучваць; падбухторваць кагосьці’ (Янк. IIІ). с. 162

Ду́крыць ’разумець’ (Касп.), дукры́ць ’вучыць, настаўляць’ (Жд. 2). с. 162

Ду́кса ’той, хто вечна дзьмецца (на каго-н.)’ (Касп.). с. 162

Дукт ’мяжа; абвод граніц’ (Яшкін). с. 162

Ду́ла ’дула’ (БРС), ’лужына’ (Касп.), ’багаты рыбай заліў ракі’ (Яшкін), ’pars posterior, anus’ (Нас.). с. 162

Ду́ла (ж. р.) ’завея’ (Касп.). с. 163

Дуле́ць ’пыліць (у час красавання збажыны); гарэць без полымя, тлець’ (Сл. паўн.-зах.). с. 163

Дулукі ́ («зваліўся дулукі» ’на падлогу, на зямлю’, Касп.). с. 163

Ду́лька ’адходы пры трапанні льну’ (Сцяшк., Жд. 1, Сл. паўн.-зах.), ’дробныя часткі валакна, пыл пры апрацоўцы льну’ (Шатал.) с. 163

Ду́ля ’груша дуля’, ’дуля’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Сцяшк.). с. 163

Ду́ма₁ ’дума, думка’, ду́маць, таксама дума́ ’думка’ (Нас., Касп., Шат.). с. 163

Ду́ма₂ ’ганарыстасць, пыха’ (Нас.). с. 163

Думаўё ’дамавіна’ (Касп., Сл. паўн.-зах.). с. 163

Ду́мбла, ду́мбля ’твань’ (Сл. паўн.-зах.). с. 164

Ду́мны ’горды’ (Нас., Байк. i Некр.). с. 164

Дуна́іць, дуна́ць ’драмаць, хістаючыся ў розныя бакі’ (Нас.). с. 164

Дуна́й ’агульная назва вялікай ракі ў беларусаў’ (Яшкін), с. 164

Дуна́ць ’драмаць, хістаючыся ў розныя бакі’. Гл. дуна́іць. с. 164

Дунда́р ’гром, пярун’ (Сл. паўн.-зах.). с. 164

Дундзе́ць ’грукатаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 164

Дундзі́ць ’гаварыць недарэчнае, бубніць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 164

Ду́ндзіць ’ссаць’ (Шат., Сцяц., Сл. паўн.-зах.), ду́нда ’соска’ (Сл. паўн.-зах.). с. 164

Дуница гаршчок (ст. бел., з XVI ст.). Гл. данічка. с. 164

Ду́нуць ’хутка кінуцца з месца; моцна ўдарыць’ (БРС). Сюды ж і дуну́ць ’уцячы’ (Бяльк.). с. 164

Дуну́ць ’уцячы’. Гл ду́нуць. с. 164

Ду́па ’pars posterior, anus’, с. 164

Ду́пель₂ ’дупло’. Гл. дупло́. с. 165

Дупёлка, дупёлко ’бочачка’ (Сцяшк.). Да дупло́ (гл.). с. 165

Ду́пка ’тупы канец яйка, пушка, пятка’ (Бяльк.). с. 165

Дупле́т ’дуплет’ (БРС), дубле́т ’двайны стрэл’ (Сцяшк.). с. 165

Дурдо́ла ’дурыла, дурань’ (Нас.). с. 165

Дурма́н ’дурман’ (БРС), ’расліна дурнап`ян’ (Бяльк.). с. 165

Дурні́цы ’ягады буякі’ (БРС, Нас., Касп., Бяльк., Сцяшк., Жд. 2). с. 166

Ду́рстацца ’корпацца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 166

Ду́рстаць ’тузаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 166

Дусі́ць ’душыць’ (Нас., Сл. паўн.-зах.). с. 166

Духаве́нства ’духавенства’ (БРС). с. 167

Духва́ць ’думаць, меркаваць, спадзявацца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 167

Духмя́ны ’пахучы, водарны’ (БРС, Касп.). с. 167

Дуць ’дуць, дзьмуць’ (Бяльк., Сл. паўн.-зах.). с. 167

Дуча́й ’адтуліна ў верхнім камені жорнаў’ (Сл. паўн.-зах ). с. 167

Ду́чка ’алавяны ці гліняны шарык для гульні ў дучку’ (Касп.). с. 167

Душа́нне ’бажба’. Гл душа́цца. с. 168

Душа́цца ’бажыцца, прысягацца’ (Нас.), душа́нне ’бажба’ (Касп.). с. 168

Ду́я ’мяцеліца, завіруха’(Касп.), ду́йка ’мяцеліца з ветрам’ (Касп.). с. 168

Ды́ба ’прылада катавання’ (БРС), ’слуп у студні, на якім вісіць крук для выцягвання вядра з вадой’ (Касп.). Да ды́ба́ць (гл.). с. 169

Ды́ба́ць ’чыкільгаць, ісці’ (БРС, Нас.), ’павольна ісці’ (Касп., Бяльк., Сл. паўн.-зах., Жд. 2). с. 169

Ды́біцца ’тапырыцца, станавіцца дыбам’ (БРС). с. 169

Ды́бы ’хадулі; доўгія ногі’ (БРС). Гл. ды́ба́ць. с. 169

Дыва́н₁ ’дыван, пакрывала на ложак’ (Сцяшк., Сцяц. Нар., Сл. паўн.-зах., Шатал.), ’дыван’ (БРС). с. 169

Дыва́н₂ ’мяккая мэбля на спружынах' (Сцяшк.). с. 169

Дыва́н₃ ’дыван, дзяржаўная рада ; Турцыі; месца пасяджэнняў; збор арыентальных твораў’ (ТСБМ). с. 169

Дывано́вы, прыметнік ад дыва́н₁ (БРС). с. 170

Дыверса́нт ’дыверсант’ (БРС). с. 170

Дыґа́ты, ды́ґусь ’цыбаты’ (Сцяц.). Гл. ды́ґусь. с. 170

Ды́ґаць ’моцна біцца (пра сэрца)’ (Сцяц.). с. 170

Ды́гля ’высокая, худая жанчына’ (Жд. 2). с. 170

Ды́ґусь ’цыбаты, з доўгімі нагамі’, таксама дыґа́ты (Сцяц., Сл. паўн.-зах.: ’высокі’). с. 170

Ды́далем ’прахам’ («Хай яно дыдалем пойдзе!», Шат.), ды́далам ’у беспарадку’ (Сл. паўн.-зах.). с. 170

Дызентэ́рыя ’дызентэрыя’ (БРС). с. 170

Дыктава́ць ’дыктаваць’ (БРС). с. 171

Дыкта́тар ’дыктатар’ (БРС). с. 171

Дыктату́ра ’дыктатура’ (БРС). с. 171

Дыл, дыло́к ’самая мяккая мука пры сеянні, парашок’. с. 171

Ды́лда ’высокі, непаваротлівы, нязграбны чалавек’, засведчана ў Вілен., Ковен., Гродз. Мін. губ. (Нас.), ’высокі, сутулаваты’ (Шат.), ’даўгавязы чалавек’ (Бяльк.), ’высокі худы чалавек’ (Касп.); с. 171

Дылета́нт ’дылетант’ (БРС). с. 171

Дылёўка ’тоўстая дошка’. Гл. ды́ля. с. 172

Ды́лі ’ калі’ (Касп.). Няясна. с. 172

Дыліжа́нс ’дыліжанс’ (БРС). с. 172

Ды́ля ’адна з дзвюх рам варштата’ (Сцяц.), ’тоўстая дошка’ (БРС, Шат., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.; Шатал.: дыль). с. 172

Ды́мба ’высокі, нязграбны чалавек’ (Сл. паўн.-зах.). с. 172

Ды́мніца, назва расліны (БРС) с. 172

Ды́нда ’гультай’ (Сл. паўн.-зах.). с. 172

Ды́ні ’пахвіны’ (Сл. паўн.-зах.). с. 173

Дыплама́т ’дыпламат’ (БРС). с. 173

Дырва́н ’аблога’. (Гарб.) Гл. дзірва́н. с. 173

Ды́рда ’дзяўчынка-гарэза, якая выйшла з дзіцячага ўзросту і бегае ў кароткай кашулі’, ’чалавек высокага росту і асабліва той, хто мае доўгія ногі’, ды́рдас ’хлопчык-гарэза, які выйшаў з дзіцячага ўзросту і бегае ў кароткай кашулі’ (Нас.). с. 173

Ды́рса ’расліна каласоўнік, Bromus secalinus L.’ с. 174

Дырыжа́бль ’дырыжабль’ (БРС). с. 174

Дырэ́ктар ’дырэктар’ (БРС). с. 174

Дысерта́цыя ’дысертацыя’ (БРС). с. 174

Дыску́сія ’дыскусія’ (БРС). с. 174

Дыспано́ўка ’распараджэнне’ (Нас.). с. 175

Дыспансе́р ’дыспансер’ (БРС). с. 175

Дыспе́тчар ’дыспетчар’ (БРС). с. 175

Дысцыплі́на ’дысцыпліна’ (БРС). с. 175

Ды́тка ’пабочны заработак’ (Сл. паўн.-зах.). с. 175

Ды́хавіца ’дыхавіца (у людзей, коней)’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Сцяшк.). с. 175

Ды́хаць ’дыхаць’ (БРС, Нас., Касп., Шат.). с. 175

Ды́хля ’дрыгва, зыбкае балота’ (Яшкін). с. 175

Дыхля́к ’слабасільны чалавек’ (Шат ). с. 175

Дыхт, ды́хта ’фанера’. Гл. ды́кта. с. 175

Дыхто́ўны ’моцны (пра матэрыял)’ (Нас.), дыхтоўны (БРС). с. 175

Дыхце́ць₁ ’пахнуць’ (БРС, Сл. паўн.-зах.), ’смярдзець’ (Сл. паўн.-зах.). с. 176

Дыхце́ць₂ ’уздувацца; няшчыльна прылягаць’ (Сл. паўн - зах.). с. 176

Ды́шаль ’дышаль’ (БРС, Касп., Шат., Сцяшк.), ды́шла ’тс’ (Бяльк.). с. 176

Дыя́мент ’дыямент’ (Нас., Касп.), дыяме́нт ’тс’ (БРС). с. 176

Дыяме́нтавы ’дыяментавы, алмазны’ (БРС). с. 176

Дэ́баць ’ісці, дыбаць’ (Сцяц., Бяльк.). с. 177

Дэ́ґель ’птушка з доўгімі нагамі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 177

Дэграда́цыя ’дэградацыя’ (БРС). с. 177

Дэгуста́цыя ’дэгустацыя’ (БРС). с. 177

Дэду́кцыя ’дэдукцыя’ (БРС). с. 178

Дэзерці́р ’дэзерцір’ (БРС). с. 178

Дэзінфе́кцыя ’дэзінфекцыя’ (БРС). с. 178

Дэ́ка, дэ́ко ’дэкаграм’ (Сцяц.). с. 178

Дэкада́нс ’дэкаданс’ (БРС). с. 178

Дэкальтэ́ ’дэкальтэ’ (БРС). с. 178

Дэкара́цыя ’дэкарацыя’ (БРС). с. 178

Дэ́кі ’саматканыя коўдры’ (Сл. паўн -зах.). с. 178

Дэкламава́ць ’дэкламаваць’ (БРС). с. 178

Дэкларава́ць ’дэклараваць’ (БРС). с. 179

Дэклара́цыя ’дэкларацыя’ (БРС). с. 179

Дэлега́цыя ’дэлегацыя’ (БРС), дэлега́т (БРС), с. 179

Дэмабіліза́цыя ’дэмабілізацыя’ (БРС). с. 179

Дэмакра́тыя ’дэмакратыя’ (БРС). с. 179

Дэманстра́цыя ’дэманстрацыя’ (БРС). с. 180

Дэ́нка ’дошка, на якой рэжуць сала’ (Сцяшк.), дэ́нко ’круглая драўляная накрыўка да бочкі’ (Сцяшк.). с. 180

Дэ́нко ’круглая драўляная накрыўка да бочкі’ (Сцяшк.). Гл. дэ́нка. с. 180

Дэ́нтка ’камера веласіпеда’ (Сцяц., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). с. 180

Дэ́нца ’драўляная дошчачка, на якой крышаць сала, цыбулю’ (Шатал.). Гл дэ́нка. с. 180

Дэ́раш ’конь пэўнай масці’ (БРС), дэ́раш, дэ́рэш ’конь любой масці з прымессю іншага колеру’ (Сл. паўн.-зах.). с. 181

Дэ́рба ’жанчына высокага росту з тонкімі доўгімі нагамі’ (Жд. 1). с. 181

Дэ́сань ’узор’ (БРС), дасэ́ні ’ўзор ткання ў выглядзе ромбаў’ (Шат.), дэ́сэнь (Сл.паўн.-зах.), дысэ́ні (Жд. 1). с. 181

Дэтанава́ць ’збіваць з толку, перабіваць; бянтэжыць’ (Нас.). с. 181

Дэўж ’даўжыня’. Гл. дэ́ўжар. с. 181

Дэ ́ўжар ’далечыня’ (Сцяшк.), ’надта доўгі’ (Сцяц.). с. 181

Дэфензы́ва ’контрразведка ў буржуазнай Польшчы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 182

Дэ́чыць₁ ’крочыць; хутка рабіць’ (Сл. паўн.-зах ). с. 182

Дэ́чыць₂ ’гаварыць недарэчнае, бубніць; казаць адно і тое ж’ (Сл. паўн.-зах.). с. 182

Д`ябал ’д`ябал’ (БРС, Сцяшк., Нас., Шат., Сл. паўн.-зах). с. 182

Дяхто́ль ’дзяцел’ (Сл. паун.-зах.). с. 182

Евор ’дзіцячая гульня (дзеці ходзяць парамі)’ (ТС). с. 183

Егі́пта ’пагібельнае месца, зайздросны чалавек’ (ТС). с. 183

Едва́б ’шоўк’ (Нас., Шат , Касп., Сцяшк., Шпіл., Шн.), с. 183

Е́дкі ’які раз`ядае, з`едлівы’ с. 183

Еднасць ’адзінства’ (БРС, ТСБМ, Яруш.) с. 183

Една́ць папа ́ ’дамаўляцца аб вянцы’ (Рам.) с. 183

Едранец, едрынец, ядранец ’Pimpinella saxifraga’ (Кіс ). с. 183

Е́дрыністы ’поуны колас (збожжа)’ (Шн.) с. 183

Е́жа ’тoe, што ядуць i п`юць, прадукты харчавання’ (ТСБМ). с. 184

Ез ’перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ, з праходам, у якім расстаўляюць нерат’ (БРС, Шат., Серб., Горб., Бяльк., Кірн., Мат. AC, Янк. I, ТС) (гл. таксама яз), с. 184

Еката́ць ’галасіць, вішчаць, скавытаць’ (БРС, ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат., Касп., Жд. 3) с. 184

Е́каць (пра гукі авечак) (ДАБМ), да ёкаць (гл.). с. 184

Ельмо́жня ’міласціна’ (Шн.) с. 184

Е́льніца ’Abies Dietr.— alba Mill, піхта белая’ (Кіс.), да ёлка (гл.). с. 184

Еляк ’казадой’ (Сержп. Грам.), с. 184

Е́мя ’ежа, харчы’ (Касп., Шат., Гарэц., Бяльк.). с. 185

Е́міна ’харчовыя прадукты’ (Гарэц., Др.-Падб.) (гл. е́мя). с. 185

Ендала́ ’вялікая нарасць або пухліна́ (ТСБМ); с. 185

Е́нза ’які любіць укалоць, задзірака’ (Нас.). с. 185

Е́нчыць ’жаласна стагнаць, ныць, назойліва прасіць аб чымсьці’ (БРС, ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Бяльк., СБГ, Яруш., Мядзв., Клім., Бір. Дзярж.) с. 185

Е́рша ’нерат без унутранай гарлавой адтуліны, нібы доўгі конус’ (Дэмб.), ершоўка ’такі ж нерат меншага памеру для лоўлі яршоў’ (Дэмб.). с. 185

Е́ўна ’крыкун, гарлапан’ (Бір. Дзярж.). с. 185

Ёгліць ’вельмі хацець’ (Жд. 2). Гл. ягліць. с. 186

Ёдка ’холадна і вільготна’ (Бяльк., ТСБМ), ёдкі ’пранізліва халодны’ (напр., аб вадзе) (Мат. Гом.), ёдка ’балюча ад холаду; колкі мароз’ (Гарэц., Др.-Падб.). с. 186

Ёкаць ’ёкаць’ (БРС, ТСМБ), ’ікаць’ (Нас., Шат., Касп., Бяльк., Яруш., Гарэц.), с. 186

Ёлап ’неўрадлівая пясчаная глеба’ (Нар. сл.), магчыма, да ёлуп (гл.). с. 186

Ёлка (Кіс. Шат., Касп. ТСБМ, Бяльк., Сцяшк., Яруш, БРС) ’ёлка, Рісеа excelsa Link’ (гл. таксама яліна) с. 186

Ёлкасць ’горыч’ (Янк. III, Яруш.), рэгулярна да ёлкі (гл.). с. 186

Ёлкі ’ёлкі, горкі’ (БРС, ТСБМ, Нас., Касп.. Шат., Бяльк., Сцяшк , Янк. II, Янк. Мат., Гарэц., Яруш.). с. 186

Ёлуп , ёлоп ’дурань, асталоп, бесталковы тупы чалавек’ (БРС, ТСБМ, Нас., Шат , Касп., Бяльк., Мядзв., Яруш., Гарэц., Бір. Дзярж.). с. 187

Ёлупень ’дурань, асталоп’ (Бяльк., БРС, ТСБМ, Бір. Дзярж., ТС) с. 187

Ёмка ’чапяла’ (БРС, ТСБМ, Шат., Сцяшк., Мат. Гом., Шатал., Шн., Выг., Янк. I, БДА, Маш.). с. 187

Ёмкі₁ ’зграбны, спрытны, зручны’ (БРС, ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Бяльк., СБГ, Мат. Гом., Мядзв., Жд. 1, Марц., Янк. III). с. 187

Ёмкі₂ ’ёмісты, вялікі, ладны’ (ТСБМ, Шат., Мат. Гом., Яруш.). с. 188

Ён, яна, яно ’асабовы займеннік 3-й ас.’ с. 188

Ёрбалка ’бервяно, на якое кладзецца столь’ (Касп.). с. 188

Ёрзаць, ёрзацца ’неспакойна сядзець, круціцца’ (БРС, ТСБМ, Шат., Нас., Касп., Бяльк., ТС), ёрза ’непаседлівы чалавек’ (Мат. AC, 3 нар. сл.). с. 188

Ёрш ’Асеrina cernua L.’ (ТСБМ). с. 188

Ёсць ’форма дзеяслова быць’ (ТСБМ). Спарадычна ё, ёсь. с. 188

Ёўня ’будынак для сушкі снапоў’ (БРС, ТСБМ, Нас., Шат., Янк. II, Касп., Гарэц., Бяльк., Шн., ДАБМ). с. 188

Ёўдзіцца ’ўладжвацца, уладкоўвацца’ (Мядзв.). с. 189

Ёўзнуць ’уцячы’ (Выг.) да ёўзацца (гл.). с. 189

Ёўзацца ’неспакойна сядзець, рухацца ўвесь час’. с. 189

Ёўкало ’дзіцячая назва івалгі’ (ТС). Гл. ёўчык. с. 189

Ёўкнуць ’шуснуць, праваліцца пад лёд, у «акно» на балоце, на дрыгве’ (Янк. II). с. 189

Ёўчык ’сініца (?)’ (Мат. Гом.). с. 189

Ёцка ’маленькае парася’ (Шат.). с. 189

Ёшка ’сквапная дурніца’ (ТС). с. 189

Ж, жа часціца, злучн. супр., далуч. с. 190

Жа́ба₁ ’земнаводная жывёліна’ (ТСБМ). с. 190

Жа́ба₂ ’хвароба горла’ (Бяльк., Шат.). с. 190

Жа́ба₃ ’дэталь у плузе для прымацавання паліцы і ручак’ (Шатал.), жа́бка ’рэгулятар мельнічных жорнаў’ (Касп., Сцяшк. МГ, Шатал.). с. 191

Жа́ба₄ ’загана ў палатне, калі ўток слаба прыбіты бёрдам’ (Нар. слова, 253; Влад., 210). с. 191

Жа́ба₅ ’карабатае месца на астрыі касы’ (Жд. 1). с. 191

Жа́ба₆ ’адмоўная назва дзяцей’ (ТСБМ), жабянё, жабу́цька, ’малая жаба, дзіця’ (Шат.), жа́біца, жабу́ха ’рабая, маршчыністая жанчына’ (Нас). с. 191

*Жабанець, жэбоніты ’бубнець, ціха і невыразна гаварыць’ (пін., Нар. лекс., 107). с. 191

Жабе́ніцца ’ўпірацца, калі просяць’ (Бяльк.), ’раздумваць’ (Жд. 3), жабіня́ць, жабіня́цца ’ўпірацца’ (Бяльк.). с. 193

Жа́біць ’перагінаць’ (Юрч., Яўс.), жа́біцца ’моршчыцца, набываць бугрысты выгляд’ (ТСБМ). с. 193

Жабка₁ памянш. да жа́ба₁-4 (гл.). с. 193

Жа́бка₂ ’падкоўка на абутку’ (зэльв., Жыв. сл, 141). с. 193

Жа́бка₃ ’гатунак школьнага пяра’ (ТСБМ). с. 193

Жа́бка₄ ’каменьчык, які кідаецца на водную паверхню, а ён падскоквае’ (КЭС). с. 193

Жа́бнік₁ ’пасудзіна для захоўвання жаб’ (ТСБМ). с. 193

Жа́бнік₂ ’расліна Hydrocharis L. (парэз), водарасць, якая свабодна плавае’. с. 193

Жа́бнік₃ ’від шчупака’ (навагр., Жыв. сл., 9). с. 194

Жа́бры, жэбры ’жабры’ (Нас., Бяльк., Шат.), зя́бры (Касп., Яўс.), шчы́бры (Нас.). с. 194

Жа́брыца ’расліна Seseli L.’ (Кіс.). с. 195

Жабуры́нне ’жабіна ікра’ (ТСБМ), ’раска’ (Шатал.), ’водарасці’ (Яшкін), жабе́рнік ’тс’ (Шатал., Жыв. сл., 23), жабе́р ’раска; стаячая, пакрытая плесенню вада з сапрэўшымі водарасцямі; студзяністыя водарасці’ (Яшкін, Нар словатв., 97). с. 195

Жава́ка ’жвачка’ (глус., Янк. II). Гл. жва́ка. с. 195

Жава́ла ’першая пара сківіц у ракападобных, мнаганожак, насякомых’ (ТСБМ). с. 195

Жа́варанак₁ , жаўранак, жаўру́к (ТСБМ), жарва́нак (Мат. Гом.) ’птушка Alaudidae’. с. 196

Жа́варанак₂, жа́ўранак, жаўру́к ’булачка, што выпякаецца 9(22) сакавіка’ (Нас.). с. 196

Жаві́на, жаві́ны, жаві́кі ’ажына’ (Кіс., Касп., Бяльк., Юрч. лельч., Жыв. сл., 210), жаві́ніна ’ягада ажыны’, жаві́ннік ’ажыннік’ (Юрч., Яўс.). с. 197

Жа́га ’пякотка’ (гом., лун., Шатал.) жо́га (Мат. Гом., Бяльк.). с. 197

Жага́ры ’трэскі’ (Сцяшк. МГ), ’тонкія сухія галінкі’ (Зданюкевіч, Лапатаўшчызна), жагу́ры, жагя́ры ’тонкае сучча, лом, трэскі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 198

Жа́гаўка ’шчупак, Esox’ (Мат. Гом., 3 нар. сл., 277), ’непаседа’ (Мат. Гом.), жагла́к ’шчупак’ (Мат. Гом.). с. 198

Жа́гва ’грыб Piptoperus або іншыя з сям`і Роlурoraceae, губа; трут’ (бяроз., Шатал.; тураў., КСТ). с. 198

Жа́гіль ’вочап у студні’ (смаляв., ДАБМ, каментарыі, 809). с. 199

Жагі́ні, жэґе́ні, жэґі́ні, жэґя́ні, жа́ґлі (з выбухным ґ) ’азярод’. с. 199

Жа́гліўка ’пякучая крапіва’ (гарадоц., Нар. лекс., 34). с. 199

Жаґляваць ’веяць (пра вецер)’ (Сцяц.). с. 199

Жа́гляўка ’мурашка’ (Янк. I). с. 199

Жагна́ць ’благаслаўляць’ (ТСБМ). с. 199

Жагну́цца ’сцепануцца, скалануцца ад вельмі гарачай ці халоднай вады’ (навагр., 3 нар. сл., 57). с. 199

Жада́ць ’хацець нешта зрабіць, зычыць’ (ТСБМ). с. 200

Жадзён ’які церпіць нястачу ў самым неабходным’ (ТСБМ) жа́дны ’прагны, скупы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 200

Жа́дзіна, жадзёба, жадню́га ’скнара’ (Сл. паўн.-зах.). с. 200

Жа́дны ’ніякі, ніводны’ (ТСБМ), жо́дны ’тс’ (Багушэвіч). с. 201

Жазло́ ’посах асобай формы, сімвал улады; палачка ў рэгуліроўшчыка вулічнага руху; стрыжань з дужкай пры рэгуліроўцы руху паяздоў’ (ТСБМ). с. 201

Жаке́т ’кароткае жаночае верхняе адзенне’, жаке́тка ’тс’, ’пінжак’ (ТСБМ). с. 202

Жакі ́ ’дзеці, што хадзілі на каталіцкі вялікдзень з вітаннямі і рацэямі па хатах’ (валож., Жыв. сл., 41), ’валачобнікі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 202

Жакт ’жыллёва-арэнднае кааператыўнае таварыства, якое існавала ў 20—30-я гады’ (ТСБМ). с. 202

Жал ’крыўда’ (Бяльк.): «жалу б ні було, каб свой конь стравіў авёс, a то чужэй» (Краснап.). с. 202

Жалаба́ціцца ’выгінацца, карабаціцца’ (Карэліц., Нар. сл., 86). с. 203

Жаламу́сцік ’расліна бружмель, Lonicera L.’ (Касп.), жы́маласць ’тс’ (Кіс.), жаламу́дзіна (Касп., Яшкін), жы́ламаць ’расліна ядловец, Juniperus L.’ (Нас., Юрч ). с. 203

Жалапа́цца ’гарлапаніць’ (карэліц., Нар. сл., 86; Жыв. сл., 70, 78). с. 203

Жалапа́ць ’піць’ (Сцяц.), жолопа́ты ’жэрці, жаваць’ (Клім.), жалуба́ць ’есці’ (чэрв., Жд. 2; жлоб., Жыв. сл., 115), ’піць’ (маладз., Янк Мат., 98; вілейс., Нар. сл., 139). с. 203

Жалдо́бак ’камяк (у ежы)’ (Касп.). с. 204

Жале́за₂ ’жалезная рэч’ (у тым ліку ’свяцільня’) (Сл. паўн.-зах.). с. 204

Жале́зка ’чыгунка’ (пераважна ў мове партызан у 1941— 1945 гг., ТСБМ). с. 204

Жале́знік ’гаршчок’ (шчуч., 3 нар. сл., 42). с. 205

Жале́зніца ’шчотка з металічнымі зубамі для часання лёну’ (мядз., Нар. сл., 59). с. 205

Жале́зы ’пастка’ (докш., Янк. Мат., 138). с. 205

Жале́йка ’музычны інструмент’. с. 205

Жале́тка₁ ’камізэлька’ (Бяльк.; навагр , Нар. сл., 76, 236; Сл. паўн.-зах ). с. 205

Жале́тка₂ ’лязо для бяспечнай брытвы’ (шчуч., 3 нар. сл. 42). с. 206

Жа́лець ’тлець’ (Янк. I, брагін., 3 нар. сл., 156, жыт., Мат. Гом.), ужале́ць, ужале́цца, ужа́ліцца ’ўпрэць, добра зварыцца’ (Юрч., Бяльк Жд. 1; беш., Нар. сл., 97; полац., Вусн. інф. А. Я. Баханькова). с. 206

Жало́ба ’смутак’, ’памінкі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 206

Жало́жнік ’вугал насупраць печы’ (Сцяшк. МГ: «уся пасуда ў нас стаіць у жаложніку») с. 206

Жало́за (Сцяшк. МГ). Гл зало́за. с. 206

Жало́нка ’пасудзіна ў свідравіне’ (ТСБМ). с. 206

Жалу́д ’плод бульбы’ (расон., Шатал.). Акнэнтны варыянт жо́луд (гл.). с. 206

Жалу́дак ’страўнік’ (Сл. паўн.-зах.). с. 206

Жалу́дачак ’частка сэрца’ (ТСБМ). с. 206

Жаль , жа́ласлівы, жа́ласны, жа́ласць, жа́ліцца, жа́льба і іншыя вытворныя (ТСБМ). с. 207

Жальня́ ’могілкі’ (Шпіл.), жальні́к ’тс’ (Яшкін). с. 207

Жаля́зка₁ (ТСБМ), жале́зка (Нас.) ’лязо (нажа, гэбля і г. д.)’. с. 207

Жаля́зка₂ (ТСБМ), жале́зка (Нас.), зале́зка (Байк. і Некр.), зяле́зка (Гарэц.) ’прас’. с. 207

Жалязня́к₁ ’парода, што змяшчае жалезную руду’ (ТСБМ). с. 207

Жалязня́к₂ ’рыдлёўка’ (абл., ТСБМ, Сцяшк. МГ, Сл. паўн.- зах.). с. 208

*Жаме́ра, жоме́ра ’страва з цёртай бульбы’ (мазыр., 3 нар. сл., 163). с. 208

Жаме́рыны ’адходы пасля выціскання соку або алею з чаго-н.’ (ТСБМ), ’адходы ад воску’ (глыб., рагач., 3 нар. сл., 208), ’цвёрдае нясмачнае мяса’ (драг., Нар. лекс., 223). с. 208

Жа́мка ’пернік’ (Мат. Гом., Нар. словатв., 127). с. 208

Жамкі ́ ’ціскі (пчалярскія)’ (вілейс., 3 нар. сл., 208). с. 208

Жамяра́, ’шалупінне’ (Касп.), ’жамерыны’ (полац., Нар. сл., 76, 198), ’адходы ад воску’ (ашмян., 3 нар. сл., 208), ажаме́ры ’жамерыны’ (полац., Нар. сл., 76, 195), жамяру́ха (ашмян.) жэмухі ’адходы ад воску’ (рагач., 3 нар. сл., 208). с. 208

Жамяра́ ’драбяза (пра дзяцей)’ (вілейс., Жыв. сл., 78, 94). с. 209

Жамярва ́ ’галота (пра дзяцей)’ (Сцяц.). с. 209

Жана́цік ’жанаты чалавек; той, хто хоча жаніцца’ (Юрч., Жд. 3). с. 209

Жані́ло ’жаніх’ (зэльв., Нар. словатв., .16). с. 209

Жапе́нь ’кароткая палка’ (Бяльк.). с. 210

Жар ’гарачае вуголле’, ’страснасць, заўзятасць’, разм. ’спёка’, ’гарачка’ (ТСБМ). с. 210

Жара́ ’спёка’, ’гарачка’ (ТСБМ). с. 211

Жарабя́, жарэ́бны, жарабо́к, жарабе́ц, жарэ́бчык, жаро́бка і інш. с. 211

Жарало ́ ’адтуліна (у зямлі, посудзе, дрэве, гармаце)’ (ТСБМ, Нас.), ’крыніца, вірыстае месца на рацэ, вокнішча ў балоце’ (Яшкін). с. 211

Жа́ранікі ’смажаная бульба’ (Мат. Гом). с. 212

Жара́так ’жар у печы’ (Жд. 2, Шатал.). с. 212

Жарла́ты ’абжорлівы’ (Сцяшк. МГ). с. 212

Жарлі́вы ’абжорлівы’ (міёр., Hap. сл., 112). с. 213

Жарлі́ца , жэ́рліца ’рыбалоўная снасць для лоўлі драпежнай рыбы на жыўца’ (ТСБМ). с. 213

Жарло́₁, жерло́ ’абжора’ (Нас.). с. 213

Жарло́₂ ’джала (пчалы)’ (пін., бяроз., Шатал.). с. 213

Жарло́₃, жэрло ’крыніца’ (саліг., Нар. словатв., 108; Яшкін). с. 213

Жарло́чны ’пражэрлівы’ (Жд. 2) с. 213

Жарлюк ’рыба, праглынутая рыбай’ (мазыр., ЭШ, рук.). с. 213

Жарля́ць, пажарляць, жерляць ’есці, жэрці’ (Нас.). с. 214

Жарнасе́к ’чалавек, які робіць і насякае жорны’ (ТСБМ), адкуль і пераноснае ’моцны мужчына’ (Касп.). с. 214

Жа́рнік ’касцёр’ (Мат. Гом.). с. 214

Жа́рнуць ’ударыць з вялікай сілай’. с. 214

Жаро́н ’млынавы камень’, жорны ’ручны млын’ (ТСБМ), жорваны ’жорны’ (Шатал., Мат. Гом., Янк. II). с. 214

Жаро́нка ’што-н. смажанае’ (Сл. паўн.-зах.), ’грыбы смажаныя’, жаранка ’бульба смажаная’ (Мат. Гом.), жа́ренка ’што-н. смажанае’ (Сл. паўн.-зах.). с. 215

Жаро́нкі ’канаплянае шалупінне’ (Касп ). с. 215

Жаро́нцы ’каменьчыкі ў страўніку птушак’ (брасл., Нар. словатв., 134), жаронцы, жаронкі ’страўнік у птушак, пуп’ (Сл. паўн.-зах). с. 215

Жаро́цце ’спёка’ (драг., Нар. словатв., 144). с. 215

Жа́р-пту́шка ’казачная птушка з агністым пер`ем’. с. 215

Жарства ’буйны пясок з дробнымі каменьчыкамі’, лёзн. жаршня́ (Яшкін), жораст (Шат.) ’тс’. с. 216

Жару́шнік ’расліна Rorippa Scop’. (Кіс., 112). с. 216

Жа́ры ’цёмна-чырвоны; жоўта-карычневы; рыжы’ (глуск., Янк II; Сл. паўн.-зах.). Аб масці каня ’краснаваты, руды конь’ (з паясненняў у Сл. паўн.-зах.). с. 216

Жа́рыць₁ ’смажыць’ (Нас., Сцяшк. МГ), ’моцна прыпякаць' (ТСБМ). с. 217

Жа́рыць₂ ’рабіць што-н. заўзята, з азартам’ (ТСБМ), ’моцна біць’ (Касп), ’сцёбаць’, ’моцна ісці (пра дождж)’ (Сл. паўн.- зах.). с. 217

Жарэ́ць ’гарэць’ (Сцяшк. МГ). с. 217

Жасмі́н ’язмін’ (Кіс.). Гл. язмін. с. 217

Жасцёр ’куст або дрэва сямейства крушынавых, Rhamnus L’. (ТСБМ), жасты́рь ’расліна, якая ўжываецца, калі баляць зубы або жывот’ (Нас.), жыстор, жысцёр(ына), жыстар, жысцяр(ына), засцір (Кіс.). с. 217

Жаўква́ ’жоўты пясок, пясчаная зямля пад глебай’ (глуск., Янк. III), жо́лква ’жоўты пясок’ (Лексіка Пал., 100), жаўкле́ц ’жоўты пясок, пясчаная зямля’ (слаўг., Яшкін, 64). с. 218

Жаўкля́к ’жоўты гурок’ (гом., лун., Шатал.; глуск., Янк. III; брагін., Hap. словатв., 127), жаўтля́к (гом., хойн., Шатал.; брагін., Hap. словатв., 127), жаўцяк ’тс’, жаўкля́к перан. ’хворы чалавек’ (Янк. III). с. 218

Жаўкры́нец ’неўрадлівая глеба’ (лун., Шатал.), жоўкрэнец ’пясчаны грунт, пясок’ (пін., Яшкін, 65), жо́вэнец ’жоўтая зямля’ (пін., Hap. лекс., 101), жоўклінец, жоўцінец, жоўрэне́ц (палес., Выг. дыс.). с. 218

Жаўла́к₁ ’зацвярдзенне, пухліна’, ’акруглы кусок мінералу’, жевла́к ’тс’ (Нас.). с. 218

Жаўла́к₂ ’чарапаха’ (Багушэвіч, Map. дыс., 175). с. 219

Жаўла́ць ’крычаць’ (Мат. Гом.), жаўні́ць ’паўтараць адно і тое’ (Касп.), жаўр(іе)ти ’размаўляць, жартаваць’ (Бес.). с. 219

Жаўна ́ ’чорны (і зялёны) дзяцел; Dryocopus martius’, жолна́. с. 220

Жаўне́р ’польскі салдат’ (ТСБМ), ’салдат’ (БРС). с. 221

Жа́ўранка, жаўронак (Гом.). Гл. жа́варанак₁. с. 221

Жаўтапёс, жаўтёпасак ’пясчаная глеба’ (Шат.), жаўтопёсок (Мат. Гом.), жаўтапесак (глус., Янк. II) ’тс’. с. 221

Жаўтапу́зік ’від бязногай яшчаркі’. с. 221

Жаўта́чка ’жаўтуха (хвароба)’ (гом., глус., Янк. III; мядз., Жыв. сл., 41). с. 221

Жаўткі ́ ’ўнутраныя органы (ныркі, печань, кішэчнік, страўнік)’ (клец., Нар. лекс., 207). с. 222

Жаўту́ха₁ ’жоўтая афарбоўка скуры, вочных склераў і г. д.; хвароба, што яе выклікае’. с. 222

Жаўту́ха₂ ’грыб зялёнка, Tricholoma flavovirens’ (Мат. Гом.), жовтушка ’нейкі ядомы грыб’ (камян., Жыв. сл., 188). с. 222

Жаўты́р, жаўту́шка ’амялушка, Bombycilla garrulus’ (Мат. Гом.). с. 222

Жаўце́нь ’кветка жоўтага колеру, жаўтушнік, Erysimum L.’ (Бяльк.). с. 222

Жаўця́к₁ ’жоўты пясок’ (ТСБМ). с. 222

*Жаўця́к₂, жовтя́к, жовте́к ’грыб махавік, Xerocomus’ (камян., драг., Жыв. сл., 189, 190). с. 222

Жа́ціцы ’жаночыя асобіны канапель’ (Сл. паўн.-зах.). с. 223

Жаць₁, жну ’убіраць расліны, зразаючы сцёблы’. с. 223

Жаць₂, жму ’ціснуць, праць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 223

Жа́чка ’жняярка’ (Юрч.), ’жняя’ (Сл. паўн.-зах.; Выг. дыс., 33). с. 224

Жбанкі́, жбано́чкі ’гарлачыкі жоўтыя, Nuphar’ (Кіс., Сл. паўн.-зах.; Нар. лекс., 217). с. 224

Жбунт ’звязка, скрутак’ (КСТ). с. 224

Жбурыць ’моцна біць’ (лельч., Нар. лекс., 240), жбурну́ць ’кінуць вобземлю’ (клец., Жыв. сл., 180). с. 224

Жва́ка, жва́чка ’ежа (або нейкі прадмет), што шматразова перажоўваецца’ (ТСБМ). с. 224

Жвала ’васкавая залоза ў пчалы’ (палес., Лексика Пол., Шатал.). с. 225

*Жвары́га, жворы́га ’надакучлівы чалавек’ (іван., Нар. лекс., 195). с. 225

Жві́нда ’чалавек, які бурчыць і ные’ (навагр., Нар. сл., 9), жвіндыць ’абаграваць’ (усх.-маг., Бяльк.), жві́ндзіць ’бедаваць’ (карэліц., Марц.). с. 225

Жві́ны ’высмактаныя рэшткі перажаванай ежы’ (Нас.). с. 225

Жвір ’буйназярністы пясок’. с. 225

Жвот ’жывот’, жваці́сты ’з вялікім жыватом’ (гродз, 3 нар. сл., 32). с. 226

Жвя́каць ’шумна перажоўваць’ (ТСБМ). с. 226

Жвяле́ць ’жвавець’ (мсцісл., Юрч.) і вытворныя жвяла, жвялей, жвяласць. с. 226

Жвялёк ’скрутак’ (мсцісл., Юрч. Фраз. 2). с. 226

Жвялі́ць ’бяззуба, комкаючы есці’ (мсцісл., Юрч. Сін., 80), жвяль, жвель ’выклічнік пра павольную яду’ (мсцісл., Нар. лекс., 175). с. 226

Жвя́нькала, жвенькала (націск — ?) ’пляткар’ (маг., Бяльк., Юрч., Яўс.). с. 226

Жвя́нькаць ’надакучаць размовамі, ляніва гаварыць’, жве́нькаць ’пляткарыць, балбатаць’ (маг., Бяльк. Юрч., Яўс.), жвянь, жвяньк ’выклічнік пра надакучлівыя размовы’ (мсцісл., Hap. лекс., 175). с. 227

Жгель ’выклічнік для абазначэння ўдару’ (полац., Нар. лекс., 26), джгель. с. 227

Жгерну́ць ’куснуць, пекануць (пра ката)’ (КСТ). с. 227

Жгіў-жгіў ’гукапераймальны выклічнік, які імітуе гук пілы’ (полац., Нар. лекс., 22) с. 227

Жгут ’скручаны кавалак матэрыялу’. с. 228

Жгу́чка ’крапіва’ (Бяльк.). с. 228

Жда́нкі ’ўсё, падрыхтаванае да прыёму госця’ (Нас.), ’тое, чаго чакаюць’ (ТСБМ). с. 228

Ждаць ’чакаць’ (ТСБМ, Нас.). с. 228

Жлоб₁ ’жолаб’ (смаргон. Шатал.). с. 228

Жлоб₂ ’скнара’ (хойн., Шатал.). с. 229

Жло́каць, жлокта́ць ’піць, хлябтаць’ (Нас.). с. 229

Жлудзь ’картачная масць’ (Нас.). с. 229

Жлу́кта₁ ’драўляная пасудзіна’. с. 229

Жлу́кта₂ ’той, хто многа п`е’ (ТСБМ). с. 230

Жлу́кціць₁ ’запарваць бялізну’ (Нас., Сл. паўн.-зах). с. 230

Жлу́кціць₂, жлуктаць ’многа піць’ (ТСБМ). с. 230

Жлябо́ўка ’распусніца’ (Касп.). с. 230

Жма́ка ’вільготнае месца на лузе’ (мядз., Нар. сл., 9). с. 230

Жмаць ’ціснуць’ (Касп., Сл. паўн.-зах.), жмяць ’прыціскаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 230

Жме́ня, жмяня́ (Сл. паўн.-зах.). с. 230

Жмі́нда ’скнара’ (ТСБМ), жмы́нда (Касп.), жмы́ндала (мядз., Нар. сл , 67) ’той, хто плявузгае’, жмі́нда ’скнара’ ’пляткар’ (бялын., Янк., Мат., 23), жмі́нда ’той, хто бурчыць’ (лях., Янк. Мат., 123). с. 230

Жмі́ндзіць ’есці’ (гродз., Сцяц.), ’пляткарыць’ (лях., Янк. Мат, 123), ’муштраваць’ (клец., Жыв. сл., 180), жмі́ндыць ’плявузгаць’ (бялын., Яўс.). с. 231

Жмодзь ’саранча, навала’ (КСТ). с. 231

Жмо́тка ’позыў (пры паносе)’ (Сл. паўн.-зах.). с. 231

Жмуля́каць ’чмякаць’ (Касп.). с. 231

Жму́ра ’той, хто жмурыць вочы; каты’ (Нас.). с. 231

Жму́ркі ’назва гульні’ (ТСБМ; гродз., Нар. словаўтв., 256), жму́ркі, зму́ркі ’частаванне на другі, трэці дзень пасля хрэсьбін’ (пухав., бярэз., Жд.). с. 231

Жмуро́ю ’разам, у сукупнасці’ (Віл., Сл. паўн.-зах). с. 232

Жму́рыць ’прыплюшчваць вочы’. с. 232

Жмут₁ ’скрутак, камяк’, жмук ’тс’ (Янк. III), жмак ’тс’ (Янк. III, Сл. паўн.-зах.), жмах ’тс’ (Абабурка). с. 232

Жмут₂ ’скнара’ (Бялын., Янк. Мат., 23; Яўс.; міёр., 3 нар. сл., 290), жмот ’тс’ (Яўс.), жмуціла (міёр., 3 нар. сл., 290). с. 232

Жмух ’жменя’ (драг., Нар. словатв., 144). с. 233

Жмуха́ ’жамерыны’ (драг., Нар. словатв., 144), жмух, жмуха́, жмы́ха́, жмі́ха ’тс’ (Сл. паўн.-зах.), жмых, жмы́ка ’тс’ (Мат. Гом.), жма́кі ’тс’ (Касп., Абабурка). с. 233

Жму́ціць ’скупіцца’ (Бялын., Яўс.). с. 233

Жмы́хаць ’мыць бялізну’ (расон., Шатал.), жма́хаць ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). с. 233

Жне́ўнік , жніўнік ’іржышча’ (Абабурка, Шатал., Жд. 3, Жыв. сл., 210). с. 233

Жнец (ТСБМ), жэне́ц (Сл. паун.-зах.). с. 234

Жніво ́ жніва ’уборка збожжа; ураджай’ (ТСБМ), жнітво́ (в.-дзвін., Шатал.). с. 234

Жні́ўнік ’ліпеньскі баравік’ (мазыр., Жыв. сл., 210). с. 234

Жо́га ’пякотка’ (Бяльк., Мат. Гом.). Гл. жа́га. с. 234

Жо́лаб ’прадаўгаватае паглыбленне; карыта’. с. 234

Жо́луд ’плод дуба’, жолудзі, жалу́дка ’картачная масць’ (Нас.). с. 235

Жом ’жамерыны’ (дзятл., Сл. паўн.-зах.). с. 235

Жонд ’дзяржава, урад’ (Сл. паўн.-зах ). с. 235

Жо́ндла ’джала’ (ашм., 3 нар. сл., 208; воран., іўеў., Сл. паўн.-зах.). с. 235

Жондзіць ’гатаваць страву’ (клец., Жыв. сл., 180). с. 235

Жо́нка, жына́ (Бяльк.), жынка (Сл. паўн.-зах.). с. 235

Жор ’перыяд, калі рыба кідаецца на яду’ (ТСБМ). с. 236

Жо́ра ’жарабя’, жо́ря (Бяльк.). с. 236

Жо́рван, жо́рваны ’жорны’ (Мат. Гом.). Гл. жаро́н. с. 236

Жо́ржкі ’гульня хлопчыкаў — бабкі’ (гродз., Нар. словатв., 260). с. 236

Жо́рсткі (ТСБМ), жо́сткій (Нас.). с. 236

Жостры ’хуткі, спрытны’ (Песні сямі вёсак), жо́сткі ’шустры’ (Нас., Касп.). с. 237

Жо́ўкнуць ’рабіцца жоўтым, жаўцець (пра зеляніну)’ (ТСБМ). с. 237

Жоўць₁ ’жоўта-зялёная горкая вадкасць, якую выдзяляе печань’, перан. ’злосць’. с. 238

Жоўць₂ ’жоўтая фарба, жоўты колер’. с. 238

Жох₂ ’костка ў гульні’ (грозд., Нар. словатв., 269). с. 239

Жох₃ ’выклічнік, што ўказвае на раптоўнасць’ (полац., Нар. лекс., 26). с. 239

Жрэц ’свяшчэннаслужыцель язычніцкай рэлігіі’. с. 239

Жубрава́ць ’доўга старанна працаваць’, ’выпрошваць’ (Юрч.). с. 239

Жуві́кшч ’шнуры для замацавання ніта’ (Сл. паўн.-зах.). с. 240

Жуда́₂ ’дзеці’ (навагр., Нар. словатв., 43). с. 241

Жудзе́ць ’дакараць, лаяць, павучаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 241

Жужа́к ’вялікая муха, якая кусае летам скаціну’ (черв., Нар. лекс., 63), ’авадзень’, ’хрушч’, ’гнаявік’, ’вадзяны жук’ (Сл. паўн.-зах.). с. 241

Жу́жалка₁ ’жабянятка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 241

Жу́жалка₂ ’чарнявая жанчына’ (Жд.). с. 241

Жу́жалкі ’частка кумпяка (бядра)’ (Сл. паўн.-зах.). с. 242

Жу́жаль₁ ’драпежны начны жук, Carabidae’ (ТСБМ). с. 242

Жу́жаль₂ ’шлак; гразевая або гнаявая жыжка’ (ТСБМ), ’крохкая парода’ (глус., Янк. III), ’гразь, жабурынне, лёк’ (Сл. паўн.-зах.), жу́жаля ’бруд у вадзе’ (Яўс.). с. 242

Жу́жаль₃ ’расліна куколь, Agrostemma githagos’ (Сл. паўн.- зах.). с. 243

Жу́жла ’жук’ (Сл. паўн.-зах.). с. 243

Жу́жма₁ ’вялікая колькасць’ (чавус., Нар. сл., 132), ’стос, шмат’ (Мат. Гом.), жу́шмо ’сноп, некалькі жмень (ільну, канапель)’, (Лексика Пол., 211—212), ’мера льну, вязка, вялікая колькасць’ (Сл. паўн.-зах.), жу́шма ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). с. 243

Жу́жма₂ ’неахайная жанчына’ (Сл. паўн.-зах.). с. 243

Жужу́лачкі ’самаробныя цацкі з касцей, у якіх прадоўбваюць дзірачкі і ўцягваюць нітачкі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 243

Жужэ́ць ’гусці’ (Сл. паўн.-зах.). с. 244

Жузне́ць, жузніць ’жаваць, бурчаць’, жузня́ ’той, хто бурчыць’ (Сл. паўн.-зах.), с. 244

Жук₁ ’від насякомага’ (ТСБМ), мн. л. жукарэ (Сл. паўн.- зах.). с. 244

Жук₂ ’пранырлівы чалавек’ (ТСБМ). с. 244

Жуко́віна ’персцень’ (Сл. паўн.-зах., Жд., Шат., Жыв. сл., 149), жыко́віна (Шат.; бяроз., Шатал., жыт., Лексіка Пол., 286). с. 244

Жула́н ’птушка сям. саракушавых, Lanius cristatus’ (БелСЭ). с. 245

Жулёмак ’некалькі жмень ільну’ (беш., Нар. сл., 94). с. 245

Жу́лік ’дробны злодзей’ (ТСБМ), жульма́н ’тс’ (Сл. Паўн.- зах.). с. 245

Жуль-жуль-жуль ’выгук для падзывання авечак’ (міёр., Шатал.). с. 245

Жу́ляць ’тлець’ (стаўб., Hap. сл., 76, 86). с. 246

Жу́мрыць ’хрупаць (есці)’ (КСТ), кобр. жо́мраты ’павольна есці, жаваць’ (Жыв. сл., 100). с. 246

Жупа́н ’даўнейшае верхняе мужчынскае адзенне’ (ТСБМ), жу́піца ’тс’ (Сл. паўн.-зах.), жу́па́ ’дзіцячая вопратка’ (КСТ). с. 246

Жу́парыць, жупорыты ’есці марудна, многа’ (Сл. паўн.- зах.). с. 246

Жу́пел ’гарачая смала’, ’пужала’ (ТСБМ). с. 246

Жу́піць ’размаўляць’ (ТСБМ). с. 247

Жур ’негусты аўсяны кісель’ (ТСБМ), журы́ха ’тс’, журэнька ’ўха’ (Касп.), жур ’назвы розных рэдкіх страў’ (Сл. паўн.- зах.). с. 247

Жура ́ ’цура’ (Шат.), ’кісель’ (Сл. паўн.-зах.). с. 247

Жураве́ль₁ ’птушка Grus grus’, жура́ў (ТСБМ), жураве́й (зэльв., Сцяц.), жо́равель, жура́ўль жораў (Сл. паўн.-зах.). с. 247

Жураве́ль₂ ’прыстасаванне пры калодзежы для даставання вады’, жура́ў (ТСБМ). с. 248

Жураве́ль₃, жура́ў ’бутэлька на 3 літры’ (Мат. Гом.). с. 248

Жураві́на , журавіны ’ягада Oxycoccus’ (ТСБМ), жураўлі́ны (Сл. паўн.-зах.; гродз., Нар. лекс., 42, 158), журахлэны (камян., Бел. мова і літ. у ВНУ, 1971, с. 203). с. 248

Журало́ ’ручай’ (Гом., Янк. I). Гл. жарало́. с. 249

Жура́ўка₁ ’калодка з адтулінай (дзіркай) у верхнім камені жорнаў, у якую ўстаўляецца млён’ (Сл. паўн.-зах.; свісл., Шатал.), ’выемка ў ткацкім станку, куды закладаецца навой’ (петрык., Шатал.). с. 249

Жура́ўка₂ ’дзіцячая гульня’ (Бяльк.). с. 249

Жу́раць ’прыгараць, абвуглівацца’ (Шат.), журэ́ць ’тлець, слаба гарэць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 249

Журба́₂ ’гнаявая жыжка’ (Сл. паўн.-зах). с. 250

Жу́ржа₁ ’дзіцячая цацка: косць з парасячай ці авечай нагі, у якой пракручваецца дзірка, у дзірку зацягваецца нітка. Нітку накручваюць і расцягваюць; расцягваючыся, нітка раскручваецца і прыводзіць у рух костачку. Костачка круціцца і вурчыць, «журжыць»’ (Бяльк.). с. 250

Жу́ржа₂ ’распусніца’ (Бяльк.), ’непаседлівая жанчына’ (Юрч., Нар. вытв. сл.). с. 250

Жу́рка ’пэўныя гатункі негустой стравы’ (Сл паўн.-зах., Шатал.),’гнаявая жыжка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 251

Журма́н ’хітрун’ (Сл. паўн.-зах). с. 251

Журна́л ’кніга запісаў’, у пачатку XX ст таксама ’часопіс’ (Гіст. лекс., 264). с. 251

Журча́ць, журчэць ’цурчаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 251

Журы́цца ’сумаваць’, журы́ць ’дакараць’, журлівы. с. 251

Журэ́ць ’разгарацца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 252

Жухаце́ць ’гарэць, свяціць’ (клец., любан., Жыв. сл.). с. 252

Жу́хаць₁ ’рэзка кідаць’ (Юрч., Нар. вытв. сл.). с. 252

*Жуха́ць₂, жуха́ты ’мыць, праць, церці’ (Клім.). с. 253

Жу́хлы ’нясвежы, няяркі’, жу́хнуць ’рабіцца жухлым’ (ТСБМ). с. 253

Жучкі ́ ’сухія скваркі’ (мядз., Нар. сл., 59). с. 253

Жучо́к ’шпілька для валасоў’ (валож., Жд.). с. 253

Жу́чыць ’дакараць’ (Нас., Сл. паўн.-зах.). с. 253

Жушмень ’быльнёг’ (мсцісл., Юрч., Слова, 257, без націску). с. 253

Жу́шчэрыць ’жаваць’ (Мат. Гом.). с. 254

Жыбінце́й ’прыстасаванне для асвятлення лучынай’ (Сл. паўн.-зах.). с. 254

Жыбу́лька ’зябер, расліна Galeopsis L.’ жабор ’тс’, ’асцюк’ (Сл. паўн -зах.). с. 254

Жыбуры́₁ ’жабурынне’ (Сл. паўн.-зах.). с. 254

Жыбуры́₂, жабуро́к, жыбуркі. жабэ́ркі ’кавалкі дрэва, цуркі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 254

Жываво́д ’крыніца’ (саліг., Нар. словатв., 108). с. 254

Жывагло́т ’драпежнік, які глытае здабычу жыўцом’, ’бязлітасны прыгнятальнік’ (ТСБМ). с. 254

Жывадзёр ’жорсткі, бязлітасны, скупы чалавек’ (ТСБМ). с. 254

Жывако́ст ’расліна Symphytum L.’ (БелСЭ), жывако́снік (Кіс.). с. 255

Жы́вапіс ’від выяўленчага мастацтва’ (ТСБМ). с. 255

Жывапло́т ’рад густа насаджаных кустоў або дрэў, якія ўтвараюць плот’. с. 255

Жывасі́л ’расліна Inula helenum L.’ (Шат.). с. 255

Жывасі́лам ’гвалтоўна’ (ТСБМ), жывасі́ллю ’тс’ (Касп.). с. 255

Жывасо́л ’сок з салёнага мяса, сала’ (Шат.). с. 256

Жывасцёр ’рыба Aspius rapax Leske’ (Касп.). с. 256

Жыватні́ца ’панос’, ’з вялікім жыватом’ (Сл. паўн.-зах.). с. 256

Жывато́к ’крынічнае месца’ (жыт., Яшкін), ’часовае русла ракі’ (палес., Талстой, Геогр.), жывато́чына ’крынічнае месца’, (слаўг., Яшкін). с. 256

Жыве́ц₁ ’жывая рыбка, якая насаджваецца на кручок пры лоўлі буйной драпежнай рыбы’ (ТСБМ). с. 256

Жыве́ц₂ ’прырослая частка пазногця’ (Сл. паўн.-зах.). с. 256

Жыве́ц₃ ’пласт грунту, з якога б`е крыніца’, ’месца, дзе сачыцца вада’ (Яшкін), ’жоўты пясок’, ’мох’ (Бяльк.). с. 257

Жыве́ц₄ ’дрэнна вырабленая скура’ (Сл. паўн.-зах.). с. 257

Жыве́ц₅ ’шнур у ткацкім станку, да якога прывязваюць ніці’ (Сл. паўн.-зах.). с. 257

Жыве́ц₆ ’нявыляжалы лён’ (Сл. паўн.-зах.). с. 257

Жывёла ’жывая істота’, зборн. ’свойская скаціна’ (ТСБМ). с. 257

Жыві́цельнік (Кіс.), жывацельнік ’расліна Thalictrum aequilegifolium L., пылюшнік вадазборалісты’ (Касп.). с. 258

Жыві́ць ’быць крыніцай дзейнасці’. с. 258

Жыг ’імгненне’, ’хуткі скачок, хуткі ўкус’, ’нечаканы ўдар’ (Нас.), ’хуткае запальванне’ (Бяльк.). с. 259

Жы́га ’надта хуткі чалавек’, ’чалавек, які ўмешваецца ў чужыя справы’ (Нас.). с. 260

Жыга́ла₁ ’востры металічны прут, якім прапякаюць дзіркі ў дрэве, косці’ (ТСБМ), жага́ла (Янк. II, Нар. сл., 225). с. 260

Жыга́ла₂ ’джала’ (Сл. паўн.-зах.). с. 260

Жыга́н ’асмалены кіёк, качарга’ (Бяльк.). с. 261

Жыгаце́ць ’гарэць, успыхваць’ (зэльв., Нар. словатв., 16). с. 261

Жыга́ць ’калоць. кусаць, апякаць, бліскаць’, жага́ць (кліч., Жыв. сл., 126), жэ́гаць (барыс., Шатал.) ’бліскаць; смаліць’, жо́гаць ’удараць’ (КТС). с. 261

Жыгу́н ’няўрымслівы, неспакойны чалавек’ (маладз., Янк. Мат., 98). с. 262

Жыдзі́на ’тонкая жэрдка’ (Нас., Касп.). с. 262

Жы́дкі ’вадзяністы, негусты, тонкі’. с. 262

Жы́жа₁ , жы́жка ’цякучая сумесь вадкіх і цвёрдых рэчываў’. с. 263

Жызнь ’жыццё’ (Сл. паўн.-зах.). с. 263

Жы́ла ’крывяносны сасуд’, ’частка зямной кары, запоўненая пародай або вадой’, ’асобны провад кабелю’. с. 264

Жы́ламаць (Нас.). Гл. жаламу́сцік. с. 264

Жылґу́ць, жэлґу́ць, жыґулі́ (усе з выбухным г), жылбу́ць ’парасткі вярбы’ (Сл. паун.-зах.). с. 264

Жылі́на ’трама, жэрдка’ (палес., Нар. сл., 223). с. 264

Жыллё ’месца, дзе жывуць’, жылец ’жыхар’. с. 264

Жы́пска ’суп з мясам’ (Жд. 3). с. 264

Жыр ’кармленне жывёл, што гулліва забаўляюцца’ (ТСБМ), дыял. жыр ’тлушч’ (Сл. Паўн.-зах.). с. 265

Жыраво́ ’дрыгва’ (Сцяшк. МГ). с. 265

Жыра́нка ’запалка’ (Касп.). с. 265

Жы́рны ’тлусты’ (Юрч. Сін.). с. 265

Жыро́ўка ’востраў’ (Яшкін). с. 265

Жы́ршча ’ржышча’ (Сл. Паўн.-зах.). с. 265

Жы́та ’расліна Secale, род з сям. злакавых’. с. 266

Жыўку́н ’верабей’ (Ніканч.). с. 266

Жы́ўчык ’прыкметнае біццё артэрыі, торганне павека’, ’сперматазоід’. с. 266

Жыце́ц ’расліна Phleum L.’ (Нас.). с. 267

Жы́цік ’расліна Lolium, род з сям. злакавых’. с. 267

Жы́ціца ’расліна Bromus arvensis L.’ (Касп.). с. 267

Жы́чка ’чырвоная стужка’ (абл., ТСБМ). с. 268

Жы́чыць ’жадаць, віншаваць’ (Нас., Сцяшк. МГ, Колас). с. 268

Жэг ’імгненна, хутка’ (Сцяшк. МГ), гл. жыг. с. 269

Жэ́гаць ’бліскаць’ (барыс., Шатал). с. 269

Жэ́гіні, жэ́гі, іжэ́гіні., жэйгіні жагіны ’прыстасаванне для сушкі снапоў і г. д.’ (брасл., дрысен., шаркоўшч., міёр., ДАБМ, к. 234, каментарыі 789). с. 269

Жэ ́ґліць ’паліць’ (шчуч., 3 нар. сл., 42). с. 269

Жэ́дзень ’невялікі стажок сена, саломы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 269

Жэ́жкі ’гарачы’ (камян., Шатал.). с. 269

Жэ́йгала ’хто хутка гаворыць’ (полац., Нар. лекс., 16). с. 269

Жэ́мухі ’адходы ад воску’ (рагач., 3 нар. сл., 208). с. 270

Жэ́мчуг ’перламутр у форме зярнят’, фалькл. зямчужны. с. 270

Жэ́мяць ’драбяза (пра дзяцей)’ (Шат.). с. 270

Жэнь ’матуз для пад`ёму бортніка на дрэва’ (ельск., Анох.), ’прыстасаванне для гэтага ж’ (КСТ). с. 270

Жэ́рабя ’ўмоўны знак пры вызначэнні парадку, чарговасці і да т. п.’ с. 271

*Жэ́расць, жэ́росць, жо́рость ’нятоўстае бервяно без сукоў, перакладзіна’ (КСТ). с. 271

Жэ́рах ’рыба Aspius aspius’, дыял. жэ́расць, жэ́расель, жэ́расвель, жэ́раствень, жэ́распер, жэ́распень, шэ́распер (Жукаў, Рыбы Белоруссии. Минск, 1965; БССР. Каротк. энц.). с. 271

Жэ́рґаць, жа́рґаць, жы́рґаць ’пераступаць, пералазіць, скакаць, крочыць’ (Сл. паўн.-зах.’, мядз., Нар. словатв.). с. 272

Жэ́рдка, жэрдзь ’ачышчаны ад галля ствол або галіна дрэва’. с. 272

Жэ́рліца ’рыбалоўная снасць’. с. 272

Жэ́рці ’прагна і многа есці’, жару́ (1 ас). с. 273

Жэст ’рух рукі, галавы і г. д.’ с. 273

Жэсь ’камяністая мель’ (віц., Нар. сл., 214). с. 273

Жэ́ўжык ’свавольнік, гарэза’. с. 273

Жэч ’рэч’ (Сл. паўн.-зах.). 3 польск. rzecz ’рэч'. с. 274

Забабу́рка ’складка’ (Касп.) с. 277

За́балаць, за́блаць, за́палач, за́блач (Мат. Гом., ЭШ), за́блыць ’каляровыя ніткі для вышывання’ (Бяльк). с. 277

Забарбе́ць ’забразгаць, забрынкаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 277

Забарсні ’вяровачныя петлі, якімі лапаць прымацоўваюць да нагі’ (ТСБМ). с. 277

Заба́ць, зо́баць ’кляваць’ (Нас.). с. 277

Забе́л ’зашчэп у бервяне пры адпілоўванні’ (Бяльк). с. 277

Забёнка ’невялікая кадка’ (Касп.). с. 278

Забільдзець ’загусці’ (варонеж., Шатал.). с. 278

Забо́ры ’рушы’, ’маршчыны’ (Мат. Гом.). с. 278

За́браўка ’праём, паз у вушаку’ (Мат. Гом.). с. 278

Забрыта́ць ’надзець аброць’ (ТСБМ). с. 278

За́быль ’у дастатку’ (Касп.). с. 278

Забы́ць ’перастаць помніць’. с. 279

Забяро́ска ’пакрыццё запоўненых мёдам сотаў воскам’, забярэ́сціць ’зрабіць забяроску’ (паст., 3 нар. сл.), бярэ́шчаны ’пакрыты слоем воску’ (паст., Сл. паўн.-зах.). с. 279

Зава́да ’загана; перашкода’. с. 279

Завадэ́вуш ’пачынальнік’ (Бяльк.). с. 279

Завалі́на ’гультай, абібок’ (Сцяц.). с. 279

Зава́ліна зугва́ліна, загава́ліна, зуга́ліна ’прызба’ (Мат. Гом.). с. 279

За́вань, за́ваня, заво́нь, заво́ня ’завадзь’ (Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Касп.). с. 280

Заве́лькі ’завялікі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 280

Заве́рыч ’палка, адзін канец якой усаджаны ў вуха навоя, а другі ляжыць на падлозе, не даючы навою круціцца’ (чырв.-слаб., 3 нар. Лекс.). с. 280

Завідаваць ’зайздросціць’ (Сл. паўн.-зах.), за́відкі, завідна (ТСБМ), завіду́шчы, заві́днік (Нас.). с. 281

Завіха́цца ’спяшацца працаваць’ (Жд. 3). с. 282

Завод₁ ’прамысловае прадпрыемства’. с. 282

Заво́д₂ ’прыстасаванне ў механізме, што прыводзіць яго ў дзеянне’, ’тэрмін яго дзеяння’. с. 282

Заво́са ’жалезная скобка, прымацаваная да падушкі восі, каб калясо не ўрэзвалася ў яе (вось)’ (Нас.). с. 282

За́вуч ’загадчык навучальнай часткі школы’. с. 283

Завы́ек ’патыліца’ (Нас.), завы́к (Касп.; форма завы́ск у Касп., відаць, памылка замест завы́ек). с. 283

За́гадзя, драг. завгы́дь, загоді́в (3 нар. сл.). с. 283

Зага́на ’недахоп’, ’выгавар’, дыял. маг. загу́на ’асуджэнне’ (Юрч.). с. 283

Загла́духа ’зайздросніца’ (Сцяшк.). с. 283

Загло́ба ’зайздроснік’ (Касп.) с. 283

Загне́т ’прыпечак’, загне́тка, загне́так. Рус. дыял. загне́т, загнёт, загне́та, загне́тка, загне́ток ’тс’, ’месца ў вусці печы для захавання жару і г. д.’, укр. загніт 'вуголле для зарумянь- вання хлеба’ (Грынч.). Ст.-рус. (XVII ст.) загнБта ’пярэдняя частка, вусце печы’. Усх.-слав. аддзеяслоўны назоўнік ад прэ- фіксальнага *загнЪтити (за-|- гнЪтити, вядомае ў помніках з XII ст.) ’запальваць, распальваць’, утвораны альбо з дапамо гай асноваўтвараючага галоснага, альбо з суфіксам (-ък-). Першапачаткова, відаць, ’жар, вуголле, што захоўваліся для запальвання («запал»)’. Прасл. gnetiti ’расгГальваць' рэкан струюецца на базе серб.-харв. нетити, славен. netiti, чэш. nitit, польск. niecic, ст.-рус., ц.-слав гнЪтити, рус. дыял. гнети́ть ’распальваць, запальваць’, укр. гнітйтй ’падрумяньваць (хлеб)’. Прасл. параўноўваюць са ст.-прус. knaistis ’пажар’, ст.-в.-ням. gneista ’іскра’.. Бернекер, 1, 312; Трубачоў, Эт. сл., 6, 168; Фасмер, 1, 421; Рудніцкі, 1, 657; Махэк₂, 400; Скок, 1, 379. Выказваецца думка (Трубачоў, Скок, Махэк) аб сувязі з дзеяс- ловамі са значэннем ’церці’ (ст.-в.-ням. gnitan) Махэк звязвае з гняды. Але магчымы t больш шырокія параўнанні: з гнеў, гніць, гной, а магчыма, і гнясці, якія семантычна верагодна звяз- ваюцца з агнём, жарам, а таксама з трэннем. Параўн. гніць, гной, а таксама гнусны (а магчыма, і гніда), што зводзяцца да і.-е. кораня *ghen- ’расціраць, раздзіраць’. Покарны, 1, 437; Трубачоў, 6, 174, Булахаў, Веснік БДУ 1972, 2, 66—67. с. 283

Загугу́ля ’бульбяная бабка’ (Мат. Гом.). с. 284

Заґэнсты ’густаваты’ (Сл. паўн.-зах.). с. 284

За́дарга ’край’ (Мат. Гом.). с. 285

За́дздзя ’ззаду’ (Сл. паўн.-зах.). с. 285

За́досць ’задавальненне (за абразу і г. д.)’ (Нас.). с. 285

Задры́па ’неахайны чалавек’ (ТСБМ). с. 285

Задупкаваць ’стаць на заднія ногі (пра каня)’ (Сл. паўн - зах.). с. 285

Зажве́рыць ’ударыць, стукнуць’ (смарг., Сл. паўн.-зах.). с. 285

Зазно́ба ’жаль’, ’прадмет жалю’ (Нас.) с. 285

Зайза́яр ’саляная кіслата’ (зах., Нар. словатв.). с. 286

Зайздросціць ’перажываць раздражненне, выкліканае перавагай іншых’. с. 286

Закаба́іна ’невялікі заліў’ (полац., 3 нар. сл.), закаба́ліна ’затока ў рацэ’ (слаўг.), закабе́нь ’месца, выбітае вадой на лузе, якое перашкаджае касьбе’ (Яшкін), закуба́нь ’затока ў рацэ’ (Бяльк.). с. 286

Зака́л перан. ’гарт’ (Сл. паўн.-зах.): «людзі старога закалу». с. 286

Зака́ла ’помслівы чалавек’ (мядз., Hap. словатв.). с. 287

Зака́лец ’сыры, непрапечаны слой у хлебе’, зака́л ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). с. 287

Закамы́рдзіцца ’надзьмуцца, пакрыўдзіцца’ (Сл. паўн.- зах.). с. 287

Закандры́чыць ’зарэзаць’ (Бяльк.), закандрэ́чьщь ’заціскаць, зацалаваць’ (гродз., 3 нар. сл.). с. 288

Закаса́ць ’загнуўшы, узняць адзенне ўверх’. с. 288

Закатру́піць, закатру́піті ’забіць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 288

Заквэ́цаць ’запэцкаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 288

Заке́лбаць ’закілзаць, забрытаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 288

За́кеизлы ’цуглі’ (малар., Нар. словатв). с. 288

За́кла ’закутак у хляве для малых свіней’ (брагін., 3 нар. сл.), ’месца ў вуглу плота’ (Мат. Гом.), ’выгін ракі’ (стол., Яшкін). с. 288

Заклівіна ’востраў пасярод ракі’ (Сл. паўн.-зах). с. 289

*3аклі́пацца, заклі́патісе 'клясціся́ (Сл. паўн.-зах.). с. 289

Заклю́ка ’памылка пры ўцягванні ніткі ў бёрда’ (Сл. паўн.- зах.). с. 289

Закля́ва ’завадзь’ (Сл. паўн.-зах.). с. 289

Зако́т ’франтон з бярвення’ (ТСБМ). с. 289

Закро́п ’прынада з пахучай травы для пчол’ (Сл. паўн.-зах.). с. 289

Закро́пка ’працэс адкладання яек пчалінай маткай’ (малар., Анох.). с. 290

Закры́пацца ’заблытаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 290

Закуба́нь, зыкуба́нь ’невялікая затока на рацэ’ (Бяльк). Гл. закаба́іна. с. 290

Зала́₁ ’попел’, ’луг’, ’брудная вада, што застаецца пасля мыцця бялізны’ (Сл. паўн.-зах.). с. 290

Зала́, ’кепскае надвор`е з дажджом і снегам’ (Касп.). Гл. золь₁. с. 290

За́лаб ’узяўшыся за чубы’ (Шат., Сцяшк., Сцяц.). с. 290

За́леж ’цалінная або ворная зямля, якая даўно не апрацоўвалася’, за́лях (дакладней, відаць, за́ляг) ’аблога’ (гродз., 3 нар. сл.). с. 290

Залёты ’імкненне выклікаць прыхільнасть з боку асобы іншага полу’. с. 291

Заліва́цца ’тлусцець’ (Мат. Гом.), ’спяваць з пералівам’ (ТСБМ). с. 291

*3алі́ць₁, золи́ць ’дапякаць’ (Нас.). с. 291

Залі́ць₂ ’апрацоўваць шкуры растворам вапны’ (ТСБМ). с. 291

Залі́ць₃ ’пакрыць вадкасцю’. с. 291

Зало́жнік₁ ’асоба, затрыманая ў якасці гарантыі (залогу)’. с. 291

Зало́жнік₂ ’паліца для пасуды’ (Жд. 1; круп., Нар. сл.), ’паліца з дзіркамі для лыжак’ (пін., Нар. лекс., 108), залэжнік, залажэ́тнік ’паліца для посуду’ (Сцяшк.). с. 292

Зало́за ’орган у арганізме, што выпрацоўвае ці выдаляе пэўныя рэчывы’, за́лзы, зэлзы ’тс’ (Сл. паўн.-зах.), зо́лзачка (Жд. 2). с. 292

Зало́м ’паварот’, ’выступ’, ’заламаныя і звязаныя ў пук сцяблы жыта, ільну з мэтай наклікаць бяду на гаспадара поля’ (Сл. паўн.-зах.). с. 292

Зало́ўка, залві́ца, дыял. завіца ’мужава сястра’. с. 292

*3алпа́ць, залпа́ті ’злапаць’(Сл. паўн.-зах.). с. 293

За́льва ’маладое шчаўе каля хаты’ (лях., Жыв. сл.). с. 293

Зальго́ўваць ’браць на повад’, ’падпарадкаваць' (мазыр., 3 нар. сл). с. 293

Залютава́ць ’запаяць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 293

Заляца́цца ’дагаджаць жанчыне з мэтай выклікаць пры хільнасць’. с. 293

Заляца́ць ’папярэджваць, запэўніваць’ (Нас.). с. 293

Зама́н ’фальшывая прычына’ ’чары’ (Сл. паўн.-зах ). с. 294

Замбо́ліць, замбалі́ць ’гаварыць не тое, што трэба’ (воран., Сл. паўн.-зах.). с. 294

Замгнуць ’задрамаць на адно імгненне, сплюшчыць вочы, засынаючы’ (ТСБМ). с. 294

Замёт ’агароджа з тонкага бярвення, закладзенага ў шулы’ (ТСБМ). с. 294

Замо́к ’прыстасаванне для запірання’. с. 295

За́мхі ’пушок, які аддзяляецца ў працэсе ткання’ (в.-дзвін., Шатал.). Відаць, да мох (гл.). с. 295

За́мша, замш ’від апрацаванай скуры’. с. 295

Замухры́шка ’неахайны, непрыглядны чалавек’, замухрысты (Колас). с. 296

Замэ́дзгаць ’забрудзіць’ (ТСБМ). с. 296

Зана́дра ’каўнер, выраз у кашулі’ (Нас.). с. 296

За́ніц ’дарма’, ’многа’ (Шат). с. 296

Заніце́ць ’стаць тонкім, кволым (пра расліны)’ (Сл. паўн.-зах.). с. 296

Зано́даць ’змучыць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 296

Зано́за ’туга, жаль, сум’ (Нас.), ’прут для замацавання ярма; кіёк для замацавання века на кубле’, ’палачка для пляцення лапцей’, ’стрэмка’ (Сл. паўн -зах.). с. 296

Зано́рысты ’пакручасты; дрэва, якое цяжка раскалоць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 296

За́пан ’фартух’ (Жд. 2, Мат. Гом.), запо́н, запо́нка ’тс’ (Мат. Гом.). с. 297

Запа́с ’прыгатаванае на будучае’. с. 297

За́паст ’без перадышкі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 298

Запрэ́нткі ’вельмі хуткі’ (Сл. паўн.-зах). с. 298

Зара́, зо́ры ’яркая афарбоўка гарызонта пры ўсходзе і заходзе сонца’, ’зорка’. с. 298

Зара́д ’пэўная колькасць выбуховага рэчыва ці электрычнасці’. с. 299

За́раз ’цяпер’, дыял. за́ра, за́рэ (Сл. паўн.-зах.). с. 299

Заразі́ха ’расліна-паразіт Orobanche L.’ с. 299

За́раць ’прыстасаванне для сушкі бобу’ (шчуч., Сл. паўн.- зах.). с. 299

Заро́к ’абяцанне не рабіць што-н.’ с. 300

*3ары́ць, зоры́ты ’спаліць (на сонцы збожжа)’ (кобр., Жыв. сл.), зоры́тысь ’даспяваць’, ’загараць’ (драг., Клім.). с. 300

Заса́да ’скрытае месца; спосаб, людзі, што выкарыстоўваюцца для нечаканага нападу’. с. 301

Засе́к ’месца для захавання збожжа, мукі ў свірне, клеці’. с. 301

Засе́ка ’ўмацаванне з дрэў’. с. 301

За́сень ’месца, закрытае ад сонца’, ’сенцы’. с. 301

Засётак ’загародка (па абодва бакі ёўні)’ (Мат. Гом.). с. 301

Заскару́злы ’шурпаты, закаснелы’. с. 302

Заске́ма ’клопат’, ’чалавек, што перашкаджае’, ’скупы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 302

Заске́міцца ’зажмурыцца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 302

Засклёп ’запоўненыя мёдам соты, якія запячатаны воскам’ (Сл. паўн.-зах.). с. 302

Засло́н₁ ’атрад для аховы галоўнай часткі войска’. с. 302

Засло́н₂ ’лаўка’. Гл. аслон, услон. с. 303

Заслона ’тое, што прыкрывае, засланяе’. с. 303

Засмя́гнуць, засма́гнуць ’звянуць, высахнуць’. с. 303

Заста́ва ’месца ўезду ў мясцовасць і яго ахова’. с. 303

За́ступ ’рыдлёўка, жалязняк’. с. 303

Засце́нак₁ ’месца жорсткіх катаванняў у Маскоўскай Русі’ (>’месца катаванняў’). с. 303

Засце́нак₂ ’хутар дробнай шляхты, якая арэндавала землі, што не ўвайшлі ў сялянскія надзелы ў Рэчы Паспалітай пасля 1557 г.’ с. 304

Засці́гнуць ’раптоўна захапіць, застаць’. с. 304

За́сціць ’затуляць, засланяць’. с. 304

За́таўка ’заправа з свінога сала’. с. 304

За́твералы ’дыяфрагма (анат.)’ (воран., Сл. паўн.-зах.). с. 305

Затво́р ’канструкцыя для закрывання і адкрывання апаратуры’ с. 305

За́тка ’корак’ (Сл. паўн.-зах.). с. 305

За́ткала ’затычка’ (ТСБМ), ’мех з саломаю ці скрутак ануч, якім затыкалі дзірку для дыму ў курнай хаце’ (Янк. II). с. 305

Зато́е , злучнік ’аднак’, ’таму’. с. 305

Зато́н ’невялікі заліў, завадзь’. с. 306

Зато́р₁ ’скучанасць людзей, сродкаў транспарту, крыгі і выкліканая ёю затрымка руху’. с. 306

Зато́р₂ ’сумесь для браджэння пры вырабе гарэлкі, піва і г. д.’ с. 306

Зато́рыч ’выраз. паз, у які ўстаўляецца дно бочкі’ (Мат. Гом.). с. 306

Затхлы ’з пахам гнілі, нясвежасці’. с. 306

Заўзяты ’ўпарты, напорысты, напружаны’. с. 307

Заўсёды, дыял. заўсягда́, заўсягды (Сл. паўн.-зах.). с. 307

За́ўтра, за́ўтрае ’ў наступны дзень’. с. 307

За́ўтрік ’снеданне’ (Бяльк.). с. 307

Заўфа́ны ’шустры’ (ашм., Сл. паўн.-зах.). с. 308

Заўча́сна, дыял. заўча́су (Сл. паўн.-зах.). с. 308

Заўчора ’два дні таму назад’. с. 308

За́ўшэ, завша ’заўсёды’ (Сл. паўн.-зах.). с. 308

За́хад ’захад сонца, іншых свяціл; краіна свету’. с. 308

Захалу́жжа ’закутак’ (Мат. Гом.). с. 309

За́хва ’прыстасаванне для прымацавання лодкі падчас рыбалкі (калы, убітыя на глыбокім месцы ракі)’ (Касп.). с. 309

Захлупіцца ’захлынацца’ (Янк. II). с. 309

Захля́нуць ’пахудзець’ (Касп.). с. 309

Захмандра́ць ’запэцкаць’ (Нас.). с. 309

Захухмо́леўшы ’маркотна, самотна’ (Жд. 2). с. 309

Заца́мар ’від малатка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 310

Заці́нглівы ’наравісты’ (Сл. паўн.-зах.). с. 310

Заце ́й, заце́ў ’падахвочванне’ (Нас.). с. 310

Заця́ць ’заціснунь, сцяць’. с. 310

Зачы́р ’паз у ніжняй частцы бочкі, цэбра’ (гродз., 3 нар. сл.). с. 310

Зашабасце́ць ’зашумець’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. шабасцець. с. 310

Зашквірэ́цца ’заплакаць’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. шквірэцца. с. 310

Зашкру́мґацца ’зашавяліцца’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. шкрумгацца. с. 310

Зашля́паць ’наслядзіць’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. шляпаць, шлёпаць. с. 310

За́шчык ’укол’ (Сл. паўн.-зах.; смарг., Нар. словатв.) с. 310

За́шчыт ’франтон’ (Сл. паўн.-зах ). с. 310

Зашчы́та ’абарона; абаронца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 310

Зашыпу́ліць ’засмеціць’ (воран., Сл. паўн -зах.). с. 311

Заю́ха ’нервовы чалавек’ (Касп.). с. 311

Заю́шна ’заўзята’ (Сл. паўн.-зах.). с. 311

За́ядзі ’мыт’ (Сл. паўн.-зах.). с. 311

За́яц₁ ’звярок сямейства Leporidae’, заю́к, за́йка (Нас.). с. 312

За́яц₂ ’безбілетны пасажыр’. с. 312

Зба́бець, зба́біць ’звянунь’ (Сл. паўн.-зах.) с. 312

Збабэ́ніць, збаба́ніць (Сл. паўн -зах.), збабэнчыць (слонім., Нар. лекс.) ’ударыць’. с. 312

Збаёдаць ’згубіць’, брэсц., капыл. збіёдаць (Янк. Мат., Жыв. сл., Нар. лекс.), збаёдаваць ’сапсаваць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 312

Збамбе́рыць ’падняць вялікае, цяжкае (на плечы, воз)’ ’успухнуць’ (Сцяц.), збабэнчыць ’ускінуць на плечы’, ’уздуць (пра жывот)’, збэнчыць ’успучыць’ (Сл. паўн.-зах.), ’уздуцца, узлавацца’ (слонім., Hap. лекс.). с. 313

Збан, жбан ’гліняная пасудзіна’. с. 313

Збанітава́ць ’зняважыць, аблаяць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 314

Збаўля́ць ’вызваляць, ратаваць’ (Нас.). с. 314

Збло́ціць ’змучыць, зняважыць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 314

Зблы́ндацца ’ўступіць у любоўную сувязь’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. блы́ндаць ’бадзяцца’ с. 314

Збо́жжа ’хлебныя расліны, зерне’. с. 314

Збоіч ’планка для ўмацавання красён’ (Сл. паўн.-зах.). с. 315

Збратдзеці ’дваюрадныя стрыечныя браты, сёстры’ (Нас., Сл паўн.-зах.). с. 315

Зброд ’бязладнае зборышча выпадковых людзей’ (ТСБМ), ’зборышча бадзяг’, ’свавольнік’ (Нас.). с. 315

Збро́я ’прылада для нападу ці абароны’. с. 316

Збрусава́ць ’патаўсцець, зацвярдзець’, збруснець ’зацвярдзець’ (Сл. паўн.-зах.). с. 316

Збру́я ’прыналежнасці для запрагання коней’. с. 316

Збрэзь ’так поўна, што пераліваецца’ (Юрч. Фраз. 3). с. 317

Збуза́ць ’перашкодзіць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 317

Збу́цве́ць, збутле́ць, збутне́ць, збутве́ць ’згнісці, сапрэць, струхлець’ (Сл. паўн.-зах.). Відаць, да буцвець, звязанага з батва (гл.). с. 317

Збы́ткі ’жарт’ (Сцяц.), слонім. ’кпіны’ (Нар. лекс.). с. 317

Збэ́йсаць ’згубіць’, мсцісл. ’дарэмна растраціць’ (Юрч. Фраз. 2), збайса́ць ’згубіць, аддаць, знасіць’ (Мат. Гом.), ’здратаваць, стаптаць, знішчыць’ (Бяльк.). с. 317

Збэ́рсаць ’скруціць, зматаць’ (Сл. паўн.-зах.), слонім. ’зрабіць кепска, сапсаваць’ (Нар. лекс.). Гл. барсаць. с. 317

Звага ́ ’спрыт, спраўнасць’ (Нас.). с. 317

Звагу́ль ’дубец’ (Сл. паўн.-зах.). с. 317

Звадыяш ’зводнік, падбухторшчык’, дыял. зваду́н, звод ’тс’ (Касп.). с. 317

Зве́дкі ’адведзіны’ (Нас.). с. 318

Зві́вач, зві́тач ’дрэва з пакручастымі валокнамі’ (КСТ). с. 319

Зві́жаня ’хрысціянскае свята 14 верасня’ (Сл. паўн.-зах.) с. 319

Звіндава́цца ’скурчыцца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 319

Звіне́ць ’утвараць металічны гук’. с. 319

Звон ’ударны сігнальны інструмент; гук гэтага інструмента’. с. 319

Звы́клы ’які стаў прывычкай’. с. 320

Звы́чай ’прыняты парадак, прывычка’. с. 320

Звэ́ндацца ’здохнуць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 320

Звя́га ’прыстасаванне; надакучлівы брэх сабакі’, маг. ’брахлівы сабака; пра чалавека’ (Янк. Мат.). с. 320

Звязда ́ ’зорка’ (назва рэспубліканскай газеты) с. 320

Звяк ’металічны ці шкляны гук’. с. 320

Зґа́ґа, за́га, за́ґа ’пякотка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 321

Згару́сціць ’зрабіць абы-як’, ’прыдбаць з цяжкасцю’ (ТСБМ), ’зваліць у кучу’. ’сабраць’ (Янк. I, II, Жд. 3), згарушчыць ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). Відаць, да згарнуць і грувасціць. Гл. гарнуць. с. 321

Згвы́ліць ’плакаць’ (Касп.) с. 321

Зґе́ліць ’званітаваць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 321

Згламэ́здаць ’зрабіць абы-як’, згламазда́ць (Бяльк., Юрч ). Да гламазда́ць ’няўмела рабіць, плесці, шыць’ (Юрч.); с. 321

Згнэ́піць ’скамячыць’ (Сл. паўн.-зах ). с. 321

Зго́йшыць ’растраціць; распрадаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 322

Зґо́мґаць ’з`есці’ (Сл. паўн.-зах.). с. 322

Зго́мтаць ’украсці’, ’скамячыць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 322

Згон ’адкрытае месца для зборышча’, ’вялікая колькасць’ (Юрч. Вытв.). с. 322

Згра́бны ’прыгожы’ (Сл. паўн.-зах ). с. 322

Згра́я ’група сабак, ваўкоў’ > ’банда’. с. 322

Згры́жа, згри́жа ’штодзённая лаянка’ (Нас.). с. 322

Зґрызо́та ’перажыванне’ (Сл. паўн.-зах.). с. 323

Зґрыя́нт ’натоўп’ (Сл. паўн.-зах.). с. 323

Згрэйзаць ’зрабіць, напісаць абы-як’ (Сл. паўн.-зах.). с. 323

Здайна́ ’нагбом’ (слонім., Нар. лекс.). с. 323

Здань ’прывід’, зданнё ’ўява’, зда́нне ’меркаванне’ (Нас.), здання ’прывід’ (Сл. паўн.-зах.). с. 323

Здзек ’зняважлівыя паводзіны’. с. 324

Здо́лець, здале́ць ’магчы, змагчы’. с. 325

Здо́льны ’такі, што ўмее ці можа што-н. рабіць, таленавіты’. с. 325

Здор ’нутраное свіное сала’. с. 325

Здра́вы ’моцны, дужы’ (красл., Сл. паўн.-зах.). с. 325

Здра́да ’пераход на бок ворага’. с. 326

Здра́стваваць ’вітаць’ (Сл. паўн.-зах.) с. 326

Здро ’ніжняя частка снапа’ (драг., Нар. лекс.). с. 326

Здро́вя ’здароўе’ (Сл. паўн.-зах.). с. 326

Здрой ’крыніца’ (Сл. паўн.-зах.), здруй (Бельск. пав., Яшкін) ’тс’. с. 326

Здрок ’авадзень’ (Сл. паўн.-зах., Янк. III), здрык ’тс’ (рэч., Нар. сл.). с. 327

Здуду́ліцца ’скурчыцца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 327

Здуле́ць ’сапрэць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 327

Здух, зду́хавіна₁ ’ўпадзіна ў баку каровы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 327

Зду́ха ’дрыгва’ (Сл. паўн.-зах.; пруж., ДАБМ, 685), здухавіна₂ ’нізкае вільготнае месца’ (Нас.), ’падзолістая глеба’ (Сл. паўн.-зах.), зды́ховина ’дрыгва’ (ганц., ДАБМ, 754). с. 327

Зе́брыкі ’расліна братаўка дуброўная (брат-сястра), Melampyrum nemorosum L.?’,(ельск., Жыв. сл.). с. 328

Зе́кры ’вочы’ абл. (ТСБМ), тураў. зе́кра ’пашча (у рыбы), губы’. с. 328

Зе́льна₁ ’тлумна’, зялі́цца ’тлуміцца’ (бялын., Яўс.). с. 329

Зе́льна₂, зельна свята, зелна ’спас’ (Сл. паўн.-зах.). с. 329

*3елянчу́к, зеленчу́к ’недаспелы плод’ (жыт., Нар. словатв.). с. 329

*3еляпа́н, зелепа́н ’малы шчупак’ (жыт., Нар. словатв.). с. 329

Зені́т ’найвышэйшы пункт неба’. с. 330

Зе́нка ’зрэнка’ (Бяльк.), зе́нкі ’зрэнкі’ (Касп.), ’вочы’ (Жд. 2), зелкі (?) ’вочы’ (Яўс.). с. 330

Зер ’зрок’, ’лямпачка-капцілка’, зе́ра ’агонь, святло’ (Бяльк.). с. 330

Зе́рбы ’вісячыя наросты пад шыяй у кабана’ (КСТ). с. 330

Зе́рка ’ядро арэха’, ’семя садавіны’. с. 330

Зеркі ’вочы’, ’іскры’, ’зоркі’ (Нас.). с. 330

Зеў ’адтуліна (з рота ў глотку)’. с. 331

Зе́ўра ’прорва, адтуліна’, зяўры ’губы’ (лаг., Сл. паўн.-зах.). с. 331

Зефі́р ’лёгкі ветрык’, ’гатунак тканіны’, ’гатунак цукеркі’. с. 331

Зе́ціць, зітаць ’прасіць’ (арг., Фасмер, Этюды). с. 331

Зёл ’туман, які напускаюць чараўнікі’, ’падман’ (Нас.). с. 331

Ззяць₁ ’быць адкрытым (пра адтуліну)’. с. 331

*3івачы́, зівачэ́ анат. ’міндаліны’ (Сл. паўн.-зах.). с. 332

Зі́каць ’груба пакрыкваць’ (слонім., клец., Жыв. сл.). с. 332

Зілязе́нь ’качар’ (віц., Нар. сл.), (тураў ) зелезён ’тс’. Форма з азванчэннем першага зычнага ўзыходзіць да ўсх -слав селезень <2selzent> <2selg-. Прасл. selg- насуперак Фасмеру (3, 595) цалкам рэальна давала і ўсх -слав. солог- у злучэнні гуска сологая ў Наўг грамаце на бяросце № 330. Пачатковае з- I магло ўзнікнуць пад уздзеяннем наступнага -з- у выніку ды- стантнай асіміляцыі. с. 332

Зі́мны ’халодны’ (Сл. паўн.-зах.). с. 333

Зіпу́н ’даўняя верхняя вопратка’. с. 333

Зірк ’погляд’, зірк! зір! выклічнік (ЭШ, рук.). с. 333

Зірну́ць ’паглядзець’, зіркнуць (Багушэвіч, Map. дыс.). с. 333

Зіхаце́ць ’блішчаць, пералівацца’ (ТСБМ), зехаце́ць ’часта дыхаць, раскрываючы пашчу’ (Сл. паўн.-зах.). с. 334

Зі́хаць ’абглядаць’ (жлоб., Жыв. сл.). с. 334

Зла́кі ’сямейства хлебных раслін’. с. 334

Злачы́нец ’той, хто парушыў закон’. с. 334

Зла́шча ’асабліва’ (Бяльк., Шат., Абабурка, Дыялектызмы), звла́шча ’быццам бы’ (Нас.). с. 334

Злі́пух ’ніжняя скарынка хлеба з прысохшым попелам’, ’худая істота’ (Юрч. Вытв., без націску), злі́пуш, злі́пушак ’нараст у хлебе пры выпечцы’ (Нас.). с. 335

Злот, злоты ’польская грашовая адзінка’, адкуль ’манета вартасцю 15 кап’. (Нас., Бяльк.) і г. д. с. 335

Злы́дзень ’шкодны чалавек, ліхадзей’, ’нягоды, бяда’ (ТСБМ), злы́дня ’бядота’ (Бяльк.), злы́дні ’бядота, недахваткі’ (Нас.). с. 336

Злы́дкі ’нязручныя сані’ (вілен. Кіркор). с. 336

Злэўдзіць ’украсці (іран.)’ (Юрч. Сін.). Гл. лэўдзіць ’красці’ (Нас.). с. 336

Зляб ’непрыглядны, мізэрны чалавек’, злябоўка ’непрыглядная жанчына’ (бялын., Яўс.), злеб ’сноб’ (Касп., значэнне недакладнае; прыклад: «зьлеб ты пракляты, што мучыш?»). с. 336

Зляк ’спалох’ (Мат. Гом.), злёк ’тс’. с. 336

Змага́цца ’адстойваць, спаборнічаць, імкнуцца перамагчы’. с. 336

Змартве́нне, змартве́ня ’гора’ (Сл. паўн.-зах.). с. 337

Зматажы́цца ’налегчы’ (Сл. паўн.-зах.). Прыклад: «індычка зматажылася на гусяня і пашла комкаючы» (шчуч.). с. 337

Зме́на ’прамежак часу’ (ТСБМ), ’зменнае поле’, ’здрада’ (Нас.), с. 337

Зміньдзю́к ’скнара’ (Касп.). с. 338

Змо́га ’здольнасць, магчымасць’. с. 338

Зна́йда, знайду́к ’падкідыш’ (Сл. паўн.-зах.), ’той, што знаходзіць ці кажа, што знаходзіць’ (Нас.), с. 338

Знак ’умоўнае абазначэнне’. с. 338

Зне́цікі ’знянацку’ (Нас., Мат. Гом.), знеціўка ’тс’ (Бяльк.). с. 339

Знібе́ць ’аднастайна, тупа балець’ (Юрч. Сін., Мат. Гом.), знібіла ’ныцік, плакса’ (Юрч. Вытв.), — у Юрчанкі без націску. с. 339

Зніка́ць ’пераставаць існаваць’. с. 340

Зніч ’святы агонь у язычнікаў’. с. 340

Зні́чка ’падаючая зорка’ (ТСБМ), ’блукаючы агонь; асоба, што з`яўляецца ненадоўга’ (Нас.). с. 340

Зно́даць ’сапсаваць, знішчыць’ (мядз., Нар. словатв.). с. 340

Зно́іць ’падбухторваць’ (мазыр., ЭШ). с. 340

Зноў, ізно́ў (Багдановіч), дыял. зной (Жд. 1). с. 341

Знудзі́ць ’зрабіцца блага, вырваць’. с. 341

Знушча́цца ’здзекавацца’ (Жд. 2; Мат. Гом.; ЭШ), змушча́цца ’тс’ (Жд. 2). с. 341

Знямо́га ’стан крайняй стомленасці’. с. 342

Знячэ́ўку ’нечакана, мімаволі’ (ТСБМ), знячы́вілі ’стрымгалоў, мімаволі’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 342

Зоб ’валлё, валляк’ (Бельк.). с. 343

Зо́бка ’аброчная торба’ (Сцяц.). с. 343

Зода ’сода’ (брасл., Сл. паўн.-зах.). с. 343

Золь₁ ’сырое, пранізлівае надвор`е’, дыял. зала́ (Касп.), заліна́ (Сл. паўн.-зах.). с. 344

Золь₂ ’калоідная сістэма з дробных часціц у нейкім іншым асяроддзі’ (БРС, БелСЭ). с. 344

Зо́рыць ’глядзець’, за́рыцца ’квапіцца, заглядацца на чужое’ (маг., віц., Шат., Мат. Маг.; 3 нар. сл.; Шатал.; Нар. сл.). с. 344

Зраз ’прышчэпак’ (Жыт., Нар. словатв.). с. 345

Зрані́ць, зро́ніваць ’заўчасна нарадзіць нежывое дзіця’ (Нас.). с. 345

Зрачы́, зраку́ць (3 ас. мн. л.), зрок (прош. ч. адз. л.) ’пашкодзіць дурным вокам, сурочыць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 345

Зрок ’здольнасць бачыць; погляд’. с. 345

Зрудлі́нка ’крынічка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 346

Зрын ’зрок’ (лід., Сл. паўн.-зах.). с. 346

Зрэ́б`е ́́ ’грубая кудзеля, якая аддзяляецца пры трапанні льну; палатно з такой кудзелі’ (ТСБМ). с. 346

*3рэдзь, зрэць ’зрэдку’ (Сл. паўн.-зах.). с. 346

Зрэ́дку, зрадка́ (Сл. паўн..-зах.) с. 347

Зрэ́нка ’адтуліна ў радужнай аболонцы’. с. 347

Зрэх ’агрэх’ (Сл. паўн.-зах.) с. 347

Зуб₂ ’памылка пры тканні’ (чэрв., Нар. лекс.; Жд. 1). с. 347

Зубе́ль, зубля́, зу́блэнь, зубы́ло ’яловае галлё ці рыззё на палцы для падкурвання пчол’ (Анох.), зубе́ль, зу́бяль ’дымар для падкурвання пчол’ (чачэр., Жыв. сл.; рагач., 3 нар. сл.). с. 347

Зубы́₁ ’карункі, звязаныя зубцамі’ (навагр., Hap. сл.), зубэ ’карункі’ (дзятл., Сл. паўн.-зах ). с. 348

Зубы́₂ ’спарыння’ (пухав., Жыв сл.), зуб ’буйное чорнае зерне ў жыце’ (чэрв., Нар. лекс.). с. 348

Зудзе́ць ’свярбець; ныць ламаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 348

Зуёк ’птушка Charadrius dubius ці Charadrius hiaticula’. с. 349

Зу́зліць ’плакаць, ныць’ (ашмян., Сл. паўн.-зах.). с. 349

Зуй₁ ’адыход пры часанні воўны’ (карэліц., Жыв. сл.) с. 349

Зуй₂ ’хітры кволы чалавек’ (Касп.). с. 349

Зу́ндаль ’маўклівы чалавек’ (Жд. 3) ’вялікі і лянівы чалавек’ (Касп.). с. 349

Зу́па ’суп’ (Сл. паўн.-зах.). с. 350

Зу́рзаць, зурзець, зурзіць ’бубніць, бурчаць’, зу́рза ’буркун, плакса’, зу́рзала ’плакса’ (Сл. паўн.-зах.). с. 350

Зуры́ць ’гнаць’ (Шат.; мазыр., ЭШ). с. 350

Зусі́м дыял. заўсем, заўсём (Сл. паўн.-зах.). с. 350

Зухва́л ’свавольнік’ (Нас.). с. 350

Зыб ’лёгкае хістанне воднай паверхні’. с. 350

Зыґава́ць ’уцякаць ад насякомых’, зыкава́ць ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). с. 351

Зы́зма ’прагны чалавек’ (паст., Сл. паўн.-зах.), зызмар ’скупы чалавек’ (Мат. Маг.). с. 351

Зы́знуць ’ударыць’, ’апухаць’ (Шат.). с. 351

Зы́зы ’стан абуранасці, злосці’ (слонім., Нар. лекс.). с. 351

Зык₂ ’від авадня’, ’перыяд і стан узбуджэння кароў ад укусаў насякомых’ (Сл. паўн.-зах.; гарадоц., Нар лекс.), зыкі́ ’беганне кароў ад укусу аваднёў’. с. 352

Зы́каўка ’страказа’ (Мат. Маг.), зы́калка (Бяльк.). с. 352

Зыкацца ’бегаць, насіцца’ (Мат. Маг.). с. 352

Зы́льба ’даўганогі’ (Інстр. лекс.). с. 352

Зы́мсік ’карніз у мураваных збудаваннях, у печы’ (маладз., гродз., Янк. Maг.; Мат. Гом.). с. 352

Зы́мша ’выступ у коміне, на які кладуць запалкі’ (петрык., Шатал.). с. 352

Зы́нуць ’пабегчы (пра жывёлу)’ (Мат. Гом.). с. 352

Зыр₂ ’халодны, пранізлівы вецер’, зы́рыць ’прыпякаць (пра мароз)’, зы́рка ’горача’ (Сл. паўн.-зах.), зыр ’гарачыня, спёка, жар’ (тураў., ТС). с. 353

Зыск ’выгода, карысць’ (Сцяц., Шат.), ’права спагнання’ (Нас.). с. 353

Зы́чныя лінгв. ’клас гукаў’. с. 353

Зы́чыць ’выказваць пажаданні’ (ТСБМ). с. 353

Зэґар ’гадзіннік’ (Нас.), заґарак ’тс’ (Сл. паўн.-зах). с. 353

Зэ́ґры ’вочы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 353

Зэ́нзэль ’расліна таемнік лускаваты, Lathraea squamaria L.’ (бяроз., Hap. лекс.). с. 353

Зэс ’пранізлівы холад’ (Сл. паўн.-зах.). с. 354

З`юдзіць ’успудзіць, сагнаць з месца, падбухторыць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 354

Зю-зю-зю ’выклічнік для падзывання качак’ (смарг., Шатал.). с. 354

Зюзю́каць ’весці лагодную размову’ (чавус., Нар. сл.), зю́каць ’тс’, ’гаварыць паціху’ (Нас., Юрч.). с. 354

Зю́зя (дзіцяч.) ’холад’ (Нас., Шат.; брэсц., Нар. лекс.), ’агонь’ (Сл. паўн.-зах., прыклад: «не ідзі, там зюзя» не пацвярджае значэнне). с. 354

Зюрыць, зазюрыць ’убачыць’ (Касп.) с. 354

Зя́бер ’расліна Galeopsis’,' жа́бер (Жд. 2) ’Scrophulana nodosa', жабо́р ’Galeopsis’, ’асцюк’ (Сл. паўн.-зах.). с. 354

Зя́бліва ’асенняе ўзорванне поля, а таксама поле, узаранае з восені пад веснавую сяўбу’, зяб, зя́бля, дзя́бля (Выг., Лекс. Пал.), зя́блі, зя́бра, зя́бліна (Сл. паўн.-зах.), зя́бла, зя́бер (Нас.). с. 355

Зява́ць ’міжвольна ўдыхаць паветра’. с. 356

Зязю́ліць ’біць’, ’піць гарэлку’ (Нас.), зязюлець ’рабіцца мутным, шэрым’ (Нас.). с. 356

Зязю́ля ’птушка Cuculus’, дыял. зязю́лька, зогзу́ля, зеўзю́лка, зовзуля, зяўзуля. с. 356

Зяле́за ’жалеза’ (Багушэвіч, Map. дыс.). с. 357

Зяле́паць ’ціўкаць, пішчаць (пра куранят)’ (ашмян., Сл. паўн.-зах.). с. 357

Зяле́пуха ’недаснелы плод’, гродз. ’хваравіты чалавек’ (Сцяц.), мсцісл. зеляпу́ха ’недаспелы плод’ (Юрч.). с. 358

Зялі́ць ’надакучаць, дурыць (у выразе зяліць галаву)’ (бялын., Янк. Мат.). с. 358

Зяўно́, зяўна́, зяўны, зя́ўні ’сківіца рот’ (Сл. паўн.-зах.). с. 359

Зяўры́ць, зе́ўраць ’быць адкрытым (пра адтуліну)’ (ТСБМ, 3 нар. сл., Жыв. сл.). с. 359

Зяха́ць ’зяваць’ (ТСБМ), ’цяжка дыхаць’ (Сцяшк.). с. 360

І₂ выклічнік (выражае высокую ступень якога-н. пачуцця). с. 361

І́біс ’птушка атрада галянастых’ (ТСБМ). с. 361

І́бут ’бугай вялікі, Botanrus slellaris L; бугай малы, Ixobrychus minutus L’ (стол., Ніканчук, 450). с. 361

І́валга ’птушка жоўты дрозд, Oriolus galbula’ (ТСБМ), івал (Мат. Гом.), і́вельга, і́вега (Маш., 18, 19). с. 361

Іва́н-ды-Ма́р`я ’расліна Melampyrum nemorosum’ (Кіс.,). с. 362

Іване́ц ’расліна Melampyrum nemorosum’ (Кіс.), ’кветкі, якія рвалі на Івана Купалу і ставілі на кут’ (Інстр. II). с. 362

Іва́н-трава ́ ’кветкі, якія рвалі на Івана-Купалу і ставілі на кут’ (Сцяшк. МГ). с. 362

Іва́нчык₁ ’конік лугавы, Saxicola rubetra’ (Бел. нав. тэрм., 12, 32), іва́ньчык ’салавей’ (Мат. Гом). с. 363

Іва́нчык₂ ’страўнік свінні, напханы мясам і правялены’ (Вешт., 379). с. 363

І́віна ’Salix сарrеа’ (Нас. Доп., Кліх., Бяльк., Кіс.), і́ва (Бяс., 114). с. 363

І́вянь ’белая намаразь, якой пакрываюцца дрэвы зімой’ (навагр., Жыв. сл., 11). с. 363

Івярэ́нь ’пень’ (Мат. Гом.), ’трэска’ (Маш., 74), і́вірынь ’старчаком’ (Бяльк.). с. 363

І́га₁ ’ярмо для запрагання валоў’ (мін., Жыв. сл., 42). с. 364

Іга́₂ ’злая жанчына’ (Нас.). Гл. яга. с. 364

І-га-га ́ ’гукі для перадачы конскага ржання’ (Шат.). с. 364

І́гаць ’медная ступка’ (Інстр. I). с. 364

Ігла́, іго́лка (ТСБМ), го́лка (стаўб., Hap. Лексіка, 157). с. 365

Іглі́ца ’іголкападобнае лісце хвойных дрэў і кустоў’ (ТСБМ, Сцяшк. МГ, Янк. I, Янк. III), ’папярочны драўляны брусок, якім змацоўваюцца дзвярныя дошкі’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк. Мг., Касп., Янк. III, Мат. Маг., Інстр. I, Інстр. II, В. В., 107), ’брусок, што злучае брусы з зубамі ў баране, праходзячы праз іх’ (Бяльк.), ’планка (у табурэтцы, стале)’ (Сцяц.), ’драўляны ручны чаўнок для вязання рыбалоўных сецей’ (Крыв., 167). с. 365

Іглі́чыць ’змацоўваць з дапамогай ігліцы’ (ТСБМ), ’злучаць дошкі’ (Інстр. II); с. 366

Ігра́ць ’выконваць што-н. на музычным інструменце’, ’выступаць на сцэне, у кіно’, ’гуляць’, ’блішчаць’, ’быць у бадзёрым узбуджаным стане’ (ТСБМ), ’бегаць (пра карову)’ (Мат. Гом ), ’цвісці’ (Бяльк., Выг. дыс.), ’спяваць’ (Касп.; Рам , 8, 554), ’спарвацца (аб птушках)’ (Некр.), ’буяніць, сварыцца, бурна выказваць пачуцці незадавальнення’ (Шат., Янк. III). с. 367

Ігра́ч ’музыка’ (Бяльк., Жд 2, Інстр. III). с. 367

Ігру́шка ’вазон’, ’від хатніх кветак’ (Бір Дзярж.). с. 367

Ігрушшо ́ ’сухое грушавае галлё’ (ушац., Нар. лексіка, 7). с. 367

Ігры́шча ’вечарынка моладзі з песнямі, музыкай і скокамі’ (Бяльк., Шат., Інстр. II), ’танцы, скокі’ (Сцяшк. МГ), ’вясковыя вячоркі, забаўныя зборышчы’ (Мал.). с. 368

Ігрэц ’ігрок’ (Гарэц, Касп., Др.-Падб.), ’музыка’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Інстр. III). с. 368

Ігу́мен, ігу́мення ’настаяцель (настаяцельніца) праваслаўнага манастыра’. с. 368

Ігуме́нша ’жанчына (тоўстая, непаваротлівая)’ (Мат. Гом.). с. 368

Ігы ́ ’так’ (брэсц., Нар. лексіка, 77), ’ага, але’ (стаўб., Нар. лексіка, 158; Мат. Маг.), с. 368

Іда ́, ’яда, харчы, страва’ (Бяльк.), с. 369

І́дал ’язычаскае бажаство; прадмет абажання або нізкапаклонства; нягоднік’ (ТСБМ), ’чорт, д`ябал’ (Нас., Касп., Шат.), і́дыл ’чорт’ (Бяльк.), і́дальшчына ’недарэчнасць, чартаўшчына’ (Нас.); с. 369

Ідзе ́ ’дзе’ (Нас., Бяльк.; Оч. В. Бел. 1892, 2, 201). с. 369

*Ідзяннё, ідзяньнё ’страва, ежа’ (Гарэц.), едзе́нне (Вешт., 376), ядзе́нне (Шат.), с. 369

І́дло ’ежа’ (брэсц., Жыв. сл., 245), ’апетыт’ (брэсц., Нар. лексіка, 77), с. 369

Іера́рх ’назва епіскапа’, іера́рхія ’парадак падпарадкавання ніжэйшых званняў вышэйшым па строга вызначаных ступенях’. с. 370

Іерэ́й ’назва свяшчэнніка ў праваслаўнай царкве’. с. 370

Іж прыслоўе ’аж’, злучнік ’нават аж’ (Шат.). с. 370

Іжо́кіла ’калючая трава’ (Бяльк.) с. 370

Іжэ́гіні ’прыстасаванне для сушкі снапоў’ (ДАБМ 789). с. 370

Іжэ́ўка ’від паляўнічан стрэльбы па месцы вырабу’ (Інстр. II). с. 370

Із ’з’ (Бяльк., Шат., Кліх.). Гл. з. с. 371

Іза́баль ’сапраўды’ (Касп.); с. 371

Ізба ́ ’жылы драўляны будынак’ (Інстр. I, 49), ’маленькая хата, жылы будынак меншага памеру’ (Лекс. Палесся, 154), ’хата-чытальня’ (Сцяшк. МГ). с. 371

Ізба́ч ’загадчык хаты-чытальні’ (Сцяшк. МГ). с. 372

Ізві́х (Шн., 2, 538). Гл. звіх. с. 372

Ізві́ць ’звіць’ (Шат.). Гл. віць₂. с. 372

Ізво́знік ’рамізнік’ (Нас.), ’возчык бярвенняў і г. д.’ (Касп.), с. 372

Ізво́зчык ’возчык, рамізнік’ (Бяльк.), с. 372

Ізгаро́да ’загарадзь’ (Касп.), с. 372

*Ізгі́дзіць , ізгы́дыты ’зганіць, абгаварыць’ (брэсц., Нар. лексіка, 77). с. 372

Ізгі́нуць ’прапасці’ (Нас., Касп.), ’быць украдзеным’ (Нас.); с. 372

Ізго́й ’чалавек, ад якога ўсе адхіліліся, які страціў сваё становішча ў грамадстве; адшчапенец’. с. 372

Ізгубі́ць ’згубіць’ (Шат.). с. 373

*Іздзе́лаць, іздзе́лыць ’зрабіць’ (Бяльк.). с. 373

Із`е́сці ’з`есці’ (Нас., Сцяшк. МГ). с. 373

Ізма́лку ’змалку, з малых гадоў’ (Бяльк.). Гл. змалку, с. 373

*І́змарась, изморось ’шэрань, іней, намаразь’ (Яруш.). с. 373

Ізмы́лішча ’абрывісты бераг, падмыты вадой’ (Касп.); с. 373

Ізмэ́нчыць ’замучыць’ (Жд. 3). с. 373

Ізнасі́цца ’знасіцца, падрацца ад ужывання (пра адзежу)’ (Бяльк.). с. 373

Ізне́цількі ’раптам, нечакана, знянацку’ (Бяльк.), зьне́ціўка, зьняце́йку ’тс’ (Бяльк.). с. 373

Ізно́ў , ізну́ (гродз., Нар. лексіка, 42). с. 374

Ізра́да ’здрада’ (Нас.), израдонька (Булг., 195), зра́да (Бяльк.). с. 374

Ізра́на ’рана’, ’раней часу’ (Нас.). с. 374

Ізрэб`е ’валакно, якое засталося пасля ачоскі льну’, ’палатно з гэтага валакна’ (Касп.). с. 374

Ізю́бр ’млекакормячая жывёліна сяменства аленевых; разнавіднасць марала’ (ТСБМ). с. 374

Ік₃ ’пра іканне’ (мсцісл., Hap. лексіка, 176). с. 375

І́кавіца ’ікаўка’ (Мат. Гом). с. 375

Ікаво ́ ’якое’ (Бяльк.), ’як?’ (Нас.), с. 375

Ікано́м ’кіраўнік маёнтка’, ’аканом у кляштары’, ’ашчадны гаспадар’ (Нас.), ікано́мія ’гаспода, панскі двор’ (Бяльк.), с. 375

І́катнік ’гарліца’ (Мат. Гом.). с. 375

І́каўка (ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Гарэц., Мал., Грыг.), і́калка (Мат. Гом.). с. 375

Ікза́га ’металічная барана’ (петрык., Выг. дыс.). с. 375

Іко́л, ікла́, мн. і́клы ’клык’ (ТСБМ, Шатэр., Сцяшк. МГ, Мат. Гом., Інстр. II), і́кла (Янк. II), ікло, і́кол ’звярыны клык’ (Дразд.), ікол, мн. іклэ́ ’кутні зуб’ (Сцяшк. МГ). с. 375

Іко́тка (Нас., Касп., Мат. Гом.). с. 376

Ікра́₂ ’галёнка’ (леп., навагр., крыч., узд., КЭС), і́кра (Інстр. I), толькі мн. і́кры (Мат. Гом.). с. 376

Ікра́з (Нас., Бяльк.). Гл. якраз. с. 377

Ікра́к ’селядзец з ікрой’ (Бяс., 308). с. 377

*Ікра́нік, ікря́нік ’мускулісты, ікрысты, з вялікімі ікрамі’ (Бяльк.); с. 377

Ікра́ч ’ікра рыбы’ (навагр., Жыв. сл., 11). с. 377

Іл₁ ’адкладанні найдрабнейшых часцінак мінеральных і арганічных рэчываў на дне вадаёмаў’ (ТСБМ). с. 377

Іл₂ ’крухмал’ (віц., полац., Нар. сл., 94, 198). с. 377

Іла́га ’яловы лес, ельнік’ (в.-дзвін., Нар. сл., 146). с. 377

Ілга́ць ’гаварыць няпраўду; выдумваць, хлусіць (ТСБМ), іўга́ць (Бяльк.). с. 378

Ілгу́н, ілгу́ння ’непраўдзівы чалавек, выдумшчык, хлус’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Нас., Яруш.). с. 378

Ілжа ́ ’няпраўда, выдумка, хлусня’ (ТСБМ). с. 378

Ілі́ць ’ухіляцца, рабіць выкруты; круціцца, быць неспакойным; моцна дамагацца, настойваць’ (Нас.), ’круціцца’ (Гарэц.). с. 378

І́лка ’лапта, дзіцячая гульня з мячом’, ’палка, якой б`юць мяч у гульні ў лапту’ (Бяльк.; Рам., 8, 576). с. 378

Іллёў воз ’сузор`е Вялікай Мядзведзіцы’ (Касп.). с. 378

Іллі ́ барада́ ’нязжаты касмык жыта, які пакідалі на полі’ (Інстр. II). с. 378

Іллі́нка ’грушавае дрэва, плады якога паспяваюць к Ільіну дню, 20 ліпеня’ (Нас.); с. 379

Ілу́ха ’зацірка на малацэ з крухмалу і яец’ (полац., Нар. сл., 198). с. 379

Ільга́, льга ’можна, магчыма’ (ТСБМ Мал., Гарэц.), льга ’магчымасць, ільгота’ (Нас.). с. 379

Ільго́та, льго́та ’палёгка ў выкананні якіх-н. абавязкаў’ (ТСБМ). с. 379

Ільдзі́на ’кавалак, глыба лёду; крыга’ (ТСБМ, Інстр. I). с. 380

І́лька ’драпежны пушны звярок сямейства куніцавых’ (ТСБМ). с. 380

Ільма ́ ’вялікае лісцевае дрэва з каштоўнай драўнінай’ (ТСБМ), ільма́к (Бяльк., Кіс.) ільм (Інстр. II), ільмі́на (Грыг.); с. 380

Ільні́шча ’поле, з якога сабралі лён або на якім папярэдняй культурай быў лён’ (ТСБМ, Мат., Юрч., Мат. Гом., Янк. II), с. 380

Ільну́ць ’гарнуцца, ліпнуць’ (Нас., Касп.), ’аказваць прыхільнасць’ (Нас.). с. 380

Ільня́ненне ’трава, якая застаецца на льняным полі пасля таго, як выберуць лён’ (Жд 2). с. 380

Ільня́нішча ’поле, з якога сабралі лён або на якім папярэдняй культурай быў лён’ (ТСБМ, Мат. Гом., Жыв. сл., 149, любан.), ільля́нішча (полац., Hap. лексіка, 140); с. 380

Ільслі́вы , ільслівасць (Др.-Падб., Гарэц.) с. 381

Ільсні́цца, льсні́цца ’блішчаць, адсвечваць (пра гладкую паверхню)’ (ТСБМ). с. 381

Ілюміна́цыя, ілюмінава́ць, с. 381

Імаве́рны ’праўдападобны, магчымы, верагодны’, імаве́рнасць (ТСБМ, Гарэц.). с. 382

І́масць уст. ’форма ветлівага звароту’ (ТСБМ, БРС, Гарэц.), іран. ’пра жонку блізка знаёмага субяседніка’ (ТСБМ), ’важная асоба’ (Марц.), імо́сценька ’ваша міласць’ (Касп.). Сюды ж імо́стачка ’галубка, сястрычка’ (Некр., 223) с. 382

Іма́ць ’браць, прымаць’, ’мець’ (Байк. і Некр.), ’браць, хапаць’, ’біць’, ’мець’ (Нас.), ’браць, мець, перахапіць’ (Др.-Падб.) ’браць, мець, разумець’ (Гарэц.), імя́ць ’браць’ (Касп.), іма́цца ’брацца’, ’разумець’ (Нас.). с. 382

Імбі́р ’трапічная травяністая расліна з мясістым коранем, багатым на эфірны алей’ (ТСБМ), інбе́р (Бяльк.). с. 383

Імбры́чак ’чайнік для заваркі чаю’ (ТСБМ, БРС, Бяльк., Арх. Бяльк., Сцяшк. МГ, Касп., Мат. Гом., Гарэц., Інстр. I; В. В, 114), індры́чак (гом., Нар. слова, 160). с. 383

Імгла ́ ’дробны дождж, імжа’, ’туман, смуга’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк. МГ, Яруш., Інстр. I), імла́ (Кліх., Сцяшк. МГ, Мат. Гродз.); с. 383

Імглі́ць, імглі́цца ’імжэць’ (ТСБМ), імлі́ць (Сцяшк. МГ), імле́ць (Сцяц.) с. 383

Імгне́нне ’міг, момант’ (ТСБМ, Яруш.). с. 383

Іме́нне ’імя, мянушка, прозвішча’ (ТСБМ, Нас.), іме́ньня (дзісн., Нар. сл., 113), мэ́ньне (стол., Нар. лексіка, 126); с. 384

Іме́цца, йме́цца ’верыцца’ (Нас., Касп.). с. 384

Імжа ́₁ ’імгла, дробны дождж’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Гарэц., Др.-Падб.), імга́ ’тс’ (ТСБМ). с. 384

Імжа́₂ ’незлічоная колькасць чаго-н.’ у кантэксце: «што йімжы рыбы» (маст., Весці, 4, 1969, 129). с. 384

Імжы́ць, імжы́цца, імжэ́ць ’ісці, падаць, асядаць дробнымі каплямі (пра дождж)’ (ТСБМ, БРС, Яруш., Гарэц., Шат., Касп., Бяльк.). с. 384

Імкну́цца, імкну́ць ’хутка рухацца, накіроўвацца куды-н.’, ’старацца трапіць куды-н., быць дзе-н. або стаць кім-н.’, ’настойліва дамагацца чаго-н.’ (ТСБМ). с. 384

І́мпарт ’увоз у якую-н. краіну тавараў з-за мяжы’ (ТСБМ). с. 385

Імпэ́т ’разгон, парывістасць, імклівасць, напор, націск’ (ТСБМ, БРС, Касп., Бяльк., Нас., Гарэц., Яруш.), ’пах, дух’ (ТСБМ), ’ахвота, жаданне’ (Бір. Дзярж., Бяльк.), ’выбух, паветраны штуршок, выбухная хваля’ (Касп.; брэсц., Жыв. сл., 164), ’энергія чалавека’ (брэсц., Жыв. сл. 164), импэтъ, и́нпэтъ ’цяжкі дух’ (Мал.), імпа́т ’паветра, пах, спецыфічны дух’ (Сцяц.; стаўб., Жыв. сл., 71), ’парыў (паветра)’ (Сцяц.), ’цяжкі дух, смурод’ (слонім., Нар. лексіка, 52); с. 385

Імсці́ць ’помсціць’ (Янк. I). с. 385

Імча́цца, імча́ць ’вельмі хутка перамяшчацца, ехаць, бегчы; несціся’ (ТСБМ). с. 385

Імша ́ ’каталіцкая абедня’ (ТСБМ, БРС, Яруш., Шат.). с. 386

Імша́нік ’уцепленае памяшканне для зімоўкі пчол’ (ТСБМ), с. 386

Імша́ра ’мохавае балота’ (ТСБМ, Касп.), ’зараснік’ (Яруш.), імша́р (Др.-Падб.) ’месца, дзе расце толькі арэшнік’ (Жд. 2), імшары́на ’невялікі ўчастак мохавага балота сярод поля або лесу’, імша́рнік ’мохавае балота’ (парыц., Янк. Мат., 165). с. 386

Імша́рнік, імша́р ’махавік’ (стол., Жыв. сл., 189; Нар. лексіка, 125). с. 386

Імша́рніца ’Andromeda polifolia’ (БРС, Кіс., БелСЭ). с. 386

Імшы́ць₁ ’перакладваць мохам’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Шат., Гарэц, Янк. Ш; маг., Янк. Мат., 28), с. 386

Імшэ́ль ’дробны дождж’ (Мат. Гом.). с. 386

*І́мяла, йімяла, н. р. (стаўб., Нар. лексіка, 158). Гл. амела. с. 387

Іна́кш прыслоўе ’іншым спосабам, па-другому, не так’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш , Касп., Шат.), ина́к (Нас.), іна́чай (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Бяльк.), на́чэ (лельч., Нар. лексіка, 132). с. 387

Іна́кшы ’другі’, ’які-н., некаторы’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Мал., Касп., Шат.), іна́чшы (Мал.). с. 388

Інба́р ’будынак для збожжа, розных тавараў, свіран’ (Бяльк.), ’клець’ (Мат. Гом.), с. 388

*Інвэ́нцыя , інвэ́ньція ’імкненне што-н. зрабіць, звычайна дрэннае’ (Бяльк.). с. 388

Інге́рка ’доўгае паліто ў мяшчанак’ (Бяльк.). с. 388

Інды́к, інды́чка, індычаня́, індычанё (ТСБМ), індзю́чка (Мат. Гом.), індыча́ціна ’індычае мяса’ (Жд. 2). с. 388

Інды́кі ’кветкі, просты агародны гваздзік’ (Нас.). с. 389

І́ней (ТСБМ, Яруш., Шат., Сцяшк. МГ, Інстр. I), і́ня, віня (Сцяшк. МГ), инь (Яруш.), е́ный (брэсц., Нар. лексіка, 75). с. 389

Іно́гды ’іншы раз, часам’ (Байк. і Некр., Нас., Бяльк.), і́нагды (Шат.), іно́ды (Касп.), і́нады ’калі-н’. (палес., 3 нар. сл., 264). с. 389

Іно́ся ’не так, іначай’ (Касп.), ’няхай’ (Нас, Грыг.), ’іншая справа’ (Нас., Яруш., Др.-Падб.), ’калі ласка’ (Нас). с. 390

Інсты́нкт ’неўсвядомленая цяга, імкненне ла чаго-н.’, ’чуццё, прадчуванне чаго-н.’ (ТСБМ), инсты́кт ’унушэнне’, ’цяга, унутранае пабуджэнне’ (Нас.). с. 391

Інстыту́т (ТСБМ), інсціту́т (Сцяшк. МГ). с. 391

Інтарэ́с ’увага, цікавасць да каго-, чаго-н.’, ’імкненні, мэты; патрэбы’, ’карысць, сэнс’ (ТСБМ Касп.), интэре́съ ’справа, патрэба’ (Нас.), інтэ́рас ’справа, дзелавая патрэба’, ’занятак гандлем; крама’ (ТСБМ), ’выгадная справа’ (Шат.), ’зацікаўленасць’ (Касп.). с. 391

Інток, инточек ’ручай, ручаёк’ (Гарб.). с. 392

Інтуру́сіца ’лухта, глупства’ (Касп.). с. 392

*Інцык , и́нцйк ’тайнік, патаемнік’ (Шпіл.). с. 393

І́нчыма ’стары шынель і наогул усякая старая адзежа’ (Шпіл.). с. 393

І́ншы ’другі’, ’які-н., некаторы’ (ТСБМ), і́нны (Нас., Шат., Жд. 3; крыч., Жыв. сл., 130). с. 393

Іравы́й ’яравы’ (Бяльк.). Гл. яравы. с. 394

І́рад ’мучыцель, кат’ (ТСБМ), и́род ’вораг, бязбожны чалавек, скупы, скнара; няверны, яўрэй’ (Нас.), и́родка ’бязбожная жанчына’ (Нас.), и́рода ’яўрэй’ (Мядзв.). с. 394

Ірва́лка ’машына, якая бярэ ( вырывае ) лён’ (Янк. III). с. 394

Ірва́ць₁ , рваць ’вырываць, зрываць; разрываць’ (ТСБМ, Нас., Шат.), ірва́цца, рва́цца ’разрывацца, узрывацца; старацца вызваліцца, вырвацца’ (ТСБМ, Нас.), ’крычаць’ (Юрч. Сін., 231), ’кідацца’ (Нас.). с. 394

Ірва́ць₂ ’ванітаваць’ (ТСБМ, Бяльк., Касп.). с. 394

Ірга́ ’Amelanchier Medik’. (Кіс.). Запазычанне з манг. Irgai, калм. jarya ’хмызняк з вельмі цвёрдай драўнінай’ (Фасмер, 2, 137) праз рус. мову, адкуль таксама ўкр. 1рга́, польск. Irga. с. 394

Іргі́ня ’вяргіня, кветкавы куст і сама кветка’ (Бяльк.). с. 395

Ірда́нь ’рэлігійны абрад асвячэння вады’ (Бяльк.), ’месца, дзе ў дзень богаяўлення асвячаюць ваду’ (Нас.). с. 395

Ірдзе́ль ’чырванашчокі, чырванатвары’ (Нас., Гарэц., Яруш., Бяльк.), ’пыхаючы здароўем’ (Нас., Касп.), ’чырвань’ (Др.-Падб.), ирдзе́нь ’чырванашчокі, чырванатвары, часцей аб мужчыне’ (Нас.). с. 395

Ірдзе́ст, рдзест ’вадзяная кветкавая расліна з доўгім сцяблом і невялікім, звычайна падводным лісцем; урэчнік’ (ТСБМ), дрост, драсён ’расліна Polygonum L.’ (Байк. і Некр.). с. 395

Ірдзе́ць, ірдзе́цца ’вылучацца сваім ярка-чырвоным колерам; чырванець’ (ТСБМ, Шат.), ірдзі́цца ’тс’ (Гарэц.), ірдзе́цца ’чырванець, гарэць чырванню; чырванець, наліваючыся кроўю (твар) ад злосці’ (Янк. II), ірдзі́ць ’злавацца’ (Мат. Maг.). с. 396

Іржа́₁ ’чырвона-буры налёт на паверхні жалеза; прымесь вокіслаў жалеза ў балотнай вадзе; жоўта-аранжавыя плямы на паверхні раслін’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Касп., Бяльк.), іржаве́ц, іржа́віньня ’тс’ (Бяльк.), іржаві́нне ’балота з іржавай вадой’ (ТСБМ, Нас.), іржаве́ць. с. 396

Іржа́₂ ’жыта’ адзначана толькі ў слоўніку Бялькевіча (агульнабел. жыта), с. 396

Іржа́нішча ’ржаное поле’ (Шат.). с. 397

Іржа́ць ’абзывацца ржаннем (пра каня); гучна, нястрымана смяяцца, рагатаць’ (ТСБМ, Бяс., Нас., Шат., Касп., Сцяшк. МГ), ірза́ць (Гарэц., Бяльк., Касп., Шат., Жд. 2), іржа́нне ’крык каня, конскі голас; гучны, нястрыманы рогат’ (ТСБМ, Нас.), ірза́ньня ’тс’ (Бяльк.). с. 397

Іржы́шча ’астаткі сцяблоў ад зжатага збожжа на полі; зжатае поле’ (ТСБМ, Нас., Мал., Гарэц., Грыг., Бяльк., Касп., Шат., Сцяшк. Mг, Сл. паўн.-зах.). с. 397

І́рзы ’смех, рогат’ (Бяльк.), и́рзы ’жарты, гульні, рогат’ (Растаргуеў, Бранск.). с. 397

І́рмус ’вырвас, жулік, нахабны чалавек’ (Бяльк.). с. 398

Ірмя́к ’армяк, суконная верхняя доўгая вопратка’ (Бяльк., Мат. Маг., Сл. паўн.-зах.). Гл. армяк. с. 398

І́рны корань ’Acorus calamus L.’ (Кіс.). с. 398

І́рты ’лыжы’ (Гарэц., Касп., Бяльк.; Маш., 26). с. 398

Ірунда́ ’глупства’ (Бяльк.). с. 398

І́рха ’вузенькая палоска скуры або аўчыны, якая закладваецца ў шво кажуха, рукавіцы і інш.’, ’тасёмка або вузкая палоска аўчыны, якой абшываюць край адзення або абутку для ўпрыгожання; аблямоўка’ (ТСБМ, Бяльк., Шат., Сцяшк. МГ, Янк. I; брэсц., Янк. Мат., 124, Сл. паўн.-зах., Мядзв., Грыг.), ірха́ (Мат. Гродз.), ірша́ (Касп.), іршы́ць ’закладваць у шво ірху; аблямоўваць, абшываць край чаго-н. ірхой’ (ТСБМ, Нас.). с. 398

Іршаве́йка ’рыбалоўная сетка з малымі вочкамі ў сеткавым палатне’ (віц., Нар. лексіка, 34). с. 399

Іск ’пчаліная разведка’ (Шат., Сцяшк. МГ, Сл. паўн.-зах, Інстр. I, слаўг., Нар. сл., 244), ’новы рой’ (Жд. 3); с. 399

Іска́ць ’шукаць’ (Бяльк., Юрч. Сін., Сл. паўй.-зах.), іска́ць, іска́цца ’шукаць у галаве’ (Шат., Касп.). с. 399

І́скра₁ ’маленькая часцінка распаленага або палаючага рэчыва, яркі зіхатлівы водбліск, бліскучая кропка’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Яруш., Сл. паўн.-зах., Бяс.), скра (Нас.), зборн. і́скырья (Бяльк.). с. 400

І́скра₂ ’гваздзік, Dianthus deltoides L.’ (Кіс.), і́скарка ’гваздзік, Dianthus L.’ (Інстр. II). с. 400

Існава́нне ’наяўнасць чаго-н., каго-н. у рэальнасці, быццё; жыццё, спосаб жыцця’ (ТСБМ), істнава́ньне (Гарэц.). с. 400

І́снасць ’сутнасць’ (ТСБМ, Бяльк.), ’праўда’ (Інстр. III), і́стасьць ’сутнасць’ (Касп.), и́стосць ’шчырасць’ (Нас.), с. 400

І́сны ’сапраўдны, рэальны’ (ТСБМ), і́стны (Гарэц., Др.-Падб.), истный, истый (Яруш.). с. 400

Іспата́каць ’зрасходваць, выдаткаваць’ (чэрв., Сл. паўн.-зах.); с. 401

Іспа́шка ’від арэнды зямлі, пры якой плацяць часткай атрыманага ўраджаю’ (полац., Нар. лексіка, 140), испа́шь ’псаванне скацінай засеянага поля’ (Нас.). с. 401

Іспі́ца (Касп., Сл. паўн.-зах.) с. 401

Іспо́д ’ніз’ (Др.- Падб., Гарэц., Касп.), ’дно (падлога) у печцы’ (Гарэц., Касп.), ’ніжняя частка якой-н. пасудзіны’ (Нас. Доп.), іспо́т ’под’ (Сл. паўн.-зах.). с. 401

Іспо́дак ’сподак’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Касп., Бяльк., Сл. паўн.-зах.), ’ніжняя частка малой пасудзіны’ (Нас.). с. 402

Іспо́дка, звычайна мн. іспо́дкі ’вязаныя рукавіцы’ (Нас., Касп., Бяльк.), іспо́дка, іспо́тка ’рукавіца’ (Гарэц., Мат. Maг., Сл. паўн.-зах.; дзісн., Hap. сл. 113), іспо́тка ’рукавіца з адным пальцам’ (докш., Янк. Мат., 72; ДАБМ, к. 333). с. 402

Іспо́дні ’ніжні’ (Касп., Бяльк., Сл. паўн.-зах.), ’ніжні, нацельны’ (Мат. Maг.). с. 402

Іспо́днік, іспо́дня ’ніжняя спадніца’ (Касп.), ’жаночая кашуля з белага паркалю’ (Жд. 3), іспо́днікі ’споднікі, кальсоны’ (Бяльк.); с. 402

Іспо́л ’палавіна ўраджаю, якая аддавалася за арандаваную зямлю’ (Сл. паўн.-зах.), ’частка ракі ўверх па цячэнню ад плаціны’ (Касп.); с. 402

Іспра́ва ’папраўка, выпраўленне’, ’выкананне’ (Нас.). с. 402

Іспуга́цца ’спужацца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 403

Іспы́т ’праверка ведаў, экзамен’, ’выпрабаванне, праверка’ (ТСБМ, Гарэц.). с. 403

Іспячы́ ’спячы’ (Сл. паўн.-зах.), с. 403

І́ста ’асноўны капітал’ (Гарэц.), ’сутнасць’ (Гарэц., Др.-Падб.). с. 403

І́сткі ’ніткі’ (Мат. Гом.), ’ніткі, адрэзаныя ад красён пасля ткання палатна’ (Інстр. II). с. 403

Істо́пка ’памяшканне для захавання агародніны і іншых прадуктаў’ (ТСБМ, Шат., Касп., Бяльк., Сл. паўн.-зах., Інстр. I, Мядзв.; Янк. Мат., 72; Кольб., 52), істо́бка ’тс’ (Мат Гом., Янк. Мат., 87), ісьцёпка ’тс’ (Касп.), істо́пка ’насціл (у гумне з жэрдак)’ (Мат. Гом ). Вядома на ўсёй беларускай тэрыторыі (гл. ДАБМ, к. 240). с. 403

Істо́та ’жывы арганізм; чалавек або жывёліна’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Гарэц., Др.-Падб.), ’сутнасць, суць’ (Др.-Падб., Гарэц.), исто́та ’сапраўднае становішча чаго-н.’ (Нас.). с. 404

Істо́чка ’крыніца’ (Прышч. дыс., 136), істочнік (водны) (Інстр. I). с. 404

Істрабля́ць ’знішчаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 404

Істра́ва ’ўсякая вараная ежа, прыгатаваная з агародніны’ (Мядзв.). с. 404

Істра́ціць ’загубіць’ у кантэксце: »баба не любіла дзѣта,... и хотѣла, кабъ яго истраціць» (мін., Шн., 2, 219). с. 404

Істро́п ’кроква’ (Касп.), ’кроква, страха’ (Нас.). с. 404

Істру́б ’зруб’ (Нас., Касп., Юрч., Мат Гом.; Растаргуеў, Бранск.), изру́бъ (Шн., 2, 382). с. 404

Істры́ць ’вастрыць’ (Нас., Юрч., Сін., Сл. паўн.-зах.); с. 404

Істу́жка , сту́жка ’палоска каляровай тканіны, якая скарыстоўваецца для ўпрыгожання, аблямоўкі і іншых мэт’, ’доўгая вузкая палоска з якога-н. матэрыялу, якая служыць для тэхнічных і іншых патрэб’ (ТСБМ, Касп., Бяльк., Мядзв., Жд. 2, Інстр. I). с. 404

Ісца́ ’стрыгучы лішай’ (Бяльк.), ’падскурны сверб падэшвы ці далоні’ (Нас., Касп.). с. 405

Ісце́ц ’асоба, якая прад`яўляе іск’ (ТСБМ). с. 405

Ісці́ (ТСБМ, Бяльк., Шат., Нас., Сл. паўн.-зах.), іці́ (Нас., Бяльк., Шат., Сл. паўн.-зах.), іці́ць (Нас., Бяльк., Юрч., Мат. Maг.). с. 405

Ісці́зна ’справядлівая справа, справядлівы іск, сапраўдная прыналежнасць’ (Нас.). с. 405

І́сціна ’праўда’ (ТСБМ, Бяльк.), ’пазыка без працэнтных нарашчэнняў або сума чыстага падатку без пені’ (Бяльк.), ’ісцінны, сапраўдны доўг’ (Шат.), истина ’чысты капітал’ (Шн., 2, 403), и́сцинна ’праўда’, ’сапраўдная колькасць чаго-н. узятага ці пазычанага’ (Нас.). с. 406

І́сціць ’выконваць’, ’аддаваць узятую ці пазычаную колькасць’, ’задавальняць’, ’рабіць па чыстаму сумленню’ (Нас.), і́сціцца ’здзяйсняцца’ (Нас., Яруш.), ’выплачваць свой доўг’ (Нас.). с. 406

Іў выклічнік ’ужываецца гукапераймальна для перадачы голасу каня пры брыканні’ (ТСБМ, Шат.), с. 406

І́ўка ’павека’ (карэліц., Сл. паўн.-зах.). с. 406

І́ўчык ’назва птушкі’ (Бяльк., Сцяц.), і́чык ’птушка (лясны свістун)’ (Мат. Гом.). с. 406

І́хні займ ’які належыць ім’ (ТСБМ, Шат., Нас.), і́хны ’тс’ (ТСБМ, Бяльк.), і́хі ’тс’ (Сл. паўн.-зах.), и́хный ’ім уласцівы’ (Нас ). с. 406

І́цвіна ’адзін з двух драцяных цяжоў, якія злучаюць галоўкі саней з пярэднімі капыламі’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Шат., Юрч.). с. 407

І́цык ’беларускі танец’ (Мядзв.); с. 407

Іча́й ’адтуліна ў верхнім камені жорнаў, куды засыпаюць збожжа’ (Інстр. III, Сл. паўн.-зах.), іча́іна, ічая́ (Сл. паўн.-зах.). Гл вечай, вячай, ячай. с. 407

Іш выклічнік ’бач’ (Бяльк.). с. 407

Ішчэ́ (Шат., Бяльк., Янк. II, Сл. паўн.-зах.). с. 407

К ’да’, прыназоўнік з дав. скл. (БРС, ТСБМ; выражае прасторавыя, часавыя, аб`ектныя і мэтавыя адносіны). У гаворках: к ’да’ (Бяльк.; мсцісл., Hap. сл., Нік. Напаў., Радч., Сержп. Грам., Сержп. Прымхі, Шат.), ка ’да’ (Бяльк., ТСБМ, Сержп. Прымхі; ужываецца ў спалучэнні «ка мне»), ік ’да’ (Рам.), ак ’да’ (Рам). с. 5

Ка ’кажа’ (Кліх., Рам., Сержп., Федар., 1, Янк. 1, Янк. 2, Сержп. Грам.). с. 6

Каб , злучн., часц. (ТСБМ). У гаворках: каб (Бяльк., Гарэц., Касп.; лаг., КЭС; Мал., Нас., Нік. Напаў., Сержп., Сержп. Прымхі, Федар., 1, Шат.), кабы (Нас.). с. 6

Кабала ́ - ’пэўная залежпасць ад каго-н., паднявольнае становішча; прыгнёт’ (БРС, ТСБМ, Мат. Маг., Яруш.), ’турбота, клопат, падман, дробязь, глупства’ (Нас.). с. 6

Каба́ла ’гадальныя карты’ (Федар., 2), кабалы ’тс’ (Шат.). с. 6

Кабалда́й ’вялікаўзроставы’ (Касп.). с. 6

Ка́балка ’вяроўка’ (КСТ, у слоўніку адсутнічае, вузкі цяслярскі тэрмін). с. 7

Каба́лніца , кабалныця ’гадалка на картах’ (Нар. лекс.), кабальніца ’тс’ (Федар., 2, 113). с. 7

Каба́н₁ ’кныр; дзікая свіння, дзік’ (БРС, ТСБМ). с. 7

Каба́н₂ ’певень’ (ДАБМ, Шатал.). с. 7

Каба́н₃ ’цаглянае скляпенне ў печы’ (КСТ; пасож., бых., КЭС, Мат. Гом.), ’топка печы’ (Шушк.). с. 8

Кабаніна ’мяса кабана’ (ТСБМ), ’мяса маладога дзіка, увогуле мяса дзіка’ (Др.-Падб.), ’посная свініна’ (Янк. 2), ’свініна’ (Нар. словатв., Жыв. сл., Янк. 3), кабанінка (Янк. 2, Янк. 3). с. 8

Кабасёк-кабасёк ’падзыўныя словы для вепрука’ (3 нар. сл.). Да кабась (гл.). с. 8

Каба́сь (кабась-кабась) ’падзыўпыя словы для вепрука’ (3 нар. сл., КСТ, Мат. Гом.), кабусь! кабусь! ’тс’ (Maш.). с. 8

Каба́ська ’ласкальная назва кабана’ (Некр.). Да кабан (гл.); с. 9

Каба́сь-кабаська (3 нар. сл.). с. 9

Каба́т ’жаночая цёплая камізэлька; безрукаўка’ (БРС, Бяльк., Гарэц., Грыг., Інстр. I, Касп., Малч., Мат. AC, Мат. Гом., Мядзв., Нас., Некр., Рам., Серб., Сержп. Грам , Шн. 3, Ян., Янк. 3, Яруш.), ’рознае адзенне’ (Жыв. сл.), ’сукенка’ (Касп.), ’безрукаўка’ (капыл., КЭС), ’дзіцячая кофтачка на падбіўцы’ (Шатал.). с. 9

Кабе́ль ’вялікі хлопец’ (3 нар. сл.), с. 9

Кабе́рац ’дыванок’ (Нас. СБ., КТС, БРС, ТСБМ) ’дыванок, на якім вянчаюць маладых’ (Жд. 2, Касп., Нар. сл., Нас.). с. 9

Кабачо́к ’расліна Cucurbita melo реро; плод гэтай расліны’ (БРС, КТС, ТСБМ). с. 10

*Кабе́лец , кобелец ’дыван’ (Нас.). с. 10

Кабе́та ’сталая жанчына, звычайна замужняя’ (БРС, ТСБМ). с. 10

Кабе́ц ’хвасцец, Falko vespertinus L’ (Касп.). с. 10

Кабза ́ ’кашалёк, торбачка для грошай’ (Др.-Падб.; глус., КЭС). с. 10

Каблу́к₁ ’абцас’ (БРС, ТСБМ, КТС; кап., КЭС). с. 10

Каблу́к₂ ’вертыкальны абруч у кошыку; ручка’ (Жд. 3), ’ручка ў кошыку’, ’аснова, круг для кошыка’ (3 нар. сл.), ’кальцо з лазы, частка кашолкі, каша’ (Сіг.), ’маленькая дужка ў цэпе’ (Выг.), ’жалезны прэнт з боку бараны, за які чапляюцца пастронкі; аснова бараны’ (Выг., Жыв. сл., Сержп. Земл.), ’ручка касы’ (ДАБМ), ́дэталь касы: дуга з нацягнутым палатном, замацаваным на кассі’ (Сіг.), ’крук на канцы аглоблі’ (Нар. словатв.), ’доўгая сагнутая дошчачка, абодва канцы якой адначасова з`яўляюцца клёпкамі ў цэбры’ (Малч.), ’круглае рабро ў рыбалоўных пастках’ (Крыв.), каблукы ’прыстасаванне насіць сена жывёле’(Клім.). с. 11

*Кабро́так , кобрюток ’калаўрот’ (Нар. сл). с. 12

Кабу́лка ’пятля ў ніце’ (Нар. сл). Да кабылка₅ (гл.), с. 12

Ка́бці . кабцікі ’від абутку’ (Караткевіч, КТС). с. 12

Кабы́ла₁ ’самка каня’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Касп., Мат. Гом., Нік. Напаў., Нік. Оч., Сержп. Грам., Юрч., Яруш.). с. 12

Кабы́ла₂ ’скляпенне ў печы’ (Бяльк., Мат. Гом., Мат. Maг., Юрч.). с. 12

Кабы́ла₃ ’выструганая палка, да канцоў якой прывязваюцца цяцівы заезніка, і выезд (служыць таксама для выпрамлення палатна сеткі пры выцягванні яе па бераг)’ (3 нар. сл.; рыбалоўны тэрмін). Да кабыла₁ (гл.), с. 13

Кабы́ла₄ ’некалькі бярвенняў, рухома звязаных у выглядзе ланцужка, якімі абводзіцца месца на рацэ, дзе звязваецца бярвенне ў плыты’. Да кабыла₁, с. 13

Кабы́ла₅ ’грыб пеўнік стракаты’ (кам., Жыв. сл.), ’грыб свінуха тонкая’ (Жыв. сл.: Сцяц.), ’радоўка жоўта-карычневая́ (Нар. словатв.), ’від грыбоў’ (Юрч.), ’грыб’ (Жыв. сл.). с. 13

Кабы́ла₆ ’высокая жанчына’ (Мат. Маг.). Да кабыла₁, с. 13

Кабы́ленка ’ваўнянка (грыб)’ (Шатал.). с. 14

Кабылі́ца ’маладая рослая кабыла, жаробка’ (ТСБМ, ТС). с. 14

Кабы́лка₁ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Жыв. сл., 3 нар. сл., Касп., КТС, Нік. Оч., Сержп., Сцяц. Словаўтвар.). с. 14

Кабы́лка₂ ’драўляная падстаўка пад струны’ (БРС, ТСБМ, Касп.; лаг., КЭС, Маш., Некр., Шат.). с. 14

Кабы́лка₃ ’лугавая казяўка-траскун, конік’ (БРС, Дразд., Інстр. II). с. 14

Кабы́лка₄ ’адна з дзвюх пласцінак з калёсікамі ў кроснах, да якіх падвешваюцца ніты’ (ТСБМ), магчыма, сюды ж кабылкі ’палачкі ў кроснах для падцягвання нітоў’ (3 нар. сл.). с. 14

Кабы́лка₅ ’вочка (у ніце)’ (3 нар. сл., Касп., Мат. Гом., Уладз.), кабылкі ’тс’ (Мат. Гом.), кабулка (аб фанетыцы гл. кабулка) ’тс’ (Мат., Нар. сл.), ’частка ніта’ (Шат.). с. 14

Кабы́лка₆ ’грыб’ (Жыв. сл.), кабылкі ’чорныя грузды’ (узд., КЭС), кабылы ’грыбы’ (Жд. 3, Мат. Гом.), кобыльнік ’грыб, які часам ужываецца ў ежу’ (Нас.). Да кабылка₁, кабыла₁ (гл.); с. 15

Кабыля́нец ’апендыцыт’ (Жд. 3). с. 15

Кабя́лак ’скрутак’ (зэльв., Жыв. сл.). с. 15

Ка́ва (БРС, ТСБМ, Гарэц., КТС, Сцяц. Нар., Шат., Яруш.). с. 15

Кава́дла ’жалезная падстаўка асобай формы для ручной коўкі металу’ (БPC, ТСБМ, Дэмб., Жыв. сл., Касп.; лаг., КЭС; Мал., Нар. словатв., Сержп. Грам., Сцяц., Сцяц. БНС, Шат., Янк. БФ), кувадло ’тс’ (Мядзв., Нас.), ’бабка’ (Сержп. Земл.). с. 16

Кава́ка ’луста хлеба’ (Мат. Гом.). с. 16

Ка́вал ’вялікі кавалак чаго-н.’ (БРС, ТСБМ; слонім., Арх. Бяльк., КТС; зах.-палес., Міхайлаў, вусн. паведамл.). с. 16

Кава́лак ’кусок’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Выг., Гарэц., Грыг., Касп., Нас., Сержп. Грам,, Сержп. Прымхі, Шат., Яруш.), кавалак ’кусок вымешанай гліны’ (палес., Вярэн.), ’зямель- ны надзел квадратнай формы’ (палес., Выг.), ’тоўстае бервяно’ (БРС), у выразе кавалак дурня (Сцяц.), кавалачак (ТСБМ, Нас.). с. 16

Кавале́р ’мужчына, які танцуе з дамай, суправаджас яе на гулянні і пад.’ (БРС, ТСБМ), ’малады чалавек; халасты мужчына’ (ТСБМ, Бяльк., 3 нар. сл., Панюц., Шат.). с. 17

Каваро́т , каваротак ’калаўрот’ (Хрэст. па бел. дыял.), кавародак ’тс’ (гродз., 3 нар. сл.), каваротка ’тс’ (Нар. словатв., Шатал.). с. 17

Каваро́тчык, коворотчок ’фортка ў плоце’ (кобр., Нар. сл.), коворотыць ’тс’ (брэсц., Нар. сл.). Да коварат ’тс’ (гл.). с. 17

Кава́ць₁ ’ударамі молата або ціскам апрацоўваць распалены метал, надаваць яму патрэбную форму; падкоўваць, акоўваць’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Сержп., Яруш.). с. 17

Кава́ць₂ ’кукаваць’ (Мал., Сержп. Грам., Сцяц., зэльв.; Радч.). с. 17

Каве́ндзіцца ’мучыцца, паміраць з мукамі’ (Нас.). Да кавенчыцца (гл.), с. 18

Каве́ннік ’вугал каля печы’ (Мат. Гом.). ’палка, на якую насаджана качарга’ (Нар. словатв.), ковэннік ’тс’ (браг., лун., Шатал.), кувеннік ’тс’. Да кавяня́ (гл.). с. 18

Каве́нчыцца ’мучыцца, пакутаваць ад болю’, ’пакутаваць з кім-н.’ (лаг., КЭС; Нас.), ковэнчыцца ’мучыцца’ (Шатал.), кавенчыць ’мучыць’ (Нас.), кавенчэння, кавенчання ’агонія’ (Нас , Яруш.). с. 18

Кава́ль ’рабочы, майстар, які займаецца коўкай металу’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Жыв. сл., Касп., КТС, Мал., Нар. сл., Сержп., Сержп. Грам., Сцяц., Сцяц. БНС, Сцяшк., Шат., Яруш.). с. 18

Ка́верза ’інтрыга, падколы’ (БРС, ТСБМ). с. 19

Ка́верзня ’бесталковы, хлуслівы’, накаверзнічаць ’схлусіць’ засведчаны ў Барысаўскім р-не (Жакава, Совещание по ОЛА, 1975, 199). с. 19

Каве́рня ’аб чым-н. неразумным’ (в. Яўлахі Талач. р-н; Жакава, Совещанис по ОЛА, 199). Утворана ад каверыць (гл.) ’перакручваць (словы)’ (Жакава, там жа). с. 19

Ка́верт ’невялікая глыбокая яма з вадой на лузе’, ’лужына, роў’ (стол., Яшк.), ’вір’ (маз., Мат. Гом.; слаўг., Яшк.), ’вокнішча сярод дрыгвы’ (стол.), ’невялікае забалочанае паніжэнне’ (палес., тур., Яшк.; Крывіцкі, вусн. паведамл.). Магчы.ма, сюды ж адпосіцца кавець ’роў з вадой’ (стол., Яшк.). Тураўскі слоўнік дае значэнне ’калдобіна, яма на лузе, запоўненая вадой’, с. 19

Ка́верць ’бяссэнсіца’ (круп., Жакава, Совещание пo ОЛА, 198), ’скажэнне гучання слова, няяснае вымаўленне, хлусня’ (Жакава, там жа), с. 20

Каве́рыць ’скажаць гучанне слова, няясна вымаўляць, хлусіць’ (Жакава, Совещание по 0ЛА, 198—199). с. 21

Каву́н ’расліна сямейства гарбузовых з ляжачымі сцябламі і вялікімі салодкімі пладамі; круглы сакавіты плод гэтай расліны з салодкай мякаццю чырвонага колеру’ (БРС, ТСБМ Касп., Кіс., Нас.). с. 21

Каву́р ’від качкі Lophaetyria cristata L., Podiceps cristatus L’; ’нырэц’ (Касп.; ушац., Hap. сл.). с. 21

Кавыра́ць ’падплятаць’ (Касп.). с. 21

Кавэ́нчыцца ’мучыцца перад смерцю’ (Гарэц.), кавэнчыць ’выпрошваць плачучы’ (Др.-Падб.), кавэнчыцца ’пакутаваць (ад фізічнага болю)’ (Жд. 2), кавэнчыцца ’хварэе’ («калі дзіця плачэ і паводзіць сябе неспакойна») (полац., Нар. лекс.), ’мучыцца, пакутаваць (ад раны, ад болю)’ (віц., стаўбц., Нар. сл.), кавэнчыць ’мучыць’ (Нас.), ’вельмі мучыцца’ (стол., Нар. лекс.), кавэнчыцца ’цацкацца, насіцца’ (Юрч.). с. 22

Кавяра́йка ’крук падплятаць лапці’ (Касп.). с. 22

Ка́вярза выраз кавярзні каверзаць ’плесці лапці’ «кавярзні», узняць на каго «кавярзу» ’гаварыць няпраўду, апіраючыся на праўдзівыя, але перакручаныя факты’ (Нік. Напаў.). Гл. кавярзець. с. 22

*Кавярза́, къвірза ’зусім няўмелы і неахайны’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 22

Кавярза́ць ’няўмела рабіць (плесці, шыць)’ (Юрч.), къвірзаць ’пісаць абы-як, неразборліва, абы-што’ (Нар. лекс.), кывярзыць ’няўмела плесці лапці’ (Бяльк.). с. 22

Кавярзе́нь₁ (звыч. у мн. л. кавярзні) ’лапаць’ (Бяльк., БРС, Касп., Мат. Маг.; віц., Нар. сл.; ТСБМ), кавярзеньчык ’лапаток’ (Бяльк., Яруш.). с. 23

*Кавярзе́нь₂ , къвярзе́нь ’зусім няўмелы і неахайны’ (3 нар. сл.). с. 23

Кавя́рня ’кафэ, чайная’ (БРС, ТСБМ, Гарэц.). с. 23

Кагадзе ́ ’калісьці’ (БРС), ’толькі што, нядаўна’ (БРС, ТСБМ), капыл., Жыв. сл.; чырв., 3 нар. сл.; ц. бел. (Узвышша, 1927, 6), кагдзе, кадзе ’толькі што, нядаўна’ (ганц., Сл. паўн. зах.), кадзе ’тс’ (Жд. 2; капыл., Жыв. сл.; чырв., 3 нар. сл.; чырв., навагр., КЭС; ганц., карэл., лях., Сл. паун.-зах.; слонім., кар., Сцяшк.), кадзе ’нядаўна’ (стол., Жыв. сл), кадзё ’толькі што’ (Жд. 3). с. 23

Кагадзе́й ’мянушка асобы, якая часта ўжывае ў гаворцы аднаведпае слова’ (мін., Сцяц. БНС). Да кагадзе (гл.), с. 25

Кага́л ’шумпы натоўп, зборышча’ (ТСБМ; бяроз., Выг., Др.-Падб., Касп., Нас.. Шат., Янк., Яўс,). ’гурт, грамада’ (Бір. Дзярж., Нар. лекс.). с. 25

Кага́н ’вага ў студні з жураўлём’, ’саха ў студні з жураўлём’ (ДАБМ), ’вочап у студні з жураўлём’ (драг., Нар. сл.). с. 25

Кагане́ц ’свяцільня’ (БРС), ’свяцільня, робіцца з чарапка, у які наліваюць сала і апускаюць кнот’ (Бяльк.), ’светач, свяцільня’ (Гарэц.), ’смольная лучына’ (Др.-Падб.), цэнтр.- бел., паводле сведчання Багдановіча, 18, каганец, на якім «паляць сухое паленне для асвятлення хаты», с. 25

Кага́т ’бурт’ (БРС, ТСБМ), ’яма для захавання бульбы’ (Бяльк.), ’доўгі, мелкі капец бульбы’ (кобр., Нар. сл.), ’стог’ (чач., Мат. Гом.), с. 26

Кагу́т ’певень’ (Мат. Гом ). Гл. когут. с. 27

Ка́даўб ’драўляная пасудзіна, выдзеўбаная з суцэльнага кавалка драўніны’ (БРС, ТСБМ; чэрв., 3 нар. сл.; Мат. Гом., Сержп. Грам., Шат., Янк. 2), ’глыбокая яма ў рацэ, на лузе з вадой’ (глус., Янк. 2; Яшкін, вусн. паведамл.), ’калдобіна на дарозе’ (глyс., Янк. 2), ’чыстая вада, азярцо на балоце’ (ельск., Яшк.), ’нізінка, лагчынка са стаячай вадой’ (Яшкін, вусн. паведамл.), кадаўп ’комін’ (стаўбц., 3 нар. сл.); кадаўб ’жывот, страўнік’ (гродз., 3 нар. сл.); кадаўба ’бочка, выдзеўбаная з дрэва’ (Гарэц., 3 нар. сл., Касп., Мат. Гом.), ’ступка’ (ветк., Мат. Гом.) ’сажалка’, ’выбоіна’, ’кар`ер’ (Мат. Гом.); кадаўбец ’пасудзінка, выдзеўбаная з суцэльнага кавалка дрэва’ (БРС, ТСБМ, Сержп. Грам.), ’пасудзіна, куды зліваюць мёд’ (слуц., КЭС); кадалбец ’глыбокая яма ў рацэ, на лузе з вадой’ (Яшкін, вусн. паведамл. — спасылка на палес. запісы Талстога); кадаўбіна ’ўпадзіна на дарозе’ (глус., Яшк. 2). с. 27

Кадзі́ла₁ ’металічны сасуд на доўгіх ланцужках, у якім у час набажэнства курыцца ладан або іншыя пахучыя рэчывы’ (БРС, ТСБМ, Бяльк.). с. 29

Кадзі́ла₂ ’шматгадовая травяністая лекавая расліна сямейства губакветных з белымі пахучымі кветкамі’ (ТСБМ). Маецца на ўвазе расліна Melitis melissophyllum — кадзіла дробналістае; на Беларусі вядомая толькі ў некалькіх замкнёных арэалах (напр., у Белавежскай пушчы); народныя назвы невядомы. с. 29

*Ка́дзіца , ка́дыца ’калодка ў коле ад воза’ (пін., Нар. лекс.). с. 29

Кадзі́ць ’раскалыхваючы ў руцэ кадзіла, курыць ладанам або іншымі пахучымі рэчывамі ў час набажэнства’ (БРС, ТСБМ, Яруш.). с. 29

Кадзь ’вялікая драўляная пасудзіна з клёпак, сцягнутых абручамі, для захоўвання розных сельскагаспадарчых прадуктаў’ (БРС, ТСБМ, Касп., Нік. Оч., П. С., Шат.). с. 30

Ка́дка₁ ’невялікая кадзь, кадушка’ (ТСБМ, Бяльк., Нас., Сцяшк.). с. 31

Кадка́₂ ’тупы канец яйка’ (Нас.). с. 31

Ка́длуб ’пасудзіна з суцэльнага кавалка дрэва, выдзеўбанага ўнутры’ (Гарб.), калдуб ’бочка з калоды для мёду’ (іўеў., 3 нар. сл.), калдубаначка ’маленькая дзежка з клёпак’ (глыб., 3 нар. сл.). с. 31

Кадо́л ’тонкая вяроўка, якой прывязваюць рыбацкую сець’ (Мат. Маг.), ’вельмі грубая вяроўка (якая накладаецца на кола, пры дапамозе якога падымаюць вуллі-калоды на дрэва’ (Маш.) ’канат для парома’ (Maш.), кадола ’вяроўка, пры дапамозе якой невад прыводзіцца ў рух’ (Браім, Рыбалоўства), кадоп ’тонкая вяроўка, да якой прывязана сець’ (бых., Мат. AC), кодол ’вяроўка ў невадзе, за якую яго цягнуць’ (ТСБМ). с. 31

Кадры́ля ’танец з некалькіх фігур з цотным лікам пар, а таксама музыка да гэтага танца’ (БРС, ТСБМ; іўеў., Сцяшк.; Янк. 3), кадрыль ’тс’ (беш., Касп.), кадры ’тс’ (Сцяц.), кадраль ’тс’ (Жд. 3), кадрель ’тс’ (Бяльк.), кадрэля ’тс’ (Шат.). с. 32

Каду́к ’чорт, д`ябал’ (БРС, ТСБМ; слонім., Арх. Бяльк.; пін., Булг.; чач., Жыв. сл., драг., 3 нар. сл.; чаш., сен., Касп.; КЭС, лаг.; Мат Гом.; ст.-дар., Нар. сл., Нас., Нас. Сб. Посл., Некр., Нік. Напаў., Нік. Няч., Рам., Сцяшк., Федар., Шат.), ’лясун’ (Мат. Гом.), ’няшчасны выпадак’ (Нас.), у выразах: а кадук яго ведае (Бір. Дзярж.), кадук яго вазьмі (Сержп. Грам.), кадук не бярэ (Янк. БФ). Нікіфароўскі (Няч.) адзначае: «...от першабытных у свеце злачынцаў уцалелі некаторыя асобіны, рассеяныя па зямлі — гэта кадукі». Там жа, 45-46: «...кадук падобны здалёк на капу сена, ворах моху». Раманаў (Рам. 8) удакладняе што кадук - «разнавіднасць чорта, які жыве ў старых гмахах, вадзяных млынах і г. д.» с. 32

Каду́шка₁ ’невялікая кадзь, кадка’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Грыг.; палес., 3 нар. сл.; Касп., Маш., П. С., Сержп., Сержп. Грам., Сцяц. Нар., Сцяшк., Яруш.), ’кадаўб’ (палес., 3 нар. сл.), ’маленькая цыліндрычная каробачка, зробленая з бярозавай ці вішнёвай кары (змацаваная «ў замок») з накрыўкай; у кадушку насыпалі соль ці накладвалі масла, калі ехалі на сенажаць, у дарогу’ (брэсц., 3 нap. сл.), ’вялікіх памераў ёмістасць для мукі’ (слонім., КЭС) ’выдзеўбаная скрыня на дне калодзежа’ (калінк., Нар. сл.), ’рыбалоўная стаўная пастка з двума процілеглымі глухімі заходамі (ніцяная або з лазы)’ (палес., Крыв.), ’тоўстая жанчына’ (Мат. Маг.), кадуша ’тс’ (Мат. Маг.). с. 33

Каду́шка₂ ’ўтулка (у коле)’ (браг., Шатал.). с. 33

Кады́к ’выгнутая храстковая частка гартані ў мужчын’ (БРС, ТСБМ). с. 33

Кады́р ’пасудзіна для збожжа, мукі, выдзеўбаная з суцэльнага кавалка дрэва’ (глус., Янк. 2), кадырчык ’невялікая драўляная дзежачка, завужаная кверху’ (Мат. Маг.). с. 33

Кае́т ’сшытак’ (брэсц., Сіг.; зэльв., Сцяц.; зэльв., Сцяшк.), каета ’тс’ (бераст., Сцяшк.), каёт ’тс’ (маз., Мат. Гом.). с. 34

Каём , каёміна ’шустры, бойкі’ (Бяльк.), акаёман, акаёмын ’верхалаз’ (Бяльк.). с. 35

Кажа́н₁ ’лятучая мыш, Vespenugo noctula’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Грыг., Касп.; навагр., КЭС; Нас., Сержп. Прымхі, Сцяшк., Бел., Федар. Рук., Шат., Шэйн, Яруш), кажанюк (Сцяшк.), кажністы (Радч.). с. 36

Кажа́н₂ ’спрытны чалавек’ (Maш. Maг.). с. 36

Кажа́н₃ ’чалавек малога росту; дзіця, якое дрэнна расце’ (Чач.), кажанё ’занядбаная маладая жывёліна, звычайна парася’ (КЭС, лаг.), кажанчык. ’запаршывелае, закажанелае парася’ (Бяльк.). с. 36

Кажамя́ка ’гарбар, кушнер’ (БРС, Бяльк., Гарэц., Грыг., Касп., КЭС, лаг.; Нас., Шат., Яруш). с. 36

Кажа́рка ’стары кажух’ (Касп., Мядзв., Шат.; рас., Шатал ). с. 37

Кажа́рына ’стары кажух’ (Касп.; рас., Шатал.), къжаръна, кажэръна ’паўкажушок, кажушок (звычайна стары, каравы)’ (міёр., Нар. словаўтв.). с. 37

Ка́жды ’кожны’ (Бяльк.; ваўк., Федар.; Шат.). с. 37

Ка́жны ’кожны’ (лаг., КЭС; мал., драг., Нар. словатв.), кажный ’тс’ (Бяльк., Грыг., Нас.), кажан ’тс’ (лаг., КЭС), кажен ’усякі’ (Нас.), кажэнь ’кожны’ (жытк., браг., Мат. Гом.). кажон (драг., Нар. словатв.), кажын ’тс’ (Мат. Маг., Сцяшк.), кажынный ’тс’ (віц., Hap. сл.; вілен., Нac.), кажнюткі ’кожны’ (ваўк., Сцяшк.). с. 38

Кажура́ ’скурка (на гародніне)’ (Др.-Падб.), кажурына ’тс’ (ТСБМ, Шат.). с. 39

Кажу́рно ’аўчыны’ (віл., Сл. паўн.-зах.). с. 39

Кажуры́на₁ ’кусок аўчыны’ (БРС, ТСБМ, КЭС, лаг.; Шат.), кажурынко ’кажух’ (Федар. рук.), кажуронак ’тс’ (Бядуля). с. 40

Кажу́рыцца ’хвалявацца’ (хойн., Мат. Гом.). с. 40

Кажу́х₁ ’доўгая верхняя вопратка з вырабленых аўчын’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Грыг., Касп.; іван., капыл., КЭС; Маш., Нас., Радч., Сакал., Серб., Сержп. Грам., Сцяц., Сцяшк., Шат., Шэйн.). с. 40

Кажу́х₂ ’гарызантальная частка дымавой трубы ў хаце’ (Гарэц.), ’прастора паміж печкай і сцяной, калі печ стаіць блізка пры сцяне’ (Бяльк.). с. 41

Кажу́х₃ ’пенка на малацэ’, кажушок ’тс’ (пух., Жыв. сл.), ’брудны налёт, паласа пены на вадзе і інш.’, с. 41

*Кажу́х₄ , кожух ’расліннае покрыва на балоце, якое ўспухае, узнімаецца’, с. 42

Кажухо́ваць , акажуховаць хату ’ашаляваць’ (Федар., рук.), кожухіўка ’шаляваная сцяна’ (кам., Нар. сл.). с. 42

Кажу́шак₁ ’паўкажушок, кароткі кажух’ (маз., Сержп.; Сцяц.), кажушка ’тс’ (слонім., Шн.). с. 42

Кажу́шак₂ ’шчупак; шчупак наогул і шчупак сярэдняга памеру’ (Мат. Гом.; тураў., Крыв.; Флора), кожушак ’тс’ (параўн. пін., Нар. лекс.; жытк., Нар. словатв.; палес., Крыв.; ТС), кожушек, кажушок ’шчупак’ (тураў., КЭС), кажушка ’тс’ (лельч., Мат. Гом.; Палес., Крыв.; ТС), кожуш`е ’вялікі шчупак’, кожушленя ’маленькі шчупачок’, кожушленятко, кожушлятко памянш. да кожушленя, кожушно ’вялікі шчупак’ (апошнія прыклады з Тураўскага слоўніка). с. 43

*Кажушма́н , кожушман ’вялікі шчунак’ (ТС). с. 44

Кажу́шна₁ , кожушно ’кажух’ (ТСБМ). с. 44

Кажу́шна₂ , кожушно ’вялікі шчупак’. с. 44

Кажушо́к ’памянш. да кажух, кароткі кажух’ (БРС, ТСБМ, Нас., Радч., Сержп., Грам.). с. 44

Кажушы́на ’назва вопраткі, паўкажушок’ (Радч.). с. 44

Кажу́шыць ’калаціць, узнімаць скуру ўдарамі’ (Нас.). с. 45

Каза́₁ ’самка казла’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Касп.; лаг., КЭС; Maш., Мат. Гом., Нас., Радч., Сержп. Прымхі, Сцяц. Нар., Сцяшк., Шат.; бялын., Янк. Мат., Яруш.). с. 46

*Каза ́₂ коза ’худая і малая жанчына’ (драг., Нар. лекс ). с. 47

Каза́₃ ’апрануты ў вывернуты кажух хлопец у час шчадравання’ (Булг., Радч., Шат.), ’даўні беларускі калядны абрад’ (ТСБМ). с. 47

Каза́₄ ’танец «каза»’ (БРС, Сержп. Грам.). с. 47

Каза́₅ ’невялікая рыба тыпу ўюна, якая жыве ў глеі’ (полац., 3 нар. сл.), ’нейкая невялікая рыбка’ (віц., Hap. лекс.). с. 48

Каза́₆ ’грыб пеўнік стракаты’ (узд., Нар. словатв.), коза ’тс’ (драг., кобр., Жыв. сл.; лельч., Жыв. сл.; хойн., Мат. Гом.), куза ’тс’ (драг., Жыв. сл.). с. 48

Каза́₇ ’арыштанцкая, кутузка’ (БРС). с. 48

Каза́₈ ’двухметровая драўляная мерка ў форме разнятага цыркуля для абмервання зямельных участкаў; сажань’ (БРС, ТСБМ, Жд. 2, Жд. 3; мазыр., 3 нар. сл.; жытк., Мат. Гом.; зэльв., Сцяц.; бераст., ваўк., маст., свісл., слонім., Сцяц. Hap ; навагр., Сцяшк.; бялын., Янк. Мат.). с. 48

Каза́₉ ’саха ў студні з жураўлём’ (барыс., ДАБМ). Да каза₁; с. 49

Каза́₁₀ ’заплечныя насілкі для пераносу цэглы на будаўніцтве’ (БРС, ТСБМ). с. 49

Каза́₁₁ ’дошчачка з выразам на ножках для здымання ботаў’ (круп., Нар. сл.). с. 49

Каза́₁₂ ’сагнуты дрот, на якім дзеці катаюцца на лёдзе’ (Жд. 3). Да каза₁; с. 50

Каза ́₁₃ ’прылада для коўзання з горак’ (Бяльк.). с. 50

Каза́₁₄ ’кавалак лёду, на якім дзеці катаюцца зімой’ (зэльв., Сцяшк.). с. 50

Каза́₁₅ ’самагонны апарат’ (мазыр., 3 нар. сл.; Касп.). Да каза₁; с. 50

Каза́₁₆ ’веласіпед’ (Касп.). с. 50

Каза ́₁₇ ’трыножак’ (Мат. Гом. ’стойка’ (там жа). Да каза₁; с. 50

Каза ́₁₈ ’драцяная сетка ў форме чарапка, якая ўстанаўліваецца на носе лодкі для раскладвання агню, калі едуць лавіць рыбу’ (полац., 3 нар. сл.). с. 51

Каза ́₁₉ ’прылада для малацьбы’ (чач., Мат. Гом.). с. 51

Каза́₂₀ ’падсядзёлак’ (смарг., Шатал.). Да каза₁ с. 51

Каза ́₂₁ ’ворат або лябёдка для пад`ёму вулляў і іншых важкіх прадметаў’ (Сержп., Бортн.). Да каза₁, с. 51

Каза́₂₂ ’падсанкі, маленькія санкі, якія падстаўляюцца пад канец бервяна пры яго перавозцы’ (стаўбц., 3 нар. сл., лаг., КЭС; Мат. Гом.; лаг., віл., Шатал.). с. 51

Каза́₂₃ ’сетка для лоўлі рыбы з трыма палкамі’ (Касп.). с. 52

Каза́₂₄ ’цыбуля’ (Мат. Гом.). с. 53

Каза́₂₅ ’нязжаты касмык жыта, які пакідалі на полі’ (кобр.. Нар. лекс), ’недажатая палоска’ (Сцяц.), ’касмык травы, пакінуты пры касьбе’ (свісл., Шатал.), с. 53

Каза́₂₆ ’агрэх’ (івац., Жыв. сл.), ’пропуск пры касьбе’ (Жд. 1). с. 54

Каза́₂₇ ’памылка пры снаванні красён’ (Жд. 1, Сл. паўн.- зах). с. 55

Каза́₂₈ ’кольца, якім прымацоўваецца шыйка касы да касся́ (браг., Шатал.). с. 55

*Каза₂₉, къза ’сузор`е’ (віц., Hap. лекс.). с. 56

Казадо́й ’птушка Caprimulgus’ (БРС, ТСБМ). с. 56

Казадро́ст ’расліна Anemone nemorosa (казадрост белы)’, казарост ’расліна Anemone ranunculoides’ і ’Anemone nemorosa’, ’расліна Veronica beccabunga’ (Кіс., фіксацыі Аненкава, Верас і Кісялеўскага з захаду і поўначы Беларусі). с. 56

Каза́к₁ ’На Русі ў XV—XVII стст. — вольны чалавек, з прыгонных сялян, халопаў, гарадской беднаты, якія ўцякалі на ўскраіны дзяржавы — Дон, Запарожжа, Яік; у дарэвалюцыйнай Русі: з XVIII ст. — прадстаўнік ваеннага саслоўя — ураджэнец вайсковых абласцей (Кубанскай, Арэнбургскай, войска Данскога і інш.), які быў абавязаны несці службу ў асобых вайсковых часцях за льготнае карыстанне зямлёй; радавы асобых (звычайна кавалерыйскіх) вайсковых часцей; ураджэнец некаторых (былых вайсковых) абласцей СССР’ (БРС, ТСБМ, Бяльк.), ’пра спрытнага маладога мужчыну’ (ТСБМ); сустракаецца і ў народных песнях (Радч. і інш.). с. 58

Каза́к₂ ’народны танец з паступова нарастаючым тэмпам, а таксама музыка да гэтага танца’ (БРС, ТСБМ). с. 59

Каза́к₃ ’лён-даўгунец’ (БРС, Уладз.). ’сорт высокаўраджайнага аўса’ (Сцяц.). с. 59

Каза́к₄ ’казакін’ (Мат. Гом.). ’жаночае верхняе адзенне, пашытае ў зборкі’ (рас., Сл. паўн.-зах.). с. 59

Каза́к₅ ’калаўрот або лябёдка для пад`ёму вулляў і іншых важкіх прадметаў’ (Сержп. Борт.). Да каза₁, с. 60

Каза́к₆ ’грыб масляк’ (Бяльк., Сцяшк.), козяк ’абабак, падбярозавік’ (кам., Жыв. сл.), ’грыб любы, ядомы, апрача баравіка’ (маст., Жыв. сл.; слон., Нар. лекс.), козяк ’тс’ (кобр., Жыв. сл.). с. 60

*Каза́к₇ , коза́к ’рухавы смелы чалавек’ (ТС). с. 61

*Каза́к₈ , коза́к ’укладка нарыхтаваных дроў у лесе’ (ТС). с. 61

Казакі ́ ’адуванчыкі, расліна Taraxacum Officinale’ (Мат. Гом.), ’гарлянка паўзучая, Ajuga reptans’ (брэсц., гродз., Кіс.), козакі ’Ranunculus асег; Consolida regalis; Primula veris’. с. 62

Казакі ́₁ ’адуванчыкі, Taraxacum’ (Кіс.). с. 62

Казакі́₂ ’гарлянка паўзучая, Ajuga reptans’ (брэсц., Федароўскі; гродз., Верас). с. 63

Казакі ́₃ ’казялец едкі, Ranunculus асеr’ (Бейл.). с. 63

Казакі́₄ ’расліна Consolida regalis (= Delphinium consolida)’ (Бейл.). с. 64

Казакі́₅ ’расліна Primula veris' (Бейл.). с. 64

Казакі́н ’мужчынскас верхняе адзенне на апліках, са зборкамі ззаду’ (ТСБМ), ’верхняя вопратка доўгага памеру, сабраная ў таліі’ (Інстр. I). с. 64

Каза́н₁ ’кацёл з круглым дном і шырокім верхам’ (БРС, ТСБМ, Касп., Радч., Рас., Шатал., Янк.), ’чыгунны кацёл’ (Mac.), ’чыгун, вялікі чыгун’ (арх. ГУ; палес., 3 нар. сл., Мат. Гом.), ’чыгунок’ (Др.-Падб.; рэч., Нар. сл.). с. 65

Каза́н₂ ’паглыбленне круглай формы на полі’ (рэч., Яшк.). с. 65

Каза́ць ’выказваць у вуснай форме якія-небудзь думкі, меркаванні, расказваць, гаварыць’ (БРС, ТСБМ, Бяльк.; міёр., 3 нар. сл.; Гарэц., Касп.; палес., КЭС; Мал., Нас., Нік. Напаў., Сержп., Радч., Сцяшк., Шат., Яруш.), ’абавязваць, загадваць’ (БРС, ТСБМ, Нас.), ’паказваць’ (ТСБМ). с. 65

Казаці́на ’казакін’ (БРС, ТСБМ). с. 67

Казачы́на ’святочная світка’ (Гарэц., рэч., Maш.; Мат. Гом., Федар.), ’кажух’ (Мат. Гом.). с. 67

Казачо́к₁ ’народны танец з паступова нарастаючым тэмпам, а таксама музыка для гэтага танца’ (БРС, ТСБМ, Бяльк.; віц., КЭС; Мат. Гом., Сержп. Грам., Шат.). с. 68

Казачо́к₂ ’васьмушка, 1/8 куб. сажня дроў, прыблізна адзін воз’ (Бяльк., Шат.), ’мера каля 2 вазоў’ (Жд. 2) ’мера дроў, 1/16 кубічнага сажня’. с. 68

Казая́тка ’куртка’ (Грыг.; брасл., Нар. словатв.). с. 69

Казе́лак , казялок ’расліна казлабарод лугавы, Tragopogon pratensis’ (Кіс.). с. 69

Казе́лец₁ ’расліна Ranunculus асеr і пад.’ (БРС, Бяльк., Гарэц., Касп., Мядзв.), ’ветраніца’, ’расліна, якая мае ядавітыя ўласцівасці’ (стаўбц., Прышч. дыс.). с. 70

*Казе́лец₂ , козелец ’расліна сівец, Nardus stricta’ (лельч., Hap. лекс.). с. 70

Казе́лец₃ ’прырэчнае і наогул нізкае лугавое месца, дзе расце казелец Ranunculus Flammula’ (слаўг., Яшк.). с. 70

Казе́лец₄ ’хвароба ног, накшталт падагры’ (талач., Мядзв.). с. 70

Казе́лкі ’кружкі ў «чапёлках» красён, па якіх праходзіць вяровачка і рухае ніты’ (Інстр. II). с. 71

Казе́ліць , у выразе казеліць вочы ’скасавурыўшыся, пільна ўглядацца ў каго-н., што-н.’ (БРС, ТСБМ, Касп.; полац., Нар. лекс.), казерыць вочы ’тс’ (КЭС., лаг , Шат.). с. 71

Казе́лькі ’казюлькі’ (Касп.). с. 71

Казе́льчык ’конік’ (ашм., смарг., Шатал.). с. 71

*Казе́чыцца , козе́чыцца ’іграць (аб пчолах)’ (Грыг). с. 71

Казёл₁ ’жывёла, самец казы’ (БРС, ТСБМ, Бяльк.; КЭС, лаг.; Мат. Гом., Нас., Радч., Сержп., Сержп. Прымхі, Сцяшк., Юрч., Янк. Мат., Янк. 3). с. 72

Казёл₂ ’козлы для распілоўкі дроў’ (Бяльк., Выг. дыс., Касп., лаг. КЭС; Мат. Гом., Юрч.). с. 72

Казёл₃ ’умацаванне саламянай страхі’ (Сцяшк., Мат. Гом.). Да казёл₁, с. 72

Казёл₄ ’умацаваныя на бэльцы козлы, на якія абапіраецца верхняя частка даху’ (Юрч.). с. 72

Казёл₅ ’гімнастычны снарад’ (ТСБМ). Да казёл₁, с. 72

Казёл₆ ’частка збудавання пры студні: разгалістае бервяно, на якім прымацоўваецца вочап’ (Янк. 3). Да казёл₁, с. 72

Казёл₇ ’сажань, прылада для вымярэння плошчы’ (Жд. 2, Мат. Гом.). Да казёл₁, с. 73

Казёл₈ ’мера даўжыні (2,5 м)’ (Мат. Гом.). с. 73

Казёл₉ ’мера дроў (2,5 м³)’ (Мат. Гом.). с. 73

Казёл₁₀ ’род бабкі: некалькі снапоў ячменю, аўса, састаўленых пэўным чынам для прасушвання’ (ТСБМ, Мат. Гом.), ’бабка ячменных снапоў без шапкі’ (полац., Нар. лекс.) с. 74

Казёл₁₁ ’упарты чалавек’ (Янк. 3). с. 75

Казёл₁₂ ’конік, Locusta viridissima і інш.’ (Грыг., Касп., Сцяшк.; в.-дзвін., Шатал.), ’травяны конік як нажыўка’ (полац., 3 нар. сл.). с. 75

Казёл₁₃ ’паласа, участак, адмераны драўляным брыгадзірскім цыркулем або палкай, роўнай яго даўжыні’ (слаўг., Яшк.). с. 75

Казёл₁₄ ’дошчачка з выемкай для здымання ботаў’ (рас., Шатал.). с. 75

Казёл₁₅ ’тоўстая галіна на дрэве — лапа, сук’ (Янк. 3). с. 76

Казёл₁₆ ’палавіна веніка’ (Бяльк.), ’вязка лісцяў’ (Мат. Гом.). с. 76

Казёлі₁₇ ’подсціл (на чарэнь пры выпяканні хлеба)’: «Каб ад залы не быў чорны хлеб, кладзём казёл з дубовых лістоў» (Мат. Гом., 193). с. 77

Казёл₁₈ ’засохлая слізь, якая тарчыць з ноздры, і ўсякі бруд у носе’ (Нас.). с. 77

Казёл₁₉ ’грыб масляк’ (ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Дэмб., Жд. 3, Жыв. сл., Нар. словатв., Нас.; в.-дзвін., Шатал.; Юрч.; бялын., Янк. Мат.), ’перцавы грыб’ (Нар. словатв.), ’пеўнік стракаты’ (мазыр., Жыв. сл.). с. 77

Казёл₂₀ ’расліна казялец едкі, Ranunculus асеr’ (міёр., Жыв. сл.; Касп.). Да казёл₁, с. 78

Казёл₂₁ ’легкавы аўтамабіль павышанай праходнасці’ (ТСБМ). с. 78

Казёл₂₂ ’род гульні ў карты, даміно’ (ТСБМ). с. 78

Казёл₂₃ ’метал, шлак, які застыў пры плаўленні і прыкарэў да сценак печы, каўша і пад.’ (ТСБМ). с. 78

Казёл₂₄ , у казла. Назва гульні дзяўчынак у «галанцы» (гродз., Нар. словатв.). Апісанне гульні наступнае: «Выбіраюць пяць гладкіх аднолькавых каменьчыкаў, кладуць іх на зямлю або на разасланую вопратку. Пачынае гуляць адна дзяўчынка: бярэ каменьчык (галанец), падкідае яго ўгору і ў гэты момант бярэ з зямлі наступны, стараючыся злавіць падкінуты. Пасля падкідае адзін каменьчык і бярэ з зямлі два, затым бярэ па тры і чатыры. Калі не зловіць, гуляць пачынае наступная дзяўчынка» (стар. 266). с. 79

Казёл₂₅ ’захворванне бульбы ’ (Юрч.). с. 80

Казёлак , казёлкі ’расліна Ranunculus асеr’ (Касп.). с. 81

Казёлкі ’расліна Delphinium consolida’ (Кіс.). с. 81

Казёнка₁ ’невялікая кадушка, па форме (часцей) — усечаны конус’, аб`ём — на пуд два збажыны, з адным ці двума вушкамі; карыстаюцца, калі перасыпаюць, пераносяць збажыну’ (Янк. 2). с. 81

Казёнка₂ ’сякера заводскага выпуску’ (Жд. 3, Янк. 2), ’шуфлік’ (Мат. Гом.). с. 82

Казённікі ’казённыя боты’ (Мат. Маг.). с. 82

Казіна ́₁ ’вельмі жорсткая, дзікая трава’ (стаўбц., Прышч. Дыс.). с. 82

Казіна́₂ ’неўрадлівая, забалочаная сенажаць, дзе расце вельмі жорсткая дзікая трава’. (Яшк., Прышч. дыс.). с. 82

Казі́нае масла ’расліна сон-трава, Pulsatilla patens’ (маг., Кіс.). с. 82

Казі́ная барада₁ ’трава сівец, Nardus stricta’ (карэл., астр., Сл. паўн.-зах.), казліная барада ’тс’ (астрав., Сл. паўн.-зах.). с. 84

Казі́ная барада₂ ’расліна Valeriana officinalis’ (Сержп. Прымхі, 204). с. 84

Казі́нец₁ ’скрыўленне ў каленях пярэдніх ног каня, прыроджанае або траўматычнае’ (ТСБМ; полац., КЭС, Сержп. Грам.), ’падагра’ (БРС, полац., Суднік, вусн. паведамл.) ’хва- роба, калі калені не згінаюцца’ (гродз., Цыхун, вусн. паведамл.), ’дрыжанне ног (хвароба)’ (Байк.-Некр.), ’сутарга’ (Федар. Рук.), казініц ’хвароба ног, калі яны слабеюць’ (КЭС, лаг.). с. 85

Казі́нец₂ ’казялец, Ranunculus acris’ (Мат. Гом.). с. 86

Казі́нец₃ ’трава сівец, Nardus stricta’ (карэліц., Жыв. сл.), казіняц ’тс’ (пух., Сл. паўн.-зах.). с. 86

Казі́нец₄ ’неўрадлівая, забалочаная сенажаць, дзе расце вельмі жорсткая дзікая трава’ (Прышч. Дыс.). с. 86

*Казі́нец₅ козінец ’грыб пеўнік стракаты’ (лельч., Жыв. сл.). с. 86

Казі́цца ’нараджаць казлянят, прывесці прыплод’ (Бяльк.; мядз., Нар. сл., 60). с. 86

Казі́ць ’псаваць, перакрыўляць і інш.’, ’перакрыўляць, крывіць твар’, ка́зіцца ’здзекавацца і інш.’ (Нас.), казити ’псаваць, шкодзіць і інш.’ (Гарб.). с. 86

Казлабаро́д ’расліна Tragopogon’, звычайна Т. pratensis (ТСБМ). с. 87

Казлава́ць ’ванітаваць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 87

Казлі́ць ’пець непрыемным, прарэзлівым голасам’ (Нас.). с. 88

Казлы ́₁ ’прыстасаванне для распілоўкі дроў’ (Жд. 2; слуц., Жыв. сл.; Мат. Гом.; Сцяшк., Шат., Янк. 2, Сл. паўн.-зах.) ’сталюга’ (в.-дзвін, Шатал.). с. 88

Казлы́₂ ’збітыя накрыж дручкі, якія кладуцца на грэбень страхі для таго, каб вецер не здзіраў саломы і не знёс дошак, якімі прыкрыты канёк страхі’ (Мат. Maг.; Сцяшк.). казлэ́ ’дошкі, якія прымацоўваюцца па краях саламянай страхі, каб не раскідалася салома’ (Сцяшк., Тарн.), сюды ж козлы ў першым значэнні (Кор.-Шушк., Харузін), без націску, с. 88

Казлы́₃ ’сажань’ (Мат. Гом.). Да казёл ’тс’, с. 88

Казлы ́₄ ’прыстасаванне для сушкі травы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 89

Казлы ́₅ ’прыстасаванне для ляжання на дрэвах’ (Мат. Гом.). с. 89

*Казлы́₆ , козлэ, кузлэ ’металічныя вілы’ (малар., Нар. лекс.). с. 89

Казлы́₇ казлэ́ ’прылада для наматвання пражы’ (карэліц., Шатал.). с. 89

Казлы́₈ казлэ́ ’перакрыжаваныя кроквы, якія падтрымліваюць страху ў гаспадарчым будынку’ (навагр., Нар. сл.; брасл., Сл. паўн.-зах.), с. 89

Казлы ́₉ ’агульная назва ядомых грыбоў’ (касцюк., Жыв. сл.), ’род грыбоў’ (Грыг.). ’грыбы казлякі’ (Мат. Гом.). с. 89

Казлы ́₁₀ ’грубая балотная асака, не прыгодная на корм жывёле’ (ушац., Нар. лекс.). Да казёл₁, с. 90

Казлы ́₁₁ ’казялец едкі, Ranunculus асеr’ (міёр., Жыв. сл.; Касп.; чэрв., Нар. лекс.). с. 90

Казлы ́₁₂ ў выразе казлы драць ’ванітаваць’ (БРС, ТСБМ, Касп.; КЭС, лаг.; Мядзв., Нас., Шат.). с. 90

Казлыта́ць ’казытаць’ (Бір., Сержп.). с. 92

Казлю́ка ’сажань’ (Мат. Гом.). с. 92

Казля́к₁ ’масляк’ (БРС, ТСБМ; лаг., петр., Жыв. сл.; уздз., Нар. словатв.; брасл., гарад., лудз., Сл. паўн.-зах.; Сцяшк., Шат.), ’грыб Boletus bovinus’ (Дэмб.), ’грыб Boletus scaber’ (Яруш.), ’нейкі грыб’ (Прышч. дыс., Сержп., Яруш.), ’перцавы грыб’ (уздз., Нар. словатв.), ’усякі грыб’ (Бяльк.), ’усе грыбы, апрача баравікоў’ (арх. ГУ; глус., мазыр., стаўбц., Жыв. сл.; Маш.; шчуч., Сл. паўн.-зах.; Янк. 2), козляк: білый козляк ’грыб каўпак кольчаты, падбалацянка’ (пін., Жыв. сл.), козляк ’агульная назва ядомага грыба, апрача баравіка’ (бяроз., драг., іван., пін., Жыв. сл.), козлякы, козлек, кузлякы, кузлек ’тс’ (драг., Жыв. сл.), кузляк ’тс’ (стол., Жыв. сл.), козлякі ’агульная назва ўсіх ядомых грыбоў, акрамя баравікоў і падасінавікаў’ (пруж., Нар. словатв.). с. 92

Казля́к₂ , казьляк ’размоклая рэч’ (Ян.). с. 92

Казля́т , казляты мн. ’грыб масляк’ (стаўбц., Жыв. сл.). с. 93

Казна́ ’асоба, што многа гаворыць і ўсіх абгаворвае’, (КЭС, лаг.). с. 93

Казні́ць ’гаварыць, дзяўбці’ ў выразе «казні яму, ці не казні...» (полац., Hap. лекс.). ’у вочы ці за вочы клясці, зневажаць’ (КЭС, лаг.). с. 93

Казу́лька ’божая кароўка’ (Шатал., 3 жыцця; Чач.), казулькі ’конікі палявыя’ (Федар. Рук.). с. 93

Казу́лька ’маленькая лавачка’ (Касп.). с. 93

Казу́рка ’казяўка, букашка; вош’ (БРС; маладз., 3 жыцця). с. 94

Казу́тка ’козлік, падобны да ўслончыка, на якім катаюцца зімой з горкі’ (віц., Hap. лекс.), ’дрожкі’ (Касп.). с. 94

Казыта́ць ’датыкаючыся да скуры, выклікаць лёгкае нервовае раздражненне, сверб’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Федар. Рук.), казытаць цыцкамі (пра русалку) (КЭС, Федар., 1). с. 94

Казы́тка₁ ’русалка’: «Казыткі маюць быць белые, як снег, паненкі і вельмі пекныя» (Федар., 1, 76, 76). с. 94

Казы́тка₂ ’ласка, жывёла Mustela nivalis’ (Мат. Гом.). с. 95

Казю́к₁ казлю́к ’казляня’ (Дразд.). с. 96

Казю́к₂ , казю́ка ’казяўка’ (Мат. Гом.). с. 96

Казю́лька₁ ’маленькая лавачка’ (Касп.). ’выразаны з яліны цурбан з сукамі, які служыць замест зэдліка’ (Бяльк.). с. 96

Казю́лька₂ ’казяўка, казурка’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Нас.). с. 96

Казю́лька₃ ’дошчачка з выемкай для здымання ботаў’ (в.-дзвін., Шатал.). с. 96

Казю́лька₄ ’сажань’ (Мат. Гом.). с. 96

Казю́лька₅ ’паласа, участак, адмерапы драўляным цыркулем, або палкай, роўнай яго даўжыні’ (слаўг., Яшк.). с. 96

Казю́лькі₁ ’ козлы для пілавання дроў’ (Бяльк.). с. 96

Казю́лькі₂ ’падстаўкі з бервяна з ножкамі пад пасцельны насціл’ (Касп.). с. 97

Казяле́ц ’расліна Ranunculus асеr’ (БРС, ТСБМ, Дэмб.; маг., Кіс.; Шат.). с. 97

Казяло́к₁ ’расліна Tragopogon pratensis’ (Дэмб., Касп.). с. 97

Казяло́к₂ ’жалезная падстаўка ў выглядзе трыножніка’ (карэліц., нясвіж., Нар. словатв.). с. 98

Казяні́цца ’акаціцца (пра казу)’ (Мат. Гом.). с. 98

Казя́рка ’стары падраны кажушок’ (лаг., КЭС). с. 98

Казя́рнік ’расліна стрэлкі, Capsella bursa-pastoris’ (Мат. Гом.). с. 98

Казя́ўка ’ўсякае маленькае насякомае, кузурка’ (БРС, ТСБМ, Грыг., Касп., Сержп. Прымхі). с. 99

Ка́ім ’скупы’ (міёр., 3 нар. сл.), каімка, каіміна ’скупы і люты чалавек’ (міёр., 3 нap. сл.; Нар. словатв.). с. 99

Ка́ін ’пракляты, які не раскаяўся, акаянны’ (Нас.). с. 99

Кайданы ́ ’злучаныя ланцугом жалезныя кольцы, якія надзяваюцца на рукі і ногі тых, хто абвінавачваецца ў цяжкіх злачынствах’ (БРС, ТСБМ, Гарэц, Др.-Падб., Нас., Яруш.). с. 99

Ка́йдуб₁ кайдоб ’бочка’ (Мат. Гом.), кайдуб, кайдуп, кайдоб, кайдупчык, кайдопчык (палес., 3 нар. сл., Нар. сл.), кайдуб ’драўляны корпус ручнога млына’ (кобр., Выг.). с. 100

Ка́йдуб₂ ’вельмі гразкае месца’ (Клім.), ’вытаптанае месца на лузе’ (Яшк.), с. 100

Кайло ’ручны інструмент у выглядзе востраканцовага стальнога кліна на драўляным цаўі для адкопвання кускоў горных парод; кірка’ (БРС, ТСБМ). с. 100

Кайма́ ’паласа’ (ТСБМ): «...вузкая кайма маладога асінніку...» с. 100

Кайро́т ’кола ў калаўроце’ (Жд. 3). с. 100

Кайстра́₁ ’кастра, адходы, якія атрымліваюцца ў выніку перацірання адзеравянелых частак сцябла пры мяцці і трапанні валакністых раслін (лёну, канапель і інш.)’ (Бяльк., Мат. Гом., Яўс.), койстра (петрык., Шатал.), кайстрыца (Маш., Радч., Янк. 2, Янк. 3), кайстрыйка, кайстрычка (Бяльк.), кайстрысты ’з кастрыцай’ (Яўс). с. 100

Кайстра́₂ ’дарожная торба, заплечны мяшок’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., касцюк., КЭС; Серж., Некр., Чуд., Шн. 3; Эр. Очерки; Яўс.), ’торба, мех; кошык’ (Мат. Гом.), ’торба’ (Янк. 1), ’торба з палатна’ (мін., Карскі, 2, Маш.), ’торба са скуры́ (Грыг), кайстры ’мяшкі ў выглядзе кішэнь з палатна, якія носяць старцы’ (Радч.), кайстрачка (Сержп.), кайсцерка (Мат. Гом.). с. 100

Кайстра́₃ ’агонь, полымя’ (Мат. Гом.). с. 102

*Какажу́х , кокожух ’твань, дрыгва; зыбкае месца’ (тур., ДАБМ). с. 102

Какалу́га ’чаромха, Prunus padus’, какалуша ’тс’ (Бяльк., Мат. Гом., Шат.), кукалушка ’тс’ (Бяльк.) , какалуша ’тс’ (Растаргуеў). с. 102

Какалю́ка ’кій з самаробнай папярочкай’ (Дразд.). с. 102

Каке́ша ’поўны, тоўсты’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 103

*Ка́кешы , кокешы ’калені’ (Федар. Рук.). У тэксце: «Торяна на печэ кокешы задзерла». с. 103

Какле́та ’катлета’ (Бяльк.). с. 104

Како́ра₁ ’старая каржакаватая бяроза’ (полац., Суднік, вусн. паведамл.), ’сухая крываватая палка’ (полац., Садоўскі, вусн. паведамл.), закакорына ’закавыка’ (слаўг., Яшкін, вусн. паведамл.). с. 104

Како́ра₂ ’частка каркаса лодкі’ (жытк., Жыв. сл.; Маслен.; стол., Нар. сл.; ТСБМ), ’частка пабудовы’ (Сержп. Грам.), кокора ’будан з загнутых і звязаных парамі галін вербалозу’, ’нізкі разгалісты дуб на балоце, на які клалі стажок сена’ (стол., Нар. сл.). с. 104

Како́ра₃ (паўн., КЭС), какор ’бохан хлеба’ (КЭС), какоры ’хлеб з мукі без дабавак’, ’булачкі’ (Анім.), кокора (Нік. Очерки, 95): «название пирога, позже ставшего «пытлюваным, солиным» хлебом», какоркі, какоры ’перапечкі з бульбы, мукі, з прэснага або кіслага цеста’ (зах., Сл. паўн.-зах.), какорына ’тоўсты блін з цёртай бульбы’ (Сл. паўн.-зах.; рас., Шатал.), ’блін з мукі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 106

Како́ра₄ ’гультай’ (Мат. Гом.). с. 107

Како́рыце ’кукуруза, Zea mays’ (паўн., КЭС). с. 107

*Каката́ць , какыта́ць ’сакатаць’ (Бяльк.). с. 108

Како́ўка ’папярочка на дзержаку рыдлёўкі, віл’ (касцюк., ушац., Жыв. сл.). с. 108

Како́хнуць ’цяжка ўздыхнуць’: «Не какохня няродная маці па чужому дзіцяці» (Косіч, 2, 26). с. 109

Како́ш₁ , какош ’хвошч, Equisetum’ (мазыр., 3 нар. сл.). с. 109

Како́ш₂ , коко́ш. ’бэлькі’, кошка ’тс’ (Maш.), с. 110

Како́шка₂ (Федар., 6, 8: «Дзве какошкі, дзве какошкі Да мліна насіць»). с. 111

Како́шка₃ ’своеасаблівы кранштэйн для пашырэння лаўкі, каб на ёй можна было паслаць пасцель’ (стаўб., 3 нар. сл.). с. 111

Како́шнік₁ ’галаўны ўбор, намітка’ (Бяльк.), ’старадаўні рускі жаночы галаўны ўбор у выглядзе ўпрыгожанага шчытка над ілбом’ (БРС, ТСБМ). с. 111

Како́шнік₂ ’капытнік, Calla palustris’ (мін., Кіс.; Касп.; чэрв., Нар. лекс.), какочнік ’тс’ (віц., Ганч.; Кіс.). с. 112

Ка́ктус ’расліна сям. Cactaceace’ (БРС, ТСБМ). с. 112

Какту́н ’нараст на дрэве’ (Бяльк.). с. 113

Кал ’змесціва кішэчніка, якое выдзяляецца пры спаражненні’ (БРС, ТСБМ, Гарэц.), ’вадкі, найбольш моцны гной’ (Шат.). ’гразь’ (Клім.; бяроз., КЭС; драг., Нар. лекс., Нар. словатв., Сцяшк. МГ; бяроз., пін., Шатал.; брэсц., гродз., паўдн. бел., Яшк.), ’замёрзлая на дарозе гразь’ (свісл., Шатал.). с. 113

Кала́ ’каля’ (Бяльк., Жд. 2; капыл., Жыв. сл., мсцісл., 3 нар. сл.; Сержп. Прымхі, Сцяц., Шат.). с. 115

Калаба́ны ’абутак на драўлянай падэшве’ (Сержп. Грам., Сцяшк.). с. 115

Калабо́к ’малы хлябок’ (навагр., Жыв. сл.; Сцяшк.; в.-дзвін., Сл. паўн.-зах.; рас., Шатал.). с. 115

Калаварот ’прыстасаванне для ручнога прадзення кудзелі, якое прыводзіцца ў рух панажом’ (Сержп.), коловоротка, коловоруток, коловорыток, коловорыдка; с. 116

Калавора́т ’глыбокае месца ў рацэ, вір’ (жытк., Яшк.). с. 117

Калада́н , колодан ’гаспадарчы нож з драўлянай ручкай’ (ТС). с. 117

Каладзе́й , колодзей ’стальмах’ (стол., Маслен.). с. 117

Калакалу́ша ’чаромха, Prunus padus (=Padus racemosa)’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Грыг., Дэмб., Касп.; віц., гродз., маг., мін., смал., Кіс.; Мат. Гом., Мат. Маг., Янк. 1, Яўс.; слаўг., Яшк.), калакалуха (Бяльк., Мат. Маг., Мядзв.), калакушка (Бяльк.), какалуша (гом., Кіс.). с. 118

Калаку́н ’звон’ (мазыр., Шатал.), колокор ’бразготкі’ (петрык., Шатал.), с. 119

Калама́жка₁ ’лёгкая выязная павозка на рысорах’ (БРС, ТСБМ; гродз , 3 нар. сл.; Касп., Нас., Серж. Грам., Чач., Шат., Янк. 3), ’сялянскі воз’ (карэліц., Сцяш.), ’беларускі воз’ (Шпіл.), ’воз’ (дрыс., КЭС), коломажка ’малыя выязныя сані’ (ТС), каламажка ’тачка’ (Жд. 3), кылымажка ’прыгожая павозка’ (Нік. Оч., апісанне рэаліі, с. 373). с. 120

Каламажка₂ ’чарнільніца’ (шчуч., Сцяшк.). с. 121

Каламазь ’мазь з дзёгцю, смалы і солі для змазвання калёс’ (БРС, ТСБМ, Др.-Падб.), коламазь (Гарэц.; барыс., Сл. паўн.-зах.). с. 121

Калама́ніца ’чарнільніца’ (ваўк., Сцяшк.). с. 121

Калама́р ’чарнільніца’ (Грыг., Др.-ГІадб.; глус., КЭС; Нас., Шн., Шпіл.). с. 122

Калама́шка ’лаянка на няўклюднага, чараватага чалавека’ (Шат.). с. 122

Каламу́т ’вір’ (Жд. 2, Жд. 3), каламута ’мул з вадой, твань’ (БРС, ТСБМ), каламуць ’тс’ (БРС, ТСБМ), каламутны (БРС, ТСБМ, Сл. паўн.-зах.; Сержп. Прымхі; Сцяшк. ТС, Федар., Яруш.). с. 122

Каламу́ціць ’муціць, рабіць каламутным’ (ТСБМ), ’выклікаць неспакой, уносіць беспарадак, блытаніну’ (ТСБМ). с. 123

Каламы́тка ’панос’ (Мат. Маг.). с. 125

Каламя́нка ’густая моцная льняная тканіна’ (БРС, ТСБМ, Гарэц.), ’палатняная блуза’ (Др.-Падб.). с. 125

Каланда́ ’невялікая колькасць чаго-небудзь’ (Мат. Маг.). с. 125

Кала́ндыш ’целяпень, непаваротлівы чалавек’ (івац., Нар сл.). с. 126

Калані́ца₁ ’калёсная мазь’ (ТСБМ, РБС-82, Сл. паўп.-зах.), каланіца ’адпрацаваная каламазь’ (Бяльк., Гарэц., Касп., Мат. Гом., Сержп., Шат.; маладз.. Янк. 1; Яшк.), ’загусцелы дзёгаць’ (лаг., КЭС), ’выгарэлы ў коле дзёгаць’ (Нас.), ’размоклая дарога, багна, бруд’ (слаўг., Яшк.). Сюды ж каланічына ’месца здабывання каланіцы — дзёгцю для змазвання колаў’ (Яшк.). с. 126

Каланты́р₁, кыланты́р ’пост, пікет, варта’ (Бяльк.). с. 127

Каланты́р₂ ’папрашайка’ (Мат. Маг., Нас.), колонтырка, колонтырник, колонтырнык (Нас.). с. 128

Каланты́ра ’сварка’ (Мат. Гом.). с. 128

Каланты́рыць ’выпрошваць, клянчыць’ (Бяльк., Нас.), калантырыцца ’тс’. с. 128

Каланты́рыцца ’валаводзіцца’ (міёр., Нар. сл.). с. 129

Калапні ́ ’каноплі’ (Гарэц., Др.-Падб., Жд. 2; дзісн., дзярж., КЭС, мядз., полац., Нар. сл.; полац., Нар. лекс., Рам., Чач.), колопня ’каноплі’ (Нас.). с. 129

Калапе́нька , калапенькі ’расліна дрыжнік, Briza media’ (міёр., Жыв. сл.). с. 129

Калапня́нка ’хустка асенняя, якую завязваюць увосень, калі капаюць бульбу’ (смарг., ДАБМ), колопнюшка ’цёплая хустка’ (высок., ДАБМ). с. 129

Калаты́рыць , колотырыць ’валтузіцца, церціся, дурэць’ (Нас.), калатырыць ’забаўна, але неабгрунтавана гаварыць’ (Касп.). кълатырыцца ’бескарысна важдацца з чым- небудзь’ (ушац., Нар. лекс.), сюды ж i калатыры, калатырыць (Нік. Напаў.). с. 129

Калаўро́т ’прыстасаванне для ручнога прадзення кудзелі, якое прыводзіцца ў рух панажом’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Касп., П. С., Сцяшк., Шат.), калаўротак ’тс’ (БРС, ТСБМ, Сержп. Грам., Сцяц. Нар.; лях., Янк. 1, Сцяц. Нар., Сцяшк. МГ), калаўротка ’тс’ (івац., Бір. Працы IM, 6), калаўрот ’прыстасаванне для падымання грузаў: вал з ручкай, на які намотваецца канат, ланцуг’ (ТСБМ), ’свердзел’ (Касп.), ’рухавік з кола, якое прыводзіць у бег санкі па лёдзе’ (Касп.) ’месца на лёдзе, дзе кола надзета на забіты кол і пры дапамозе жэрдкі прыстасавана для катання санак па крузе’ (Яшк., эскцэрпцыя з БелСЭ), кылаўрёт ’частка самапрадкі’, ’прылада для разматвання маткоў’ (Бяльк.), ковроток ’самапрадка’ (Уладз.), калаваруот ’тс’ (Серж. Грам.), коворыдка, ковориток ’тс’ (Уладз.). с. 130

Калаці́ць₁ ’выклікаць дрыжанне чаго-н.; хістаць; трэсці; выклікаць дрыжыкі; часта і моцна стукаць, удараць і да т п.’ (БРС, ТСБМ; навагр., 3 нар. сл.; Касп.; КЭС, лаг., Мат. Гом., Нас., Сержп., Шат.) ’малаціць’ (БРС, івац., Бір., Працы ІМ, 6, Мат. Гом., Сцяшк.), да апошняга, відаць, колотить мак — у гульні, дзе намагаюцца пакалаціць (Радч.), і ў Сержпутоўскага (Прымхі) каб вераб`і не калацілі.., ’абтрэсваць, аббіваць сады’ (Касп., Нік. Оч.), ’упокат абшукваць’ (КЭС, лаг.), калаціць кішэні ’трэсці кішэні’, ’паласкаць (бялізну)’ (гродз., 3 нар. сл.). с. 131

Кала́ч₁ ’круг’ (лельч., Hap. лекс.), с. 133

Кала́ч₂ ’круглая булка пшанічнага хлеба’ (БРС, ТСБМ), ’абаранак’ (Пятк.), калачы ’тс’ (Кольб., Maш.), (на крайнім захадзе палескай тэрыторыі) колач, калач ’пірог’, ’вясельны пірог прадаўгаватай формы’, ’прадаўгаваты жытні пірог, які нясе ўнук сваёй бабцы-павітусе’, (па захадзе, цэнтры і ўсходзе Палесся) ’вялікі баранак’ (Вешт.). Адзінкава ў цэнтры Палесся зафіксавана значэнне ’блін’ (Вешт.). с. 134

Кала́ч₃ ’расліна рагоз, Typha’, ’насенная шышка рагозу’, ’кіях кукурузы’ (лях., лід., Сл. паўп.-зах.), калачы ’каташкі (на бярозе)’ (свісл., Шатал.), магчыма, сюды ж і драг. калачык ’пакаёвая кветка’. с. 135

Калашма́н ’птушка з касматымі нагамі’, ’чалавек у штанах з шырокімі калашынамі’ (БРС, ТСБМ), ’той, у каго шырокія з доўгімі калашынамі штаны’ (Янк. 3), ’з доўгімі калашынамі’ (Мал., Сержп. Грам.), калашмай (значэнне?) (Сцяцко, Словаўтв.), калашмач ’пра чалавека ў шырокіх доўгіх штанах’ (Сцяц.). Сюды ж, верагодна, неабходна аднесці і калашмэт ’чалавек з кудлатымі валасамі’ (Мат. Маг). с. 136

Калашма́ціць ’шматаць, кудлачыць, тармасіць’ (ТСБМ), ’моцна тузаць, цягаць, стараючыся разадраць, пашматаць’ (ТСБМ), ’біць, калаціць’ (ТСБМ), калышмаціць ’растрасаць; лахмаціць; валтузіць’ (Яўс.), колошмаціць ’лупцаваць (чым-н.) цвёрдым па тулаву і галаве’ (жытк., Нар. словатв.). с. 137

Калашні́к₁ ’невялікі хлеў’ (Жд. 2). с. 138

Калашні́к₂ ’хатняя кветка’ (лельч., Мат. Гом.). с. 138

Кала́шня ’прыбудова да сенцаў’ (іван. Жыв. сл.), ’вузкі закутак у гумне, адгароджаны уздоўж падоўжанай сцяны’, калашня (дзярж., Нар. сл.). с. 138

Калба́н ’гладыш’ (Касп., Мат. Маг.), колбанец ’тс’ (Нас.), калбан ’пасудзіна з прутоў або саломы ў выглядзе гладыша’ (Касп.), ’штучнае гняздо з саломы ў выглядзе конуса’, с. 138

Калбаны ́ ’луг з купінамі’ (Касп.). с. 139

Калбата́ць ’мяшаць, збіваць яйкі з мукой’ (гродз., Мат. AC), калбоціць, калбаціць, калбуціць ’рашчыняць’, ’замешваць’, ’боўтаць’ (гродз., Сл. паўн.-зах.), калбоціцца ’боўтацца, пералівацца’ (Сцяшк. МГ), ’боўтацца, пялёскацца’ (шчуч., Сл. паўн.-зах.). Сюды ж і вытворныя: калбочаная яешня, калбатуха ’амлет, страва з малака, мукі, яец, перамешаных і спечаных на сале’ (Сцяшк. МГ), калбатун ’баўтун, неаплодненае яйцо’ (ашм., воран., іўеў., Сл. паўн.-зах.), калбатуха ’непрыгодная для яды страва, бурда’ (смарг., Сл. паун.-зах.). с. 140

Калбу́н ’пячкур, Gobio' (Жд. 2). с. 140

Калга́н₁ ’дуброўка (расліна)’ (бярэз., Сл. паўн.-зах.). с. 143

Калга́н₂ ’галава’ (экспрэс.) (Бір. Працы IМ, 6; маг., Крывіцкі, вусн. паведамл.). с. 144

Калгатня́ ’непарадак, шум’ (Шат.), колготня ’мітусня, бегатня, трывога, клопат, штурханіна’, с. 144

Калдабы́чкі, кылдабы́чкі ’дзіцячая гульня’ (Бяльк.). с. 145

Калду́н₁ ’вядзьмар, чараўнік’ (пух., КЭС; Мат. Гом., Сержп., Сержп. Грам., Сержп. Прымхі, Сіг.; ганц., Сл. паўн.-зах.), калдунка ’вядзьмарка’ (барыс., Шатал.), калдуньнік ’вядзьмар’ (малар., Сіг.), калдуха ’чараўніца’ (рэч., Мат. Гом ; браг., Шатал.), сюды ж калдаваць (Сержп.), калдуваты, калдунство (Сіг.). Калдун ’гульня’ (гом., Мат. Гом., гродз., Нар. словатв.), вет., маг. і рэч. калдун ’вядзьмар’. с. 145

Калду́н₂ ’Plica polonica, спецыфічная хвароба, якую раней лячылі праз запушчэнне каўтуна’ (Сцяшк.), калдуны ’пра заблытаныя, скудлачаныя валасы’ (БРС, ТСБМ, Жд. 2), калдункі ’адходы пры прадзенні кудзелі’ (карэліц., Шатал.), сюды ж калдунаваты, калдуніцца, калдуніць ’блытаць, кудлачыць (пра валасы, шэрсць і пад.)’ (БРС, ТСБМ). с. 148

Калду́н₃ ’варэнік з мясам або з грыбамі’ (Сцяшк., Яруш.), ’бульбянік’ (Мат. Гом.), калдуны ’клёцкі, начыненыя мясным або іншым фаршам’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Грыг.; мінск., Шпіл.). с. 149

Калду́н₄ ’страўнік’ (гарад., Сл. паўн.-зах.). с. 149

*Калды́ба , колдыба ’крывы, кульгавы, які павольна ідзе’ (Нас.), калдыбаць ’кульгаць’ (БРС, ТСБМ, Бяльк.), калдыбыць і кылдыбаць (Юрч. 3 жыцця), колдыбаць (Нас.), кылды- баць (Бяльк.), колдыбайло ’кульгавы’, ’павольны ў рабоце’ (Нас.), сюды ж калдыб ’пра цяжкую хадзьбу пры хворых нагах’ (мсцісл., Hap. лекс.: Нас). с. 149

Калдыба́₂ ’цвёрды выступ каля паглыблення на разбітай або мёрзлай дарозе’, ’няроўнае ворыва з ямкамі і выступам’, ’скіба дзярновай зямлі на раллі’ (слаўг., Яшк.). с. 151

Калды́га₁ , колды́га ’крывы, кульгавы чалавек, які павольна ідзе’ (Нас.), колдыгаць ’кульгаць’ (Нас.). с. 151

Калды́га₂ ’скіба дзярністай зямлі на раллі, вялікія кавалкі сухой зямлі на заскароджаным полі’ (слаўг., Яшк.). с. 152

Калды́га₃ ’парода лесуна’ (Кірк.). с. 152

Кале́йка ’чыгунка’ (палес., Выг.; Сл. паўн.-зах.; ваўк., Сцяшк. МГ). с. 152

Кале́йка ’чарга’ (слон., Арх. Бяльк.; бяроз., Выг.; ашм., Марч., Дыс.; Мат. Гом., Сцяц., Сцяшк. МГ), ’чарга пасвіць жывёлу’ (Мат. Гом., Сцяц., Сцяшк. МГ), ’тс’ (Мат. Гом.; лун., Шатал.). с. 152

Кале́ка₁ ’чалавек, які страціў якую-небудзь частку цела або здольнасць валодаць ёю ці наогул мае які-небудзь фізічны недахоп’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Касп., Нас., Серж. Прымхі, Сцяшк. МГ, Шат.). с. 153

Кале́ка₂ ’рыба мянтуз, Lota’ (ваўк., Бір. Працы, ІМ, 6, Бяльк., Дэмб.; полац., Жук., 3 нар. сл.; Мядзв., Нас.; бых., Рам.; круп., Сл. паўн.-зах.; ваўк., Сцяшк.), ’рыба ёрш’, таксама ў форме калечка (Мат. Маг.), ’рыба надкаменшчык, Cottus gobio’ (Жук.); с. 154

Кале́на₁ ’частка нагі, дзе злучаюцца бядровыя і галёначныя косці; месца згібу нагі’ (БРС, ТСБЧ, Бяльк., КЭС; КЭС, лаг., Мат. Гом., Нас., Сержп., Сержп. Грам., Радч., Сл. паўн.-зах., Сцяшк. МГ, TC, Шат., Яруш.), ’частка адзення, якая прыкрывае гэту частку нагі’ (ТСБМ, Нас.), калені ’нага ад каленнага сустава да таза’ (ТСБМ), ’сустаў пальца рукі’ (Сл. паўн.-зах.). ’вугал згібу, павароту ракі’ (ТСБМ; віц., Hap. сл.; ТС, Яшк.), ’лука’ (Сл. паўн.-зах.; дэфініцыя выклікае сумненне, параўн. ілюстрацыю: «Калена ля ракі, там коні ходзяць», с. 373, відавочна, што тут хутчэіі ’паварот’, ’месца на павароце’), ’вір, глыбокае месца на павароце ракі’ (там жа), ’патаўшчэнне на чароціне ці саломіне’ (КЭС, лаг., Мат. Гом., Сцяшк. МГ), каленца ’тс’ (ТСБМ, Сл паўн.-зах.), каленка ’тс’ (Нас.), ’сустаў на пальцы рукі’ (рас., Шатал.), калена ’асобная частка, закончаны матыў у музычным творы’ (ТСБМ, Шат.), ’фігура кадрылі’ (ТСБМ, Мат. Гом.), ’пакаленне ў радаслоўнай’ (ТСБМ) ’род, саслоўе’ (Сл. паўн.-зах.). Сюды таксама выразы лысы, як калена (Сл. паўн.-зах.), даць каленца ’ўдарыць каленам ззаду’, сесці на каленцах ’сесці, сагнуўшы ногі ў каленях’ (ТС). с. 154

Калені́ца ’попельны (паташны) завод, дзе перапальваецца (гартуецца) попел для капатнага завода’ (крыч., Меер, 1786). с. 156

Кале́нік ’расліна ляскаўка, Silene cucubalus’ (віц., Кіс.). с. 156

Кале́ц ’напарстак’ (Касп.). с. 156

Кале́ць ’зябнуць, мерзнуць’ (БРС, ТСБМ, Нас., Шат.), ’дубець, карчанець’ (Нас.), ’здыхаць’ (Яруш.). с. 157

*Кале́шня , коле́шня і колэ́шня: ’гуменца для сена, саломы’ (кам., Нар. сл.), ’мякіннік, прыбудова да хлява, гумна’ (кам., Нар. сл.), ’паветка для калёс, плуга, бараны, саней’ (кам., брэсц., малар., пін., стол., Нар. сл.; Хар.), ’прыбудоўка, дзе знаходзілася майстэрня на колы, калёсы’ (пруж., кобр., драг., усх.-палес., Нap. сл.), ’дрывотня’ (зах.-палес., Нар. сл.; малар., Харузін). с. 157

Калёныя ў выразе калёныя або вадзяныя арэхі ’расліна Trapa natans’. (Дэмб.). с. 157

Калёсы ’конная чатырохколая гаспадарчая павозка’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Грыг., Жд. 2, Касп., Кліх; Растарг., КЭС, лаг.; Маш.), палес. форма калёса (Нас., Нік. Оч., Серб., Сержп. Грам., мазыр.; Сержп.)? – «перо скрыпіць, бы не мазаные калёса» (Сцяц. Нар.; Сцяшк. МГ, Радч.)? – «тарарай колёсы, тарарай Повезли Ганночку з пекла в рай»; Шат. (калёса); мін., Шпіл. («...телега в робѣ петербургскіхъ ломовыхъ...», 4, 27). с. 158

Калёўка ’спецыяльны рубанак для выстругання дошак і планак з фігурнымі краямі (багетаў, карнізаў і інш.)’ (БРС, ТСБМ; драг., Жыв. сл.; Касп., Клім., Мат. Гом.), ’фігурны профіль дошкі або бруска, які атрымліваецца струганнем’ (ТСБМ, Мат. Гом.). с. 159

Калі ́ прысл., злучн. у розных значэннях (ТСБМ, Бяльк., Грыг., Мал., Нас., Нік. Напаў., Нік. Оч., Сержп., Сержп. Прымхі, Радч., Шат., Сл. паўн.-зах., ТС (колі)). с. 159

Калі́б умоўны злучнік (паўн., КЭС; Нас., Рад., Сержп. Грам.), кылі́п ’каб’ (чавус., Нар. сл.). с. 160

Калі́ба ’від хваробы’ (Касп.). с. 160

Калі́бр (Сержп.: чэрці ўсялякага калібру); калибиръ ’размер’ (Нас.). с. 161

Ка́ліва ’асобна ўзятая расліна, сцябліна, саломіна і інш.’ (БРС, ТСБЧ, Кліх.; КЭС, лаг., Сержп., Прымхі ... вырываюць яго адно каліво ці цыэлы куст...; Федар. Рук.; Шат., Яруш.), с. 161

Ка́ліва₂ ’памінальная куцця’ (Мядзв.). с. 163

Калі́ка₁ ’старац, пераважна сляпы, які жабруе, спяваючы духоўныя вершы’ (БРС, ТСБМ). с. 163

Калі́ка₂ ’бручка, расліна Brassica napus’ (Жд. 2; рас. Шатал.). с. 164

Каліко́лечы ’калі-небудзь’ (гродз., Сцяшк., МГ). с. 165

Калі́ль ’калі-небудзь’ (калінк., 3 нар. сл.), коліль; (Янк. 2), колілься (калінк., 3 нар. сл.). с. 165

Калі́на ’расліна Viburnum opulus’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Касп., Maш., Радч., Сержп. Грам., Сцяшк., Яруш.). с. 165

Калі́наўка ’рыба краснапёрка, Scardinius crythrophtalamus’ (ц.-палес., Пал., Крыв.), калінка ’верхаводка, Alburnus alburnus’ (зах.-дзвін., Caп.). с. 167

Каліне́ячы ’калісьці’ (карэліц., Сцяшк.). с. 168

Калі́нкі ’свята ў гонар маладой, калі яна аказалася нявіннай’ (3 – ч). с. 168

Каліно́к ’струнны музычны інструмент, балалайка’ (Бяльк.). с. 168

*Ка́лінь, ко́лінь ’калі-небудзь’ (пін., Нар. лекс.). с. 168

Калі́сь ’ некалі, у мінулым, даўней’ (БРС, ТСБМ, Бяльк.; дзярж.; КЭС; Нас.), ’калі-небудзь, у будучым’ (ТСБМ), калісьці ’некалі, у мінулым, даўней’ (БРС, ТСБМ; дзярж., КЭС). У Насовіча ў форме коли-сь-то. с. 169

Калі́стаўка ’птушка юрок, Fringilla montifringilla’ (рэч., Мат Гом ). с. 169

Каліта ́ ’сумка для грошай, вялікі кашалёк’ (БРС, ТСБМ), ’грошы, багацце’, ’паходная торба, сумка’ (ТСБМ). У гаворках: ’мяшок, сумка’ (Нас , Булг.), ’мяшочак на грошы’ (Бяльк.), ’сумка’ (Грыг.), ’скураны мяшок па грошы’ (Касп.), ’скураны мяшэчак’ (касцюк., КЭС; Нік. Оч.), ’партманет’ (тураў., КЭС), ’мяшок’ (лун., Мат. I дыял. канф.), ’кішэня ў скураным поясе (мяшочак)’ (Маш.), ’невялікая сумка на грошы’, ’скураная сумка, якая носіцца беларусамі пры скураным поясе, у якой захоўваецца крэмень, сталёвыя пласцінкі і трут’ (Мядзв.), у Сержпутоўскага слуц. і мазыр. значэнне не вельмі яснае: «расперазаўся ён, зняў каліту й лёг на пол спачынаць» (Сержп., 7), ’самаробны скураны мяшок на грошы’ (Чуд., Шн., Яруш ). Таксама шырока прадстаўлена ў беларускай мове памяншальная форма калітка. с. 169

Калі́тка₁ ’невялікія дзверы для праходу ў варотах, плоце, агароджы; фортка’ (БРС, ТСБМ, Касп.; гарад., Сл. паўн.- зах.). с. 170

Калі́тка₂, звычайна мн. ліку, ’чатырохвугольныя ласкуты ў безрукаўцы’ (лун. Малч.). с. 171

Калі́тка₃ ’лагчына, зарослая кустамі’ (Касп.). с. 171

Калі́тка₄ ’расліна гарлачык, Nuphar luteum; Nymphaea alba’ (лельч., стол., лун., Бейл.). с. 172

Ка́ліўка ’бручка, Brassica napus’ (ДАБМ, Касп., Мат. Гом.), каляўка ’тс’ (ДАБМ). с. 172

Калі́ць₁ ’пэцкаць’ (жытк., Арх. ГУ; ТС), с. 173

Калі́ць₂ ’бяліць, рабіць пабелку’ (тураў., Выг.; гом. КЭС; петрык. Мат. Гом.; кам., Сл. Паўн.-зах., ТС). с. 173

Калі́ць₃ ’гаргаваць’ адзначана толькі форма калытыся ’гартавацца’ (драг., Жыв. сл.). с. 173

Калі́ць₄ ’напальваць’ (Мат. Гом.). с. 174

Калі́ць₅ ’прабіраць, выгаворваць’ (Юрч.). с. 174

Ка́лка₁ ’галка, птушка Corvus monedula’ (слонім., Арх. Бяльк.; Сцяшк. Сл. паўн.-зах.). с. 174

Ка́лка₂ , у Доўн.-Зап., 3, 39: «Кидайса, метайса. завиваты не давайса! Кинь калку (кибалку?) хочъ пидъ лаўку, Сама выбежъ на вулоньку!». Далей аўтар адзначае калка кибалка ’жаночы галаўны ўбор’ і спасылаецца на аналагічныя кантэксты ў Янчука і Чубінскага; паводле гэтага можна меркаваць, што слова было вядома на зах. Палессі дастаткова шырока. с. 174

Каллёт ’верхняя спадніца’ (Мат. Маг.). с. 175

Ка́лман ’анучнік, зборшчык утыльсыравіны́ (Сцяшк.). Без адпаведнікаў. с. 175

Калма́тка ’расліна жабнік, Filago arveusis’ (БРС, ТСБМ). Адпаведнікаў у гаворках як быццам няма; с. 175

Калма́ты ’пакрыты густымі скудлачанымі валасамі, поўсцю, касматы, кудлаты’, ’зроблены са скуры з доўгай густой поўсцю; з доўгім ворсам’, ’аброслы валаскамі, пушынкамі; нягладкі’ (БРС, ТСБМ). У гаворках: ’ускудлачаны, непрычасаны, касматы’ (Мал., Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Шат.). Есць таксама форма камлаты ’тс’ (івац., Бір., Працы, ІМ, 6; саліг., Нар. словатв.; Сл. паўн.-зах., ТС, Федар., 1). с. 175

Калма́ч ’кудлач’ (клец., Нар. лекс.). Да калматы (гл.), с. 176

Калмы́к ’касмыль’ (стаўб., 3 нар. сл.). с. 176

Кало́віна ’яма на дарозе, выбітая коламі і запоўненая вадой’ (мін., Яшк.). с. 177

Кало́вішча ’гразкае месца’ (стол., Яшк.). с. 177

Кало́да₁ ’кароткае тоўстае бервяно; абрубак тоўстага бервяна, прыстасаваны для якіх-н. гаспадарчых або бытавых патрэб’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Касп., Нас., Нік., Радч., Сержп , Сержп. Прымхі, Сцяшк., Федар., Шат., Шатал., Яруш.). с. 177

Калода₂ ’вулей, зроблены з камля дуплістага дрэва’ (БРС, ТСБМ, Анох., віл., ашм., іўеў., 3 нар. сл., Касп.; слаўг., Нар. сл.; Нас.. Сержп. Грам., Сцяшк., Федар. 1, Шат.) сюды ж калодны вулей (Мат. Гом.). Сл. паўн.-зах. адзначае слова з паметамі вільн. і віл.; кало́да ’вуллё’ (ТС). У Янковай колодка ’від вулля’. Сюды далей і празрысты перанос калода ’сям`я пчол’ (слаўг., Нар. сл.), калодка ’тс’ (вор., 3 нар. сл.). Сл. паўн.-зах. (ганц., віл.) адзначае калода́ сям`я пчол, адзінка пры лічэнні сем`яў пчол’, калодка ’вулей’. с. 178

Кало́да₃ ’частка красён, навой’ (Касп.; рас., Шатал.), калоды, калодка ’тс’ (Нік.). с. 178

Кало́да₄ ’калодзеж’ (Федар., 6). с. 179

Кало́да₅ ’мера збожжа’ (Нас.). с. 179

Кало́да₆ ’тоўстая, непаваротлівая жанчына’ (Жд. 3; міёр., 3 нар. сл.; Мат. Маг.), калотка ’тс’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 180

Кало́да₇ , колода ’палатно, якое кладуць на крышку труны’ (стол. Нap. Лекс.). с. 180

Кало́да₈ ’божая кароўка, Соссіnеllа septempunctata’ (Жд. 3; Шатал. 3 жыцця, Сцяшк.). Паводле матэрыялаў Шаталавай (3 жыцця, 166 і наст.), колода ’божая кароўка’ пашырана ў брэсц., івац., навагр., стол., малар., пін. гаворках, а ў кам. — кулода. Апрача гэтага, у злучэннях: калода-багода (клец., пруж.), колода-волода (кам.), Матруна-колода (брэсц.), Андрэйка-калода, дранчык-калода (слуц.), Матруна-колодыця (кам). Далей сюды ж калодачка ’тс’ (лід., Сл. паўн.-зах.), с. 180

Калода₉ , колода ’рад саломы на страсе’ (ТС). У ілюстрацыі: «Колода — одзін шар соломы, як стромчэйша хороміна, то дзев`яць колод» (ТС, 2, 207). Далей, магчыма, сюды ж таксама тур. жыто як колода ’густое, добрае жыта’, тое ж і адносна травы, трава колодою ’густая трава’. с. 182

Кало́да₁₀ , колода ’кавалак або трубка палатна’ (ТС). с. 182

Кало́да₁₁ ў выразе жыто ў колодзе ’жыта, якое яшчэ не выкаласілася’ (ТС). с. 183

Калода₁₂ ’камплект ігральных карт’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., ТС), с. 183

Кало́дачка ’каленца (у сцябле)’ (бяроз., Шатал.), ’сустаў’ (там жа). с. 184

Калодачкі ’пянёўе ў птушак пасля лінькі’ (лід., Сл. паўн.-зах.). с. 185

Калоддзе ’калоды, бярвенне’ (БРС, ТСБМ, Нас., Шат.), калодздзя ’тс’ (Сл. паўн.-зах.), калодзье (ТС). Сюды ж зафіксаванае Насовічам колодзико ’невялікія абрубкі дрэва’ і, магчыма, наступная лексема ў Радчанкі, 240: «Толькй буду no снитку ходить, По снитку, пo лебеду, По колодью, пo выколодью». с. 185

Калодзеж₁ ’вузкая, глыбокая яма, звычайна ўмацаваная ад абвалаў зрубам, трубамі для здабывання вады з ваданосных слаёў зямлі’, ’студня з калаўротам або асверам для чэрпання пітной вады’ (БРС, ТСБМ; рэч., Maш.; Нac.), калодзезь ’тс’ (БРС, ТСБМ, Бір., Шушк., Яруш.), калодзейзь ’тс’ (ДАБМ), калодзезь ’тс’ (Касп., Сержп., Сцяшк.), калодзец ’тс’ (Нік., Оч.?; лаг., тур., Яшк.), калодзёдзь ’тс’ (жытк., Яшк.), калодзіж ’тс’ (Бяльк.; сак., Федар.; Шат.; гор., Яруш,), калодзісь ’тс’ (Бяльк., Сержп. Прымхі, Сцяц.), калодзядзь ’тс’ (малар., Нар. лекс.), колодзяж ’тс’ (Маш.), калодзясь ’тс’ (чырв., ваўк., Бір. Працы, ІМ, 6, Сцяшк.), далей, магчыма, колодзезь ’крыніца’, с. 186

Калодзеж₂ , калодзеш ’ямачка каля пупавіны, па якой вызначаюць малочнасць каровы’ (рас., Шатал.). с. 187

Кало́дзіца , колодыця ’калодка ў коле’ (малар., Нар. словатв.), колодіца ’тс’ (лун., Шатал.), колодзіца ’тс’ (ТС). с. 188

Кало́дка₁ ’капыл, кавалак дрэва ў форме ступні, на якім шавец робіць абутак’ (ТСБМ, магчыма, тут у больш шырокім значэнні). с. 188

Кало́дка₂ ’сярэдняя частка кола’ (БРС, ТСБМ, Маш., Шат.), калёсная калодка (КЭС, лаг.), бар., астрав., лід., віл. Сл. паўн.-зах. с. 188

Кало́дка₃ ’драўляная або металічная аправа, у якую устаўляецца або на якую насаджваюць асноўную частку інструмента’ (ТСБМ), кулітка ’тронкі нажа’ (малар., Нар. лекс.), сюды ж, відаць, і колодка ’частка рубанка’ (Ян.), с. 189

Кало́дка₄ , звычайна калодкі ’род скуранога абутку на драўлянай падэшве, дзеравяшкі’ (ТСБМ; гродз., 3 нар. сл.). с. 189

Кало́дка₅ ’абрубак дрэва як функцыянальны элемент народнага абраду’ (Касп., Кос., Нас.), ’назва гэтага абраду’ (Касп.). с. 189

Кало́дкі , коло́дкэ і колы́ткы ’скураныя нашыўкі на аброці, навочнікі’ (малар., Нар словатв.). с. 190

Калотка ’клін, які ўстаўляецца ў рукаў’ (маст., Сл. паўн.- зах.). с. 190

*Калохаць, калохаты ’пужаць’ (драг., 3 нар. сл.). с. 191

Калоць₁ , ’датыкаючыся чым-н. вострым, выклікаць боль; утыкаючы што-н. вострае, рабіць дзірку, адтуліну ў чым-н., праколваць’, ’бадаць, пароць (рагамі); забіваць чым-н. вострым (свіней)’, ’рассякаць на часткі; расшчапляць, раздрабняць’ (ТСБМ). У гаворках адзначаюцца значэнні ’датыкаючыся вострым, выклікаць боль і да т. п.’ (Бяльк., Касп., Нас., Сержп. Прымхі, Яруш.), ’забіваць свінню’ (Сержп. Прымхі), ’забіваць (рыбу) васцямі’ (полац., 3 нap. сл.), ’рассякаць на часткі, расшчапляць’ (Радч., Юрч.); у форме калоцца ’бадацца’ адзначаюць Мат. Гом.; калоць ’бадаць; забіваць; адчуваць востры боль, шчапаць’ (Сл. паўн.-зах.), колоць ’расшчапляць, калоць дровы; біць рагамі’ (ТС). с. 191

Кало́ць₂ ’свідраваць’ (Юрч.). с. 192

Кало́ць₃ у выразе калоць-калоць ’ківаць з боку на бок, патрасаючы’ (Нік. Напоў.), да калаціць (гл.). с. 192

Калоша ’частка штаноў, якая надзяваецца на адну нагу; калашына’ (БРС, ТСБМ, Бяльк.; лаг., клец , КЭС, Нас., Сержп., Сцяшк., Янк. 3), сюды ж калудшачкі (Сержп. Отч.), у Чачота колоша — «літоўскі правінцыяналізм», калоша ’абмотка з анучы aд ступні да калена нагі; носяць у час жніва’ (Сцяц., Шат.), калошка ’частка шкарпэткі, якая аблягае нагу вышэй ступні’ (навагр., Нар. сл.). калоша ’брыжы на рукаве’ (свісл., Шатал.). с. 192

Кало́шы₁ ’капялюхі, пласцінчатыя спажыўныя грыбы з шырокай светла-бураватай шапкай і на высокай ножцы з венчыкам’ (карэліц., Нар. словатв.). с. 194

Кало́шы₂ ’абутак з гумы, галёшы’ (Бяльк., Сцяц. Нар., Сцяшк.), калош (Сцяц. Нар., Сцяшк.). с. 195

Калта́ць ’трохі памыць што-небудзь у сцюдзёнай вадзе’ (КЭС, лаг.). с. 196

Калтая́, калтаўя, келтая, калтуя ’цапільна’ (ДАБМ) (заходняе паводле распаўсюджання), калтая (смарг., Шaтал.), келтоя (на бел. зах. паграніччы, Смулк., Лекс. балт.), калтая ’дошчачка з дзіркай у жорнах, дзе змяшчаецца верхні канец млёна’ (мядз., Нар. сл.), калтэйка ’прылада, якой абіваюць лён’ (Шчарб.) і яшчэ больш далёкае кылтуя ’пабітыя жывёлай пасевы’ (чавус., Нар. сл.). с. 196

Калту́ннік ’расліна гарычка лёгачная, Gentiana pheumontana’ (Касп.), каўтуннік ’Gentiana uliginosa’ (маг., Кіс.). с. 197

Калты́га ’неахайны, брудны чалавек’, ’неахайная кабета’, калтыжніца ’нячыстая жанчына’ (гарад., Сл. паўн.-зах.). Насовіч адзначыў калтыга ў значэннях ’суцяга, скнара’, ’махляр, ашуканец, карцёжнік’, колтыжнік ’махляр’, колтыжничать ’выцягваць у другога грошы падманам’. с. 198

Калу́жа ’лужына’ (іўеў., Сл. паўн.-зах.; Сцяц., Словаўтв.; слаўг., Яшк., вусн. паведамл.) ’балоціна’ (гродз., Сл. паўн.-зах., 2, 381, параўн. ілюстрацыю: «Жабы па калужах водзяцца»), ’калдобіна’ (хойн., Шатал.), калужына ’лужына пасля дажджу на дарозе’ (кліч., Жыв. сл.; Касп., Мат. Гом.; слаўг., Яшк., вусн. паведамл.; бых., ветк., рэч., Яшк.), ’азярына са светлай вадой па лузе’ (рэч., Яшк.), калужка ’лужына’ (жытк., Яшк.), калужынка (віц., Шн.), калужэнька (брэсц., КЭС), далей адзначаюцца формы калюжа ’лужына’ (Мат. Гом.), ’мокрае месца, лужына, балоціна’ (жытк., Яшк.). калюжына ’тс’ (БРС, ТСБМ, Мат. Гом.), ’выбоіна, яма на дарозе ад кола, яміна’ (Гарэц., Нас.). с. 198

Калужа́нка , калу́жынка ’кошык’ (Мат. Гом.). с. 200

Калу́н₁ ’цяжкі тапор з клінападобным лязом для колкі дроў’ (БРС, ТСБМ, драг., Жыв. сл.; бяроз., слуц. КЭС, Сл. паўн.-зах.; Сцяц..), с. 201

Калуны ́ ’буякі, ягады расліны Vaccinium uliginosum’ (маст., Сцяшк., Сл.). с. 201

Калупа́ць ’падчэпліваючы чым-н. вострым, аддзяляць, абдзіраць што-н.; рабіць у чым-н. паглыбленне’, ’капаць, ускопваць’, ’капацца, корпацца ў чым-н., дастаючы адтуль што-н.’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Касп.; бешан., Нар. сл.; Радч.; Сержп,; Федар. Рук.; Шат.), с. 202

Калу́пашак ’плецены кош на воз’ (Сцяшк.), колупушок ’кош для перавозкі бульбы’ (Мат. Гом.), ’плецены кораб на сані або воз’ (ТС). с. 202

Калупа́с , кылупас ’чалавек, які не спяшаецца, робіць марудна’ (Яўс.). с. 203

Калу́фар ’расліна Tanacetum balsainita (віц., Кіс.), колуфер ’тс’ (Нас.). с. 203

Калу́ша ’чаромха’ (Сцяшк. Сл.). с. 203

Калцо́ ’кольца’ (Сержп. Прымхі), ’кружок’ (Сл. паўн.-зах.), ’прывязь у выглядзе абручыка, зробленая з вітак, гужбы ці іншага матэрыялу для звязкі бярвення ў плыты’ (круп., касп., 3 нар. сл.). Гл. кальцо, кольца. с. 203

Калчада́н ’агульная назва мінералаў, якія з`яўляюцца сярністымі, мыш`яковістымі, а таксама сурменістымі злучэннямі металаў’ (ТСБМ). с. 203

Калча́н ’скураная або драўляная сумка, чахол для стрэл’ (БРС, ТС, ТСБМ). с. 204

Калчачэ́я ’месца, дзе збіраюцца людзі, дзе гуляюць дзеці́ (слаўг., Яшк.). с. 204

Калыба́ ’зыб на рацэ’ (гом., Яшк.). с. 204

Калыбе́ль ’калыска’ (чырв., ваўк., Бір., Працы ІМ, 6; Бяльк., ДАБМ, Шэйн), калбель, кальбель (Бір. Там жа; Жд. 3; Сл. паўн.-зах.), калюбель (кір., Нар. сл.). ТС адзначае формы кольбель, колбель, калыбель і колыбель. с. 204

Калы́бка ’калыска’ (Нік., Оч.; ЭШ), калыпка (Сл. паўн.-зах.). с. 204

Калыва́ць ’вагаць, хістаць’ (БРС; зах.-бел., Весці), калывацца (БРС, ТСБМ, Бір.; Сл. паўн.-зах.; Сцяшк., Федар.). с. 205

Калыглу́з ’балаваны хлопец, свавольнік’ (Бяльк.), ’расхлябаны чалавек’ (Жд. 2), калыглас ’гарэза, вісус’ (Касп.); Насовічам адзначана форма колыглаз з яўнай народнай этымалагізацыяй, с. 206

Калы́м ’выкуп’, ’пабочны заробак’ (БРС, ТСБМ), ’хабар’ (карм., Мат. Гом.). Сюды ж калыміць (ТСБМ, Сцяшк.). с. 206

Калыма́га ’даўнейшая карэта з высока размешчаным кузавам’ (ТСБМ), ’калёсы’ (ТСБМ; карм., Мат. Гом.); с. 206

Калы́ска₁ ’плецены або драўляны дзіцячы ложак (звычайна падвешаны на вяроўках да столі), які можна калыхаць, гушкаць’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Грыг., Касп.; КЭС, лаг.; Мал., Мат. Гом.), колысочка (Радч., Сержп. Прымхі, Сцяшк., Шат., Яруш.), калыска-палатнянка ’палатняная калыска накшталт заплечнай ношкі’ (Жд. 3), ’гушкалка’ (Нас.), ’арэлі, гушкалка’ (Сл. паўн.-зах., ТС, Ян.). с. 206

Калы́ска₂ ’паглыбленне ў адным бервяне, у якое кладуцца іншыя, каб не раскачваліся пры перавозцы’ (Жд. 3). с. 207

Калы́ска₃ ’агрэх’ (Мат. Гом.). Ілюстрацыя ўдакладняе: «На полі у цябе асталася калыска», с. 207

Калыха́ць ’рухаць з боку ў бок, гайдаць, хістаць’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Грыг., Касп.; Нік. Напоў.; Сержп. Прымхі, Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Яруш.), ’гушкаць дзіця’ (БРС, ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Сцяшк., ТС: колухаць), калыхацца ’гушкацца (на арэлях)’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн.-зах., Яруш.), да апошняга яшчэ і калыханка ’гушкалка, арэлі’ (Жд. 3, КЭС, лаг.) без геаграфіі (ТС: колуханка). с. 208

Калычы́ ’гетры’ (гарад., Касп.; Німа калычоў адзець, а сцюдзёна). с. 209

Калы́шка ’калыска’ (Сержп., Сержп. Грам., Сцяц. Афікс. наз., Янк. 2). с. 210

Ка́льва ’каліва’ (Сцяц.), кальво ’тс’ (карэліц., Нар. лекс.), кальва ’адно гняздо бульбы’ (Сцяшк.), кальва, кальво ’асобная расліна’ (Сл. паўн.-зах.), кальво ’малая колькасць, трошкі чаго-н.’ (пруж., Сл. паўн.-зах.). с. 210

Кальва́рыя ’гара, на якой стаяў ці стаіць касцёл, а таксама многа капліц вакол яе’ (вілен., мін., Яшк.). ’могілкі’ (мін., Яшк.). с. 210

Ка́львін ’свавольнік, вісус’ (Касп.). с. 210

Кальсо́ны ’споднія мужчынскія штаны’ (БРС, ТСБМ; клец., іўеў., КЭС; Сцяц., Сцяшк.). с. 210

Кальцо ’кольца’, ’прадмет, які мае форму вобада, абруча, акружнасці’ (ТСБМ, Радч.), у гаворках звычайна канкрэтызуецца: ’кольца на рэгулятары ў плузе’, ’кольца ў дузе’ (кольцо драгіч., Жыв. сл.), ’металічны кружок, за які чапляюць ворчык у баране’ (лун., Шатал.), ’абручы ў нераце’ (навагр., Жыв. сл.), ’кольца на розе ў каровы’ (рас., Шатал.). У розных гаворках адзначаны кальцо ’пярсцёнак’ (Бяльк., Радч., Сакал., Сцяшк., ТС); Тураўскі слоўнік адзначае яшчэ кольцо ’дзіцячая гульня’. с. 211

Кальча́га , кальчы́га ’кульгавы чалавек’ (Бяльк.). с. 211

Кальчу́га ’даўнейшы воінскі даспех у выглядзе рубашкі з металічных кольцаў’ (ТСБМ). с. 211

Калю́ба ’качарга’ (Сцяшк.). с. 212

Калю́га ’ямка на дарозе, выбітая коламі, звычайна з вадой, граззю’ (БРС, ТСБМ, Жд. 2; мазыр., 3 нар. сл., Касп., Мат. Гом.; жытк., Hap. словатв.; Нас., Сержп. Прымхі, Сцяшк., Шат.; Яўс.), ’каляіна на дарозе’ (маладз., слаўг., Яшк.), ’гразь з вадой’ (драг., Нар. словатв.), ’гразь, слата, бездарожжа’ (палес., Яшк.). с. 212

Калю́гавіна ’каляіна з выбоінамі’ (КЭС, лаг.; маладз., Янк. 1), ’калюга’ (навагр., Сцяшк.; слаўг., Яшк.); калюгавіна ’глыбокая брудная канава на дарозе, прарэзаная коламі’ (бах., Мат. AC), ’калюга’ (Нас.; слаўг., Яшк.), калюгжына ’тс’ (слаўг., Яшк.). с. 213

Калюгова́тый ’выбоісты’ (Нас.), да калюга (гл.). с. 213

Калю́гі ’тапачкі для мерцвяка’ (навагр., Нар. сл.). с. 213

Каля́ прыназоўнік з родн. скл. (прастор., аб`ектн., кольк. адпосіны) (БРС, ТСБМ) у Гарэц.; віл. Карск., Касп., Кліха ў прасторав. адносінах, у Сл. паўн.-зах. яшчэ і ’для, за’: ...ён каля яе стараўся...; цёця каля яго возьмецца... і ’у час’. У форме кале ’каля’ адзначана Кліхам і Сержпутоўскім (Сержп. Грам. — асноўны арэал і з казак, мазыр.). с. 214

Каляві́на ’каляя’ (Бяльк., Жд. 3. Нас.; лаг., Яшк.), ’мокрая сенажаць’ (Жд. 3), калягіна ’каляя’ (Шат.), калягінка ’тс’ (Кліх). с. 214

Каляда́ ’даўнейшы абрад хаджэння па хатах у калядныя вечары з віншаваннем, велічальнымі песнямі’ (БРС, ТСБМ, Гарэц., Нас.; Сержп. Грам.), ’царкоўнае хрысціянскае свята нараджэння Хрыста, якое адзначалася 25 снежня па ст. ст. і ў наступныя дні да вадохрышча’ (Сцяшк.), каляда ’калядны вечар, куцця’ (Сл. паўн.-зах., Шат.), каляда посная, каляды ’свята нараджэння Хрыста’ (ТСБМ, Бяльк., Гарэц., навагр., КЭС; Нік. Очерки, Мядзв., Нас., Сержп. Прымхі, Сл. паўн.-зах.; Сцяшк., Чач., Шат.), каляда ’песня, якая спяваецца падчас гэтага абраду’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.) ’прадукты, якія дарылі ў час каляд’ (ТСБМ, Мал., Сл. паўн.-зах., Тс), ’плата свяшчэнніку за хрэсны ход у час каляд’ (Нас.), с. 215

Камакі ́ ’бульбяная каша — тоўчаная вараная бульба, запраўленая сквараным салам або іншым тлушчам’ (Янк. 1, Янк. 2, Жд. 3, Растарг., Мат. Гом.; ст.-дар. Нар. сл. і Нар. словатв.). с. 216

Камае́дзіцы ’свята напярэдадні благавешчання, прысвечанае мядзведзю, калі ў абед трэцяй стравай былі гарохавыя камы’ (Нікольскі, Жывёлы, 31), да камы́ і е́сці (гл.). с. 216

Камалёўка ’суконны андарак’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 216

Кама́м ’пюрэ’ (петрык, Мат. Гом.). Да ком, камы́ (гл.). с. 216

Кама́нда ’кароткі вусны загад камандзіра па ўстаноўленай форме’, ’вайсковае падраздзяленне, часова выдзеленая вайсковая часць спецыяльнага прызначэння’ (ТСБМ, Яруш.). с. 217

Кама́ндаваць ’аддаваць каманду’, ’быць камандзірам чаго-небудзь’, ’загадваць’ (ТСБМ, Яруш.), камендаваць ’тс’ (Сержп. Прымхі). с. 217

Каманды́тар ’начальнік нейкага згургавання людзей’ (КЭС, лаг.). с. 217

Камандзі́р ’начальнік вайсковай часці, падраздзялення, ваеннага судна’ (ТСБМ), къмандзе́р ’чалавек, які ў час работы любіць камандаваць іншымі’ (міёр., 3 нар. сл.), камандзе́р ’тс’ (Грыг., Яруш., Нас.), камандзе́рка ’жанчына ў гасціне, якая зацягвае песні, пачынае забавы, гульні, забаўнік’ (Нас.). с. 217

Камандзіро́ўка ’службовае заданне, даручэнне, звязанае з паездкай’, 'камандзіровачнае пасведчанне’ (ТСБМ). с. 217

Камані́ца₁ ’каманішнік лугавы, Succisa pratensis Moench’ (гродз., смал., маг., Кіс.), лоеў. каменішнік ’тс’ (Мат. Гом.), маг. куманіца, куманічнік, каманішнік ’тс’ (Кіс., Мядзв.), маг. каманішнік ’чараўнік двухлісты, Platanthera bifolia (L.) L.C. Rich.’ (Kic., Інстр. II), маг. камані́чнік ’паўночнік палявы, Knautia arvensis (L) Coult’ (Kic.), a таксама, відавочна, y песні з Віцебшчыны: «кыманіца зіліная, маладзіца маладая...» (Рам. 8). с. 217

Камані́ца₂ ’ажына́ (смал., КЭС), камені́ца ’касцяніца камяністая, Rubus saxatilis’ (Maш.), камяніцы, камяні́чкі ’касцяніцы (ельск., нараўл., Мат. Гом.). с. 218

Камані́ца₃ , комоні́ца ’мажная дзяўчына’ (хойн., Мат. Гом.). с. 218

Камані́ць , къманіць ’падгаворваць’ (міёр., Нар. сл.). с. 218

Кама́р , къма́р, кома́р, кума́р ’двухкрылае насякомае-крывасмок Culex pipiens’ (ТСБМ, Сцяшк., Бяльк., Яруш., Растарг., Сл. паўн.-зах., ТС; КЭС, лаг.), камарно́ ’шмат камароў’ (Янк. 3), камарня́ (Бяльк., Сцяц. Нар., Сл. паўн.-зах., чэрв. Нар. лекс.), камарне́ча (Ян.), камарэ́ча ’тс' і агульная назва мошак (Інстр. ІІ, Некр., Янк. 3, Сержп., ТСБМ, ТС), мсцісл. кымарьё ’тс’ (3 нар. сл.). с. 219

Кама́рак ’чалавек нізкага росту’ (гродз., Сцяшк. Сл.), с. 219

Кама́рнік , кома́рнік ’будан з лазовых галін, абкладзены зямлёю’ (жытк , Нар. сл.). с. 219

Кама́рыкі , кома́рыкы ’зязюльчын светнік, Соrоnаrіа flos cuculi L.’ (бяр., Hap. лекс.). с. 219

Камары́сы ’колер поўсці ў свойскіх жывёл, калі па чорнай ці бурай поўсці раскіданы белыя рысачкі ці кропелькі’ (КЭС, лаг.). с. 220

Камаса́цыя ’ліквідацыя цераспалосіцы, узбуйненне дробных зямельных надзелаў’ (ТСБМ; мядз. Жыв. сл.), каміса́цыя ’хутарызацыя’ (Сцяшк.), камасава́цца ’рассяляцца на хутары (там жа). с. 220

Камацёс ’склюд’ (М. Гарэцкі -- Абабурка, Дыял.), ’каменячос’ (шальч., Сл. паўн.-зах.) с. 220

Кама́шы ’чаравікі з паўхалявамі’ (Мат. Гродз., Сцяшк., Бес.; смал. КЭС; гарад., в.-дзвін., докш., брасл. Сл. паўн.-зах.), кыма́шы ’тс’ (Бяльк.), ’мужчынскія чаравікі, туфлі з гумавымі ўстаўкамі па баках, без шнуроўкі’ (ТСБМ), ’жаночыя чаравікі на шнурках, на гузіках, з гумкамі’ (вілен., гродз., смарг., Сл. паўн.-зах.). Тое ж гама́шы (дзятл., паст., Сл. паўп.-зах.). с. 220

Камашы́рка ’шарсцяная хустка з махрамі’ (горац., хоц., Мат. Маг.). с. 220

Камба́йн ’складаная машына, якая адначасова выконвае работу некалькіх механізмаў’ (ТСБМ), камба́й, канба́йн, комба́йн, кынба́й ’тс’ (Сцяшк.; Яшк. 3 жыцця; Сл. паўн.-зах.), камба́ер ’камбайнер’ (Сцяшк.). с. 220

Ка́мбала ’марская рыба з сямейства Pleuronectidae’ (ТСБМ), чачэр., камбала́ ’блізарукі чалавек’ (Мат. Гом.). с. 221

Камбе́ль ’камель дрэва, снапа’ (гродз., віл. Сл. паўн.-зах.). с. 221

Каме́дыя ’разнавіднасць драматычнага твора’ (ТСБМ), ’смешнае відовішча’ (КЭС, лаг.), камэ́дзія ’камедыя смех’ (Бяльк.), кумэ́дзія ’смешная падзея’ (Бяльк.); каме́дна ’смешна’ (Ян.; браг. Мат. Гом.), камэ́дна ’тс’ (Бяльк.), карэліц. каме́дны ’смешны’ (Ян.), камэдзіць ’гарэзіць, жартаваць’; камадыя́н ’камедыянт’, камадыяніцца ’вычвараць’ (КЭС, лаг.), ’капрызіць’ (Сцяшк. Сл.). с. 221

Каме́ль₁ ’ніжняя частка дрэва, расліны, якая прылягае да кораня’, ’перавязаны канец снапа, веніка і да т п.’, ’аснова, тоўсты бок якой-небудзь рэчы’ (Нас., Маш., Мядзв., Бяльк., Сцяшк., ТСБМ, Гарэц., Бір. Дзярж., КЭС, лаг.; Нік. Очерки; віц., Хрэст. дыял.; Федар. 1; Растарг.; Сл. панў.-зах.), ’каржакаваты, прысадзісты, здаровы чалавек’ (Др.-Падб.), камёлак ’тое ж аб дзецюку, аб кавалку дрэва’ (Нас., Бяльк., Юрч.), камлява́ты, камлякава́ты ’дужы, мажны’ (добр., Мат. Гом.; іўеў., Сцяшк. Сл.; віл., гродз., Сл. паўн.-зах.), шкл. камлюшок ’сцёрты венік’ (Мат. Маг.), камлі́, камле́, камлюкі́ ’валакно з ніжняй часткі трасты льну’, ’пачаскі з ніжняй часткі трасты льну’ (Сл. паўн.-зах.). с. 221

Каме́ль₂ , мазыр. коме́ль ’бязрогая карова’ (3 нар. сл.). каме́зы ’тс’ (смал., КЭС), камёзы ’лабаты, бязрогі’ (Гарэц , Др.-Падб.), камёзасць (Гарэц.). с. 221

Каменда́нт ’начальнік войск крэпасці’, ’начальнік, які наглядае за парадкам перамяшчэння войск’, ’адказны за ахову і гаспадарку грамадскага будынка’ (ТСБМ), ’чалавек, які любіць камандаваць’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 222

Ка́мень, ка́мінь, ка́мынь, ка́мэнь ’цвёрдая горная парода ці абломак з яе рознай велічыні і формы’, ’абточаны камень у жорнах’ (Сл. паўн.-зах., ТСБМ, Сержп. Прымхі; Бяльк.; драг., Жыв. сл.; Федар. 1; Бес., Яруш., Яшк.), каме́нне (зб.) ’камяні’ (ТСБМ, Радч., Сержп.; стаўбц., Нар. словатв., Яшк., Гарэц.; мсцісл., 3 нар. сл.), каміене (Бес.), каме́ння ’тс’ (бяльк.), каме́чо, каме́чча ’тс’ (слонім., Жыв. сл.; гродз., 3 нар. сл.; Сл. паўн.-зах.; свісл., Сцяшк. Сл.); каме́ньчык ’малы камень’ (Сержп. Прымхі; Бяльк., Янк.), ’костачка ў сліве, вішні’ (браг., Нар. словатв.; Ян., Янк. 2; нараўл., Мат. Гом.), камянёк ’тс’ (полац. Янк. 2); каме́ньчыкі ’гульня’ (гродз., Нар. словатв.); ка́мень ’мера вагі (≈ 10 кг, ≈ 1 кг)’ (Інстр. III); камяны́ ’зроблены з каменя’ (КЭС, лаг.), каме́нный ’тс’ (Бяльк.), каме́нны ’з каменя або з цэглы зроблены’ (ТСБМ, Сцяш.); каме́нык ’крэпкі хлопчык’ (Бяльк.); ка́менка, камінка ’печ з камення (у лазні)’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяц.; усх., КЭС); с. 222

Каменяло́мнік ’расліна Saxifraga’ (ТСБМ; маг., Кіс.; Дэмб. I; б.-каш., Мат. Гом.), с. 222

*Каме́р , комы́р ’каўнер’ (луп., Шатал.), драг. кумі́р (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), с. 223

Ка́мера ’ізаляванае памяшканне спецыяльнага прызначэння’, ’пустая ў сярэдзіне частка прыбора, машыны’, ’унутраная абалонка шыны, мяча’ (ТСБМ), ’дзірка ў верхнім камені жорнаў’ (лаг. Шатал.). с. 223

Каме́чыць ’мяць, комкаць’ (Некр.), камя́чыць ’тс’ (ТСБМ, Бяльк.). с. 223

Каме́шнік ’качарэжнік’ (Янк. 1, Янк. 2, Шушк., Ян., Сцяш. Сл.; бабр., петрык. Шатал.; Сержп. Прымхі; Жд. 2; рэчыц. Нар. сл.; ст.-дар., Сл. паўн.-зах., Мат. Гом.), да камяня́ (гл.). с. 223

Камізэ́лька ’кароткая адзежына без рукавоў і каўняра, якую надзяваюць на сарочку або блузку’ (ТСБМ, Шат., Сцяшк., Бес., Тарн., Мядзв., Малч., Гарэц.), камзэ́лька 'тс' (Сцяшк.; смал., КЭС), камізолка (глус., КЭС), камызэлька (Нік. Очерки; віц., карэліц., Янк. 1, Жд. 2) камузэ́лька (Сцяц.). с. 223

*Камідорына , кымідорына (Яўс.), с. 223

Камі́н ’пакаёвая печ з адкрытай топкай пры падлозе’ (ТСБМ). с. 223

Камі́нак, каміно́к, камяно́к ’выемка ў печы, месца ля чалеснікаў, дзе раскладалі агонь для асвятлення хаты’ (ТСБМ, КЭС, лаг ; Інстр. I, Сцяшк.) ,’пярэдняя частка печы’ (Яруш.), ’выступ на коміне для запалак, гзымс’ (Сцяц.; Мат. Маг.; в.-дзвін. Шатал., Сцяшк.) ’шкло ў газавай лямпе’ (мін., Кар.; Жд. 2; КЭС, лаг.; Інстр. I; жытк., Жыв. сл.). с. 223

Каміса́р ’кіруючая асоба з грамадска-палітычнымі, адміністрацыйнымі функцыямі’, ’паліцэйскі, прыстаў’ (ТСБМ), камысар (Сержп. Казкі), кыміса́р (Бяльк.), с. 224

Камі́сія ’група людзей як орган выканання пэўных задач’, ’орган дзяржаўнага кіравання’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк.), с. 224

*Ка́мкаць₁, ка́мкаты ’квакаць’ (Клім.), драг. ку́мкатэ ’тс’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 224

*Ка́мкаць₂ , ка́мкаты ’скардзіцца’ (Клім.). Да ка́нькаць (гл.). с. 224

Камка́ць ’мяць у ком’ (Нас.). Да ком, комкаць (гл.). с. 224

Камла́к у выражэнні «камлакі едуць!» — табу: так казалі замест «памажы, божа!», калі стрыглі авечак, каб хутка адрастала руно, каб авечкі былі калматыя» (Федар. 1), камла́ты ’калматы’ (саліг., Нар. словатв.; ТС; люб., Сл. паўн.-зах.), камла́ценькі (аб ваўнянках) (слонім., Сл. паўн.-зах.), камла́ч ’калматы’ (Бір. Бел. антр.). с. 224

Камла́тчына ’дрыгва, балота’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 224

Камле́нне ’вельмі хутка’ (Нас.). с. 224

Камлём ’хутка, раптам; у імгненне вока’ (Нас., Бяльк.). с. 225

Камлёт ’саматканая шарсцяная спадніца больш высокай якасці, чым андарак’ (Юрч., Бяльк.), ’андарак’ (чачэр., Жыв. сл.), ’суконная або шарсцяная тканіна’ (Гарэц.), камлот ’тоўстая баваўняная або шарсцяная тканіна з чорных і карычневых нітак’. с. 225

Камлу́к₁ ’дужка у плеценым посудзе (кашалі), у баране’ (Сцяш.; зэльв., Сцяц.; навагр., свісл., Шатал.), свісл. камлучок ’тс’ (Сл. паўн.-зах.) с. 225

Камлю́к₁ ’камель’ (ТСБМ, Др.-Падб., Юрч.; КЭС, лаг.), камлю́х, кымлюшок ’тс’ (Яўс.); міёр. камлю́к, къмлюшок ’тонкае паленца дроў’ (Нар. сл.), камлюшок ’сцёрты венік’ (шкл., Мат. Maг.); камлю́к ’прысадзісты, каржакаваты чалавек’ (Др.-Падб.; гродз., 3 нар. сл.), 'хлопчык-таўстун’ (калінк., 3 нар. сл.), ’моцны, хуткі’ (полац., Hap. лекс. i 3 нар. сл.), камлюкава́ты ’камлісты’, ’невысокі, прысадзісты’ (КЭС, лаг.; ТСБМ). Да камель₁. с. 225

Камлю́к₂ ’камень’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 225

Камлы́га ’вялікі бясформенны кавалак, абломак цвёрдай масы, ком, глыба зямлі’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Др.-Падб., Яшк.), зборн. камлы́жжа ’камякі мёрзлай зямлі’ (Яўс.; бялын., Яшк. 1; Нас.), камлы́жына ’сухі ком зямлі на раллі, не разбіты бараной’ (Мядзв.). камлы́шка ’тс’ (Бяльк.), камлы́жыць ’рабіць шар з чаго-небудзь мяккага’ (Нас.) с. 225

*Камляко́м, камлеко́м ’гуртам, кучкаю’ (саліг., Нар. словатв.), да камяк (гл.). с. 225

*Камнякі́, комнякі́ ’камы’ (івац. Жыв. сл.), да камякі́ (гл.). с. 225

Камода ’невысокая шафа з некалькімі шуфлядамі для захавання бялізны і розных хатніх рэчаў’ (ТСБМ, Сцяшк.; Сл. паўн.-зах.), камод ’тс’ (Яруш.). с. 226

Камок ’кавалак гразкай зямлі, цеста; скамечаны ў камяк воск’ (Бяльк., ТСБМ, Сержп. Прымхі, Інстр. І, Др.-Падб.; віл., 3 нар. сл ), да ком (гл.). с. 226

Камора, каморка, комора, кумора ’кладоўка, халоднае памяшканне пры хаце для захоўвання запасаў ежы, адзення’, ’бакоўка, прыбудоўка ў вясковай хаце, дзе спяць, стопка’ (Нас., ТСБМ, Чуд., Мал., Сняшк., Сцяц. Нар., Жд. 3, Сержп. Грам., Сцяц.; карэліц., докш., Янк. 1; В. В., Яруш., Бяльк., Гарэц, Тарн.; шаркаў., Нар. сл.; Рам. 8, Сл. паўн.-зах. кантрольны пункт лясніцтва’ (ТСБМ. Інстр III; Яшк.), ’будынак для складвання сена’ (Яшк.), ’асобная клетачка ў сотах’ (ваўк., Сл. паўн.-зах.; ашм., 3 нар. сл.), навагр. каморкі ’складкі ў смаржках’ (Жыв. сл.). с. 226

Камо́рнік, кымо́рнік ’спецыяліст па межаванню зямельных надзелаў, землямер’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Мядзв., Гарэц., Др.-Падб., Бяльк.; Сл. паўн.-зах.), каморніцтва ’землямерная справа’ (Гарэц., ТСБМ). с. 226

Камо́тны ’пацешны, жартаўлівы’ (гродз. Сл. паўн.-зах.). с. 226

Камоўнік ’ажыннік’, камочнік ’тс’ (смарг., Шатал.), да камы́ ’ажына’ (гл.). с. 226

Ка́мпа ’зацвярдзелае дрэва, якое доўга ляжала ў вадзе’ (смарг.), с. 227

Кампа́н ’сябар, таварыш’ (Сцяш.). с. 227

Кампанава́ць₁ ’складаць цэлае з асобных частак’ (ТСБМ). с. 227

Кампанава́ць₂ , компонова́ті ’быць у таварыскіх адносінах, вадзіць кампанію’ (ТСБМ; пін., 3 нар. сл.), кампанавацца ’сябраваць’ (іўеў., Сл. паўн.-зах.), да кампанія (гл.). с. 227

Кампа́нія ’група блізка знаёмых людзей, якія разам праводзяць час’, ’аб`яднанне прадпрыемцаў, ваенны паход’ (ТСБМ, Яруш.), кампа́ня ’таварыства, кампанія’, кынпа́нія, кумпа́нія ’тс’ (Бяльк.). с. 227

Кампор у выразе: «як кампор у вадзе» (стаўб., 3 нар. сл.), кампора ’камфара’ (слонім. Арх. Бяльк.; Сержп. Прымхі), літарат. камфара́, ка́мфара і камфо́ра (ТСБМ). с. 227

Кампот ’пітво з садавіны, ягад, згатаваных у вадзе з цукрам’ (ТСБМ). с. 227

Кампура́т ’раўня, роўны каму-небудзь’ (стаўбц., Жыв. сл.). с. 227

Кампялёўка ’майка’ (Сцяш.). с. 227

Кампу́т , ко́мпут ’агульны рахунак, рэестр, колькасць асоб, прадметаў’ (Нас.), с. 228

Камп`ютэр ’электронная вылічальная машына’ (ТСБМ). с. 228

Камрат у песні: ой дубе, мой дубе, зялёны камрачэ, да чого ж ты смуцён, молоды козачэ? (пін., Зянк.). с. 228

Камса́ ’дробная рыбка анчоўс, Engraulis encrasicholus’ (ТСБМ; шчуч. Сл. паўн.-зах.), ’падкормка для маладых пчол’ (круп. Сл. паўн.-зах.). с. 228

Камсі́ць ’біць таўхлямі’ (мсцісл., 3 нар. сл.), камса́ць ’моцна біць, лупцаваць’ (мсцісл., Мат. Маг.), комшаць ’жаваць’ (в.-дзвін., Сл. паўн.-зах.). камша́ніца ’цёртая салома’ (Сцяшк. Сл.), комшыцца, камшоліцца ’капацца, марудзіць’ (слаўг., Нар. словатв.), камшыць, комкаць ’ляпіць снег у камок’, ’змяць адзежыну’ (КЭС, лаг.), камшыць ’камячыць’ (ТСБМ) і комшъць, комкъць ’прагна есці’ (міёр., Hap. сл.), комчаць ’комкаць’, комшаны ’мяты, цёрты’ (ТС). с. 228

Камштоліцца ’гуляць’ (петрык., Шатал.). с. 228

Каму́лка ’бязрогая карова’ (Ян.), да каме́ль₂ (гл.). с. 228

Каму́на ’група людзей, аб`яднаная для супольнага жыцця пры абагульненні працы і сродкаў вытворчасці’, ’камунізм’, ’тып гарадскога самакіравання ў сярэдневяковай Заходняй Еўропе’ (ТСБМ, Яруш.). с. 228

Камуна́льны ’які адносіцца да гарадской гаспадаркі’. с. 228

Камуні́зм ’найвышэйшая грамадска-эканамічная фармацыя’ (ТСБМ). с. 229

Камуні́ст ’прыхільнік камунізму’ (Яруш., Бяльк., Сцяшк.). с. 229

Каму́ха ’рэшткі семя пасля выціскання з яго алею’ (навагр., Сл. паўн.-зах.) с. 229

Каму́нія ’прычасце, прыняцце асвячонага хлеба і віна’, ’еўхарыстыя’, ’трэцяя частка імшы ў касцёле’ (Федар. 1), с. 229

Каму́ш ’веранда’ (лун., Нар. сл.). с. 229

Каму́шыкі ’газнічка’ (гродз. Сл. паўн.-зах.). с. 229

Камы ́₁ ’бульбяная каша’ (Мядзв., Янк., Малч., Гарэц.; шкл., Мат. AC; горац., КЭС; докш., Янк. Мат.; полац., Янк. 2; паўд.-усх., КЭС; ТСБМ, Мат. Гом.; Серб., Бяльк.); ’бульбяная каша з гарохам ці бобам’ (свісл., Шатал.; полац., Нар. сл.; ашм., швянч., глыб., віл., паст., Сл. паўн.-зах.), ’клёцкі з бульбы або з гароху’ (Др.-Падб.); ’каша з бобу ці гароху’ (швянч., Сл. паўн.-зах.; Нік. Очерки; Мат. Гом.), ’пюрэ канаплянае’ (Мат. Гом.), ’каша з льнянога семя’ (барыс., Сл. паўн.-зах.), ’талакно’ (даўг., Сл. паўн.-зах.), ’клёцкі, начыненыя мясам’ (рас., в.-дзвін.), ’бульбяная каша, змешаная з тоўчаным макам’ (Грыг., Маш.); ’цвёрдае цеста з аўсянай або гарохавай мукі, скачанае ў шарыкі, зваранае ў вадзе’ (в.-дзвін., КЭС); ’гарохавы суп’ (Жд. 3), ’густое цеста ў камах’ (Нас.), ’клёцкі з цёртай бульбы’ (в.-дзвін., Нар. сл.). с. 229

Камы́₂ ’ажына’ (Сцяшк.; смарг., Шатал.; Сл. паўн.-зах.). с. 230

*Камылга́ , комылга́ ’парасць на дрэве: на хвоі, на бярозе’ (малар., Нар. лекс.). с. 230

Камы́ш₁ ’рагоз, Typha’ (даўг., Сл. паўн.-зах.) с. 230

Камыш ́₂ ’запечак’ (маст., Сл. паўн.-зах.). с. 230

Камэ́ля ’фабрычная пража з танкаруннай воўны’ (свісл., Нар. сл.), ’баваўняныя ніткі’ (гродз., Сл. паўн.-зах.). с. 230

Камя́га ’прымітыўная лодка ў выглядзе карыта, выдзеўбаная з аднаго ствала дрэва’ (бых., Рам. 8; Нас., Мядзв., Жд. 2, добр., Мат. Гом.); ’карыта ля калодзежа для вадапою’ (Бяльк.; Др.-Падб., Гарэц., Нас., Юрч., Яруш.; Багародзіцкі, УЗ ЛГПИ, 1968, 325, с. 94, 97, 102) ’жолаб’ (Сержп., Отчет; Юрч., Бяльк.); камя́жышча ’месца, дзе стаіць камяга’ (Яшк.). с. 230

Камягі ́ ’кучавыя воблакі’ (віл., Сл. паўн.-зах.), да камяк, камякі (гл.). с. 231

Камя́к , камякі́, камяке́ ’сціснуты, змяты, злеплены кавалак мяккай масы’ (ТСБМ), ’камы, бульбяная каша’ (навагр., свісл., лун., Шатал.; стаўб., 3 нар. сл.; Федар. Рук.; слонім. Шн. 3; лях., барыс., дзярж., ганц., пух., ст.-дар., Сл. паўн.-зах.; Мал., Янк. БП, Гарэц., Сцяшк., Жд. 3); ’няўдала спечаны, глёўкі хлеб’ (КЭС, лаг.; ашм., Сл. паўн.-зах.); шчуч. ’галушка’, ’засохлая гразь’, воран. ’макуха’ (Сл. паўн.-зах.). с. 231

Камяні́ца₁ ’каменны або цагляны будынак’ (Нас., Нік. Очерки, Сцяц. Нар., Гарэц.). с. 231

Камяні́ца₂ ’поле з камяністай глебай’ (ТСБМ, Яшк.), с. 231

Камяні́чка ’майнік двухлісты, Majanthenum bifolium L.’ (ельск., Жыв. сл.), да каманіца₂ (гл.). с. 231

Камяно́к , кымяно́к ’ачаг’, ’каменне ў лазні’ (Нас., Нік. Очерки; дзярж., Шн. 2). с. 231

Камяня ́, каміня́ ’качарга’ (мазыр., бабр., Шатал.; лельч., Мат. Гом.; ст.-дар., Нар. сл.; пруж., маг., Нар. словатв.; Янк. 1); каме́нька ’кій, якім абапіраюцца пры хадзьбе (з загну- тай ручкай)’ (Янк. 1). с. 231

Камяце́ліцца , кымяце́ліцца ’валаводзіцца’ (Бяльк.) с. 231

Кан ’бітон для малака’ (мядз., Жыв. сл.; Жд. 2), кана ’тс’ (усх , КЭС; ігн., красл., астр., смарг., паст., Сл. паўн.-зах.), смал. ка́на ’тс’. с. 231

Кана́ ’памінальная сыта (хлеб у салодкай вадзе)’ (Вешт., ТС), ’куцця на дзяды’ (калінк., Мат. Гом.), каны́ ’канцы, смерць’ (капыл., Жыв. сл.), каны́ адступнэ́і ’апошнія вянкі зруба над бэлькамі’ (віц., КЛАБНГ, п. 17). с. 231

Кана́ва , кына́ва ’доўгі неглыбокі і нешырокі роў для сцёку вады’ (ТСБМ, Сержп. Ск., Сцяшк., Яруш., Бяльк.; ганц., вільн., гарад. Сл. паўн.-зах.); ’пашыранае і выраўненае рэчышча’ (слаўг., Яшк.); міёр. къна́віна ’канава’, дубров. кына́ў міёр. (Нар. словатв.), кана́ўка (Сцяшк.; ветк., слаўг., Яшк.). с. 232

Канава́л ’лекар без спецыяльнай ветэрынарнай адукацыі, які займаецца лячэннем і пакладаннем коней і быкоў’, ’дрэнны ўрач, невук у медыцыне’ (ТСБМ, Бяльк., Янк. 1, мазыр., 3 нар. сл.; навагр., Нар. словатв.). с. 232

Канава́ць ’вызначаць’, канаванне ’вызначэнне лёсу’, наканава́ны ’загадзя вызначаны’ (Нас.). с. 232

Канада́ ’жапчына, якая ўмее прасіць’, кана́дзіць ’выпрошваць’ (КЭС, лаг.), ігн. ’вельмі хацець’ (Сл. паўн.-зах.); с. 232

*Канадры́ста, конодры́ста ’кураслеп (анемона) дуброўны, Anemone nemorosa L.’ (лун., Шатал.), стол. конодрысь, драг. коно́здрыця ’тс’ (Нар. лекс.). с. 232

Каназа́ ’капрызнае дзіця’, ’дзіця, якое любіць крыўляцца, сюсюкае, любіць і вымагае ўвагу ад дарослых’, каназі́цца ’крыўляцца ў гутарцы, сюсюкаць, прыкідвацца зусім маленькім’ (паст. Сл. паўн.-зах.; Янк. 1); любан. канасі́цца ’капрызіць’ (Сл. паўн.-зах.); каназобка ’той, хто прытвараецца быццам плача’ (глус., Янк. Мат.). с. 233

Кана́л ’штучнае рэчышча, прызначанае для злучэння асобных вадаёмаў, для арашэння і асушэння’ (ТСБМ, Яшк.). с. 233

Канано́йцы ’слабы’ (ваўкав., Сцяшк. Сл.). с. 233

Кана́па ’мэбля ў выглядзе лавы (мяккая або без абіўкі) са спінкай і падлакотнікамі, прызначаная для сядзення некалькіх асоб або ляжання’ (ТСБМ, Гарэц., Шпіл., Яруш., Бяльк., Сцяшк.; карэліц., Янк. Мат.; маст., шальч., Сл. паун.-зах.), кынап, кына́па ’тс’ (Бяльк.); кана́фа (чэрв., Сл. паўн.-зах.; Жд. 3). с. 233

*Канапа́тка , кыныпа́тка ’дзяўчына з рабаціннем на твары’, кыныпацік ’тое ж пра хлапчука’ (Яўс.), кыныпа́цінькій ’тс’ (мсцісл., Нар. словатв.), конопя́тый ’рабы’ (пін., Шатал.), шчуч. канапа́ты ’тс’; івац., шальч. ’васпаваты’, ’шурпаты, з няроўнай паверхняй’, ’плямісты’ (шальч., Сл. паўн.-зах.). с. 233

Канапа́ціць ’затыкаць шчыліны пакуллем, мохам’ (ТСБМ), канапа́тка ’інструмент для канапачання’ (карм., Мат. Гом.). с. 233

Канапе́лька ’дрыжнік сярэдні, Briza media L.’ (ТСБМ; віл., Жыв. сл.; мсцісл., Янк. 2), кынапе́лька ’тс’ (Бяльк.). с. 234

Канапе́лькі ’зябер звычайны, Galeopsis tetrahit L.’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 234

Канапля́нік ’верабей, Passer domesticus’ (ТСБМ, Янк. 1; Сержп. Грам.; дзятл., Сцяшк. Сл.; Мат. Гом.; жлоб., Жыв. сл.); петрык. канаплю́к ’тс’, петрык., калінк. канапля́нка, с. 234

Канапля́нка , нараўл. конопля́нка ’цёплая парцяная хустка фабрычнага вырабу’ (ТСБМ, Сцяц. Нар.; браг., петрык., Шатал.; Мат. Гом.; гродз., 3 нар. сл.), ’невялікая баваўняная хустка’ (браг., Нар. словатв.), ’цёплая суконная або кашаміравая хустка’ (Сцяшк.; клец., КЭС; маладз., лях., Янк., Мат.), ’льняная хустка хатняга вырабу’ (шальч., Сл. паўн.-зах.), да каноплі (гл.). с. 234

Канапу́шкі, конопу́шкі ’вяснушкі’ (івац., Сл. паўн.-зах., пін., Шатал.), да каноплі, канапа́тка (гл.). с. 234

Кана́рак ’канарэйка, Serinus саnаrіа’ (Нас.). с. 234

Кана́рхаць, кына́ркыць ’чытаць каноны і казаць стыхіры ў царкве’, ’дакучліва і са слязьмі выпрошваць’, кына́ркыньня ’вымаганне’, кына́ркыла ’вымагальнік’ (Гарэц., Нас., Яўс.), канархі́ст(а) ’добры спявак, пачынальнік спеваў’, ’запявала’, ’забаўнік’ (Нас.). с. 234

Канарэ́йка, кынаре́йка ’птушка, Serinus canaria’ (ТСБМ, Бяльк., БелСЭ, 5). с. 235

Кана́т ’тоўстая моцная вяроўка з валакна або дроту’ (ТСБМ), кына́т ’тс’ (Бяльк.). с. 235

Кана́та (?) у фальклорным запісе: «— Дзе цурка твая? — Пашла да канаца, пасцель белу слаці» (навагр., Дзмітр.) — відаць, памылкова замест да канаці. с. 235

Кана́ць ’паміраць, пакідаць жыццё, дажываць апошнія мінуты’, ’набліжацца да канца’ (ТСБМ, Гарэц., Сержп. Прымхі, Сцяшк., Мал.; КЭС, лаг.). с. 235

Канва́ ’рэдкая сятчатая тканіна (баваўняная або льняная), якая служыць асновай пры вышыванні крыжам’ (ТСБМ, Сцяшк.), лід. канво́ ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). с. 235

Канва́лія ’ландыш майскі, Canvalia majalis L.’ (Сцяшк.; маст., шальч. Сл. паўн.-зах.; свісл. Шатал.; віц. Кіс., Інстр. II); камвалея лесавая (гродз. Кіс.). с. 235

Канве́ер ’транспарціровачны пас, прыстасаванне для перамяшчэння вырабаў ці грузаў’ (ТСБМ). с. 235

Канве́рт ’пакет з паперы для перасылкі пісьма па пошце’, ’коўдра ў форме пакета’ (ТСБМ, Бяльк., Сняшк.), канаве́рт ’тс’ (Сцяшк.; бяроз. КЭС); кунве́рт (Бяльк.), маст. канвэ́рт, пруж. коновэ́рт ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). с. 236

Канволь ’паркаль з атласнымі палосачкамі’ (ветк., Maт. Гом.). с. 236

Канвой ’узброенае суправаджэнне, прыкрыццё’ (ТСБМ). с. 236

Кангрэс ’міжнародны з`езд, нарада’ (ТСБМ; Яруш.). с. 236

Кандалы ́ ’абутак на драўлянай падэшве’ (паст., Сл. паўн.- зах.; ТС; Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 236

Кандзе ́йка ’невялікая гліняная міска з ручкай’ (Растарг.) с. 236

Кандзёр ’бульбяны суп’ (б.-каш., Мат. Гом.), драг. каньдёр ’тс’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 237

Кандзю́х ’жывот’ (Нас., чач., Мат. Гом.), ’тоўстая кішка свінні’ (Нас.), да кіндзюк (гл.). с. 237

Кандзярава́ты ’кучаравы’ (швянч., шальч. Сл. паўн.-зах.), с. 237

Кандра́т ’тхор’ (нар. Мат. Гом.) — табу. с. 237

Кандра́тка ў спалучэнні братка-кандратка ’божая кароўка’ (Шатал., 3 жыцця), кандра́цька ’тс’ (бярэз. Сл. паўн.-зах.). с. 237

Кандра́цікі ’крынічнік-дуброўка, Veronica chamaedrus L.’ (маг. Кіс.). с. 237

*Кандры́чка , кандрэ́чка ’худая, шустрая, натурыстая кабета з выкрутасамі’ (драг., Нар. словатв.). с. 237

Канду́ктар ’праваднік’ (ТСБМ, Яруш.). с. 237

Канды́ба ’кульгавы’, ’павольны ў хадзе’ (Нас., Гарэц., Бяльк., ТСБМ), кандыбы ’хадулі’ (ТСБМ; слуц., Нар. словатв.), кандыбаць ’ісці кульгаючы, павольна, з цяжкасцю перастаўляючы ногі’ (ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Жд. 3), кандыбыць (Бяльк.), драг. шкандэ́батэ (Лучыц-Федарэц., вусн. паведамл.). с. 237

Кандыда́т ’той, хто намечаны для выбрання, прыёму, назначэння’ (ТСБМ, Яруш.). с. 238

Кане́ц ’мяжа, ускраіна, край (вёскі, вуліцы, поля і г. д.)’, ’заканчэнне’, ’палавіна хаты’, ’фасад’, ’апошні момант чаго- небудзь’, ’смерць, гібель’, канцы́ ’астаткі нітак асновы’, ’нізка (грыбоў)’ (ТСБМ, Яруш., Яшк., Сцяшк., Бяльк., Сержп. Прымхі, Сержп. Грам.; валож., Жыв. сл.; Ян., Сл. паўн.-зах.). с. 238

Канёк, парны лік канькі́ ’прыстасаванне для язды па лёдзе’ (ТСБМ, Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.), с. 238

Канёўнік ’хлеўны нячысцік, які займаецца коньмі і каровамі’ (Нік. Няч ). Да конь (гл ), с. 238

Ка́нік ’бітон з кранам для адстойвання малака’ (Сцяшк.), да кан, ка́на (гл.). с. 238

Кані́кулы ’перапынак у занятках для адпачынку навучэнцаў’ (ТСБМ), драг. каніку́лэ ’тс’ (Лучыц-Федарэц., вусн. паведамл.). с. 238

Кані́стра ’плоскі бак з герметычнай накрыўкай для захоўвання вадкасцей’ (ТСБМ). с. 239

Ка́ніца, ка́нка ’льняны саламяны або з гнуткіх галінак (абшытых палатном) абручык вакол галавы замужняй жанчыны пад хусткай, на які накручвалі валасы’ (Маш.; слонім., Шн.; Тарн., Сакал.). с. 239

Кано́н кану́н, кану́на 'сыта, куцця, абрадавая салодкая страва, якая гатуецца к памінкам’ (Нас., ТС, Вешт.; калінк., Мат. Гом., бярэз., рагач., круп., чэрв., пух., калінк. Сл. паўн. зах.), ’узаконенае правіла вышэйшай царкоўнай іерархіі’, ’спіс рэлігійных кніг’, ’царкоўнае песнапенне ў пахвалу святога або свята’ (ТСБМ). с. 239

Кано́плі ’расліна Cannabis sativa L.’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк.; навагр. Жыв. сл.; гродз., гом., брэст., Кіс.), канапля (Сержп., Грам., Яруш.; віц., маг., Кіс.), кынаплі́, канаплі́ (Бяльк.; Шат.), калопня, калапні ’тс’ (Яруш., гродз., мін., Кіс.). с. 239

Кансе́рвы , размоўн. кансе́рва (адз. лік) ’прадукты харчавання, расфасаваныя ў герметычную тару’ (ТСБМ). с. 240

Канстыту́цыя ’асноўны закон дзяржавы’, ’будова арганізма, склад цела’ (ТСБМ) кансцітуцыя (Яруш.). с. 240

Кант ’востры бераг, край, рабро чаго-небудзь’, ’аблямоўка’, ’кайма’ (ТСБМ, Клім., Сцяшк.; гродз., 3 нар. сл.), драг. кант, кантэ ’стрэлкі ў адпрасаваных штанах’ (Лучыц-Федарэц., вусн. паведамл.). с. 240

Ка́нтар₁ ’вуздэчка без цугляў для прывязвання каня’ (ТСБМ), ’моцны повад пры моцнай аброці’ (КЭС, лаг.). с. 240

Ка́нтар₂ ’спружынавы бязмен на шэсць пудоў’ (Сцяшк.) ’род бязмена’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш., Растарг.; віц. КЭС; Сцяц. Нар.); ’чыгунная гіра’ (Мядзв.) ’бязмен з двума рычагамі’ (Мат. Гом.), ’вага’ (Яруш.). с. 240

Кантава́цца ’гультаяваць, праводзіць час, нічога не робячы’ (усх.-бел., КЭС). Да кант ’бок, край, рабро’, ’абшыўка’. Перанос значэння паводле падабенства: ’перакочвацца з боку на бок, лежачы’. с. 240

Канто́плі ’апоркі, боты з адрэзанымі халявамі’ (стол., Сакал.). с. 240

Канто́ра ’калгасная канцылярыя’ (Сцяшк.), ’аддзел прадпрыемства з арганізацыйна-гаспадарчымі функцыямі’ (ТСБМ, Яруш.). с. 240

Канту́ры ’катаванні’, ’пакуты’ (Шпіл.), с. 241

Кантынге́нт ’устаноўленая норма для пэўных мэт’ (ТСБМ), канты́гент ’дзяржаўная пастаўка збожжа, падатак’ (Сцяшк.). с. 241

Кантэ́нтны, кантэ́тны ’задаволены’ (Федар. 2; КЭС, лаг.), с. 241

Кантрані́к ’сірата, батрак’ (брасл., Сл. паўн.-зах.), сапсаванае кантрактнік ’адзін з бакоў кантракту’. Да кантра́кт ’дагавор, пагадненне’ (ТСБМ, Яруш.), с. 241

Канты́чка ’зборнік духоўных песень і кантаў’, (ТСБМ, Нас., Гарэц., Нік. Очерки) с. 241

Кану́рак ’вузкае месца за печчу’ (Сцяшк.). с. 241

Кану́ркі, каноркі ’карункі’ (Мат. Гом.)., с. 241

Ка́нуць ’знікнуць бясследна’ (ТСБМ, Сержп. Прымхі), ’працячы, выступіць’ (ТС). с. 241

Канфіту́ры ’варэнне’ (Сцяшк.), с. 241

Канцыля́рыя ’аддзел установы, заняты справаводствам’, с. 241

Канча́р, канчу́р ’аддзелены канец чаго-небудзь’ (ТСБМ, Др.-Падб., Гарэц.; стаўбц. Прышч.; слонім., Hap. лекс., Сл. паўн.-зах.; навагр., Нар. словатв., стаўбц. 3 нар. сл.); ’сук, галіна дрэва, канцы галін’ (Сцяшк.), канчарэ́ ’кароткія бярвенні паміж вокнамі і на вуглах’ (гродз., Мат. AC); канча́рык ’канец градкі’ (гродз., 3 нар. сл.; Сл. паўн.-зах.); канчуры ’паспісваныя алоўкі’ («Маладосць» 1969, 1, 156); канча́р ’корч, куст’ (Сцяшк.), канчы́р ’няроўнасць на дарозе ад каранёў дрэў’. с. 242

Канча́лі ’крайнія вуліцы ў вёсцы; канец вуліцы, край населенага пункта’ (Яшк.). с. 242

Канча́так ’канец, заканчэнне’ (Гарэц.), канчатка ’тс’ (Яруш.). с. 242

Канча́ты ў фразе: калі у віхар кінуць канчаты нуож... (Сержп., Прымхі). с. 242

Канчу́к ’раменны бізун’ (ТСБМ, Гарэц., Грыг., Сцяшк., Сержп., Ск., Д.-3.; Федар 6; гродз., Крачк., Мядзв.) ганджу́к (стол., Нар. лекс.), канча́к (Яруш.), кончу́к ’тс’ (ТС), с. 242

Канша́хты ’шашні, патаемная сувязь’ (Нас.). с. 242

*Каншля́, коншля́ ’малады конік’ (ТС), пруж., слонім. ’жарабец’, драг. ’гультаяваты конь, слабы конь’ (КЭС), навагр., баран. каньсля ’тс’, (Федар. Рук.), кончля ’невялікі слабы конь’ (Дразд.). с. 243

Каншча́к ’конскае шчаўе, Rumex canfertus Willd.’ (Сцяшк.). с. 243

*Канькі ́, шчуч. ка́нькі ’канькі’ (3 нар. сл.). Гл. канёк. с. 243

Кань ’спосаб гарызантальнай кладкі бярвенняў у сцяне (без шула)’ (Клім.); кань і каня ’спосаб кладкі сцяны, пры якім бярвенні ўпускаюцца ў шула або ў паз’, ’паз у сцяне’ (Шушк.; лун. Шатал.; івац., пух., Жыв. сл.; ТС; КЭС, лаг., навагр. Жыв. сл.; чэрв. Нap. лекс.), ’папярочная сцяна’ (ганц., пух., барыс. Сл. паўн. зах.), пух. канявая сцяна ’перагародка з бярвенняў у хаце’, драг. каняванка ’сцяна, якая перагароджвае хату на дзве часткі’ (Нар. сл.), канявая сцяна ’сцяна з суцэльных бярвенняў ад вугла да вугла’ (Сцяшк.). с. 243

Канюкі ́ ’канькі’ (пін., Нар. лекс.). Да канёк (гл.). с. 243

Канюшы́на ’шматгадовая, аднагадовая кармавая травяністая расліна Trifolium’ (ТСБМ, Яруш., Дэмб. 2, Кліх, Мядзв., Сцяшк., Кіс., Бяльк., Сержп. Грам.; палес. Нар. лекс.), канюшкі ’канюшына раллявая, Trifolium arvense L.’ (гродз., Кіс.). с. 243

Ка́ня₁ ’драпежная птушка (Buteo) сямейства ястрабіных’ (ТСБМ, Мядзв., Маш, Дразд., Гарэц.), ’каршун, Milvus’ (Маш.). ’кнігаўка, Vanellus vanellus’ (ТСБМ, в.-дзвін., бярэз., рас., Сл. паўн.-зах.), ’чапля, Ardea cinerea’ (тураў., КЭС; Маш., ТС), канюк, канюка ’каршун чырвоны’ (Дразд., ТС); ’каня’ (маст. Сл. паўн.-зах.), канюх ’каршун’ (ТСБМ, чэрв. Сл. паўн.-зах., Др.-Падб.), ка́нюх ’тс’ (Бяльк., Гарэц.). с. 243

Ка́ня₂ ’грыб: варона, капялюх’ (беласт. Жыв. сл.) с. 244

Кап ’наплыў, нарасць на дрэве’ (ТСБМ), с. 244

Ка ́па ’ўзорыстае пакрывала на ложак’ (ТСБМ, Сцяшк., Клім., Нас.), ’скураное накрыццё хамута’ (в.-дзвін., свісл., Шатал.; Масл.; Клім., Сл. паўн.-зах.; КЭС, лаг.). с. 244

Капа́ ’куча сена, саломы, складзеная конусам, невялікі стажок’ (ТСБМ, Сцяшк., Бяльк., Сержп., Грам., Яруш., Мал.; КЭС, лаг.); драг. копняк (3 нар. сл.). міёр. къпяшка ’тс’ (Нар. сл.), капіца, капешка (Інстр. I); капа ’пяцьдзесят адзінак, штук’ (Шпіл.; усх.-бел., КЭС), ’мера ў 60 адзінак, штук’ (Мал., Гарэц., Сцяшк.; слуц. Лекс. і грам.; Зян., Сержп. Грам., Бяльк., Нік. Очерки; КЭС, лаг.; ТСБМ); ’сход сялян’ (ТСБМ), ’сельскі правінцыяльны з`езд у Вялікім княстве Літоўскім’ (Яшк.). с. 244

Капава́ць₁ ’цяміць, кумекаць’ (стаўбц., Нар. сл.; смарг. Спяш. Сл.; зэльв. Жыв. сл.), капаві́ты ’разумны, кемлівы’ (Сцяшк.). с. 244

Капава́ць₂ ’складаць у копы’ (браг., Мат. Гом.), капнаваць, капіць ’тс’ (там жа). Да капа́₁. Сюды ж і каігаві́шча ’месца, дзе ставяць капу сена’ (слаўг., Яшк.). с. 244

Капава́ць₃ ’мець або пражыць 60 год’ (смарг. Сл. паўн.-зах.). Да капа́₁. с. 245

Капаві ́шча ’месца старажытнага суда’ (Гарб.). с. 245

Капа́йла ’марудны’, капун ’тс’ (Нас.; брасл., шчуч. Сл. паўн.-зах.), ушац. капошка, карэліц. капач ’тс’ (Янк. Мат., Пан. дыс.). Да капа́цца ’рабіць марудна, няўмела’ с. 245

Капа́лька ’драўляная міска’ (гродз., Сцяшк. Сл.) с. 245

Капа́льня ’руднік’, ’кар`ер, месца, дзе капаюць гліну, пясок, вапнавы камень і інш.’ (ТСБМ, Нас.), навагр., астрав. ’шахта’ (Сл. паўн.-зах.). с. 245

Капалю́ш ’летняя шапка з палямі’ (іван., КЭС), капе́лю́ш ’саламяная, сітавая, лазовая шапка’ (Шн. 3, Шпіл.; гродз. Рам. 1), капелю́ша ’капялюш’ (Мядзв.); у капэлюшы́ ’д`ябал’ (Выг.), капелюшы́ ’лісты гарбузоў’ (Бір.), капелю́ш, капелюшы́, капелюшнік, капелюшкі, капелю́шнічок, капелю́шына ’гарлачык жоўты, Nuphar luteum (L.) Sm.’, ’гарлачык чыста-белы, Numphaea Candida Presl.’, ’падалешнік еўрапейскі, Asarum europaeum L.’ (Бейл.), да капялю́ш (гл.). с. 245

Капані ́ ’сані, палазы якіх не гнутыя, а зроблены з дрэва, выкапанага з коранем’ (Нас.; КЭС, лаг.; круп., Жыв. сл.; Др.-Падб.; светлаг., Мат. Гом.; віл. Сл. паўн.-зах., бялын., Янк. Мат.); кыпанікі ’тс’ (Яўс.), капа́нікі ’палазы’ (гом., Мат. Гом.), кыпа́нь, кыпане́ц ’дрэва з загнутым коранем’ (Нік. Очерки), капа́ны і ко́паны ’вычасаны з дрэва, выкапанага з коранем’ (ТСБМ). с. 245

Капані́чыць ’матычыць’ (Некр., Янк. 1, Мат. Гом; бялын., Янк. Мат.; кіраў., стаўбц., Нар. лекс.). с. 245

Капа́ннік ’той, хто капае бульбу’ (Шн. 3), ’землякоп’ (смарг. Шатал.), капа́нніца ’жанчына, якую нанялі капаць бульбу’ (смарг. Шатал.; Янк. 2), паст. капа́ніца ’тс’ (Сцяшк. Сл.). с. 246

Капа́нька ’карыта’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 246

Ка́пар₁, капёр ’металічная або драўляная канструкцыя (козлы) для забівання паляў’ (ТСБМ, Сцяшк., Федар. Рук.; КЭС, лаг.), лельч. ка́пар, ка́пор ’вага ў студні з жураўлём’ (Hap. сл., ДАБМ). с. 246

Ка́пар₂ ’дзіцячая або жаночая цёплая шапка прамавугольнага пакрою з завязкамі пад падбародкам’ (ТСБМ, Інстр. І; полац. ДАБМ), капе́р (докш., ДАБМ). с. 246

Капара́лка, кыпыра́лка ’матыка’ (рас., Шатал.) с. 246

Капарва́с ’купарвас’ (Федар., 6). с. 246

Капарэ́ц ’драўляны блок, які выкарыстоўваецца для падымання вулляў на дрэва’ (Сержп. Бортн.). Да ка́пар₁ (гл.). с. 246

Ка́пасны ’злосны, упарты, шкадлівы’, ка́пасць ’злосць’, на ка́пась ’на зло’ (Некр.; мазыр. Шн.). с. 247

Капатлі́вы ’марудлівы, непаваротлівы’ (ТСБМ) с. 247

Капаце ́ць₁ ’часта падаць’, ’падаць буйнымі кроплямі’. с. 247

Капаце́ць₂ ’куродыміць’ (Касп.) с. 247

Ка́паць ’падаць кроплямі’, ’крапаць’, ’ліць кроплямі’ (ТСБМ; гродз., віл., Сл. паўн.-зах.). с. 247

Капа́ць, кыпа́ць ’ускопваць, рыхліць зямлю’, ’выкопваць, даставаць што-небудзь’ (ТСБМ, Янк. 1, Бяльк., Сцяшк., Яруш., Янк. Мат.), ’разграбаць (аб курах)’ (Інстр. III). с. 247

Капа́ч ’прылада, якой капаюць зямлю, выкопваюць караняплоды’ (ТСБМ, Гарэц., Мал.; КЭС, лаг.; брасл., барыс., Сл. паўн.-зах.). капа́чык ’тс’ (Сцяшк.), ’прылада, якой гной скідаецца з воза’ (Касп., Гарэц., Нік., Очерки), кыпа́ч ’тс’ (Бяльк.), капа́ч, капачка ’прылада, якой вымаюць з печы патэльню’ (Сцяшк.; лід. Сл. паўн.-зах.); ваўк. капа́ч ’маруда’ (Сл. паўн.-зах.), ’землякоп’ (КЭС, лаг.; брасл., глыб., Сл. паўн.-зах., Кл., Янк. БП, ТСБМ), ’чалавек, які выбірае бульбу’ (Сцяшк.: маст. Сл. паўн.-зах.). Да капа́ць (гл.). с. 248

Ка́пачка ’кропелька’ (Бяльк.), ка́пычку ’крышку’ (Яўс.), ка́пачкі сабраць ’быць вельмі падобным’ (Гарэц., Янк. БП). с. 248

Капа́чка , кыпа́чка ’жанчына, якая працуе на ўборцы бульбы’ (Яўс., Сцяшк.); ’матыка’ (браг., Шатал.). Да капа́ч (гл.). с. 248

Капашо́ніцца ’паварочвацца’ (паўдн.-усх., КЭС). с. 248

Капашы́цца ’шавяліцца, варушыцца’, ’бязладна, мітусліва рухацца’ (ТСБМ, Гарэц., Юрч., Растарг.), ’паволі рухацца, марудзіць’ (Растарг., Др.-Падб.), ’корпацца, важдацца, капацца’ (ТСБМ, брасл., пух., Сл. паўн.-зах.). с. 248

Капе́ж , капі́ж ’каплі дажджу або талага снегу, якія падаюць са стрэх’ (ТСБМ; Некр.; драг. Нар. словаўтв.; ганц., шчуч., ст.-дар. Сл. паўн.-зах.); ’ледзяшы на стрэхах’ (петрык., Шатал.); ’ніжні край страхі, даху, які выдаецца над сцяной’ (ТСБМ, Сцяшк.; Сержп. Прымхі, Клім.), ’жолаб каля даху’ (Сцяшк.), ’месца пад страхою, куды сцякае вада або падаюць каплі са страхі’ (Яшк., Клім., Бір. Дзярж.; чэрв., дзярж., гродз., беласт. Сл. паўн.-зах.), ’стрэшка пад франтонам’ (В. В.), ’шчыт страхі’ (Бір. Дзярж.), ’стрэшка ў яме для бульбы’, ’коптар, з коптарам’ (Сцяц. зэльв.). с. 248

Капе́йка ’адна сотая рубля і манета гэтай вартасці’, капейкі ’дробныя разменныя манеты’, ’грашовыя сродкі’ (ТСБМ). с. 249

Капе́ль, капэ́ль ’вадасцёк’ (лунін., Шатал.), бяроз. копэ́ль ’гразкае балота’ (Шатал.), с. 249

Капяра́ччык ’прадавец’ (Жд. 2), да кааперацыя (гл.). с. 249

Капе́ц , копе́ц ’куча агародніны, накрытая ад дажджу і марозу саломай і прысыпаная зверху зямлёй’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Яўс., Бір., Дзярж., Сцяшк., Рам. 7; Яшк.; слуц., Лекс. і грам.; чэрв. Сл. паўн.-зах.; бялын., Янк. Мат., Янк. 1); ’курган, магільны насып’ (Янк. 1; паст., навагр., шчуч., пух., Сл. паўн.-зах.; Серб., Грыг., Яруш., Касп., Мал., Гарэц., ТСБМ); ’насып са слупам як межавы знак’ (Касп., Яруш., Гарэц, лід., в.-дзвін., паст., Сл. паўн.-зах., ТСБМ), копэ́ц ’мурашнік’ (лунін., Шатал.), капе́ц ’тс’ (пух., Сл.-паўн.-зах.); ’кратавінне’ (беласт., ганц., Сл. паўн.-зах.); капе́ц//капцы́ ’смерць, пагібель, канец’ (ТСБМ, Некр., Янк. БФ, Сержп., Яўс., Бір. Дзярж., Янк. 1); капе́чышча ’месца, дзе быў капец бульбы, буракоў’ (Яшк.). с. 249

Капе́ша ’поўная, тоўстая, здаровая жанчына’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 249

Кап`ё ’дзіда’, ’спартыўны снарад у форме дзіды’ (ТСБМ, Сержп. Грам.). с. 249

Капёлак, капёлык ’месца на печы каля каптура’ (Бяльк.) с. 250

Капіта́л ’вялікая сума грошай’, ’багацце, скарб’, ’вартасць ад прыбавачнай вартасці ў выніку эксплуатацыі наёмных рабочых’ (ТСБМ, Яруш.). с. 250

Капіта́н ’афіцэрскае званне’, ’асоба, якая мае гэта званне’, ’камандзір судна’, ’кіраўнік спартыўнай каманды’, с. 250

Капі́ца₁ , копы́ця, копі́ца ’часовая ўкладка сена, саломы’ (ТСБМ, Сцяшк., Крачк.; лоеў., добр., Мат. Гом.; свісл., маст., беласт., пруж., драг., пін., Сл. паўн.-зах.). с. 250

Капі́ца₂ ’прывязка ў цэпе’ (рэчыц., Нар. сл.; браг.. Шатал.), ’абруч, на які замужнія жанчыны накручвалі валасы’ (Малч.; кобр., Шн. 3). с. 250

Капішон ’капюшон’ (Сцяшк., Інстр. I), капіжон ’тс’ (лід., шчуч., Сл. паўн.-зах.). с. 250

Ка́пішча ’культавае збудаванне ўсх. і прыбалт. славян з часоў паганства’ (ТСБМ), ’месца, дзе закопваюць здохлую жывёлу’ (Бяльк.). с. 250

Ка́пка₁ ’кропля’ (ТСБМ, Яруш., Сцяшк., Юрч., гродз. 3 нар. сл.; КЭС, лаг.; Гарэц., Бяльк.); ’рагі на шкле’ (Нік. Очерки), ’трошкі, крышку’ (Яўс., Янк. 1), ’кропка, плямачка’ (Гарэц.), ’кавалак скуры, што прышываецца да дзіравага бота’ (КЭС, лаг.). с. 250

Ка́пка₂ ’пячурка ў печы, куды кладуць сушыць анучы, рукавіцы’ (Бяльк.), ’ямка ў печы, куды зграбаюць вуголле’ (віл. Шатал.), ко́пка ’тс’ (ТС); у зах.-палес. гаворках у гэтых значэннях ужываецца куча і ку́чка (якія там звычайна называюць ’загародку ў хляве для жывёлы’, ’буданчык’ і нават ’старую малую хаціну’), а копка вымаўляецца з [б], с. 251

Капка́н, капка́ны ’паляўнічая пастка’, ’кайданы’ (Нас., ТСБМ, Сцяшк.) с. 251

Капка́с, копка́с ’абцас’ (пін., Шатал.). с. 251

Каплаву́хі ’віславухі’ (паўд. мін., 3 нар. сл.; Бір. Дзярж., слуц., Працы, 6; Растарг.), с. 251

Каплі ́ ’капёж’ (Юрч.). Да ка́пля (гл.). с. 252

Каплівы ’цяжкі, марудны’ (красл.) с. 252

Каплі́ца, каплічка ’невялікі царкоўны або касцёльны будынак з іконамі без алтара’, ’малельня’ (ТСБМ, Грыг., Гарэц., Мядзв., Сцяшк., Бяс.; Сержп. Грам.; Бір. Дзярж.; ганц. Сл. паўн.-зах.). с. 252

Каплу́к ’рулі, від стравы з бульбы, цыбулі, перцу з дадаваннем скарынак хлеба’ (слонім. Шн. 3). Гл. каплу́н₁. с. 252

Каплу́н₁ ’цура’ (браг., бяроз. Шатал.; вільн., Сл. паўн.-зах.), ’ежа накшталт супу з кавалачкаў сухога хлеба, цыбулі, залітых варам і засквараных салам’ (драг. Нар. словатв.; драг., іван. Вешт.; кобр. Нар. лекс.), ’абрадавая страва з хлеба і салодкай вады або малака’ (івац. Жыв. сл.). с. 252

Каплу́н₂ ’пакладаны певень’ (ТСБМ, Бес., Федар. 6; драг. Нар. словатв.), ’пражорлівы’ (Некр.). с. 252

Ка́пля ’кропля, часнінка вадкасці’ (ТСБМ, Сержп. Ск., Сцяшк., Яруш.; КЭС, лаг.; шчуч., Сл. паўн.-зах.). с. 252

Капля́р — сапсаванае капрал (Мал.), с. 253

Ка́пнуць ’памерці’ (Растарг., Юрч.), с. 253

Капо́ра₁ ’ланцуг для прывязвання лодкі’ (петрык. Мат. Гом ). с. 253

Капо́ра₂, капо́рэ ’а нічога, дармо’, ’няхай сабе, ліха з ім’ (пін., Нар. лекс., Жыв. сл.). с. 253

Капо́рка ’маруда’ (в.-дзвін., Сл. паўн.-зах.). Да капа́ць (гл.) с. 253

Капо́т₁ ’капота, верхняе адзенне’ (мсцісл. Бяльк.), капота ’верхняе (святочнае) адзенне’ (Шат., Шпіл.; паўд.-усх., КЭС), ’род верхняга адзення’ (Гарэц., Бес.); ’жакет, фуфайка, халат’ (астр., смарг.). paг., паст. (Сл. паўн.-зах.), ’плашч з даматканага сукна’ (Сцяц. зэльв.), ’доўгая верхняя мужчынская вопратка з даматканага сукна’ (Сцяшк.), ’шляхецкі шарак з металічнымі гузікамі’ (гродз. Нар. сл.), ’кароткае самаробнае і паношанае верхняе адзенне’ (клец. Нар. лекс.), ’дзіцячае або жаночае адзенне накшталт паліто’ (дзярж., Нар. Сл.), ’сукенка з рукавамі’ (ст.-дар., Нар. сл., ТСБМ), капот ’тс’ (браг. 3 нар. сл.), драг. ’сукенка для дзіцяці’ (Сл. паўн.-зах.). с. 253

Капо́т₂ ’адкідная металічная накрыўка ў машынах’ (ТСБМ) с. 254

Капо́та ’смерць’ (клец., Нар. лекс.). с. 254

Капо́цька ’непаваротлівы, марудны’ (стаўбц. Нар. сл., Сцяц. Афікс. Наз.) с. 254

Капо́шка ’маруда’, ’той, хто павольна і няўмела робіць’ (бялын. Янк. Мат.; Кан. дыс.; Сцяц. Афікс. наз.), капошкацца ’вадзіцца’ (Сцяшк. Сл ). Да капашыцца (гл.). с. 254

Капро́н ’штучнае валакно з сінтэтычнай смалы капралактаму’ (ТСБМ), у склад якога ўваходзіць капронавая кіслата, с. 254

Капро́ўнік лесавы ’валяр`ян лекавы, Valeriana officinalis L.’ (гродз. Кіс.). с. 254

Капры́з ’раптоўнае, настойлівае патрабаванне’, ’дзівацтва’, ’недарэчная задума’ (ТСБМ, Яруш.), капрызы (Бяльк.), капрызіць ’злавацца’, капрызны ’гняўлівы, схільны крыўдзіцца’ (КЭС, лаг., ТСБМ), капры́за ’капрызны чалавек’. с. 254

Капса́ць ’штурхаць’, капсануць ’штурхнуць, піхнуць’ (Янк. 1, Янк. БП; калінк., Мат. Гом.; Гайдук, Працы, 6), драг. капсані́ты ’марнавацца, драхлець’ (3 нар. сл.). с. 254

Ка́псля ’капсуль у бутэльцы’ (Яруш.), малар. капсыль, капсуль ’жалезная пракладка паміж колам і загваздкай’ (Нар. словатв.). с. 255

Капта́н, кафтан ’даўнейшая двухбортная верхняя адзежына з доўгімі поламі’ (ТСБМ, Нас., Серб., Яруш., Малч., Гарэц., Шат., Бяльк.), ’кароткае паліто на кудзелі’ (навагр. Нар. сл.), ’пінжак’ (Сцяшк., Бяльк., Касп., бяроз. Выг.), кыпта́н, кыхта́н ’тс’ (Бяльк.), ’безрукаўка’ (Малч.), ’кофта’ (Сл. паўн.-зах.; глус., маг. Янк. Мат.; Нас.; Сцяц. зэльв.; Сцяшк.; Зн дыс.; Тарн., карэліц., петрык. Шатал.), ’жаночая сукенка’ (Бяльк.; міёр. Hap. словатв.). с. 255

Капту́н ’паўшубак, кажух’ (мсцісл. Бяльк). с. 255

Капту́р ’дзіцячы ці жаночы галаўны ўбор’ (ТСБМ, Жд. 3, Сцяшк.; маладз. Янк. Мат.; Др.-Падб., Гарэц., Мал.; КЭС, лаг.), ’галаўны ўбор, які старыя кабеты насілі пад хусткай’ (ДАБМ, 331; Сцяшк.; Мат. Гродз.; Зав.; Мат.; дзісн., КЭС), ’абруч, які насілі жанчыны на галаве’ (клец. КЭС), ’высокая прычоска’ (Жд. 3), ’асобым чынам завязаная намітка’ (глус. ДАБМ, 840, Нік. Очерки); ’пірамідальна выцяжны комін над горнам’ (драг., Жыв. сл.; Жд. 3; Бяльк.; міёр., Нap. сл.; Дразд.; нясв., Нар. словатв.; паўн.-усх. КЭС; мядз., міёр., Шатал.); ’абажур’ (Гарэц., Др.-Падб.); ’дзесяты сноп, якім накрываецца бабка’ (карэліц., Шатал.), ’з коптурам, з верхам (накласці)’ (ТСБМ, глус., Янк. Мат.), ’жалезнае колца на канцы калодкі кола’ (Масл.). с. 255

Капту́шка ’газоўка’ (талач. Шатал.), да капціць (гл.). с. 256

Капу́за ’вялікая зімовая, цыліндрычнай формы, неакуратная футраная шапка’ (кобр. Шн. 3; Сцяшк., Сцяц. Зэльв.; драг. Нар. словатв.), ’канфедэратка, абшытая чорным футрам’ (Федар. Рук.), капу́ся ’льняныя або саламяныя абручы, якія паляшучкі надзявалі на галаву пад хустку, каптур’ (Тарн.). с. 256

Капу́л , копу́л ’прылада, пры дапамозе якой выдзёўбваюць ночвы, цясла’ (мазыр., 3 нар. сл.). Да капыл, с. 256

Капу́н ’вельмі марудлівы чалавек’ (Пан., дыс.; міёр., 3 нар. сл.; ТСБМ), капунь — пра варушэнне, кананне (мсцісл., Нар. лекс.), да капа́цца, капашы́цца (гл.). с. 256

Ка́пур ’пяхцёр’, ’гняздо, у якім выводзяцца восы’ (рагач. Сл паўн.-зах.; с. 256

Капу́ста ’агародная расліна Brassica oleracea L.’ ’страва з капусты’ (ТСБМ, Касп., Грыг., Бес., Бяльк., Яруш., Сцяшк., Сержп. Грам., полац. Нар. сл.), ’кіслая страва з буракоў, морквы, часам і з капусты’ Нік. Очерки); ’гульня’ (гродз. Нар. словатв.); капу́сціцца ’раскошна садзіцца, рассядацца’ (Яўс.). с. 256

Капусы́р ’грыб з віду рагацікавых, Clavaria coralloides L., Clavaria Botrytis Pers' (Дэмб. 1). с. 257

Капу́т ’канец, смерць’ (ТСБМ). с. 257

Капу́цік ’расянка, Drosera rotundifolia L.’ (ельск. Жыв. Сл.). с. 257

Капу́ша ’звязка лістоў тытуню’ (хойн. Мат. Гом). с. 257

Капца́н ’неахайны чалавек, замухрышка’, ’дрэнны майстар’ (Мал.; стаўбц. Жыв. сл.), капцоны ’лахманы, абарванае адзенне’ (Нас.), капцанавата ’беднавата’ (К. Чорны). с. 257

Капце́ць ’вылучаць копаць, сажу пры гарэнні’, ’куродымець’, ’жыць без мэты’, ’вэндзіць’, ’карпець, надакучаць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Бяльк., Др.-Падб., Федар. 6). с. 257

Капцёрка ’ротны або батальённы склад вайсковай амуніцыі, абмундзіравання’ (ТСБМ). с. 257

Ка́пці ’лапці з вяровак’ (Сцяшк.), ’тапачкі з нітак’ (слонім., Сл. паўн.-зах.). с. 258

Капцю́р, кабдзю́р ’кіпцюр’, ’пазногаць’ (ТСБМ, Гарэц., Сцяшк., Мал., ушац., лен., гродз. КЭС; барыс., чэрв., шчуч., бярэз., глыб., навагр. Сл. паўн.-зах.), чэрв. копаць ’капыт, край капыта’ (Сл. паўн.-зах.). с. 258

Капчо́нка ’вэнджанае свіное мяса, кумпяк’ (полац. Нар. сл.), капчоны ’вэнджаны’ (Сцяшк.). с. 258

Капчу́рка ’газоўка’ (Яўс.). с. 258

Капчы́ць ’абкопваць бульбу’ (Др.-Падб.). Да капцы́ с. 258

Капшу́к₁ ’мяшочак для тытуню (ТСБМ, Бяльк., Шaт., Касп., Мядзв., Арх. ГУ, Арх. Бяльк., Малч., Некр., Клім., Гарэц., Сцяшк., Шн., Янк. 1, Янк. Мат.; КЭС, лаг.; Яруш., Нік. Очерки, Сержп.), ’сумка для грошай’ (Др.-Падб., Сержп.), ’плавальны пузыр’ (3 нар. сл.), ’жывот’ (Жд. 2). с. 258

Капшу́к₂ ’мёрзлая бульба, якая праляжала зіму на полі’ (Жыв. сл.). с. 258

Капшу́к₃ ’целяпень’ (Жыв. сл.), да капшук₂. с. 258

Капшу́к₄ ’сажалка на гары з праведзенай ад яе канавай’ (Яшк.) с. 258

Капшучо́к ’лямпачка без шкла’ (Бяльк.), да капшук₁. с. 259

Капшчы́зна, капшчы́на ’грашовы пабор з тых асоб, якія сыцілі мёд, варылі піва, рабілі гарэлку, трымалі корчмы’ (Гарб., Бел. арх., АВАК). с. 259

Капы́жыцца ’фанабэрыцца’ (КЭС, лаг.), капызіцца ’капрызіць’ (Нас.). с. 259

Капы́за ’запальчывы чалавек’ (Яўс.). с. 259

Капы ́л₁ ’кавалак дрэва ў форме ступні, на якім шавец робіць абутак’ (ТСБМ, Яруш., Касп., Бяльк., Грыг., Гарэц., Некр. і Байк., КЭС, лаг.). «Не мерай усіх на свой капыл» (Янк. БН), ’дэталь саней’, ’дубовы брусок, што ўстаўляецца ў полаз, а за яго закручваецца вяз для злучэння палазоў’ (Сцяшк., Сержп. Грам.), с. 259

Капы́л₂ ’матыка для апрацоўкі ляда’ (Малчанава, Мат. культ.; Маш., Шатал.), с. 259

Капы́на ’ледзь-ледзь’ (Клім.), да капаць (гл.) с. 259

Капы́рсціцца ’ўпарціцца, наравіцца, капрызіць’ (ТСБМ, Гартны), да капрызіцца (гл.). с. 260

Капы́тка ’жаночы галаўны ўбор з матэрыі’ (Шатал.). с. 260

Капы́тнік ’Asarum europaeum’ (Шат., Кіс.), ’падалешнік’. с. 260

Капы́ца ’круглы раменьчык, якім звязваюць часткі цэпа’ (Выг.). с. 260

Капы́ціцца ’быць упартым’, ’капрызнічаць, гарачыцца’ (Яўс.), ’спатыкацца (пра каня)’ (Нас., Шат.) с. 260

Капэ́лія, капэля ’гурт, вялікая кампанія (неадабральна)’ (Бяльк., Бір. Дзярж.). с. 260

Капэ́ля ’група музыкантаў’ (Ант. бел. нар. песні) с. 261

Капя́к₁ ’насып зямлі’ (Нас. Доп.), с. 261

Капя́к₂ ’невялікі стажок сена’ (3 нар. сл.). Да капа́ (гл.). с. 261

Капялю́х, варыянт да капялюш з тым жа значэннем (Гарэц., Др.-Падб.), с. 261

Капялю́ш ’від галаўнога ўбору з палямі’ (ТСБМ, Шат., Бяльк.), с. 261

Капялю́шнік ’лопух, Arctium L.’ (Жыв. сл., Kic.). с. 261

Капяшы́на, капяшчы́на ’капа сена’ (Нар. словатв.), да капа (гл.). с. 261

Караба́н ’складка на скуры, маршчыны’ (3 нар. сл., Сцяшк. МГ) с. 261

Карабе́ц₁ ’караблік’ (Дзмітр.) с. 262

Карабе́ц₂ ’карп, Cyprinus саrріо’ (Маш.), с. 262

Карабо́к ’невялікая каробка’ (Янк. Мат., Янк. I, Др.-Падб.) (гл. каробка). с. 262

Караб`я́ ’вялікая лубяная каробка’ (Янк. I). с. 262

Карава́й ’рытуальны вясельны хлеб’, с. 262

Карава́ць ’здзіраць кару’ (Шат., Выг.). Гл кара. с. 262

Карава́шнік, каравачнік ’зборшчык утылю, каравак’ (Янк. I, Янк. III, Мат. AC, Хрэст. дыял., Шатал.). Гл. караўка. с. 262

Караве́нькі ’брудны’ (Нар. словатв.). Гл. каравы. с. 262

Кара́віць ’брудзіць’ (Яўс.), да каравы. с. 262

Кара́вы ’брудны’ (Шат., Касп., Сл. паўн.-зах., Мат. AC, Янк. III), с. 262

Караго́ль ’ястраб перапёлачнік, Accipiter nisus L.’ (Касп.) с. 263

Карадзі́цца ’курчыцца, сімуляваць курч, капрызіць’ (Нас., Гарэц., Сл. паўн.-зах., Байк. Некр.), с. 263

Караку́ль₁ ’багаты чалавек’ (Нар. лекс.), с. 263

Караку́ль₂ ’няўдаліца’ (Нар. лекс.). с. 263

Караку́лька ’ручка касы’ (БДА), с. 263

Карана́сты ’невысокае шырокае дрэва з моцным карэннем; плячысты чалавек’, с. 263

Каранёк ’невялікі калодачны вулей’ (3 нар. сл.), каранік ’калодачны стаячы вулей’ (3 нар. сл., Жд. 3, Бяльк.). с. 264

Каранты́ш ’чалавек невысокага росту’ (Нас., Касп., КЭС, лаг.; ТСБМ), да каратыш (гл.) с. 264

Карапу́зіцца ’выстаўляць пуза, выхваляцца’ (Нас., Касп.), да карапуз (гл.). с. 264

Кара́скацца ’карабкацца’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.), с. 264

Кара́сь₁ ’карась, Carassius vulgaris’, с. 264

Кара́сь₂ ’жалезная паласа, якую прымацоўваюць да ніжняй часткі драўлянай восі калёс’ (Маслен., КЭС, лаг.). с. 264

Карата́ць ’скарачаць, праводзіць час’, с. 264

Караты́ш ’чалавек невысокага росту’ (ТСБМ, Нас., Шушк.), с. 264

Кара́ўка₁ ’старая каравая ануча’ (ТСБМ. Нас., Янк. ІІІ, Хрэст. дыял. Яўс.). Гл. каравы. с. 265

Кара́ўка₂ ’доўгае, тоўстае бервяно з карой’, да кара (гл.). с. 265

Карачава́ты ’моцна скрыўлены, пакрыўлены, крывы, пакручаны (пра дрэва)’ (Нар. лекс.) с. 265

Кара́чкі ’кукішкі, карачкі’ (Шат., Нас., Гарэц., Др.-Падб.), карачы ’тс’ (Сцяц. Нар.), с. 265

Карачу́н ’заўчасная смерць’ (Нас.), ’смерць, канец’ (Мал.), ’нешта пакрыўленае’ (Клім., Нар. лекс.), ’крывое і сукаватае дрэва’ (Нар. лекс.), ’нізкарослы чалавек’, «Сіціўрат, або Карачун, Зюзя — падземны цар, казачны бог марозаў, які нёс смерць» (Кіркор). с. 265

Карачу́наваты ’моцна скрыўлены, пакрыўлены, пакручаны (пра дрэва)’ (Нар. лекс.). с. 266

Карб ’гадавое кольца на розе каровы’ (3 нар. сл.), карбы ’знакі на рагах у каровы’, ’зарубкі на бірках’ (3 нар. сл.). с. 266

Карбава́ць ’рабіць зарубкі’ (ТСБМ), с. 266

Карба́ціць ’карабіць, гнуць’ (Яруш., Гарэц.), ’горбіць’ (Юрч.), ’карбаціцца’ (Гарэц.). с. 266

Карбо́ванец ’сярэбраны рубель’, с. 267

Карбо́нка ’скарбонка, скрыначка з дзіркай у верхняй накрыўцы, куды кідаюць грошы’ (Бяльк.). с. 267

Карбо́ўка ’драўляны зубчасты валік або кольца для ціснення штрыхоў на сырым посудзе’ (Крыв., Вяр.), да карбаваць (гл.). с. 267

Карбу́нак. Ужываецца ў праклёне «Каб цябе карбунак задавіў! Акыш! Каб на вас карбунак які напаў» (Янк. Мат.). Гл. карбунец. с. 267

Карбуне́ц ’карбункул’ (Суднік, Вусн. Паведамл., полац.), с. 267

Карбу́нкул ’гнойнае запаленне глыбокіх слаёў скуры’ (ТСБМ) с. 267

Карва́ты ’закарузлы, закарэлы’ (Нар. лекс.) с. 267

Карва́ць₁ ’ложак’ (Бяльк.), з краваць (гл.). с. 267

Карва́ць₂ ’яловыя палкі, якія перашкаджаюць мядзведзю дабрацца да калоды з пчоламі’ (Рам.). с. 267

Карвашы́ ’адкладныя нарукаўнікі ў світках часцей за ўсё каляровага сукна’ (КЭС), с. 267

Карго́злік ’слабы, невялікага росту чалавек’ (Мат. Маг.), с. 267

Кардо́н₁ ’дзяржаўная граніца’ (ТСБМ), ’месца, дзе знаходзіцца лясніцкі пункт’ (Яшк.), ’граніца’. с. 267

Кардо́н₂ ’цвёрдая і тоўстая папера’ (ТСБМ) с. 268

Кардо́ўнік ’аер’ (Касп., Maт. Maг.), ’рагоз, пухоўка шыракалістая, Typha latifolia L’ (Кіс.). ’плюшч галінасты, Sparganium ramosum Hads’ (Kic.). с. 268

Кардо́хля ’бульба’ (Бяльк., Мат. Maг.), да картохля с. 268

Кардо ́па ’бульба’ (Бяльк.), да картопа с. 268

Каржа́віць, каржэ́ць ’пакрыцца брудам, граззю’ (Др.-Падб., Гарэц.), с. 268

Каржа́к ’каржакаватае дрэва, корч’ (ТСБМ), с. 268

Каржакава́ты ’нізкі з тоўстым сукаватым ствалом (пра дрэва)’, ’невысокі, шыракаплечы, моцнага целаскладу; каранасты’ (ТСБМ, Шат., Касп.), ’каравы’ (Яруш.). с. 268

Каржане́ць ’абсыхаць’ (Юрч.), ’не расці’ (Янк. БЛ). с. 268

Каржаце́ць ’станавіцца сухім, цвёрдым, пакрывацца «каржом» — сухой коркай’ (Янк. ІІІ). с. 268

Каржэі́на ’вельмі закарэлая, брудная асоба’ (Нар. словатв.), ’вельмі закарэлы, брудны’ (3 нар. сл.). Да корж (гл.) с. 268

Каржэ́й ’вельмі закарэлы, брудны’ (3 нар. сл.), да корж (гл.). с. 268

Каржэ́ністы ’прысадзісты, каржакаваты’ (Яўс.). с. 269

Каржэ́нь₁ ’прысадзісты, каржакаваты чалавек’ (Яўс.), да каржак (гл.), с. 269

Каржэ́нь₂ ’корж’ (Нар. сл.), ’сухар, засушаная аладка’ (Нас., Грыг.). Да корж (гл.). с. 269

Каржы́ ’адбіткі пальцаў пры фарміраванні хлеба’ (Жыв. сл.), ’засушаныя бліны’ (Шпіл.), ’нячышчаная бульба, якую таўкуць у ступе і дабаўляюць ячнай або грэцкай мукі’ (Серб), ’каржы’ (Бяльк.). Pluralia tantum, да корж (гл.). с. 269

Карзі́на ’кашолка’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Яруш.), ’кош з лазы’ (Нар. сл., Яшк.), карзінка ’кош’ (Мат. Маг.). с. 269

[Карзі́ншчыца] ко̂рзи́нщица ’пчала, якая збірае мёд’ (Анох ), да карзіна (гл.). с. 269

Карзю́к ’вялікі непакладаны кабан’ (Грыг.), ’кныр’ (Мат. Маг.). с. 269

Карк₁ ’карак’ (Нар. лекс., Дразд., Гарэц., Др.-Падб.), с. 269

Карк₂ ’частка касы, якая непасрэдна прымацоўваецца да касся’ (Тарнацкі, Studia). с. 269

Каркаві́на ’карак’ (ТСБМ), ’шыя і плечы ніжэй шыі’ (КЭС, лаг.), ’свіны ашыек’ (Сцяшк., Вешт., Шатал.), да карк (гл.). с. 269

Каркадзе́д , каркадзедак ’падлетак, што не расце, ліліпут’ (Янк. IІІ), да карнадзед. с. 270

Каркадо́н ’скокі на свята Купалы’ (Мухл.). с. 270

Карка́жа «малы некі хлопец расце, каркажа» (Сл. бел. нар. фраз.). Да каржак (гл.), каржакаваты (гл.) ’невысокі, каранасты’. Гл. таксама каркажаваты. с. 270

Каркажава́ты ’каржакаваты’ (Нар. лекс ). с. 270

Карка́лі ’пусткі’ (Нар. лекс.). с. 270

Каркалі́на ’крывое, кусцістае дрэва’ (Нар. сл.). с. 270

Каркалі́сты ’крывы, кусцісты’ (Нар. сл.). с. 270

Карканос ’з кароткім носам’ (Федар. VII). с. 270

Ка́ркі ’павозка’ (Жд. 3), ’малыя санкі’ (Шат.). с. 270

Каркуля́тны ’ашчадны’ (КЭС, лаг.), да каракуль (гл.), с. 271

Карку́шкі. У выразе «несці на каркушках — несці за плячамі» (Hap. сл.), да карк (гл.). с. 271

Каркю́шкі ’кавалак бервяна’ (Крачк.). с. 271

Карма́₁ ’задняя частка карабля’, с. 271

Карма́₂ ’сярэдняя частка невада ў выглядзе доўгага вузкага мяшка, куды пападае рыба пры лоўлі, куль’ (ТСБМ, Касп., 3 нар. сл., Яшк., Нік., Мат. AC), с. 271

Карма́₃ ’затока, завадзь у форме рукава’, ’выступ сушы ў выглядзе паўвострава, які ўразаецца ў балота’ (Яшк ). с. 271

Карма́г ’абломак нажа’ (Грыг.). с. 271

Кармазы́н ’тонкае сукно пунсовага колеру’ (Нас., Мядзв., Бяльк., Др.-Падб., Гарэц.), с. 271

Кармач ’складаны нож’ (Касп.). Гл. карнач. с. 272

Карма́ш ’кірмаш’ (Сержп., Нік.), гл. кірмаш. с. 272

Карме́шка ’кармленне на мяса жывёлы’ (КЭС, лаг.). Гл. карміць. с. 272

Кармільніца ’рабочая пчала’ (Анох.). Гл. карміць. с. 272

Кармлёта ’ежа, корм’ (Нас.), да корм (гл.). с. 272

Карму́шка₁ ’пасуда для кармлення’, да корм (гл.). с. 272

Карму́шка₂ ’страва з халоднай вады, кусочкаў хлеба з соллю або цукрам’ (Сцяшк.), с. 272

Кармы́к ’кручок з блешняй’ (Крыв.), с. 272

Кармы́ч ’даглядчык жывёлы’ (Яўс.). с. 272

Карна́ ’ліпавая кара’ (Сл. паўн.-зах.). с. 272

Карнава́л (ТСБМ) ’перыяд часу ад каляд да масленіцы (Сцяшк.). с. 272

Карнаву́гал ’круглая ўпадзіна сярод поля, якая арэцца пазней, бо ў ёй доўга вясной стаіць вада́ (Яшк.). с. 272

Карнаву́хі ’з адрэзанымі або абвіслымі вушамі’ (Mac., Шат., Касп., Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., Жыв. сл.). с. 272

Карна́лы ’кароткі’ (Фед. Рук.). с. 273

Карна́ткі ’кароткі’ (Шатал.), да карнаты (гл.). с. 273

Карна́ты ’кароткі, адрэзаны’ (Нас., Касп., Федар. VII; КЭС. лаг.). с. 273

Карна́ць ’укарочваць’ (Нас.). с. 273

Карна́ч₁ ’нож з кароткім лязом’ (Сцяшк.), ’нож з кароткім зламаным лязом’ (Юрч.), ’маленькі чалавек’ (Мат. Maг.), да карнаць (гл.), карнаты (гл.). с. 273

Карна́ч₂ ’шчаўе тупалістае, Rumex obstusifolius’ (Кіс.). с. 273

Карна́чык ’зламаны ножык’ (Бяльк.). Гл. карнач₁. с. 273

Ка́рнік₁ ’член карнага атрада, карнай экспедыцыі’ (ТСБМ) с. 273

Ка́рнік₂ ’спецыяльна абсталяваная частка хлява для захоўвання сена’ (Жыв. сл.), с. 273

Карні́сты ’пераборлівы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 274

Карно́ткі ’кароткі’ (зэльв. Сцяц.; Шатал.). с. 274

Карняві́шча ’карэнішча, карэнне’ (ТСБМ). Да прыметніка карнявы с. 274

Каро́ба ’посуд з ліпавай кары, зроблены для сыпкіх рэчываў’ (Нас.). Гл. кораб. с. 274

Каро́бачка₁ ’ахоўная сетка ад пчол на твар і галаву’ (3 нар. сл.), да каробка (гл.), с. 274

Каро́бачка₂ ’від жаночай прычоскі: сплеценыя косы і ўкладзеныя на патыліцы’ (Сцяшк.). Гл. каробачка₁. с. 274

Каро́бка ’невялікая скрынка’ (ТСБМ), ’пасудзіна вялікіх памераў для ссыпання збожжа’, ’шырокая пасудзіна сярэдніх памераў з лазы для захавання мукі, круп і іншых рэчываў’, ’шырокая пасудзіна для сяўбы ўручную’, ’кошык для збірання грыбоў, ягад’, ’спецыяльная, шчыльна сшытая з ліпавай кары пасудзіна для збору мёду’ (3 нар. сл.), ’прылада для лоўлі ўюноў (3 нар. сл., Шатал., Крыв., Рам.), ’скрыначка, пенал’ (Бяльк.). с. 274

Каро́ва₂ ’назва грыба гаркуха, кароўка’ (Жыв. сл.). Гл. кароўка, кароўяха. с. 275

Каро́ваць ’мітусіцца, клапаціцца́ (Фед. Рук.). с. 275

Каро́віна ’ялавічына’ (Нap. сл.) — мяса ялавых кароў. с. 275

Каро́віцца ’брыдзіцца, гідзіцца’ (Яўс.), да карожыцца (гл.) с. 275

Каро́глі ’пяць невялікіх кавалках кола (для гульні)’ (Шп.). с. 275

Каро́дзіць ’бурчаць’ (Яруш.). Гл. карадзіцца. с. 275

Каро́жыцца ’капрызіць’ (Др.-Падб.), ’капрызіць’, ’рабіць сутаргавыя рухі’ (Гарэц.). с. 275

Каро́за₁ ’капрыза’ (Яўс., Янк. Мат.). с. 275

Каро́зленькі ’закарузлы’ (Нар. сл.). Да кара (Фасмер, 2, 75). с. 275

Каро́ль₂ ’трус’ (Шатал., Сл. паўн.-зах.). с. 276

Каро́н , клясці ў карон ’праклінаць не на жыццё, а на смерць’ (Нар. словатв.). с. 276

Каро́нка (у маладой) (Зав.), да карона. с. 276

Каро́нкі ’карункі’ (Бяльк., ЭШ), ’ленты або карункі, якія пашываліся ўнізе спадніцы’ (Сцяшк.). с. 276

Каро́слівы , да кароста (гл.). с. 276

Каро́ста₁ ’кароста (хвароба)’ (ТСБМ, Шат., Мядзв., Гарэц., Сл. паўн.-зах., Федар. VI), с. 276

Каро́ста₂ ’кастрыца’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк.; Сцяц. зэльв.; Шатал., Бір. Пр.), с. 277

Каро́тчык ’жаночая вопратка з сукна, шыецца кароткай, крыху ніжэй пояса’ (Бяльк., Мат. Маг.). с. 278

Каро́ўка ’грыб: малачай, млечнік, ваўнянка’ (Жыв. сл.). с. 278

Каро́ўка-баго́ўка, каро́ўка-муго́ўка, каро́ўка-мудро́ўка. с. 278

Каро́ўкі ’аер’ (Нар. сл.). Да карова (іл.), с. 278

Карп ’рыба Cyprinus саrріо’, с. 278

Карпані́па ’марудная, нерацыянальная і малапрадукцыйная работа’ (ТСБМ). Гл. карпаць. с. 278

Карпано́сы ’кірпаносы, кірпаты’ (Нас.). Гл. кірпаносы. с. 278

Карпа́ты₁ ’узняты, задзёрты нос’ (КЭС, лаг.). Гл. кірпаты. с. 279

Карпа́ты₂ ’буграваты, з нягладкай паверхняй’ (Сцяшк.), ’з нягладкай паверхняй (аб бульбе, напрыклад)’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк. МГ), с. 279

Карпа́ць₁ ’калупаць, павольна рабіць што-небудзь’ (Нас., Янк. IІІ, Мал., Гарэц., Др.-Падб.). Гл. корпаць. с. 279

Карпа́ць₂ ’укараціць што-небудзь’ (Др.-Падб.). Гл. кірпаты. с. 279

Карпа́ч ’шчаўе прыбярэжнае, Rumex hydrolaptum Huds’. Да карпаць₂ (гл.). с. 279

Карпа́чка ’драўляны плужок для акучвання бульбы’ (Выг.), да карпаць₁ (гл.). с. 279

Карпашы́ць ’пяршыць’ (Нар. словатв.). с. 279

Карпе́ль ’марудны чалавек’ (Нар. словатв.). Да карпаць₁. с. 279

Карпе́ць ’трывожыць, хваляваць’ (3 нар. сл.), ’цярпець невыгоды, нястачы’ (КЭС, лаг.). Да карпаць₁. с. 279

Карпу́ха ’марудная жанчына’ (Нар. словатв.). Да корпаць. с. 279

Карта₁ ў картачнай гульні. Гл. карта₃. с. 279

Ка́рта₂ ’геаграфічная карта’. Гл. карта₃. с. 279

Карта₃ ’дакумент, пасведчанне’ (КЭС, лаг.), ’ліст, запіска, паштоўка’ (Нас., Шат., Шн., Гарэц., Др.-Падб., Булг., Мал., Шпіл., Сержп.). с. 279

Картава́ць ’тасаваць карты’ (ТСБМ, Сцяшк., Янк. III, Гарэц., Янк. I), да карта₁. с. 279

Картаве́шка ’зняважлівае слова на чалавека з невыразнай гаворкай’ (КЭС, лаг.), гл. картавы. с. 279

Карта́вы ’чалавек з невыразнай гаворкай’ (КЭС, лаг.), с. 280

Карта́віць ’гаварыць картава’, да карта́вы. с. 280

Картагра́ч ’карцёжнік’ (Некр.). с. 280

Карта́к ’мужчына без рук’ (Жд. 3). с. 280

Карталу́шка ’афіша, абвестка’ (КЭС, лаг.), да карта. с. 280

Картапленё ’бульбоўнік’ (Сцяшк., Янк. Мат.). Да картопля (гл.). с. 280

Картапле́нне ’націна бульбы’ (Янк. Мат.). Да картопля (гл.). с. 280

Картоплі́ска ’бульбянішча’ (Жыв. сл.). с. 280

Картаплі́шча ’поле, дзе расла бульба’ (Сцяшк., Яшк ). с. 280

Каргапля́нік₁ ’бульбоўнік’ (Шат., Янк. Мат.), да картопля. с. 280

Картапля́нік₂ ’блін з цёртай бульбы’ (гл. картопля) (Шат., Вешт. Нар. словатв.). с. 280

Карта́ць ’картавіць’ (Янк. II). с. 280

Карта́чка ’фатаграфічны здымак’, да карта₃ (гл.). с. 280

Карто́пель ’бульба’ (Жыв. сл., Выг.), да картофель, с. 281

Карто́плі ’бульба’ (Сержп. Грам.; Арх. ГУ), Pluralia tantum с. 281

Карто́пля ’бульба’ (Нас., Шат., Жыв. сл., Сцяшк., Выг., Янк. II, Шн., Бяльк.). Гл. картопель. с. 281

Карто́пчына ’бульбіна’ (Жыв. сл.). с. 281

Картафленё ’бульбоўнік’ (Сцяшк.). Гл. картапленё. с. 281

Картафля́нік ’бульбоўнік’ (Сцяшк., Жыв. сл.). Гл. картаплянік₁. с. 281

Карто́фля ’бульба’ (Грыг., Сцяшк.). Гл. картопля. с. 281

Карто́фляшкі ’бульбяныя піражкі з макам’ (Шпіл.), да картофель (гл. картопель). с. 281

Карто́хлі ’картоплі’ (Жыв. сл.), да картофлі с. 281

Карту́зная таба́ка. Назва курыльнай табакі вышэйшага сорту. Яе прадавалі ў папяровых мяшочках (Нік. Очерки). с. 281

Карту́ль ’чалавек малога росту’ (Жд. 3). с. 281

Карту́на, карту́н ’баваўняная тканіна, паркаль’ (ТСБМ). с. 281

Картуно́вы ’з картуну́ (Федар. VII). Гл. картуна. с. 281

Картэ́ўнік ’карцёжнік’ (Гарэц., Др.-Падб.), да картаваць (гл.). с. 281

Каршачо́к ’каршун’ (Сержп. Грам.). с. 282

Кару́за ’асоба, што без прычыны чапляецца, каб распачаць зваду’ (КЭС, лаг.), ’задзіра’ (Бяльк.), ’задзірысты, неадчэпны чалавек’ (Янк. I, Янк. Мат.), ’задзіра, забіяка’ (Янк. Мат.). с. 282

Карузіцца ’шукаць прычыны для звады ці бойкі’ (КЭС, лаг.). Гл. каруза. с. 282

Кару́зла ’карава, заскарузла’ (Гарэц.). Гл. карузлы. с. 282

Кару́зленькі ’невысокі, недарослы’ (Hap. словатв.). Гл. карузлы₁. с. 282

Кару́злівы ’чалавек, ахвочы чапляцца хоць да каго, каб пачаць зваду ці бойку’ (КЭС, лаг.; Янк.). Гл. каруза. с. 282

Кару́злік₁ ’невялікага росту, слабы чалавек’ (Касп., Бяльк.), ’недаростак’ (Нар. сл.), ’каравы, мізэрны’ (Гарэц.). Гл. карузлы₁. с. 282

Кару́злік₂ ’неахайны, брудны’. Гл. карузлы₂. с. 282

Кару́злы₁ ’нярослы, чахлы’ (ТСБМ), ’закарэлы, схуднелы’ (гл. каруза). с. 282

Кару́злы₂ ’загрубелы, заскарузлы’ (ТСБМ). с. 282

Кару́нкі ’карункі’ (Нас., Шат., Касп.). Гл. каронкі. с. 282

Карх₁ ’карак’ (Сл. паўн.-зах.), гл. карак, карк. с. 282

Карх₂ ’пра кашлянне’ (Нар. лекс.). Гл. кархаць₁. с. 282

Кархаві́на ’спіна’ (Сл. паўн.-зах.), да каркавіна, карк, карак (гл.). с. 282

Ка́рхаць₁ ’кашляць’ (Нас., Бяльк., Др.-Падб., Грыг.), ’харкаць’ (Гарэц.). с. 282

Ка́рхаць₂ ’біць у патыліцу’ (Нас.), да карх₁ (гл.). с. 283

Ка́рхаць ’каркаць злавеснай птушкай’ (Нік. Напоў.), да каркаць с. 283

Карха́вінне ’макрота, якая выдзяляецца пры кашлі’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Шатал.), да кархаць₁ (гл.), с. 283

Кархаві́нне ’жабіна ікра’ (Сл. паўн.-зах.), с. 283

Кархе́лік ’чалавек, што часта кашляе, кархае’ (Бяльк.), да кархаць₁ (гл.) с. 283

Кархі ́ ’пра нездаровае кашлянне’ (Нар. лекс.). Гл. карх₁. с. 283

Карцёж ’азартная і зацяжная гульня ў карты’ (ТСБМ), да карта₁ (гл.) і картаваць (гл.). с. 283

Карце́нне ’непакой, трывога, турбота’ (Юрч.), да карцець (гл.). с. 283

Карце́ць ’карцець, хацецца’ (Нас., Касп., Бяльк., Шат.,), ’трывожыць, непакоіць’ (Сцяшк., Сцяшк. МГ., Юрч., Янк. І), ’згараць ад нецярплівасці штосьці зрабіць’ (Гарэц.), с. 283

Карці́ць ’турбуе, трывожыць, непакоіць’ (Гарэц., Бір., Янк. III, дзярж.). Гл. карцець. с. 283

Карці́на₂ ’ігральная карта’ (Нар. словатв., Гарэц.). с. 283

Карці́нка ’малюнак’ (Бяльк.). с. 283

Карцо́ўка ’дэталь ў коле воднага млына’ (Кліх), запазычана з польск. korcowka ’тс’ (да korcic 'трывожыць, непа- коіць’). с. 283

Ка́рча ’сухаваты корч, калода’ (Шн.). Гл. корч. с. 284

Карча́га₁ ’пень, вывернуты з карэннем, корч’ (ТСБМ), да корч с. 284

Карча́га₂ ’амфара, гляк’ (ТСБМ) ’плецены сасуд з саломы, які мае форму караткашыйнага графіна’ (Касп., Нік. Очерки), с. 284

Карча́к₂ ’дужы, каржакаваты чалавек’ (Жыв. сл.), да корч. с. 284

Карчако́п ’работнік, які капае карчы’ (КЭС, лаг.). с. 284

Карчане́ць ’моцна азябшы, траціць адчуванне’ (ТСБМ, Чорны) («зрабіцца як корч, як пень»), с. 284

Карчаўё (пагардліва) ’старыя’ (Нар. сл.). с. 284

Карча́шка ’каравая ануча’ (Янк. Мат.). с. 284

Карчава́ха ’месца, дзе выкарчаваны лес, кусты пад сенажаць ці поле’ (Яшк.), да карчаваць с. 284

Карчма́ ’піцейпы дом, шынок, заезны дом’, с. 285

Карчо́к ’маленькая карчага, пянёк’ (Гарэц., Сл. паўн.-зах., Др.-Падб.). Гл. корч, карчага. с. 285

Карчо́м ’нязрушна’ (карчом сядзець) (Некр.), да корч (гл.). с. 285

Карчо́мка ’маленькая карчма’. Гл. карчма. с. 285

Карчо́мнае ’месца, дзе стаяла карчма’ (Яшк.). Гл. карчма. с. 285

Карчо́ўе ’месца, дзе багата пнёў і карэнняў’ (Яшк.). с. 285

Карчу́к ’невялікі корч’ (ТСБМ, Шат.). с. 285

Карчу́шка ’недагарэлае палена дроў’ (Жыв. сл.), с. 285

Карчы ́ ’кусты, хмызняк, зараснік’ (Жыв. сл.) с. 285

Ка́рчык ’гестка’ (Hap. сл.). с. 286

Карчы́сты ’кусцісты’ (Янк. III), да корч (гл.). с. 286

Карша́к ’каршун’ (ТСБМ, Маш., БДА, Нік. Арх., Бяльк., Касп.). Гл. коршак. с. 286

Каршо́чак ’кулачок’ (Нас. Бел. песни), да корх (гл.). с. 286

Каршу́н₂ ’частка калаўрота ў выглядзе двузубай вілкі з жалезнымі зубамі, на якую надзяюць шпульку’ (Шатал.). с. 286

Каршу́н₃ ’гульня ў каршуна’. с. 286

Каршуне́ц ’коршак’ (Maш.). Гл. каршун₁. с. 286

Каршэ́ль ’карак’ (Hap. лекс.) у выразе даць у каршэль ’даць па шыі’ (Hap. сл., Янк. Мат.), ’карак, задняя частка шыі’ (Сцяшк., Сцяшк. МГ), ’шыя і плечы ля шыі’ (КЭС, лаг.). с. 286

Каршэ́нь ’каршэнь, карак’, ’удар у патыліцу’ (Нас., Касп., Шат., Бяльк., Гарэц., Янк. БП, Мат. AC), «мужык... выпіхнуў папа у каршэнь за дзверы» (Шн.), ’шыя, карак’ (Янк. IІІ, Hap. сл., Шатал., Нас.). с. 286

Ка́ры₁ ’воз, вялікія калёсы для перавозкі грузаў’ (ТСБМ, Касп., Сл. паўн.-зах., Шатал., КЭС, лаг; Сцяшк., Некр., Сцяшк. МГ, Кліх, 3 нар. сл.), ’кароткія сані для перавозкі бярвенняў’ (ТСБМ, Янк. Мат., Нар. сл., Жыв. сл., Бяльк., Шатал., КЭС, лаг.). с. 287

Ка́ры₂ ’чорны, цёмны (аб вачах)’, с. 287

Кары́на ’кавалак, абломак дрэвавай кары’ (ТСМБ), да кара (гл.). с. 287

Кары́та ’карыта, начоўкі, човен’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), ’збітыя вуглом дзве дошкі, якія прыбіваюцца на версе гонтачнай страхі’ (Сцяшк , Шатал.), ’шуфляда ў ручным млыне, куды падае мука’ (Шатал.), с. 287

Кары́ца ’высушаная пахучая кара з галінак карычных дрэў’ (ТСБМ). Да кара (гл.) с. 288

Кары́ціна ’пакацістая ўпадзіна паміж двума ўзгоркамі’ (Яшк., Нар. сл.), да карыта (гл.). с. 288

Кары́цца₁, карытца ’карыта’ (Бяльк.), ’выемка, куды ўстаўляецца бёрда’ (Жыв. сл.), да карыта (гл.). с. 288

Кары́цца₂ ’дэталь у калаўроце, пры дапамозе якой рэгулююць шнуры’ (Нар. сл.). Гл. карыцца₁. с. 288

Кары́цца₃ ’пакарацца, скарацца’ (Кіркор, Ант.; Нас. Бел. песни, Сержп. Грам., Шн.), да карыць (гл.). с. 288

Кары́ць₁ ’ачышчаць дрэва ад кары’ (Шат., Сцяшк., Сл. паўн.-зах., Янк. 3, КЭС., лаг.). с. 288

Кары́чневы ’буравата-жоўты, колеру жолуда або карыцы’ (ТСБМ). с. 289

Карэ́бчык ’скрынка’ (Ант.), ’невялікі кораб’ (Мал.). Да кораб. с. 289

Карэ́жыцца ’карабаціцца, ламацца’ (Бяльк.). Гл. карожыцца. с. 289

Карэ́за ’сойка’. Гл. кароза₂. с. 289

Карэ́лка ’мурза’ (Касп., Жыв. сл.), да карэлы (гл.). с. 289

Карэ́лы ’пакрыты слоем засохлай гразі’, каравы ’брудны’, да карэць (гл.). с. 289

Карэ́мза ’плаксівае дзіця’ (Нар. словатв.). с. 289

Карэ́с «няма карэсу без інтарэсу» (Федар. IV). с. 289

Карэ́таць ’гнаць марудлівага’. Да карэта? (гл.). с. 289

Карэ́ц₁ ’коўш, кубак, конаўка’, с. 289

Карэ́ц₂ ’калодка з адтулінай у верхнім камяні жорнаў’ (Сл. паўн.-зах.), с. 290

Карэ́ць ’чарсцвець, станавіцца закарузлым ад гразі, цвярдзець’. Да кара́ (гл.) с. 290

Каса́₁ ’каса ў жанчын’, косы ’валасы’(3 нар. сл.), с. 290

Каса́₂ ’прылада для кашэння’, с. 290

Каса́₃ ’селязёнка’ (Шат., Касп.). с. 291

Каса́₄ ’прамень’ (Шат., Яруш., Шатал.). с. 291

Касава́ць ’выкрэсліваць, закрэсліваць’, ’адмяняць, ліквідаваць’, ’пераглядаць у касацыйным парадку’, ’рабіць непрыкметным, адсоўваць на задні план’ (ТСБМ). с. 291

Касаве́ц ’касавокі’ (Шатал.). с. 291

Касаві́льна ’кассё’ (Касп.), да касавіла (гл.) с. 291

Касаві́ца ’час касьбы’, ’касьба’ с. 291

Касаво́кі ’асоба з косым вокам’. с. 291

Касаву́рыць ’глядзець коса, убок, касіць вочы’ (Нас.). с. 291

Касаго́р ’узвышша са спускам з аднаго боку’, с. 292

Касаго́рына ’калі дарога ці шнур зямлі мае косы схіл’ (КЭС, лаг.). с. 292

Каса́р ’касец’ (Сл. паун.-зах.), с. 292

Касары́ ’сузор`е (тры побач зоркі)’ (Hap. лекс.), ’сузор`е Плеяд, стажары’ (Сл. паўн.-зах.), с. 292

Каса́сты ’касасты, з доўгай касою’, да каса (гл.). с. 292

Каса́тка₁ ’вясковая ластаўка’, с. 292

Каса́тка₂ ’чалавек добрай душы’, с. 292

Каса́ты ’калі ў каня доўгая грыва’, ’дрэва, калі галіны абвісаюць на дол’ (КЭС, лаг.), да каса₁ (гл.). с. 292

Касаўё ’кассё’ (ТСБМ, Касп., Шатал., Нар. лекс.). с. 292

Каса́цік ’касач’ (Бяльк.). Гл. касач₁. с. 292

Каса́цца ’дакранацца’ (Шат.). с. 292

Каса́ч₁ ’касач, Iris pseudacorus’. с. 292

Каса́ч₂ ’цецярук-самец’ (ТСБМ). с. 292

Kacáч₃ ’заяц’ (Касп.), да косы ’касавокі’ (гл.). с. 292

Касе́ц ’касец’ (ТСБМ, БРС, Сцяшк., Бяльк.). с. 293

Касёра ’качарга’ (Сл. паўн.-зах.). с. 293

Касіе́р ’касір’ (Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). с. 293

Касі́ць₁ ’касіць (касой)’ (БРС, Шат., Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). с. 294

Касі́ць₂ ’разграбаць зямлю; скрэбці’ (Сл. паўп.-зах., 2): «Курыца косіць зямлю. Куры косяць ячмень. І вераб`і косяць зямлю». с. 294

Касма́ты ’касматы’ (ТСБМ, БРС, Касп., Сл. паўн.-зах.). с. 294

Касме́тыка ’касметыка’ (ТСБМ, БРС). с. 295

Касмы́ль ’пасма’ (Касп., БРС); ’касматы чалавек’ (Сл. паўн.-зах., 2). с. 295

Касні́к ’істужка’, ’тасёмка’; ’шнурок, сплецены з нітак, якім карысталіся пры красанні агню’, ’наогул вузкія палоскі чаго-н., шматы’ (Сл. паўн.-зах.), ’істужка’ (Сцяшк. МГ). с. 295

Касны́ ’сараматны’, ’дрэнны’, ’худы’ (Касп.: «Твая карова дужа касная»). с. 295

Ка́ста₂ ’яслі, драбіны’ (Сл. паўн.-зах.). с. 296

Кастамя́жына ’старая жывёліна’ (Шат.). с. 296

Каструбава́ты ’шурпаты’, ’шорсткі’ (ТСБМ, БРС). с. 296

Кастру́ля ’каструля’ (ТСБМ, БРС, Сл. паўн.-зах.). с. 297

Кастры́ва ’крапіва’ (Касп.). с. 297

Кастры́ца ’кастрыца’ (Касп., БРС, Шат., Сцяшк. МГ); вядома таксама ў зпачэнні ’ігліца’, ’асцюкі’ (Сл. паўн.-зах., 2). с. 297

Кастры́чнік ’кастрычнік’ (назва месяца). с. 297

Касты́ль ’палка з загнутай ручкай’ (Бяльк.), кастылец, касты́ль ’тс’, ’крук' (Сл. паўн.-зах., 2). с. 298

Кастэля́нка ’кастэлянка’ (БРС). с. 298

Кастэ́т ’кастэт’ (ТСБМ, БРС). с. 298

Касцёл ’касцёл, каталіцкая царква’ (ТСБМ, БРС, Сл. паўн.-зах. і г д.). с. 299

Касцёр ’каласоўнік, Bromus secallinus L.’ (Байк. і Некр.); ’града ці стажок складзеных дроў’; ’грудок чаго-н., вельмі многа’; ’раскладзены агонь на полі, у лесе’; ’вогнішча’ (Сл. паўн.-зах.). с. 299

Касці́ць ’смяціць на падлогу’ (Касп.), ка́сьціць ’псаваць без патрэбы’ (3 нар. сл., 125), ка́сьціцца ’мучыцца, перабівацца’ (Нар. сл., 114). с. 299

Касцы́ ’пояс Арыёна’ (Касп., Сцяшк. МГ, Сл. паўн.-зах.). с. 300

Касцю́лька ’вус аржанога або ячнага коласа’ (Касп.), ’асцюк’ (Сл паўн.-зах.), ’асцюлька, асцюк’ (Бяльк.). с. 300

Касцю́м ’касцюм’ (ТСБМ, БРС). с. 300

Касцярня́ ’месца, дзе сабраны людскія косці’ (Нас.). с. 300

Касы́нка , ’касынка, хустачка’ (ТСБМ, БРС, Сцяшк.). с. 301

Кат ’кат’ (ТСБМ, БРС, Касп., Шат. і інш.). с. 301

Катава́сія ’катавасія, беспарадак, шум, гоман і да т. п.’ (ТСБМ, БРС). с. 301

Катала́жка ’каталажка’ (БРС, Сл. паўн.-зах.). с. 302

Ка́тар ’насмарк’ (БРС, ТСБМ, Нас., Касп., Шат.). с. 302

Ка́тарг, ка́тарга ’катар’. Гл. ка́тар. с. 302

Ка́тарга ’катарга’ (ТСБМ, БРС, Касп.). с. 302

Катастро́фа ’катастрофа’ (ТСБМ, БРС). с. 303

Катафа́лк ’катафалк’ (ТСБМ, БРС). с. 303

Катахі́ ’трыснёг, чарот’ (Сцяшк. і інш.), каташке́ ’тс’ (Сцяшк.: «Каташк`е́ на бало́ци растуць»). с. 303

Ката́ць ’катаць’ (у розных значэннях). с. 303

Катлава́н ’катлаван’ (ТСБМ, БРС). с. 304

Катле́та ’катлета’ (ТСБМ, БРС). с. 304

Катля́р ’меднік’ (Касп., Нас.). с. 304

Като́к₁ ’кола воза’ (Касп., Бяльк.). с. 305

Като́к₂, бат. ’каласок (чароту); каташок (вярбы, бярозы)’ (БРС), каткі ’кветкі вярбы’ (Сцяшк. МГ), каткі ’тс’ (Сл. паўн.-зах.; каткі таксама тут маюць значэнне ’раллявая каню- шына’: «каткі растуць на пасевах, мякінькія, сівенькія, касмаценькія»). с. 305

Като́мка ’сумка, клунак’ (Сцяшк. МГ, Сл. паўн.-зах.). с. 305

Катры́нка ’катрынка’ (Шат., Нас.), кацяры́нка ’тс’ (Нас.). с. 306

Кату́рн ’катурн’ (ТСБМ, БРС). с. 306

Кату́рхаць ’трэсці, калыхаць’ (Сцяшк. МГ, БРС). с. 306

Кату́х ’хлявок, закутак’; ’будка, засек’ (БРС, Касп.), ’куратнік’ (Шат.), ’катух, хлявок; закутак, дзе сыплюць на зіму бульбу’ (Сцяшк., МГ); ’катух, сплецены з саломы вялікі кошык’ (Бяльк.); ’адгароджанас месца ў гаспадарчым будынку; яслі’ (Сл. паўн.-зах., 2), с. 307

Катыльён ’катыльён, бальны танец франц. паходжання’ (БРС). с. 307

Катэгары́чны ’катэгарычны’ (ТСБМ, БРС). с. 307

Катэ́дж ’катэдж’ (ТСБМ, БРС). с. 308

Катэ́дра ’кафедральная царква; прапаведніцкі амбон, кафедра’ (Нас.). с. 308

Катэ́лка ’хлебны, гліняны шарык’ (Касп.). с. 308

Каўбаса́ ’кілбаса’ (БРС, Шат., Сцяшк.). с. 309

Каўбо́й ’каўбой’ (ТСБМ, БРС). с. 309

Каўбы́р ’гладыш для малака’ (Касп.). с. 309

Каўга́н ’міска, выдзеўбаная з дрэва’ (Шат.), с. 309

Каўга́нка ’конаўка, якая знаходзіцца ў лазні для разлівання вады’ (Касп.), каўга́нка. каўга́рка ’драўляная міска’ (Сл. паўн.-зах., 2). с. 310

Каўду́н ’вантрабянка’ (Сцяшк. МГ). с. 310

Каўжэ́нь ’шустры, нізкага росту хлопчык, малыш’ (Касп.). с. 310

Каўзе́ль ’каток на лёдзе’ (Касп., Нас., Бяльк., Сл. паўн.-зах., 2). с. 310

Ка́ўка ’галка’ (Касп., Сцяшк. МГ). с. 310

Ка́ўкаць ’мяўкаць’ (Касп., Сцяшк. МГ), ’падаваць голас пра чалавека)’. с. 311

Каўне́р ’каўнер’ (ТСБМ, БРС, Касп., Шат., Сцяшк.). с. 311

Каўпа́к ’каўпак’ (ТСБМ, БРС). с. 311

Каўта́ць ’глытаць’ (дыял.; ТСБМ, БРС, Шат.), каўтану́ць ’праглынуць’ (Сцяшк. МГ), каўток ’глыток’ с. 311

Каўту́н ’каўтун, хвароба скуры на галаве, пры якой валасы зблытваюцца і зліпаюцца; зблытаны пук валасоў, поўсці і пад.’ (ТСБМ, БРС, Шат., Сцяшк. МГ). с. 311

Каўця́х ’камяк памёту’ (Шат.). с. 312

Каўчу́к ’каўчук, эластычнае рэчыва, якое здабываецца з млечнага соку некаторых трапічных раслін або штучным спосабам і выкарыстоўваецца для вырабу гумы’ (ТСБМ, БРС). с. 312

Каўчэ́г₁ ’каўчэг, судна, у якім згодна з біблейскім паданнем, выратаваўся ад «сусветнага патопу» Ной з сям`ёй і жывёлай’ (ТСБМ, БРС). с. 312

Каўчэ́г₂ ’скрынка для захоўвання асабліва каштоўных рэчаў; скарбонка’ (ТСБМ); ’пенал’ (Касп.). с. 312

Каўшну́ць ’ударыць’ (воран. і ашм.). с. 313

Кафалі́чны ’сусветны, усеагульны’, эпітэт праваслаўнай царквы (ТСБМ). с. 313

Ка́федра ’ўзвышэнне, памост для лектара або прамоўцы’; ’аб`яднанне выкладчыкаў і навуковых работінкаў адной або некалькіх блізкіх навуковых дысцыплін у вышэйшай навучальнай установе’; ’пасада епіскапа, які кіруе епархіяй (першапачаткова — крэсла ў царкве для епіскапа)’ (ТСБМ). с. 313

Ка́фля ’керамічны выраб для абліцоўкі сцен і печаў ў выглядзе пліткі, вугла, часткі карніза’ (ТСБМ, БРС), ка́фля, ка́хля (Сл. паўн.-зах.), ка́хля ’кафля’ (Сцяшк. МГ, Нас., Бяльк., Касп., Шат.). с. 313

Кафта́н , таксама капта́н ’даўнейшая двухбортная мужчынская і жаночая верхняя адзежына з доўгімі поламі і падоўжанымі рукавамі’ (ТСБМ), ’кафтан’ (Бяльк.), ’кофта’ (Сл. паўн.-зах., 2). с. 314

Кафэ́ ’невялікі рэстаран, дзе прадаюць каву, чай, закускі і пад.’ (ТСБМ, БРС). с. 314

Каха́нак ’любы, каханы’ (ТСБМ, Сцяшк. МГ, Нас. і г. д.), каха́нка ’любая, каханая’. с. 314

Каха́ць ’мець вялікае сардэчнае пачуццё да асобы другога полу; любіць’. с. 314

Каху́ндрыца ’гандлярка дробным таварам’ (Касп ). с. 315

Кацаве́йка ’кароткая кофта на ваце, футры або на падкладцы, кабат з рукавамі’ (ТСБМ, БРС). с. 315

Кацві́на ’топкае балота’ (Сцяшк. МГ). с. 315

Кацёл ’металічная пасудзіна акруглай формы і розных памераў для награвання вады, гатавання ежы і пад.’ (ТСБМ, БРС, Касп. і інш). с. 315

Кацёлка ’драўляны кружок, круг’; ’драўлянае кола, якое качаюць дзеці дзеля забавы’; ’усё, што нагадвае сабой круг, кола’ (ТСБМ, БРС), таксама ’круг на навоі, які стрымлівае ніткі, каб не рассоўваліся’, ’шапка сланечніка’ (Бяльк.). Сюды ж, відавочна, качу́лка (Касп.), кацю́лька ’круглы кусок палкі, якая падкладваецца пад вілы, каб лягчэй падаць у печ гаршчок’. У Нас. каце́лка ’плоская акругленая дошчачка для катання, для дзіцячай гульні’, каце́ль ’коўзанка’; ’вырубленае з лёду круглае сядзенне, на якім катаюцца’. с. 316

Каці́раваць ’вызначаць біржавую цану (курс) каштоўных папер, тавараў, замежнай валюты’ (ТСБМ). с. 316

Каці́цца ’нараджаць дзіцянят (пра авечку, казу і некаторых іншых жывёл)’ (ТСБМ, БРС, Касп.), каці́ць ’тс’ (Касп.). с. 316

Каці́ць, каціцца ’каціць, рухаць, перамяшчаць які-н. круглы прадмет, вымушаючы яго вярцецца’; ’перамяшчаць сілай цячэння, павеву ветру і пад.’; ’губіць, нішчыць’; ’каціцца’ (ТСБМ). с. 316

Кацу́ба ’качарга’ (Сцяшк. МГ), кацу́ба ’кій з загнутай ручкай’ (Сл. паўн.-зах.), кацюба́ ’качарга’ (Сл. паўн.-зах.). с. 317

Качага́р ’рабочы, які абслугоўвас топкі паравых катлоў’ (ТСБМ, БРС). с. 317

Кача́н ’плод капусты: шчыльна звітыя ў галоўку капусныя лісты’ (ТСБМ, БРС, Сцяшк. МГ); таксама ’цвёрдая частка галоўкі капусты, ад якой растуць лісты; пачатак кукурузы’ (Сцяшк. МГ). с. 317

Ка́чар ’самец качкі’ (ТСБМ, БРС, Сцяшк. МГ, Сл. паўн.-зах.), таксама ка́чур. с. 318

Качарга́ ’жалезны прут, сагнуты на канцы, для перамешвання паліва ў печы, выграбання попелу і пад.’ (ТСБМ, БРС, Касп., Шат., Сцяшк. МГ; у Нас. ’драўляная крывуля’). с. 318

Качары́га ’рэшткі храпкі капусты з коранем’ («качарыгі — пні ад капусты, як ссякаюць») (Сл. паўн.-зах.), качары́жка ’цвёрдая частка галоўкі капусты’ (Сцяшк. МГ, Касп.). с. 318

Кача́ць ’качаць’ (ТСБМ, БРС, Касп., Сцяшк. МГ); ’качаць бялізну’, ’качаць, валяць’, ’раскачваць цеста’ і г. д. с. 318

Ка́чка ’вадаплаўная птушка сямейства качыных з шырокай пляскатай дзюбай і кароткімі шырока расстаўленымі лапкамі’ (ТСБМ, БРС, Касп., Нас. і iнш.). с. 319

Качэ́ўе ’стаянка качэўнікаў, а таксама мясцовасць, на якой качуюць’, качэўнікі ’народ, племя, якія вядуць качавы спосаб жыцця’, качавы́ ’які не мае аселасці; вандроўны’, ’звязаны з частай пераменай месца жыхарства’ (ТСБМ); качава́ць ’весці неаселы спосаб жыцця’. с. 319

Ка́ша ’густая страва з круп, звараных у вадзе або малацэ’ (ТСБМ, БРС). с. 319

Кашала́ ’верх воза сам воз’ (Касп.), кашала́ ’кош’, кашалы́, ’высокія драбіны ў возе, воз з такімі драбінамі’ (Сл. паўн.- зах., 2). с. 319

Кашало́т ’буйное марское млекакормячае атрада кітоў’. с. 320

Ка́шаль ’раптоўныя сутаргавыя выдыхі, якія суправаджаюцца хрыпамі і шумам пры запаленні дыхальных шляхоў і інш.’ (ТСБМ, БРС, Сцяшк. МГ і інш.), ка́шляць ’мець прыступ кашлю; хварэць на кашаль’. с. 320

Каша́ра ’загон, агароджанае месца на полі, у лесе, дзе летам трымаюць жывёлу’ (ТСБМ), ’аўчарня ў маёнтку’ (Шат.), ’аўчарня’ (Mac.), ’пастаўнік’ (Сл. паўн.-зах., 2: «Кашара — эта выгарадзь для ската»). с. 320

Каша́ры (толькі ў мн. л.) ’казарма’ (ТСБМ, Шат. і інш.). с. 321

Кашары́ць ’ачышчаць’ (Касп.). Сюды ж кашэ́рыцца ’старанна мыцца, ачышчацца’ (Шат.); с. 321

Кашла́ты ’пакрыты доўгай поўсцю; калматы’, ’з густымі ўскудлачанымі валасамі’; ’разгалісты, з густым веццем, шырокімі лапкамі’ (ТСБМ); ’марны, паніклы’ — аб садзе (гл. Сл. паўн.-зах., 2); ’касалапы, нязграбны’ (Касп.). с. 321

Кашма́р ’цяжкі, жудасны сон; прывід, здань’; ’што-н. жахлівае, цяжкае, агіднае’ (ТСБМ). с. 321

Кашмір , кашамі́р ’тонкая мяккая шарсцяная, напаўшарсцяная або баваўняная тканіна’, кашміроўка ’кашміравая хустка’ (ТСБМ, Касп.). с. 322

Кашнэ́ ’хустка, вузкі шалік, якімі закрываюць шыю пад паліто’ (ТСБМ, БРС). с. 322

Кашо́лка ’плецены выраб з лучыны, лазы і пад. для захоўвання і пераноскі чаго-н.’ (ТСБМ, БРС, Касп.). с. 322

Каштава́ць₁ ’мець тую або іншую цану, грашовую вартасць’; ’абыходзіцца ў якую-н. суму, патрабаваць якіх-н. затрат’ (ТСБМ, БРС, Касп., Шат.). с. 323

Каштава́ць₂ ’спрабаваць ежу, піццё на смак, на гатоўнасць і інш. (ТСБМ, БРС, Касп., Шат.). с. 323

Кашта́н ’дрэва сямейства букавых, якое дае плады ў выглядзе буйнога арэха; плод гэтага дрэва’ (ТСБМ, БРС, Касп.). с. 323

Каштары́с ’фінансавы дакумент для вызначэння і планавання выдаткаў і прыбыткаў’ (ТСБМ, БРС). с. 323

Каштоўны ’які дорага каштуе, мае вялікую цану’, ’які мае важнае, істотнае значэнне; вельмі патрэбны’ (ТСБМ), каштоўнасць ’важнасць, значнасць чаго-н,’; ’каштоўная рэч’, ’з`ява, прадмет, якія маюць вялікае грамадскае значэнне’ (ТСБМ). с. 324

Кашу́ля ’сарочка, рубашка’ (ТСБМ, БРС, Касп., Шат., Сцяшк. МГ). с. 324

Кашча́вы ’схуднелы, высахлы, з выступаючымі касцямі’ (ТСБМ), ’худы, кастлявы’ (Сл. паўн.-зах., 2). с. 324

Кашчу́нства ’адзін з відаў злачынства супраць веры ў праваслаўнай царкве і ў заканадаўстве царскай Расіі: знявага рэлігійнай святыні’; ’зневажальныя адносіны да таго, што паважаюць, чым даражаць і інш.’ (ТСБМ, БРС). с. 325

Кашчэ́й ’міфічны персанаж усходнеславянскіх народных казак: кашчавы і злы стары, які валодае тайнай даўгавечнасці і незлічоным багаццем’; ’вельмі худы чалавек’ (ТСБМ). с. 325

Кашэ́ль ’вялікая кашолка, звычайна з лучыны’; ’кашалёк’ (ТСБМ, БРС, Сцяшк. МГ, Шат., Касп.). с. 325

Кашэ́рны (мяса і да т. п.). Гл. кашары́ць ’ачышчаць’. с. 325

Кашэ́рыцца ’старанна мыцца, ачышчацца’ (Шат.). Гл. кашары́ць ’ачышчаць’. с. 325

Каю́к₁ ’рачное вёслава-паруснае грузавое судна’ (ТСБМ); таксама ’лодка’. с. 325

Каю́к₂ ’канец, пагібель, смерць’ (ТСБМ, БРС, Шат., Бяльк.). с. 326

Каю́та ’жылое памяшканне для пасажыра; або экіпажа на судне’ (ТСБМ, БРС). с. 326

Кая́к ’лёгкая скураная аднамесная лодка з двухлопасцевым вяслом у некаторых народаў Поўначы’ (ТСБМ), ’лодка з плоскім дном’ (Сцяшк. МГ). с. 326

Ка́янка ’раскаянне’ (Янк. БП, 228; «Каянка будзе, з павароткі не будзе»). с. 326

Ка́янне ’вытворнае ад каяцца; раскаянне’ (БРС, ТСБМ; КЭС, лаг.; Нас.). с. 326

Каяны́ ’бессаромныя вочы’ (клец., Нар. лекс). с. 327

Ка́ята , каита ’раскаянне’ (Нас., Янк. БП). с. 327

Ка́яць, ка́іць ’караць’ (Нас.). с. 4

Ква́да ’квадра’ (Шатал.). Гл. квадра. с. 5

Ква́дра ’кожная з чатырох фаз месяца’ (ТСБМ, Нас., ТС, Касп., Шат., Сл. паўн.-зах., Шэйн, Бяльк., Сержп. Грам., Шпіл., Мядзв.), ’чвэрць гадзіны’ (Нас.), ’стадыя, фаза, перыяд’ (ТСБМ), ’чвэрць’ (Гарэц.), с. 5

Квадра́нец ’чвэрць гадзіны’ (Нас.). с. 5

Квадра́т ’роўнастаронні прамавугольнік’ (ТСБМ). с. 5

Квадра́ты ’квадратныя ўзоры ў посцілках’ (Жыв. сл.). Гл. квадрат. с. 5

Квайня́ ’адно дрэва хвоі’, ’хваёвы лес’ (Сл. паўн.-зах.). с. 5

Квакаці́ць ’боўтацца’ (КЭС, лаг.). с. 5

Ква́каць ’утвараць гукі, падобныя да «ква-ква» (гл. таксама кво́каць) (ТСБМ) ’крычаць (пра качку)’ (ТС, Сл. паўн.-зах.), ’крычаць (пра жаб)’ (Нік. Напоў., Сл. паўн.-зах., Сцяшк.), ’пра пчол’ (Анох.). с. 5

Квакта́нне ’жаб`я ікра’ (Гарэц.). Гл. квоканне, квок, квыкавінне, квакаць, квакша. с. 6

Квакта́ць ’ствараць кароткія адрывістыя гукі (пра курыц-квактух і некаторых іншых птушак)’ (ТСБМ, Нас., ДАБМ, Касп., ТС, Гарэц., Грыг., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). с. 6

Квакту́ха ’курыца, якая выседжвае або водзіць куранят’ (ТСБМ, Касп., Шат., Сцяшк., Грыг., Яруш., Жыв. сл., Нік. Очерки, Сл. паўн.-зах., Янк. Мат., ТС, Бяльк.) Гл. квактаць. с. 6

Кваку́ха ’тс’ (Нас., Мат. Гом., Яўс., Янк. Мат., Др.-Падб., Гарэц., Яруш., Юрч.). Гл. квактуха. с. 6

Ква́кша ’лягушка сямейства бясхвостых земнаводных, якая жыве пераважна на дрэвах’ (ТСБМ). с. 6

Ква́піцца ’мець жаданне, імкнуцца завалодаць чым-н.’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Шат., КЭС, лаг., Рам., Мал.) Гл. квапіць. с. 6

Ква́піць ’тс’ (ТСБМ), ’цікавіць, прыцягваць увагу’ (Сцяшк.), ’накопліваць багацце’ (ТС). с. 6

Кваплі́вы ’прагны, хцівы’ (Нас., Шат., Яруш.). Гл. квапны. с. 7

Ква́пна ’хутка’ (Яруш.). Гл. квапны. с. 7

Ква́пны ’сквапны, скупы, ласы’ (ТСБМ), ’ласы’ (Сл. паўн.- зах.), ’зайздрослівы’ (Нас., Касп., Шат.), ’прывабны’ (Клім.). Гл. квапіць. с. 7

Ква́рта ’мера вадкіх і сыпучых рэчываў’ (ТСБМ, КЭС, лаг., Нас., Сцяшк., ДАБМ, Мядзв., Гарэц., Мат. Маг., Шат.), ’кубак, конаўка, кружка’ (ТСБМ, Жд. 2, Сл. паўн.-зах., ТС). с. 7

Кварта́л ’чацвёртая частка года’ (ТСБМ, Нас.), ’частка горада, абмежаваная некалькімі перакрыжаванымі вуліцамі’ (ТСБМ, Яшк.), ’адзін з квадратных участкаў, на якія разбіваецца лес’ (ТСБМ, Сцяшк., Яшк.). с. 7

Кварто́ўка ’мера сыпкіх рэчываў’ (Нас., Мат. Гом.), ’мера вадкасці’ (Бяльк., КЭС, лаг., Жд. 3). Гл. кватэрка₂ ’тс’. с. 7

Ква́ртух ’фартух’ (Мат. Маг.). Гл. фартух. с. 7

Кварты́ра ’кватэра’ (Бяльк.). Гл. кватэра₁. с. 7

Ква́рціна ’кварта’ (Нар. словатв.). Гл. кварта. с. 7

Квас ’кіславаты напітак, прыгатаваны на вадзе з хлеба, сухароў або жытняй мукі з соладам’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Яруш., Нар. сл., Нар. словатв., ТС, КЭС, лаг., Бяльк., Сержп. Грам., Вешт., Юрч.), ’кіслая страва з буракамі, грыбамі, бульбай’ (ТСБМ, Шн., Нар. лекс., Вешт., Сцяшк., Серб., Нар. словатв., Сл. паўн.-зах., Шатал.), ’закваска’ (Мат. Гом.), ’кіслата’ (Гарэц., Клім.), ’шкода’ (Юрч ). с. 7

Ква́сачка ’драўляная пасудзіна з клёпак з двума бакавымі вушамі’ (КЭС, лаг., 3 нар. сл ). Гл. кваска. с. 7

Квасе́ц ’кісліца, заечая капуста, Oxalis Acetosella L.’ (Дэмб. 1, Бяльк., Яруш. Кіс.). с. 8

Квасёл ’фасоля’ (Бяльк., Яшк.). Да квасоль (гл. фасоля). с. 8

Квасёлка ’прасяны крупнік з квасам’ (ТС). с. 8

Квасі́ны ’асадкі ад кваса’ (Нас., Сцяц., Бел. нар сл.), ’печыва з вотруб`я (Нік. Очерки). Гл. квас. с. 8

Ква́сіцца ’кіснуць’ (ТС). Гл. квас. с. 8

Ква́сіць ’дабаўляць кіслаты ў страву’, ’паставіць кіснуць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг.). с. 8

Ква́ска ’кубел (на сала)’ (Нар. лекс., Шатал., Выг.), ’кубел (на сыр)’ (Maш.), ’бочка невялікіх памераў’ (3 нар. сл., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., ТС, Шат.), ’вялікая бочка для захоўвання мукі, жыта’ (Жыв. сл.), ’дзежка для квасу’ (Нар. сл.). с. 8

Кваслі́на ’вада, у якой рашчыняецца вотруб`е на кісель’ (Вешт.), ’абрызглае малако’ (ТС). с. 8

Кваслі́ны ’ажыны, Rubus fruticosus L.’ (Hap. словатв., Бейл.). Гл. квасліна. с. 8

Ква́снік ’хвошч’, ’варыва з расолу і круп’ (ТС), ’страва з хлебнага квасу і сушаных грыбоў’ (Сцяшк. Сл.). Гл. квас. с. 8

Ква́сніца ’гнілец, хвароба пчол’ (Федар.). Гл. квас. с. 8

Ква́сны ’кіслы’ (Нас., Сцяшк., Касп., Яруш., Сл. паўн.-зах., ТС). Гл. квас. с. 8

Кваснэ́к ’камяк цеста, што пакідаюць у дзяжы для закваскі’, ’перапечка з хлебнага цеста, прызначаная для закваскі’ (Сл. паўн.-зах.). Да *квасняк. с. 8

Квасо́вік ’стары баравік’ (ТС). с. 8

Квасо́к₁ ’кісліца’. Гл. квасец. с. 8

Квасо́к₂ ’шчаўе і страва з яго’ (Вешт., ТС), ’грыбны суп’ (Сцяшк). Гл. квасок₁. с. 8

Квасо́к₃ ’квас’ (Бяльк.) Гл квас. с. 8

Квасо́ліна ’фасоліна’ (Янк. II, Мат. Гом.). Да фасоліна (гл. фасоля). с. 9

Квасо́ль ’фасоля’ (Юрч., Гарэц., Жд. 3, Бяльк.). Гл. фасоля. с. 9

Квасо́лька ’фасоліна’ (ТС) Гл. квасоль. с. 9

Квасо́льнік ’лісце фасолі’, ’фасолевы суп’ (Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Шатал.). Гл. квасоль. с. 9

Квасо́ля ’фасоля, Phaseolus vulgaris L.’ (Касп., ТС, Некр., Янк. II, Юрч. Мат. Маг., Ян.). Гл. фасоля. с. 9

Квасо́ўка ’кіслы крупнік’ (ТС, Ян., Вешт., Мат. Гом., 3 нар. сл., Сцяц., Бел. нар. сл.), ’кампот’ (Сцяшк. Сл.), ’страва з круп і сушанай садавіны’ (Нар. словатв.). Да квас (гл.). с. 9

Квась ’кіслата’ (Сл. паўн.-зах., Жд. 2, 3). с. 9

Кватарава́ць ’часова жыць у каго-н., наймаючы кватэру, памяшканне’ (ТСБМ, КЭС, лаг., Янк. I), ’размяшчацца, быць на пастоі (пра войска)’ (ТСБМ). Гл. кватэра₁. с. 9

Кватара́нец ’кватарант’ (Сцяшк., Янк. I, Hap. сл., Сл. паўн-зах.). Гл. кватарант. с. 9

Кватара́нт ’той, хто часова наймае жылое памяшканне ў домаўласніка’ (ТСБМ, КЭС, лаг.). Гл. кватэра. с. 9

Ква́тарга ’квадра, чвэрць месячнага перыяду’ (Нар. лекс.) (гл. квадра). с. 9

Ква́тарка ’квактуха’ (Мат. Гом.). с. 9

Кваты́рка ’адлегласць паміж бэлькамі столі’ (Шушк.), ’чацвярцінка’ (ТС), ’засовачнае шкло ў акне, фортачка’ (Грыг., Рам., Радч., Кос.). с. 9

Кватэ́ра₁ ’частка жылога дома, якая складаецца звычайна з некалькіх пакояў і мае асобны выхад’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Нас., Мал., Гарэц., Касп., Яруш., КЭС, лаг.). Гл. кватэра₂. с. 9

Кватэ́ра₂ ’квадрат, роўная чатырохвугольная плошча’, ’невялікі кавалак зямлі’ (Бяльк., Яшк.), ’частка акна́ (Нік. Очерки). с. 9

Кватэ́раваць ’часова жыць у каго-н., наймаючы кватэру, памяшканне’ (КЭС, лаг., Янк. I), ’размяшчацца, быць на пастоі (пра войска)’ (ТСБМ). Гл. кватэра₁. с. 10

Кватэ́рачка₁ ’фортачка’ (Мат. Гом.). Гл. кватырка. с. 10

Кватэ́рачка₂ ’чвэрць штофа’ (Шн., Нас.). Да кватэрка₂ (гл.). с. 10

Кватэ́рка₁ ’фортачка’, ’адтуліна ў коміне’ (Нас., Мат. Гом., Ян., Хар., Касп., Яшк.), ’палова акна’ (Нар. словатв.), ’частка столі паміж дзвюма бэлькамі’ (Яшк.). Гл. кватырка. с. 10

Кватэ́рка₂ ’мера вадкіх або сыпкіх рэчываў, роўная чацвёртай частцы кварты’ (ТСБМ, ДАБМ, Шат., КЭС, лаг., Сержп. Грам.). с. 10

Кватэ́рына ’дзвярная ці аконная створка’ (Нар. словатв). Гл. кватэра₂. с. 10

Квахта́ць ’квактаць’ (ТСБМ, Мал.) (гл. квактаць), ’квакаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 10

Ква́ўкаць ’квакаць’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. квакаць. с. 10

Кваце́ра ’кватэра’ (Бяльк.). Гл. кватэра. с. 10

Ква́цык ’кавалак гразі ад колаў’ (ТС). с. 10

Квач ’вялікі памазок з пакулля, рагожы для размазвання чаго-н. па якой-н. паверхні’ (ТСБМ, Нас., Сл. паўн.-зах., ТС, Касп., Шат., КЭС, лаг , Яруш., Бяльк., Сцяшк., Грыг., Гарэц.), ’дзіцячая гульня, па правілах якой адзін з гуляючых, дагнаўшы другога, павінен дакрануцца да яго’ (ТСБМ, ТС). с. 10

Ква́ша ’саладуха’ (ТС, Вешт., Малч.), ’кулеш’ (Мат. Гом.). с. 11

Квашалі́ны ’студзень’ (Нар. лекс.). с. 11

Квашані́на ’халадзец, студзень’ (ТСБМ, ТС, Шатал., Шн., Вешт., КЭС, лаг., Жыв. сл., Касп., Сцяшк., Мядзв., Малч., Бір., Др.-Падб., Янк. II, Жд. 3, Грыг.), ’свініна’ (Нар. словатв.). Гл квасіць, с. 11

Ква́шаны ’квашаны, кіслы’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Сцяшк.). Гл. квас. с. 11

Квашня́ ’залішне кіслае, кісляціна’ (Жыв. сл.), ’кадка з-пад кваса’ (Касп.). с. 11

Квашо́нка ’крупнік’ (Маш.). Да кваша. с. 11

Ква́шчынка ’невялікая бочка для засолу агуркоў’ (3 нар. сл.). с. 11

Квашы́ліна ’квашаніна’ (3 нар. сл.). Гл. квашаніна і квашаліны. с. 11

Кве́каць ’абрабляць, пэцкаць’ (КЭС, лаг.). с. 11

Кве́ліцца ’дражніцца’ (Сцяшк. Сл.). Гл. квяліць. с. 11

Квет ’краска, кветка’ (ТСБМ, Ян., Нас.), ’кветкі’ (ТС). с. 11

Кве́тка ’кветка’ (ТСБМ, Нас., Касп., Сл. паўн.-зах., Нар. словатв., Бяльк., Мал.), ’галінка’ (Гарэц., Выг.), ’вязка накшталт гронкі з ядлоўцу, якая ўмацоўваецца на месцы злучэння крокваў, бліжэйшых да вуліцы ў дзень пабудавання зруба’ (В. В., Выг., Нар. словатв.), ’букет з калосся збажыны’ (Нар. словатв.), ’нязжаты пучок калосся збажыны, пакінуты ў канцы жніва’ (Шатал.). Гл. квет. с. 12

Кве́тнік ’газон, агародчык з кветкамі’ (ТСБМ, Сл. паўн. зах., Яшк., Сцяшк). Гл. квет. с. 12

Кве́цаць ’мазаць, брудзіць, пэцкаць’ (Пал., Ян., Шатал., Нар. словатв.). Гл. квэцаць. с. 12

Кве́цень₁ (ж. р.) ’кветкі (зборнае)’ (ТСБМ). Гл. квет. с. 12

Кве́цень₂ ’красавік’ (Нас., Сцяшк., Шатал.). Гл. квет. с. 12

Кві́га ’кукіш’ (Сл. паўн.-зах.). с. 12

Квік ’віск’ (Сл. паўн.-зах.). с. 12

Кві́каць ’крычаць (пра качаня)’ (ТС). Гл. квік. с. 13

Кві́лінне ’жаласныя крыкі птушак, звяроў’ (Гарэц.). Гл. квяліць. с. 13

Кві́нта ў выразе павесіць нос на квінту (ТСБМ, Янк. БП). с. 13

Кві́ркаць ’пра першыя гукі дзіцяці пры нараджэнні’ (Нар. лекс.). с. 13

Квірча́ць ’квакаць, квактаць, вішчаць, бурчаць’ (Сл. паўн.- зах.). Гл. квіркаць. с. 13

Квісць ’цвісці’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц.). Гл. квет. с. 13

Квіт ’пісьмовае пасведчанне аб чым-небудзь, квітанцыя, білет’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Гарэц., Сл. паўн.-зах., 3 нар. сл., Жд. 3, КЭС, лаг., Касп), ’хопіць, канец’ (ТСБМ, Касп., Нас., Бяльк.), ’вокліч незадавальнення чыім-небудзь нецярпеннем’ (Нар. лекс., Янк. БП). с. 13

Кві́та ’задавальненне, канец’ (Нас., Шат., Сл. паўн.-зах.). Гл. квіт. с. 13

Квітава́цца ’жывіцца, карміцца, эканоміць, быць ашчадным, вяртаць доўг, разлічвацца’ (Сл. паўн.-зах., Весці, 1969, 4, 132) Гл. квіт. с. 13

Квіта́нцыя ’афіцыйная распіска ў атрыманні ад каго-небудзь грошай або іншых каштоўнасцей’ (ТСБМ, Нас., Яруш.). с. 13

Квітару́сьнік ’кніжачка бланкаў, квітанцый, квітоў’ (Нар. сл.). Да квіт (гл). с. 13

Квіта́цца ’расквітвацца, разлічвацца’ (ТСБМ, Нас.). Гл. квіт. с. 13

Квіта́ць ’прымаць у разлік, задавальняць’ (Нас.). Гл. квіт. с. 14

Кві́тка₁ ’вянок з жытніх каласкоў’ (Сл. паўн.-зах.), ’мяцёлка проса, аўса, грэчкі’ (Выг.) (Лекс. Палесся, 64—65). с. 14

Кві́тка₂ ’заканчэнне работы (будавання, жніва, сяўбы)’: «У нас квітка, дом накрыт» (Выг.). Гл. квітка₁. с. 14

Квітне́ць ’распускацца, расцвітаць (пра кветкі)’ (ТСБМ). Гл. квет. с. 14

Квіто́к ’квітанцыя, талон’ (ТСБМ, Бяльк.), ’запіска, пісьмовы дазвол’ (Нас., Грыг., Сл. паўн.-зах., Шат.). Гл квіт. с. 14

Кві́ты ’разлічыліся, расквіталіся’ (ТСБМ). Гл. квіт. с. 14

Квіты́нь ’час, калі пачало каласіцца жыта’ (Выг.). Да квісць ’цвісці’. с. 14

Квіцёк ’кноцік’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. квіцялёк. с. 14

Квіцялёк ’кноцік’ (Сл. паўн.-зах.). с. 14

Квіча́ць ’вішчаць, крычаць’ (Сл. паўн.-зах., 3 нар. сл., Нар. лекс.), с. 14

Квічэ́ць ’пішчаць, крычаць (пра свінню)’ (Нар. сл., Др.-Падб., Клім.). Гл. квік, квічаць. с. 14

Квок-квок ’квактаць (пра курыцу)’ (Нік. Напоў.). с. 14

Квок ’жабурынне’ (Нас., Гарэц.). Гл квокаць і квактанне. с. 14

Кво́ка ’квактуха’ (Сл. паўн.-зах.) Гл. квок-квок. с. 14

Кво́канне ’жабурынне’ (Нар. лекс.). Гл. квок, квактанне. с. 14

Кво́каць — жабы квокаюць (ДАБМ). Гл. квакаць. с. 14

Кво́кі ’квактанне’ (Сцяшк.) Гл. квок-квок і квока. с. 14

Кво́кля ’квактуха, курыца, якая водзіць куранят’ (ТСБМ, Нар. лекс.). с. 14

Кво́ктушка ’квактуха’ (Мат. Гом.). Гл. квактаць. с. 15

Кво́куш-кво́куш ’падзыўныя для закліку квактухі з пісклятамі (куранятамі) ’ (Бяльк.). Гл. квок-квок. с. 15

Кво́ленечкі ’кволы’ (Нар. словатв.). Гл. кволы. с. 15

Кво́ліцца ’недамагаць, хварэць’ (Шат., Сержп. Пр., Янк. I, Жыв. сл., Ян., ТС), ’ныць, жаліцца, енчыць’ (Шат., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.). Гл. кволіць₁. с. 15

Кво́ліць₁ ’слабець’ (Нас.), ’непакоіць’ (Сцяшк. Сл.). Гл. кволіць₂ і кволы. с. 15

Кво́ліць₂ ’рабіць што-небудзь больш вольным’ (Нас.) Гл. кволы. с. 15

Кво́лы ’фізічна не развіты, слабага здароўя, хваравіты’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Грыг., Сержп. Пр., Ян., ТС, Бяльк., КЭС, лаг.). с. 15

Кво́ртка ’фортачка’ (Мат. Гом.). с. 15

Кво́та ’частка, доля, працэнт’ (ТСБМ, Нас., Касп., КЭС, лаг., Гарэц.). с. 15

Кво́тнік ’ліхвяр’ (Гарэц.) Гл. квота, квоты. с. 15

Кво́ты ’працэнты’ (Шн., Мядзв., Бяльк.). Гл. квота. с. 15

Квох ’пра квактанне, стогн’ (Нар. лекс.). Гл. квок. с. 15

Кво́хаць ’квактаць’ (Жд 3, Бяльк., Юрч , Гарэц., Др,- Падб.). Гл. квох. с. 15

Кво́хкаць ’квактаць, стагнаць’ (Яўс.). с. 15

Кво́чка ’курыца, якая сядзіць на яйцах, квактуха’ (Мат. Гом.). Да квока (гл.). с. 15

Кво́шка ’квактуха’ (Бяльк.). Гл. квочка. с. 15

Кву́ха ’вялікая бочка’ (Бяльк.). Да *квасуха. с. 15

Квыкаві́нне ’жабурынне’ (Бяльк.). Гл. квок, квоканне, квактанне. с. 15

Квылта́ць ’глытаць’ (Сцяшк. Сл.). Да глытаць (гл.). с. 16

Квыта́сты ’квяцісты’ (3 нар. сл.). Гл. квет, кветка. с. 16

Квыхта́нне ’жабурынне’ (Бяльк.). Гл. квыкавінне, квок. с. 16

Квэ́цацца ’марудна, няўмела што-небудзь рабіць’ (Сцяшк.). Гл. квэцаць. с. 16

Квэ́цаць ’мазаць, размазваць, пэцкаць, брудзіць’ (ТСБМ, Шат., Нік.). с. 16

Квяк-квяк₁ — пра гукі ў час прымання ежы (Нар. лекс.). с. 16

Квяк-квяк₂ — пра брэх сабакі (Hap. лекс.). с. 16

Квякчэ́ць₁ ’квактаць’ (Нар. лекс.). Гл. квактаць. с. 16

Квякчэ́ць₂ — пра ваду (Нар. лекс.). с. 16

Квялі́ць ’дражніць, крыўдзіць’ (Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Жыв. сл., 3 нар. сл., Сцяц., Мат. Гом., Грыг., Янк. БП). У апошняй крыніцы: «Маўчанка не квяліць, але славу вялічыць». с. 16

Квяту́рка ’прарэх (у штанах)’ (Шатал.). с. 16

Квя́ты ’краскі’ (Касп., Мал., Нар. словатв., Янк. Мат.), ’вазоны’ (Сл. паўн.-зах.), ’настой з кветак’ (Сл. паўн.-зах.). Да квят (гл.). с. 16

Квяці́сты₁ ’з вялікай колькасцю кветак, пакрыты кветкамі’ (ТСБМ), ’калі кветка расліны складаецца з кветкавых лісткоў’ (КЭС, лаг.). Гл. квет. с. 16

Квяці́сты₂ ’з узорам у кветкі; яркі, каляровы’ (ТСБМ, КЭС, лаг.). Гл квяцісты₁. с. 16

Кгві́нты ’губы’; «Кгвінты свае надуў», «Спусціў нос на кгвінты» (Нас.). с. 16

Ке ’і, ды, ці’ (ТС, Чуд., Шпіл.) . с. 16

Ке-ке-ке ’падзыўныя для гусей’ (ДАБМ). с. 17

Кеб ’каб’ (Арх. ГУ, Нар. словатв., Шатал.). Гл. каб. с. 17

Ке́бзаць ’пэцкаць’ (Жыв. сл.). с. 17

Ке́бка ’пячурка ў печы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 17

Ке́бла ’драўляная цурка цыліндрычнай формы’, ’дзіцячая гульня (удзельнікі гульні палкай збіваюць кебла)’ (Янк. III). с. 17

Ке́гаць ’крычаць (пра гусей)’ (Янк.). Гл. кігаць. с. 17

Ке́глі ’гульня, якая заключаецца ў збіванні шаром драўляных слупкоў’ (ТСБМ). с. 17

Ке́дзюсь ’калісьці, некалі, даўней, у старыну’ (Нар. лекс.). Гл. кедысь. с. 17

Ке́да ’загарадка’ (Сцяшк. Сл.). с. 17

Ке́ды ’спартыўны абутак’ (ТСБМ). с. 18

Ке́дысь ’калісь’ (Сл. паўн.-зах., Hap. лекс.). с. 18

Ке́знуцца ’капрызіцца, непакоіцца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 18

Ке́каць ’гагатаць’ (Мат. Гом.). с. 18

Ке́кіліха ’тоўстая жанчына’ (Мат. Маг.). с. 18

Ке́кнуць ’памерці’ (ТС). Гл. гегнуць. с. 18

Кекс ’кандытарскі выраб’ (ТСБМ). с. 18

Кел, кёл ’ікол’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Др.-Падб., Гарэц.), ’хітрасць, упартасць’ (Нас.). с. 18

Келб ’пячкур’ (Сцяшк., Сл. паўн.-зах., Яруш., Нар. лекс., Сцяц.). с. 18

Келбаса́ ’каўбаса’ (Нас.). Гл. каўбаса. с. 19

Ке́лбухі ’кішкі, вантробы’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. каўбух. с. 19

Ке́лбы ’баваўняныя ніткі’ (Сцяшк. Сл.). с. 19

Ке́лза ’гразь, мурза’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. келзаць і кеўзаць. с. 19

Ке́лзаць ’кілзаць, вуздаць’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Гарэц., Яруш., Бяльк.). с. 19

Ке́лзы ’цуглі’ (Жыв. сл.) Гл. келзаць. с. 19

Ке́ліх ’вялікая, звычайна высокая чарка’ (ТСБМ, Сл. паўн.- зах., Нас., Касп., Гарб., Гарэц.). с. 19

Келі́шак ’чарка для піцця гарэлкі’ (3 нар. сл., Мядз., Гарэц., Грыг.). Гл. келіх. с. 19

Ке́лля ’асобны пакой манаха ў манастыры’ (ТСБМ). с. 19

Ке́лтаць ’боўтаць, размешваць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 19

Ке́льбух ’свіны страўнік, начынены кавалачкамі сэрца, пячонкі’ (ТСБМ, Жыв. сл., Нар. сл.). Гл. келбухі. с. 19

Ке́льма ’прылада муляра’ (Сцяшк.). Гл кельня. с. 19

Ке́льня₁ ’прылада муляра, тынкоўшчыка ў выглядзе трохвугольнай лапаткі для набірання і нанясення раствору на мур’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Бяльк., Гарэц.). с. 19

Ке́льня₂ ’старая невялікая хата, пакойчык’ (Мат. Гом., Бяльк., Нар. словатв.). Да келля (гл). с. 20

Ке́льня₃ ’кузаў у возе ў выглядзе плеценага паўкаўша’ (Нар. словатв.) с. 20

Ке́льзы ’цуглі’ (Нар. словатв.). Гл. келзы. с. 20

Ке́мель ’шляпа, шапка’ (Рам.), с. 20

Ке́міць ’разумець, разбірацца, цяміць’ (ТСБМ, Шат., ТС, КЭС, лаг, Гарэц., Бір.). с. 20

Ке́мкі ’здагадлівы’ (Шат., КЭС, лаг., Жд. 3, Гарэц.). Гл. кеміць. с. 20

Ке́млівы ’здагадлівы, цямкі’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.). Гл. кеміць. с. 20

Ке́мнуць ’заснуць’ (Сцяшк. Сл.). Гл кімарыць. с. 20

Ке́мны ’кемлівы’ (ТСБМ, КЭС, лаг., Гарэц.). Гл. кеміць. с. 20

Ке́нар ’канарэйка-самец’ (ТСБМ). с. 20

Ке́ндаць ’таптаць’ (Сцяшк. Сл.). с. 21

Ке́ндзіцца ’капрызіць’ (Сцяшк. Сл.). с. 21

Кенёдзіцца ’лёгка капрызіць, скардзіцца’ (Шат.). Гл. кендзіцца. с. 21

Ке́ндзюх ’страўнік з начынкай’ (Мат. Гом.), ’брухаты, пузач’ (Нар. лекс.). Гл. кіндзюк. с. 21

Кенды́р ’шматгадовая травяністая расліна Apocynum L.’ (ТСБМ). с. 21

Ке́ньгі ’цёплыя галошы’ (Нас., Грыг.). с. 21

Кеп ’дурань, блазан’ (Гарэц., Нас. Сб., Шпіл., Янк. БП). с. 21

Ке́пала ’капун, капуха’ (Жыв. сл., Янк. Мат.). Гл. кепацца. с. 21

Ке́пацца ’кешкацца’ (Нар. сл.). Да капацца (гл.) с. 22

Ке́пек ’сіняк звычайны, Echium Vulgare L.’ (Kic.). с. 22

Ке́пелі ’мазгі’ — «Трэба, шоб кепелі добрэ варылі» (ТС). Да кепель (гл.). с. 22

Ке́пель ’плечы’ (Сцяшк. Сл.), ’загрывак, патыліца, карак’ (Нар. лекс., Жыв. сл.). с. 22

Ке́пікі ’насміханне, кпіны’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., КЭС, лаг., 3 нар. сл.). У выразе кепікі строіць (ТСБМ, Янк. БФ). с. 22

Ке́пка₁ ’мужчынскі мяккі галаўны ўбор з казырком без аколышка’ (ТСБМ, Сцяц., Сцяшк.). Гл. кепа. с. 22

Ке́пка₂ ’пячурка, ніша ў сценцы печы’ (Шатал.). Гл. кебка. с. 22

Кепкава́ць ’жартаваць, насміхацца’ (Сцяшк. МГ, 3 нар. сл., Сцяшк., Бір.). Гл. кеп, кепікі. с. 22

Ке́пкаць ’нешта неахайна змешваць’ (КЭС, лаг., Др.-Падб.). с. 22

Ке́пнуць ’памерці, зайсціся’ (Жд. 2). Гл. капец ’канец, смерць’. с. 22

Кепо́ваць ’кеміць’ (ТС). Гл. кепелі. с. 22

Ке́пска ’дрэнна’ (ТСБМ, Шат., Гарэц., КЭС, лаг., Сцяшк., Бяльк., Мядзв., Сержп. Пр.). Гл. кепскі. с. 22

Ке́пскі ’дрэнны, благі’ (ТСБМ, Нас., ТС, Сл. паўн.-зах., Шат., Касп., Яруш., Сержп. Ск., Бяльк.). Гл. кеп. с. 22

Ке́пства ’здзек’ (Шат., Мат. Гом., Янк. БП). У апошнім - выраз зрабіць кепства. Да кеп (гл.). с. 22

Ке́пці ’зубцы ў шасцярні’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кіпець. с. 22

Ке́пша ’тоўстая непаваротлівая жанчына’ (Сл. паўн.-зах.). с. 22

Ке́пяць ’кіпцюр’ (3 нар. сл.). Гл. кіпець. с. 22

Ке́рад ’карытца для рэзкі сечкі’ (Сцяшк. Сл ). с. 22

Керайша́ ’няўклюда, нязграбны чалавек’ (Сл. паўн.-зах.). с. 23

Ке́ранка ’грашовы, папяровы знак, які быў выпушчаны Часовым урадам Керанскага’ (ТСБМ). с. 23

Ке́ранскі ’немалады халасцяк’ (Мат. Гом.). с. 23

Ке́рапла ’нязграбны чалавек’ (Непакупны). с. 23

Керасі́ніца ’газніца, частка лямпы, у якую наліваецца газа’ (Бяльк.). Гл. керасіна. с. 23

Керасі́нка ’лямпа (керасінавая)’ (Мат. Гом.). Да керасіна (гл.). с. 23

Ке́рат ’конны прывад малатарні’ (Сл. паўн.-зах.). с. 23

Ке́рзавы ’юхтовы’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кірза. с. 23

Ке́рзаць ’плесці (лапці, каробку), не надта ўмеючы’ (Янк. III, Гарэц., Нар. словатв.), ’вязаць, блытаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 23

Ке́ркацца ’марудзіць’ (Др.-Падб.). с. 23

Ке́ркаць ’цяжка дыхаць’ (Сцяшк. Сл.), ’гагатаць’ (Сл паўн.-зах.). с. 23

Керма́ш ’кірмаш, шум, гоман, неспакой’ (Нас., Фед., Сцяшк.), ’свята’ (Жыв. сл.). Гл. кірмаш. с. 23

Кермашава́ць ’быць на свяце, святкаваць’ (Нас., Жыв. сл., ТС). Гл. кірмашаваць, кірмаш. с. 23

Ке́рнер ’слясарны інструмент у выглядзе завостранага стальнога стрыжня, які прымяняецца пры разметцы загатовак для далейшай апрацоўкі’ (ТСБМ, Жыв. сл.). с. 23

Ке́рнавухі ’бязвухі, са скручаным вухам’ (ТС). Гл. карнавухі. с. 23

Керно́з ’кныр, кабан з кароткім лычом’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кнораз. с. 24

Ке́рпаць ’крэмзаць, пісаць’ (КЭС, лаг.). с. 24

Ке́рхаць₁ ’хваравіта пакашліваць, перхаць’ (ТСБМ). с. 24

Ке́рхаць₂ ’пра малое дзіця, якое плача, голас падае, есці хоча’ (КЭС, лаг.). с. 24

Ке́ршы ’пярэсты’ (Сл. паўн.-зах.). «Бывае кершы бык, карова кершая» (там жа, 458). с. 24

Ке́рыць ’гуляць, п`янстваваць’ (Нас., Яруш.), ’маніць’ (Сцяшк. Сл.). с. 24

Кес-кес-кес! падзыўныя для гусей (ДАБМ). с. 24

Ке́са ’машна на грошы’ (Др.-Падб.). с. 24

Ке́ска ’кашалёк’ (Нас., Др.-Падб., Яруш., Бяльк., Сцяшк., Гарэц.). Гл. кеса. с. 24

Ке́сьцэ ’асада касы, цаўё, касаўё, касавільна’ (Дразд.). Да каса (гл.). с. 24

Ке́та ’марская прамысловая рыба сямейства ласасёвых’ (ТСБМ). с. 24

Ке́ўбух ’страўнік з начынкай’ (Мат. Гом.). с. 24

Ке́ўзацца ’мазацца’ — «ходзяць свіне да ў аўжах кеўзаюцца» (Сержп.). Гл. кеўзаць. с. 25

Ке́ўзаць ’пэцкаць, брудзіць, мазаць’ (Шат., Сл. паўн.-зах.), ’мыць’ (ТС). с. 25

Кеўк ’гукапераймальнае, пра курэй’ (ЭШ, рук.). Гл. кеўкаць. с. 25

Ке́ўкаць ’крычаць тонкім голасам’ (Федар.), ’мяўкаць’ (Жыв. сл., Нар. лекс.), ’ледзьве існаваць, дыхаць’, ’глытаць так, каб было чуваць’ (Нар. словатв.). с. 25

Ке́ўкнуць₁ ’піснуць (пра ката)’ (Нар. лекс.). Гл. кеўкаць. с. 25

Ке́ўкнуць₂ ’здохнуць, памерці’ (Жыв. сл., Нар. словатв.). с. 25

Ке́ўлець ’слабець’ (Сцяшк. Сл., 3 нар. сл.). Гл. кеўліцца, кеўляць. с. 25

Ке́ўліцца ’тлець’ (Шатал.). Гл. кеўляць, кеўлець. с. 25

Ке́ўляць ’ледзь жыць, ледзь дыхаць, вельмі нядужаць’ (Янк. I, Мат. Гом.), ’есці без апетыту’ (3 нар. сл.) Гл. кеўлець. с. 25

Ке́ўцаць ’пэцкаць’ (Мат. Гом.). Да квецаць (гл.). с. 25

Ке́ўчыць ’жаваць, камячыць’ (Жыв. сл.). с. 25

Кехе-кехе гукапераймальнае пра курэй (ЭШ, рук.). с. 25

Ке́ца ’няўмека’ (Нар. лекс.). Гл. кецала. с. 25

Ке́цала ’пэцкаць’ (Нар. лекс.). Да квэцаць (гл.). с. 25

Ке́цка ’торбачка’ (Сцяшк. Сл.). с. 25

Ке́ча ’гронка, корч цыбулі, суквецце’ (Сл. паўн.-зах.). с. 26

Ке́шкацца ’доўга займацца з чым-небудзь, марудна рабіць што-небудзь; корпацца’ (ТСБМ, Нас., КЭС, лаг., Касп., Шат., Сл. паўн.-зах., Бір., Бяльк.). с. 26

Ке́шкаць ’муштраваць’ (Сцяшк. Сл.), кешкаты ’мяшаць, варочаць’ (3 нар. сл.). Гл. кешкацца. с. 26

Кзык ’шум, гудзенне; насякомае’ (Нас.). с. 26

Кзымс ’карніз’ (Нас., Касп.). Гл. гзымс. с. 26

Кіба́лка ’старажытны жаночы галаўны ўбор, абруч, на які накручваюцца валасы’ (Малч., ТС, Сцеп., Сержп. Грам., Нік., Шн., Маш.), ’хустка’ (ДАБМ, Серб.). с. 26

Кіба́льніца ’гадалка’ (ТС). Гл. кабала. с. 26

Кібдзюры ́ (Сержп. Грам.). Гл. кіпцюры, кіпець. с. 26

Кі́біс ’кнігаўка, Vanellus cristatus’ (Сл паўн.-зах., Касп., Бяльк.). с. 26

Кібі́тка ’крытая павозка ў качэўнікаў’ (ТСБМ). Гл. кібіць. с. 27

Кі́біць ’пруткая выпукласць, дрэўка лука’ (Гарэц.). с. 27

Кі́бкі ’страва з малака і крухмалу’ (3 нар. сл.). с. 27

Кі́бяць ’кіпцюр’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кіпцюры, кіпець. с. 27

Ківа́йка ’частка самапралкі, якая перадае рух падножжа вялікаму колу’ (Влад.). Гл. ківаць. с. 27

Ківа́ла ’чалавек, якому даручана сцерагчы што-небудзь і даваць знак іншым’, ’кепскі працаўнік’ (Нас.). Да ківаць (гл.). с. 27

Ківа́льнік ’маятнік у гадзінніку’ (Бяльк.). Гл. ківаць. с. 27

Кі́вам ’мігам’ (Нас.) Гл. ківаць. с. 27

Ківа́цца ’рытмічна хістацца, калыхацца, віхляцца’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Касп., Бяльк.), ’нахіліўшыся працаваць’ (Сл. паўн.-зах., Касп., Бяльк.). Гл. ківаць. с. 27

Ківа́ць ’рухаць, пахістваць, падаваць знакі галавой, пальцамі’ (ТСБМ, Нас., ТС, Грыг., Гарэц., Яруш., Сержп., Бяльк.). с. 27

Ківе́ль ’аб хуткім ківанні’ (Мядзв.). Да ківаць (гл.). с. 27

Ківе́нька ’нагавор, плётка, зачэпка для сваркі’ (ТС). Да ківаць (гл.) с. 27

Ківерну́ць ’кульнуць, крутнуць’ (ТС). Гл. кавыраць. с. 27

Ківі́лка ’мерны сажань’ (ТС). с. 27

Ківі́лы ’апалонікі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 28

Ківіля́цца ’вагацца, боўтацца ў бакі’ (ТС). Гл. ківіляць. с. 28

Ківіля́ць ’чыкільгаць, матляцца пры хадзьбе’ (ТС), с. 28

Ківірзе́нь ’лапаць’ (Шп.). Гл каверзні. с. 28

Ківічэць ’вішчаць’ (Нар. лекс.). Гл. квічэць. с. 28

Ківу́ль ’хуткі аднаразовы рух’ (Нас.). Гл. ківель, ківаць. с. 28

Ківу́нь — пра падачу знака кіўком (Нар. лекс.). Гл. ківель, ківаць. с. 28

Ківэ́йзар ’тэлевізар’ (Мат. Гом.). с. 28

Кі ́гаць ’крычаць, пішчаць’ (Нас.). Гл. кігі, кігікаць. с. 28

Кігі ́ ’дзіця, плач дзіцяці’ (Нас.), ’пра няясны крык птушкі’ (Нар. лекс.). с. 28

Кігі́каць ’абзывацца гукамі, падобнымі да «кі-гі»’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), ’аб чайцы’ (ТС). с. 28

Кіда́ўнік ’чалавек, які складвае стог’ (Выг.). Да кідаць (гл.). с. 28

Кіда́цца ’кідацца, мітусліва рухацца’ (ТСБМ, Нас., Сл. паўн.-зах., Касп.), ’жыць у беднасці, горы, перабівацца’ (ТСБМ, Шат., Жд. 2), ’адмаўляцца, цурацца’ (Нас.). Гл. кідаць. с. 28

Кі́дацца ’гадавацца (пра свіней)’ (Нар. словатв.). с. 28

Кіда́ць ’кідаць, пакідаць’ (Нас., Яруш., Касп., Ян., ТС), ’садзіць (бульбу)’ (Ян., Шат.), ’складаць стог’ (Выг., Maш., КЭС, лаг.), ’пакідаць на гадоўлю’ (Жд. 2). с. 28

Кі́даць ’уводзіць аснову ў бёрда’ (Нар. сл.), кідаць у бёрда ’працягваць у бёрда ніткі асновы’ (Жыв. сл.), кідаць у ніт ’працягваць праз ніт ніткі асновы’ (Жыв. сл., КЭС, лаг.). Гл. кіда́ць. с. 29

Кідзе́ль ’аб хуткім кіданні’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Янк. II). с. 29

Кідзёры ’кліны ў куртцы’ (Серб., Малч.). с. 29

Кідзь -- выклічнікавая форма ад кідаць (Янк. I, Нар. лекс.). с. 29

Кі́дка ’колькасць чаго-небудзь, якую можна ўзяць за адзін раз і кінуць’ (ТСБМ, Сцяшк., Жд. 3). Гл. кідаць. с. 29

Кі́дкі ’які рэзка кідаецца ў вочы; яркі, прыметны’ (ТСБМ), ’падатлівы, ахвочы, схільны да чаго-небудзь’ (ТСБМ), ’спраўны (чалавек)’ (Сцяц.), ’неўраўнаважаны’ (Янк. III). Гл. кідаць. с. 29

Кі́длы ’жвавы, увішны (пра чалавека)’ (Жыв. сл., КЭС, лаг.). с. 29

Кідо́к ’хуткае, імклівае перамяшчэнне з аднаго месца ў другое без перапынкаў, за адзін прыём’ (ТСБМ). Гл. кідаць. с. 29

Кіду́н ’эпілепсія, падучая’ (Янк. I, Некр.). Да кідаць (гл.). с. 29

Кідэ́ры ’фалды, трубкі; зборкі ў ніжняй частцы буркі’ (Нар. лекс.). Гл. кідзёры. с. 29

Кіёвачнік, кіёвашнік ’поле, дзе расла кукуруза’ (Яшк.), ’сцяблы кукурузы’ (Мат. Гом.). Гл кіёўка₄. с. 29

Кіёк ’невялікі кій’ (ТСБМ, Касп., Грыг., Бяльк., Нік.), ’палка ў ткацкім станку для паварочвання «калоды» і падвешвання «нітоў»’ (Касп.), ’тычка’ (Мат. Гом.), ’мерка’ (Нік. Очерки), ’клін у навоі’ (Мат. Гом., Жыв. сл.). Гл. кій₁. с. 29

Кіёўка₁ ’рагоз шыракалісты, Typha latifolia L.’ (Kic., Янк. Мат., Сл. паўн.-зах.). Да кій (гл.). с. 30

Кіёўка₃ ’катах’ (Мат. Гом.), ’чорны катах рагозу’ (Жыв. сл., Нар. сл.), ’галоўка чароту’ (Жд. 3). с. 30

Кіёўка₄ ’пачатак кукурузы’ (Янк. Мат., Шатал.), ’кукуруза, Zea Mays L.’ (Дэмб. I). с. 30

Кіёўкі ’кукуруза’ (Дэмб. I, Бяльк., Мат. Маг.). Гл. кійкі, кіёўка₄. с. 30

Кіёўнік₁ ’чорныя катахі рагозу’ (Жыв. сл.). Гл. кіёўка₁ і кіёука₃. с. 30

Кіёўнік₂ ’сцяблы кукурузы’ (Мат. Гом., Бяльк.). Гл. кіёўка₄. с. 30

Кі́жаль ’слота, снег з дажджом’ (Сл. паўн.-зах.). с. 30

Кі́жла ’той, хто марудна і няўмела што-небудзь робіць’ (Нар. сл., Шат.). с. 30

Кіжла́ты ’крываногі’ (Сл. паўн.-зах.), ’непаваротлівы, нязграбны’ (Жд. 2, Шат.). Гл. кіжла. с. 30

Кіжлу́н ’непаваротлівы, слабы, няўмека’ (Шат., Нар. сл.). Гл. кіжла. с. 30

Кі́жыль ’дрэннае надвор`е’ (Касп.). Гл. кіжаль. с. 30

Кізе́ль ’палатняны халат’ (Анім.). с. 30

Кі́зі, кізікі — у выразе распусціць кізі, кізікі ’расплакацца’ (ТС). с. 31

Кі́злы ’цуглі’ (Абабур. дыс.). Гл. кілзаць, келзаць. с. 31

Кізлякі ́ ’грыбы без баравікоў’ (3 нар. сл.). Гл. казляк. с. 31

Кізо́к ’вышкі’ (Мат. Гом.), ’столь з жэрдак у хляве’ (Шатал.). Да хізок ’тс’ (гл.). Гл. таксама хіжа. с. 31

Кізу́нкі — у выразе кізункі выпусціць ’выпусціць кішкі’ (Нік. Посл.). с. 31

Кі́зя ’жарэбчык’ (Сцяшк. Сл.). с. 31

Кій₁ ’прамая тонкая палка’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш., ТС, Сержп., Шат., Касп., Сл. паўн.-зах., Янк. I, Др.-Падб., Гарэц., Мал., Чуд., Булг.), ’палка для замацавання задняга навоя’ (Нар. сл.). с. 31

Кій₂ ’пачатак кукурузы’ (Жд. 2). Гл. кійкі, кіёўкі, кій₁. с. 31

Кій₃ — гукапераймальнае (аб курыцы) (ЭШ, рук.). с. 31

Кійкі ́ ’кукуруза’ (Пал., Ян., Нар. сл.). Гл. кійкі, кіёўкі. с. 31

Кі́каць ’хіхікаць’ (Нас.). Да хікаць з хіхікаць. с. 31

Кікімо́ра ’малпа’ (Бяльк.), ’непрыгожая жанчына’ (Мат Гом.). Гл. кікіморы. с. 31

Кікімо́ры ’чалавекападобныя істоты, нячысцікі жаночага полу’ (Нік. Няч.). с. 31

Кікімо́рыць ’пляткарыць’ (Сцяшк. Сл.). Гл. кікіморы. с. 32

Кі́кіца ’кутас’ (Мат. Гом., Мат. Maг.). Да кітіца (гл.). с. 32

Кі́клік ’безрукаўка’ (Мат. Maг.). с. 32

Кікс ’няўдалы ўдар кіем па шары ў більярднай гульні’ (ТСБМ), ’нішто, пройгрыш’ (Бяльк.). с. 32

Кіл ’назва конскіх клыкоў’ (Дразд.). Гл. ікол. с. 32

Кіла́₁ ’грыжа’ (ТСБМ, Шат., Нас., Касп., Мядзв., Яруш., Бяльк., Сержп. Грам., Нік. Няч.). с. 32

Кіла ́₂ ’хвароба крыжакветных раслін, пры якой на карэнні ўтвараюцца нарасці’ (ТС). Гл. кіла₁. с. 32

Кіла ́₃ ’проігрыш у картачнай або шахматнай гульні’ (Нас.). Да кіла₁. с. 32

Кілава́тка ’бручка, Brassica hapus L.’ (Кіс.). Да кіла₂ (гл.). с. 32

Кілава́ты ’з грыжай’ (Касп., Некр., Мат. Гом., Мат. AC), ’з нарастамі на карэнні (пра капусту)’ (Шатал., Сл. паўн.-зах.). Гл. кіла₁ і кілавы. с. 32

Кіла́вы ’хворы на грыжу’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Сцяц., Мал.) Гл. кіла₁. с. 32

Кілагра́м ’адзінка вагі, роўная 1000 грамаў’ (ТСБМ). с. 32

Кіламе́тр ’адзінка даўжыні, роўная 1000 метраў’ (ТСБМ). с. 32

Кіла́ты ’кілаваты’ (Шатал.). Гл. кілаваты. с. 32

Кіла́ш ’непакладаны кабан’ (ДАБМ, Касп., Нік. Заг., Нік. Очерки, Мат. СОС). Да кіла₁. с. 32

Кі́лба ’пячкур’ (Жд. 3). Гл. келб. с. 32

Кілбаса ́ ’каўбаса’ (Сл. паўн.-зах., Шат., Мал., Яруш., Нар. сл., Бяльк.), ’рубцы́ (Сл. паўн.-зах.). Гл. каўбаса. с. 32

Кілба́сіца ’блытаць’ (Др.-Падб.). Гл. кілбаса. с. 32

Кілба́ска ’суквецце на бярозе, алешніку’ (Жыв. сл.). Да кілбаса (гл.). с. 32

Кілга́ць ’кульгаць на адну пагу; мець павольную хаду’ (Нас.)/ Гл. кульгаць. с. 33

Кілды́шыць ’тармасіць, валтузіць’ (Сцяшк.). с. 33

Кілза ́ — аб калысцы, якая коса калышацца (КЭС, лаг.). с. 33

Кілзава́ць ’коса калыхацца’ (КЭС, лаг.). с. 33

Кілза́ць ’класці цуглі ў рот каню’ (ТСБМ). Гл келзаць. с. 33

Кілі́м ’вялікі шарсцяны, бязворсавы дыван ручной работы’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Мат. Гом.), ’гунька’ (Гарэц.). с. 33

Кілі́х ’кілішак’ (Нар. словатв.). Гл. келіх. с. 33

Кілі́чка ’кнігаўка’ (Сцяшк. Сл.). с. 33

Кілі́ш ’малы кар`ер, дзе ўручную нарыхтоўваюць торф на паліва’ (Яшк.). с. 33

Кілі́шак ’чарка’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Касп., Шат., Жыв. сл., КЭС, лаг., Сцяшк.). с. 33

Кіло ́ ’кілаграм’ (Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.). с. 33

Кілтая ́ ’біч у цэпе’ (ДАБМ). Гл. калтая. с. 33

Кілу́н₁ ’непакладаны кабан’ (ДАБМ, Сл. паўн.-зах., Шатал.), ’рослы племянны баран’ (3 нар. сл.). Гл кілаш. с. 33

Кілу́н₂ ’чалавек з грыжай’ (Нар. словатв., Maт. Maг., Шат.). с. 33

Кілча́к ’хвароба языка ў жывёлы’ (КЭС, лаг.). Да кіла . с. 33

Кільгі́ка ’чалавек без нагі або з пашкоджанай нагой’ (Мат. AC, Мат. Маг.) Да кульгаць (гл.). с. 33

Кі́лька₁ ’некалькі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 33

Кі́лька₂ ’невялікая прамысловая рыба сямейства селядцовых’ (ТСБМ). Запазычапне пры насрэдшцтвс рускай мовы з эст kilu, фін. kilo ’тс’. Латыілскае пасрэдпіДтва дало цюль- ка (гл.) (Фасмер, 2, 233; Трубачоў, Дополн., 4, 135—136). с. 33

Кілько́ро ’некалькі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 34

Кіля́га ’палка з тоўстым канцом, якую ўжываюць у якасці малатка’ (Сцяшк. МГ, Сцяшк.). с. 34

Кіляшо́к ’кілішак, невялікая чарка’ (Бяльк.). Гл. кілішак. с. 34

Кіма́рыць ’спаць’ (Мат. Гом.). Гл. кемнуць. с. 34

Кімба́лка ’абруч з ільну або саломы, які паляшучкі насілі на галаве пад хусткай’ (Тарн.). Гл. кібалка. с. 34

Кі́мель ’самы кончык хваста ў каровы’ (ТС). с. 34

Кімса ́ ’купіна’ (Сл. паўн.-зах.). с. 34

Кіндзю́к ’страўнік’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Чач., Янк. II, Шат., Мядзв., Касп., Сержп. Грам., Сцяшк., Мат. Гом., Maш., Мат. AC, Жд. 3, Бяльк.), ’начынены кашай або мясам страўнік’ (Сл. паўн.-зах., Нік. Очерки, Нар. словатв., Maш., Шн., Малч.). Гл. кендзюх. с. 34

Кіндзюхі ́ ’кішкі, вантробы’ (Нас.). Гл. кіндзюк, кендзюх. с. 34

Кінжа́л ’калючая зброя’ (ТСБМ). с. 34

Кінке́т ’лямпавае шкло’ (Сцяшк. Сл.), с. 34

Кіно ́ ’від мастацтва і памяшканне для яго дэманстрацыі’ (ТСБМ). с. 34

Кіно́ўшчык ’кінамеханік’ (Мат. Маг.). Гл. кіношнік, кіншчык. с. 34

Кіно́шнік ’кінамеханік’ (Яўс ), ’работнік кінематаграфіі’ (ТСБМ). Гл. кіноўшчык, кіншчык, кіношчык. с. 34

Кіно́шчык ’кінамеханік’ (Шатал.). с. 35

Кі́нуцца ’ўпасці’, ’памкнуцца з пагрозай’, ’пачаць’ («грыбы кінуліся расці») (Сл. паўн.-зах.), ’скочыць, пусціцца пабегчы’ (КЭС, лаг., Бяльк., Сержп.), кінуцца ў галаву ’раптоўна з`явіцца ў памяці’ (Юрч. Фраз 2). Гл. кідацца. с. 35

Кі́нуць ’кінуць, пакінуць, перастаць’ (ТСБМ, ТС, Бяльк.). Гл. кідаць. Кінуць на жме́нькі ’спосаб жніва ўручную, калі зжатае збожжа не вяжуць у снапы, а пакідаюць сохнуць у жменьках’ (Сцяшк.). Кінуць-рынуць (пры сварцы) (Нар. лекс.). Гл. кінуць, рынуць. с. 35

Кі́ншчык ’кінамеханік’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Мат. Гом , Янк. I, Сцяшк., Выг., Бір.). Гл. кіноўшчык, кіношнік. Да кіно. с. 35

Кі́па ’вязка, пачак якіх-небудзь прадметаў’ (ТСБМ). с. 35

Кі́паць ’кіпцюр, ногаць’ (Др.-Падб., Гарэц., Шат., Мат. Маг., Шпіл.). Гл. кіпець. с. 35

Кіпдзюры ́ ’кіпцюры (у мышкі)’ (Сержп.) Гл кіпцюры. с. 35

Кі́пень ’кіпецень’, ’гарачыня, спёка’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Некр., Бір., ТС, Бяльк., Сцяц.) Гл. кіпецень, кіпець. с. 35

Кі́петак ’кіпень’, ’вар’ (Ян., Мат. Гом.). с. 35

Кі́пецень ’вар’ (ТСБМ, Мат. Гом., Яўс., Жд. 3). Гл. кіпень, кіпець. с. 35

Кі́пець ’пазногаць, кіпцюр, ногаць’ (ТСБМ, Янк. І, Мат. Гом., Некр., ТС, КЭС, лаг., Мал., Сл. паўн -зах., Грыг., Мат. AC, Касп., Яруш.). с. 35

Кіпе́ць ’бурліць, клекатаць ад пары, якая ўтвараецца пры награванні вадкасці’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), ’варыцца’ (Сл. паўн.-зах.), ’гніць, псавацца’ (Янк.), кіпець на сэрцы ’моцна злавацца, крыўдзіцца, знешне не выказваючы пачуццяў’ (Юрч. Фраз. 2), с. 36

Кі́піць ’невялікі нараст на языку ў старых курэй’ (Мядзв.). Да кіпець (гл.). с. 36

Кіпіцінь ’нараст у сабакі на языку’ (КЭС, лаг.). Гл. кіпіць. с. 36

Кі́пка ’ніша ў печы для сушкі радна і рукавіц’, (Дразд., Шушк.). Гл. кебка. с. 36

Кіпр ’непакладаны кабан’ (ДАБМ). с. 36

Кіпцюры ́ ’кіпцюры, пазногці’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.). Гл. кіпець. с. 36

Кіпя́так ’кіпень’ (Сл. паўн.-зах., Шатал., Сержп. Грам., Сцяшк.). с. 36

Кі́пяць ’рагавая абалонка, якая нарастае на кончыку языка ў курэй’ (Сл. паўн.-зах.). с. 36

Кірава́цца ’паступаць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Нас., Гарэц.). Гл. кіраваць. с. 36

Кірава́ць ’рэгуляваць рух, работу’, ’быць на чале чаго-н.’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Шат., Касп., Мал., ТС, Гарэц., Сержп. Пр., Яруш., Сцяшк.). с. 36

Кіраўні́чы ’асоба, якая кіруе работай ці грамадой’ (КЭС, лаг.). Гл. кіраваць. с. 37

Кірбаці́сты ’сутулы’ (Сцяшк. Сл.). Гл. гарбаты. с. 37

Кірдзе́ль ’газніца’ (ТС). Гл. кірдзець. с. 37

Кірдзе́ць ’ледзь гарэць, слаба свяціць’ (ТС). с. 37

Кірдзю́к ’яшчур’ (Сл. паўн.-зах., ТС, 3 нар. сл., Федар.). Гл. курдзюк. с. 37

Кірду́пель ’маларослы хлопчык, падростак’ (ТС, Жыв. сл.). Гл. курдупель. с. 37

Кі́рган ’шматок пашы ці сенажаці, ці лесу сярод палёў’ (Нар. лекс.). Да курган (гл.). с. 37

Кі́рза₁ ’заменнік скуры’ (ТСБМ). с. 37

Кі́рза₂ ’гірса’ (ТС, Шатал.). Гл. гірса. с. 37

Кірза́вы ’крываногі’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк. Сл.). Гл. кірзаць. с. 37

Кі́рзаць ’павольна ісці’ (Сл. паўн.-зах.). с. 37

Кірза́ць ’няўмела плесці’ (Сцяшк. Сл., КЭС, лаг.). Да кірзаць (гл.). с. 37

Кі́рка ’прадаўгаваты завостраны малаток для драблення цвёрдай пароды’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), ’матыка’ (ТС, Др.-Падб., Бяльк.). с. 37

Кі́ркаць ’гаварыць’ (Мат. Гом.). с. 38

Кірку́н — назва птушкі (Мат. Гом.). Гл. кіркаць. с. 38

Кірма́ты ’крываногі’ (Сцяшк. Сл.). Гл. кірнаты₁. с. 38

Кірма́ш ’продаж тавараў у пэўную пару года ў вызначаным месцы’, ’шумнае, ажыўленае зборышча людзей’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Шат., Касп., Бяльк., Мядзв., Сцяшк., Мал., Грыг., Гарэц., КЭС, лаг.). с. 38

Кірмашава́ць ’праводзіць час на кірмашы, святкаваць, гуляць’ (Шат., Др.-Падб.). с. 38

Кірмашо́вікі ’пярэднія зубы’ (Янк. Мат., Сцяшк. Сл.). Гл. кірмашовыя. с. 38

Кірмашо́выя (зубы) ’верхнія пярэднія (зубы)’ (Жд. 3, КЭС, лаг.). с. 38

Кі́рна ’А-падобная прылада, сажань’ (Сцяшк. Сл.), ’тоўсты сук’, ’раздвоены корань у караняплодах’ (Сл. паўн.-зах.). с. 38

Кірназава́ць ’знаходзіцца ў стане цечкі (пра свінню)’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кірноз. с. 38

Кірна́ты₁ ’вілаваты, сукаваты’, ’парны, з раздвоеным караняплодам’, ’крываногі’ (Сл. паўп.-зах.). Гл. кірна. с. 38

Кірна́ты₂ ’невысокі’ (Шатал.). Гл. кірнаты₁, кірна. с. 38

Кірно́з ’непакладаны кабан’ (ДАБМ, Сцяшк., Бір.). с. 38

Кірну́ць ’падрамаць, паспаць удзень’ (Сцяшк. Сл.). с. 38

Кі́рпа — ’пра кароткі задзёрты нос’ (ТСБМ, Жд. 2). с. 38

Кірпано́сы ’курносы’ (ТСБМ, Мат. Гом.). Гл. кірпа, кірпаты. с. 38

Кірпа́ты ’курносы, малы, кароткі’ (ТСБМ, ТС, Мат. Гом., Янк. I., Шат., Мал., Гарэц.). Гл. кірпа, кірпаносы. с. 38

Кірпе́лік ’зламаны ножык’ (Мат. Гом.). Гл. кірпа. с. 38

Кірпі́чны ’карычневы’ (Мат. Гом.). Гл. кірпіч. с. 39

Кірпі́чча ’цэгла’ (Касп., Мат. Гом., 3 нар. сл.). Гл. кірпіч. с. 39

Кірпічы́на ’цагліна’ (Сл. паўн.-зах., Нар. словатв.). Гл. кірпіч. с. 39

Кірса ́ ’апілкі’ (Ян., Мат. Гом.). Гл. тырса ’тс’. с. 39

Кірта́ць ’картавіць’ (Сл. паўн.-зах.). Да кіртавіць. Гл. картавіць. с. 39

Кіру́нак ’напрамак’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш.). с. 39

Кіру́х ’страўнік жывёлы, кіндзюк’ (Нар. лекс., Вешт.). с. 39

Кірха́ць ’пець пісклявым голасам (пра маладых пеўнікаў)’ (Сл. паўн.-зах.). с. 39

Кіршэ́нь ’карак’ (Ян., Бяльк.). Гл. каршэнь. с. 39

Кірэ́бла ’раскірака’ (Сл. паўн.-зах.). с. 39

Кірэ́ка ’чалавек, які ходзіць раскіракай’ (Нас.). Гл. акорак. с. 39

Кірэ́чыць ’раскірэчваць’ (Нас., Гарэц, Др.-Падб.). Гл. кірэка. с. 39

Кірэ́я ’верхняя мужчынская вопратка’ (Мат. Гом.). с. 39

Кісе́йка ’паркалёвая хустка’ (Ян.), ’паркаль’ (Бяльк). Гл. кісяя. с. 39

Кісе́ль ’кіслая студзяністая страва з аўсянай мукі або ягаднага соку, заваранага на крухмале’ (ТСБМ, Мат. Гом., ТС, Касп., Сл. паўн.-зах., Кліх, Вешт., Нар. сл., Сержп. Пр., Яшк., Яруш.). Гл. кіслы, кіснуць. с. 39

Кісе́т ’капшук’ (ТСБМ, Касп., Мядзв., Гарэц., Бяльк.). с. 40

Кісе́та ’капшук’ (Нік. Очерки). с. 40

Кісе́тніца ’табакерка’ (Яўс.). Гл. кісет. с. 40

Кісія ́ ’паркаль’ (Бяльк.). Гл. кісяя. с. 40

Кі́ска₁ ’ласкальная назва кошкі’ (ТСБМ, Др.-ГІадб.). с. 40

Кі́ска₂ ’кутас’ (Мат. Гом.). Ад кістка₁ (гл.). с. 40

Кіслагу́бяц ’губасты’ (Сл. паўн.-зах.). с. 40

Кіслата ́ ’хімічныя злучэнні, звычайна кіслыя на смак’ (ТСБМ), ’заквасак’ (Сл. паўн.-зах.). Да кіслы. с. 40

Кісле́ц ’барбарыс, Berberis vulgaris L.’ (Кіс.). Гл. кіслы. с. 40

Кіслі́ца ’шчаўе, Rumex acetosa L.’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Шн., Касп., Бяльк., Кіс., Нік. Няч.), ’заячая капуста’ (Мат. Гом.), ’кісліца звычайная, Oxalis acetosella L.’ (Кіс., Бейл.), ’від ажыны’ (ТС). Гл. кіслы. с. 40

Кі́слы ’кіслы па ўласцівасці, квашаны’ (ТСБМ, Сл. паўн.- зах.), ’слабы’ (3 нар. сл.). Гл. кіснуць. с. 40

Кісля ́ ’кіслата’ (ТСБМ, Жд. 2, Сл. паўн.-зах.), ’закваска’ (Сл. паўн.-зах.). с. 40

Кісля́к₁ ’сыракваша’ (Жд. 2, Янк. I, Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Ян.). Да кіслы (гл.). с. 40

Кісля́к₂ ’стары грыб’ (Нас.), аб чалавеку (ТСБМ, Нас., Янк. I), ’няспелая садавіна’ (КЭС, лаг.). Да казляк (гл.) с. 40

Кісля́ціна ’шэрсць, выбраная з вырабленай скуры’ (Нас.). с. 40

Кісля́чка ’рагатуха’ (Нас ). Гл. кіснуць₂. с. 40

Кі́снуць₂ ’без упынку смяяцца’ (КЭС, лаг., Жд. 3), кіснуць са смеху ’нястрымна прыцішана смяяцца’ (ТСБМ, Юрч. Фраз. 2). с. 41

Кі́ста ’гронка (аўса)’ (Сл. паўн.-зах.). с. 41

Кі́стачка ’вонкавая выпукласць храшча дыхальнага горла, гарляк’, «адамаў яблык» (Дразд.) Гл. кіста, кісць. с. 41

Кі́стка₁ ’кутас’ (Мат. Maг., Бяльк.). Гл. кістка₂. с. 41

Кі́стка₂ ’гронка’ (Сл. Эп.-Шын.). Гл. кіста, кісць. с. 41

Кі́сцень₁ ’тс’ (Сл. паўн.-зах., Грыг.). Гл. кіста, кісць. с. 41

Кі́сцень₂ ’від зброі’ (ТСБМ). с. 41

Кі́сці₁ ’кутасы’ (Сл. паўн.-зах.) Гл. кісці₂. с. 41

Кі́сці₂ ’суквецці’ (Сцяшк.). Гл. кіста. с. 42

Кі́сцік ’сцябло’ (Сл. паўн.-зах.). Да кіста (гл.). с. 42

Кіт₁ ’вялікая марская млекакормячая жывёліна’ (ТСБМ), «зямля стаіць на чатырох кітох» (Сержп. Пр.). с. 42

Кіт₂ ’вязкае рэчыва для замазвання шчылін паміж шыбамі і рамай у вокнах’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сцяшк., Гарэц., Янк. Мат., Касп., КЭС, лаг.). с. 42

Кі́та ’вязанка, цюк’, ’сноп бобу, льну’, ’мажная тоўстая жанчына’ (Сл. паўн.-зах., Мат. AC, Hap. лекс., КЭС, лаг., Сцяшк.). с. 42

Кіта́йка ’шаўковая звычайная сіняя тканіна, якую прывозілі з Кітая, пазней баваўняная тканіна, якую выраблялі ў Расіі’ (ТСБМ, Бяльк., Федар., Гарэц., Ант., Мал.), ’стужка’ (Доўн.-Зап., Сл. паўн.-зах., Ян., 3 нар. сл.). с. 42

Кіта́сы ’кутасы’ (ТС). Гл. кутасы. с. 43

Кіў₁. Гукапераймальнае. Курыны гук (ЭШ, рук.). с. 43

Кіў₂ ’ківок’ (ТСБМ, Нар. лекс.), ’рух рукі ці воч’ (Бяльк., Ян.). Гл. ківаць. с. 43

Кіў-кіў ’ківаць’ (Нік. Напоў.). с. 43

Кі́ха ’гумавая камера’ (Сцяшк.. 3 нар. сл.). с. 43

Кі́хала ’рагатун’ (Нас.). Гл. кіхаць₁. с. 43

Кі́хаць₁ ’заходзіцца ад смеху’ (Нас.), ’закрыўшыся здзекліва высмейваць’ (КЭС, лаг.). с. 43

Кі́хаць₂ ’кашляць, чхаць’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Др.-Падб.). с. 43

Кіхта́ць ’хістаць, калываць’ (Сл. паўн.-зах.). Да хістаць (гл.) с. 43

Кіца́ты ’кароткі’ (Нар. словатв.). Да куцы₁ (гл.)? с. 43

Кі́цель ’форменная аднабортная куртка са стаячым каўняром’ (ТСБМ). с. 43

Кіці-кіці, кіць-кіць, кіця-кіця ’выгукі, якімі падклікаюць катоў’ (ТС). с. 44

Кіці́каць ’казытаць’ (Нар. лекс.). с. 44

Кі́ціца ’кутас, снапок, гронка’ (Мат. Гом., Нар. словатв., Сл. паўн.-зах., Нар. сл., Ян.) Гл. кіта. с. 44

Кі́ціцы ’кутасы, махры, катахі’ (ТС). Гл. кіціца, кіта. с. 44

Кіцюкі ́ ’канюшына раллявая, Trifolium arvense L.’ (Кіс.). с. 44

Кіч ’купіна’ (Касп., Шн.). Да куча₂ (гл.). с. 44

Кі́чаўка ’купіна, накапаны курган зямлі’, ’тычка’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кіч. с. 44

Кі́чка₁ ’гронка’ (Мат. Гом.), ’хамуціна, падціснутая пад клешнямі хамута’, ’валік з ануч, які насілі маладзіцы пад чапцом’ (Нар. словатв., Тарнацкі, Studia). с. 44

Кі́чка₂ ’сечка (для рубкі чаго-небудзь)’ (Мат. Гом.). с. 45

Кічо́ўнік ’месца, пакрытае цвёрдымі купінамі на балоце, на сенажатных лугавінах’ (Яшк.). Гл. кіч. с. 45

Кічу́к ’начынены мясам страўнік’ (Вешт., ТС). с. 45

Кіш ’пагрозны крык на курэй’ (Дразд.). с. 45

Кішатня ́ ’мноства’ (Мат. Гом.). Да кішэць (гл.). с. 45

Кі́шка₁ ’частка стрававальнага апарата’ (ТСБМ, Мат. Гом., ТС, Сл. паўн.-зах., Грыг., Бяльк., Яруш.). с. 45

Кі́шка₂ ’хамуціна’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк.). с. 45

Кішка́р ’прагны, ненаедны чалавек, жывёла’ (Жыв. сл.). Гл. кішка₁. с. 45

Кішкі ́ ’мясістая сярэдзіна гарбуза, дзе знаходзіцца насенне’ (Жыв. сл., Нар. словатв., 3 нар. сл.). Да кішка₁ (гл.). с. 45

Кішку́н₁ ’нутрэц’ (Мат. Гом.). Гл. кішка₁. с. 45

Кішку́н₂ ’прагны, ненаедны чалавек’ (Жыв. сл.). Гл. кішкар. с. 45

Кі́шма — у выразе кішма кішэць (ТСБМ, Нас., ТС, Янк. БП). Гл. кішэць. с. 45

Кішо́к ’лазаніца звычайная, Lysimachia vulgaris L.’ (Кіс.). с. 45

Кішо́нка ’бакавая кішэня’ (Нас.), ’маленькая сумачка для захавання грошай’ (Касп.). Гл. кішэнь₁. с. 46

Кішчы́ны ’адходы пасля выціскання соку з чаго-небудзь’ (Сл. паўн.-зах.), ’мякаць гарбуза’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кішкі. с. 46

Кі́шчыць ’чапляць махры, кутасы’ (Сл. паўн.-зах.). Да кісці₁ (гл). с. 46

Кішчэ́рыны ’перакіслае малако’ (Сл. паўн.-зах.). Да кіснуць (гл.). с. 46

Кішэ́нь₁, кішэ́ня ’ўшыты ў адзенне мяшочак для дробных рэчаў’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Янк. II, Сл. паўн.-зах., ТС, Мал., Ян., Грыг., Яруш., Др.-Падб., Мядзв.). с. 46

Кішэ́нь₂ ’малая ўкладка снапоў’ (ДАБМ). Да кішэнь₁. Малая ўкладка складалася з пастаўленых снапоў каласамі ўгору і была пакрыта зверху адным або двума снапамі каласамі ўніз нібы шапкай (гл. каментарыі да ДАБМ, карта 286). с. 47

Кішэ́ць ’мітусліва рухацца ў розных напрамках’ (ТСБМ, Шат., Сл. паўн.-зах., Сержп., Нік. Напоў., КЭС, лаг.). с. 47

Кію́га ’палка для хадзьбы’ (Нік. Очерки). Да кій₁ (гл.). с. 47

Кіюха ́ ’рагоз і насенная шышка рагозу’ (Сл. паўн.-зах.). с. 47

Кію́шка ’катах’ (Мат. Гом.), ’качан кукурузы, кукуруза’ (Бяльк.). Гл. кіёўка₃, кіёўка₄, да кій₂ (гл.). с. 47

Кію́шнік ’кіёвашнік’ (Мат. Гом.). Да кіюшка (гл.), кіёвачнік (гл.). с. 47

Кія́жына ’выпадковая палка, не апрацаваная, не абгладжаная’ (Янк. I). Да кій₁ (гл.); с. 47

Кія́к ’кукуруза, пачатак кукурузы’ (Янк. І). Да кій₂ (гл ). с. 47

Кія́н ’катах’ (Мат. Гом.). Параўн. кіёўка₃. с. 47

Кія́нка ’малаток’ (Мат. Гом.). Да кій₁ (гл.). с. 47

Кія́х ’пачатак кукурузы, кукуруза’ (ТСБМ, Выг., Некр , Янк. Мат., Мат. Гом., ТС, Сержп. Грам., Нар. лекс., Жыв. сл.). Гл. кіяк. с. 47

Кіяхі ́ ’рагоз’ (Жыв. сл., Ян.). Гл. кіюха. с. 48

Кія ́ш ’рагоз’ (Нар. лекс.). Гл. кіюха. с. 48

Кія́шнік₁ ’сцябло кукурузы, кукурузнік’ (ТСБМ, Янк. I, Мат. Гом., Ян.). Гл. кіях. с. 48

Кія́шнік₂ ’хатняя кветка’. У крыніцы (Мат. Гом., 232) даецца наступная ілюстрацыя: «Кіяшнік толькі так, для зелені, ніколі не цвіце». с. 48

Кіяшы́на ’сцябло кукурузы’ (Мат. Гом.). Гл. кіяшнік₁. с. 48

Клад₁ ’схаваныя каштоўнасці, скарб’ (ТСБМ, Яшк.). с. 48

Клад₂ ’укладка раўніны длы вырабу вугалю’ (Мат. Гом.), ’складзеныя дровы’ (Сл. паўн.-зах., Др.-Падб.). Да класці (гл.). с. 48

Кладоўка ’памяшканне для захавання прадуктаў’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш., Тарн.). Гл. клад₁. с. 48

Клады ́ ’могілкі’ (ТСБМ, Янк. I, ДАБМ, Нар. словатв., Чуд., Мат. Гом.). Гл. клад₁. с. 48

Клак₂ ’сцяг’ (Мат. Гом.). Гл. клак₁. с. 48

Клаката́ць₁ ’бурліць, булькатаць, клекатаць’ (Яруш., Сцяшк.). Гл. клекатаць. с. 48

Клаката́ць₂ ’сварыцца’ (Мат. Гом.). Да клакатаць₁ (гл.). с. 48

Кла́мар ’жалезны прэнт з вострымі і загнутымі канцамі’ (КЭС, лаг.). с. 48

Кламбу́шка ’клубок нітак’ (Мат. Гом.). с. 48

Кла́нбушка ’клубок нітак’ (Мат. Гом.). Гл. кламбушка. с. 49

Клані́цца ’схіляцца’ (Нас.). Гл. кланіць. с. 49

Клані́ця ’ручка вузгалаўя ў возе’ (Сл. паўн.-зах.). с. 49

Кланы́ ’паклоны’: «Прыехаў ён (верабей) на надворак, скрыпнуў чабаткамі, а сарока-белабока з нізкімі кланамі» (Фед., VI, 7а). Гл. кланяцца. с. 49

Кла́няцца ’рабіць паклоны’ (ТСБМ, Нас., ТС, Бяльк., Сержп. Пр., Др.-Падб.). с. 49

Клапаву́хі ’аблавухі́ (Нар. лекс.). с. 49

Кла́пан ’прыстасаванне для рэгулявання патоку пары, газу, вадкасці’ (ТСБМ), ’пласцінка, якая закрывае адтуліну, а таксама гузік клавіша ў гармоніку, аргане’ (ТСБМ, Бяльк.), ’драўляная частка кавальскага меха’ (Нар. словатв.). с. 50

Клалата́ць ’рупліва, старанна займацца чым-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Шат., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.), ’дакучаць, назаляць’ (Нас.). с. 50

Клапаці́цца ’старанна займацца чым-небудзь’, ’турбавацца, непакоіцца’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Яруш., Сержп., Др.-Падб., Шат., Касп.). Гл. клапатаць. с. 50

Кла́паць ’шлэпаць нагамі’ (ТС). с. 50

Кла́пкі ’дрыжнік сярэдні, Briza media L.’ (Кіс., Шат.). с. 50

Клапо́ўнік ’род травяністых раслін сямейства крыжакветных, што выкарыстоўваюцца ў народнай медыцыне як сродак ад клапоў’ (ТСБМ), ’клапоўнік смеццевы, Lepidium ruderale L.’ (Кіс., Жыв. сл., Касп.), ’багун’ (Ян.). Да клоп (гл.). с. 50

Клас ’сукупнасць прадметаў, з`яў, аб`яднаных на аснове якіх-небудзь агульных прымет’, ’вялікая група людзей, аб`яднаных аднолькавымі адносінамі да сродкаў вытворчасці’, ’падраздзяленне школы’ (ТСБМ). с. 50

Кла́сік ’выдатны агульнапрызнаны пісьменнік, дзеяч навукі або мастацтва’, ’прадстаўнік класіцызму’, ’спецыяліст у галіне класічнай філалогіі’ (ТСБМ). Гл. клас. с. 51

Класіфіка́цыя ’сістэма размеркавання прадметаў або паняццяў на класы’ (ТСБМ). Гл. клас. с. 51

Кла́сны ’які мае высокую ступень чаго-небудзь’ (ТСБМ). Гл. клас. с. 51

Кла́сці₁ ’надаваць чаму-небудзь ляжачае становішча, змяшчаць куды-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., ТС, Бяльк., Сцяшк., Гарэц., Ян.). с. 51

Кла́сці₂ ’апранаць’ (Сцяшк.). с. 51

Кла́сы ’дзіцячая гульня’ (ТСБМ, Бяльк.). Гл. клас. с. 51

Клат₁ ’раскладка снапоў для малацьбы’ (ДАБМ). Гл. клад₂. с. 51

Клат₂ ’складзеныя паколатыя дровы’ (Нар. сл.) Гл. клад₁. с. 51

Кла́тка ’куча’ (Выг.) Гл. кладка₂. с. 51

Клаўса ́ ’хлус’ (Сл. паўн.-зах.). с. 51

Клаўсю́к ’непісьменны, цёмны чалавек’ (Сл. паўн.-зах.) с. 51

Клац ’шчоўк, лясь’ (ТСБМ). Гл. клацаць. с. 51

Кла́цаць ’моцна стукаць, ляпаць’ (Жыв. сл., Нар. словатв.). Гл. кляцаць. с. 51

Клачавы́ ’вытканы з пачасных нітак’: «3 клочча клачавыя посцілкі ткалі» (Сл. паўн.-зах., 473; Сцяшк.). Гл. клочча. с. 51

Клача́нка₁ ’мятая салома’ (Мат. Гом.). с. 51

Клача́нка₂ ’палатно, вытканае са зрэб`я’ (Сцяшк, Жд. 3). Гл. клочча. с. 51

Клачок₁ ’шматок’ (Бяльк.). Гл клок₂. с. 51

Клачо́к₂ ’купка лесу сярод поля, лугу; невялікі кавалак зямлі’ (Яшк.). Гл. клачок₁. с. 51

Клеба́нія ’памяшканне, дзе жыве настаяцель касцёла, царквы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 51

Кле́ваць ’ледзь дыхаць, трапятацца, быць слабым’ (Жыв. сл., Нар. лекс., Сл. паўн.-зах.). с. 52

Кле́вер ’канюшына’ (ТС, Бір., Бяльк., Сцяшк., Нар. лекс.). с. 52

Кле́верышча ’канюшына’ (Мат. Гом.), ’поле, з якога ўбралі канюшыну’ (Жыв. сл., Нар. лекс., Сл. паўн.-зах.). Да клевер (гл.). с. 52

Клеве́ц ’малаток для кляпання кос, для насякання жорнаў’ (Нас., Выг., Грыг.) Гл. клявец. с. 52

Клевяшчы́на ’расліна сямейства парасонавых’ (Кіс., ТСБМ). с. 52

Клевяшчы́ца ’клевяшчына няпэўная, Cnidium dubium Thele’ (Кіс., Дэмб. I). Гл. клевяшчына. с. 52

Клей₁ ’ліпкае рэчыва, якое выкарыстоўваецца для трывалага змацавання чаго-небудзь’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Яруш.), ’смала на вішнях, слівах’ (ТС). с. 52

Клей₂ ’жыццёвыя сілы, клёк’ (Сцяц., Клім.). Да клёк₁ (гл.). с. 53

Клей₃ ’праполіс’ (Анох.). Гл. клей₁. с. 53

Кле́йка ’рыба верхаводка’ (Янк. I, Крыв.). Гл. клея. с. 53

Кле́ймат ’клімат’ (Мат. Гом.). Гл клімат. с. 53

Кле́йміць ’клеймаваць’ (Мат. Гом.). Гл. кляйміць. с. 53

Кле́йна ’плыт, даўжыня якога раўняецца даўжыні сплаўляемага дрэва’ (Бір.). Гл. клейня. с. 53

Клейно́ды ’каштоўнасці; знакі ўлады’ (Др.-Падб.). с. 53

Кле́йня ’плыт, звяно плыта’ (Нар. сл., 3 нар. сл., Янк. І, Сл. паўн.-зах.). с. 53

Клек: «3 костачак клек пацячэ» (Сержп.). Гл. клёк₂. с. 53

Клекану́ць ’прапасці’ (Фед. Рук.). Гл клекнуць. с. 53

Клеката́ць ’крычаць падобна некаторым птушкам’, ’бурліць, кіпець, булькаць’ (ТСБМ, Сержп. Грам., ТС, Мат. Гом.), ’смяяцца’ (Нар. лекс.). Гл. клакатаць. с. 53

*Кле́кнуць, кле́кнуты ’схіляцца’ (Выг.). Гл клякаць. с. 53

Кле́ктаць кле́кты ’пакрываць сценкі вулея воскам’ (Анох.). Гл. клёк₂. с. 53

Клемба́ты ’клышаногі’ (ТС). Гл. клембы. с. 53

Кле́мбаць ’ісці кульгаючы’ (ТС). Гл. клембы. с. 53

Кле́мбы ’абутак на драўлянай падэшве’ (Мат. Маг.). Гл. клумбы. с. 53

Кле́мікі ’тапці’ (Сл. паўн.-зах.). с. 53

Кле́мка₁ ’ўчастак зямлі квадратнай ці прамавугольнай формы ў канцы шнуроў, мізэрны ўчастак зямлі, града’ (Яшк.) с. 53

Кле́мка₂ ’божая кароўка’ (Шатал.). с. 53

Кле́мпа ’павольная (?) жанчына’: «С такою клемпаю ніхто не вжэвэ». с. 53

Кле́мша ’той, хто крывіць абутак’ (3 нар. сл.). с. 54

Кле́ндар ’клышаногі чалавек’ (ТС). Гл. клендаты. с. 54

Кленда́ты ’клышаногі’ (ТС, 3 нар. сл.). Гл. кленды. с. 54

Кле́нды ’ногі’ (ТС). Да клембы (гл.) с. 54

Клене́ня ’ляжка’ (Нар. словатв.). с. 54

Кле́нічы ’праклёны’ (ТСБМ, Жд. 2, Янк. БП). с. 54

Клено́вік ’кляновы сок’ (Мат. Гом.). Гл клён. с. 54

Кле́нска ’паражэнне’ (Сл. паўн.-зах.). с. 54

Кле́нчыць₁ ’станавіцца на калені’ (ТСБМ, Нас., КЭС, лаг., Гарэц., Янк. Мат., Сл. паўн-зах., ТС) с. 54

Кле́нчыць₂ ’настойліва прасіць, канькаць’ (ТСБМ, Касп.). Гл. кленчыць₁. с. 54

Клень ’рыба, падобная на язя’ (Жыв. сл.), ’галавень’ (Сл. паўн.-зах.). с. 54

Клеп ’адцягнутае ў час кляпання вастрыё касы’ (Сцяшк., Мат. Гом.). с. 54

Кле́панка: гуляць у клепанкі ’гуляць у хованкі’ (ТС). с. 54

Кле́паць₁ ’ісці (пра хаду чалавека без нагі)’ (ТС). Гл клыпаць. с. 55

Кле́паць₂ ’моргаць, мігаць’ (БММ, 4, 100). с. 55

Кле́пкаць ’маргаць’ (Сцяшк. Сл.). Гл. клепкі і клепаць₂. с. 55

Кле́пкі₁ ’павекі’ (Сцяшк. Сл.). Гл. клепкаць і клепаць₂. с. 55

Кле́пкі₂ ’дубовыя дошчачкі для вырабу бочак’ (Сцяшк., Сержп. Грам., Гарб.). Гл. клёпка₁. с. 55

Кле́пні ’ногі’ (Ян.). Гл. клепаць₁. с. 55

Кле́пы: клепое дрэво ’крывое дрэва’ (Маш.). с. 55

Кле́рык ’семінарыст’ (Сл. паўн.-зах.). с. 55

Клест ’крыжадзюб’ (Мат. Гом.). с. 55

Кле́сці ’клясці’ (Мат. Гом., Нар. словатв., Янк. I). Гл. клясці. с. 55

Кле́тачка ’соты, матачнік’ (Мат. Гом.), ’сетачка з дзіркамі ў вуллі, праз якія матка не можа пралезці’ (Сцяшк.). Гл. клетка. с. 55

Кле́тка ’памяшканне для птушак і жывёлін, сценкі якога зроблены з металічных або драўляных прутоў’ (ТСБМ, Касп., Яруш., Бяльк., Сл. паўн.-зах.), ’спосаб складання дроў, дошак, цэглы і пад. у выглядзе чатырохвугольніка’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., ТС, Янк. Мат.), ’свіран, кладоўка’ (Нас., Бломкв., Дзмітр.). Гл. клець. с. 55

Кле́ткі ’месца, дзе рос клён, кляновы лес’ (Яшк.). Гл. клець. с. 55

Кле́тнік₁ ’дух, які ахоўвае клець’ (Нас.). Гл. клець. с. 55

Кле́тнік₂ ’злодзей’ (Нас., Мат. Гом.). Гл. клетнік₁. с. 55

Клец ’зуб у баране’ (ТСБМ, Мат. Гом., Яруш., Бяльк., Янк. БФ, Гарэц., Дэмб.). Гл. клёц. с. 56

Кле́цка ’скрутак вычасанага льну’ (Нар. сл.). Гл. клец. с. 56

Клець ’сялянскі будынак для захавання маёмасці; свіран, кладоўка’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. паўн.-зах., ДАБМ, Тарнацкі, П. С., Шушк., Бломкв., Сержп. Грам., Сержп. Прымхі, Нік. Очерки, Бяльк., Яруш., Нар. словатв., Сцяшк., Грыг., Мал., Шн., Некр., Хар., Сержп., Маш., Гарэц.). с. 56

Кле́шня₁ ’галёнка, сцягно’ (Сл. паўн.-зах., Нар. лекс.), ’клюшня’ (Сержп. Пр., Сцяшк., Сл. паўн.-зах., Янк. III). Гл. клюшня₂. с. 57

Кле́шня₂ ’калашына’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Сцяц., Нар. лекс., Шатал., Тарнацкі, Studia). с. 57

Клешч ’невялікая членістаногая жывёліна павукападобных, якая паразітуе на целе чалавека, жывёлы, а таксама на раслінах’ (ТСБМ, Шат., Сл. паўн.-зах., Сцяшк., КЭС, лаг., Дразд., Бяльк., Яруш.). с. 57

Клешчаві́на₁ ’алейная расліна сямейства малачаевых’ (ТСБМ). с. 57

Клешчаві́на₂ ’адна палавіна драўлянай асновы хамута’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клешчы₂. с. 57

Кле́шчы₁ ’шчыпцы для захопу і трымання гарачага металу, абцугі’ (ТСБМ, Бяльк., Мат. Гом., 3 нар. сл., КЭС, лаг., Жыв. сл., Нар. словатв., Яруш.). с. 57

Кле́шчы₂ ’драўляная частка хамута’ (ТСБМ, Мат. Гом., Бяльк., Касп., Маш., Маслен., КЭС, лаг., Сержп. Грам.). Гл. клешчы₁. с. 57

Кле́шчы₃ ’ўключыны’ (Мат. Maг.). Гл. клешчы₁. с. 57

Кле́шчыцца ’спароўвацца (пра сабак і некаторых насякомых)’ (Нас.). с. 57

Кле́шчыць ’ламаць трасту’ (Сцяц.). Гл. клешчы. с. 57

Кле́я ’кусты, дзе знаходзяцца дробныя пушыстыя звяркі пры ачапленні ў час палявання’ (Нас., Яшк.). с. 57

Клея ́ ’ўклея’ (3 нар. сл.). Гл уклея. с. 57

Клёваць₁ ’жыць, дыхаць’: «Якей зь яго жыціль, чуць клёвыіць» (Юрч. Фраз. 2, 3 нар. сл.). Да клёваць₂ (гл.). с. 58

Клёваць₂ ’тоўкаць, торкаць, пульсаваць’ (Бяльк., Сл. паўн.-зах.). Да кляваць (гл.). с. 58

Клёк₁ ’розум, развага’, ’косны мозг’ (ТСБМ, Нас., Шат., Грыг., Янк. БП, Сцяшк., Гарэц., Бяльк., Ян.). Да клёк₂ (гл.) с. 58

Клёк₂ ’жыццёвая сіла, сокі, клейкасць’ (ТСБМ, Нас., Шат., Бяльк., Мядзв., Мат. Гом., 3 нар. сл., Ян.), ’расол ад селядцоў’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк.). с. 58

Клёк₃ ’дзіцячая гульня, палачка’ (Мат. Гом., Сцяц., Нар. словатв., Ян.). с. 58

Клёк₄ выкл.-дзеясл. форма: «Нам клёк у грудз [е]: здагадаліса...» (Янк. II). с. 58

Клёкат₁ ’перарывісты крык некаторых птушак’ (ТСБМ). с. 58

Клёкат₂ ’шыя’ (Бяльк.). Ілюстрацыя ў Бяльк., 227 даволі няпэўная: «Родненькая, як у цябе запекся клёкат, ажно чорны». с. 58

*Клёката́ць ’клекатаць (пра бусла)’ (Нар. словатв., 3 нар. сл.). Гл. клякатаць₂. с. 58

Клёкаць ’клекатаць’ (Мат. Гом.). Да клёк₄ (гл.). с. 58

Клёкнуць: «сэрца так і клёкне» (Янк.ІІІ). Гл. клёк₄. с. 58

Клёмба ’газон кветак’ (Др.-Падб.). Да клумба (гл.). с. 59

Клёмбы ’абутак з закрытым верхам на драўлянай падэшве’ (3 нар. сл., Нар. сл.). Гл. клумбы, клембы. с. 59

Клён₁ ’дрэва клён або драўніна гэтай расліны’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Касп., Сцяшк., Бяльк.). с. 59

Клён₂ ’праклён’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клясці. с. 59

Клёнуць ’кануць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 59

Клёп ’лязо касы пасля кляпання’ (Касп., Мат. Гом., Яруш.). Да кляпаць₁ (гл.). с. 59

Клёпат ’крык, лямант’ (Сл. паўн.-зах.). с. 59

Клёпка₁ ’дошчачкі, з якіх складаецца бочка, дзежка, кадушка і пад.’ (ТСБМ, Нас., Касп., Сл. паўн.-зах., Сцяшк.), ’дранка’ (Мат. Гом.). с. 59

Клёпка₂ ’розум’ (ТСБМ, Нас., Шат., Юрч. Фраз. 2). с. 60

Клёст ’дзіцячая гульня’ (Бяльк.). «Пойдзім гуляць у клёст, я палычку ўжу зьдзелыў» (Там жа, 227). с. 60

Клёў₁ (рыбы) (ТСБМ, Сцяшк., Нік. Очерки). Да кляваць і клюнуць₃. с. 60

Клёў₂ ’пра стан п`янага’: «Ён уже клёв (п`яны)» (Нас.). Да кляваць (гл.). с. 60

Клёўкаць ’булькаць унутры арганізма’ (Шат.). Гл. клёк₄. с. 60

Клёхі ’галушкі, клёцкі’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клёцкі. с. 60

Клёц₁ ’зуб у баране’ (Нас., Касп., Мат. Гом., Мядзв., Нік. Няч.). с. 60

Клёц₂ ’тоўстае бервяно’ (Нар. сл., Сцяшк.). с. 60

Клёцкі ’галушкі, клёцкі’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Др.-Падб., Гарэц., Сцяшк., Шн., Бяльк., Нар. сл.). с. 60

Клёш₁ ’крой спадніцы або штаноў з расшырэннем унізе’ (ТСБМ). с. 60

Клёшкі ’адзенне, пашытае клёшам, у клёш’ (Сл. паўн.- зах.). Гл. клёш₁. с. 60

Кліб ’каб, бадай’ (Яўс.). Да калі б. Гл. калі. с. 60

Клі́ба ’скручаны прут для звязвання плытоў’ (Касп., 3 нар. сл., Нар. сл.). с. 60

Кліба́н ’прыходскі каталіцкі свяшчэннік’ (Нас.). Гл. клебанія. с. 61

Клі́біна ’прывязь са скручаных дубцоў для звязвання бярвенняў у плыты’ (Касп., Нар. сл., Нік. Очерки). Гл. кліба. с. 61

Клі́б`я ’вяроўкі з сухога галля (Зав.). Гл кліба, клібіна. с. 61

Кліве́ц ’малаток’ (Тарнацкі, Studia), ’молат для кляпання касы’ (Нік. Очерки). Гл. клявец. с. 61

Клі́віна ’тое, што і вітка’ (3 нар. сл.). Да калівіна. Гл. каліва₁. с. 61

Клігуніха ’жанчына, якая ўсё стогне’ (Жд. 3). с. 61

Кліе́нт ’той, хто карыстаецца паслугамі каго-небудзь’ (ТСБМ). с. 61

Клі́зіць ’усміхацца’ (Шпіл.). с. 61

Клі́катні ’абутак на драўлянай падэшве’ (Сл. паўн.-зах.). с. 61

Клі́кацца ’падтрымліваць сувязь, мець зносіны’ (Нар. словатв.). с. 61

Клі́каць ’голасна зваць’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. паўн.- зах., Сержп., Бяльк., Яруш.), клікаць вясну ’сустракаць вясну’ (Ян.). с. 61

Кліко́вішча ’адлегласць, на якую чуецца голас чалавека’ (Маш.). Да клікаць (гл.). с. 62

Кліку́н₁ ’начны стораж, які павінен пераклікацца з іншымі старажамі’ (Нас., Гарб.), ’той, хто заклікае на панскую працу’ (Нас.), ’загоншчык на паляванні’ (Нар. сл., Бяльк.). Гл. клікаць. с. 62

Кліку́н₂ ’адзін з відаў лебедзяў’ (ТСБМ). Да клікаць (гл.). с. 62

Кліку́нчык ’жывакосць палявая, Consolida regalis’ (Бейл.). с. 62

Кліку́ш ’злы дух, які кліча ў лесе’ (Нас.). Гл. клікаць. с. 62

Кліку́ша нервовахворая жанчына, істэрычныя прыпадкі якой суправаджаюцца рэзкімі крыкамі, вішчаннем’ (ТСБМ). Да клікаць (гл.). с. 62

Клі́мат ’сукупнасць метэаралагічных умоў у залежнасці ад геаграфічных абставін’ (ТСБМ, Яруш.). с. 62

Клі́мкаць ’удараць са звонам (па струнах, па металу)’ (Гарэц., Нік. Няч.). с. 62

Клімб ’кіёчак для звязвання снапоў’ (3 нар. сл.). Гл. кныбель. с. 62

Клімо́таць ’паклёпнічаць’ (Нас.). Да клім (гл.). с. 62

Клін₁ ’завостраны ўнізе і расшыраны ўверсе кусок дрэва або металу, якім расколваюць або заціскаюць што-небудзь’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. паўн.-зах.). с. 62

Клін₂ ’устаўка ў адзенні, прарэх, шырынка’ (Сл. паўн.- зах.). Да клін₁. с. 63

Клі́ндух ’дзікі голуб’ (Бяльк.). с. 63

Клі́нды ’ногі’ (Жыв. сл.). Гл кленды. с. 63

Кліне́ц ’клінападобныя жамерыны з канаплянага семя пасля выціскання алею’ (Нас.). Гл. клін₁. с. 63

Клі́ніка ’бальнічная ўстанова’ (ТСБМ). с. 63

Клі́ніць ’навучаць, прывучваць, пераконваць’ (клініць да работы) (Сл. паўн.-зах.). Да клін (гл.). с. 63

Клі́нне₁ ’жамерыны з ільнянога семя пасля выціскання алею’ (Нар. сл., Жыв. сл.). Гл. клінцы. с. 63

Клі́нне₂ ’трохвугольная ўстаўка ў сукенку’ (Ян.). Гл. клін₁. с. 63

Кліно́к₁ ’мяшэчак для сыру клінападобнай формы’ (ТСБМ, Шат., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., Некр., Янк. Мат., Сцяшк.). Гл. клін₁. с. 63

Кліно́к₂ ’вострая частка халоднай зброі’ (ТСБМ). Гл. клін₁. с. 63

Кліно́к₃ ’хітрасць’ клінкі падбіваць (Нас., Юрч. Фраз. 2), клінкі падбіраць ’шукаць падыход’ (Юрч. Фраз. 2). с. 63

Клі́нцы ’макуха, выціскі з ільнянога семя пасля выганкі алею’ (Бяльк., Рам., Нар. сл., Грыг.). Гл. клінец. с. 63

Клі́нчыкі ’макуха, выжымкі льнянога семя’ (Сцяшк.). Да клінцы (гл.). с. 63

Кліны ́ ’прарэх у штанах’ (Янк. Мат., Сцяц., Жд 3) Гл. клін₂. с. 63

Кліп-кліп ’перадача характэрнага скрыпу абутку на драўлянай падэшве’. «Пасля вайны хадзілі ў клікатнях, клікатні гібаліся, і як ідзеш, кліп-кліп» (Сл. паўн.-зах., 477). с. 63

Кліпа́нік ’пірог з начынкай’ (Мат. Гом.). Магчыма, да кліпаць (гл.). с. 63

Кліпа ́нікі ’абутак на драўлянай падэшве’. с. 63

Кліпа́ць ’кляпаць’ (КЭС, лаг., Бяльк.). Гл. кляпаць. с. 64

Клі́пша ’крываногі чалавек’ (Сл. паўн.-зах.). с. 64

Клір ’служыцелі культу хрысціянскай царквы’ (ТСБМ). с. 64

Клітба ́ ’праклёны, клятва, заклінанне’ (Бяльк.). Гл. клятба. с. 64

Кліц ’калода’ (Сл. паўн.-зах.). с. 64

Клі́шы ’ногі’ (Нар. словатв.). Гл. клышы₂, клышаногі. с. 64

Кліша́вы ’клышаногі’ (Нар. словатв., 3 нар. сл.), клішавыя ногі ’крывыя ногі’ (Ян.). Гл. клышаногі. с. 64

Кліша́ць, клыша́ты ’ступаць, ставячы ступні пяткамі ўнутр, а наскі ўбакі’ (3 нар. сл.). Гл. клышаногі. с. 64

Кліч ’заклік, крык, вокліч’ (ТСБМ). Гл. клікаць. с. 64

Кло́варат ’вароты’ (Мат. Маг.). Гл. калаварот. с. 64

Кло́дава ’магільнік’ (Мат. Гом.). Гл. клад₃. с. 64

Кло́даўе ’магільнік’ (Мат. Гом.) Гл. кладаўё. с. 64

Кло́дбішча ’магільнік’ (Мат. AC). Гл. кладбішча. с. 64

Клок₁ ’жыццёвая сіла ў зярне’ (Чач., КЭС, лаг.). Гл. клёк. с. 64

Клок₂ ’касмык, жмут сена, валасоў’ (Мат. Гом., Нар. сл., Сл. паўн.-зах.). с. 64

Кло́мля ’рыбацкая снасць, лавушка з адкрытым заходам’ (ТСБМ, Мат. Гом., Янк. I, Сл. паўн.-зах., Крыв., Сцяшк., Нар. лекс., Сцяц.). с. 64

Кло́мпы: «зімою ходзяць мужчыны ў дзеравяных кломпах» (Федар.). Гл. клумпы. с. 64

Клон ’паклон’ (Нар. сл.). Гл. кланіць. с. 64

Кло́на ’адрына’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клуня. с. 64

Клоп ’насякомае-паразіт, якое корміцца кроўю жывёл і чалавека’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Бяльк.). с. 65

Кло́палка ’квактуха’ (Жд. 3). с. 65

Кло́пат₁ ’неспакойная думка пра што-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Сержп. Грам., Гарэц., Сцяшк., КЭС, лаг., Ян.). Гл. клапаціцца. с. 65

Кло́пат₂ ’квактанне’ (Сл. паўн.-зах., Яруш.). с. 65

Кло́пат₃ ’у жорнах дошчачка ад жалабка, якая прыціскаецца да чатырохграннай часткі корбы і пры вярчэнні механічна рэгулюе перадачу зерня на камень’ (Нар. словатв., Выг., Кліх, Дразд.). с. 65

Кло́пікі ’клапоўнік’ (Мат. Гом.), ’стрэлкі звычайныя, Сарsella Bursa pastoris’ (Демб. 1, Кіс.). Гл. клапоўнік. с. 65

Кло́тнік ’васілёк лугавы’; «клотнік і васілёк у жыця, толькі клотнік больш фіялетавы» (Сл. паўн.-зах., 2, 478). с. 65

Кло́ун ’цыркавы артыст-комік’ (ТСБМ). с. 65

Кло́ўня (клёвня) ’рыбалоўная прылада, кломля’ (Нар. лекс.). Гл. кломля. с. 65

Клоўсічка ’жанчына, якая часта ўжывае слова паслухай'. с. 65

Клох-клох ’як чуюць курыцу’ (Нар. лекс.), ’падзыванне куранят’ (Нар. лекс.). с. 65

Кло́чча ’адходы пры апрацоўцы льну’ (Сцяшк., Влад.), ’пачаскі, пачассе’ (Сл. паўн.-зах.), ’касмык чаго-небудзь валакністага’ (Нас.). Гл. клок. с. 65

Клочэні́к₁ ’вандроўны гандляр, мяняла, анучнік’ (ТС). Гл. клок. с. 66

Клочэні́к₂ ’пража з адходаў ільну’ (ТС). Гл. клок. с. 66

Клуб₁ ’культурна-асветная ўстанова’ (ТСБМ). с. 66

Клуб₂ ’лятучая шарападобная маса пылу, дыму, пары, клубок’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах., Дуж.-Душ., КЭС, лаг.). с. 66

Клуб₃ ’ косці таза, тазавыя косці, якія выступаюць ніжэй пояса’ (Шат., Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Яруш., Клім., Мат. AC, Дразд., 3 нар. сл., КЭС, лаг.). с. 66

Клу́бам ’моцна, многа’ (Сл. паўн.-зах.). Да клуб₂ (гл.). с. 66

Клу́бень ’патоўшчаная мясістая частка сцябла, кораня’ (ТСБМ). Да клуб₂ (гл.). с. 66

Клубі́цца ’звівацца, кружыцца’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.). Гл. клуб₂. с. 66

Клубні́ка ’клубніцы’ (Жыв. сл.). Гл. клубніца. с. 66

Клубні́ца ’травяністая расліна сямейства ружакветных, Fragaria collina, ягада гэтай расліны’ (ТСБМ, Янк. III, Дэмб. 1, Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., Бяльк.). с. 66

Клубня́к₁ ’скрутак лык’ (Бяльк.), ’клубок’ (Мат. Гом.). с. 67

Клубо́к ’клубок’ (ТСБМ, Бяльк., Маш., Бір., Сержп. Грам., Сцяшк.). Гл. клуб₂. с. 67

Клубы ́ ’косць бядра’ (Касп., Некр., Сержп. Грам., Гарэц.). Гл. клуб₃. с. 67

Клудзе́ц ’палачка, на якую насаджваецца цэўка ў чаўнаку’ (Hap. лекс.). с. 67

Клум ’шум, тлум, турбота, чуткі’ (Нас., Гарэц., Мат. Маг., Юрч., Др.-Падб.). с. 67

Клу́мак ’дробныя рэчы, звязаныя хусткай’ (Касп., Гарэц., Сцяшк., Бір., Мядзв., Яруш., КЭС, лаг.). Гл. клунак. с. 67

Клу́мба ’градка для кветак’ (ТСБМ). с. 67

Клумбу́шка ’клубок нітак’ (Мат. Гом.), ’цэўка з навітай для ткання пражай’ (Жыв. сл.). Да клуб₁ (гл.) с. 67

Клу́мбы ’драўляныя пантофлі’ (Жд. 2, Нар. сл.). Гл. клумпы. с. 67

Клумі́ць ’тлуміць, дурыць, шумець’ (Нас., Гарэц., Юрч., Мат. Маг., Бяльк., Др.-Падб.), клуміць галаву ’задурваць, валакіціць, падманваць’ (Юрч. Фраз. 2). с. 67

Клу́мпы ’драўляны абутак на драўлянай падэшве’ (Сл. паўн.-зах.). с. 68

Клу́нак ’пажыткі, звязаныя хусткай або складзеныя ў торбу, вязка’ (ТСБМ, Шат., Сл. паўн.-зах., Бір., Гарэц., Сержп.). с. 68

Клу́нда ’хто сварлівы, бурклівы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 68

Клундзю́к ’страўнік, начынены мясам’ (гл. кіндзюк) (Сл. паўн. зах.). с. 68

Клуні́цца ’задыхацца’ (Нік.). с. 68

Клу́нкі ’кішкі, вантробы’ (Нас.). с. 68

Клу́ня ’гаспадарчы будынак для складвання снапоў, сена, пуня’ (ТСБМ, Нас., Касп., ТС, Сл. паўн.-зах., Федар., Гарэц., Сцяшк., Маш., Тарнацкі, Studia, ДАБМ, Шушк., Шн., Гарб., Грыг., Жыв. сл., Зн. дыс., Хар., Нік. Очерки), ’гумно’ (Мат. Гом., Гарэц., Яруш., Хар., Абабур., Янк. II). с. 68

Клупа́ць ’калупаць’ (Нас.). Гл. калупаць. с. 68

Клупі́на ’ранка, драпіна’ (Др.-Падб., Гарэц.). Гл. калупаць. с. 69

Клусава́ты ’хлуслівы’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клаўса. с. 69

Клу́стасць ’тлустасць’ (Сцяшк., Сл. паўн.-зах., Жд. 2). Гл. тлусты. с. 69

Клу́тчык ’кіёчак у клешні ніта, у вале ткацкага станка, за які прымацоўваецца пража ці палатно’ (3 нар. сл.). Да ключ (гл.). Гл. ключка₁. с. 69

Клух-клух ’перадача характэрных выгукаў квактання курыцы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 69

Клу́хаць ’пра курыцу, якая падзывае куранят’ (Нар. лекс.). Да клух-клух (гл.). с. 69

Клухта ́ ’густая гразь’ (Яшк.). Да лухта (гл.). с. 69

Клухтаві́на ’калдобіна, выбоіна на дарозе’ (Яшк). Да клухта (гл.) і лухчавіна (гл.) ’калдобіна’. с. 69

`Клучышча ’расчэп, лучына’ (Гарб.). Да лучышча, луч (гл.). с. 69

Клу́ша ’назва птушкі’ (Мат. Гом.). с. 69

Клы₁ — «вышываць на клы, завязваць на клы (на кол)» (Нар. лекс.). Гл кол. с. 69

Клы₂ ’іклы, супрацьвочныя зубы’ (Сцяшк.). Гл. іклы. с. 69

Клыба́ты ’клышаногі’ (Сцяц., Сл. паўн.-зах., 3 нар. сл.). Гл клыпаць. с. 69

Клы́баць ’кульгаць’ (Сл. паўн.-зах., Федар.). Гл. клыпаць. с. 69

Клы́бша ’жанчына з доўгімі нагамі’ (Сцяцко, Афікс. наз., 177). Гл. клыпша. с. 69

Клы́гаць₁ ’марудна ісці, клыпаць’ (ТСБМ, Бір., Сцяшк., Жыв. сл., Нар. сл.), ’кульгаць’ (Шат.). с. 69

Клыгаць₂ ’жаваць, есці’ (Нас.). Гл. клыкаць. с. 69

Клыгу́н ’чайка (Larus), рыбачка (Sterna)’ (Флёра II). с. 69

Клы́жніна ’нага’ (Hap. Словатв ). Да клышніна. с. 70

Клы́зніць ’жыць, дажываць’, ’гаварыць пустое’ (Юрч. Фраз. 2). с. 70

Клык₁ ’ікол’ (Сцяшк., Сержп. Пр.). с. 70

Клык₂ ’глыток’ (3 нар. сл.). Гл. клыкаць. с. 70

Клыка́ты (бу́ська) ’з доўгімі нагамі’ (Клім.). с. 70

Клыка́ць ’глытаць, выпіваць, есці’ (Нас., 3 нар. сл., Мат. Гом., ТС). с. 70

Клы́каць ’блытаць’ (Мат. Гом.). Гл. клычыць₁. с. 70

Клымза́ ’кульгавы’ (клыбач ’хто клыбае’) (Сл. паўн.-зах.). с. 70

Клымпава́ты ’выкручаны, нязграбны’ (ТС). Да клыпаваты, клыпаць (гл.). с. 70

Клы́нбэль ’завостраны калочак для вязання снапоў’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кныбель. с. 70

Клы́нда₁ ’мачанка, прыгатаваная з ільнянога семя ці з маку’ (Сл. паўн.-зах., Жд. 3). Да клінда. с. 70

Клы́нда₂ ’кульгавы’ (Сл. паўн.-зах., Нар. сл.). Гл. клынды. с. 70

Клы́ндаць ’хадзіць без мэты, бадзяцца’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клынды. с. 70

Клыно́чак ’хустка’ (ДАБМ). Хустка, павязаная «клінком». Да клін₁ (гл.). с. 70

Клы́паць ’марудна ісці, накульгваючы, перавальваючыся з нагі на нагу’ (ТСБМ, Нас., Мат. Гом., ТС, Др.-Падб., Нік. Посл., Сцяшк., Бір., Юрч., КЭС, лаг.). с. 70

Клы́пе́нь ’кол для звязвання плытоў’ (Мат. Гом.) Да клынбэль (гл.). с. 71

Клы́пша ’чалавек, у якога доўгія нязграбныя ногі’ (Нар. сл.), ’жанчына з крывымі нагамі’ (3 нар. сл.), ’кульгавы чалавек’ (Жыв. сл.). с. 71

Клы́хаць ’клыпаць, павольна рухацца’ (Сцяшк.). с. 71

Клы́чанка ’мятая салома’ (Мат. Гом., Юрч., Яўс.). Гл. клычыць₁. с. 71

Клы́чыцца ’прарастаць’ (Сл. паўн.-зах.). Гл клык₁. с. 71

Клы́чыць₁ ’камячыць, ціскаць, шкуматаць, блытаць’ (ТСБМ, Нас., Касп., 3 нар. сл., Сл. паўн.-зах., Юрч., Рам., Янк. III, Бяльк., Яўс., Мядзв., Сержп. Пр., КЭС, лаг.). с. 71

Клы́чыць₂ ’дражніць, наўмысна кагосьці злаваць’ (Мат. Maг.). Да клычыць₁ (гл.). с. 71

Клышаве́нь ’абразлівая назва чалавека, у якога ногі крывыя ў каленях’ (КЭС, лаг.). Да клышавы (гл.). с. 71

Клыша́вы ’касалапы, крываногі’ (Сл. паўн.-зах., Нар. лекс., Нар. словатв., КЭС, лаг., Мал., ТС). с. 71

Клышано́гі ’касалапы’ (ТСБМ, Нік., Янк. II, Сл. паўн.-зах., Гарэц.). Гл. клышавы. с. 72

Клы́шні ’клюшні (у рака)’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клюшні. с. 72

Клы́шы₂ ’крываногі’ (Сл. паўн.-зах.) Гл. клышавы. с. 72

Клышэ́нь ’нага’ (Жыв. сл.). Да клышавы (гл.). с. 72

Клэ ’бакавыя вялікія зубы ў свіней’ (Нар. сл.). Гл. ікал. с. 72

Клю́ба₁ ’кіёк для абапірання пры хадзьбе’ (ТС). Гл. клюбы. с. 72

Клю́ба₂ ’тоўстая трэска’ (Сл. паўн.-зах., Мядзв., Нар. лекс.). Гл. клюбы. с. 72

Клю́ба₃ ’вітка’ (3 нар. сл.). Гл. клюбы. с. 72

Клю́ба₄ ’прылада для вымярэння таўшчыні цёсу’ (Жд. 2). Гл. клюбы. с. 72

Клю́бы ’ціскі’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Грыг., Гарэц.). с. 72

Клю́ва ’дзюба’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кляваць. с. 72

Клюва́ць ’кляваць’ (Нас.). Гл. кляваць. с. 72

Клю́ка₁ ’качарга, гак’ (Касп., Маш., Тарнацкі, Studia). с. 72

Клю́ка₂ ’нос’ (Жыв. сл.). Гл. клюка₁. с. 72

Клю́каць₁ ’кляваць, калупаць’ (Нас.). с. 72

Клю́каць₂ ’піць хмельныя напіткі’ (Нас.). с. 72

Клю́каць₃ ’драмаць, уткнуўшы hoc у што-небудзь’ (Нас.). Гл. клюкаць₁. с. 73

Клюка́ч ’насач’ (Жыв. сл.). Гл. клюка₂. с. 73

Клюкі ́ ’прыстасаванне, на якім носяць вёдры’ (ДАБМ). Гл. клюка₁. с. 73

Клю́нуць₁ ’дзеўбануць’ (Др.-Падб.). Гл. кляваць. с. 73

Клю́нуць₂ ’выпіць гарэлкі, віна, напіцца, да ап`янення’ (ТСБМ, Мат. Гом.). Гл. кляваць і клюкаць₂. с. 73

Клюнуць₃ ’схапіць прынаду (пра рыбу)’ (ТСБМ). Гл. кляваць. Клюнуць на вудачку — ’паддацца на хітрасць’ (Юрч. Фраз. 2). с. 73

Ключ₁ ’прылада для замыкання і адмыкання замка’ (ТСБМ, Шат., ТС, Сл. паўн.-зах., Яруш., Сцяшк., Бяльк., Янк. II, КЭС, лаг.), ’палка для замыкання дзвярэй’ (Шушк.). с. 73

Ключ₂ ’вага ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, Янк. II, Тарнацкі, Studia). Гл. ключ₁. с. 73

Ключ₃ ’крыніца, струмень вады, які б`е з зямлі на дне крыніцы, калодзежа, на беразе ракі, у возеры’ (Яшк., Жд. 2, Сл. паўн.-зах., Маш.). с. 73

Ключ₄ ’чарада птушак (гусей, жураўлёў і пад.), якія ляцяць клінам’ (ТСБМ, Сержп., ТС), ’натоўп людзей’ (Ян.). Гл. ключ₁. с. 73

Ключ₅ ’панскае ўладанне, вялікі двор, які падзяляўся на фальваркі або засценкі’ (Яшк., Гарб.). Да ключ₄ (гл.). с. 73

Ключ₆ ’вясёлка’ (ДАБМ). Да клюка₁ (гл.) с. 74

Клю́ча ’кіпецень, вар’ (ТС). Да ключ₃. с. 74

Клю́чам ’сукупна, разам’ (Сл. паўн.-зах.) Да ключ₄ (гл.). с. 74

Ключвойт ’прадстаунік улады’ (Шпіл., Сержп. Грам., Грыг.). Гл. ключ₅ і войт. с. 74

Клю́чка₁ ’кій, палка з загнутым канцом, матыка’ (Федар., Жыв. сл., Сл. паўн.-зах., Выг.). Гл. клюка₁. с. 74

Клю́чка₂ ’вочап’ (Сл. паўн.-зах., Нар. лекс., Сцяшк., Сцяц.). Да ключка₁ (гл.). с. 74

Клю́чка₃ ’крук, за які чапляюць пастронкі да плуга’ (Жыв. сл., Тарнацкі, Studia). Гл. ключка₂. с. 74

Клю́чка₄ ’дужка, якую прымацоўваюць да столі і вешаюць на ёй калыску’ (Булг.). Гл. ключка₂. с. 74

Клю́чка₅ ’кассё, касільна’ (Тарнацкі, Studia). Гл. ключка₁. с. 74

Клю́чка₆ ’драўляныя крукі ў ткацкім стане, пры дапамозе якіх прымацоўваюцца ніты’. Гл. ключка₃. с. 74

Клю́чка₇ ’прылада для віцця вяровак’ (3 нар. сл.). Гл ключка₆. с. 74

Клю́чка₈ ’прылада, якой размешвалі страву’ (Сл. паўн.- зах.). Гл. ключка₁. с. 74

Клю́чка₉ ’пожаг’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. ключка₂. с. 74

Клю́чка₁₀ ’бусак’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. ключка₂. с. 74

Ключо́м ’разам, сумесна’ (Ян.). Гл. ключам. с. 74

Ключы ́ ’злучаныя парамі накрыж кароткія жэрдкі, якімі прыціскаюць салому ці кастрыцу на вільчаку, кроквы’ (Сл. паўн.-зах., Нар. сл., КЭС, лаг., П. С., Тарнацкі, Studia, Маш., Бломкв.). Гл. ключ₂. с. 74

Клю́чыкі ’першацвет, Primula veris’ (Кіс., Сцяшк.). Да клюка₁. с. 74

Клю́шні ’від калёс’ (Мат. Гом.). с. 74

Клю́шня₁ ’канечная частка ножкі ракападобных’ (ТСБМ, Касп., Сл. паўн.-зах., Яруш.). с. 74

Клю́шня₂ ’тазасцегнавы сустаў’ (Сл. паўн.-зах.). с. 75

Клю́шня₃ ’палкі, да якіх прымацаваны крыллі сеці’ (Мат. AC). Гл. клюшня₁. с. 75

Кляба́ня ’прыкасцёльныя будынкі’ (Сцяшк.). Гл. клебанія. с. 75

Клява́ць ’біць, удараць дзюбай, дзяўбаць’, ’хапаць прынаду (пра рыбу)’ (ТСБМ, Касп., Сл. паўн.-зах., Яруш., Сержп. Пр.), кляваць носам (Юрч. Фраз. 2). с. 75

Кляве́ка ’дубанос’ (Мат. Гом., 236). с. 75

Кляве́ц ’малаток для насякання млынавых камянёў, для кляпання кос’ (ТСБМ, Янк. I, Яруш., Мядзв., Гарэц., Нік Очерки, ЭШ, рук., Бяльк., Касп., Сл. паўн.-зах.). с. 75

Кляве́шчыца ’булдырнік’ (Касп.). с. 76

Кляву́згаць ’плявузгаць’ (Жд. 2). Гл. плявузгаць. с. 76

Клядбо́ны ’пракляцці’ (Касп., Мядзв.). Да клядзьба. с. 76

Кля́дзьба ’праклёны’ (Ян). Да клясці (гл.). с. 76

Кляёк ’праполіс’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клёк₂. с. 76

Кляёнка ’цырата, якой накрываюць стол’ (ТСБМ, Сцяшк.). с. 76

Кля́зьба ’пракляцце’ (Янк. I). с. 76

Кляймо́ ’пячатка, знак, які ставіцца на вырабах’ (ТСБМ, Гарэц., Сцяшк.). с. 76

Кляймо́ўка ’кляймо’ (Мат. Гом.). Гл. кляймо. с. 76

Кляйно́ ’кляймо’ (Нас., Яруш.). Гл. кляймо. с. 76

Кляйно́ды ’атрыбуты ўлады’ (Гарэц.). Гл. клейноды. с. 76

Кля́йсцер: «Не штукар масцер, калі лепіцца кляйсцер» (Янк. БП). с. 76

Кляк ’загнутая галіна ці корань’ (ТС), ’сук’ (Сл. паўн.-зах.). с. 76

Кляката́ць₁ ’клакатаць, булькаць’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Яруш., Шат.). с. 76

Кляката́ць₂ ’клекатаць (пра бусла)’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клякатаць₁. с. 77

Клякату́н ’бусел’ (Яруш.). Ад клякатаць₂ (гл.). с. 77

Кля́каць ’падаць на калені’ (Нас.). с. 77

Кля́кнуць ’згінуць, страціцца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 77

Кляко́тка ’званок, які чапляюць жывёле на шыю’ (Нар. лекс.). с. 77

Кля́кса ’чарнільная пляма’ (ТСБМ). с. 77

Кля́ксіна ’клякса’ (Нар. словатв.). Гл. клякса. с. 77

Кляку́шка ’клякса’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клякса, кляксіна. с. 77

Кля́ма ’дрот, сагнуты ў выглядзе літары П для замацавання расколатай драўлянай пасудзіны’ (Бір.). с. 77

Кля́мар₁ ’драўляныя пласціны, якія ставяцца з абодвух бакоў сцяны і сцягваюцца жалезнымі прутамі для яе выраўноўвання і мацавання’ (ТСБМ, Нас., Сл. паўн.-зах.). с. 77

Кля́мар₂ ’ціскі’ (Нас., Шат., Мат. Гом., Сцяшк.). Гл. клямар₁. с. 77

Кля́мар₃ ’скаба’ (Касп., Нар. сл., Сл. паўн.-зах.). Гл. клямар₁. с. 77

Кля́мар₄ ’суцэльная пражка, якая зашпільваецца на кручок’ (Мат. AC). Гл. клямар₃. с. 77

Кля́мза ’пляма’ (Сл. паўн.-зах.). с. 77

Кля́мка₁ ’прыстасаванне, з дапамогай якога адчыняюць і зачыняюйь дзверы’ (ТСБМ, Нас., Касп., ТС, Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Яруш., Гарэц., Сцяшк., Грыг., Бір., Мядзв., Мал., Шушк., Бяльк.). с. 77

Кля́мка₂ ’безнадзейная справа, гібель, канец, крышка’ (Бяльк., Нік., Янк., БФ, Гарэц.). с. 77

Кля́мля ’спражка’ (Мат. Гом.). Гл. кляма i клямар₄. с. 78

Кля́мша ’кульгавы, крываногі чалавек’ (Сл. паўн.-зах.). с. 78

Клянёк ’ялец, Leuciscus leuciscus L.’ (Жук.). Гл клень. с. 78

Кляно́вік ’кляновы сок’ (ТСБМ, Нік. Очерки. Янк. III, Некр.). Гл. клён. с. 78

Кляно́к ’хатняя кветка’; «лісця ў клянкоў точна кляновыя» (Мат. Гом., 236). Да клён (гл.). с. 78

Клянчу́к ’малая рыба, падобная на язя’ (Жыв. сл.) Гл. клянёк. с. 78

Кляп ’кусок дрэва, скамечаная ануча і пад., якія засоўваюцца ў рот жывёле ці чалавеку, каб не даць магчымасці кусацца або крычаць’ (ТСБМ), ’род драўлянага цвіка’ (Нас.). с. 78

Кля́па₁ ’борт (у адзенні)’ (Сл. паўн -зах., Нар. сл., Др.-Падб., Сцяшк., Сцяц.). с. 78

Кляпа́ла ’драўляны балабан на шыі ў скаціны’ (ТС), ’благі звон’, ’цурбан з ручкамі’ (Гарб.). с. 78

Кляпа́нік ’пірог з начынкай’. с. 78

Кляпано́сы ’гарбаносы’ (Бяльк.). Да кляпаць₁. с. 78

Кляпа́ць₁ ’вастрыць лязо касы ўдарамі малатка’ (ТСБМ, Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., Грыг., Яруш., Выг.). с. 78

Кляпа́ць₂ ’паклёпнічаць’ (Нас., Мат. Гом., Сцяшк.). с. 79

Кляпа́ць₃ ’ляпаць, удараць’ (Сл. паўн.-зах., ТС, Др.-Падб.), ’плёскаць, падаць на ваду’ (Нар. словатв.). с. 79

Кляпа́ч ’пра няўдала спечанае з мучнога цеста’ (Вешт). Да кляпаць₃. с. 79

Кляпе́нь ’палачка для віцця аборак, вяровак’ (Мат. Гом., 3 нар. сл.). с. 79

Кляпе́ц₁ ’клявец’ (Мат. Гом.). с. 79

Кляпе́ц₂ ’рыба Abramis sapa’ (Дэмб. ІІ). с. 79

Кляпе́шня ’клюшня’ (Сл. паўн.-зах.). с. 79

Кляпо́к ’клявец’ (Мат. Гом.). Гл кляпец₁. с. 79

Кляпо́н ’паклёпнік’ (Сл. паўн.-зах ). Гл. кляпаць₂. с. 79

Кляпы́ш ’двайная вяроўка’ (Нік. Очерки). Гл. кляпень. с. 79

Кляраве́цкая ху́стка ’квяцістая хустка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 79

Кля́са ’клас’ (Шат., Сл. паўн.-зах.). с. 79

Кля́скаць ’удараць далоняй аб далонь, апладзіраваць’ (Нас., Шпіл., Нік. Няч.), ’рабіць разнастайныя гукі пры дапамозе трашчоткі лінейкай, клямкай’ (Нас.). с. 79

Кляску́н ’гарэза, які безупынна кляскае’ (Нас.), ’парода лесуна’ (Кіркор). Гл. кляскаць. с. 79

Кля́сці ’праклінаць’ (ТСБМ, Шат., ТС, Сл. паўн.-зах., Янк. II, Яруш., Гарэц., Сцяшк., Бяльк). с. 79

Кля́тба ’прысяга, праклёны’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Нар. сл., Жд. 2). Гл. клясці. с. 80

Клятбёны ’праклёны’ (Юрч.). Гл кляцьбёны, клядбоны. с. 80

Кляхава́ць ’кіпець’ (Жыв. сл.). Гл. кляхатаць, кляхацець. с. 80

Кляхатаць ’кіпець’ (Жыв. сл.). Гл. кляхаваць, кляхацець. с. 80

Кляха́ты ’з тоўстымі шырокімі бёдрамі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 80

Кляхаце́ць ’кіпець’ (Жыв. сл.). Гл кляхаваць, кляхатаць. с. 80

Кляцьба́ ’прысяга, праклёны’ (Др.-Падб., Гарэц., Яруш.). Гл. клятба. с. 80

Кляцьбёны ’праклены’ (Нік. Няч.). Гл клятбёны. с. 80

Кля́ча₁ ’худы заезджаны конь’ (ТСБМ, Жыв. сл.), таксама пра чалавека (Жыв. сл.). с. 80

Кля́ча₂ ’бакавы брусок у рыбалоўнай сетцы, да якога яна прымацоўваецца зверху і знізу’ (ТС, Нар. словатв.). с. 80

Кля́чы ’вяроўкі, за якія цягнуць сець’ (Маш ). Гл. кляча₂. с. 80

Кляшнікі ́ ’тс’ (Маш.). Гл. кляча₂. с. 80

Кляшны́ ’клёшны’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клёш₁. с. 80

Кляшня ́₁ ’калашына’ (Мат. Гом.). Да клешня₂ (гл.). с. 80

Кляшня́₂ ’частка халоднай пабудовы’ (Шат.), ’вуглавая частка гумна, закутак для захавання збожжа’ (Сл. паўн.-зах.). Да кляшня₁ (гл.). с. 80

Кля́штар ’каталіцкі манастыр’. с. 80

Кляшчо́тка₁ ’расшчэпленая палка для сціскання чаго-небудзь’ (Нас.), ’ільнамялка’ (Мат. Гом.). Да клешчыць (гл.). с. 80

Кляшчо́тка₂ ’трашчотка’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.). с. 80

Кляшчо́тка₃ ’ляшчоткі’ (ТСБМ, Бяльк.). Гл. кляшчотка₁ і ляшчоткі. с. 80

Кляшчо́ткі ’драўляныя лапаткі ў лазні, якімі бяруць гарачае каменне’ (Яўс., Бяльк.). Гл. кляшчотка₁. с. 80

Кля шчы́₁ ’абцугі’ (Сцяшк., Мат. Маг., Сл. паўн.-зах.). Гл. клешчы₁. с. 81

Кляшчы́₂ ’клюшні’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клюшня₁. с. 81

Кляя́ ’ўклея’ (3 нар. сл.). Гл. уклея. с. 81

Кляя́нка ’цырата’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кляёнка. с. 81

Кмен ’травяністая расліна сямейства парасонавых’, ’пахучае насенне гэтай расліны, Carum Carvi L.’ (ТСБМ, Kic., Сцяшк.), ’кроп’ (3 нар. сл.). Гл. кмін. с. 81

Кметлі́вы ’дагадлівы, праніклівы’ (Др.-Падб., Гарэц.). Гл. кметкі. с. 81

Кме́ткі₁ ’кемлівы, цямлівы’ (Ян.). Гл. кметлівы, кмець і кеміць. с. 81

Кме́ткі₂ ’асаблівы, прыкметлівы’ (Сцяшк. Сл.). Да кмеціць (гл.). с. 81

Кме́ціць ’заўважыць, разумець, цяміць’ (Др.-Падб., Гарэц.). Гл. кеміць. с. 81

Кмець ’селянін без зямлі, які мае ўласную хату з садзікам’ (Федар.), «подлыя кмеці» ў Багушэвіча (Дасл. (Гродна), 1967, 39), ’воін у старажытнай Русі’ (ТСБМ). с. 81

Кмін ’кмен’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Жыв. сл., Сцяшк., Сержп. Грам., Дэмб. 1, Янк. III, Юрч., Мядзв.). Гл. кмен. с. 81

Кна́йпа ’шынок’ (Сл. паўн.-зах.). с. 81

Кнак ’нясцёртыя новыя (вялікія) грошы’ (Янк. I). с. 81

Кна́цаць ’бегаць за дзяўчатамі’ (Мат. Гом.). с. 82

Кне́біль ’маленькая завостраная палачка, якая служыць для вязкі снапоў’ (Шатал.). с. 82

Кне́гавіца ’птушка кнігаўка’ (Сцяшк.). Гл. кнігаўка, кніга₂. с. 82

Кнегі́нька памянш. да кнегіня (гл.) (Мат. Гом.). с. 82

Кнегі́ня ’дзяўчына (дарослая)’ (Мат. Гом.). Гл. княгіня₂. с. 82

Кне́жыць ’плакаць перад шлюбам (пра нявесту)’ (Кліх). Гл. княгіня₂. с. 82

Кнежо́к памянш. да княж (гл.) (Мат. Гом.). с. 82

Кне́ўка ’птушка кнігаўка’ (Сцяшк.). Гл. кнігаўка, кніга₂. с. 82

Кне́хціцца ’неспакойна ляжаць, варушыцца варочацца, перакочвацца’ (КЭС, лаг.), ’капрызнічаць, плакаць’ (Нар. сл.). с. 82

Кне́я ’лясны гушчар, нетры, пушча’ (Яшк.). с. 82

Кні́бацца ’рухацца, варушыцца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 82

Кні́бель ’невялікая палачка, завостраная з аднаго канца, якая ўжывалася для вязання снапоў’ (Нар. лекс.). с. 82

Кні́біць ’марочыць, дакучаць, назаляць’ (Нас.). с. 82

Кні́га₁ ’друкаванае або рукапіснае выданне ў форме збрашураваных і пераплеценых разам аркушаў з тэкстам’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш.). Укр. книга, рус. книга, ст-рус. кънига ’тс’, ст.-слав. кънига, балг. книга, серб-харв. кььйга, славен. knjiga ’тс’, польск. ksiyga, чэш. kniha, славац. kniha, в.-луж. kniha ’тс’. Запазычанне з усходніх моў не выклікае сумненняў. У якасці крынщы — акад kunukku 'пячатка’, праз арм. knik ’тс'. Гэты шлях запазычання культурных слоў адзначаецца і для іншай праславянскай лексікі (dorga 'тар- говы шлях’, medb ’назва металу’). Іншая версія: цюркская крыніца (ст.-цюрк. kiiintg <кіт. kiien ’світак’). (Агляд версій аб запазычаннях гл. Фасмер, 2, 263; Слаўскі, 3, 272—273.) Разам з тым ужо даўно высоўваліся ппотэзы аб узнікненні слова кніга на славянскай моўнай глебе з тымі або іншымі асаблівасцямі, яны зводзіліся да прасл. къп1ра<2къпъ ’пень’. Параўн. з пункту логляду семантыкі лац. codex ’пень'>codex ’рукапіс, кніга’. Ініпая інавацыя ад таго ж кораня — прасл къпе́)а (гл. кнея) (агляд гэтых версій там жа, параўн. у апо шнія гады Атрэмбскі WS, 12, 75—76; Шустэр-Шэўц, Z1S1, 16, 50 51). Асноўпая цяжкасць тлумачэння k'bnigack'bn-i.ga — адсутнасць надзейных прыкладаў словаўтварэння з iga. Прасл. veriga, якое прыводзяць Атрэмбскі і Шустэр-Шэўц, утворана ад дзеяслова verti і да таго ж узыходзінь да *veryga (SP, 1, 66). Іншыя прыклады або зусім не маюць этымалогіі, або таксама ўзыходзяць да ўтварэнняў з -yga. с. 82

Kніга₂ ’кнігаўка’ (Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., Нар. лекс., Нар. словатв., Серб., Маш., Янк. III, Дразд.). с. 83

Кніга́р ’прадавец кніг’ (Др.-Падб.). Гл. кніга₁. с. 83

Кніга́рня ’кніжная лаўка’ (ТСБМ, Бяльк., Гарэц.). Гл. кніга₁. с. 83

Кні́гаўка ’кнігаўка, птушка сямейства сяўцоў’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Шат.). Гл. кніга₂. с. 83

Кні́гі ’аддзел страўніка буйной рагатай жывёлы’ (3 нар. сл., Нар. сл., Нар. словатв.), ’страўнік і кішкі жывёлы, пры гатаваныя для ежы’ (Шн., Нік. Очерки, Малчанава, Мат. культ.). с. 83

Кнігікуўка ’кнігаўка’ (Нар. сл.). с. 84

Кні́жка₁ ’маленькая кніга’ (ТСБМ, Шат., Сл. паўн.-зах., Бяльк.). Гл. кніга. с. 84

Кні́жка₂ ’аддзел страўніка жвачных жывёл’ (ТСБМ). Гл. кнігі. с. 84

Кні́жнік ’кніжная паліца’ (Сцяшк. Сл.). Гл. кніга₁. с. 84

Кні́жніца ’бібліятэка’ (Др.-Падб., Гарэц.). Гл. кніга₁. с. 84

Кні́жыць ’капрызіць, плакаць, вішчаць’ (Сл. паўн.-зах.). Да кніга₂ (гл.) с. 84

Кніжэ́ць ’кішэць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 84

Кнізе́ць ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кніжэць. с. 84

Кні́каць ’кланяцца прысядаючы’ (Нас.). с. 84

Кні́паць ’вязаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 84

Кні́пель ’падгерац, жалезны крук, які прыцягвае шворан да трайні’ (Нар. словатв.). Гл. кнібель. с. 84

Кні́пці ’кіпці, клешні, пазногці’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк. Сл.). с. 84

Кні́цець ’балець, ныць, свярбець’, ’карцець, хацець’, ’кусаць, бегаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 84

Кно́йсаць ’трэсці, рваць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 84

Кно́пка ’запінка, род цвічка з круглай шырокай плешкай’. с. 84

Кно́раз ’самец свінні, кныр’ (ТСБМ, Нас., ТС, Сл. паўн.-зах., Жд. 2. Бяльк., Сержп. Грам., Мядзв., ДАБМ, Грыг., Гарэц., Янк. ІІ). с. 84

Кнот ’спецыяльная стужка або скручаная ніць, якая служыць для гарэння ў газавай лямпе, свечцы’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Нік. Няч., Бяльк., Нік. Очерки, Гарэц., Грыг., Мат. AC). с. 85

Кно́хці ’кіпцюры, пазногці’ (Мал.). Да ногаць (гл.). с. 85

Кнува́ць ’ныць, плакаць’ (Бяльк.). с. 85

Кнур ’кныр’ (Нас., Мат. Гом., Яруш., Сл. паўн.-зах., ТС, Нар. сл., Бяльк., Сцяшк., Бір.). Гл. кныр. с. 85

Кнут ’пуга’ (Сл. паўн.-зах., Яруш., Бяльк., Сняшк.). с. 85

Кны́бель ’прылада для звязвання спапоў’. с. 85

Кны́каць ’перажываць, саромецца’ (Сцяшк. Сл.). с. 85

Кны́пель ’кароткая палка для закручвання гужвы ў плыце’ (ТС, Ян., 3 нар. сл., Жыв. сл., Сцяц., Сл. паўн.-зах.). с. 85

Кны́пень ’завостраная палачка’ (3 нар. сл.). Да кныпель (гл.). с. 85

Кны́паць ’кульгаць, ісці павольна’ (Нас.). с. 85

Кны́пус ’той, каго прырода абдзяліла ростам’ (Нар. лекс.). с. 85

Кныр ’самец свінні, якога пакінулі на племя’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., ТС, Шат., КЭС, лаг., Жыв. сл., Нік. Напоў., Сцяшк., Сержп. Грам., Кліх, ДАБМ, Янк. I—II). с. 85

Кны́рыць ’выглядаць, вышукваць’ (Нар. сл., Нар. лекс.). Да кныр (гл.). с. 86

Кны́саць ’варочаць, рыць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 86

Кнытава́ць ’збіваць жардзінкай жалуды’ (ТС). Да кнут (гл.). с. 86

Кныч ’пірог’ (Шн.). Гл. кныш₃. с. 86

Кны́чыць ’поўзаць, кусаць’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кніцець. с. 86

Кныш₁ ’нізкарослы чалавек’ (Нар. сл.). Гл кныш₃. с. 86

Кныш₂ ’шышка, сухі выраст па краях булкі хлеба’ (Нар. словатв.). Гл. кныш₃. с. 86

Кныш₃ ’пірог, які ядуць на дзяды’ (Кольб.). с. 86

Кнэ́блі ’ціскі’ (Сл. паўн.-зах., 3 нар. сл.). Гл. кнебіль. с. 86

Кнэ́бэль ’завала’; «двэры на кнэбэль замыкаліся» (Сл. паўн.-зах.). Гл. кнебіль. с. 86

Кнэ́мбіць ’мучыць, біць’ (Сцяшк. Сл.). с. 86

Кню́па ’ганарыстая жанчына з характарам’ (Нар. лекс.). с. 86

Кнюпцюры́ ’кіпцюры’ (Сцяшк.). с. 86

Кню́ха ’жывот’ (Нар. лекс.), ’тоўсты чалавек’ (Мат. Гом ). с. 86

Кнюха́ты ’брухаты’ (ТС). Гл кнюха. с. 86

Кня́ваць₁ ’мяўкаць’, ’прасіць, прыставаць’ (Сл. паўн.-зах., ДАМБ). с. 86

Кня́ваць₂ ’ледзь ісці, ледзь жыць’ (Шат.) Да кляваць (гл.). с. 86

Кня́гаць ’канькаць, выпрошваць’ (Нар. сл., Сл. паўн.-зах.). Гл. княваць₁. с. 87

Княгі́ня₁ ’жонка князя’ (ТСБМ). с. 87

Княгі́ня₂ ’нявеста’ (ТСБМ, Нар. словатв., 3 нар. сл., Сержп. Грам., Яруш., Хрэст. дыял., Шн., Гарэц., Грыг.). Гл княгіня₁. с. 87

Княжы́на ’дружка’ (Мат. Гом.). Гл. князь₂. с. 87

Кня́жыч ’Месяц, нябеснае свяціла’ (Hap. сл.). Да князь₁ (гл.). с. 87

Князь₁ ’правадыр войска і правіцель вобласці ў феадальнай Русі’ (ТСБМ, Яруш.). с. 87

Князь₂ ’малады, жаніх’ (Нас., Яруш., Грыг., Гарэц., Нар. лекс., 3 нар. сл., Маш., Сержп. Грам.), ’дружка’ (Кольб.). Гл. князь₁. с. 87

Ко́барам ’кулём’ (Жд. 2). Гл. кубарам. с. 87

Ко́бачка ’пад лыжачкай, ямачка’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кебка. с. 87

Ко́бза₂ ’злы чалавек’ (Мат. Гом.), ’тоўстая сытая істота’ (ТС). с. 87

Ко́бза₃ ’музычны інструмент’ (ТСБМ, Нас.). с. 87

Ко́бзаць ’пэцкаць’ (Жыв. сл.). с. 88

Ко́бка₁ ’яма’ (Сцяшк. Сл.). Гл. кобачка. с. 88

Ко́бка₂ ’нізкая, прысадзістая, моцная дзяўчынка’ (Янк. IІІ). с. 88

Ко́блік ’пячкур’ (Крыв., Сл. паўн.-зах.). с. 88

Ко́ванка ’конаўка’ (Мат. Гом., ТС). Гл. конаўка. с. 88

Ко́варат₁ ’калаўрот’ (Нар. словатв.). Гл. калаўрот. с. 88

Ко́варат₂ ’асвер, саха ў студні, вага ў студні’, ’вароты ў плоце, вясковыя весніцы’, ’ствол дрэва з суком, да якога прыбіваюцца дошкі варот’ (Сл. паўн.-зах., Нар. сл., 3 нар. сл., Сцяшк., Бяльк.). Гл. коварат₁. с. 88

Ко́варацень ’асвер, саха ў студні’ (Федар.). Гл. коварат₂. с. 88

Ко́вардам ’з вялікім высілкам’ (Федар. рук.). Да коваротам. Гл. коварат₂. с. 88

Ко́ваць ’мітусіцца’ (Мат. Гом.). с. 88

Ко́ведар ’вочап у студні’ (Нар. сл.). с. 88

Ко́влак ’звяглівы чалавек’ (Нар. лекс.). с. 88

Ко́вы ’аковы’ (ТСБМ, Яруш.). Да каваць (гл.). с. 88

Ко́ган ’драўляная міска’ (Мат. Гом.). Да каган. Гл. каганец. с. 88

Ко́гці ’кіпцюры’ (Сл. паўн.-зах.). с. 89

Кодла ’дом, сяліба’, ’сям`я, род’ (ТСБМ, ТС, Ян., Мат. Гом., Жыв. сл., Яшк., Яўс., 3 нар. сл., Бяльк.). с. 89

Ко́дра ’гунька’ (Мат. Гом.) Да коўдра (гл.). с. 89

Ко́дым ’заядлы курэц’ (Нар. лекс.). с. 89

Ко́жа ’скура’ (Сл. паўн.-зах., Ян., ТС, Бяльк.). с. 89

Ко́жан ’кожны’ (Нас., Жыв. сл., КЭС, лаг.). Гл. кожны. с. 89

Ко́жны ’кожны’ (ТСБМ, Бяльк., Нік. Очерки). с. 89

Ко́жур ’безрукаўка з аўчын’ (Сцяшк. Сл.). Да кожа (гл.). с. 89

Ко́зарыца ’сухая трава’ (Сцяшк. Сл.). Да каза₂₅ ці каза₂₆. с. 89

Ко́зачка ’невялікая лавачка пад ногі’ (Жд. 2). Гл. каза₁₁. с. 89

Ко́зка₁ ’трыножак’, ’сажань’ (Мат. Гом.). Гл. каза₁₇. с. 89

Ко́зка₃ ’грыб саркадон чарапічны’ (ТС) Гл. каза₆. с. 90

Ко́злік₁ ’умацаванне саламянай страхі’ (Мат. Гом., Хар.). с. 90

Ко́злік₂ ’конік’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. казёл₁₂. с. 90

Ко́злікі₂ ’заплеценыя валасы’ (Ян.). с. 90

Ко́злы ’азярод’ (Мат. Гом.), ’прыстасаванне для пілавання дроў’ (ТСБМ), ’апора ў выглядзе перакрыжаваных слупкоў’ (Сл. паўн.-зах.). с. 90

Ко́зны ’гульня’ (Нар. словатв.). У Нар. словатв. (261) гаворыцца аб тым, што «У козны гулялі, як з бежанства прыехалі», а таксама: «...гуляць «у козны» тое, што і «ў бабкі». с. 90

Ко́зуб ’карзіна’ (Мат. Гом.), ’кубачак (з кары асіны для ягад)’ (Сцяц.). с. 90

Ко́зыр ’карта той масці, якая лічыцца старшай і б`е любую карту другіх масцей’ (ТСБМ). с. 90

Ко́зыт ’адчуванне лёгкага нервовага раздражнення, якое выклікаецца дотыкам да скуры’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах ). Гл. казытаць. с. 90

Ко́зыткі ’козыт’ (Нар. словатв.). Гл. козыт. с. 90

Ко́йка₁ ’ложак’ (Бяльк., Сцяшк.). с. 90

Ко́йка₂ ’кош або лодка з дзіркамі ў дне для перавозкі свежай рыбы’ (ТС). Да койка₁. с. 90

Ко́йкнуць ’памерці’ (Сняшк. Сл.). с. 90

Ко́ймачка ’шлячок’ (Мат. Гом.). Гл. кайма. с. 91

Ко́йнік ’паліца’ (Сцяшк. Сл.). с. 91

Ко́йрачка ’ляўша’ (Сл. паўн.-зах.). с. 91

Кок ’падзыўны або трывожны кліч пеўня’ (Hap. лекс.). с. 91

Ко́ка ’яйцо’ (ТСБМ, Нар. лекс., Бяльк., Шат., Сцяшк., Мат. Гом.). с. 91

Ко́кань ’ногаць’ (Мат. Гом.). Гл. кокаць. с. 91

Ко́кат ’тоўсты сук у вілаватым дрэве’ (Сл. паўн.-зах., Мат. Гом.), ’грэбень у пеўня’ (Мат. Гом.). Гл. кокаць. с. 91

Ко́каць ’кіпцюр, ногаць’ (Мат. Гом., Яруш.) «Сам з кокаць, а барада з локаць» (Нас., Мат. Маг), ’сустаў пальца’ (Федар. рук.). Гл. кокат. с. 91

Ко́кашкі: на кокашках ’на кукішках’ (Федар. рук.). Гл. кукішкі. с. 91

Ко́кашы ’ногі’ (Жыв. сл.). Гл. кокашкі. с. 91

Ко́кідам ’подкідам’ (3 нар. сл.). Да кідаць (гл.). с. 91

Ко́кнуць ’памерці, забіцца’ (Сл. паўн.-зах.), ’ударыць, стукнуць’ (ТСБМ, Нар. сл.). Гл. койкнуць. с. 91

Кокс ’від цвёрдага паліва з каменнага вугалю або торфу’ (ТСБМ, Яруш.). с. 91

Ко́кыт ’кіпцюр’ (Бяльк.). Гл. кокат. с. 91

Кол ’палка, шост з завостраным канцом’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах., Сержп., Сцяшк., Яруш., Бір., Нар. сл., Бяльк., Нар. лекс., Сержп. Пр.), ’гульня’ (Нар. словатв.). с. 91

Ко́ла₁ ’круг’ (ТСБМ, Яшк., Яруш., Сержп. Пр.). с. 91

Ко́ла₂ ’круг, які круціцца на восі і забяспечвае рух сродкаў перамяшчэння’ (ТСБМ, Нас., Шат., Рам., Яруш., П. С., Сержп. Пр.). Гл. кола₁. с. 92

Ко́лаварат ’свердзел’ (Мат. Гом.). Гл. калаворат. с. 92

Ко́лавараты ’вароты ў канцы вёскі’ (Бяльк., Нас. Доп.). Гл. калаварот. с. 92

Ко́ламазь ’мазь для калёс’ (Жыв. сл., ТС, Сл. паўн.-зах., Мат. Maг.). Гл. кола₂. с. 92

Ко́лас ’суквецце злакаў, суквецце з пладамі, насеннем гэтых раслін’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах., Ян., Яруш., Бяльк., Сцяшк., Сержп. Грам.). с. 92

Ко́лат ’доўгі кій з перакладзінай на адным канцы, якім заганяюць рыбу ў сетку ці нерат’ (Нар. сл., Мат. Гом., Мат. Маг., Бяльк.). Да калаціць (гл.). с. 92

Ко́лба ’шарападобная або канічная шкляная пасудзіна’ (ТСБМ). с. 92

Ко́лдра ’коўдра’ (Нас., Нік. Очерки). Гл. коўдра. с. 92

Ко́лева ’мядовая сыта і пакрышаныя туды абаранкі або булка’ (Кос.). с. 92

Ко́лер ’афарбоўка’ (ТСБМ, Нас., Сержп. Пр.), ’гатунак, смак’ (Бяльк.). с. 92

Ко́лесцік ’спадніца з даматканага палатна’ (Сл. паўн.- зах.). с. 92

Ко́лечка: на колечках ’на кукішках’ (ТС). Гл. колешкі. с. 92

Ко́лечы - «хто-колечы, што-колечы» (ТСБМ). Гл. каліколечы. с. 93

Ко́лешкі ’каленкі’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. калена. с. 93

Ко́лікі₁ ’рэзкі, востры боль, рэзь у жываце, баку’ (ТСБМ, Нас.). с. 93

Ко́лікі₂ ’калаццё’ (Сцяшк.). Да калоць (гл.). с. 93

Ко́лісь ’калісьці’ (ТСБМ, Нас., Сл. паўн.-зах., ТС, Сцяшк., Сержп., 3 нар. сл., Сержп. Грам., Сержп. Пр.). Гл. калісь. с. 93

Ко́ліца ’аколіца, вуліца’ (Бяльк., Мат. Маг.). Да аколіца (гл.). с. 93

Ко́лія ’каляя’ (Жд. 3). Гл. калявіна. с. 93

Ко́лмык ’кучаравы чалавек’ (Нар. лекс.). Гл. калмык і калматы. с. 93

Ко́льба₁ ’вал з ручкай, пры дапамозе якога дастаюць ваду са студні’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Мат Гом.). с. 93

Ко́льба₂ ’свердзел’ (ТС). Гл. кольба₁. с. 93

Ко́лька ’колькі’ (Шат., ТС, Жд. 3). Гл. колькі. с. 93

Ко́лькі ’тс’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Бяльк., ТС, Ян.). с. 93

Ко́лязно ’колькі’ (Сцяшк. Сл.). с. 93

Ком₁ ’круглаваты зацвярдзелы кавалак рыхлага рэчыва’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Ян., Нар. лекс., Яшк., Яруш.). с. 93

Ком₂ ’бульбяная каша, камы’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Сл., Жыв сл., 3 нар. сл.). Гл. ком₁. с. 94

Ко́мбіца ’вяровачка, на якой трымаецца ў раўнавазе бязмен’ (Бяльк.). Гл. компіца. с. 94

Ко́мель ’дзяркач’ (Ян.). Гл. камель. с. 94

Ко́мельгом ’хутка, вельмі хутка’ (Нас.). Гл. ком і мяльком. с. 94

Ко́мжа ’доўгае з шырокімі рукавамі адзенне рэлігійнага культу’ (Сл. паўн.-зах.). с. 94

Ко́мікі ’бульбянае пюрэ’ (Мат. Гом.). Да ком₂. с. 94

Ко́мін ’труба для адводу дыму з печы’ (ТСБМ, Нас., Шат., КЭС, лаг., Сл. паўн.-зах., ТС, Хар., Сержп. Пр., Бір., Бяльк., Сержп. Грам., Сцяшк., П. С.). с. 94

Ко́мкаць₁ ’камячыць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.) Гл ком₁. с. 94

Ко́мкаць₂ ’прагна есці булку, пірог’ (Нар. лекс., Сержп. Грам.). Гл. комшыць, комсаць. с. 94

Ко́млата ’пакой’ (Ян.). Гл. комната. с. 94

Ко́мля ’рыбалоўная снасць’ (Сцяшк. Сл., 3 нар. сл., Сл. паўн.-зах., ТС, Мат. Гом.). Гл. кломля. с. 94

Ко́мната ’пакой’ (Сл. паўн.-зах., Бяльк., Сцяшк.). с. 94

Ко́мпас ’прыбор для вызначэння напрамкаў свету’ (ТСБМ). с. 94

Ко́мпель ’купальня’ (Сл. паўн.-зах.). с. 94

Ко́мпіца ’прывязь, з дапамогай якой прымацоўваецца біч да ручкі цэпа’ (ДАБМ). с. 94

Ко́мпут ’агульны лік’ (Нас.). с. 95

Ко́мсаць ’комкаць’ (ТС). Да комкаць₁ (гл.). с. 95

Ко́мчаць ’комкаць’ (ТС). Да комкаць₁ (гл.). с. 95

Ко́мчыць ’тс’ (Нас., Жд. 2, Жыв. сл.). Гл. комкаць₁. с. 95

Ко́мша ’маруда’ (Нар. словатв.). с. 95

Ко́мшаны ’мяты, цёрты’. Гл. комшыць. с. 95

Ко́мшыць ’прагна есці булку, пірог’ (Нар. лекс.), ’жаваць’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. комсаць. с. 95

Ко́мы ’камы, камякі́ (Бяльк.). Гл. ком₁. с. 95

Кон₁ ’месца, дзе ставяцца фігуры, якія трэба выбіваць (пры гульні ў гарадкі і г. д.)’ (ТСБМ), ’галоўнае месца дзеяння на пляцоўцы, на якім стаяць удзельнікі гульні’ (Нар. словатв.). Гл. кон₃. с. 95

Кон₂ ’гульня ў мяч’ (Ян.). Гл. кон₁. с. 95

Конавя́зь ’слуп, да якога прывязваюць коней’ (ТСБМ). с. 95

Ко́наўка ’пасудзіна з ручкай для піцця’ (ТСБМ, Нас., ТС, Бяльк., Сл паўн.-зах., Шат., Сцяшк., Сержп. Пр., Сержп. Грам., Яруш., Нар. сл., П. С., Жыв. сл.). с. 95

Ко́ндра ’саматканая коўдра’ (Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.). Гл. коўдра. с. 96

Ко́нік₁ ’конік, насякомае, якое скача і стракоча крыламі’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Яруш., Сержп. Пр.), ’страказа’ (ТС), ’цвыркун’ (Ян., Сцяшк.). Гл. конь. с. 96

Ко́нік₂ ’вільчык’ (Мат. Гом., ТС). Гл. конь₁. с. 96

Ко́нік₃ ’варэнік’ (Мат. Гом., Ян.). Гл. комікі і ком₂. с. 96

Ко́нікі₁ ’дзіцячая гульня’ (ТСБМ, Hap. словатв.). Гл. конь₁. с. 96

Ко́нікі₂ ’жарты’ (Ян.). Гл. конікі₁. с. 96

Ко́нкуль ’куколь’ (Сл. паўн.-зах.). с. 96

Ко́нпус ’компас’ (Бяльк.). Гл. компас. с. 96

Ко́нскае шча́ўе ’шчаўе дамашняе, Rumex domestіcus Hartm crispus L.’ (Kic.). Да конь₁ (гл.). с. 96

Ко́нская лу́па ’свінуха тонкая (назва грыба)’ (Жыв. сл.). Гл. лупіць. с. 96

Ко́нская пу́чча ’конскі шчавель, Rumex crispus’ (Бяльк.). Гл. пучча. с. 96

Ко́нская раго́жа ’касач жоўты, Iris pseudacorus L.’ (Hap. лекс.). Да конь₁ (гл.). с. 96

Ко́нская цыбу́ля ’страўнік’ (Шат., Бір.). Да конь₁ (гл.). с. 96

Ко́нскі ’вялікі, больш за свае звычайныя памеры’ (Жыв. Сл.). Гл. конь₁. с. 96

Ко́нскі во́ўк ’вялікі сівы воўк, ростам з жарабца’ (Жд. 3). Гл. конскі. с. 96

Ко́нцам ’абавязкова’ (КЭС, лаг.). Гл. канец. с. 96

Ко́нча ’тс’ (ТСБМ, Нас., ТС, Бяльк., Сцяшк., Жыв. сл., Жд. 2). Гл. канец. с. 96

Конь₁ ’буйная свойская аднакапытная жывёліна’ (ТСБМ, Нас., ТС, Сл. паўн.-зах., Яруш., Сцяшк.), ’здаровы высокі мужчына’ (Мат. Маг.). с. 96

Конь₂ ’слуп, драўляная апора’ (Хар., Нік. Очерки). Гл. конь₁. с. 97

Ко́нюх₁ ’воўк, які нападае на коней’ (Сцяшк. Сл.). Гл. конь₁. с. 97

Ко́нюх₂ ’конюх, даглядчык коней’ (ТСБМ, Нас.). Гл. конь₁. с. 97

Ко́нюх₃ ’каня (птушка)’ (Бяльк.). с. 97

Ко́нязь ’драўляны слуп’ (Яшк.). Да конавязь ’слуп, да якога прывязваюць коней’ (гл.). с. 97

Ко́панік ’полаз з дрэва, выкапанага з коранем’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.). Гл. капань. с. 97

Ко́панка ’кар`ер, сажалка’ (ТСБМ, Шат., Нар. лекс., ТС, Сл. паўн.-зах., Яшк.). Гл. капаць. с. 97

Ко́панкі ’драўляныя начоўкі’ (Сцяшк. Сл.). Да копанка (гл.). с. 97

Ко́пань₁ ’копанка’ (Яшк., Сл. паўн.-зах., Яўс., Мат. Маг.). Гл. капаць. с. 97

Ко́пань₂ ’тарфянік’ (Сцяшк. Сл.). Да капаць (гл.). с. 97

Ко́пачка ’матыка з некалькімі зубамі для капання бульбы’ (Жыв. сл., Сл. паўн.-зах.). Да капаць (гл.). с. 97

Ко́пішча₁ ’каменная гара ў выглядзе велізарнага кургана’ (Шпіл.). Да капец (гл.). с. 97

Ко́пішча₂ ’яўрэйскія могілкі’ (Нас., Яшк.). Гл. капаць. с. 97

Ко́пішча₃ ’месца, дзе ў XVI ст. сяляне вялі следства і рабілі суд, на які збіраліся баяры і шляхта з розных аколіц на мілю ў акружнасці’ (Яшк.). Гл. копішча₁. с. 97

Ко́пка ’пячурка, дзе сушаць рэчы, дзе захоўвалі жар’ (ТС, Мат. Гом., Жыв. сл., Нар. словатв., Жд. 3, КЭС, лаг., Хар., Сл. паўн.-зах.). Гл. капка. с. 97

Ко́пнуць₁ ’пабегчы’ (Мат. Гом.), ’прапасці’ (Сцяшк. Сл.). Гл. капнуць. с. 98

Ко́пнуць₂ ’забіць’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. капнуць. с. 98

Ко́ппала ’курапатка’ (Мат. Гом.). с. 98

Ко́псаўка ’маруда’ (Нар. лекс.). Гл. копсацца. с. 98

Ко́псацца ’замучыцца, нахадзіцца за дзень’ (Нар. лекс.). Гл. капашыцца. с. 98

Ко́пта ’кофта’ (Нас.). Гл. кофта, кохта. с. 98

Ко́птур: з коптурам, коптарам ’вышэй краёў’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Сцяшк. Сл., Мат. Гом., Мат. Маг., Жд. 2, КЭС, лаг., 3 нар. сл., Бяльк., Сержп. Пр., Нік. Очерки). Гл. каптур. с. 98

Ко́пустка ’лапатачка для размешвання цеста’ (3 нар. сл., Бір.). с. 98

Ко́пчык₁ ’хвасцец’ (Мат. Гом.) Да капец (гл.). с. 98

Ко́пчык₂ ’пограб’ (Мат. Гом.). Да капец (гл.). с. 98

Ко́пчык₃ ’яечня’ (Мат. Гом.). 3 ілюстрацыі (там жа, 242): «Есць яечня разбалтана, а есць копчык» с. 98

Ко́пчышча ’месца, дзе згружаюць сена для стога’ (Сцяшк. Сл.). Да копка (гл. капа). с. 98

Копша₁ ’капун, маларухавы, павольны ў рухах чалавек’ (ТС), ’лянівая жанчына’ (Мат. Гом.). Гл. капацца. с. 98

Копша₂ ’далакоп, магільны дух’ (Нас., Яруш.) Да капаць (гл.). с. 98

Ко́пысць ’лапатачка для размешвання кашы’ (Крачк). с. 98

Ко́пынь ’капанка, крыніца, капаная сажалка’ (Бяльк.). Гл. капаць. Да копань. с. 98

Кор ’адзёр’ (Сл. паўн.-зах.). с. 98

Ко́раб ’пасудзіна, сплеценая з лубу, саломы і пад.’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Нар. лекс., КЭС, лаг., Бяльк., Нар. сл., 3 нар. сл.), корабам стаць ’павялічыцца, расшырыцца (пра галаву) (Жыв. сл.), поўны кораб, сем корабаў, як з кораба ’у вялікай колькасці’ (ТСБМ). с. 98

Ко́рак₁ ’вонкавы адмерлы слой кары’ (ТСБМ). с. 99

Ко́рак₂ ’каблук’ (Мат. Гом.), ’абцас’ (Бяльк., Нас.). с. 99

Ко́рак₃ ’корак, затычка’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Сцяшк., ТС). с. 99

Ко́рань₁ ’падземная частка расліны’ (ТСБМ, Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., Сцяшк.), ’настой з кораня’ (Сл. паўн.-зах.). с. 99

Ко́рань₂ ’сядзіба’ (Мат. Гом., Яшк). Да корань₁ (гл.). с. 99

Ко́рань₃ ’калодачны вулей’ (Сл. паўн.-зах., 3 нар. сл.). с. 99

Ко́рба₁ ’ручка, якой прыводзяць у рух што-небудзь’ (ТСБМ, Нар. словатв.). с. 99

Ко́рба₂ ’прылада ў студні’ (Жд. 2). с. 99

Корг ’надводны або падводны камень’ (Яшк.). с. 99

Ко́рга ’старая жанчына’ (Нас., 3 нар. сл.). с. 100

Корж ’прэснае, сухое печыва з мукі’ (ТСБМ, Нас., ТС, Сл. паўн.-зах.). с. 100

Корм ’ежа жывёлы’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Бяльк., Сцяшк., Сержп. Пр., Яруш.). с. 100

Ко́рмнік ’кормны кабан’ (ТСБМ, ТС, 3 нар. сл., Шат, Нар. лекс., Жд. 2). с. 100

Ко́рмны ’якога кормяць на забой, адкормлены’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., 3 нар. сл.). Гл. кормнік, корм. с. 100

Ко́рнік ’адказны за плыт у караване, гонцы’ с. 101

Ко́рпацца ’капацца, калупацца’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах., Жд. 3, Жыв. сл., Сцяшк., Мат. Гом.). с. 101

Корт₁ ’грубая фабрычная тканіна’ (ТСБМ, Сцяшк.). с. 101

Корт₂ ’пляцоўка для гульні ў тэніс’ (ТСБМ). с. 101

Ко́рушка ’невялікая прамысловая рыба атрада селядцовападобных’ (ТСБМ). с. 101

Корх ’мера даўжыні на шырыню далоні, кулак’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Мат. Гом., ТС, Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., ЭШ). с. 101

Ко́рхва ’кошык, карзіна’ (Мат. Маг.). Да корх (гл.). с. 101

Ко́рцік ’халодная колючая зброя, кінжал’ (ТСБМ). с. 101

Корць ’ахвота, імкненне’ (Сцяшк. Сл.). Гл. карцець. с. 101

Корч ’пень, вывернуты з зямлі з карэннем’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. паўн.-зах., Сержп. Ск., Жыв. сл., Яруш., Нар. лекс., Сцяшк., КЭС, лаг., 3 нар. сл., Яшк.). с. 101

Ко́рчыцца ’курчыцца’ (ТСБМ, ТС, Сержп. Пр.). Гл. курчыцца. с. 102

Ко́ршак ’ястраб, каршун’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах., Ян., Сержп. Грам., Сержп. Пр., Бяльк.). Гл. каршун. с. 102

Ко́слаўка ’пасма мятага льну’ (Сцяшк. Сл.). Да космаўка. Гл. космы. с. 102

Ко́смы ’пасмы валасоў’ (ТСБМ, Нік. Напоў., Яруш., Мат. Гом.). с. 102

Ко́стачка ’лёска’ (Мат. Гом.). Да косць (гл.). с. 102

Косць ’частка шкілета’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах., 3 нар. сл., Нар. словатв., Яруш., КЭС, лаг.). с. 103

Кось-кось ’падзыванне коней’ (ТСБМ, ТС, Нар. лекс., Бяльк., 3 нар. сл.). Гл. кося-кося і кося. с. 103

Ко́ся-ко́ся ’падзыванне коней’ (Ян., 3 нар. сл.). Гл. кося. с. 103

Ко́ся ’ласкальная назва каня’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., ТС, Яруш., Бяльк.). с. 103

Кот₁ ’самец кошкі’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах., Жд. 2, Бяльк., Сцяшк., Сержп. Пр.). с. 103

Кот₂ ’народная назва грыба (пеўнік стракаты)’ (Жыв. сл.). Да кот₁ (гл.) с. 103

Кот₃ : котам скаціцца ’адубеўшы, скарчанеўшы’. Да каціць (гл.). с. 103

Ко́тачкі ’прадаўгаватыя брускі, на якія падвешваюцца ніты ў кроснах’ (Сцяшк.). Гл. каты. с. 103

Ко́тва ’месца, дзе на вялікдзень качалі яйкі’ (Нар. сл.). Да катаць (гл ). с. 103

Ко́тка ’кошка’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Жд. 2, КЭС, лаг., Нік. Очерки, Сцяшк.). Гл. кот. с. 104

Ко́ткі₁ ’канюшына пашавая’ (Нар. лекс.) Да кот₁. Гл. коцікі, коцы. с. 104

Ко́ткі₂ ’матавіла’ (Сцяшк.). Да кот₃ (гл.). с. 104

Ко́тла ’бярлога’ (Сержп. Грам.), ’род’ (Сержп. Ск.). с. 104

Ко́тлік ’від гэбля’ (Жыв. сл.). Да каціць (гл.). с. 104

Ко́тлішча ’месца жыхарства, сяліба’, ’род, сям`я’ (ТСБМ, Яшк., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.), ’выкачанае месца’ (Шат., Ян.), ’адкрытае бяздонне на балоце’ (ТС). с. 104

Ко́тная ’цяжарная (пра авечку, казу)’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах.). Гл. каціцца. с. 104

Коў-коў ’падзыўное слова для свіней’. с. 104

Коўб₁ ’невялічкая рачная рыба’ (Нар. лекс.). с. 104

Коўб₂ ’свіны страўнік’ (Нар. словатв., Нар. лекс.), ’страўнік у жывёл’ (Мат. Гом.). с. 104

Коўб₃ ’вузел валасоў, закручаных на патыліцы’ (Мат. Гом.). с. 104

Ко́ўдра ’пасцельная рэч, якою накрываюцца’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах., Шат., Касп., Бяльк., Шпіл., Нар. словатв., Яруш., Сцяшк., КЭС, лаг., Гарэц., Шпіл.). с. 104

Ко́ўзацца ’катацца па слізкай паверхні’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., ТС, Сл. паўн.-зах., Жд. 3, Бяльк., Федар. Рук., КЭС, лаг., Янк. Мат.). с. 104

Ко́ўзні ’рукавіцы’ (Мат. Гом., Маш.). Да коўзацца? (гл.). с. 105

Ко́ўка₁ ’дзеянне паводле дзеяслова каваць' (ТСБМ) (гл. каваць). с. 105

Ко́ўка₂ ’доўгі шост з патаўшчэннем на канцы’ (Сл. паўн.- зах.). с. 105

Коўп₁ ’страўнік у жывёл, птушак’ (Нар. сл., Сл. паўн.-зах.). Да коўп₂ (гл.). с. 105

Коўп₂ : з коўпам ’з верхам’ (Федар.). с. 105

Ко́ўраты ’вароты’ (Мат. Maг., Бяльк., Юрч.). с. 105

Ко́ўтаб ’мелкае азярцо на лузе’ (Яшк.). с. 105

Ко́ўтун₁ ’каўтун’ (Мат. Гом.). Гл. каўтун. с. 105

Ко́ўтун₂ ’губа’ (Мат. Гом.). Да коўтун₁ (гл.). с. 105

Коўх ’удар кулаком’ (Нас.). Да корх (гл.). с. 105

Ко́ўцеб ’возера’ (Мат. Гом.). Гл. коўтаб. с. 105

Коўць ’глыток’ (ТС, Мат. Гом., Жыв. сл., Янк. I). Гл. каўтаць. с. 105

Ко́ўча₁ ’штосьці нязграбнае, бясформеннае’ (ТС). Да коўчаць (гл.). с. 105

Ко́ўча₂ ’пакручаная траста льну’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. каўча₁. Да коўчаць (гл.). с. 105

Ко́ўчала ’бессаромны, балбатун’ (Нар. лекс.). Гл. коўчаць. с. 105

Ко́ўчаць ’мяць, жаваць’ (Мат. Гом., Жыв. сл., Янк. III). Гл. коўча₁. с. 105

Коўш ’шырокая круглая пасудзіна з ручкай для зачэрпвання вадкасці’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Мат. Гом., ТС, Жд. 2, Яруш., 3 нар. сл., Бяльк., Маш., Федар. Рук., Чудов., КЭС, лаг., Сл. паўн.-зах.). с. 105

Ко́ўшык ’Малая Мядзведзіца’ (Мат. Гом.). Да коўш (гл.). с. 106

Ко́фе ’трапічнае дрэва або куст сямейства марэнавых’, ’насенне гэтага дрэва’, ’напітак, прыгатаваны з гэтага насення’ с. 106

Ко́фта ’верхняе кароткае жаночае адзенне’ (ТСБМ). с. 106

Кох ’пра квактанне’ (Нар. лекс., Янк. I, Кліх, Мат. Гом., Мядзв.). с. 106

Ко́халь ’коклюш’ (Сл. паўн.-зах., Мат. Гом.). с. 106

Ко́хлік ’коклюш’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., 3 нар. сл., ЭШ, Сцяшк., Бяльк.). Гл. кохаль. с. 106

Ко́хта ’кофта’ (ТС, Ян., Бяльк., Мат. Гом., Сцяшк.). Гл. кофта. с. 106

Коц ’коўдра фабрычнага вырабу’ (Сцяц., Сл. паўн.-зах.), ’коўдра саматканая’ (Нас., Мат. Гом., Ян., Нар. сл., Сцяшк.), ’саламяная коўдра’ (Рам.), ’кілім’ (Грыг.). с. 106

Ко́цікі ’раллёвая канюшына’ (ТС, Сл. паўн.-зах., Hap. Лекс.). с. 106

Ко́цы ’трава, садраная пластом’ (ТС). Да коцікі (гл.). с. 106

Ко́цях ’мурза’ (Клім.). Магчыма, да каўцях. Гл. коўт. с. 106

Коч ’брычка’ (Шпіл., Др.-Падб., Гарэц., Шн.). с. 106

Кош₁ ’плеценая з лазы, карэння і інш. круглая пасудзіна для складання і пераноскі чаго-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Шат., ТС, Сл. паўн.-зах., 3 нар. сл., Бяльк., Сцяшк., КЭС, лаг., Мат. Гом., Яруш.). с. 106

Кош₂ ’Вялікая Мядзведзіца’ (Hap. лекс.). Да коўш. с. 107

Ко́шка₁ ’касільна’ (Маш.). Гл. кошка₂. с. 107

Ко́шка₂ ’прыстасаванне ў выглядзе якара для падымання прадметаў з вады’ (ТСБМ, Нар. словатв., Ян.). Да кошка ’самка ката’. Гл. кот₁. с. 107

Ко́шка₃ ’вілы для гною, бусак’ (Мат. Гом.), ’матыка’ (Мат. Маг.). Гл. кошка₂. с. 107

Ко́шка₄ ’народная назва грыба пеўнік стракаты’ (Жыв. сл.) Гл. кот₂. с. 107

Ко́шкаць ’шукаць яйкі дзікіх птушак’ (ТС, Нар. словатв.), ’капаць, грэбаць’ (Сл. паўн.-зах. Федар. Рук.). Да кешкацца (гл.). с. 107

Ко́шла ’жанчына з недагледжанымі, калматымі валасамі’ (Нар. сл.). Да кашлаты (гл.). с. 107

Ко́шна ’мокра, сыра’ (Сцяшк. Сл.). с. 107

Кошт ’выражаная ў грашах вартасць чаго-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Шат., ТС, Сл. паўн.-зах., Яруш., Бяльк.). с. 107

Ко́шуць ’перхаць’ (Сцяшк.). с. 107

Ко́шчыць ’драпаць зямлю (пра курэй)’ (Жыв. сл.). с. 107

Ко́шык ’від жаночай прычоскі’ (Мат. Гом., Сцяшк.). Да кош (гл.). с. 107

Ко́шычак ’задняя лапка пчалы’ (Мат. Гом.). с. 107

Ко́яцца ’здзекавацца’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк.). с. 107

Кпіць ’насміхацца’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Мядзв., Гарэц., Мал., Грыг., Яруш., КЭС, лаг., Бяльк., Сержп. Грам., Булг.). с. 107

Кра₁ ’шарош, крыгі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 107

Кра₂ ’ікра (жаб`я)’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. ікра₁. с. 108

Краб ’дзесяціногі кароткахвосты рак, пераважна марскі’ (ТСБМ). с. 108

Кра́бкацца ’карабкацца’ (Нас.). Гл. карабкацца. с. 108

Краве́ц₁ ’спецыяліст па шыццю адзення’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., ТС, Сл. паўн.-зах., Бяльк., Мядзв., Грыг., Мал., Сержп. Ск., Сержп. Грам., Шпіл.). с. 108

Краве ́ц₂ ’від рака’ (Дэмб. II, Яшк.). Да кравец₁ (гл.). с. 108

Кра́гі ’скураныя накладныя халявы з зашпількамі’ (ТСБМ), ’скураныя рукавіцы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 108

Крагліца ’труска’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. краголь. с. 108

Краго́ль ’трус’ (Сцяшк. Сл.). с. 108

Крадзе́ж ’тайнае прысвойванне чыёй-небудзь уласнасці’ (ТСБМ, Нас., Касп., Яруш.). Гл. красці. с. 108

Крадко́м ’употай, скрытна’ (ТСБМ). Гл. красці. с. 108

Кра́ец ’акраец, луста, скіба’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц., Бяльк., Мат. Маг.). Гл. краяць. с. 108

Краж ’ланцуг невысокіх гор’ (ТСБМ), ’камель, цурбан’ (Сл. паўн.-зах.). с. 108

Кра́жды ’вяснушкі’ (Сцяшк. Сл.). с. 108

Кражні́к ’сасновы лясок’ (Мат. Maг.). Гл. кражняк. с. 108

Кражня́к ’камель (тоўсты)’ (Мат. Гом.). Гл. краж. с. 108

Краі́на ’мясцовасць, тэрыторыя’ (ТСБМ, Шат., Яшк., Сл. паўн.-зах.). Гл. край₁. с. 108

Край₁ ’канечная лінія, вобласць, мясцовасць’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Яруш., ТС, Кліх, Сл. паўн.-зах., Мал., Ян.), ’бераг’ (Федар.), ’кавалак’ (Грыг.). с. 108

Край₂ ’вельмі’ (Мат. Маг., Яўс., Сцяшк., Юрч.). Гл. край₁. с. 108

Кра́йка ’пояс’ (Нар. лекс., Мат. Maг., ТС, Юрч.). Гл. край₁. с. 108

Кракаві́на ’жабурынне’ (Сл. паўн.-зах., Мядзв.). Гл. крактавінне₂. с. 108

Кракаві́ца ’дрыгва’ (Яшк.). Гл. крактавінне₁. с. 108

Кракадзі́л ’буйны паўзун з тоўстай панцырнай скурай’ (ТСБМ). с. 109

Кракасо́вы ’чырвона-жоўты’ (Сцяшк. Сл.). Гл. кракозавы. с. 109

Кракаці́нне ’жабурынне’ (КЭС, лаг.). Гл. крактавінне₂. с. 109

Кра́каць ’крычаць (звычайна пра качак, варон і некаторых іншых птушак)’ (ТСБМ, Нас., Мат. Гом., ТС, Сл. паўн.-зах., Яруш.). с. 109

Краква ’дзікая качка’ (Нас., Касп.). Гл. кракаць. с. 109

Краке́т ’гульня, у якой драўляныя шары праводзяцца праз драцяныя варотцы ўдарамі драўляных малаткоў’ (ТСБМ). с. 109

Крако́с ’наготкі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 109

Крако́ша ’сіваваронка’ (Дразд.). с. 109

Крактаві́нне₁ ’дрыгва’ (Сцяшк. Сл.). Гл. кракавіца. с. 109

Крактаві́нне₂ ’жабурынне’ (Янк. III, Янук., Сл. паўн.-зах.). с. 109

Кракта́ць ’выдаваць ціхія адрывістыя гукі, падобныя да крэ-крэ (пра жаб)’ (ТСБМ). с. 109

Кра́лі ’бусы’ (Нас., Касп., Сл. паўн.-зах., Бяльк., Нік. Очерки, Мядзв., Мат. Маг., Юрч.). с. 109

Кралі́ца ’труска’ (Сцяшк. Сл., Ян., Мат. Гом.). Гл. кароль₂. с. 109

Кра́ля ’красуня, прыгажуня’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., Жд. 3, Сержп. Ск.), ’дама (карта)’ (Нас., Яруш.). с. 109

Кра́ма₁ ’магазін, лаўка’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Сл. паўн.-зах., Бяльк., Грыг., КЭС, лаг., Мал., Сцяшк., Шпіл., Яшк. IV). с. 110

Кра́ма₂ ’тканіна’ (3 нар. сл., Бір.). Гл. крама₁. с. 110

Крама́ль ’спражка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 110

Крама́р ’прадавец, лавачнік’ (Сл. паўн.-зах., Др.-Падб., Сержп. Ск., Сцяшк.). Гл. крама₁. с. 110

Крама́ч ’нож з паламаным лязом’ (Янк. Мат., КЭС, лаг., Нар. сл.). с. 110

Крамдашы́н ’крэпдэшын’ (Нар. сл., Сцяшк.). Гл. крэпдэшын. с. 110

Крамзла ́ ’храсток’ (Сл. паўн.-зах.). с. 110

Крамзо́лі ’каракулі’ (ТСБМ). Гл. крэмзаць. с. 110

Крамлі́вы ’моцны як крамень’ (Сцяшк.). Гл крэмень. с. 110

Кра́мля ’спражка’ (Ян.). Гл. крамаль. с. 110

Крамо́к ’ножык з кароткім ці паламаным лязом’ (Яўс.). Гл. крамач. с. 110

Крампава́цца ’намагацца’ (3 нар. сл.). с. 110

Крампа́дла ’калочак для звязвання снапоў, кулёў’ (Сл. паўн.-зах.). с. 110

Крампа́лак ’кіёк для звязвання кулёў’ (Сцяшк. Сл.). Гл. крампадла. с. 110

Крамса́ла ’красала’ (Сцяшк. Сл., Мат. Гом.). с. 110

Крамса́ць ’крэмзаць, крамсаць’ (ТСБМ, Яўс., Др.-Падб., Гарэц.). с. 110

Крамяне́ц ’садок’ (Мал., Яшк.). с. 110

Крамяне́ць ’красаць агонь’ (Сержп. Ск.). Гл. крэмень. с. 110

Крамянёвы ’зроблены з крэменю’ (ТСБМ). Гл. крэмень. с. 110

Крамянчу́к ’моцны, здаровы хлапчук’ (ТС). с. 110

Крамя́ны ’пругкі, цвёрды, сакавіты’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Гарэц., Др.-Падб.). с. 111

Кран ’прыстасаванне для выпускання вадкасці або газаў’ (ТСБМ, Яруш.). с. 111

Крана́ць ’датыкацца да чаго-небудзь, чапаць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Гарэц., Мядзв.). с. 111

Крант ’кран’ (Нас., Шат., Касп., Яўс., Др.-Падб., Гарэц.). Да кран (гл.). с. 111

Крап ’дробныя плямкі другога колеру’ (ТСБМ). Гл. крапаць. с. 111

Крапа́к ’чалавек моцнага целаскладу’ (ТСБМ), ’моцнае яйцо’ (Мат. Гом.). Да крэпкі (гл.). с. 111

Крапа́нік ’піражок, начынены цыбуляй з алеем’ (Нар. лекс.), ’бульбяны піражок з капустай’ (Жд. 2). Гл. крапанка. с. 111

Крапа́нка ’начынка’ (Касп.). Гл. крапаць₂. с. 111

Крапа́ць₁ ’падаць дробнымі кроплямі, пырскаць, пакрываць крапінамі’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах.). Да крапіць₁. (гл.). с. 111

Крапа́ць₂ ’начыняць, фаршыраваць’ (Сл. паўн.-зах., Малч., Шн., Нар. сл.). с. 111

Крапе́ж ’месца, куды сцякае вада са страхі’ (Яшк., Янк., Мат., Жд. 2). Да крапаць (гл.). с. 111

Крапе́ц ’свінакроп’, ’сіт’ (Сл. паўн.-зах.). Да крап (гл.). с. 111

Крапіва ́ ’травяністая расліна сямейства крапіўных’ (ТСБМ, Касп., Сл. паўн.-зах., Бяльк., Жд. 2, Кіс., Нар. лекс., Жыв. сл., Сержп. Грам., Янк. II, Яруш., Др.-Падб., Сцяшк.). с. 111

Крапі́дла ’кадзіла’ (Сл. паўн.-зах.). с. 112

Крапі́нец ’крапінец звычайны, Polygala vulgaris’ (Кіс.). с. 112

Крапі́ўка ’высыпка на целе дзіцяці’ (Арх. ГУ, Сцяшк., Мат. Гом.). Да крапіва (гл.). с. 112

Крапі́ўнік₁ ’радняны мяшок’ (Мат. Гом., Янк. III, Нар. сл.). с. 112

Крапі́ўнік₂ ’пазашлюбнае дзіця, байструк’ (Касп., Бяльк., Др.-Падб., Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Мат. Маг., Мядзв., Нар. сл., Янк. II). с. 112

Крапі́ць ’пырскаць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.). с. 112

Крапіць₂ ’мацаваць’ (Мат. Гом., Ян.), ’латаць, зашываць’ (Нар. сл., Нар. словатв., Ян.). Гл. крэпкі. с. 112

Кра́пля ’кропля’ (Сл. паўн.-зах., ТС, КЭС, лаг., 3 нар. сл.). с. 112

Крапу́зны ’моцны’ (Ян.). Да каракуз (гл.). с. 112

Крапу́шка ’пірог’ (Мат. Гом.). Гл. крапаць₂. с. 112

Крапцава́цца ’высільвацца, напружвацца’ (Сцяшк. Сл.). Да крэпкі (гл.). с. 112

Крапчэ́ць ’здаравець’ (Мат. Гом., Др.-Падб.). Гл. крэпкі. с. 113

Кра́пштаць ’драпаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 113

Крапя́г ’махавік (грыб)’ (Сцяшк. Сл.). Гл. крапянік. с. 113

Крапя́нік ’грыб’ (Мат. Гом.). Гл. крап. с. 113

Краса́₁ ’хараство, прыгажосць’ (ТСБМ, Шат., ТС). с. 113

Краса́₂ ’цвіценне злакавых раслін’ (Сл. паўн.-зах., ТС, КЭС, лаг., Клім.). Гл. краса₁. с. 113

Красава́ць ’цвісці (пра злакавыя расліны)’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. паўн.-зах.). Гл. краса₂. с. 113

Краса́вы ’прыгожы’ (Сцяшк. Сл.). Гл. краса₁. с. 113

Красаві́к₁ ’чацвёрты месяц года’ (ТСБМ, Гарэц., Нас.), ’пяты месяц года’ (Яруш.). Гл. краса₂. с. 113

Красаві́к₂ ’баравік, які расце, калі красуе жыта’ (Сцяшк. Сл., Мат. Гом.). Гл. краса₂. с. 113

Красаві́к₃ ’жучок на коласе ў час красавання злакаў’ (Ян.). Гл. краса₂. с. 113

Красаві́к₄ ’лешч’ (Мат. Гом.). с. 113

Красаві́ца ’вясёлка’ (ДАБМ). Гл. кpaca₁. с. 113

Краса́ла ’крэсіва’ (ТСБМ, Сцяшк., Гарэц., Мядзв.). Гл. крэсіва. с. 113

Красата́ ’кветкі’ (Булг.). Гл. краса₂. с. 113

Краса́ць ’высякаць агонь крэсівам’ (ТСБМ). Гл. крэсіва. с. 113

Красво́рд ’гульня-загадка’ (ТСБМ). с. 113

Красі́ць ’наматваць’ (Сцяшк. Сл.). с. 114

Кра́ска₁ ’кветка’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк. Мат., Касп., ТС, Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Бяльк., Ян., Жд. 3, Маш., Грыг., Бір., Гарэц., Жд. 2, КЭС. лаг., Мал., Мядзв., Ян., Нар. словатв.). с. 114

Кра́ска₂ ’хвароба жывёлы’ (КЭС, лаг.). с. 114

Красла́ты ’шырокі’ (Сцяшк. Сл., Янк. II). с. 114

Красла́ч ’калашман’ (Нар. лекс., Янк. II). Гл. краслаты. с. 114

Красналю́дак ’гном’ (Жыв. сл.). с. 114

Красу́ля ’радуга’ (Шат.). Гл. красавіца. с. 114

Красу́н ’прыгажун’ (ТСБМ). Гл. краса₁. с. 114

Кра́сці ’ўпотай браць чужое’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. паўн.-зах., ТС, Бяльк.). с. 114

Кра́сы ’воўчае вяселле’ (Сцяшк. Сл., Сл. паўн.-зах.). с. 114

Кра́таць₁ ’рухаць, варушыць’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. паўн.-зах., Гарэц., КЭС, лаг., Яруш., Яўс.). с. 114

Кра́таць₂ ’чапаць, дакранацца’ (ТСБМ, Шпіл., Сл. паўн.-зах.). Гл. кратаць₁ і кранаць. с. 115

Кра́ты ’металічная рашотка’ (ТСБМ). с. 115

Кра́ўпіца ’чальгак вербалісты, Lythrum salicaria L.’ (Кіс.). с. 115

Краўча́ць ’сквярціся (пра жаб)’ (Нар. лекс.). с. 115

Крах ’банкруцтва’ (ТСБМ). 3 ням. Krach. с. 115

Краха́ль ’птушка сямейства качыных’ (ТСБМ). Да крахаць (гл.). с. 115

Кра́хаць ’крычаць (пра жаб)’ (ДАБМ), ’крычаць (пра качак)’ (Сл. паўн.-зах.). с. 115

Крахо́ўка ’дзікая качка’ (ТС, Жыв. сл.). Гл крахаць. с. 115

Крахта́ць ’крактаць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.). Гл. крактаць. с. 115

Крач ’крачка, птушка, падобная да чайкі’ (Ян.). Гл. крачка. с. 115

Кра́чка ’вадзяная птушка сямейства чаек’ (ТСБМ). Да кракаць (гл.). с. 115

Кра́шэсць ’курасадня’ (Нар. лекс.). с. 115

Краяві́на ’аполак’ (Нар. лекс.). Гл. краяць. с. 115

Кра́яць, краяты ’дзяліць на часткі, рэзаць’ (Доўн.-Зап. 3, Клім.). с. 115

Кро́за ’летуценне, мара’ (ТСБМ, Сцяшк.). с. 115

Кро́іць ’разразаць матэрыю і інш. на кавалкі пэўнай формы і памеру, каб пашыць, зрабіць з іх што-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Жд. 2, Янк. I, ТС, Сцяшк., Касп., Сл. паўн.-зах.), ’разразаць’ (Сержп. Пр., Кліх, Вешт. 1, Гарэц.). с. 115

Крой ’укройванне адзення’ (ТСБМ, КЭС, лаг., Яруш., Касп.). с. 116

Крок₁ ’адзін рух нагой пры хадзьбе’ (ТСБМ, Нас., Янк. Мат., Гарэц., Бяльк., ТС). с. 116

Крок₂ ’шырынка, месца паміж калашын штаноў’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. крок₁. с. 116

Крок₃ ’адкормлены кабан’ (Жд. 2). с. 116

Кро́кат ’жабурынне’ (Касп.). Да кракавіна (гл.). с. 116

Кро́каць ’рэдкае, вязкае балота, якое зверху прыкрыта зыбкай карой’ (Яшк., Сцяшк. Сл.). с. 116

Кро́ква₁ ’два брусы, верхнімі канцамі злучаныя пад вуглом, а ніжнімі прымацаваныя да бэлек’ (ТСБМ, Сцяшк., Грыг., Шушк., Мядзв., Др.-Падб., Гарэц., Шн.. Тарнацкі, Studia, В. В., Яшк., Бяльк., Бломкв., Хар., ТС, Касп., Сл. паўн.-зах.). с. 116

Кро́ква₂ ’густы, малады, тонкі лес, звычайна на нізкіх вільготных месцах’ (Яшк.). Да крокаць (гл.) с. 116

Кро́кла ’вага ў студні з жураўлём’ (ДАБМ). с. 116

Кро́кус 'шафран’ (ТСБМ, Мал., Нас.). с. 116

Кро́лік₁ ’трус’ (Сл. паўн.-зах.). с. 117

Кро́лік₂ ’ветлівае, ласкальнае пры звароце да чалавека, звычайна маладзейшага’ (Янк. I). Да кролік₁ (гл.). с. 117

Кроль ’трус’ (Ян., Мат. Гом.). с. 117

Кром₁ ’хвоя са спілаванай вяршыняй для борцей’ (ТС). с. 117

Кром₂ ’акрамя, апрача’ (ТС). с. 117

Кро́мі ’акрамя’ (Мат. Маг., Сл. паўн.-зах.). Гл. кром₂. с. 117

Кро́мка ’кромка, зрэзак ад матэрыі, край’ (Бяльк., Вешт.), ’скарынка хлеба’ (Вешт., Хрэст. дыял., Сл. паўн.-зах.). Гл. кром. с. 117

Кро́мкаць ’каркаць (пра крык гругана)’ (Нар. лекс.). Гл. крумкаць. с. 117

Кро́мкаць₂ ’выпрошваць’ (Сцяшк. Сл.). с. 117

Кро́мля ’кастрыца, адходы пры ачыстцы льну’ (Сцяшк.). Да кром₁ (гл.). с. 117

Кро́мны ’куплены ў краме, не самаробны’ (Сцяшк.). Гл. крама. с. 117

Кромп ’гусцяра, Blicca bjoerkna’ (Жук.). с. 117

Кро́на ’верхняя, галіністая частка дрэва’ (ТСБМ, Сцяшк.), с. 117

Кроп₁ ’аднагадовая травяністая расліна сямейства парасонавых з вострым прыемным пахам, Anethum L.’ (ТСБМ, Сцяшк., Кіс., Сержп. Грам., Жыв. сл., ТС, Сл. паўн.-зах., Касп.). с. 117

Кроп₂ ’вар’ (ТС). Гл. крапіць. с. 117

Кро́пка₁ ’рыбная начынка пірага’ (Малч.). Гл. крапаць₂’начыняць, фаршыраваць’. с. 118

Кро́пка₂ ’метка, след, плямка’ (ТСБМ, Нас.). Гл. крапаць₁ і крапіць ’капаць, пырскаць’. с. 118

Кро́пля ’капля, малая колькасць’ (ТСБМ, Шат., Грыг., Сцяшк., Яруш., Бяльк., Сл. паўн.-зах., Нас., Касп.). Гл. крапля. с. 118

Кро́пна ’жудасна’ (Юрч.). Да акропна ’тс’ (гл.). с. 118

Кро́пнуць, кропнуты ’ўдарыць, стукнуць’ (Клім.). Да крапіць (гл.). с. 118

Кро́пштацца ’корпацца, марудзіць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 118

Крос ’спартыўны бег па перасечанай мясцовасці’ (ТСБМ). с. 118

Кро́санне ’седала’ (Мат. Гом.). Да курасадня (гл.) ’тс’. с. 118

Кро́скі ’маленькія караваі’ (Шпіл ). с. 118

Кро́сны (кро́сна) ’ткацкі станок’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк., Нар. сл., Выг., Маш., Федар., Мядзв., Гарэц., Дзмітр., Рам., Жыв. сл., Нік Очерки, Шпіл. Путешеств., Нар. словатв., Сержп. Пр., Нар. лекс., Бяльк., ТС, Сл. паўн.-зах., Нас., Ян., Шат., Мат. Гом.). с. 118

Крот ’невялікая млекакормячая жывёла атрада насякомаедных’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., Сержп. Пр., Сцяшк., ТС, Сл. паўн.-зах., Касп.). с. 118

Кроў ’чырвоная вадкасць, якая рухаецца па крывяносных сасудах арганізма’ (ТСБМ, Яруш., Нік. Напоў., Бяльк., Сцяшк., Сержп. Ск., Сл. паўн.-зах., Касп.). с. 119

Кро́ўка ’святаяннік звычайны, Hypericum perforatum L.’ (Kic., Мат. Гом.). с. 119

Кро́ўкач ’крук, крумкач’ (Дразд.). с. 119

Кро́ўна ’цяжка, горка, бядотна’ (ТС). Да кроў (гл.). с. 119

Кро́ўны ’родны па крыві, які паходзіць ад адных продкаў’ (ТСБМ, Сцяшк., Др.-Падб.). Гл. кроў. с. 119

Кро́ўня ’верхняя пакрышка хамута’ (Касп.). Да крыць (гл.). с. 119

Кроўш ’бераг ракі, абрывісты бераг, завадзь’ (Сл. паўн.-зах.). с. 119

Крох ’пра трэск, ламанне’ (Нар. лекс.). с. 119

Кро́хва ’кроква’ (КЭС, лаг., П. С., Сл. паўн.-зах., Хар., Шат.). Гл. кроква. с. 119

Кро́хкі ’які лёгка крышыцца’ (ТСБМ, КЭС, лаг., Бяльк., Яруш., ТС, Сл. паўн.-зах., Шат., Нас.). Гл. крох і крошка. с. 119

Кро́хы, кро́хі ’крыху’ (3 нар. сл., Жыв. сл., Нар. лекс., Сл. паўн.-зах., Нас.). Гл. крошкі і крошка. с. 119

Крош ’вочап у студні з жураўлём’ (ДАБМ). Гл. крошні. с. 119

Кро́шка ’кавалачак’ (ТСБМ, Яўс., Сержп., КЭС, лаг., ТС, Нас.). с. 119

Кро́шкі ’крыху’ (Булг., Нас.). Гл. крышка₃. с. 119

Кро́шку ’крыху’ (КЭС, лаг., Яруш.). Гл. крошка. с. 119

Кро́шлі ’лесвіца каля сцяны над кармушкай’ (Касп.). с. 119

Кро́шні ’прыстасаванне насіць корм у хлеў’ (Нік. ЭШ, Хрэст. дыял., ДАБМ, Маш.), ’прыстасаванне насіць за спіной грыбы, ягады і інш.’ (ТС, Круч.). с. 119

Круг₁ ’частка плоскасці, абмежаваная акружнасцю’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш.). с. 120

Круг₂ ’поўная фаза месяца’ (Бяльк.). Гл. круг₁. с. 120

Круг₃ ’вір, месца ў рэчцы, дзе віруе вада’ (Мат. Гом., Янк. III). Гл. круг₁. с. 120

Круг₅ ’лішай’ (Нас., Сцяшк., Мат. Гом.). Магчыма, да крух (гл.). с. 120

Круг₆ ’гульня хлопцаў са снегам (качалі снежныя кругі і пускалі з гары)’ (Hap. словатв.). Гл. круг₁. с. 120

Круг₇ ’поўны камплект колаў для воза’ (Нар. лекс., Сцяшк., Касп.). Гл. круг₁. с. 120

Круг₈ ’багністае балота, якое зарасло альхой’ (ТС, Яшк.). Гл. круг₅. с. 120

Круг₉ ’наўкола’ (Бяльк., Сл. паўн.-зах.). Гл. круг₁. с. 120

Круга ́ ’вір’ (Яшк.). Гл. круг₃. с. 120

Круга ́ ’вакол’ (Янк. Мат., Сцяц. Нар.) Гл. круг₁. с. 120

Круга́н ’чыстае сухое месца сярод лесу, звычайна пясчанае, пясчаны ўзгорак’ (Яшк.), ’куча, гурба’ (Сцяшк. Сл.). Гл. курган. с. 120

Кругіта́ць ’вішчаць (пра парасят)’ (Нар. лекс., Сл. паўн.- зах.). с. 120

Кругле́ц₁ ’асака са сцяблом круглай формы’ (Жыв. сл., Сл. паўн.-зах.). Да круглы (гл.). с. 120

Кругле́ц₂ ’сіт, Juncus L.’ (Касп.). Гл. круглец₁. с. 120

Кру́гліца ’хлеў для авечак’ (Яшк., Сцяшк. Сл.), ’гаспадарчая пабудова квадратнай формы’ (Нар. словатв.). Да круглы (гл.). с. 120

Кру́глы ’круглы’ (ТСБМ, Бяльк., ТС, Сл. паўн.-зах., Сержп. Ск., Ян.). с. 120

Кругля́к₁ ’кароткае тоўстае палена круглай формы’ (ТСБМ, П. С., Хар., Сцяшк., Янк. III, Шушк., В. В., Шат., Сл. паўн.- зах.). Гл. круглы. с. 121

Кругля́к₂ ’махавое балота з вадой’ (Яшк ). Гл. круг₈. с. 121

Кружава́ць ’ачышчаць ад калосся, падсяваючы ў рэшаце’ (Hap. лекс.). Гл. кружыць. с. 121

Кружавы ́ ’карункі’ (Мат. Маг., Сцяшк., Мат. Гом.). с. 121

Кружа́ла₁ ’дуга, на якой кладуць скляпенне, арку’ (ТСБМ). Да круг₁ (гл.). с. 121

Кружа́ла₂ ’ганчарны станок’ (Рам.). Да кружыць. Гл. круг₁. с. 121

Кружа́ла₃ ’прыстасаванне на лёдзе для катання па кругу’ (Янк. III). Да кружыць. Гл. круг₁. с. 121

Кружану́ць ’груба вылаяцца’, ’голасна заспяваць хорам’ (Бяльк.). Да круг₁ (гл.). с. 121

Кружа́ць ’рэзаць кругамі’ (Нас.). Гл. круг₁. с. 121

Кру́жка ’кубак’ (3 нар. сл., Сл. паўн. зах., Дразд.). с. 121

Кружня́ ’куча камення’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. крушня. с. 121

Кружо́к ’рэдкая плеўка на кішках жывёлы, на якой пры кармленні нарастае лой’ (КЭС, лаг., Сл. паўн.-зах.). с. 121

Круж`я ’крышка ў вулеі’ (Маш.). Да круг₁ (гл.). с. 121

Кру́жык ’чарпак для вады’ (Федар. Рук.), ’кубак’ (Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). Гл. кружка. с. 121

Кружы́ць ’ачышчаць зерне ўручную’ (Сцяшк. Сл.). с. 121

Кружэ́лка ’сланечнік’ (Мат. Маг.). Да круг₁. с. 121

Кружэ́чак ’накрыўка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 121

Крук₁ ’род вялікага цвіка з загнутым тупым канцом’ (ТСБМ, Шат., Жыв. сл., Бяльк., Яруш., Сл. паўн.-зах., Касп., Сцяшк., ТС, Мат. Гом.). с. 121

Крук₂ ’матыка з двума зубамі’ (Шат., Нар. лекс., Жыв. сл., Сержп. Пр., Нар. сл., Шатал., Сл. паўн.-зах., Мат. Гом.). Гл. крук₁. с. 122

Крук₃ ’вочап у калодзежы’ (Шат., Нар. словатв., 3 нар. сл., ТС). Гл. крук₁. с. 122

Крук₄ ’крумкач’ (Нас., Сержп. Пр., Шатал., Касп., Сцяшк., ТС, Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.). с. 122

Крук₅ ’строй птушак клінам пры палёце’ (ТС). Гл. крук₁. с. 122

Крук₆ ’сляпень’ (Сцяшк. Сл.). с. 122

Крук₇ ’кроква’ (Мат. Гом.). Гл. кроква. с. 123

Круль : тры круле ’назва свята вадохрышча ў католікаў, а таксама тэатралізаванага абходу — калядавання’ (Жыв. сл.). с. 123

Крулява́ць ’панаваць’ (Нас.) Гл. круль. с. 123

Крумі́ла ’абжора’ (Бяльк.). Гл. круміць. с. 123

Крумі́ць ’прагна і многа есці’ (Бяльк.). с. 123

Кру́мкаць₁ ’пра жаб’ (Сержп. Ск., ТС), ’пра крумкачоў’ (Яруш., Шатал.). Гл. крумкач. с. 123

Кру́мкаць₂ ’капрызіць (пра дзяцей)’ (Федар. Рук.), ’выпрошваць’ (Сцяц.). с. 123

Крумка́ч₁ ’воран, груган’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., Шн., Сержп. Ск., Сержп. Грам., Федар. VII, Сл. паўн.-зах.). с. 123

Крумка́ч₂ ’жаба’ (Жд. 2, Сл. паўн.-зах.). с. 123

Крумкла́н ’грак’ (Сл. паўн.-зах.), с. 123

Круна́ ’труна’ (Жд. 2). Гл. труна. с. 123

Кру́нуць₁ ’каркнуць’ (Нас.). с. 123

Кру́нуць₂ ’выпіць залпам’ (Нас.). с. 123

Круп ’запаленне гартані і трахеі’ (ТСБМ). с. 123

Крупа́ ’град’ (Мат. Гом.). Гл. крупы. с. 123

Крупе́ня ’крупяны суп’ (ТСБМ, Нас., Нік. Очерки, Бяльк., Касп., Мат. Маг., Нар. сл , Шатал., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.). с. 123

Крупе́ц ’незамярзаючы кароткі прыток у басейне Дняпра’ (Яшк.). с. 124

Кру́піц ’пошасная дзіцячая хвароба горла’ (КЭС, лаг.). Гл. круп. с. 124

Кру́пнік₁ ’суп з круп’ (ТСБМ, Шат., Шпіл., Нік. Очерки, Вешт., Крачк., Бяльк., Нар. словатв., КЭС, лаг., Касп., Сцяшк., ТС, Сл. паўн.-зах.). Гл крупы. с. 124

Кру́пнік₂ ’алкагольны напітак, прыгатаваны з мёду, спірту і розных прыпраў’ (КЭС, лаг.). с. 124

Кру́пнічак ’незабудкі’ (Сцяшк. Сл.). с. 124

Крупно́е мяса ’мяса, заражанае тыхінай’ (КЭС, лаг.) Гл. крупчак. с. 124

Кру́пны ’буйны, грубы’ (ТС). с. 124

Крупча́к ’кабан, хворы на трыхінелёз’ (ТСБМ, КЭС, лаг., Федар. Рук.). с. 124

Кру́пчык ’цвёрды камячок гліны, які пры апрацоўцы цяжка размінаць’ (Hap. словатв.). Гл. крупы. с. 124

Кру́пы ’прадукт харчавання з зярнят розных культур’ (ТСБМ, Нас., Касп., ТС). с. 124

Круса́дня ’курасадня’ (Бяльк., Мат. Маг.). Да курасадня (гл.). с. 124

Крут ’хват, маладзец’ (Нас.), ’круцель’ (ТС). Гл. круты₂. с. 124

Кру́та₁ ’хутка, скора’ (Нар. лекс., Бяльк., ТС). с. 125

Кру́та₂ ’кружалы, калаўрот, крутарэлі’ (Шат.). Гл. крутарэлі. с. 125

Крутаве́рць ’дрэннае надвор`е з мяцеліцай’, ’вірлівая вада’ (ТСБМ). Да круціць (гл.) і вярцець (гл.). с. 125

Крутаве́я ’мяцеліца’ (Федар. Рук.). Да круціць₁ (гл.), веяць (гл.). с. 125

Крутагало́ў ’птушка’ (Бяльк.). с. 125

Крутагало́ўка ’апалонік’ (Сцяшк.). с. 125

Крутарэ́лі ’кружалы (калаўрот)’ (Бяльк.). Робіцца так: убіваецца кол ў лёд на лузе ці возеры, замарожваецца, на яго насаджваецца кола, да кола прымацоўваецца жэрдка, да яе канца прывязваюцца санкі. с. 125

Крута́сы ’варыяцыі, выкрутасы’ (Мат. Гом.). Да круціць. с. 125

Крутая́р ’лес на абрыве’ (Мат. Гом.). Да круты₁ (гл.), яр (гл.). с. 125

Крутня ́₁ ’бязладдзе’ (КЭС, лаг.), ’круцельства’ (Бяльк.). Да круціць₂ (гл.). с. 125

Крутня́₂ ’закрутка для прымацавання аглабель да полаза’ (Сл. паўн.-зах.). Да круціць₁ (гл.). с. 125

Круту́н ’віхор’ (Яўс.). Гл. круціць₁. с. 125

Круту́ха ’танец’ (Касп.). Гл. круціць₁. с. 125

Круты ́₁ ’стромкі, высокі’ (ТСБМ, Бяльк., 3 нар. сл., Яруш., Касп., Сцяшк., Сержп. Ск., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.). с. 125

Круты́₂ ’спрытны, лоўкі’ (Сцяшк. Сл., Сл. паўн.-зах.). Гл. круты₃. с. 125

Круты́₃ ’моцна скручаны’ (ТСБМ, Бяльк., 3 нар. сл., ТС, Сл. паўн.-зах., Мат. Гом.). с. 125

Круты ́₄ ’посны’ (Мат Гом.). Да круты₃. с. 126

Крух ’глыба, камяк зямлі’ (Яшк.). с. 126

Круха ́₁ ’крушына’ (Жыв. сл.). Гл. крушына. с. 126

Круха́₂ ’хлебны квас’ (Сцяшк. Сл.). с. 126

Кру́хаць ’рохкаць’ (Нар. сл., Сл. паўн-зах.). с. 126

Кру́хі₁ ’мясны суп з рошчынай’ (Шатал.). Гл. крухі₂. с. 126

Кру́хі₂ ’кісла-салодкі напітак’ (Шатал.). Гл. круха₂. с. 126

Крухма́л ’белы парашок, які атрымліваецца з некаторых раслін’ (ТСБМ, Касп., Шат.). с. 126

Крухтаві́нне ’жабурынне’ (Бяльк.). Да кракавіна (гл.). с. 126

Круце́ль ’хітрун, махляр’ (ТСБМ, КЭС, лаг., Яруш., Касп.), ’непаседа’ (Нар. словатв.). Да круціць₂ (гл.). с. 126

Круцёлка₁ ’крутарэлі’ (Нар. словатв., Некр., ТС). Да круціць₁ (гл.). с. 126

Круцёлка₂ ’легкадумная жанчына’ (Жд. 2, Бяльк., Ян.). Да круціцца, круціць₂ (гл.). с. 126

Круцёлка₃ ’народны танец’ (Федар. VII, Мат. Гом.). Да круціць₁ (гл.). с. 126

Круці́лка ’калаўрот на лёдзе’ (3 нар. сл.). Гл. круцёлка₁ і крутарэлі. с. 126

Круці́ста ’зігзагамі’ (ЭШ). Да круціць₁ (гл.). с. 126

Круці́цца ’распуснічаць (пра жанчыну)’ (Нар. сл.). Да круціць₂ (гл.). с. 126

Круці́ць₁ ’прыводзіць у кругавы рух’ (ТСБМ, Шатал , Мат. Гом.), ’віць’ (Касп.). с. 126

Круці́ць₂ ’маніць, ашукваць’ (Нас., Шат., КЭС, лаг., Яруш., Ян., Сл. паўн.-зах.). Гл. круціць₁. с. 127

Круч ’вір’ (Жд. 2). Гл. круча₂. с. 127

Кру́ча₁ ’крутое месца, круты бераг, спуск’ (ТСБМ, Нар. лекс., Яшк., ТС, Мат. Гом.), с. 127

Кру́ча₂ ’вір, завіруха’ (Нар. лекс., Яшк., ТС, Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.). Да круціць₁. с. 127

Кру́чалы ’калёсы для вывазкі лесу’ (Мат. Maг.), ’прылада для калёс вазіць бярвенні’ (Бяльк.). с. 127

Кру́чка ’бручка’ (Нас., Нар. сл., Жд. 2, Шатал., Сцяшк. Сл., Сл. паўн.-зах.). с. 127

Кручке ́ ’каромысел’ (Сцяшк.) Да крук₁ (гл.). с. 127

Кручо́к₁ ’чарка на 50 г’ (Нас., Нік. Очерки, Сержп. Пр.), ’бутэлька мерай у 1/8 л’ (Жыв. сл.), ’мера вадкасці ў 250 г’ (ТСБМ, Жд., Сл. паўн.-зах.), ’бутэлечка ёмкасцю 100 г’ (3 нар. сл., Шатал., Сцяшк., Шат., Мат. Гом.). с. 127

Кручо́к₂ ’паварот ракі’ (Яшк.). Да круч (гл.). с. 127

Кручо́к₃ ’разнавіднасць авадня ці сляпня’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. крук₆. с. 127

Кручо́к₄ ’зародкавы расток’ (Яшк.). Да крук₁ (гл.). с. 127

Кручо́к₅ ’прылада, якой кідаюць ніткі ў бёрда’ (Маш., Нар. сл., Жыв. сл.). Гл. крук₁. с. 127

Кру́шня₁ ’схіл гары з плоскімі выступамі’ (Яшк.). Гл. крушня₂. с. 128

Кру́шня₂ ’куча камення’ (ТСБМ, Федар., Яшк., КЭС, лаг., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). с. 128

Кру́шня₃ ’пажарышча’ (Мат. Гом.). Гл. крушня₂. с. 128

Крушы́на ’дрэва або куст сямейства крушынавых’ (ТСБМ, Шат., Сержп. Пр., Бяльк., Касп., Сцяшк., Дэмб. 1, Маш.). с. 128

Крыва́вец₁ ’гуляўнік лёзеліеў, Sisymbrium loeselii L.’ (Кіс.). Гл. кроў. с. 128

Крывавец₂ ’святаяннік звычайны, Hypericum perforatum’ (Маш.). Гл. крываве́ц₁. с. 128

Крыва́лы ’прылады да калёс, каб вазіць бярвенні’ (Янк. III, Бяльк.). Гл. крывулі. с. 128

Крыва́ўка₁ ’каўбаса з крыві’ (Сцяшк., Сержп. Пр., Вешт., ТС). Да крывавы. Гл. кроў. с. 128

Крыва́ўка₂ ’дызентэрыя’ (Гарэц., КЭС, лаг., ЭШ, Касп., Мат. Гом.). Да крывавы. Гл кроў. с. 128

Крыва́ўнік₁ ’лекавая расліна сямейства складанакветных, Achilea L.’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Кіс., Жыв. сл., Касп., Мат. Гом.). Гл. кроў. с. 128

Крыва́ўнік₂ . Гл. крывавец₂ (Нар. лекс.) і крываўнік₁. с. 128

Крыве́ц ’аднавокі’ (Мат. Гом.). с. 128

Крыве́ч ’назва невялікага лесу’ (Сцяшк.). Да крывы (гл.). Невялікія дрэвы называюць крывымі. с. 128

Крыво́е са́ла ’каўбаса’ (Жд. 2). с. 128

Крыво́к ’кулік’ (Мат. Гом.). с. 128

Крыву́лі₁ ’калёсы для перавозкі лесу’ (Сцяц., Сцяшк., Нар. лекс., Нар. сл., Шатал., Сл. паўн.-зах.). с. 128

Крыву́лі₂ ’ногі’ (Hap. лекс.). Да крывы₁ (гл.), крываногі. с. 129

Крывы́₁ ’выгнуты, з загібамі’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., Сержп. Грам., Сцяц. Нар., Сл. паўн.-зах.). с. 129

Крывы ́₂ ’зайздросны’ (Жд. 3, ТС). Гл. крывы₁. с. 129

Крывы́дла ’хромавыя боты, якія шчыльна аблягаюць нагу’ (Жыв. сл.). Да крывы₁ (гл.), крывулі₂ (гл). с. 129

Крывэ́дла ’крыкуха, плакса’ (Яўс.). Да крывіцца ’грымаснічаць’. Гл крывы. с. 129

Крывя́нка ’каўбаса з крыві’. Гл. крываўка₁ (Жыв. сл., Сцяшк., Шатал., Ян.). с. 129

Кры́га₁ ’льдзіна на рацэ’ (ТСБМ, Яруш., Сержп. Пр., Сцяшк., Мат. AC, Гарэц., Грыг., Бяльк., Яшк., ТС, Ян., Янк. II, Касп., Нас.). с. 129

Кры́га₂ ’пала ў кажусе’ (ЭШ). с. 129

Кры́га₃ ’рыбалоўная снасць у выглядзе двух рухомых палазоў з сеткамі’ (ТСБМ, Нас., Касп., Рам., Дэмб 1, Крыв., Янк. I, 3 нар. сл., Маш., ТС, Ян.). с. 129

Крыж₁ ’сімвал хрысціянскай рэлігіі’, ’фігура з двух брускоў, якія перасякаюцца’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Нік. Очерки, Сержп. Пр., Грыг., Касп., КЭС, лаг., Сцяшк., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., Шат.). с. 129

Крыж₂ ’ніжняя частка хрыбетніка з пяці пазванкоў’ (ТСБМ, Нас., Мат. Гом., Шат., Дразд., Мат. AC, Мядзв., Шн., Гарэц., Сцяшк., Бяльк., КЭС, лаг., Ян., Сл. паўн.-зах.). с. 129

Крыж₃ ’бядро; клуб’ (Ян.). Да крыж₂ (гл.). с. 129

Крыжава́нка ’парода дзікіх качак’ (3 нар. сл.). с. 130

Крыжаві́лы ’жэрдкі, якімі прыціскаюць салому на вільчыку’ (Нар. сл.). Да крыж₁ (гл.) і вілы (гл.). с. 130

Крыжаві́на ’лысіна, белая пляма на лбе жывёлы’ (Нар. словатв.). с. 130

Крыжаві́ны ’хаўтуры, угодкі’ (Сцяшк. Сл.). с. 130

Крыжа́к₁ ’крыжаносец’ (ТСБМ, Нас., Яруш.). с. 130

Крыжа́к₂ ’падстаўка пад дзяжу’ (Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). с. 130

Крыжакі ́ ’кроквы’ (Сцяшк. Сл.). Гл. крыжак₂. с. 130

Крыжа́лка ’тушаная бульба, парэзаная скрылямі’ (Янк. Мат.). Да крыж₁ (гл.). с. 130

Крыжа́н ’дзікі качар’ (БелСЭ, 6, 135). Гл. крыжанка₁. с. 130

Крыжані́ца ’мяса з хрыбта свінні’ (Вешт.). Да крыж₂(гл.). с. 130

Крыжа́нка₁ ’вадаплаўная птушка сямейства качыных’ (ТСБМ, Мат. Гом.). с. 130

Крыжа́нка₂ ’астра’ (Мат. Гом.). с. 130

Крыжачо́к ’беларускі народны танец’. Адносіцца да групы танцаў, у якіх пераймаюцца рухі птушак. с. 130

Кры́жня ’качка-крыжанка’ (Янк. ІІ, Maш., Дразд., Мат. Гом.). Гл. крыжанка₁. с. 130

Крыжня́к₁ ’від шчупака’ (Жыв. сл.). Да крыж₁? с. 130

Крыжня́к₂ ’сасоннік паміж дзвюх дарог’ (Яшк.). Да крыж₁ (гл.), крыжаванне. с. 130

Крыжо́к ’капа’ (Яруш.). Да крыж₁ (гл.). с. 130

Крыжо́ўка ’прылада для лоўлі рыбы з берага’ (3 нар. сл.). с. 130

Крыжо́ўнік ’агрэст’ (Сл. паўн.-зах.). с. 131

Крыжы ́₁ ’козлы пад ляжачы вулей’ (3 нар. сл.). с. 131

Крыжы́₂ ’прылада для размотвання маткоў пражы’ (Жд. 3). Гл. крыж₁. с. 131

Кры́жык ’аўсяны мэндлік з 15 снапоў каласамі да цэнтра’ (Жыв. сл., Касп.). Да крыж₁ (гл.). с. 131

Кры́зіс ’рэзкі пералом, абвастрэнне становішча’ (ТСБМ). с. 131

Крык ’вельмі моцны гук голасу’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш., Сержп. Пр., Бяльк., Сержп., Ск., ТС). с. 131

Крыкаві́нне ’жабурынне’ (Бяльк.). Гл. каркавінне, кракавіна. с. 131

Крыкаві́шча ’адлегласць на голас’ (ТС). Да крык (гл.). с. 131

Крыке́ўка ’папярочная планачка на дзяржанні ў лапаце’ (Шатал.). Да кракеўка. Гл. кроква. с. 131

Кры́кса₁ «Ена зімой бываець і не даець рабятам спаць, ены і стануць ўсю моць блажыць...» (Шн., Сержп. Пр.), «Як быў мой Іванка малы, на яго напалі крыксы» (Арх. ГУ), ’дзіцячая хвароба’ (Сл. паўн.-зах., Шат.). Гл. крыкса₂. с. 131

Кры́кса₂ ’пра крыклівае і плаксівае дзіця’ (ТСБМ, Нар. лекс., КЭС, лаг., Нар. словатв., Мат. Гом.). с. 131

Крыксу́н ’крыкун (пра дзіця)’ (Юрч., Яўс., 3 нар. сл., КЭС, лаг., Жд. 3, Мат. Маг., Сцяшк.). с. 131

Крыку́ха ’падсадная качка ў паляўнічых’ (ТС). Да крычаць. Гл. крык. с. 131

Крыла́тка₁ ’верхняе мужчынскае адзенне’ (ТСБМ). с. 131

Крыла́тка₂ ’плод некаторых раслін з тонкім крылом, якое дае магчымасць ляцець у паветры’ (ТСБМ). Гл. крыло₁. с. 131

Крыла́ч ’рыбалоўная пастка з крыламі’ (Крыв.). Гл. крыло₁. с. 132

Крыле́ц ’кавалак’ (Сцяшк. Сл.). с. 132

Кры́лле ’плаўнікі рыбы’ (3 жыцця сл.). с. 132

Крыло ́₁ ’орган, які служыць для лятання’ (ТСБМ, Касп., Яруш., Бяльк., Сержп. Грам., ТС, Сцяшк., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.). с. 132

Крыло́₂ ’акладня (у плузе)’ (Касп.). с. 132

Крыло́₃ ’пала’ (Кліх., Чуд., Сцяшк., Нар. сл., Сцяц. Нар., Сл. паўн.-зах.), ’парная дэталь адзення, напамінае крыло’ (гл.). с. 132

Крыло́₄ ’кожная з дзвюх частак сеткі, размешчаных па баках кармы’ (ТСБМ, 3 нар. сл., ТС). Гл. крыло₁. с. 132

Кры́лус ’клірас, месца ў царкве для пеўчых’ (Бяльк., Шат.). Да клірас пад уплывам крыло₁ (гл.). с. 132

Крыль ’трус, кролік’ (Дразд.). Гл. кроль. с. 132

Кры́ляс ’клірас’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. крылус. с. 132

Крыміна́л ’крымінальная справа, злачынства’ (ТСБМ). с. 132

Кры́мка ’шапка з крымскіх мярлушак’ (Нас.). с. 132

Крыналі́н ’даўнейшая шырокая спадніца нa тонкіх абручах’ (ТСБМ). с. 132

Кры́нджалы ’сані, прызначаныя для перавозкі бярвення’ (Янк., Мат., Мат. Гом., Ян., ТС), ’крывалы, прылада для калёс, каб вазіць бярвенні’ (Бяльк ), ’козлы з трох кійкоў’ (ТС). с. 132

Крынжа́к ’далакоп’ (Сцяшк. Сл.). с. 133

Крыні́ца₁ ’выхад падземных вод на паверхню зямлі’ (ТСБМ, Шат., Сцяшк., Мядзв., Яруш., Сержп. Пр., Гарэц., Маш., Мал., Сержп. Ск., Бяльк., Яшк., ТС, Касп., Сл. паўн.-зах.). с. 133

Крыні́ца₂ ’ямачка каля пупавіны, па якой пазнаюць карову, добрая на малако ці не’ (Шатал.). Гл. крыніца₁. с. 133

Крыні́чнік ’крынічнік паручайны, Veronica beccabunga L.’ (Kic., Гарэц.). Да крыніца₁ (гл ). с. 133

Крыні́шнік ’топкае. балоцістае месца, дрыгва’ (Бяльк.). с. 133

Кры́нка ’гладыш’ (Мат. Maг., Ян., Мат. Гом.). с. 133

Крынчу́к ’кныр’ (Мат. Гом.). с. 133

Крыны́чына ’дрыгва, твань, багна’ (Нар. лекс.). Гл. крыніца₁. с. 133

Крынь ’крыніца’ (Яшк.). Гл. крынка. с. 133

Кры́па ’жолаб у крыніцы’ (Федар. Рук.), ’кармушка́ (Сл. паўн. зах.). с. 133

Крыпа́нікі ’бліны’ (Нік. Очерки), ’кішкі з начынкай’ (Касп.). Да крапаць₂ (гл.). с. 133

Крыпа́ніца ’сяннік’ (Шатал.). с. 134

Крыпа́нкі ’зацямненне зроку’ (Сл. паўн.-зах.). Да крыпаць₁ (гл.). с. 134

Кры́паць₁ ’блытаць (ніткі, валасы)’ (Янк. Мат., Сцяшк.). Да крапаць, корпаць. Гл. корпацца. с. 134

Кры́паць₂ ’пісаць абы-як’ (Нар. лекс.). Гл. крыпаць₁. с. 134

Кры́пенкі ’пупышкі’ (Нар. лекс.). Гл крыпанікі. с. 134

Кры́плы ’нятлусты’ (пра мяса)’ (Нар. сл., Сцяшк. Сл., Ян., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.). Да крыпаць₁ (гл.). с. 134

Крыса́₁ ’лента для касы’ (Чуд.). Гл. крысо. с. 134

Крыса́₂ ’верхняя частка збанка’ (Жыв. сл., Нар. словатв., ТС, Мат. Гом.). Гл. крысо. с. 134

Крыса́₃ ’пала адзення’ (Нар. сл., Янк. II, Шат.). Гл. крысо. с. 134

Кры́сло ’аснова жорнаў, на якой рухаецца верхні камень’ (Тарнацкі, Studia). Гл. крэсла₅. с. 134

Крысо́ ’пала адзення’ (ТСБМ, Бір. Дзярж., Янк. I, Некр.). с. 134

Крыт ’крот’ (Дразд.). Гл. крот. с. 134

Кры́тыка ’абмеркаванне з мэтай ацаніць вартасць’ (ТСБМ). с. 134

Крытэ́рый ’прызнак, на аснове якога праводзіцца ацэнка’ (ТСБМ). с. 134

Крыў ’пра хадзьбу крываногага’ (Нар. лекс). Да крывы (гл.). с. 134

Кры́ўда ’несправядлівыя ўчынкі, якія абражаюць’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Бяльк., Грыг., Касп., Сл. паўн.-зах.). с. 134

Крыўля́цца₁ ’зайздросціць, адносіцца з пагардай’ (Жыв. сл.). Гл. крыўляцца₂. с. 135

Крыўля́цца₂ ’рабіць ненатуральныя рухі цела, грымасы’ (ТСБМ, КЭС, лаг.). Гл. крыўляць. с. 135

Крыўля́ць ’крывіць, выгінаць’ (Др.-Падб.). Гл. крывы. с. 135

Крыха́ ’нязначная колькасць’ (ТСБМ, Сержп. Ск.). с. 135

Крыхаві́нне ’жабурынне’ (Шатал.). Да кракавінне. Гл. кракацінне і крактавінне. с. 135

Крыху ́ ’ў невялікай колькасці’ (ТСБМ, Яруш., Сержп. Пр., Гарэц., Касп., Сл. паўн.-зах.). Гл. крыха с. 135

Кры́ца ’камяк’, «Каб ты крыцай села» (Бір. Дзярж., Грыг., Яшк., КЭС, лаг.). с. 135

Кры́цік ’верхні сноп, якім накрываюць бабку’ (Шатал.). Да крыць (гл.). с. 135

Крыць ’рабіць над чым-небудзь страху, дах, верх’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Яруш., ТС, Сцяшк., Шат.). с. 135

Кры́чка ’рачная чайка’ (Нар. словатв., ТС, Мат. Гом.). Да крык (гл.). с. 135

Кры́чма : крычма крычаць (Янк. БФ). Да крык (гл.). с. 135

Кры́чык ’балотны каршун, рыбалоў’ (Дразд.). с. 135

Крыш ’крызіс хваробы, знішчэнне касцей, смерць’ (Нас.). Да крышыць (гл.). с. 136

Кры́ша ’страха’ (Бір., Дзярж., Тарнацкі, Studia; Бяльк., ТС, Сл. паўн.-зах.). с. 136

Крыша́н ’адрэзаны плоскі кусок чаго-небудзь ядомага’ (ТСБМ, Янк. II, Сцяшк., Жыв. сл., Мат. Гом.). Да крышыць (гл.). с. 136

Крышанчы́ха ’пляткарка’ (Мат. Гом.). с. 136

Кры́шка₁ ’века, накрыўка’ (ТСБМ, Нар. сл., Жыв. сл., Сцяшк.). Гл. крыша. с. 136

Кры́шка₂ ’патэльня, на якой пякуць паляніцы’ (Доўн.-Зап., ПП). Гл. крышка₁. с. 136

Кры́шка₃ ’малая колькасць’ (Кліх). Да крыха (гл.). с. 136

Кры́шка₄ ’смерць, канец’ (ТСБМ). с. 136

Кры́шку ’крыху́ (ТСБМ, Яруш., Мал., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). Да крышка₃. (гл.). с. 136

Крышта́ль ’цвёрдае цела, якое мае натуральную форму мнагагранніка’ с. 136

Крышчы́ны₁ ’адходы пасля апрацоўкі воску’ (Сцяшк. Сл., Сл. паўн.-зах.). Гл. крышчыны₂. с. 136

Крышчы́ны₂ ’гушча ад квасу’ (Шн., Малч.). с. 136

Крышы́ць ’наразаць дробнымі кавалкамі, ламаць, малоць, разбіваць на часткі’ (ТСБМ, Сцяшк., Сержп. Грам., Гарэц., Нас., Мал., КЭС, лаг., Сл. паўн.-зах.). Да крыха (гл.). с. 136

Крышэ́ць ’запякацца (пра кроў)’ (Сл. паўн.-зах.). с. 136

Крыя́ць ’пачаць ачуньваць, папраўляцца’ (Нас.). с. 136

Крэ́глы ’кеглі’ (Рам., Гарэц.), ’дзіцячая гульня, надобная на гарадкі’ (ТС). с. 136

Крэды́т ’продаж тавараў з адтэрмінаванай платай’ (ТСБМ, Яруш.). с. 137

Крэж₁ ’дрэва, у якім асяродак не ў цэyтры’ (Шатал., Клім.), ’унутраная амярцвелая частка дрэва’ (Жыв. сл.), ’хвоя з крохкай і цвёрдай драўнінай’ (ТС). с. 137

Крэж₂ ’прыбярэжная мель на возеры’ (Нар. лекс.). с. 137

Крэж₃ ’абрыў на дне возера; паглыбленне, яма’ (Яшк.). Гл. крэж₂. с. 137

Крэ́йга ’канец страхі, які звісае над сцяною’ (Сцяшк. Сл.). Іншы варыянт крэйка ’верх страхі’ (гл.). с. 137

Крэ́йда ’мел’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк., Яшк., Касп., Грыг.). с. 137

Крэ́йзаць ’крэмзаць’ (Жыв. сл., Нар. лекс., Нар. словатв.). с. 137

Крэ́йка ’верх страхі, дзе сходзяцца скаты’ (Сцяшк., Мат. AC). Гл. крэйга. с. 137

Крэміна ́ ’баразёнка ў зубе каня’ (ТС). Да крама, крамка (гл.). с. 137

Крэ́йсер ’тып ваеннага карабля’ (ТСБМ). с. 137

Крэ́касць ’топкае балота’ (Сцяшк., Яшк., Сл. паўн.-зах., Федар., Шатал.), крэкаць, гл. крактавінне. с. 137

Крэкта́ць₁ ’пра жаб’ (ДАБМ). Гл. крактаць. с. 137

Крэм₁ ’кандытарскі выраб’ (ТСБМ). с. 137

Крэм₂ ’дрэва, прыгоднае для вырабу пчаліных борцяў або ўжо прыстасаванае для пчол’ (Яшк.), ’соты ў вулеі, дзе вымерлі пчолы’ (Гарб.). с. 137

Крэ́мень ’цвёрды мінерал, які выкарыстоўвалі для высякання агню’ (ТСБМ, Маш., Яруш.). с. 138

Крэ́мзаць ’неакуратна, невыразна пісаць або чарціць’ (ТСБМ, КЭС, лаг.). Гл. крэмсаць. с. 138

Крэ́мзка ’рыска’ (КЭС, лаг.). Да крэмзаць (гл.). с. 138

Крэмса́ла ’жалеза, якім высякаюць агонь з крэменю’ (Мат. AC, Maт. Гом.). с. 138

Крэ́мсаць ’псаваць, неахайна рэзаць’ (Жыв. сл.). Да крамсаць (гл.). с. 138

Крэ́ндзель ’вітая здобная булка’ (ТСБМ). с. 138

Крэ́ніць ’нахіляць набок (судна, самалёт)’ (ТСБМ). с. 138

Крэ́нтам ’абы-як’ (Сцяшк. Сл.), с. 138

Крэп ’тканіна з шурпатай паверхняй, вытканай асобым чынам’, ’празрыстая гафрыраваная тканіна чорнага колеру’ (ТСБМ). с. 138

Крэ́па ’шырокі шарсцяны жаночы пояс’ (ТС). Да крапіць, крэпкі (гл.). с. 138

Крэпдэшы́н ’крэпдэшын’ (ТСБМ). с. 138

Крэ́пка ’вельмі’ (ДАБМ, ТС, Шатал.). Гл. крэпкі. с. 138

Крэ́пкі ’дужы, моцны; цвёрды, крамяны’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш., ТС, Ян., Шатал.). с. 138

Крэ́пнуць ’дранцвець, нямець ад холаду’ (ТСБМ, Янк. Мат.). Да крэпкі (гл.). с. 139

Крэс ’мяжа’ (Яшк , Сцяшк., Сл., Гарб). с. 139

Крэ́сала ’крэсіва’ (Мат. Гом., ТС). Гл. крэсіва. с. 139

Крэ́сіва ’кавалак сталі для высякання агню з крэменю’ (ТСБМ, Янк. II, Мат. AC, Сержп. Пр., Грыг., Маш., Сцяшк.). Да крэсіць (гл.). с. 139

Крэ́сіла ’тс’ (Янк. Мат.). Гл. крэсіва. с. 139

Крэ́сіць ’высякаць агонь крэсівам’ (ТСБМ). с. 139

Крэ́ска ’рыска’ (Сцяц. Нар., Жыв. сл., Жд. 2, Жд. 3, Сцяшк. Сл.). с. 139

Крэ́сла₁ ’прадмет мэблі’ (ТСБМ, Касп., Сцяпік., Бяльк.). с. 139

Крэ́сла₂ ’верхняя задняя частка штаноў’ (Янк. II), ’рамбавідная ўстаўка паміж калашынамі штаноў’ (Малч., Жыв. сл., Ян., Маш.). с. 140

Крэ́сла₃ ’прарэх, шырынка’ (Нар. словатв., Нар. сл., Шатал., Сцяшк.) Гл. крэсла₂. с. 140

Крэ́сла₄ ’прамежнасць паміж заднімі нагамі жывёліны’ (Жыв. сл.). Гл. крэсла₂. с. 140

Крэ́сла₅ ’дошка ў прасніцы, на якой сядзіць пралля’ (Сцяшк. Сл., Шатал.). Гл. крэсла₁. с. 140

Крэ́сла₆ ’частка калёс, якая накладваецца на пярэднюю вось’ (Сцяшк. Сл., Шатал.). Гл. крэсла₁. с. 140

Крэ́сліць ’чарціць’ (ТСБМ). с. 140

Крэслішча ’ўстаўка ў штанах’ (ТС). Гл. крэсла₂. с. 140

Крэ́слы ’накрыж пакладзеныя брускі, на якія ставіцца дзяжа’ (Бяльк ). Да крэсла₄, крэсла₆ (гл.). с. 140

Крэ́ткі ’розпакаляровыя алоўкі’ (Сцяшк. Сл., Мат. Гом.). с. 140

Крэў ’пласт густа переплеценых галін’ (3 нар. сл.). с. 140

Крэ́ўка ’лекавая трава’ (Мат. Гом.). Да кроў (гл.). с. 140

Крэ́ўныя ’радня’ (ТСБМ, Сержп. Ск., Ян., Касп.). с. 140

Крэ́хаць ’трашчаць’ (Др.-Падб., Гарэц.). с. 140

Крэч ’крык, лямант’ (Сцяшк., Сцяц. Нар., Жыв. сл., Сцяшк. Сл., Шн., Федар. Рук.). Да крык, крычаць (гл.). с. 140

Крэ́чат ’буйная драпежная птушка сямейства сакаліных’ (ТСБМ, Гарб.). с. 140

Ксень ’страўнік у шчупака’ (ТС). с. 141

Ксё-ксё ’выгукі, якімі падклікаюць жарабя’ (ТС). с. 141

Ксёндз ’каталіцкі свяшчэннік’ (ТСБМ). с. 141

Ксціць ’хрысціць’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Яруш., Гарэц., Мал., Сл. паўн.-зах.). с. 141

Куб₁ ’геаметрычнае цела’ (ТСБМ). с. 141

Куб₂ ’пасудзіна цыліндрычнай формы’ (ТСБМ). с. 141

Ку́ба₂ ’матэрыял бурачковага колеру’ (Нар. сл.). с. 141

Ку́бавы ’фіялетавы’ (Касп., ЭШ, Бяльк.). с. 141

Ку́бак ’невялікая пасудзіна для піцця’ (ТСБМ, Касп., Шат., Сцяц. Нар., Сержп. Грам., Сцяшк., Дразд., КЭС, лаг., Бяльк., Р. В., 3 нар. сл., Сл. паўн.-зах.). с. 141

Куба́р₁ ’плеценая невялікая карзінка’ (Сцяшк. Сл., Нар. лекс., Сл. паўн.-зах.). с. 141

Куба́р₂ ’гліняны збан’ (Касп.). Да кубар₁ (гл.) і куб₂. с. 142

Куба́р₃ ’хабар’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Яруш.). Да кубар₂. с. 142

Ку́барам ’імкліва, кулем’ (Сцяшк. Сл.). Да *кубар ’ваўчок’. с. 142

Куба́рка ’коўш’ (Жд. 3), ’скрыначка для дробязных рэчаў’ (Сцяшк., 3 нар. сл.). Да кубар₁ (гл.). с. 142

Кубаркі ́ ’зараснікі бабоўніку або капытніку’ (Яшк.). с. 142

Куба́рыкі ’панікніца, Geum rivale L.’ (Касп.). Да кубар₁. с. 142

Кубата́р ’касец’ (Сцяшк. Сл.). с. 142

Кубата́рка ’інкубатарная курыца’ (Жыв. сл.). Да інкубатарка, інкубатар. с. 142

Куба́тка ’кураня, выведзенае ў інкубатары’ (Жыв. сл.). Гл. кубатарка. с. 142

Ку́бачак ’масленіца’ (Сцяшк.). Гл. кубак. с. 142

Ку́бел ’дзежка з вушкамі’ (ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Др.-Падб., Жыв. сл., Нік. Очерки, П. С., Сцяц. Нар., Бяльк., Сержп. Пр., Доўн.-Зап. ПП, Грыг., Маш., Гарэц., Сцяшк., Мат. AC, Кліх, Янк. Мат., Жд. 3, Яруш., Шатал., Янк., Сл. паўн.-зах., Мядзв.). с. 142

Кубе́шкацца ’корпацца, валтузіцца’ (ТС). с. 142

Ку́бкі ’ямкі на прыпечку’ (Хар.). Да кубак (гл.). с. 142

Кубла́чыць ’збіваць, скручваць, камячыць (пра пасцель)’ (ТС). с. 142

Ку́бліцца ’марудна рабіць, таптацца на адным месцы, рабіць логава’ (Жыв. сл., Янк. III, Нар. словатв., Сцяшк. Сл., Ян., Мат. Гом.). Да кубло₁ (гл.). с. 142

Ку́бліць ’збіваць, скручваць, камячыць’ (ТС). Да кубло₁ (гл). с. 143

Кубло ́₁ ’гняздо’ (Мат. Maг., Янк. Мат., Некр., Сл. паўн.- зах., Ян., Мат. Гом., Арх. ГУ, Сцяшк. Сл., Янк. I, Шн., Выг., Хрэст. дыял., Нар. лекс., Нар. словатв., Жд. 2, ТС, Шатал.), ’бярлога’ (Шн.). с. 143

Кубло ́₂ ’ямка на пасевах, у пяску, зробленая курамі’ (Яшк.). с. 143

Ку́блык ’від жаночай прычоскі’. с. 143

Кубра́к₁ ’чалавек, які просіць міластыню на царкоўныя патрэбы’ (Нас., Нар. сл.). с. 143

Кубра́к₂ ’мужчынскае суконнае верхняе адзенне (кароткае, вышэй калена)’ (Нар. сл., 3 нар. сл.). с. 143

Ку́брык ’жыллёвае памяшканне на караблі для каманды’ (ТСБМ). с. 143

Кува́дла ’кавадла’ (Нас., Мядзв., Грыг.). Гл. кавадла. с. 143

Кувалда ’цяжкі кавальскі молат’ (ТСБЧ, Бяльк., Яруш.). с. 143

Кува́ць ’кукаваць’ (ТСБМ, Сцяшк., Нар. лекс.). Да кукаваць (гл.). с. 143

Куве́за, кувезо ’жалеза’ (Рам.). с. 143

Кувэ́рт ’канверт’ (Бяльк., Яруш.). с. 143

Куга ́₁ ’крык груднога дзіцяці’ (ТСБМ, Нас., Шат., Нар. лекс.). с. 143

Куга́₂ ’азёрны чорт’ (ТСБМ). с. 144

Куга́₃ ’вешка на рацэ, на краі фарватэра’ (ТС, Ян.). Гл. куга₂. с. 144

Куга́каць ’крычаць (пра саву)’ (Сцяшк., Янк. БП, ТС). с. 144

Куга́нка ’конаўка’ (МГ). Гл. каган, каганка. с. 144

Ку́глік ’гаршчок’ (Мат. Гом.). Да круглік. с. 144

Ку́даса ’мяцеліца, непагадзь’ (Касп., Жыв. сл., Янк. Maг., Мал., Сцяц. Нар., Чач., Сцяшк., Яруш.). с. 144

Куда́сіць ’рабіць цуды’ (Нік. Напоў.). Гл. кудзеснік і цуд. с. 144

Куда́хтаць ’(пра курэй)’ (ТСБМ, Шат., ТС, Сцяшк., Нар. лекс., Ян.). с. 144

Кудзе́ля ’валакно льну, канапель, апрацаванае для прыгатавання пражы’ (ТСБМ, Нас., Касп., Шат., ТС, Сл. паўн.-зах., Нік Очерки, Серб., Шпіл., Бяльк., Мат., Янк. 1, Чуд.). с. 144

Кудзеля́нка ’цёплая, фабрычнага вырабу хустка’ (Нар. лекс.). Да кудзеля (гл.). с. 145

Кудзе́льніцы ’вячоркі’ (Сцяшк.). Да кудзеля (гл.). с. 145

Кудзе́нь ’дзень’ (Сцяшк. Сл.). с. 145

Кудзе́р ’курчавая пасма валасоў’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.). с. 145

Ку́дзер ’гуляўнік лёзеліеў, Sisymbrium loeselii L.’ (Kic.). Да кудзер (гл.). с. 145

Ку́дзерка₁ ’гаёк, лясок’ (Нас., Чач., Бяльк., Жд. 2, 3 нар. сл., Нар. сл., Яшк.). Да кудра (гл.). с. 145

Ку́дзерка₂ ’кавалачак недажатага збожжа, барада’ (3 нар. сл.). Гл. кудзерка₁. с. 145

Кудзе́снік ’гарэза, свавольнік’ (Касп.). с. 145

Кудзі́ка, кузі́ка ’бручка’ (Сцяшк. Сл.). Гл. кузіка. с. 145

Ку́дла ’пудзель’ (Шпіл.). Да кудлы (гл.). с. 145

Кудла́ты ’лахматы’ (ТСБМ, Шат., Касп., ТС, Сл. паўн.- зах., Грыг., Яруш., КЭС, лаг., Мат. Гом., Сцяшк., Ян.). Да кудлы (гл.). с. 145

Кудла́цець ’збівацца ў касмыкі, блытацца’ (ТС, КЭС, лаг.). Гл. кудлы. с. 145

Ку́длы ’валасы’ (ТС, Сержп., Ск., Нік., Напоў., Бяльк., КЭС, лаг., Гарэц.). с. 145

Кудо́швацца ’скручвацца ад болю’ (ТС). Гл. кудошыць. с. 145

Кудо́шыць ’круціць, згортваць’ (ТС). Да кудаса (гл.) ’мяцеліца, непагадзь, завея’. с. 145

Кудо́ю ’куды’ (Янк. Мат., Бяльк.). с. 145

Ку́дра ’невялікі вадаём’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Мат. AC), ’кустарнік’ (Яшк., Сцяшк. Сл.). с. 145

Кудраве́ц₁ ’аксамітка’ (Ян.). Да кудзер (гл.). с. 146

Кудраве́ц₂ ’сорт ільну’ (Влад.). Да кудзер (гл.). с. 146

Ку́дравіцы ’апорная частка прыстасавання пад вясло’ (Нар. сл.). с. 146

Кудра́ўка ’недагарэлае палена дроў’ (Сцяшк., Мат. AC). Гл. кудра. с. 146

Ку́дры ’кучары’ (Яруш., Бяльк.). Да кудзер (гл.). с. 146

Куды ́ ’ў якім напрамку?’ (ТСБМ, Нас., Шат., ТС, Сл. паўн.-зах., Яшк., 3 нар. сл., Грыг., Мал., Касп., Ян.). с. 146

Куды́ркаць ’курлыкаць’ (ТС). с. 146

Куды́сь ’невядома куды’ (ТСБМ, Сержп. Пр., Гарэц.). Гл. куды. с. 146

Куды́сьці ’кудысь’ (ТСБМ). Гл. куды. с. 146

Кудэ́лык ’скрыначка’ (Бяльк., Яруш.). Да пудэлка (гл.). с. 146

Кудэ́ма ’куды’ (Сцяшк. Сл., Кліх). Гл. куды. с. 146

Кудэ́ркаць ’забаўляць’ (Сцяшк. Сл.). с. 146

Куе́зніца, куве́зніца ’патэльня’ (Рам.). с. 146

Куёўдзіцца ’вазіцца, марудзіць’ (Сцяшк. Сл., Нар. словатв., Жыв сл., 3 нар. сл., Бяльк.). с. 146

Куёўчыцца ’клапаціцца па гаспадарцы’ (Бяльк.). Да куёўдзіцца (гл.). с. 146

Куёўшыць ’пераварочваць, рабіць беспарадак’ (ТС). Гл. куёўдзіцца. с. 146

Ку́жаль ’валакно ачэсанага льну’ (ТСБМ, Шат., Касп., Бяльк., ТС, Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Грыг., Жыв. сл., Нар. сл., Доўн.-Зап. 2, Гарэц., Шн., Др.-Падб., Кліх, Мядзв., Гарб., Маш.). с. 147

Ку́жань ’карзіна з бяросты’ (Шн.). с. 147

Кужу́рка ’безрукаўка на аўчыне’ (Сцяшк. Сл.). Да тужурка (гл.). с. 147

Кужэ́ль ’кудзеля’ (Яруш.). Гл. кужаль. с. 147

Куза́ка ’насякомае, мышка, кузурка’ (Сцяц., Сцяшк. Сл., Нар. лекс., Сл. паўн.-зах.). Да каза (гл.). с. 147

Ку́зарэб ’чарапок, скручаны з бяросты’ (3 нар. сл.). с. 147

Ку́заў₁ ’частка павозкі, аўтамашыны і пад., якая служыць для размяшчэння людзей або грузаў’ (ТСБМ). Гл. кузаў₂. с. 147

Ку́заў₂ ’карзіна з бяросты’ (КЭС, лаг.). с. 147

Ку́заў₃ ’тып паселішча, двары ў якім размешчаны ўроскід’ (Яшк.). Да кузаў₂ (гл). с. 147

Куза́цца ’коўзацца, слізгацца па лёдзе’ (Бяльк., Касп.). Да коўзацца (гл.). с. 148

Кузё-кузё ’воклічы для падзывання жарабят’ (Жыв. сл.). Гл. таксама кузю-кузю. с. 148

Кузёмак, кузёмка ’пасуда з бяросты для ягад’ (Сцяшк., 3 нар. сл., Нар. лекс., Сл. паўн.-зах.). Да кузаў₂ (гл.). с. 148

Ку́зік ’гузік’ (Бяльк., Мат. Maг.). Да гузік (гл.). с. 148

Кузі́ка ’від бручкі’ (Жыв. сл.). Гл. кузюка. с. 148

Ку́зка ’посуд з кары для ягад’ (Нар. сл., Жыв. сл.), ’прылада для збору рою, зробленая з кары ў выглядзе ражка’ (Нар. сл.). Гл. кузаў₂. с. 148

Ку́зла₁ ’чараўніцтва’ (полацк., Суднік, вусн. паведамл.). с. 148

Ку́зла₂ ’закрутка з каласоў на ніве жыта, зробленая з мэтай чараўніцтва’ (Сл. паўн.-зах.). с. 148

Кузла́к ’камячок засохлага гною на поўсці жывёлы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 148

Кузніка́ваць ’працаваць кавалём’ (ТС). с. 148

Ку́зня₁ ’майстэрня для апрацоўкі металаў коўкай’ (ТСБМ, Шат., Касп., ТС, Сл. паўн.-зах., Жыв. сл., Сержп. Грам., Яшк., Яруш., Жыв. сл., Нар. словатв., Гарэц., Грыг.). Да каваць (гл.). с. 148

Ку́зня₂ ’прыстасаванне з кары для збірання ягад’ (Жыв. сл.). с. 148

Ку́зуб ’пасудзіна вялікіх памераў’ (3 нар. сл.). с. 148

Кузу́бам ’насуперак’ (ТС). Да кузуб (гл.)? с. 148

Кузу́лька ’насякомае’ (Яруш), ’конік’ (Федар. Рук.). с. 148

Кузу́рка ’казяўка’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Янк. Мат.). с. 148

Кузы́нка ’сваячка’ (Сцяшк. Сл.) с. 149

Ку́зька ’хлебны жук’ (ТСБМ). с. 149

Кузю́ка ’кармавая бручка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 149

Ку́зя ’жарабя’ (Янк. III, Клім., Жыв. сл.). с. 149

Ку́йла ’хто надакучлівы, звяглівы’. с. 149

Ку́ка₁ ’вялікі драўляны малаток’ (ТСБМ, Касп., 3 нар. сл., Нар. словатв., Нар. лекс.). с. 149

Ку́ка₂ ’фіга’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Бяльк.). с. 149

Ку́ка₃ ’дзіцячая болька’ (Сцяц., Нар. лекс.), ’тое, чым палохаюць дзяцей’ (Жыв. сл.). с. 149

Ку́ка₄ ’стары танец, падобны да карагода’ (ТС). с. 149

Кукаба́ка₁ ’кульбака, кіёк у валовым ярме’ (Жыв. сл., КЭС, лаг.). Да кульбака (гл.). с. 149

Кукаба́ка₂ ’палка, якой навіваюць ніткі ў кроснах’ (Сцяшк. Сл.). Гл. кукабака₁. с. 149

Кукава́ць ’ствараць гукі, падобныя на «ку-ку»’ (ТСБМ, Нас.). с. 149

Кукаве́ркі ’галушкі’ (Жд. 2). с. 149

Кукалёвы ’светла-фіялетавы’ (Сцяшк. Сл.). Да куколь (гл.). с. 149

Ку́калка ’стадыя ў развіцці насякомага’ (ТСБМ). с. 149

Кукалу́ша ’чаромха’ (Бяльк., Kic.). Да калакалуша (гл.). с. 150

Кука́н ’шнурок, на які нанізваецца злоўленая рыба’ (Сцяшк.), ’нізка рыбы’ (Сл. паўн.-зах.). Да кука₁ (гл.), с. 150

Кука́рда ’бант, складка’ (ТСБМ, Шпіл.) Да какарда. с. 150

Кукарэ́каць ’крычаць «кукарэку»’ (ТСБМ). с. 150

Ку́каўка₁ ’зязюля’ (Мал., Шн.). Да кукаваць (гл.). с. 150

Ку́каўка₂ ’ятрышнік шыракалісты, Orchis latifolia L.’ (Kic ). Да кукаўка₁. с. 150

Ку́кіш ’фіга’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах., Грыг.). Гл. кука₂. с. 150

Ку́кішкі : на кукішках ’сагнуўшы ногі ў каленях і трымаючыся на насках (сядзець)’ (ТСБМ). Гл. кука₂ і кукіш. с. 150

Кукі́шня ’нівянік звычайны, Leucanthemum DC vulgare L.’ (Kic., Дэмб. 1). Да кукіш (гл.). с. 150

Ку́кла₁ ’звязка начэсанага льну, залом’, звязваецца з кука₂(гл.). с. 150

Ку́кла₂ ’амяла’ (Жыв. сл.). Гл. кукла₁. с. 150

Ку́кла₃ ’род жаночай прычоскі’ (ТСБМ, Шат., Сл. паўн.-зах., Ян., Касп., 3 нар. сл., КЭС, лаг., Сцяшк.). Гл кукла₁. с. 150

Куко́біцца ’гняздзіцца’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кукобіць. с. 150

Куко́біць ’песціць, даглядаць’ (Нас., Бяльк., Яруш., Касп., Кос., Гарэц., Др.-Падб., Шн.). с. 150

Куко́ль₁ ’травяністая расліна сямейства гваздзіковых, Agrostemma L.’ (ТСБМ, Кіс., Шат., ТС, Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Мал., Яруш., Сцяшк.). с. 150

Куко́льнік ’валачобнік’ (Сцяшк. Сл., Сл. паўн.-зах., Жыв. сл., Доўн.-Зап. 1). Да кукобнік ’тс’ (БелСЭ, 2, 569). Гл. кукобіць. с. 151

Куко́н ’кукса, кульця, абрубак’ (ТС). с. 151

Кукры́ш ’дышаль для парнай запражкі валоў’ (Сл. паўн.-зах.). с. 151

Кукрэ́ш ’ручка касы’ (ДАБМ). Да кукрыш (гл.)? с. 151

Ку́кса₁ ’кукла, валасы, закручаныя на патыліцы’ (ТСБМ, Бяльк., Мат. AC, Янк. II). с. 151

Ку́кса₂ ’астатак пакалечанай рукі, нагі’ (ТСБМ, Нас., ТС, Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Бяльк., КЭС, лаг., Федар., Гарэц, Чач.). с. 151

Кукса́ць ’біць кулакамі ў спіну’ (Сцяшк.). Да кукса₂ (гл.). с. 151

Ку́ксіць ’плакаць, хныкаць’ (Бяльк.). Да кука₃ (гл.). с. 151

Ку́кта ’астатак пакалечанай рукі, нагі’ (Шат.). Да кукса₂(гл.). с. 151

Куку́ля ’зязюля’ (Шат., МГ, Сл. паўн.-зах., Яўс., 3 нар. сл., Янк. I, Мядзв.), с. 151

Кукуру́за ’травяністая расліна сямейства злакавых’ (ТСБМ). с. 151

Куку́ць ’гліняная свісцёлка’ (Жд. 2). с. 151

Кукшу́т ’жмуркі (назва гульні)’. с. 152

Кукшы́н₁ ’збан з ручкай’ (Бяльк.). с. 152

Кукшы́н₂ ’кукса, род жаночай прычоскі’ (Мат. Maг.). с. 152

Кула́га ’саладуха, ягады, звараныя з мукой, зацірка, кулеш’ (Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Касп., Нік. Очерки, Арх. ГУ, Грыг., Чач., Вешт., Др.-Падб., Маш., Гарэц., Шн., Мат. AC, Янк. Мат., Мат. Maг., Hap. словатв., Бяльк., Сержп. Грам., КЭС, лаг., Яўс., Серб.). с. 152

Кула́гацца ’плюхацца, пялёскацца’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кулага. с. 152

Кула́жыцца ’станавіцца пахмурным (пра надвор`е)’ (Нас., Юрч.). с. 152

Кула́к₁ ’кісць рукі з прыгнутымі к далоні пальцамі’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Яруш., Нік. Няч., Бяльк., ТС). с. 152

Кула́к₂ ’багаты селянін-уласнік’ (ТСБМ). Да кулак₁ (гл.). с. 152

Кула́к₃ ’драўляны малаток’ (Сл. паўн.-зах.). Да кулак₁ (гл.). с. 152

Кула́к₄ ’асобны шып кулачнага кола, што круціць шасцярню пасавага кола’ (КЭС, лаг.), ’зуб у шасцярні’ (Шат., Кліх). с. 152

Куламе́са ’блытаніна, сумесь, штурханіна, мітусня’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Бяльк.), ’гразь, змешаная са снегам’ (ТСБМ). Гл. куламесіцца. с. 152

Куламе́сіцца ’балавацца з цестам’ (Бяльк.). с. 152

Куламе́скі ’піражкі з пяску і гразі, што робяць дзеці’ (Бяльк.). Гл. куламесіцца. с. 153

Кула́ндарка ’лялька’ (Ян.). с. 153

Кула́чкі ў выразе: Ешчэ чэрці на кулачкі ні браліса ’Яшчэ далёка да світання, яшчэ вельмі рана’ (Нар. словатв.). Усталі рано, бы чэрці на кулачку (ТС). с. 153

Кула́чнае ко́ла 'кола, якое круцяць коні’ (КЭС, лаг., П. С.). Гл. кулак₄. с. 153

Кулды́баць ’кульгаць, паволі ісці’ (Нас.). Гл. калдыбаць. с. 153

Кулды́ка ’чалавек, які хутка гаворыць’ (Мат. Maг.). с. 153

Кулдыка́цца ’перакульвацца’ (Мат. Гом., Бяльк., Гарэц., Янк. ІІІ). Да кулдыка (гл.). с. 153

Кулды́каць₁ ’куляцца’ (Шпіл.). Гл. кулдыка. с. 153

Кулды́каць₂ ’невыразна гаварыць’ (Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг.). Гл. кулдыка. с. 153

Куле́йка ’чыгунка’ (Сцяшк.). с. 153

Куле́нька ’луста хлеба’ (Нар. лекс.). Да куляць₁. с. 153

Куле́ш ’рэдкая мучная каша’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн -зах., Нік. Очерки, Шн., Серб., Бяльк., Федар. Рук, Мат. AC, Малч., Мядзв., Вешт., Грыг., Гарэц., ТС, Касп.). с. 153

Кулёба ’костка з кумняка’ (Сцяшк. Сл.). с. 154

Кулёк ’пінжак’ (Hap. словатв., Мат. Maг., Мядзв.). с. 154

Кулём ’імкліва, хутка’ (Нас., Жд. 2, С. Некр., КЭС, лаг., ТС, Сл. паўн.-зах.). с. 154

Кулёма ’старэча’ (Сцяшк. Сл.). с. 154

Кулі́да ’баханка’ (ТСБМ, Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., Сержп., Грам., Серб., Маш., Янк. Мат., Вешт., Шн.). с. 154

Кулі́к ’невялікая балотная птушка’ (ТСБМ, Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Maш., Касп.). с. 154

Ку́лік ’адзін з саламяных снапкоў, якімі пакрываецца страха’ (Нар. сл.). Гл. куль₁. с. 154

Куліку́шкі ’гульня ў жмуркі’ (Гарэц., Др.-Падб., Нік. Очерки, Рам.). «Кулюкушки ничем не отличаются от всесветных пряток. Один «кулюкуиць», остальные «аукаютця» (Оч. В. Б. 1897, 26). с. 154

Кулі́на₁ ’спакойная затока ў рацэ’ (Жд. 3). Да куль₂ (гл.). с. 154

Кулі́на₂ ’майнік двухлісты, Majanthemum bifolium L.’ (Кіс.). Да каліна (гл.), с. 154

Кулі́са₁ ’плоскія часткі тэатральнай дэкарацыі, размешчаныя па баках сцэны адна за другой’ (ТСБМ). с. 155

Кулі́са₂ ’бор, парослы мохам і папараццю’ (Сцяшк. Сл.), ’прасека ў лесе’ (Бяльк., Яшк), ’засаджаная паласа як сродак захавання глебы’, ’паласа лесу паміж дзялянкамі’ (ТСБМ). с. 155

Кулі́сак ’сноп, абмалочаны не да канца’ (Нар. лекс.). с. 155

Куль₁ ’ тоўсты сноп няцёртай саломы’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах., Янк. Мат., Выг., Бір., Гарэц., Маш., Мат. AC, ТС, Касп., Ян.). с. 155

Куль₂ ’рагожны мяшок’ (ТСБМ, ТС, 3 нар. сл., Сержп. Грам., Бяльк.), ’задняя частка рыбалоўнай снасці з вузкім праходам’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. куль₁. с. 155

Куль₃ ’тоўсты чалавек’ (Мат. Maг.). Гл. куль₂. с. 155

Куль₄ ’пра падзыванне пеўнем курэй’ (Нар. лекс.). с. 155

Кульба́ка₁ ’сядло’ (Нас., Гарэц.). с. 155

Кульба́ка₂ ’кій з загнутай ручкай’ (Сл. паўн.-зах., Мал., Маш., ТС). Гл. кульбака₁. с. 155

Кульба́ка₃ ’дэталь у ярме’ (Выг., Маш., ТС). Гл. кульбака₁. с. 155

Кульва́н ’кукельван, сродак усыплення рыбы’ (Рам.). с. 155

Ку́льга ’кумпяк’ (Сцяшк.). Да кульгаць (гл.). с. 155

Кульга́ць ’ісці, нясмела прыступаючы на адну нагу’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Бяльк., Мядзв., Гарэц., Грыг., ТС, Касп.). с. 155

Кульду́к ’абцас’ (Мат. Maг.). с. 156

Кульдзю́м ’кааператыў’ (Мат. Гом.). с. 156

Ку́льза ’прышчэп (пра дрэва)’ (КЭС, лаг.). с. 156

Ку́лька₁ ’ручка на кассі ў выглядзе абагнутага лучка’ (Сцяшк., 3 нар. сл., Нар. лекс., Жыв. сл., Тарн. Studia, Дразд., Арх. Бяльк., Янк. ІІ, Бір., Выг.). Да куляць₁. с. 156

Ку́лька₂ ’клёцка’ (Яўс.). Да куля₁ (гл.). с. 156

Ку́лькаць ’спаць, засынаць’ (Сцяшк. Сл.). Да куляць₁. с. 156

Ку́льман ’світка’ (Мат. Гом.). Да кулёк (гл.) і куль₂ (гл.). с. 156

Кульманы́ ’салодкія стравы, бліны, клёцкі’ (Нас., Бяльк., Сцяшк. Сл.). с. 156

Кульме́нь ’сярэдняя частка брадніка, дзе затрымліваецца рыба, куль’ (Нар. сл., Ян.). Гл. куль₂. с. 156

Культ ’рэлігійнае служэнне бажаству’ (ТСБМ). с. 156

Культа́нка ’гудайера паўзучая, Goodyera repens L.’ (Kic). с. 156

Культу́ра ’узровень дасягненняў грамадства’ (ТСБМ). с. 156

Кульчыбе́р ’гладыёлус чарапіцападобны, Gladiolus imbricatus L’ (Kic.). с. 156

Ку́льчыкі ’лілея кучаравістая, Lilium martagon L’ (Kic). с. 156

Ку́льша₁ ’тоўстая нага, бядро’ (Шат., Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Касп.). с. 156

Ку́льша₂ ’малая ўкладка снапоў’ (ДАБМ). с. 157

Кулю́ка ’кавяня’ (Мат. Гом.). с. 157

Куля́вая сало́ма ’буйная непацёртая салома, прыгатаваная для крыцця страхі’ (КЭС, лаг., Сл. паўн.-зах.). Да куль₁ (гл.). с. 157

Куля́са ’палка з загнутай ручкай’ (Сцяшк. Сл.). с. 157

Куля́ць₁ ’валіць набок, пераварочваць, нагінаць’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Сл. паўн.-зах.). с. 157

Куля́ць₂ ’разбіраць плыты і коньмі выцягваць на бераг’ (Нар. сл.). с. 157

Кум ’хросны бацька’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах., Бяльк., Сцяшк., Яруш., ТС). с. 157

Кума ́ ’вір у рацэ Гарыні’ (Яшк). с. 157

Кумаліны ’куманіка, Rubus suberectus’ (Касп.). Да *куманіны. с. 157

Куманёўка ’хустка’ (Мат. Maг.). с. 157

Кумарэ́ча ’мноства камароў’ (Сл. паўн.-зах.). Да камар (гл.). с. 157

Кума́ць ’знікаць’ (Мат. Гом.). с. 157

Куме́каць ’разумець’ (Сцяшк., ТС). с. 158

Куме́ць ’кавалак зямлі, які атрымаў селянін за працу’ (Яшк.). с. 158

Куме́шкацца ’павольна рабіць’ (Жыв. сл.). с. 158

Ку́мза ’ліра ў жабракоў’ (ТС). Да кобза₃ (гл.) с. 158

Кумільга́нам ’хутка’ (Сцяшк. Сл.), ’невялікімі скачкамі’ (Нар. словатв., Федар. Рук.). Гл. кумільгом. с. 158

Кумільго́м ’хутка’ (Сцяшк. Сл., Яўс., Бяльк., Гарэц., Нар. Сл.). с. 158

Ку́мін, ку́міна вада ’вір’ (ТС). с. 158

Куміна ́ ’вір каля берага, дзе вада заварочвае ў напрамку, супрацьлеглым цячэнню’ (Яшк.). с. 158

Кумі́р₁ ’прадмет пакланення’ (ТСБМ). с. 158

Кумі́р₂ ’каўнер (кашулі, сарочкі)’ (Нар. словатв.). Да каўнер (гл.). с. 158

Ку́мкаць ’квакаць (пра жаб)’ (Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Ян., ТС, Сержп. Грам., Сцяшк., Клім., Гарэц., Янк. II, ДАБМ). с. 158

Кумпе́й ’скнара’ (Сцяшк. Сл.). с. 158

Кумпя́к ’бядровая частка тушы’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. паўн.-зах., Нік. Очерки, Гарэц., Сцяшк., Бір. Дзярж., Бяльк., Яруш.). с. 158

Кумпялю́фка ’купальнік’ (Сцяшк.). с. 159

Ку́мса ’вялікі кавалак хлеба’ (ТС), ’кукса’ (Мат. Гом.). Да кукса (гл.). с. 159

Кумса́ты ’бязрогі’ (Жыв. сл.). Да кумса (гл.). с. 159

Кумы́с ’напітак з малака кабылы’ (ТСБМ). с. 159

Кумя́ш ’густы суп’ (Сцяшк. Сл.). с. 159

Ку́на ’куніца’ (Рам., Маш., Сцяц. Нар., Шн., Сцяшк. Сл.). с. 159

Куна́да ’бульба’ (Сцяшк., Кіс., Гарэц., Сцяц., Федар. Рук.). с. 159

Куна́ты ’густы, купчасты’ (Сл. паўн.-зах., Нар. лекс.), ’вастраверхі’ (Сцяшк. Сл.). Да куна (гл.)? с. 159

Куна́цца ’спатыкацца, аступацца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 159

Ку́ндзевы ’худы, змарнелы’ (ТС). Да кундзель (гл.). с. 159

Кундзі́ль ’недарослік’ (Яўс.). Да кундыль (гл.). с. 159

Ку́ндзіць ’паліць у печы’ (Сцяшк. Сл.). с. 159

Кундзю́к ’кіндзюк’ (Нар. лекс., Жыв. сл., Маш., Сцяшк.). Да кіндзюк (гл.). с. 159

Ку́ндзя ’тоўстая непаваротлівая жанчына’ (ТС). с. 159

Кундо́біць ’біць’ (Сцяшк. Сл.). с. 160

Кундо́сіць ’цягаць за валасы’ (Нас., Нік. Заг.). Да кундыль (гл.). с. 160

Ку́ндры ’апорнае прыстасаванне для вясла на плыце’ (Сл. паўн.-зах.). с. 160

Ку́ндыль ’кудлаты сабака’ (Нас., Шн., Сержп. Грам., Бяльк.). с. 160

Куне́жыцца ’песціцца’ (Сцяшк., Ян.). с. 160

Куні́ца ’невялікая драпежная жывёліна’ (ТСБМ, Нас., Сл. паўн.-зах., Маш., Нік. Очерки, Грыг., Шн., Сержп. Грам., Яруш., Сцяшк.). Гл. куна. с. 160

Ку́ннік ’сумнік звычайны, Solidago virga aurea’ (Касп., Kic., Дэмб. 1). с. 160

Кунпа́н ’прыяцель, сябра’ (КЭС, лаг., 3 нар. сл.). Да *кумпан. Гл. кампанія. с. 160

Кунту́ш ’верхняя вопратка’ (Нас., Малчанава, Мат. культ., Грыг.). с. 160

Куня́ць ’спаць’ (Мат. Гом.). с. 160

Ку́па₁ ’куча, група’ (ТСБМ, Нас., Сл. паўн.-зах., Бяльк., Яруш., Нар. сл., Яшк., ТС, Касп.). с. 160

Ку́па₂ ’сухі, здробнены торф’ (Нар. лекс.), ’перагной’ (Яшк.), ’дзе гоняць смалу, выпальваюць попел’ (Яшк.). Гл. купіцца. с. 160

Ку́па₃ ’вялікая бочка для зерня’ (ТС, КЭС, лаг.). с. 161

Купа́ва ’гарлачык, Nymphaea alba L.’ (Мат. Гом.). «У купаве етай ат трахомы, ат залатухі купаюць» (там жа, IV, 267). Балоцістая расліна. с. 161

Купа́віца ’трава, што расце ў балоце на купінах’ (ТС, Нар. лекс.). Гл. купава. с. 161

Ку́пал ’верхняе скляпенне ў форме паўшар`я’ (ТСБМ). с. 161

Купа́ла₁ ’свята 24 чэрвеня’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Крачк., Сцяшк., Гарэц., Чач., Кліх, ТС). с. 161

Купа́ла₂ ’братаўка дуброўная, Melampyrum nemorosum’ (Жыв. сл., Кіс.). с. 161

Купа́лка ’купалка едкая, Erigeron асег L.’ (ТСБМ, Кіс., Касп.), ’кветка, на якой калісьці варажылі на Купалле’ (Жыв. сл.). Гл. купала₁. с. 161

Купа́лнік ’доўгая спадніца з грубага саматканага матэрыялу, якую надзявае жанчына капаць бульбу’ (Нар. лекс.). Да капальнік. Гл. капаць. с. 161

Ку́пар ’куфар’ (Hap. лекс., Шн., Сл. паўн.-зах.). Да куфар (гл.). с. 162

Купа́цца₁ ’абмывацца, плаваць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Яруш., Бяльк., ТС, Касп.). с. 162

Купа́цца₂ ’пералівацца, зіхацець (пра сонца)’ (ТС). с. 162

Купе́ла ’сажалка’ (Сцяшк. Сл.). Да купацца. с. 162

Купе́на ’купена многакветкавая, Polygonatum Moench multiflorum (L.)’ (Hac., Kic., Касп., Гарэц.). Да купа₁ (гл.), с. 162

Купе́ць, ку́паць ’тлець’ (ТС). Гл. капцець. с. 162

Ку́піна₁ ’кучка зацвярдзелай зямлі на нізкім або балоцістым месцы, аброслая травой, мохам’ (ТСБМ, Касп., ТС, Нік. Очерки, 3 нар. сл., Федар., Яруш., Сержп. Ск., Яшк., Кліх, Сл. паўн.-зах.). с. 162

Ку́піна₂ ’цярновы куст’ (Булг.). с. 162

Ку́піна₃ ’скабіёза жоўтая, Scabiosa ochroleuca L.’ (Kic.). Да купа₁ (гл.). с. 162

Ку́пісты ’шыракаплечы’ (Сцяшк. Сл.), ’прысадзісты (пра чалавека)’ (Янк. ІІІ). Да купа₁ (гл.). с. 162

Ку́піцца ’тлець, гарэць (пра торф)’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. ку́піць. с. 162

Купі́ць ’набыць за грошы’ (ТСБМ, Бяльк., ТС, Сл. паўн.-зах.). с. 163

Ку́піць ’гарэць без полымя, дымець’ (Мартынаў, Зб. Крапіве, 210), с. 163

Купле́т ’асобная страфа песні’ (ТСБМ, Яруш.). с. 163

Купо́н ’адразны талон у каштоўных паперах’ (ТСБМ). с. 163

Ку́пра ’горб’, ’карак’, ’бядро’, ’клуб у каровы’, ’пупок у птушак’ (Сл. паўн.-зах.). с. 163

Куптыры ́ ’трава (балотная)’ (Мат. Гом.). Да каптур (гл.)? с. 163

Купча́сты ’з пышнай густой кронай (пра дрэва)’ (ТСБМ), ’бахматы’ (Сл. паўн.-зах.). Да купа₁ (гл.). с. 163

Купэ́ ’аддзяленне ў пасажырскім вагоне’ (ТСБМ). с. 163

Купю́ра ’назва папяровых грошай і аблігацый’ (ТСБМ). с. 163

Кур₁ ’певень’ (Федар., Шн.). с. 164

Кур₂ ’пыл’ (Гарэц.), ’копаць, сажа’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. курыць. с. 164

Ку́ра ’курыца’ (Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., ТС, Ян., Сцяшк., Маш., Жд. 3, ДАБМ, С. Некр., Янк. II). Гл. кур. с. 164

Ку́рава ’куродым’ (ТСБМ, Мат. Гом.), ’пыл’ (Сл. паўн.- зах., Нар. лекс., Жыв. сл., Жд. 3). с. 164

Курава́й ’род травяністых раслін сямейства матыльковых’ (ТСБМ), ’астрагал салодкалісты, Astragalus glycyphyllus L.’ (Кіс.). с. 164

Курада́ў ’ястраб’ (Мат. Гом.). Да кур₁ (гл.) і давіць. с. 164

Курады́м ’куродым’ (ТСБМ, КЭС, лаг.). Гл. куродым. с. 164

Кура́жыцца ’важнічаць, трымацца фанабэрыста’ (ТСБМ). с. 164

Кура́й ’свойская птушка з невыразнымі палавымі адзнакамі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 164

Ку́рак₁, куракі ́ ’петлі ў лапцях, куды зацягваліся аборы’ (Сл. паўн.-зах., Касп., Шатал., Hap. сл., Жд. 2). с. 164

Ку́рак₂ ’трэска (гнілая)’ (Мат. Гом.). Да курыць (гл.). с. 165

Кура́к ’пеўнік’ (Яўс., Вяр.). Гл. кур. с. 165

Курале́сіць ’гаварыць недарэчнае, балбатаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 165

Куралёк₁ ’газнічка’ (Сл. паўн.-зах.). Да кураль (гл.). с. 165

Куралёк₂ ’частка кумпяка’ (Сл. паўн.-зах.). Да курыць (гл.), кураль (гл.). с. 165

Куралём ’дагары нагамі’ (Сцяшк. Сл., Бір. Дзярж., Сцяц.), ’кулём’ (Жыв. сл.). Да кулём. с. 165

Ку́ралкі ’асобіны канапель з пыльнікамі’ (Сл. паўн.-зах.). Да курыць (гл.) ’пыліць’, с. 165

Кура́ль ’лучына’ (Жд. 3). Да курыць (гл.). с. 165

Кура́нка₁ ’хата (курная)’ (Мат. Гом.). Да курыць (гл.). с. 165

Кура́нка₂ ’вяндліна’ (Сцяшк. Сл.). Да курыць (гл.). с. 165

Кура́нт ’камень, якім труць фарбы’ (Грыг.). с. 165

Кура́нты ’вежавы або насценны гадзіннік з боем’ (ТСБМ, Нас.). с. 165

Ку́рань ’хата’ (Мат. Гом.). Гл. курэнь. с. 165

Кура́па ’жаба’ (Бяльк., Юрч., Мат. Maг., Гарэц., 3 жыцця). с. 165

Курапа́та ’курапатка’ (Шат., Сл. паўн.-зах., ТС, Нар. лекс., Кліх.). Гл курапатка. с. 165

Курапа́тка ’дзікая птушка атрада курыных’ (ТСБМ). с. 165

Кураса́дня ’перакладзіна ў куратніку, на якую куры садзяцца на ноч; седала’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Шат., Яўс., Жыв. сл., Гарэц.). Да кура (гл.) і садзіць (гл.). с. 166

Кураса́ткі ’драбінкі на возе’ (Жд. 2). Да *курасадкі. с. 166

Курасле́п₁ ’род раслін сямейства казяльцовых: анемона, Anemone L.’ (ТСБМ, Кіс., Сл. паўн.-зах., Шат., Касп., Сцяшк., ТС, Дэмб. 1, Бейл.). с. 166

Курасле́п₂ вадзяны ’вадаперыца балотная, Hottonia раlustris L.’ (Кіс.). Да кураслеп₁ (гл.). с. 166

Кура́тар ’кіраўнік, апякун’ (ТСБМ). с. 166

Ку́рац ’маленькі піражок, печаны на паду’ (КЭС, лаг., Янк. III). Да курыць (гл.). с. 166

Кура́ч ’глінушка’ (ТС). Да курыць (гл.). с. 166

Ку́рачка ’зялёнка, назва грыба’ (Сцяшк., Жыв. сл.). Да кура (гл.). с. 166

Кура́чнік ’зімні вазок’ (Сцяшк. Сл.). с. 166

Кура́шка ’губа’ (бат.) (Мат. Гом., Жыв. сл.), ’гнілы пень, што курыць’ (Касп.). Да курыць (гл.). с. 166

Курашчы́пка ’мурашка’ (Бяльк.). Да кура (гл.) і шчыпаць (гл.). с. 166

Курашэ́сь ’курасадня’ (Касп.). Да кура (гл.) і шост (гл.). с. 166

Ку́рва ’распусная жанчына’ (Нас., Шат., Сержп. Ск., Мядзв., Шпіл., Грыг.). с. 166

Курве́ль ’распуснік’ (Нас., Шат., Шпіл., Грыг.). Да курва (гл.). с. 167

Курга́н₁ ’высокі старадаўні магільны насып; гурба’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., ТС, Сцяшк., Мат. Маг., Федар.), с. 167

Курга́н₂ ’шматок пашы ці лесу сярод палёў’ (Нар. лекс.). Гл. курган₁. с. 167

Курга́н₃ ’востраў, які ўтвараецца ў час паводкі’ (Нар. словатв., Федар. Рук.). Гл. курган₁. с. 167

Курга́н₄ ’куст’ (Касп.). Да курган₂ (гл.). с. 167

Курга́ннік ’сон раскрыты, Pulsatilla potens L.’ (Kic.). Да курган₃ (гл.). с. 167

Курда ́ ’чалавек малога росту’ (Ян., Нар. сл.). Да *курта. с. 167

Курдава́лак ’цурбан, цурбалак’ (Нар. сл.). с. 167

Курда́ты ’малы ростам, куртаты’ (ТС). Да курда (гл.). с. 167

Курдая́чыць ’гаварыць незразумела’ (Шатал., Нар. лекс., ДАБМ). с. 167

Курдзе́ль ’малы ростам чалавек’ (Жыв. сл.). Да курдаты (гл.). с. 167

Курдзёбак ’абрубак’ (Касп.). Да курда (гл.) і дзюбаць (гл.) с. 167

Курдзю́к₁ ’рана пад языком у жывёлы’, ’цвёрдая нарасць на кончыку языка ў курэй’ (Сл. паўн.-зах.). с. 167

Курдзю́к₂ ’трыбух свіны, начынены мясам’ (Сцяшк. Сл.). с. 168

Курдо́ўнік ’зараснік аеру, асакі’ (Яшк.). с. 168

Курду́пель ’чалавек малога росту’ (Мат. Гом., 3 нар. сл., КЭС, лаг., Нар. лекс., ТС, Касп., Сцяшк. Сл.). с. 168

Курду́пы ’кароткахвосты, прыземісты’ (Нас., Бяльк.). Гл. курдупель. с. 168

Кур`е́р ’пасыльны ва ўстанове’ (ТСБМ). с. 168

Кур`ёз ’недарэчны выпадак’ (ТСБМ). с. 168

Ку́рзніць ’гаварыць няпэўна, выдумляць, мроіць’ (Яўс.). с. 168

Курзо́ліцца ’боўтаць пысай пойла’ (Сл. паўн.-зах.). с. 168

Ку́рка ’цюльпан, Tulipa’ (Касп.). Да кура (гл.). с. 168

Ку́ркі ’сузор`е Плеяды’ (Маш.). Да кура (гл.). с. 168

Курку́ль ’селянін-кулак’, ’хцівы, скупы чалавек’ (ТСБМ, Сцяшк.). с. 168

Курлы́каць ’ствараць гукі, падобныя на «курлы» (пра жураўлёў)’ (ТСБМ). с. 168

Курма́нка ’фурманка’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. фурманка. с. 168

Курме́ль₁ ’пячкур’ (Сл. паўн.-зах., Касп., 3 нар. сл., Нар. сл., Жук.). с. 168

Курме́ль₂ ’чалавек малога росту’ (Касп.). Да курдзель (гл.) с. 168

Курмы́ш ’гульня (у кошкі-мышкі)’ (Мат. Гом.). с. 168

Курна́₁ ’кашэчае мурканне’, ’сапенне падчас дрымоты’ (Нас., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Гарэц., Бір., Янк. БФ, Янк. БП). с. 169

Курна́₂ : загнуць курну ’ступні ног прыгнуць да твару’ (КЭС, лаг., Нар. словатв., Сцяц.). Да карнаць (гл.) ’укарочваць’. с. 169

Курні́сты ’звілісты, пакручаны’ (Hap. сл.). Гл. курна₂. с. 169

Курно́сы ’кірпаносы’ (Касп., Шатал., Жыв. сл.). с. 169

Ку́рны ’які ацяпляецца печкай без коміна’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Гарэц.). Гл. курыць₁. с. 169

Курмя́ўкаць ’мяўкаць’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., 3 нар. сл., Бяльк., Сцяшк., Яруш., Нік. Напоў., Гарэц., ДАБМ). с. 169

Куро́біцца ’карабаціцца’ (Hap. словатв.). Да *каробіцца. с. 169

Куродым Тусты едкі дым пры тленні’ (ТСБМ^» ТС, Сл. паўн.-зах., Ян., Сцяшк., 3 нар. сл., Сержп. Пр., Сержп. Ск., Янк. I, Бір.). Да курыць (гл.) і дым (гл.). с. 169

Куро́жыцца ’курчыцца, мучыцца’ (ТС, Сл. паўн.-зах.). Да карожыцца (гл.). с. 169

Куро́па ’няўдалая жанчына’ (Мат. Маг.). Да курапата (гл.). с. 169

Куро́санне ’курасадня’ (Нар. сл., Жд. 3, Янк. ІІІ). Да курасадня (гл.). с. 169

Курпа́ты ’сутулы’ (Сцяшк. Сл.). Да гарбаты. с. 169

Курс ’напрамак руху, шлях’ (ТСБМ). с. 169

Курса́ткі ’драбіны ў возе’ (Сцяшк. Сл.). Гл. курасаткі. с. 169

Ку́рстацца₁ ’дыміць, тлець’. с. 169

Ку́рстацца₂ ’корпацца, церабіцца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 169

Ку́рся ’кормная свіння’ (Сцяшк. Сл.). с. 169

Ку́рта₁ ’куртаты, бясхвосты (ці з кароткім хвастом)’ (Сцяц., Др.-Падб., Мал., Шн., Яруш.), ’маларослы’ (Мал.), ’кепскі, горшы’ (Сцяц.). с. 169

Ку́рта₂ ’сучка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 170

Ку́рта₃ ’куртка’ (Шат., Бяльк., Серб., Нас., Сержп., Ск., Мат. Maг., Тарнацкі, Studia). с. 170

Курта́ты₁ ’бясхвосты’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), ’маларослы́ (Гарэц.). с. 170

Курта́ты₂ ’чорт’ (Федар.). Да куртаты₁ (гл.). с. 170

Курта́ч ’кароткае на ваце мужчынскае паліто’ (Сцяшк.). Гл. курта₃. с. 170

Куртэ́ль ’малы ростам чалавек’ (Жыв. сл.). Да курта₁ (гл.). с. 170

Ку́рцік₁ ’малы, куртаты’ (Сцяшк.). Гл. курта₁. с. 170

Ку́рцік₂ ’курта’ (Бяльк., Сержп. Пр., Сержп. Грам., Мат., Маг.). Да курта₃ (гл.). с. 170

Курч₁ ’карчага’ (3 нар. сл.). Да курчыцца (гл.). с. 170

Курч₂ ’сабака з пароды хартоў, сетэр’ (Гарб.). с. 170

Курча́ць ’кумкаць’ (Мат. Гом.). с. 170

Курчу́к ’рана ў храпе’ (Сл. паўн.-зах.). с. 170

Курчы́ны ’жэрдкі ў хаце пад столлю, на якія вешаюць адзежу’ (Бяльк., Рам., Мат. Маг., Пал.). Да курч₁ (гл.). с. 170

Ку́рчыцца ’сціскацца ўсім целам’ (ТСБМ, Шат., 3 нар. сл.). с. 170

Ку́рштаць ’цягнуць, выцягваць (з чаго-небудзь) ’ (Федар. Рук.). с. 170

Ку ́ры ’гульня’: «Той, хто водзіць з завязанымі хусткай вачыма, ходзіць па хаце з распрасцёртымі рукамі і стараецца каго-небудзь злавіць» (Нар. словатв.). с. 170

Ку́рыва ’тое, што кураць’ (ТСБМ). Да курыць₁ (гл.). с. 170

Куры́га красная ’канюшына лугавая, Trifolium pratense L.’ (Кіс.). с. 171

Куры́ны ’чорныя парэчкі’ (Сцяшк. Сл.). Да кура (гл.). с. 171

Ку́рыца₁ ’свойская птушка; самка пеўня’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Касп., Яруш., Бяльк., Сцяшк., Сержп. Пр., Жд. 2). Гл. кур₁. с. 171

Куры́ць₁ ’пыліць, дыміць; удыхаць і выдыхаць дым якога-небудзь рэчыва, пераважна тытуню’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., ТС, Бяльк., Сцяшк., КЭС, лаг., Сержп., Пр., Янк. Мат., Шатал.). с. 171

Куры́ць₂ ’ехаць або бегчы хутка’ (Нас., ТС, Ян.). с. 171

Курэ́нь₁ ’будан’ (ТСБМ, Бяльк., Яшк., Янк. II, Хрэст. дыял., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., Маш., Шушк.). с. 171

Курэ́нь₂ ’дымар’ (Сл. паўн.-зах.). Да курыць₁ (гл.). с. 171

Кур`ян₁ ’курыца з прыкметамі пеўня’ (ТС). Да кур₁ (гл.). с. 171

Кур`ян₂ ’дзіцячая гульня’ (ТС). Да кур`ян₁ (гл.). с. 171

Куря́тка ’нарасць на бярэзіне’ (Бяльк.). Да кур₁ (гл.). с. 171

Кус ’кусок’ (ТСБМ, Нас., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Бяльк., Сержп. Ск., Гарэц.). Гл. кусаць. с. 172

Ку́са ’цяжка, недастаткова’ (Нас.). с. 172

Кусамя́ка ’добры, вялікі кавалак’ (Янк. III). с. 172

Куса́нік ’недаедзены маленькі кавалачак’ (Мат. Гом., Яўс., Hap. сл., Шн., Жд. 3, Янк. Мат., Гарэц.). Да кус (гл.). с. 172

Куса́ць ’хапаць, раніць зубамі’ (ТСБМ, Нас., Сл. паўн.-зах., ТС, Касп., Сержп. Пр., Яруш ). с. 172

Ку́сла ’з`едлівая жанчына’. с. 172

Куслі́цы ’клубніцы’ (Сцяшк. Сл.). с. 172

Ку́сма́н ’вялікі кавалак’ (ТС, Шатал.). Да кус (гл.). с. 172

Кусо́к₁ ’частка чаго-небудзь’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах., Бяльк., Сержп. Ск., Яруш.). с. 172

Кусо́к₂ ’шклянка’ (Жд. 2). Да кусок₁ у сэнсе ’порцыя’. с. 172

Куст₁ ’нізкарослая травяністая расліна’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., ТС, Ян., Бяльк., Яруш., Сержп. Ск.). с. 172

Куст₂ ’жыллё, дом’ (Ян.). Да куст₁ (гл.). с. 172

Ку́ста ’хуста’ (Мат. Гом.). Гл. хуста. с. 172

Кустары́ ’вялікія чатырохгранныя цвікі’ (ТС). Да костур (гл.). с. 172

Кустуро́вы ’зроблены з крашанай шэрсці’ (Грыг.). с. 173

Кусугло́бы ’касавокі’ (Бяльк.). Да касаглобы. с. 173

Кусупле́тка ’стужка’ (Касп.). Да касаплётка. Гл. косы і плясці. с. 173

Кусце́нь ’гронка’ (Сл. паўн.-зах.). Да куст (гл.). с. 173

Ку́ська ’мінога рачная’ (ТС). с. 173

Кусюга́н ’вялікі кусок’ (3 нар. сл.). Да кус (гл.). с. 173

Кут ’частка памяшкання, прастора паміж дзвюма сценамі’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах., Касп., Ян., Крачк., Нік. Очерки, Яшк., П. С., Маш., Хар , Бяльк., Сцяшк., Шушк., Мядзв., Грыг.). с. 173

Ку́тарма ’галопам, хутка’ (Жыв. сл.). с. 173

Кута́с ’пучок нітак, звязаных разам на адным канцы, які служыць для ўпрыгожвання’ (ТСБМ, Нас., Шат , Гарэц, Сл. паўн.-зах., ТС, Касп., Бяльк., Мядзв., Шпіл., Яруш., Сцяшк., Мат. AC, Грыг.). с. 173

Ку́таці, ку́таць ’мыць (пра бялізну)’ (Сл. паўн.-зах., Шатал.). с. 173

Ку́таць₁ ’укрываць’ (Нас.). Да кут (гл.). Гл. хутаць. с. 174

Ку́таць₂ ’гарадзіць (плот)’ (Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Ян., Шатал., Жыв. сл., Нар. сл.). Да кут (гл.) і куча₂ (гл.). с. 174

Ку́тні зуб ’карэнны зуб’ (ТСБМ, ТС, Сл паўн.-зах., Мат. Гом., Ян., Жыв. сл.). Да кут (гл.), кутаць₁ (гл.). с. 174

Ку́тнік ’батрак, парабак' (Сл. паўн.-зах., Сцяшк. Сл., Др.-Падб.), ’бабыль’ (Гарэц.). Да кут (гл.). с. 174

Ку́тніца₁ ’прамая кішка’ (Сл. паўн.-зах., Шатал., КЭС, лаг., Нар. лекс., Маш., Мядзв.). Да кутыр (гл.), кутаць₁ (гл.). с. 174

Ку́тніца₂ ’кіла’ (3 нар. сл.), ’похва у каровы’ (Янк. III). Да кутніца₁ (гл.). с. 174

Кутня́ ’шум, разгул’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.). с. 174

Куто́к ’сляпая кішка’ (ТС, Сл. паўн.-зах.). Гл. кутніца₁. с. 174

Куто́ра ’вадзяная землярыйка’ (ТСБМ). Да кутаць₁ (гл.). с. 174

Куто́х ’фіранка’ (Мат. Гом.). Да кутаць₁. с. 174

Куты́р ’бруха’ (Нас.). Гл. кут. с. 174

Куўсця́к ’жмут сена’ (Сл. паўн.-зах.). с. 174

Ку́фа ’бочка’ (Касп., Грыг., Др.-Падб., Гарэц.). с. 174

Куфа́йка ’фуфайка’ (Нас., Сл. паўн.-зах , Янк. Мат., Сцяшк., Мат. Маг., Жд. 3, Бяльк.). Гл. фуфайка. с. 174

Ку́фар ’скрыня’ (Касп., Сцяц. Нар., Сцяшк., КЭС, лаг., Гарэц., Бяльк., Янк. Мат., В. В., Мядзв.). с. 174

Ку́фель ’бакал для піва’ (ТСБМ). с. 174

Ку́халь ’невялікі кубак’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Жд. 3, 3 нар. сл , Гарэц., Др.-Падб.). Гл. куфель. с. 174

Ку́хан ’невялікая булка, начыненая цыбуляй’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. паўн.-зах., Шпіл., Hap. сл., Нік. Очерки, Янк. I). с. 174

Ку́хар ’повар’ (ТСБМ, Нас., ТС, Яруш., КЭС, лаг., Бяльк., Гарэц., Янк. I, Мядзв.). с. 175

Кухма́р ’крухмал’ (Янк. I). Да крухмал (гл.). с. 175

Кухма́рыцца ’гатаваць ежу ў кухні’ (Сцяшк. Сл., Жыв. сл.). с. 175

Ку́хня ’памяшканне з печчу для гатавання ежы’ (ТСБМ, Хар., Сцяшк., Яруш., Шушк.). с. 175

Ку́хта₁ ’прыслужнік, вучань повара’ (Нас., Яруш.). с. 175

Ку́хта₂ ’прайдзісветка, асоба лёгкіх паводзін’ (Hap. словатв). с. 175

Ку́хта₃ ’бядняк’ (Рам.). Да кухта₂ (гл.). с. 175

Кухта́ль ’удар кулаком’ (ТСБМ, Мат. Гом., Сцяшк., Бяльк., Сл. паўн.-зах., Янк. БП, Некр.). с. 175

Кухто́рыць ’гатаваць, кухарыць’ (ТС). Да кухта₁ (гл.). с. 175

Ку́ца ’цяжка, крута’ (Нас.). Да куса (гл.). Гл. таксама куцы. с. 175

Ку́ца-ба́ба ’дзіцячая гульня, хованкі’ (ТС). с. 175

Куцабе́шка ’кукса’ (Яўс.). Да куцобка₂ (гл.). с. 175

Куцава́ць₁ ’тармасіць’ (Сцяшк. Сл.). с. 175

Куцава́ць₂ ’патрабаваць злучкі (пра авечку)’ (Сцяшк.), с. 175

Куцала́пы ’кароткарукі’ (Нас.). Да куцы (гл.) і лапа (гл.). с. 175

Куцалім ’надта бедны гаспадар’ (Нар. сл.). с. 175

Ку́цаць ’доўга перажоўваць што-небудзь’ (Сл. паўн.-зах.), ’пэцкаць, камячыць’ (Нар. сл.). с. 175

Куц-куц ’выгук, якім падзываюць авечак’ (Сл. паўн.-зах.). с. 176

Куцерма́, куцерэ́мка ’звада, шум, неразбярыха’ (ТС, Мат. Гом.). с. 176

Ку́цік₂ ’абламаны нож’ (ТС). Да куцы₁ (гл.). с. 176

Ку́цік₃ ’той, хто застаўся (прайграў) пры гульні ў скокі’ (ТС). с. 176

Куцо́бка₁ ’кульба’ (Мат. Гом.). Да куцы (гл.). с. 176

Куцо́бка₂ ’кукса’ (Юрч.). Да куцы (гл.). с. 176

Куцо́бка₃ ’куцы, нізкарослы’ (Бяльк.). Да куцобка₂ (гл.). Гл. куцы. с. 176

Куцу́біна ’прэнт’ (Касп.). Да куцобка₁ (гл.). с. 176

Куцува́ць ’знаходзіцца ў стане цечкі’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. куцаваць₂. с. 176

Куцу́к₁ ’камячок засохлага гною на поўсці жывёлы’ (Сл. паўн.-зах.). с. 176

Куцу́к₂ ’касмыль’ (Жыв. сл., 3 нар. сл.). Да куцук₁ (гл.). с. 176

Ку́цу-ку́цу, куць-куць ’выгукі, якімі падклікаюць свіней’ (ТС, Сл. паўн.-зах., Нар. сл.). с. 176

Куцу́льбіна (экспр.) ’нос’ (ТС). с. 176

Куцучкі ́ ’падвей’ (Сл. паўн.-зах.). Да куцук₂ (гл.). с. 176

Куцця ́ ’ўрачыстая вячэра напярэдадні каляд’, ’традыцыйная абрадавая яда’ (ТСБМ, Нас., Касп., ТС, Сл. паўн.-зах., Ян., Шатал., Яруш., Бяльк., Сержп. Пр., Шн., Мал., Сцяшк., Гарэц., Вешт., Федар , Maш.). с. 176

Ку́цы₁ ’кароткі’ (ТСБМ, Нас., ТС, Касп. Бяльк.). с. 176

Ку́цы₂ ’чорт’ (Сержп. Грам.). Гл. куцы₁. с. 177

Куцю́к ’страўнік, трыбух’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кічук. с. 177

Куцю́рыцца ’натапырвацца, надзімацца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 177

Куцяльга́ ’кульгавы чалавек’ (Нар. лекс.). с. 177

Ку́ча₁ ’вялікая колькасць прадметаў, наваленых у беспарадку’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Ян., Сержп. Ск., Яруш., Бяльк.). с. 177

Ку́ча₂ ’адгароджанае месца ў хляве, месца для жывёл’ (Нар. лекс.). Гл. кут. с. 177

Ку́чар ’фурман’ (Сл. паўн.-зах.). с. 177

Кучара́ўка ’жоўтая вяргіня’ (Ян.). Да кучары (гл.). с. 177

Кучба́й ’байка’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц.). с. 177

Ку́чары ’кучаравыя або завітыя валасы’ (ТСБМ, ТС). с. 177

Ку́чка₁ ’загарадка для курэй, качак’ (ТС, Нар. лекс., Дразд.), ’катух’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. кучка₂. с. 177

Ку́чка₂ ’невялікая хата’ (ТС). Гл. куча₂. с. 177

Ку́чка₃ ’падпечак’ (Мат. Гом., Шатал., Шушк.). Да кучка₂ (гл.). с. 177

Ку́чка₄ ’малая ўкладка снапоў’ (Зн. дыс., ДАБМ). Да куча₁ (гл.). с. 177

Ку́чма₁ кучо́мка ’шапка футрам наверх’ (ТСБМ, Нас., ТС, Бяльк., Маш., Сержп. Грам., Нар. лекс., Малч., Мат. AC). с. 177

Ку́чма₂ ’пра густыя валасы, пра густую зелень’ (ТСБМ, Нас., Сл. паўн.-зах., Гарэц., Некр., Янк. IІІ, Сцяшк.). с. 178

Кучу́к₁ ’страўнік’ (Сл. паўн.-зах.). с. 178

Кучу ́к₂ ’сярэдняя частка невада’ (Taрн., Studia). с. 178

Кучугу́р`е ’вялікія шырокія купіны’ (ТС). с. 178

Кучу́р ’цурбан, кругляк дроў’ (Сл. паўн.-зах.). Да *качур. с. 178

Кучэ́рка ’хата (малая)’ (Мат. Гом.). Да куча₂ (гл.), кучка₂ (гл.). с. 178

Ку́шаць ’есці’ (Сл. паўн.-зах., Бяльк., Гарэц.). с. 178

Ку́шачка ’гняздзечка’ (Яруш., Янк. БП). Да кучачка. Гл. кучка₁. с. 178

Ку́шлы ’няздатны, хворы, слабы’, ’блізарукі, сляпы’. с. 179

Кушлякі ́ ’пушок, які аддзяляецца ў працэсе ткання’ (Влад.). с. 179

Кушма́к ’лабок’ (Сл. паўн.-зах.). с. 179

Кушма́рыцца ’балавацца з агнём’, ’важдацца’ (Нар. сл.). Гл. кушмерыць. с. 179

Кушме́рыць ’горача напальваць печ’ (Нар. словатв.). с. 179

Ку́шнер ’рамеснік, які вырабляе шкуры на футра і шые з футра’ (ТСБМ, Нас., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Грыг., Гарэц.). с. 179

Кушне́рка ’мехавая шапка’ (Шат., Сцяшк. Сл., Нар. сл.). Да кушнер (гл.). с. 179

Кушо́т ’сівец, Nardus L.’ (Сл. паўн.-зах.). с. 179

Ку́шпель ’чалавек невялікага росту’ (Цыхун). с. 179

Ку́штаць (яйцы) ’стукаць аб зубы, правяраючы чыё яйцо мацнейшае’ (Сержп. Пр., 3 нар. сл.. Нар. словатв , Янк. І). с. 179

Кушы́н ’гліняная пасудзіна з ручкай для малака, збанок’ (3 нар. сл., Жд. 2., Юрч.). с. 179

Кушы́нкі ’гарлачык жоўты, Nuphar luteum L.’ (Kic.). Да кушын (гл.). с. 179

Кушы́цы ’два кіі, на якія чаплялі ніт’ (Hap. лекс.). с. 179

Кушэ́тка ’невялікая канапа з узгалоўем, але без спінкі’ с. 179

Куя́ ’злосная жанчына’ (ТС). с. 179

Кшталт ’манера’ (Нас., Яруш., Мядзв., Гарб.), ’падабенства, форма’ (Гарб.), с. 180

Кшэ́сла ’частка воза з ручкамі, да якіх прымацоўваецца драбіна’, с. 180

Кы́бка ’ямка ў печы’ (Шушк.). Гл. кебка. с. 180

Кызь ’выкрык, якім адганяюць або падзываюць коз’ (Нас., Нар. лекс.). с. 180

Кы́зька ’козка’ (Нас.). Гл. кызь. с. 180

Кы́зя ’казяўка’ (Нас.). Гл. кызь і казяўка. с. 180

Кы́паць ’кіпцюр’ (Нас.). Гл. кіпець. с. 180

Кырк ’выкрык квактухі’ (Нас.). с. 180

Кы́ць-кыць₁ ’ціп-ціп (да курэй)’ (Сл. паўн.-зах.). с. 180

Кыць-кыць₂ ’падзыванне для катоў’ (3 нар. сл., Нар. лекс., Дразд.). Гл. кіці-кіці. с. 180

Кы́ча-кы́ча ’воклік, якім адганяюць авечак’ (Нар. лекс.). с. 180

Кы́чма ’бязрогая або з кароткімі рагамі карова’ (Клім.). с. 180

Кыш ’выкрык, якім адганяюць курэй, птушак’ (ТСБМ, ТС, Бяльк., 3 нар. сл., Нік. Очерки, Чуд.). с. 180

Кышпало́ць ’перапёлка’ (Нар. лекс.). с. 180

Кэ́бка ’прымурак’ (Сл. паўн.-зах.), ’ямка ў печы’ (Шатал.). Гл. кебка, кыбка. с. 180

Кэ́льза ’цуглі’ (Жыв. сл.). Гл. кілзаць. с. 180

Кэ́пка ’пячурка, невялікая ніша ў печы’ (Жыв. сл.). Гл. кэбка. с. 180

Кэ́рпацца ’варушыцца’ (Шат.). Гл. корпацца. с. 180

Кэ́шка ’вельмі стары падасінавік’ (Жыв. сл.). с. 180

Кя́блы ’вялы, стары, друзлы’. с. 181

Кяло́йша ’калоша’, ’хто неахайны’ (Сл. паўн.-зах.). с. 181

Кялтуя́ ’цапільна’ (Сл. паўн.-зах.). с. 181

Кянь ’праём у сцяне’ (Сл. паўн.-зах.). с. 181

Кярш ’мянушка вала’ (Сл. паўн.-зах.). с. 181

Кяту́рка ’клін, які ўшываецца паміж калашын штаноў, шырынка’ (Сл. паўн.-зах.). с. 181

Кя́ўкаць ’мяўкаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 181

Лабаві́к ’франтон’ (сен., ДАБМ, КТС), с. 182

Лабаві́на, лыбавіна ’вялікі пагорак’ (Яўс., Юрч., Вытв. сл.), ’верхняя частка ўзгорка’ (КТС, І. Навуменка), с. 182

*Лабаво́з , лыбаво́з ’працавіты чалавек (Яўс.) Да лоб₁, ₃(гл.), ’пярэдняя частка чаго-небудзь’ і везці (гл), ’быць спераду’, ’дзякуючы добрай, стараннай працы быць наперадзе’. с. 182

Лабагрэ́йка ’жняярка з ручным скідваннем’ (КТС, БРС). с. 182

Лабада́ лабадоўнік, лабоднік ’Atriplea’ (КЭС). Да лебяда́ (гл.). с. 182

Лаба́з ’яма, склеп для агародніны’ (Сцяшк.), ’памяшканне, прызначанае для продажу або захоўвання зерня, мукі’, ’склад розных тавараў’ (БРС, КТС). с. 182

Лаба́за ’вялікі дом’ (Мат. Гом.), с. 182

Лабаза ́, лабуза ’сцяблы буйной травы’ (3 нар. сл.), ’жорсткае сена або розная трава, пустазелле’ (слуц., БНТ, Лег. і пад.), ’благое сена з асакі’ (КЭС, лаг.), полац. ’балотнае асакаватае сена’ (Нар. лекс.), лъбъза́ ’нізкаякаснае сена з грубай, тоўстай травы’ (Нар. сл.), ’галіны’ (Сцяшк., Сл.). с. 182

Лабазава́ты ’цвёрдае валакно лёyу ці пянькі, падобнае на сена з лабазы’ (КЭС, лаг.). Да лабаза (гл.). с. 183

Лабазі́на, лыбазіма ’дубец’ (3 нар. сл.), рус. лабазйна ’дубец, кій’. Гл. таксама і хлабазіна. Да лабаза (гл.). с. 183

Лаба́знік вяза́лісты ’вятроўнік вязалісты, Filipendula ulmaria(L.) Maxim.’ (Ляк.). с. 183

Лабайда́ ’гаваркі, балбатлівы чалавек’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 183

Лаба́к₁ ’закот; трохвугольны схіл страхі над папярочнай сцяной’ (Нар. сл., светлаг., ДАБМ, к. 230). с. 183

Лаба́к₂ ’пярэдняе вясло’ (Мат. Гом.) Да лоб₁ (гл.). с. 183

Лаба́н₁ ’самая вялікая кефаль, Мugil cephalus’ (ТСБМ), с. 183

Лаба́н₂ ’карова без рагоў’ (Нар. словатв., Сцяшк. Сл.; віл., Сл. паўн.-зах.). с. 183

Лабанда ́ ’варэнне з чарнікі з невялікім дадаваннем мукі’ (Вешт.) с. 183

Лабане́ць ’сваволіць, балавацца’ (Сцяшк.). с. 184

Лаба́нька ’карова без рагоў’ (3 нар. сл.), с. 184

*Ла́бар, ла́бор ’чалавек, які ходзіць па вёсках і мястэчках і збірае ахвяраванні нa царкву’ (Гарад.). с. 184

*Лабарда́, лъбърда́ ’страва з рознага збору’ (Нар. лекс.). с. 184

Лаба́с ’стажар`е з пад`ёмнай стрэшкай на чатырох слупках’ (Нар. сл.), ’куча’ (Сл. паўн.-зах.). Да лаба́з (гл.). с. 184

Лаба́сіна ’лоб’ (Нар. лекс.), да лоб₁. с. 184

Лаба́так , лаба́тнік ’гіяцынт, Hyacinthus’ (КЭС) с. 184

Лаба́тка ’бязрогая карова’ (Нар. сл., Сл. паўн.-зах., Мат. Маг.). с. 184

Лабатра́с ’вісус, абібок, гультай’ (КТС), лабатрос ’тс’ (Касп., Нар. сл.), лабатрэс ’тс’ (Мядзв.). с. 184

Лаба́ты ’лабасты, чалавек з вялікім ілбом’ (ТСБМ, Нас., Янк. Мат., Мат. Гом., Гарэц., Шат.), ’бязрогі (аб карове)’, ’жывёла, якая мае знак на лбе’ (Янк. Мат., Нас., Нас 3б., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг.), с. 184

Лаба́ха, лоба́ха ’лабастая істота’ (ТС). Да лоб₁ (гл.). с. 185

Лаба́ціна ’выпукласць ілба’ (КЭС, лаг., КСТ), лъба́ціна ’высокі, вялікі лоб’, ’лоб чалавека, жывёлы’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), с. 185

Лаба́ч ’чалавек з вялікім ілбом’ (БРС), лоба́ч ’здаравяка’ (ТС), ’кукса; карова без рог’ (Сцяшк.) с. 185

Лаба́шка, лыба́шка ’бязрогая карова’ (Шатал.), с. 185

*Лабе́й, лобе́й ’лабасты чалавек’ (ТС). Да лоб₁. с. 185

Лабжэ́нне ’цалаванне’ (Нас.), с. 185

Лабзава́ць ’есці (слівы, яблыкі)’. У выразе: ...лабзуе, аж лёскат ідзе... (любан., Нар. словатв.) с. 185

Лабзе́нь ’хлопец з вялікім ілбом’ (Нас.). Сюды ж формы з перастаноўкай: лазбень ’тс’ (Жд. 2, Нас., Бяльк.), ’поўны, здаровы чалавек’ (Бяльк.). с. 185

Лабіду́да ’гультай, бяздзейнік, лодар’ (КЭС, лаг., КТС), ’абібок, няўклюда’ (Мат. Гом.) с. 185

Лабіна ’гультай, здаравяка’ (Яўс.), да лоб₁ (гл.). с. 185

Лабіры́нт ’палац з мноствам пакояў і заблытаных хадоў’, ’што-небудзь складанае, заблытанае’ (ТСБМ). с. 185

Лабоддзя ’буйныя сцяблы раслін’ (3 нар. сл.). с. 186

Лабок₁ ’падстрэшак’ (Сцяшк., Мат. Гом.), пруж., лельч. ’закот’, зах.-палес. лобо́к ’саламяная вальма’ (Нар. сл.), лабок ’франтон’ (Мат. Maг.). с. 186

Лабонь-лабонь-лабонь ’падзыўное для авечак’ (ДАБМ, 896). с. 186

Лабруска ’дзікі вінаград, Vitis labruska’ (ст.-бел. з XVII ст.). с. 186

Лабрэт ’здаравяка’ (Юрч.), зах.-бран. ’дужы, рослы, моцна разгультаены мужчына’. с. 186

Лабу́да ’негаспадарлівы чалавек, гультай’ (КТС, С. Гаўрусёў), с. 186

Лабудзі́ць ’гаварыць глупства, блюзніць’ (даўг., Сл. паўн.-зах.), с. 186

Ла́будзь, ла́буць ’лебедзь, Cygnus musicus’ (КЭС, Др.-Падб.). с. 186

Лабузава́ты ’распусны (пра дзіця)’ (ашм., Сл. паўн.-зах.). с. 186

Лабу́ззе ’сухія сцяблы маку’ (в.-дзв., Шатал.), драг., стол. ’сцяблы і лісце агуркоў’ (ДАБМ), лабузьё ’сцябло маку з лісцямі’ (Жд. 1), міёр лъбазьзё ’грубая, тоўстая трава’ (Нар. сл.), дзярж. лабу́зе ’сена нізкай якасці’ (Бел. дыял. хрэст.), палес. лабузяк ’сцябло і лісце агуркоў’, стол. лабу́знік ’тс’ (ДАБМ). с. 186

Лабу́к₁ ’карова без рагоў’ (віл., швянч., Сл. паўн.-зах.). Да лоб₁ (гл.). с. 187

Лабу́к₂ ’страха над ганкам’ (віл., Сл. паўн.-зах.). с. 187

Лабу́к₃ ’нехлямяжы чалавек’ (Сл. паўн.-зах.). с. 187

Лабу́ніць ’набліжацца’, ’запрашаць’, ’угаворваць’ (ашм., КЭС), ’дагаджаць, ліслівіць’, ’прывабліваць, мілаваць’ (Сл. паўн.-зах.) і лабу́ніцца ’схіляцца лбом да чаго-небудзь, лезці куды-небудзь’ (Нас.), ’заляцацца, падмазвацца’ (Др.-Падб., Гарэц.), падлабуніцца ’падлашчыцца, падлізацца’ (Нар. сл.). с. 187

Ла́бур ’гультай’ (стол., Нар. лекс.). с. 187

Лабуры́ ’стрыжні ў птушыным пер`і’, ’сцяблы ў лістах’ (ваўк., Сл. паўн.-зах.). с. 187

Ла́бус ’неразумны чалавек’ (трак., Сл. паўн.-зах.). с. 187

Лабу́ша ’бязрогая карова’ (Сцяшк.). Да лоб₁, лабаты (гл.). с. 187

Лабуя́тнік ’ліпняк, ліпавыя палкі, з якіх знята кара’ (Бяльк.). Да лубуя́тнік (гл.). с. 187

Лабы́р₁ ’лабок, высокае месца, узгорак’ (Бяльк.. Касп., Нас). с. 187

Лабы́р₂ ’лабатая карова’ (глыб., Сл. паўн.-зах.). Да лоб₁, лабаты (гл.). с. 188

Лабы́р₃ ’кавалкі засохлай зямлі’ (Бяльк.). с. 188

Лабэра ’здаравяка’ (Мат. Маг.). Да лоб₁ (гл.). с. 188

Лабэціна ’вялікі лоб’ (Шат., КТС, А. Калюга), ’лоб’ (Жд. 2). Да лоб₁ (гл.). с. 188

Лабя́к₁ ’залобак’ (Янк. Мат.), ’вальма’ (Мат. Маг.), ’зашчытак у хляве’ (ДАБМ, к. 230), ’франтон’ (Мат. Гом.), лъбя́к ’тс’ ’падфрантонная сцяна ў будынку’ (міёр., Hap. сл.),’вільчык’ (паст., Сл паўн-зах.) с. 188

Лабя́к₂ ’прыстасаванне, якім рэгуляваўся ход плыта’ (Інстр. 3), лобя́к ’прыстасаванне, прыс, жардзіна, шост, якімі на лодцы адпіхваюцца ад берага’ (ТС). Да лоб₁. Гл. таксама лабак₂. с. 188

Лабя́к₃, лабячок ’прыродны курганок на полі з жоўтага пяску’ (КЭС, лаг., Юрч., Вытв. сл.), лыбя́к ’схіл ці верх пагорка’ (Яўс.), лъбя́к ’зямельны ўчастак на высокім, адкрытым месцы, па якім дрэнна родзіць’ (Hap. сл.), ’незасеяны кавалак зямлі’ (Мат. Маг.) с. 188

Лабя́к₄ ’абібок, няўклюда’ (Мат. Гом.) с. 188

Ла́ва₁ ’прылада для сядзення (некалькіх асоб) і для спання’, ’самаробная мэбля ў сялянскай хаце’ (Гарэц., Сцяшк., Мат. Гродз.; гродз., КЭС, Янк. Мат., Мал., Некр., Маш., Выг., Нас., Бяльк., Касп., Яруш., Шат , Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.), лавы ’тс’ (Зялен. 2; Зн. Дыс.). с. 188

Ла́ва₂ ’звязаны лес, плыт, які сплаўляецца на рэках басейна Заходняй Дзвіны’ (Анік., Дэмб., Янк. Мат.), ’плыт або звяно плыта на даўжыню аднаго бервяна’, ’плыт з двухмятровых дроў’ (дзвін., Hap. сл.; чэрв., Сл. паўн.-зах.). с. 188

Ла́ва₃ ’кавалак поля ад баразны ў два-тры загоны, узараных уроскід’ (Сцяшк.; мін., Ант., Чуд., Сл. паўн.-зах., Прышч. дыс.), ’вялікі кавалак зямлі, участак поля’ (Жд. 2, Сл. паўн.-зах.), ’загон’ (Шатал.), ’участак поля, які належыць аднаму гаспадару’ (Сл. паўн.-зах., Выг.), ’ніва’ (Мат. Гом.), ’вялікі абшар, аднастайны масіў чаго-небудзь’ (ТСБМ), ’вузкая паласа поля’, ’загуменная дарога’, ’абочына дарогі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 189

Ла́ва₄ ’кар`ер (торфу)’ (Мат. Гом.), ’падземны горны вырабатак з доўгімі забоямі, дзе здабываюцца карысныя выкапні’ (ТСБМ) с. 189

Ла́ва₅ ’падоўжаная ўкладка дроў’ (Сл. паўн.-зах.). с. 189

Ла́ва₆ ’гарадскі суд’ (КТС, У. Караткевіч), с. 189

Лава́нда ’пахучая расліна Lavandula, якая выкарыстоўваецца ў медыцыне і парфумерыі’ (ТСБМ) с. 189

Лава́ць, лова́ць (1-я ас. лава́ю) паўд.-усх. ’лавіць’ (Янк. I, Шн., Нар. сл., Шатал., Мат. Гом.), лава́цца ’лавіцца’ (ТС). с. 189

Ла́вачка₁ ’шайка, банда’ (Мат. Гом.), с. 189

Ла́вачка₂ ’крама’ (Сцяшк.). с. 190

Лавер`я́н ’валер`ян, Valeriana officinalis L.’ (Мат. Гом.) с. 190

Лаве́ты ’два дручкі, збітыя ўпоперак і пашыраныя назад, якія накладваюцца на воз замест драбін і служаць для перавозкі сена, снапоў і г. д.’ (Смул.) с. 190

Лаве́ц₁ ’лавец, паляўнічы’, ’той, хто ловіць’ (Янк. II, Бяльк., ТС), с. 190

Лаве́ц₂ ’ражон, завостраная палачка, дубчык, на які чапляюць сала і смажаць яго на агні’ (Янк. II, Бяльк., Мат. Гом.; жлоб., Нар. словатв.) с. 190

Лаві́на ’снежны абвал’, ’імклівая, нястрымная маса каго- або чаго-небудзь’ (ТСБМ, ТС), лявіна ’тс’ (Яруш.) с. 190

Лаві́раваць ’рухацца не прама, зігзагамі, абмінаючы перашкоды (аб караблі)’ (ТСБМ) с. 190

Лаві́ць ’здабываць (рыбу, звяроў, птушак пры дапамозе прыстасаванняў)’, ’хапаць на ляту’, ’вышукваць, высочваць’, ’выбіраць зручны момант’, ’успрымаць слыхам, розумам’, ’выкрываць, абвінавачваць’ (Бяльк., Яруш., Сцяшк., ТСБМ, ТС). с. 190

Лавок ’прыстасаванне для лоўлі баброў’ (КТС, A. Масарэнка). с. 191

Лаву́шка ’вулей, які ставяць для прываблівання рою’ (Др.-Падб., Сцяшк.; рас., Шатал., Мат. Гом.). с. 191

Лавэр ’вялікі непарадак’ (ушан., Нар. сл.). с. 191

Лаг₁ ’жэрдка, якую прыстаўляюць да воза і коцяць па ёй дрэвы’ (Жд. 2). с. 191

Лаг₂ ’прыбор для вымярэння хуткасці руху судка або пройдзенай ім адлегласці’ (ТСБМ) с. 191

Ла́га ’падваліна, напярочнае бервяно, на якое насцілаецца падлога’ (Шушк., Нар. сл., ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), ’падважнік’ (Бел.-укр. Ізал.). с. 191

Лагаві́ла, логовы́ло ’логава’ (Клім.), ’сцелішча, поле, на якім сцелюць лён’ (Выг., Уладз.). Да логава (гл.). с. 191

Лагаві́на ’сенажаць у лагчыне’ (Шат., Бел. лекс.; навагр., Сл. паўн.-зах.), с. 191

*Лагаві́цца , лаговэ́тыся ’лягаць’ (кам., Сл. паўн.-зах.). с. 191

Лагаві́шча ’логава, месца, дзе знаходзіцца воўчы вывадак’ (Сцяшк.), лагавішча ’бярлога, логава’ (Мат. Гом.). Да логавішча (гл.). с. 191

Лагавы́ ў выразе: логову́ просо ’маннік водны, Glyceria aquatica (L.) Wahlb.’ (TC). Да лог і проса (гл.). с. 191

Лагадне́ць ’станавіцца пяшчотным, ласкавым’ (Нас., ТС). Да лагодны (гл.). с. 191

Лаґажы́ ’драўлянае прыстасаванне з палазамі для транспарціроўкі сельскагаспадарчых прылад’ (шальч., Сл. паўн.-зах.). Да лагожы (гл.). с. 191

Лагаззё ’ламачча’ (карэліц., Шатал.) с. 192

*Ла́галіць, драг. ла́голыты ’ўпрошваць’ (Клім.). с. 192

Лагандзі́ць ’балбатаць, многа гаварыць’ (ваўк., Сл. паўн.-зах.). Да лаганіць (гл.). с. 192

Лаганец ’залатушчая трава, Leontodon L.’ (Кіс.). с. 192

Лагані́ць ’многа гаварыць попусту, абы-што’ (дзярж., Нар. сл., КТС, Л. Калюга), с. 192

Лага́нка ’ражка’ (Мат. Гом.) с. 192

Лага́нчык ’гліняная паліваная пасудзіна невялікіх памераў у форме кубка з ручкай для смятаны’ (палес., 3 нар. сл.). с. 192

Лагафет ’статс-сакратар’ (Гарб.), с. 192

Лагары́фм ’паказчык ступені, у якую трэба ўзвесці лік-аснову, каб атрымаць дадзены лік’ (ТСБМ). с. 192

Ла́гва ’высокая бочка з накрыўкай, у якой трымаюць муку, крупу і інш.’, лаго́вочка ’тс’, ла́гвіца, лагу́ўка, ла́гуцька ’невялікая драўляная бочка з накрыўкай для сала’ (зах.- палес., 3 нар. сл.), ла́гвіца, ла́гвыця ’тс’ (Сіг.), с. 192

Лагво ’логава, месца, дзе знаходзіцца воўчы вывадак’ (Сцяшк., Яўс., Мат. Гом., Др.-Пад., Бяльк, Янк. II; браг., Шатал.), с. 193

Ла́гер ’стаянка войска, партызан, лесарубаў, піянераў у палявых умовах’ (ТСБМ), с. 193

Лаге́рня ’рыбалоўная снасць’ (Мат. Гом.). с. 193

Лаге́сь ’капытнік, Calla L.’ (паст., Сл. паўн.-зах.). с. 193

Лагі́за ’гультай, абібок, прайдзісвет’, ’няскладны, непаваротлівы чалавек, жанчына’ (Некр., Шат., КЭС), ц.-палес. локіза ’неахайная, дрэнна апранутая жанчына’ (ТС), с. 193

Лагізон ’легіянер’ (нар. этымалогія). с. 193

Лагода ’прыемны спакой, хараство’, ’згода, дружба, прыязнь’ (ТСБМ), лагодзіць ’ладзіць, улагоджваць, дагаджаць’, ’мірыць’ (Нас.), ’лашчыць, прывабліваць’ (ТСБМ), дзярж. ’майстраваць’ (Нар. сл.), лагодзіцца ’мірыцца’, ’рабіцца паблажлівым, літасцівіцца’ (Нас.). с. 193

Лагоднік ’ліслівец’ (Нас., Бяльк.). с. 194

Лагожы, лаґожы, лагошы, лого́шы, лоґошы́, лаґошы, лагяшы́ ’сані-развалкі для перавозкі грузаў, розвальні’ (ТС, ТСБМ Нар. сл., Шатал., Сл. паўн.-зах.), ’вялікі воз для возкі сена, снапоў’ (Касп ), ’лёгкія сані’ (КЭС, лаг.; Жд. 2), бярэз. ’выязныя сані’ (Сл. паўн.-зах.), ’сані з надбудаванай скрыняй або возам для перавозу тавараў’ (КЭС, лаг.; Жд. 2), ’доўгія палкі, якія ўстаўляюцца ў драбіны воза, каб больш палажыць снапоў’ (Сіг.), ’прыстасаванне для пашырэння саней’ (Нар. сл., 3 нар. сл.), ’рама для воза, саней’ (Сл. паўн.-зах.), ’старыя, паламаныя сані’ (Нар. сл.), лагоша ’воз з бакавымі дошкамі замест драбін’, лагажы́ ’драўлянае прыстасаванне з палазамі для транспарціроўкі сельскагаспадарчых прылад’ (Сл. паўн зах.). с. 194

Лагоўе ’логава, месца, дзе знаходзіцца воўчы вывадак’ (Сцяшк.), лагоўя ’лежыва’ (Сл. паўн.-зах.). Да логава (гл.), с. 195

Лагу́н₁ ’нейкая расліна’ (Гарэц.). с. 195

Лагу́н₂ ’палеглы лён’ (іўеў., Сл. паўн.-зах.). Да лажыцца (гл.). с. 195

Лагу́н₃ ’падваліна пад падлогай’ (кобр., Нар. сл.; беласт., Сл. паўн.-зах.), малар. ’папярочная калода, якая кладзецца на сані пры перавозцы доўгага бярвення’ (Нар. словатв.). с. 195

Лагу́н₄ ’посуд на льняное семя’ (староб., Мат. дыял. канф.), палес. лагу́н, лагу́нчык ’роўная бочка невялікіх памераў, заднёная з двух бакоў, з адтулінай у дне, якая закрываецца драўлянай затычкай’ (3 нар. сл., Шатал.), саліг. лагу́н ’бочка з двума днамі і квадратнай дзіркай у баку — для насыпання або налівання’ (Нар. словатв.). с. 195

Лагу́н₅ ’чалавек, які любіць добра і шмат паесці вадкай ежы’ (полац., М. Р. Суднік, вусн. паведамл.). с. 195

Лагу́н₆ ’месца, дзе засталася вада пасля патопу’ (Сержп. Прымхі), ’частка лугу каля рэчкі, затопленая паводкавай вадой, якая летам высыхае’ (КТС, Колас, 4). Да лог ’нізкае месца, лагчына’, ’гразкая частка дарогі праз луг’ (гл.). с. 196

Лагу́на ’мелкаводны заліў, аддзелены ад мора пясчанай касой’ (ТСБМ). с. 196

Лагунец ’ястрабок парасоністы, Hieracium umbellatum’ (Kic.). Да лагу́н₁ (гл.). с. 196

Лагуны́ ’рубель, якім умацоўваюць сена або снапы на возе’ (пруж., ДАБМ). Да лагу́н₃ (гл.). с. 196

Лагу́ха, логу́ха ’лежань’ (пін., Нар. лекс.). с. 196

Лагчаві́на ’лагчына’ (Жд. 2; міёр., Нар. словатв.). с. 196

Лагчы́на, лахчы́на, лахчы́начка, лагчы́нка, лагчы́начка ’даліна, нізіна, яр, прадаўгаватае, нізкае месца сярод адхонных схілаў’ (ТСБМ, Нас., Шат., Яруш., Гарэц., КЭС, лаг.; міёр., Hap. словатв.; навагр., КЭС), лахчы́на ’тс’, лашчына ’тс’, ’нізкае месца на полі’ (Сл. паўн.-зах., Выг., Сцяшк., Бяльк., Касп.; паўд.-усх., КЭС), ельск. ’колішняе рэчышча ракі’ (ЛАПП), с. 196

Лад ’згода, дружба’, ’узорны парадак’, ’спосаб, манера, узор’, ’уклад жыцця’, ’дзяржаўная ці грамадская сістэма’, ’настрой, гумор, тон’ (Нас., Бяльк., Яруш., Шат., КЭС, лаг.), ’звычай’ (Сл. паўн.-зах.), ’змовіны сватоў’ (Шат.), (бабскі) лад ’распараджэнне’ (Нас.), ладам ’прыгожа, у згодзе, у лад’ (Нас.), лады́ ’згода’ (Юрч. Вытв.), ’змовіны’ (Сл. паўн.-зах.), не з лада мужык, не з лада жонка ’без кахання’ (паўд.-усх., КЭС). с. 196

Ла́да₁ ’каханы (каханая), любы (любая), мілы (мілая)’ (ТСБМ), ’муж’ (паўд.-усх., КЭС), ’(згодна з нашай міфалогіяй) выдатная багіня прашчураў, жонка бога Сонца і маці бога Ярылы’ (КЭС, лаг.), зах.-бран. ’нялюбы муж’. с. 197

Ла́да₂ ’прыгатаванне’ (КЭС, лаг ). с. 198

Лада воўча ’вязель стракаты, Coronilla varia L.’ (Кіс.). Да ля́да₅ (гл.). с. 198

Ладава́ць₁, ладова́ті ’прыводзіць у парадак, падпраўляць, рыхтаваць, укладваць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), ’рамантаваць, напраўляць’ (Нар. словатв.), с. 198

Ладава́ць₂ ’складваць’ (Сцяшк.), слонім. ’грузіць’ (Нар. лекс.), ’класці нешта цяжкае’ (Сцяц.), ’падымаць бярвёны на воз пры дапамозе лада’ (ганц., Сл. паўн.-зах.), с. 198

Ла́дада ’праснак з кіслага цеста’ (воран., Сл. паўн.-зах.). с. 198

Ла́дан ’пахучая смала, якая выкарыстоўваецца для абкурвання’ (ТСБМ). с. 198

Лададзе́ць ’тарахцець, шмат гаварыць (аб дзіцяці)’ (Нар. лекс.). с. 198

*Ладачка, лун. ла́дочка ’складка ў спадніцы, сукенцы’ (Шатал.), ладачкі ’зборкі’ (Мат. Гом.), ладка, латка ’тс’ (капыл., Сл. паўн -зах.). с. 199

Ла́дачкі ’таблеткі’ (Мат. Maг.). с. 199

Ладдзя́ ’лодка з дошак’ (мядз., Нар. словатв.). с. 199

Ладдзя́н ’расліна Corallorhiza Chatel’ (Kic.). с. 199

Ла́джанне ’папраўлянне’, ’дагаджанне’ (Юрч. Вытв.). Да лад, ла́дзіць (гл.). с. 199

Ладзга́н ’пра малое дзіця, якое соваецца, лазіць куды не трэба’ (зэльв., Сцяц.). с. 199

Ладзе́йка ’кароткае, шырокае карыта’ (КЭС, лаг.), с. 199

Ла́дзіць (драг. ла́дытэ, целях. ла́діті) ’жыць у згодзе, дружбе’, ’дагаджаць, наравіць’, ’прыладжваць, уладкоўваць, прыводзіць у парадак’, ’быць прыдатным’, ’падрыхтоўваць, рыхтаваць’, ’мець намер’, ’настройваць інструмент’, ’рабіць зладжана’, ’рабіць, ствараць’, ’прыбудоўваць, прырабляць’, ’рамантаваць’, ’лавіць зручны момант’ (Нас., ТСБМ, Бяльк., Яруш., Яўс , Касп., Шат., Сл. паўн.-зах , КЭС, лаг.), браг. ’палоць у агародзе’ (Мат Гом.), бяроз. ’гарадзіць плот’ (Шатал.), ’навіваць кросны’, драг. ’складваць, упарадкоўваць снапы ў гумне’ (Сл. паўн.-зах.), ла́дзіцца ’прымошчвацца’, ’каварна рабіць што-небудзь’, ’навучыцца ў працэсе практыкі’, ’наладжвацца’, ’ісці на лад’, ’збірацца, наважвацца, рыхтавацца зрабіць што-небудзь’, ’шанцаваць’ (Нас., ТСБМ, Бяльк., Касп., Сцяшк., Шат., КЭС, лаг.). с. 199

Ла́дка₁, ла́дачка ’аладка, пернік’ (Нас., Бяльк., Касп., Яруш., Шат., Яўс., Мат. Гом., 3 нар. сл.) с. 199

Ла́дка₂, ла́дкі, ладо́шы, ла́дачкі-ла́дкі ’далонь’, дзіцячая гульня’, ’удар па далоні лінейкай у якасці пакарання’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., Сл. паўн.-зах., Нас.), с. 199

Ла́дка₃ , ла́тка, ла́дачка ’пучок (у 3-4 жмені) сухога льну, каноплі, які знімаецца з печы ў адзін прыём і выносіцца для апрацоўкі на церніцы’ (Уладз.), петрык. ’пяць-шэсць жмень нажатага жыта’ (Шатал.), слуц., любан. ’пярэбірак, бярэмечка сена’ (Сл. паўн.-зах.). Да ладзіць, лад (гл.). с. 200

Ла́дка₄ ’адарваны або адрэзаны ад старога адзення вузенькі кавалачак’ (Шатал.). с. 200

Ла́дка₅ ’гліняная міска’ (лудз., Сл. паўн.-зах.). Да ла́тка₁ (гл.). с. 200

Ладкава́ць ’наводзіць парадак’ (ТСБМ, Сцяшк.) с. 200

Ладна́ць ’рыхтаваць, напр., драбіны, косы’ (паўд.-усх., КЭС), с. 200

Ладно ’падол’ (Мат. Гом.) у выразе: «Сядай ка мне на ладно!» с. 200

Ладонь, ладоня ’далонь’ (паўн., Сл. паўн.-зах., Мат. Маг., Мат. Гом.), ладоначка (Шп.), лыданя́ ’тс’ (ушац., КЭС), с. 200

Ладук ’любісцік аптэчны, Levisticum officinale Koch’ (віц., Kic.). с. 200

Ладу́нка, ладу́нкі ’род патранташа ў кавалерыстаў’, ’сумка для пораху, шроту ў паляўнічых’, ’набой для стрэльбы; трубачка ў форме гільзы з порахам і шротам для аднаго зараду’ (ТСБМ, Мядзв.), ’сумка’ (паўд.-усх., КЭС), ладу́нка, ладу́нык ’скрынка для пістонаў’ (Бяльк.). с. 200

Ла́дунь ’царкоўны ладан’ (Мядзв.), ла́дынь ’тс’ (Бяльк.), с. 201

Ла́душка ’посуд для малака’ (Трубачоў, Ремесл. терм., 219), с. 201

Ладу́шы ’ляпёшкі, праснакі́, ладу́шачкі, ладу́шкі ’тс’ (в.-дзв., Бел. хр. дыял.; Сл. паўн.-зах.). Да ала́дкі (гл.). с. 201

Лады́га₁ , лады́га, лады́жка ’сцябло расліны’, ’сцябло дудкаватай расліны’, ’сцябло агуркоў без лісцяў’, ’ліст бурака са сцяблом’, ’кветканоснае сцябло цыбулі’ (Жд. 2, Нас., Сл. паўн.-зах.), с. 201

Лады́га₂ ’нага ад калена да пяты’, ’галёнка’, лады́жка ’тс’ (Нас.). с. 201

Лады́жка ’гладыш’ (Мат. Гом.), глады́шка ’збанок без вуха (ручкі) ’ (Сл. паўн.-зах., Бяльк., Сцяшк., Жд. 2), ладыш ’гладыш’, ’круглая вонкавая частка коміна’, ’цэментаваная труба ў калодзежы’ (ваўк., Сл. паўн.-зах., Федар. 1., Сцяшк.), с. 201

Лады́жнік, лады́жніца ’бядняк (бяднячка), які ходзіць у лахманах і нібыта корміцца касцьмі’ (Нас.). Да ладыга₂ (гл.). с. 201

Ладыкы (царк.) ’архірэі’ (Булг.). с. 201

Лады́ч у выразе: даць ладыча ’адлупцаваць’ (в.-дзв., Сл. паўн.-зах.). Да ладка₂ (гл.). с. 201

Лады́шкі (мн.) ’косці, якімі гуляюць дзеці’ (Грыг.). Да лады́га₂ (гл.). с. 202

Ладышнік₁ ’казялец едкі, Ranunculus acer L.’ (брэсц., Кіс., Інстр. 2). с. 202

Ладышнік₂ ’мальва, Malva L.’ (Бяльк.). с. 202

Ладэдзіць ’доўга, няспешна расказваць, весці працяглую размову’ (Нар. сл.). Да лададзе́ць (гл.). с. 202

Ла́енне₁ ’гаўканне’ (Нас.). Да ла́яць₁ (гл.). с. 202

Ла́енне₂ (зневаж.) ’шматкі, анучы’ (Нас.). Да лайно₂ (гл.). с. 202

Лаёнка₁ ’адна асобая штука бялізны’ (Мядзв.), ’ануча (аб чалавеку)’ (Нас.). Да лайно₂ (гл.). с. 202

Лаёнка₂, ла́інка ’безупынны гоман, крык з брыдкіх, абразлівых слоў’ (КЭС, лаг.). с. 202

Лаж ’даплата пры размене грошай, валюты’ (ТСБМ), с. 202

Ла́жа ’плата за размен грошай’ (Гарэц., Нас.), с. 202

Ла́жаны, лажаныя пчолы ’пчолы з выбраным мёдам’ (Нас.), с. 202

*Лажа́ць, ложа́ць ’прыкладаць, класці’ (ТС). с. 202

Лажбе́нь ’свавольнік, упарты хлопец’ (Некр.), ложбе́й, лажбе́нь ’гультай’ (уздз., Жд. 3), лажбе́ль ’непаваротлівы таўстун’ (Шат.). с. 202

Лажбі́на ’паніжанае месца’ (Інстр. 1), ’нізіна’ (Яўс.), с. 202

Лажме́й ’пахілая страха’ (паст., Сл. паўн.-зах.). с. 203

Лажніца ’спальня’, ’адпачывальня’ (Нас., Бяльк.; мсцісл., 3 нар. сл.), с. 203

Лажня́ ’посуд на мёд’ (Гарэц.) с. 203

Лажок ’лагчына’ (Сл. паўн.-зах.), ’лужок, упадзістае месца сярод поля’ (Нас., ТСБМ), ’лужок з вадою’ (Рам., 8). с. 203

Лажы́ць , ложы́ць ’класці’, лажы́цца, ложы́цца, ложы́ціса, лажы́тысь, ляга́тыса (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Нас., Бяльк., ТС, Яруш., Шат.), ’укладваць’ (Сл. паўн-зах.), ’класціся спаць’, ’апранаць’, ’надзяваць’, ’пакладаць’ (Там жа); с. 203

Лажэтнік₁ , лажэчнік ’прыстасаванне (месца ў паліцы з выемкамі) для захоўвання лыжак’ (Сцяшк., ТСБМ, ТС; ваўк., КЭС), пераноснае ’ручка лыжкі’ (івац., Сл. паўн.-зах.). с. 203

Лажэтнік₂ ’від загароды ў вадаёме для лоўлі рыбы’ (іўеў., Сл паўн.-зах.) с. 203

Лаз ’лясная сцежка’ (Бяд.), ’улюбёнае месца пераходу звера’ (Сцяшк., Інстр. 2), ’праход у сцяне, у плоце’ (Гарэц.), ’уваход у яму, склеп’ (Інстр. 2, Сцяшк., ТСБМ), паст. ’адтуліна ў столі для праходу на гару’, лазы ’дзверцы ў склепе’ (Сл. паўн.-зах.), лазам лазіць ’настойліва лезці’ (Шат.). с. 204

Лаза́, лоза́ ’кусты і галлё некаторых парод вярбы, вінаграду’ (ТС, ТСБМ, Бяльк., Сл. паўн.-зах.), ’вярба вушастая, Salix auriia L.’ (Кіс.), ’вярба попельная, Salix сіnerеа’ (Кіс.), лаза белая ’вярба белая, Salix alba L.’ (Касп.). с. 204

Лазаві́к₁ ’мёд, які збіраюць з борцей вясной (астаткі леташняга)’ (Маш.) с. 204

Лазаві́к ₂ ’жыхар балотнага краю’ (экспр.) (Шат.), ’лясун’ (Мат. Гом.). с. 205

Лазавік₃ ’вялікі цёмны лешч, які нерастуе ў сярэдзіне красавіка, калі з`яўляюцца першыя лісткі на лазе’ — басейн Нёмана (Жукаў, Рыбы, 1958, 115). Да лаза́ (гл.). с. 205

Лазавікі ́ ’лазовыя лапці’ (Касп.). Да лаза́, лазовы (гл.). с. 205

Лаза́к ’верхалаз’ (добр., Мат. Гом.), с. 205

Лазані́ца ’расліна Lysimachia nummularia L.’ (брэсц., гродз., Kic., ТС, БелСЭ, 6). с. 205

Лаза́нкі , лоза́нкі, лаза́нка, лаза́нька, лаза́начка ’мучныя ляпёшкі, якія паліваюць смятанай ці маслам’ (Вешт., карэліц., Весці, 1969, 4), ’адвараныя ляпёшкі з мукі, якія ядуць з алеем і зялёнай цыбуляй’ (Нас., Сл. паўн.-зах.) ’крохкае печыва, прыгатаванае з мукі на вадзе’, ’печыва, якое палівалі пацёртым, падсалоджаным макам з малаком з ільнянога семя’, ’галушкі з цёртай бульбы’, брасл. ’локшыны’ (Сл. паўн.-зах.). с. 205

Лазарэ́т ’бальніца для бедных’, ’шпіталь пры вайсковай часці’ (ТСБМ). с. 205

Лаза́ты ’д`ябал, які жыве ў лазе’ (Зайцава, Лінгв. дасл.) с. 205

Ла́заць ’лазіць, узбірацца ці апускацца ўніз’, ’хадзіць па чым-небудзь’, ’сноўдацца’ (шальч., воран., іўеў., Сл. паўн.-зах.), с. 206

Лазачок ’куст вярбы Salix сіnеrеа’, ’зараснік такой лазы’ (Федар. Дад.). с. 206

Лазбава́ць, лазьбава́ць ’падглядаць пчол’, перан. ’рабаваць’ (смарг., паст., Сл. паўн-зах.; мядз., Нар. словатв.), с. 206

Лазба́н, мсцісл лызба́н, лызба́нка ’галава’ (3 нар. сл., Растарг.). с. 206

Лазбе́нік ’каробка, з якой ходзяць у лес па ягады’ (ст.-дар., Нар. словатв.). Да лазбе́нь₁ (гл.). с. 206

Ла́збе́нь₁, ла́зубень ’лубянка з ліпавай кары ці з дрэва на мёд’ (Маш., Бяльк., Нас., палес., ст.-дар., 3 нар. сл., Сл. паўн.-зах.), лажбе́нь ’тс’ (Некр.), ’мера для масла, мёду, саленняў’ (Інстр. 3), ’няўклюда, расцяпа’ (Сл. паўн.-зах.), с. 206

Лазбе́нь₂ ’хлопец з вялікім ілбом’ (Жд. 2, Нас., Бяльк.), ’поўны, здаровы чалавек’ (Бяльк.). Да лабзень (гл.). с. 206

Ла́збіны, ла́зьбіны, ла́дзьбіны, ла́цьбіны ’падразанне мёду і гулянка з гэтай нагоды’ (Гарэц., Др.-Падб.; гродз., 3 нар. сл., Сл. паўн.-зах.). с. 206

*Лазбы́р, лазбы́рь ’самы верх узгорка, узвышэння’ (мсцісл., 3 нар. сл.) с. 206

Лазга́н ’доўгае, тоўстае сцябло’, ’празмерна высокі нязграбны мужчына’ (Зданцэвіч, LP, 1960, 344). с. 207

Лазгата́ць ’балбатаць, лапатаць’ (паўн.-усх., КЭС) с. 207

Лазе́бнік ’стораж, памагаты ў лазні’ (Др.-Падб.), с. 207

Ла́зіва, ла́зіво, ле́зыво, лі́зыво, ле́зіво, лье́зіво, ле́зьво ’драбіны, лесвіца лазіць да коміна’ (стол., Нар. сл.; іўеў., трак., Сл. паўн.-зах.), ’вяроўка з дошчачкамі, пры дапамозе якой пчаляры лазілі на дрэва’ (3 нар. сл., Сл. паўн.-зах., ЛАПП), с. 207

Ла́зік ’той, хто ўсюды лазіць, сваволіць, верхалаз’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 207

Лазікава́ць ’ленавацца, ухіляцца ад работы’ (карэліц., Нар. сл.) с. 207

Ла́зілка ’лесвіца’ (Касп.). с. 207

Лазініца лясная ’лясная незабудка, Myosotis silvatica Hoffm.’ (маг., Kic.). с. 207

Лазінка₁ ’павойнік суцэльналісты, Clematis integrifolia L.’ (гродз , Kic.). с. 207

Ла́зінка₂ ’загнет’ (Мат. Гом.), с. 208

Лазі́ца ’дробная і тонкая лаза’ (Нас.), лазі́ца, лазі́чка ’лазняк’ (Юрч. Вытв.), с. 208

Ла́зіцца ’мыцца ў лазні’ (маз.. Мат. Гом.). с. 208

Ла́зіць₁, ла́зіті, ла́зыты ’поўзаць’ (Нас., Яруш., ТСБМ), ’чапляючыся, узбірацца ўверх або апускацца ўніз’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Касп., Яруш.), ’хадзіць, снаваць’, ’прабірацца скрытна, паўзком, сагнуўшыся і вяртацца назад’, ’шукаць, намацваць, забіраючыся рукою ў што-небудзь’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.). с. 208

Ла́зіць₂ пчол ’падразаць мёд у пчол’ (Гарэц., Нас., Др.-Падб.) с. 208

Ла́знік₁, ла́зьнік ’сядзібны дух, дамавік, які (пераважна) знаходзіўся ў лазні’ (Нік. Няч., Інстр. 2, Бяд., Мат. Гом.). Да ла́зня (гл.). с. 208

Лазні́к₂ ’птушка бугай малы, Ixobrychus minutus’ (Інстр. 2), с. 208

*Лазну́ха, лозну́ха, лозьню́ха́, лазня́ ’вялікая чорная балотная птушка лысуха, вадзяная курачка’ (Дразд., ТС), лазню́га ’бугай малы, Ixobrychus minutus L.’ (Інстр. 1, Федз.-Долб.), лозяный воўк ’тс’ (Нікан.). с. 208

Ла́зня, ла́зьня ’памяшканне, дзе мыюцца i парацца’ (Нас., Гарэц., Мядзв., Мал., Бяльк., Касп., Шат., Грыг., ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), ’сушня, будынак, у якім труць лён’ (Бір Дзярж., КЭС, лаг.; саліг., 3 нар. сл.). с. 209

Ла́зня₂ ’прыстасаванне для лазання на дрэва’ (Інстр. 1), с. 209

Ла́зня₃ ’дзіцячая гульня’ (ТС). с. 209

Лазобка ’драўляны посуд (з ліпы), куды зліваюць мёд (ветк., Мат. Гом ; паўд.-усх., КЭС) або ссыпаюць муку’ (Бяльк., Гарэц, Др.-Падб., Інстр. 1, Юрч., Яруш., Малч.), ’кошык, дно якога складаецца з рэдкага лыкавага пераплёту’ (Грыг.), ’кадушка аб`ёмам у тры гарцы’ (Нас.), с. 209

Лазок ’грузіла ў рыбалоўных снасцях’ (Крыв.), лазкі ’грузіла сеткі з каменьчыкаў’ (Браім, 42), с. 209

Лазоўка₁ ’пасудзіна з лазы для мёду’ (слуц., КЭС, Інстр. 1; добр., Мат. Гом.). Да лазобка (гл.). с. 210

Лазоўка₂ ’глінабітнае памяшканне’ (paг., Мат. Гом.). Да лаза́ (гл.) с. 210

Лазоўка₃ ’сорт бульбы’ (ветк., Мат. Гом.). с. 210

Лазоўка₄ ’адзін з сартоў канюшыны, які дае два ўкосы у год’ (ТС) і лазоўка₅, ’лазаніца, Lysimachia nummularia’ (ТСБМ, БелСЭ, 6) с. 210

Лазоўнік ’зараснік лазы’ (шчуч., Сл. паўн.-зах.). с. 210

Лазоўніца ’чаротаўка, Calamoherpe phragmit’ (паўн.-зах., КЭС). с. 210

Лазу́н ’майстар, ахвотнік высока лазіць (аб дзецях)’ (ТСБМ), ’сысун (аб цяляці)’ (Касп.). Да ла́зіць (гл.). с. 210

Лазу́р, лазу́рак ’блакіт’, ’фарба светла-сіняга колеру’ (ТСБМ, ігн., Сл. паўн.-зах., Касп.), лазу́рка ’тс’ (Нас.), с. 210

Лазу́тчык ’разведчык у тыле ворага, шпіён’ (ТСБМ), с. 210

Ла́зы ’лесвіца, прыстасаванне для лазання (пад`ёму) на дрэва, каб глядзець пчол’ (Сцяшк., Інстр. 1, Мат. Гом.), с. 210

*Лазя́нка, лозянка ’птушка бугай, Botaurus stellaris L.’ (Maш., TC) с. 210

Ла́йба₁ ’барліна, баржа, вялікая лодка з дзвюма будкамі грузападымальнасцю ў 5-10 т’ (Гарэц., Касп., Дэмб. 1, Яруш., Рам. 8, Нар. сл., КЭС, лаг.), ’вялікая парусная лодка з двума парусамі’ (ТСБМ). с. 211

Ла́йба₂ ’вялікі воз для перавозкі сена’ (Сл. паўн.-зах.) с. 211

Лайба́ ’лаянка’ (Нас.). Да ла́яць. с. 211

Ла́йбанка ’лаянка’ (шчуч., Нар. лекс.) с. 211

Ла́йбус ’гультай, лежабок’ (Яўс.). с. 211

Лайда́к ’гультай, лянівы, бяздзейны, лодар’, ’круцель, хітрун, шэльма’, ’п`яніца’ (Нас., ТСБМ, Касп., Мядзв., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.), ’распусны, амаральны чалавек’ (КЭС, лаг.), лайда́чына ’гультай, гультайка’ (Сл. паўн.-зах.), лайдачы́на ’тс’, ’хлус’ (Шат.). с. 211

Ла́йза ’валацуга’ (корб., Нар. лекс.). с. 212

Ла́йка₁ ’лаянка’, ’вымова’ (Нас.), с. 212

Ла́йка₂ ’жэрдка ў ёўні для прыціскання снапоў’, ’жэрдка ў ёўні, на якую насаджвалі снапы для сушкі’ (воран., Шатал.). с. 212

Ла́йна (асудж.) ’тоўстая, здаровая жанчына’ (міёр., 3 нар. сл.), ла́йнік ’гультай, лайдак, хлус’ (Шат.), ’зняважлівае слова на сытага, тоўстага чалавека’ (КЭС, лаг.). с. 213

Лайно₁ ’гной, памёт, асабліва свіны’ (Нас.), с. 213

Лайно₂, ланнё ’адзенне’ (Жд. 2), ’усё верхняе адзенне ў сукупнасці’ (Нік., Віц., Шн. 3, Касп.), ’агульная назва асобных штук вопраткі’ (Інстр. 1, Мядзв., Мат. Шкл., Янк. Мат.), ’адзежына, вопратка’ (Яўс., БНТ, Лег. і пад.), ’адна рэч бялізны’ (Бяльк., Касп.; бялын., Нар. сл.; талач., Шатал., ТСБМ, Мат. Гом.), ’адзежына, посцілка, коўдра, радно’ (Мат. Гом., Нар. сл.), ’звязка бялізны, якую можа падняць жанчына’ (Нас., Касп.), ’адна з рэчаў дзіцячай пасцелі’ (Янк. Мат., Мат. Гом.), лайніна, лъйніна́ ’адна штука адзення, адзежына’ (гарад., Хрэст. бел. дыял.; чавус., Нар. сл.; міёр., Нар. словатв.), ’кавалак палатна пакрываць што-небудзь’ (Ша .), ’ануча’ (Мат. Гом.), ’абрэзак, старое, патрапанае адзенне’ (жлоб., Нар. словатв., Мат. Maг.). с. 213

Лайтру́га ушац. ’вялікі гультай’, паўд.-усх. ’распуснік’ (КЭС), с. 213

Лайтру́жнік ’п`яніца’ (нясв., Жд. 2). Да лайтру́га (гл.). с. 214

Лайту́бішча ’здаравяк, здаровы чалавек’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 214

Лайту́ззе, лайту́зьзя ’анучы, рызманы, лахманы’ (полац., П. Садоўскі, вусн. паведамл.). с. 214

Лак ’раствор смол, эфіраў цэлюлозы, якім пакрываюць паверхню прадметаў, робячы яе бліскучай’ (ТСБМ). с. 214

Лака́за ’неахайная асоба, якая мыючы залівае дол у хаце’, лаказіць ’наліваць у хаце, рабіць макрату, бруд’ (КЭС, лаг.). с. 214

Лака́льны ’абмежаваны’, ’мясцовы’, с. 214

Лакаматы́ў ’машына для перамяшчэння па рэйках вагонаў, цыстэрнаў, платформаў і пад.’ (ТСБМ). с. 214

Лакатні́к ’вялікі гаршчок’ (Мат. Гом.), с. 214

Ла́каціна ’смятана, вяршок з кіслага малака’ (паўд.-усх., КЭС). с. 214

Лака́ўт ’закрыццё прадпрыемства (у буржуазных краінах) з адначасовым масавым звальненнем рабочых’ (ТСБМ). с. 214

Лаке́й ’лёкай’, лаке́йскі (ТСБМ), лаке́йські ’лёкаўскі’ (Бяльк.). с. 215

Ла́кі, ла́кы (мн.) ’рогі драўляных віл, прызначаных для сена або саломы’ (пін., Hap. Лекс.) с. 215

Лакі́за, локі́за ’бесклапотны, неахайны, апушчаны чалавек’ (Янк. І, ТС), ’гультай’ (Мат. Гом.), ц.-палес. локіза ’заспаная, дрэнна апранутая жанчына’ (Бел.-укр. ізал., 17). с. 215

Лакно ’гарлачык жоўты, Nuphar luteum (L.) Sm.’ (Бейл.), локно́ ’гарлачык белы, Nuphar alba L.’, ’падалешнік еўрапейскі, Asarum europeum L.’ (Hap. лекс ), Локна — возера і сенажаць в. Ласіцк (Бел. анам., 1985, 125), с. 215

Ла́кнуць ’вельмі хацець’ (Сл. паўн.-зах.), с. 215

*Лакня́нка, локня́нка ’краснапёрка’ (ТС). Да лакно (гл.). с. 216

Лакомацца ў выразе: не лакомайся! (Федар. 6) ’ласавацца’. Да лакомы (гл.). с. 216

Лакомы ’прагны’ (Сл. паўн.-зах.), ’сладастрасны; юрлівы’, ’прынадны, спакуслівы, ласы’ (Нас.), гродз. ’працавіты’ (БНТ, Лег. і пад.), с. 216

Лакошка ’карыта, таз’ (Фрэнкель, 1, 337 са Скарджуса, 118) с. 216

Лакры́ца ’расліна Glycyrrhiza glabra, салодкі корань якой і парашок з яго выкарыстоўваюцца ў прамысловасці і медыцыне’ (ТСБМ), ла́кірыца ’салодкі корань’ (Грыг.). с. 216

Лакта́ць ’хлябтаць’ (Гарэц., Др.-Падб., Нас., Касп.), ’многа і прагна піць’ (Сл. паўн.-зах.; міёр., Hap. сл.), с. 217

Ла́кты ’седала’ (воран., Сл. паўн.-зах.). с. 217

Лаку́шы ’прыстасаванне для сушкі сена’ (смарг., Сл. паўн.-зах.). с. 217

Лакчы́вы ’прагны да яды’ (шальч., Сл. паўн.-зах.), с. 217

Лакшы́на , лакшыны ’самаробныя макароны’ (Бяльк., Мат. Гом.). Да локша (гл.). с. 217

Ла-ла-ла́ — пра балбатню (Нар. лекс.), драг. ля-ля-ля ’тс’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 217

Лалоўнікі, лала́ўнікі ’людзі, якія хадзілі ў першыя дні вялікадня’, ’валачобнікі’ (Сл. паўн.-зах.). с. 217

Лалы ́ (мн.) ’выгада, пажыва’, ’раскоша, добрае жыццё’ (Нас., Нас. Сб.), с. 217

Лалы́н ’песня, якая спявалася ў час спектакля лялек’ (Нікольскі, Міф.), ла́лыншчык ’валачобнік, чараўнік’ (Кар., 1, 1904, 130) с. 218

Лалэ́й (абразл.) ’чалавек з вельмі тоўстымі губамі’ (лаг., Жд. 2). с. 218

Ламавік₁ ’зборшчык утыльсыравіны, металалому’ (Сцяшк.) с. 218

Ламавік₂, лъмаві́к, лымаві́к, лымаві́на ’здаравяка’ (міёр., 3 нар. сл., Яўс.), с. 218

Ламавіца ’хвароба’ (паўн.-зах., КЭС). Да ламіць, лама́ць. с. 218

Лама́к, ламачо́к ’старэнькая будыніна ці посуд’ (КЭС, лаг.). Да лама́ць. с. 218

Лама́ка₁ ’чалавек, які вядзе першасную апрацоўку льну’ (Жд. 1). с. 218

Лама́ка₂, лома́ка ’ламачына’ (ТС; ельск., Мат. Гом.), ’старая, сапсаваная рэч’ (ТСБМ), ’чалавек, які нічога не ўмее рабіць’ (докш., Янк. Мат., ТС), ’нязграбны, няздатны’ (ТСБМ), ’гультай’ (Сцяшк.), ’няўмека, няздольны да работы’, ламакава́ты ’тс’ (КЭС, лаг.). с. 218

Ламані́на ’цяжкая праца для галавы, галаваломка’, ’хвалявапне пры рамонце чаго-небудзь ломкага’, ’тупыя, працяглыя болі ў касцях і мышцах’, ’недамаганне, боль па ўсім целе’, пераноснае — ’ломка старога’, ’беспарадак, неспакой, выкліканыя нечаканай пераменай’ (Нас., ТСБМ, КЭС, лаг.). с. 218

Лама́нка ’пераломаная паляўнічая стрэльба’ (ТСБМ; іўеў., Сл. паўн.-зах.). с. 219

Ламанта́, ломанта́ ’балбатун’ (кобр., Нар. лекс.). Да лямантава́ць (гл.). с. 219

Ламану́ць ’ламануць’, ’ударыць’, ’пабегчы, уцячы, рвануць’ (Нас., Юрч , Мік., Сцяшк., ТСБМ), ламяну́ць ’імгненна ўскочыць’ (уздз., чэрв., Жд. 2). Да лама́ць (гл.). с. 219

Лама́нцы́ ’падсмажаныя ў канапляным малацэ піражкі ці кавалкі скавародніка’ (Нас., ТСБМ), ’праснакі з мукі і бульбы’ (Шат.), гродз. ’печыва з мукі на вадзе’ (3 нар. сл., Сл. паўн.-зах.). с. 219

Ламата́ ’дробнае галлё, сукі’ (Сцяшк.), ’ламачча’, перан. ’няўмека’, у выразе: есці ламату ’ўсё, што папала’ (гродз., Сл. паўн.-зах.). с. 219

Лама́ха ’жанчына, якая вядзе першасную апрацоўку льну’ (Жд. 1), ’церніца’ (Шат.). с. 219

*Ламахце́ць, ламахте́ті ’ехаць хутка, тарахцець’ (лун., Шатал.), с. 219

Ламаццё ’ламота ў плячах’ (Шат.), с. 219

Лама́ць, ломаць, ламаці ’ламаць. крышыць’, ’нявечыць, калечыць’, ’здабываць, разломваючы чым-небудзь’, ’даводзіць да непрыгоднасці, псаваць разбураючы’, ’аб тупым, працяглым болю ў касцях’, ’разбураць, знішчаць старое, аджыўшае’ (ТСБМ, Сцяшк., Яруш., Сл. паўн.-зах.), ’церці лён, капоплі’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Інстр. 1), ’раўняць поле’ (Жд. 2), ’баранаваць упоперак пластоў’ (Дэмб. 2), ламаць шапку ’перагінаць, надломліваючы салому ў снопе каля перавясла’ (Сл. паўп.-зах.), ламаць борць ’раскрадаць мёд дзікіх пчол’ (Анох ), ’араць цаліну’ (Сл. паўн.-зах.). с. 219

Лама́чка ’прылада ламаць лён і каноплі, ачышчаць іх ад буйной кастрыцы’ (Сцяшк.; беласт., Сл. паўн.-зах.). с. 220

Лама́чча, лама́(ч)чо, ламаччо́, лома́(ч)чэ, лама́че, лама́ч`е ’дробнае галлё, сукі, верхаўё, лом’, ’зношаныя драўляныя прылады, што валяюцца як непатрэбныя’, ’дрэва ад разваленых будынкаў’, ’мала прыгодны для будаўніцтва лес’ (ТСБМ, Сцяшк., Сл. паўн.-зах., Янк. 2, Шат., Сержп., Кліх, КЭС, лаг.). с. 220

Лама́чына, лъма́чъна ’нейкая рэч ці прылада, не прыгодная да ўжытку’ (КЭС, лаг.; міёр., Нар. словатв.), ломычына ’галіна, трэска’ (Клім.). Да лама́ка₂ (гл.). с. 220

Лама́ш₁ ’стары нож’, ’тупы, малапрыгодны прадмет’ (дзярж., Нар. сл.) с. 220

Лама́ш₂ ’лайдак’ (шчуч., Сл. паўн.-зах.), с. 220

Ламбы, ламбэ́, лэ́мбы, ла́мбачкі, лэмп, ломб, ламбу́к, лымбу́к, ламбя́к, ламбукі́, ламбуке́, лымбукі́, ламбякі ’сцяблы і лісце буракоў’, ’сцяблы гарбуза, сланечніка, тытуню, бобу, бульбы, зелля’, ’кветканоснае сцябло цыбулі’, ’стрыжань птушынага пяра’ (гродз., ДАБМ, 3 нар. сл., Сл. паўн.-зах.). с. 220

Ламеглу́ўка, ламеглу́фка ’галаваломка’ (Сцяшк.). с. 220

Ламе́нь ’гультай, лежабок’ (Юрч. Фраз. 3). Да лом. с. 221

Ламе́ц₁ ’чалавек, які ламае, трэ лён на церніцы’ (Інстр. 1, Мат. Гом.), с. 221

Ламе́ц₂, ломе́ц ’доўгая лазіна, дубец’ (паўдн.-жытом., ЛАПП). с. 221

Лам`ё, лом`е́ ’дробнае галлё, сукі, хлуд, ламачча’, ’абломкі дрэва, драўніны’, ’лом, пабітыя, паламаныя рэчы (Сцяшк., Юрч. Фраз. 3, Шат., ТСБМ, ТС). с. 221

Ламзану́ць ’ударыць’ (Нас.). с. 221

Ламі́-галава ́ ’гарэза, вісус’ (Нас.) с. 221

Ламі́на₁ ломы́на ’доўгі, сухі прут, палка, галіна’, ’кавалак бервяна, ламачына, абломак’, ’гультай, лежабок’ (ТСБМ Янк. III, Клім.), ламі́на ’стары, грувасткі прадмет’ (Шатал.). с. 221

Ламі́на́₂, лъміна́ ’вялікі мажны чалавек, здаравяк’ (брасл.. Сл. паўн.-зах.; міёр., 3 нар. сл., Нар. словатв.). с. 221

Ламі́ць ’ламаць’, ’ламануць’, ломіць не аглядаючысь ’бяжыць’, ламіць з пляча ’рабіць рашуча што-небудзь, не звяртаючы ўвагі ні на каго і ні на што’ (Нас), ломіць ’ламаць’ (ТС), полац. ламіць ’адчуваць боль (у галаве, паясніцы)’, ’хутка і лоўка рабіць што-небудзь’ (Нар. лекс.), кобр. ломы́ты ’араць поле другі раз' (Выг.), ламі́цца ’ламацца’ (Бяльк.). с. 221

Ламі́шча ’куча галля’, ’вогнішча’, ’месца, дзе гарэў агонь’ (мядз , Нар. сл.). Да лом (гл.). с. 222

*Ла́мкаць, ла́мкаты (экспр.) ’есці, хлёбаць’ (3 нар. сл.) с. 222

*Ламне́нена, у ломне́нено (відавочна, з у ламне́ніну) ’тэхніка ткання ў чатыры ніткі ў дыяганаль’ (Уладз.). с. 222

*Ламок, ламком ’ламаючы’ (Юрч. Вытв.) с. 222

Ламота ’працяглы боль у касцях, суставах, мышцах’ (Сцяшк., Яруш., ТСБМ). с. 222

Ламотніца ’крокус, Carthamus tinctorius’ (Мат. бел. зельн.) с. 222

Ламоця ’ламачча, лам`ё’ (навагр., Сл. паўн.-зах.). с. 222

Лампа́д, лампа́да, лампа́дка, лампа́тка ’пасудзіна з кнотам і алеем, якая запальваецца перад абразамі’ (Мат. Гом., ТСБМ, Сцяшк., Сл. паўн.-зах.), с. 222

Лампе́ка ’кавалак дрэва’ (воран., Сл. паўн.-зах.) с. 222

Ла́мтух ’абжора’ (баранав., Сл. паўн.-зах.). Да лама́ць (Мартынаў, Слав акком., 131). с. 222

Ламу́жнік ’лам`ё’ (Бяльк.). с. 223

Ламу́нкі ’праснакі-ламанцы’ (Федар. 2). Да лама́ць (гл.). с. 223

Лан ’старажытная мера зямлі (ад 10 да 30 дзесяцін)’ (Гарб., Гарэц.), кобр ’вялікае поле’ (Выг.), ’панскае поле’ (Бес.), ’поле’ (Федар. 1, КТС), ’мера зямлі ў тры валокі’ (Бяльк.). с. 223

Ланава́цца ’ленавацца’ (воран., Сл. паўн.-зах.). Да лень, лянота (гл.). с. 223

Ла́наваць ’падбягаць на кірмашы ад аднаго прадаўца да іншага ў пошуках патрэбнага тавару’ (Янк. II). с. 223

Ла́нва ’частка воза’ (тураў., Выг.), с. 223

Ла́нда ’пляткарка’ (стол., Нар. лекс.), с. 223

Ландар ’арандатар карчмы’ (слуцк., БНТ, Лег. і пад.) с. 224

Ландша́фт ’агульны выгляд мясцовасці, пейзаж’, ’вясковы краявід на малюнку’ (ТСБМ). с. 224

Ла́ндыш, ла́ндаш, ла́ндуш, маг. лантуш, лануш ’ландыш майскі, Convallaria majalis L.’ (Kic., Бейл., Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.), с. 224

Ланды́шчыха ’дужая, мажная жанчына’ (паст., Сл. паўн.-зах.). с. 224

Ландэ́рак ’бітон, посуд для малака’ (гродз., КЭС), ландэрка ’нешта з хатняга начыння’ (Сержп. Грам.). с. 224

Лане́й, ла́ні ’ў прошлы год’ (гродз., Сл. паўн.-зах., Сцяшк.), лоні ’ў мінулым годзе’ (Сцяшк., Бел. арх.), лонскі, лоньскі, луо́ньскі ’мінулы, прайшоўшы, з мінулага года’ (Сцяшк.; шчуч., 3 нар. сл., Жд. 2; беласт., Карскі, Труды; Сл. паўн.-зах., Бес.). с. 225

Ла́нец ’падкладка з войлаку пад хамут’ (Федар. 7). Да лямец (гл.) (Турска, гл. Федар. 7, 243). с. 225

Лане́шча, на ланешчы (насіць) ’на руках’ (рэчыц., Нар. сл.). с. 225

Лані́ты ’шчокі’ (слуц., клец., Жд. 1) с. 225

Ла́ніца, ла́ныця ’зашчапка, якая рэгулюе становішча ствала паляўнічай стрэльбы — гарызантальнае ці з надломам’ (Сіг.). с. 225

Ла́нка₁ ’таўстуха, сытая, гладкая дзяўчына’ (Бяльк.), ’непаваротлівая жанчына’ (Горленка, Совещ. ОЛА, Гомель). с. 225

Ла́нка₂ ’дзялянка зямлі, участак’ (Мат. Гом.). с. 226

Ланкава́ты ’выпуклы, увагнуты’ (паўн.-зах., КЭС) с. 226

Ланке́тка ’пласцінка, якая ўжываецца пры пакладанні жывёл’ (Шат.) с. 226

Лано₁ ’палажэнне рукі для накладання на яе бярэмя дроў (пух., Сл. паўн.-зах.), ’абярэмак, ахапак дроў, бацвіння і інш.’ (ст.-дар., Сл. паўн.-зах., Нар. сл., Мат. Гом.), ланом, на лане ’на руцэ, на руках’ (Янк. I), петрык, лано, лоно́ ’зжатыя або скошаныя збожжавыя памерам як на сноп, але яшчэ не звязаныя’ (КЭС). Да лона (гл.). с. 226

Лано₂ ’калені’, ’спадніца, падол’ (Мат. Гом., Мат. Maг.; паўдн.-мін., Сл. паўн.-зах., БНТ, Лег. і пад.). с. 226

Ланок ’загваздка ў санях, калёсах’ (Бес.) с. 226

Ла́нпа ’лямпа’ (Бяльк.; лудз., Сл. паўн.-зах.). Да ла́мпа (гл.). с. 226

Ланту́ты, лату́ты ’ласункі, прысмакі’ (слаўг., Нар. словатв.). Да манту́лы (гл.). с. 226

Ла́нтрух ’чалавек, які любіць паспаць’ (полац., Нар. лекс.), міёр. ла́нтру́га ’вялікі гультай’ (3 нар. сл.) с. 226

Ла́нтух ’вялікі мяшок’ (Гарэц., Др.-Падб., Шн. 2, Інстр. 3), лантуг ’тс’ (Бяльк.), ланту́х ’сплецены з вяровак дарожны мех для сена каню’ (мядз., Нар. сл., Сл паўн.-зах.), ланту́х ’жывот, бруха, пуза’, ’вантробы, унутранасці’, ’частка вантробаў’ (Гарэц., Яруш., Др.-Падб., Юрч.; слонім., Нар. словатв.), драг. ’вялікі жывот’, глыб., паст., гродз., лельч. ’тоўсты, непаваротлівы, трыбухаты чалавек’, ’гультай’, ’неахайны’ (Сл. паўн.-зах., Нар. сл., 3 нар. сл., Нар. лекс., КЭС, лаг.), лантушок, лантухі, лынтухі, ланту́шша ’ўнутранасці’ (Нас., Яруш., Юрч., Бяльк.), лях. ’коўдра, посцілка’ (Янк. Мат., Сл паўн.-зах.). с. 226

Ланту́ш, ланўш ’ландыш майскі, Convallaria majalis L.’ (маг., Кіс.; глыб., Сл. паўн.-зах., Інстр. 2). Запазычана з поль- скай мовы ў выглядзе —ланыйі ( <Zlanysz), пасля -ы->-у- (Карскі, 1, 239). У лантуш -т- паразітычнае, як -д- у ландыш (гл.). с. 227

Ланцу́г₁, ланцу́х, ланцу́к, лынцю́г, ланьцу́г ’жалезны ланцуг’ (Нас., Гарэц., Грыг., Мядзв., Касп., Бяльк., Сцяшк., Шат., кам., Выг.; паўд.-усх., рагач., КЭС, Сл. паўн.-зах.), ланцужок, ланцу́жык ’ланцужок да гадзінніка, медальёна’ (Нас., Гарэц., Касп., Сцяшк.). с. 227

Ланцу́г₂ ’страўнік’ (?) (Герд, Бел.-рус. ізал., 32). Да ланту́х (гл.). с. 228

Ланцэ́т ’невялікі хірургічны нож, востры з двух бакоў’ (ТСБМ). с. 228

Ланча́к ’аднагадовая свойская жывёла’ (Гарб.), лоншчу́к ’двухгадовае жарабя’ (пруж., Зн. Дыс.), с. 228

Ланы́ (мн. л.) ’выгода, прыволле’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 228

Лань ’даніэль, Cervus dama’, ’самка даніэля’, ла́ня ’лань’ (Некр.). с. 228

Ла́ня (асудж.) ’вельмі тоўстая, здаровая жанчына’ (міёр., 3 нар. сл.). Да лань, ланка₁ (гл.). с. 228

Лап! ’пра мацанне, абмацванне’ (мсцісл., Нар. лекс.), с. 228

Ла́па₁, ла́пка ’ступня або ўся нага ў некаторых жывёл і птушак’ (ТСБМ, Сцяшк., Бес., Сл. паўн.-зах., Клім., Яруш., Мат. Гом., Бяльк.) (экспр.) ’нага чалавека’, ’ножка стала, ложка, услона’ (Сл. паўн.-зах., Нас., Шатал.), ’ступня чалавека’ (ігнал., даўг., Сл. паўн.-зах.), ’рука’ (Нас.), даўг. лапка ’кісць рукі’ (Сл. паўн.-зах.), драг. ла́па, ла́пыско ’вялікая ступня’ (Нар. лекс.), ла́па ’расплюшчаны і загнуты канец у некаторых інструментах, прыстасаваных для выцягвання цвікоў’ (ТСБМ, Сцяшч., Мат. Гом.), драг. ’для сцягвання ботаў’ (I. Лучыц-Федарэц; Сл. паўн.-зах.), в.-дзв. ’для абдзірання галовак ільну’ (Шат.), ’зуб у вілах’ (навагр., 3 нар. сл.), ’ручка ў сасе, плузе’ (Тарн., Смулк., Шатал.; лях., ганц., Сл. паўн.-зах.), ’матыка’ (глыб., Сл. паўн.-зах.), ’чапяла’ (кобр., ДАБМ, к. 251), ’камплект панажоў у кроснах’ (Бяльк., Мат. Маг., Уладз., Мат. Гом.), ’дошчачка ў калаўроце, на якую наступаюць нагой пры прадзенні’, малар. ’стойкі ў калаўроце, паміж якімі знаходзіцца кола’ (Уладз.), лельч. ’водаўдарная дошчачка на вобадзе вадзянога кола’ (ЛАПП), ’шып на канцы бервяна, які ўстаўляецца ў выемку другога бервяна пры звязванні іх у вянец’ (ТСБМ), ’паз у бервяне ў вугле’ (Мат. Гом.), (перан.) ’удар па далоні лінейкай як від пакарання ў дарэвалюцыйнай школе’ (Нас., Бяльк.; маладз., Хрэст. дыял., ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), у выразе: лапамі араць ’упірацца, не даваць згоды’ (КЭС, лаг.), с. 228

Ла́па₂, ла́пка ’галінка хвоі, елкі’ (Нас., Яруш., Сцяшк., Бяльк., Касп., Шат.; глус., Янк. Мат., Сл. паўн.-зах.), ла́пнік ’тс’ (Бяльк.), ’галіна дрэва з лісцем’ (карэліц., лях., ганц., Сл. паўн.-зах.), ’гронка вінаграду’ (карэліц., Шатал.), ганц. лапкі́ ’сцяблы і лісце бульбы’ (ДАБМ, с. 867), ’амяла, Viscum L.’ (Маш.). с. 229

*Ла́па₃, воўча ла́па, кото́вые (котя́чі) ла́пкі ’ткацкі ўзор, малюнак якога нагадвае след жывёл’ (Уладз.). с. 230

Ла́па₄ ’лапік, латка’ (пін., ДАБМ, 925), ла́пка ’тс’ (езярышч., віц., бярэз, пін., светлаг., ДАБМ, 924—925). с. 230

Лапаву́хі, лыпаву́хі ’аблавухі’ (Шат., ТСБМ, Яўс.; паўн.-усх., КЭС) ’някемлівы, непаспешлівы’ (ТСБМ), с. 230

Лапа́ная ’карцёжная гульня, у якой мяняюць карты для складання пар, і калі адна карта можа быць няцотнай, лішняй, таго, хто застаецца з ёй, называюць свінкай’ (Нас.). с. 230

Лапанда́ ’чалавек, які пры сварцы моцна абы-што крычыць’ (КЭС, лаг.). с. 230

Лапане́ць , лопоне́ць ’лапатаць, шалясцець’ (ТС). с. 231

Лапа́нка ’пастка’, ’аблава’ (астрав., шальч., Сл. паўн.-зах.). с. 231

Лапано́сы ’чалавек з шырокім, пляскатым носам’ (Касп., ТСБМ, кіраў., Нар. сл.; жлоб., Мат. Гом.), ’лапаносы, кірпаносы’ (Растарг.). с. 231

Лапану́ць ’пабегчы, ірвануць, паспяшацца’ (карэліц., Нар. сл.) с. 231

Ла́пань, ла́пень (гродз., ДАБМ, к. 324) с. 231

Лапасты₁ ’вушы з аўчыны ў шапцы з суконным верхам’ (Кольб.) с. 231

Лапа́сты₂, лапа́стый сніг ’снег, які падае камякамі’ (Сіг.), кам. лапа́тый ’шырокі, шыракалісты’ (Сл. паўн.-зах.), с. 231

Лапа́та, лопа́та ’драўляная ці металічная прылада з дзяржаннем і шырокім ніжнім канцом для капання зямлі, зграбання збожжа, саджэння хлеба ў печ, для расчысткі снегу’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Касп., Шат., Яруш., Бес., Бяльк., Сцяшк.), ’вертыкальная частка прасніцы, да якой прывязваецца кудзеля’ (Уладз.), ’прылада (дошчачка) для выраўноўвання саломы на страсе’ (Шушк.; паст., шальч., Сл. паўн.-зах ). с. 231

Лапата́ць₁, лопота́ць ’удараць па паверхні чаго-небудзь, ствараючы аднастайныя прыглушаныя гукі’ (ТСБМ), ’біць па лісці, кары, па акне (аб дажджы)’ (КЭС, лаг.), ’нязвязна хутка гаварыць, расказваць’ (ТСБМ; міёр., Нар. лекс., КЭС, лаг.), ’гаварыць, размаўляць’ (Сл. паўн.-зах.), ’гаварыць на замежнай мове’ (ТСБМ), ’балбатаць, малоць глупства, барабаніць языком, гаварыць многа аб нязначным, пустым і без сэнсу’, ’крычаць’ (ТСБМ, Гарэц., Касп., Шат., Нас.; докш., Янк. Мат., ТС, Сл. паўн.-зах.), ’узводзіць паклёп’ (Нас.), пух. ’грукатаць’, шальч. лапатацца ’абгаворваць’ (Сл паўн.-зах.). с. 232

Лапата́ць₂ ’скубсці траву, дрэнна касіць (пра няякасна адкляпаную касу)’ (слонім., Сл. паўн.-зах.). с. 232

Лапа́тачка ’прылада для веяння збожжа’ (Бяльк.), ’мешалка’ (ваўк., Сл. паўн.-зах.), ’струк бабовых культур, калі ў ім толькі завязваюцца зярняты’ (Інстр. 2, Мат. Маг., Сцяшк., Мат. Гом.), навагр. лапато́чка ’тс’ (3 нар. сл.), ’дэталь калаўрота, якая круціць кола ў ім’ (шальч., Сл. паўн.-зах.), лапа́тка, лопа́тка ’язычок у клямцы’ (Шушк., ТС), ’прылада для капання зямлі’ (Бір., ТС), ’прылада для ачысткі зерня’ (Мат. Маг., ТС), ’лапатка (цела), пярэдняя частка тушы жывёлы’ (ТСБМ, Бес., Вешт., Нас., Касп., Мат. Maг., Шат., Бір., Сл. паўн.-зах.), ’пярэдняя нага авечкі’ (Кліх), ’брыль у шапцы, кепцы’ (Тарн.; чырвонаслаб., 3 нар. сл.), ’плоскі, няспелы стручок бабовых’ (ТСБМ, ТС; лях., Сл. паўн.-зах., мядз., Нар. сл.), бярэз. ’мешалка’ (Шатал.), ’лапатка для выраўноўвання саломы ў страсе’ (Шушк.; рас., Шатал., Уладз.), ’лопасць’ (ТСБМ), ’мянташка’ (Мат. Маг.; в.-дзв., Шатал., Тарн., Выг.), ’прыстасаванне ў калаўроце, якое прыводзіць кола ў рух’ (браг., Нар. сл.), бяроз. лопа́тка ’маленькі снапок саломы, які кладуць каласамі ўніз пры пакрыцці страхі’, лопа́ткы ’звязаныя тры снапкі саломы, якімі крыюць страху’ (Шатал.), лапацішча ’дзяржанне ў рыдлёўцы’ (шум., Сл. паўн.-зах.), лапа́тка, лапа́тачка ’чапяла, прылада для вымання скаварады з печы’ (Сцяшк.; астрав., Сл. паўн.-зах.), ’інструмент для ачысткі лемеха ад зямлі’ (Смул.). Да лапа́та (гл.). с. 233

*Ла́патка, ла́по̂тка ’паглыбленне на галёнцы задняй лапкі пчалы, акружанае цвёрдымі і кароткімі шчацінкамі, якое служыць для пераноскі пылку’ (Анох.). с. 233

Лапаткава́ць ’паглыбляць барозны для сцёку вады пасля сяўбы жыта’ (Жд. 1), ельск. ’спускаць ваду з градаў’ (Выг.). Да лапа́та (гл.). с. 233

Лапаткі ’вузкія матузкі ці стужачкі, якімі зацягваецца каўнер у фартуху’ (Інстр. 1). с. 233

Ла́патнік₁ ’той, хто носіць лапці’ (Яруш.), с. 233

Ла́патнік₂ ’шчаўе конскае, Rumex confertus Willd’ (маг., смал., Kic.). Да ла́паць₂ (гл.). с. 234

Лапа́тнік₃ ’той, хто вырабляў драўляныя лапаты для хлеба’ (Сл. паўн.-зах.). с. 234

Лапату́ха₁, лыпату́ха ’зазубіны (пашкоджанне ляза), карабатае месца на лязе касы, нераўнамерна адцягнутае ў час кляпання’ (Жд. 1, Янк. II, Сцяшк., Мат. Маг., Мат. Гом., Смул., Шат.; лунін., Мат. ЛАБНГ, Сл. паўн.-зах., Бяльк.), ’перабітае месца на касе пры кляпанні, якое лапоча пры вастрэнні касы’ (КЭС, лаг.). с. 234

Лапату́ха₂, лыпату́ха, лопоту́ха ’балбатуха, гаваркая жанчына’ (ТСБМ, Касп., ТС, Бяльк., Шат., Мат. Гом., КЭС, лаг.; міёр., 3 нар. сл.; гродз., Сл. паўн.-зах.), ’балабон, званок, які прывязваўся каровам на шыю’ (Бяльк.). Да лапата́ць₁ (гл.). с. 234

Лапатэра (зневаж.) ’лапатуха, гаваркая жанчына’ (Мат. Гом.). Да лапатаць₁ ’хутка гаварыць’. с. 234

Лапаце́нь₁ ’лапатун’ (Нас.), ’балбатун’ (Сл. паўн.-зах.). Да лапатаць₁ (гл.). с. 234

Лапаце́нь₂ ’планка з адтулінай, у якую ўстаўляецца верхні канец млёна’ (Інстр. 3; віл., КЭС; беш., Нар. сл., Сл. паўн.- зах.), ’частка млына, якая падае збожжа’ (Касп.). с. 234

Лапаце́нь₃, лыпаце́нь ’тоўсты, сыты, поўны хлопец, непаваротлівы’ (Бяльк.). Да ла́паць₂ (гл.). с. 235

Лапаце́ць ’хутка бегчы (аб конях)’ (Шат.), ’бегчы вельмі хутка’ (Бяльк.), лун. лопоце́ць ’бегчы, спяшацца’ (ТС). с. 235

Лапа́ціць, лыпа́ціць ’вастрыць касу’ (Касп.; в.-дзв., Шатал., Юрч. Фраз. 2, Мат. Маг.), с. 235

Лапацо́ны, драг. лапацо́нэ ’шырокія, нязграбныя ступні ног’ (Лучыц-Федарэц), лыпацо́н ’сыты, поўны чалавек’ (Бяльк.). с. 235

Лапацу́к ’пацук’ (слаўг., Мат. АЛА). с. 235

Ла́паць₁ ’хапаць, мацаць рукамі’, ’лавіць’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк., Бяльк., Мат. Гом., Жд. 1, Бес. Сл. паўн.-зах.; малар., Бел. хр. дыял.), ’кранаць’ (уздз., Жд. 2), лапа́ць ’аграбаць пчаліны рой’ (трак., Сл. паўн.-зах ). с. 235

Ла́па́ць₂, ла́пыць ’абутак з лыка’ (Шат., Яруш., Бяльк., ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), ла́пці (мн. л.) (Тарн., Сцяшк.; палес., КЭС), ла́пець (Янк. II), лапате́нь ’тс’ (Растарг.), ла́паць ’адсталы, некультурны чалавек’ (ТС), лапціва́ты ’тоўсты, агазны, падобны на лапаць чалавек’ (КЭС, лаг.), ’пляскаты, з шырокім пляскатым тварам’ (віл., Сл. паўн.-зах.), лапцікі ’вінная ягада’ (глус., КЭС), лапцікі ’абутак, плецены кручком з нітак’ (баранав., Сл. паўн.-зах.). с. 235

Лапа́чанне ’веяyне’, ’вастрэнне касы’ (Юрч. Вытв.). с. 236

Ла́пачка ’кручок у вочапе, за які чапляецца вядро’ (шчуч., Сл. паўн.-зах.). с. 236

Лапачы́на ’рука, ручанька’ (Федар. Дад.). с. 236

Лапе́за ’аляпаваты, нязграбны, непрыгожы чалавек з расплясканымі тварам і носам’ (Гарэц., Др.-Падб., Нас., Яруш.), ’непаваротлівы, нехлямяжы’, лапе́зны ’тс’ (Бяльк.), лапе́зішча ’морда’ (Нас.), лапе́за ’неахайны чалавек’ (Мат. Маг.), ’гультайка, беларучка’, лапе́зіна ’тс’ (Яўс.), ’непаседа’ (Мат. Гом.), ’тоўстая, непаваротлівая жанчына’ (Растарг.), с. 236

Ла́пек, лапе́ка ’латка’ (маг., гом., ДАБМ, к. 231, Нар. сл.), лапе́ка i лапе́ха (Мат. Гом.), пух., рагач. лапе́ка ’невялікі ўчастак, заняты пад што-небудзь’, воран. ’кавалачак дрэва’ (Сл. паўн.-зах.). с. 236

Лапе́нь, лапе́ня ’лапік’ (гродз.), ’акраўкі ад старога адзення’ (шчуч., Сл. паўн.-зах.) с. 237

Лапе́шка ’частка лыжкі без ручкі’ (Касп.), с. 237

Ла́пік ’латка’, ’акравак’ (ц.-палес., ДАБМ, к. 324, Бяльк., Сцяшк., Гарэц., Мядзв., Бір., Грыг., Касп., Шн. 3, Мікуц., Зеньк., Нас.; маг., КЭС; калінк., Сл. паўн.-зах.), ’кавалак зямлі’ (Нас.), ’плямачка’ (Жд. 2), перан. ла́пікі ’лахманы’ (лун., Шатал.). с. 237

Ла́піка, ла́піко ’лапік’ (ДАБМ, 924—925) с. 237

Ла́пікла ’латка’ (віц., мін., ДАБМ, 924—925; Шат., Касп.; чэрв., Сл. паўн.-зах.), ’дзірка на адзежы’, ’праталіна’ (Некр.), ’адзежа’ (Сержп. Грам.), ’вялікая латка’ (Шат.), чырвонаслаб. ла́пікло ’латка’ (3 нар. сл.), ганц. ’невялікі ўчастак’ (Сл. паўн.-зах.). с. 237

Ла́пікна ’латка’ (пух., ДАБМ) с. 237

Ла́пілка ’латка’ (арш., ДАБМ) с. 237

Ла́піна ’лапік’, ла́пінка ’тс’, ла́піна ’адзежына’, ’ануча’, ’невялікі ўчастак, заняты пад што-небудзь’, ’абсеў, незасеяны агрэх’, ’месца, дзе качаўся конь’ (гродз., віц., мін., ДАБМ). с. 238

Ла́пісты₁ ’галінасты’ (карэліц., лях., Сл. паўн.-зах.). Да ла́па₂ (гл.). с. 238

Ла́пісты₂ ’плямісты’ (свісл., Сл. паўн.-зах.). с. 238

Ла́піць ’латаць, рамантаваць адзенне’ (Гарэц., Бір., Сцяшк., Бяльк., Касп., Шат., Мат. Гом.; маг., КЭС; навагр., Нар. сл., ДАБМ, к. 323), паўн.-пін. ла́піты ’тс’ (Нар. лекс.), с. 238

Лапка́н ’пастка’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 238

Ла́пна, лапно ’крэйда, нягашаная вапна’ (Клім.) с. 238

Ла́пнік ’дуброўка гусіная, Potentilla anserina L.’ (маг., Kic.), с. 238

Лапонік ’вялікая лыжка, якой разліваюць суп’ (Касп., Інстр. 1) с. 238

Лапотка, лун. лопо́тка ’бразготка’ (Шатал.). с. 238

Лапсарда́к ’даугаполы сурдут у польскіх і галіцыйскіх яўрэяў’ (ТСБМ), ’старая адзежына іншага пакрою’ (КЭС, лаг.), лапсярда́к ’кафтан’ (Сцяшк ), ла́псурдук ’абадранец’, ’лахманы, рызманы’ (Нас.), ла́псырдзікі ’парванае, абношанае адзенне’ (Грыг.). с. 238

Лапта́ ’гульня ў мяч дзвюма партыямі’ (ТСБМ), бых. ’палка, якою гуляюць у чыжыка’ (Рам., 8), гродз. ’палка, лапатка, якой б`юць па мячыку’ (Нap. словатв., ТСБМ). с. 239

Лапту́х ’мяшок для торфа’ (барыс., Жд. 2), ’мяшок’ (рэч., Мат. Гом.). с. 239

Лапту́ха ’пухір на целе’ (Касп.), с. 239

Лапты́р, лаптыро́к ’лопасць, ніжняя частка лапаты, вясла’ (паўн.-зах., КЭС). Да лапта. с. 239

Лапу́да, лапу́дыско, лапу́дына ’чалавек у доўгім адзенні’ (драг., Hap. Лекс ) с. 239

Лапу́зіць ’гаварыць абы-што’ (карэл., Шатал.). с. 239

Лапу́н₁, лапуны ’перапечка, праснак з хлебнага цеста велічынёю з блін’ (віц., Шн. 3; полац., Hap. лекс.; віц., Малч. Мат. культ.), ’бульбяны з мукою праснак, скавароднік’ (Бяльк., Касп.; слаўг., Мат. Маг.), ’тоўсты, шурпаты блін’ (КЭС, лаг., круп., Hap. сл.; в.-дзв., Шатал.), ’тоўсты, пульхны блін’ (Сл. паўн.-зах.), с. 239

Лапу́н₂ ’вочап’ (брэсц., Нар. сл.). Да ла́паць ’ахопліваць’ (гл.), ’класці зверху, пакрываць’ с. 240

Лапу́та ’лапеза, непаваротлівы, нехлямяжы’, ’абадранец, няўклюда’ (Бяльк.), гом. лапуцішча ’няўклюда’ (Мат. Гом.). с. 240

Лапу́х, лапуха́ ’лопух, Arctium L.’ (Сцяшк., Яўс.; гродз., Кіс., Сл. паўн.-зах.), ’капытнік, Calla palustris L.’ (Сл. паўн.-зах.), ’лотаць, Caltha palustris L.’ (Шатал., Сл. паўн.-зах.), ’дурань’, ’неразвіты чалавек’ (Яўс., Шатал.). Да лопух (гл.). Сюды ж лапу́шнік ’лотаць’ (Сл. паўн.-зах., Кіс.), віц. лапуха́ ’тс’ (Касп.; лепел., КЭС), лапушнік ’зараснік лопуху’, лапушны́, лапушы́сты ’шыракалісты, падобны на лісце лопуху’, лапушы́цца ’пышна разрастацца, выпускаць многа лісця’ (Сцяшк , ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), лыпуховы ’мізэрны, пусцяковы’, лыпуховіна ’пусцяковіна’ (Яўс.), лапушы́сты ’пульхны, лапушысты (аб снезе)’ (Бяльк.), лапушнік ’лешч, які нерастуе першым’ (Лаўмане, Zivju, 170). Да лопух (гл.). с. 240

Лапу́шка₁ ’хлапушка’ (рас., Шатал.). Да хлапу́шка (гл.). с. 240

Лапу́шка₂ ’хабар’ (паст., Сл. паўн.-зах.). Да лапа₁ (гл.), даць у лапу ’даць хабар’. с. 240

Лапу́шухны ’ручаняткі, рукі’ (Бяльк.) с. 240

Лапушы́ць ’рваць паспешліва, без разбору’, ’біць каго чым-небудзь’ (дзярж., Нар. сл.). с. 240

Лапча́тнік ’дуброўка гусіная, Potentilla anserina L.’ (стол., Бейл ) с. 240

Лапчы́вы ’прагны, прагавіты да яды, піцця’ (лун., Шатал.; лід., Сл. паўн.-зах.), ’зайздросны’ (Там жа), шальч. лахчы́вы ’прагны’, лапшывы ’тс’ (Сл. паўн.-зах., Жд. 1), ’зайздросны’ (КЭС, лаг.). с. 241

Лапша́ ’локшына’, ’макароны’ (Нас., Касп.) ’удары трайнёю або бізуном’ (Нас.), с. 241

Лапша́к₁ ’падбярозавік’ (Інстр. 2; уздз., Нар. словатв.), швянч. лапшу́к ’тс’. с. 241

Лапша́к₂ ’буйны і пляскаты боб’ (віл., Сл. паўн.-зах.). с. 241

Лапшу́к, лопшу́к 'маруда, нерашучы чалавек’, лапшу́н ’нязграба, недарэка’, лапу́н, лапунішчэ ’нягоднік валацуга’ (ТС). Да ла́па₁. Гл. таксама лапу́та, лапшак₁. с. 241

Лапы́р ’драўляная міска, кубак’ (томск.— перасяленцы з Дрысенскага пав.— Ахоліна, Вопр. рус. яз. и его гов., 4) лапы́рка ’лыжка’ (Касп.), смал. лапы́рь ’вялікая луста хлеба́, варон. ’драўляны сасуд з ручкай для збожжа’, пск. ла- пы́рочка ’кубачак, місачка’, докш лапырка у выразе: «...шапка- лапырка, пасярод дзірка...» (КЭС). с. 241

Лапы́ра ’няцямкі чалавек, які з расстаўленымі рукамі ўсюды сунецца’ (КЭС, лаг.). с. 241

Лар ’высокая і вузкая драўляная скрыня з векам для захоўвання мукі або збожжа (Сіг.; малар., 3 нар. сл.; беласт. Сл. паўн.-зах.), с. 241

Ларне́т ’род манокля ў аправе’, ’складныя акуляры з ручкай’ (ТСБМ). с. 242

Ласапе́та , лісапе́та ’самакат на двух колах’ (КЭС, лаг.), лісапед, лісапет, лісафет, лісапета, лісафета (Сл. паўн.-зах.). с. 242

Ласата́ ’салат’ (паўд.-усх., КЭС) с. 242

Ласахо́р ’драўляныя вілы з двума рагамі, акутымі бляхай, якія служаць для накладання гною на воз’ (бых., Мат. Маг.). с. 242

Ла́сашчы, ла́сяшчы ’ласункі’ (паўд.-усх., КЭС). с. 242

Ла́сіца₁, ла́сыца ’драпежная жывёліна з сямейства куніцавых, Mustela nivalis’ (ТСБМ, Янк. I, Сіг.), ла́сіцка, ла́січка, ласачка (Сцяшк., Сл. паўн.-зах.), ла́ска ’тс’ (ТСБМ, Гарэц., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.), ’гарнастай, Mustela ermina’ (Сіг.). с. 242

Ла́сіца₂ , ’ласіха’ (Сцяшк.). с. 243

Ласі́ца ’ласіха’ (ТСБМ, Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.). Да лось (гл.). с. 243

Ла́сіцца ’лашчыцца, песціцца, мілавацца, галубіцца’ (Гарэц., Др.-Падб., Нас.), ’смакаваць, каштаваць’ (Яруш.), любан. ’ласавацца’ (Нар. словатв.). с. 243

*Ла́сіцы, ла́сыцы, ла́сыцэ, ла́сыці ’марозныя ўзоры на вокнах’ (Сіг., Нар. лекс., 3 нар. сл., Шатал.), ’дробныя кавалачкі лёду пры замярзанні вады, шарош’ (Шатал.). с. 243

Ла́ска ’любоў, пяшчота, лагоднасць’, ’ласкавасць, добрая воля, паслуга, спачувальныя, прыхільныя адносіны’, ’літасць, міласць, паблажка, спагада’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Мал., Бяльк Касп., Шат., Яруш., Сл. паўн.-зах.) с. 243

Ласкава́ны ’штучна зроблены крамяным’ (КЭС, лаг.), драг. лоско́ваны ’глянцаваны’, ласкованы ’тс’ (Нас.). Да лоск (гл.). с. 244

Ласкаве́ць, ласкове́ць ’утаймоўвацца, рабіцца больш літасцівым, лагодным, ласкавым, спагадлівым’ (ТСБМ, Нас., Касп.). Да ласкавы (гл.). с. 244

Ласкаві́к, ласкаві́кень, ласкаві́тнік, ласкавіцель ’клінок, мяшочак, у якім адціскаюць сыр’ (Шатал., Нар. словатв., Мат. Гом.) с. 244

Ласкавіца ’ляскаўка, Silene cucubalus Wil.’ (брэсц., Kic.). с. 244

Ла́скавы, ла́скывый, ла́скавенечкій ’ветлівы, далікатны ў абыходжанні’, ’мяккі, лагодны’, ’літасцівы, дабрадушны’, ’поўны ласкі, пяшчотны’ (Нас., Шат., Бяльк.; мсцісл., Нар. словатв., ТСБМ), ласка́вы ’пяшчотны’, ’дабрадушны, ветлы чалавек’, ’рахманы’, ’ліслівы’ (Сл. паўн.-зах., Мал., КЭС, лаг.), ласка́вы хлеб ’дарэмнае ўтрыманне да смерці’ (КЭС, лаг.). с. 244

Ласката́ннік ’балбатун’ (Юрч. Вытв.). с. 244

Ласката́ць₁, лоскота́ць ’казытаць’ (Гарэц., Нас., Касп., ТСБМ, ТС; paг., КЭС), ласката́цца ’казытаць іншых’ (Нас.). с. 244

Ласката́ць₂ ’балбатаць, гаварыць хутка, незразумела’ (Жд. 1. Юрч., Нас., Касп.; чэрв., Жд. 2). Да лоскат (гл.). Сюды ж ласкату́н ’балбатун’, ласкатня́, ласката́нне ’балбатня’ (Нас., Юрч. Вытв.). с. 245

Ласката́ць₃, лоскота́ць ’барабаніць, ляскатаць’ (ТС) с. 245

Ласкату́ха ’лекавая расліна?’ (мін., КЭС). с. 245

Ласкір, лӓскірка ’гусцяра, Blicca Bjoerkna L.’ (прыпяцк., Жук., Інстр. 2), маз. ласкір, пласкір ’тс’ (Крыв.), гом. ла́скер (зборн.) ’плоткі’ (Мат. Гом.), полац. ласку́ръна ’вялікая гусцёрка’ (3 нар. сл.). с. 245

Ласко́тка ’гусцяра, Blicca Bjoerkna L.’ (Інстр. 2), ласкуток ’падлешчык’ (Бяльк.), ’лешч вагою менш аднаго фунта’ (Дэмб. 1). с. 245

Ласку́т, ласку́ць ’акравак, абрэзак’ (ТСБМ, Шат., Сл. паўн.-зах.), ’шматок скуры’, ’бялізна’ (Сл. паўн.-зах.), ласку́цце ’абрэзкі, акраўкі’ (Касп., Растарг.), ласкуці́ ’дробныя кавалачкі чаго-небудзь’ (Сл. паўн.-зах.). с. 245

Ла́сне ’няўжо, ці, хіба, уласна’ (Сцяшк., Др.-Падб., КТС), ла́сьня ’хіба’ (Янк. Мат.). с. 246

Ласне́цца ’блішчэць, ільсніцца’ (Нас.), слонім. ласніцца ’тс’ (Нар. лекс.). с. 246

Ласось ’рыба Salmo salar L.’ (Жук., ТСБМ). с. 246

Ласт₁ ’хвост у бабра’ (Інстр. 2), с. 246

Ласт₂ ’застаронак’ (Сл. паўн-зах.). с. 246

Ла́ставачка ’цвікля’ (браг., Шатал.). Да ла́стаўка (гл.). с. 246

Ла́ставень ’расліна ластавень, Vincetoxicum officinale Mnch.’ (Касп.). с. 246

Ла́ставінкі ’рабацінне, вяснушкі’ (Шпіл.), ластуо́вінні (Мат. Гом.), ластовы́ньне (Hap. лекс.) с. 247

Ла́ставічы ’вяснушкі, рабацінне’ (Касп.). с. 247

Ла́стаўка₁ ’птушка Hirundo rustica L., Chelidon urbica i інш.’ (ТСБМ, БРС, Шат., Грыг., Сцяшк., Гарэц., Бяльк., Касп., Яруш., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.), ла́стувка (Бес.), ла́стоўка (Кл.), ластавіца (Шн.), ла́стачка, шчуч. ластавачка ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). с. 247

Ла́стаўка₂, ла́стоўка, ла́стовочка, ла́сточка, ла́стачка, ла́стка, ла́сткі ’ўстаўка ў штанах ці портках’ (Грыг., Жд. 1, Сакал., Касп., Шатал., Мат. Гом., Мат. Маг., Сл. паўн.-зах.), ’цвікля, клін які ўстаўляецца ў пройму рукава пад пахамі пры ўшыванні яго ў станіну кашулі’ (Бяльк., Сцяшк., Шатал., Мат. Гом., Сакал., Тарн., Бел. нар. адз., Бел. хр. дыял.), ’гестка’ (Шатал.). с. 247

Ла́стачкі (мн.) ’ласкавыя, пяшчотныя словы’ (Нас.). с. 248

Ла́стка ’закладка на хустцы’ (лаг., Жд. 2). с. 248

Ласу́нак ’улюбёная страва’, ’прысмакі’ (ТСБМ). Да ла́сы (гл.). с. 248

Ла́сы, ласый ’ахвочы да ласункаў’ (Нас., Яруш., ТСБМ, КЭС, лаг., Сл. паўн.-зах., Растарг.), ’прагны’ (Бес., Бяльк., Шат.), ’смачны, прынадны’ (ТСБМ, Янк. БП, Нік. Очерки). с. 248

Лася́к (зневаж.) ’лысы чалавек’ (глыб., Сл. паўн.-зах.). Да лы́сы (гл.). с. 248

Ласхата́ць ’балбатаць’ (горац., КЭС). Да ласката́ць₂. с. 248

Ласцённік ’ласунчык’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 248

Ла́сціцца, ла́сціць ’выяўляць (да каго-небудзь) ласку, лагоднасць’, ’падлашчвацца, падлізвацца’ (Бяльк., Яруш., Нас., Касп., Сцяшк. Сл.). с. 248

Ла́та₁, ла́тка ’лапік’ (Нас., Гарэц., Яруш., ДАБМ, к. 324, Касп., Сцяшк., Зн., Мал., ТСБМ, Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., Ян., КЭС, лаг.), ла́ціна, латачка, латочка (ДАБМ, Нар. словатв., Сл. паўн.-зах.), ’старая адзежына’, ’недарэзкі, акраўкі’, ’бялізна’, ’пляма іншай афарбоўкі ў жывёліны’ (Сл. паўн.-зах.), ’пустое, голае месца, на якім нічога не расце’ (Жд. 1, Шатал., Сл. паўн.-зах.), ’прагаліна’ (Мат. Гом.), ’невялікі зямельны падзел’ (Выг.), ’кішэня’ (Ян.). с. 249

Ла́та₂, ла́ты, ла́тэ ’паплеціна, жэрдкі, на якія насцілаецца страха’ (Нас., ТСБМ, Янк. I, Мядзв., Шп. 3, Мат. Гродз., Яруш., Шушк., Бес., Касп., Бяльк., Шат., Сцяшк., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг.), паст. ’жэрдка, якою прымацоўваюць салому зверху на страсе’, пін. ла́тіна ’тс’, віл. ’бервяно, якім змацоўваюць плыт’ (Сл. паўн.-зах.), паўд.-усх. ’прыклад стрэльбы’ (КЭС), с. 249

Ла́та₃ ’сярэдняя перасоўная аднасценная сетка з заходам’ (Крыв.), ’невад без матні’ (Помн. этнагр., 66), ’сеткавае палатно невада, якое ў час руху прымае выгляд жолаба’ (брэсц., гродз., Браім), лельч. ’круглы сак з дубовых дубцоў’ (ЛАПП). с. 249

Лата́к₁ , латок, латачок, лотак, лоток ’жалабок (на страсе) для сцёку вады’ (КЭС, лаг., Некр., Багд., Бяльк., Нас., Сл. паўн.-зах., ТСБМ), ’жолаб, драўляная трубка, па якой цячэ бярозавы ці кляновы сок’ (слуц., Нар. словатв.; в.-дзв., Шатал.; Шат.), ’драўлянае карыта ў хаце’ (Маш., Сержп. Грам., Грыг.), ’прыстасаванне, якое ў жорнах рэгулюе падачу зерня на камень’ (ельск., ЛАПП), ’адтуліна (у жорнах) для выграбання мукі’ (светлаг., Мат. Гом., Мат. Маг., Шатал.), ’жолаб, якім падводзіцца вада да кола млына’ (калінк., рэч., лоеў., ЛАПП), ’посуд накшталт начовак, у якім секлі націну’ (Мат. ЛАБНГ), ’коўш’ (Ян.), петрык., добр. латакі ’пот’ (Мат. Гом.), ’рагі, што цякуць з вакон’ (петрык., акц., КЛАБНГ), латаком ’у выглядзе жалабка’, ’струменем’ (паст., ашм., Сл. паўн.- зах.), с. 250

Лата́к₂ ’жэрдка для прыціскання саломы на страсе’ (ельск., Нар., сл.), с. 250

Латарэ́я ’розыгрыш рэчаў і грашовых сум па білетах’ (ТСБМ). с. 250

Латато́ніць, лътато́ніць ’гаварыць хутка, гучна’, лътато́н ’балбатун, які лапоча без перастанку’ (міёр., Нар. лекс., 3 нар. сл.). с. 250

Лататы ́ (за)даць ’збегчы, імкліва ўцякаць’ (ТСБМ, Янк. БП, Янк. БФ, Сл. паўн.-зах.), ’хутка ўцячы’ (Яруш.), зада́ць латата́ ’тс’ (Растарг.), глыб. лататы́-лататы́ (па гародзе) ’аб гойсанні, хуткім бегу з матляннем адзежы’ (Л. А. Малаш, вусн. паведамл.), полац. латату́х-латату́х с. 250

Латаце́нь ’лотаць, Caltha palustris L.’ (гродз., Kic.), зэльв. латаценё ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). Да лотаць (гл.). с. 251

Ла́та́цца, ла́тавацца, пала́та́цца ’лёгка нажываць, карыстацца чужым’ (Нас.), ’жывіцца, падзарабляць’ (Юрч.), бялын. ’пабірацца’ (Яўс.), ’падстройвацца, падладжвацца’ (Сцяшк.), лата́ньне ’карыстанне чужым, лёгкім прыбыткам' (Нас.), бялын. ла́тыньня ’папрашайніцтва, падбіранне’ (Яўс.), латаніна ’лёгкі прыбытак, лёгкія заробкі’ (Нас.). с. 251

Лата́цце, лата́те, лата́тьте ’лотаць, Caltha palustris L.’ (Бес.; драг., КЭС), ла́таць, лата́ць ’тс’ (Сцяшк., Гарэц., Юрч. Вытв.), воран. ла́тач, ганц. лата́шнік ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). Да лотаць (гл.). с. 251

Лата́ць₁, ла́таць, лата́тэ ’лапіць адзенне’, ’рамантаваць страху’ (Нас., ТСБМ, Бяльк., Касп., Сцяшк., Яруш., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Нік. Очерки, Ян., чарніг., КЭС). с. 251

Лата́ць₂ ’прыбіваць латы да крокваў’ (КЭС, лаг.). Да ла́та₂. с. 251

Ла́тачына ’лапік, акно чыстай вады ў зарослым возеры’ (Бяльк.). Да ла́та₁ (гл.). с. 251

Латачы́на ’лагчына’ (Сцяшк.). Да лата́к₁ (Фасмер, 2, 523). с. 251

Латашы́ць , латажы́ць, бялын. лыташы́ць ’ірваць без разбору псуючы і спусташаючы’, ’неахайна ірваць' (ТСБМ, Шат ; беласт., навагр., паст., пух., Сл. паун.-зах.), ’таптаць травы, пасевы’ (Шат.), ’знішчаць з`ядаючы і топчучы’ (ТС, Янк. II), ’біць кіем па садовым дрэве, з шумам рваць траву ці гародніну́ (КЭС, лаг.), ’абтрасаць, абіраць’, ’браць, збіраць старанна’ (Яўс.), ашм., навагр. ’красці, грабіць’, смарг. ’насіць вялікімі бярэмамі’ (Сл. паўн.-зах.), ’біць, лупцаваць’, ’страляць’ (ТСБМ; в.-дзв., швянч., Сл. паўн.-зах.). с. 252

Латашы́цца іўеў. ’таптацца, аблюбоўваць месца’, швянч. ’старацца, клапаціцца’ (Сл. паўн.-зах.). с. 252

Ла́тва ’лёгка, без цяжкасцей’, ’зручна’ (Нас., Касп., Др.-Падб., Гарэц., Сл. паўн.-зах.), ’добра’ (Сл. паўн.-зах.), ла́твы ’лёгкі, зроблены без перашкод, без цяжкасцей’ (Нас.), латве́й, лацве́й, лацьве́й ’лягчэй, лепш, выгадней, прыемней, ямчэй’ (Нас., Грыг., Шат., Мядзв., Гарэц., Касп., Янк. БП, Янк. Мат.; КЭС, лаг.; шчуч., 3 нар. сл.; в.-дзв., Шатал., Мат. Гом., Яруш , ТС, Сл. паўн.-зах.). с. 252

Латво ’ляток у вуллі’ (ветк., Мат. Гом.). Да лятво (гл.). с. 252

Ла́тка₁ , ла́тачка, ла́дка ’гліняная або драўляная міска’ (Бяльк.; шкл., Мат. Маг.; паўд.-усход. КЭС; паст., брасл., лудз., глыб., Сл. паўн.-зах.), ’гліняная глыбокая міска (з загнутымі краямі)’ (Др.-Падб., Юрч., Малч., Нас., Касп., Мікуц., Мат. Гом.), ’вялікая міска’ (мядз., Жд. 2; браг., Нар. лекс.), в.-дзв ’пасудзіна з абабітымі краямі’, чыж. ’невялікі збан з адной ручкай’, в-дзв., паст. ’цёрла’ (Сл. паўн.-зах.), клім. ’талерка’ (Hap. словатв.). с. 252

Ла́тка₂ ’аладка’ (Бяльк.). Да ла́дка (гл.). с. 253

Ла́тка₃ ’кучка саломы, сена’ (Жд. 1), ’пярэбірак’ (слуц., Сл. паўн.-зах.). с. 253

Ла́тка₄ ’складка’ (капыл., Сл. паўн.-зах.). Да ладачка (гл.). с. 253

Ла́тка₅ ’лапік’ (ТСБМ). Да ла́та₁ (гл.). с. 253

Ла́ткі (мн.) ’фіранкі’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 253

Ла́тнік₁ ’тонкі лес, жэрдкі, прыгодныя для лат’ (Нас.). Да ла́та₂. с. 253

Ла́тнік₂ ’старая посцілка, якой накрываюць каня’ (Сцяшк.). Да ла́та₁ (гл.). с. 253

Латно ’выгадна, зручна, вельмі добра’ (докш., Янк. Мат.). с. 253

Лато́ ’назва гульні’ (ТСБМ). с. 253

Лато́жыць ’заганяць рыбу ў буч’ (Сл. паўн.-зах.), с. 253

*Латок, лото́к, луту́к, луты́к, лото́чок ’вялікая бочка для ссыпання збожжа’ (3 нар. сл.). Да лата́к₁ (гл.). с. 253

Лато́ка ’ўпадзіна, лагчына, катлавіна, нізіна’ (Касп.; полац., Нар. лекс.; ушац., Нар. сл.), беш. ’лужок сярод поля’ (Hap. сл.), ’гразкае месца’ (Сл. паўн.-зах.). Да лата́к₁ (гл.). с. 253

Лато́ўкі ’дошкі-шалёўкі’ (Сцяшк.). Да ла́та₂ (гл.). с. 254

Лато́чына ’лагчына з сырой зямлёй, а часам i з грунтавой вадой’ (КЭС, лаг.). Да латак₁ (гл.). с. 254

Латош, латы́ш, латоші (зборн., мн. л.) ’ануча, акравак, шматок’ (Клім.), ’паношанае, парванае старое адзенне’ (драг., Лучыц-Федарэц.). с. 254

Латрава́ць ’лайдакаваць, гультайнічаць’ (Нас.). Да лотр (гл.). с. 254

Латру́га, латружына ’абібок, гультай’ (Яруш., Нас. Бяльк., ТСБМ, Касп., Мат. Гом.; навагр., КЭС; карэліц., Марц.), ’нягоднік, ліхадзей’ (навагр., Сл. паўн.-зах.), ’распуснік’ (паўд.-усх., КЭС), ’гультай’ (навагр., Нар. словатв.), латрыга ’гультай’ (Бяльк.), ’круцель, шэльма’ (усх., КЭС). с. 254

Латры́на ’гультайка’ (Бяльк.). с. 254

Латужынне, латужыня ’лахманы, палатаная сукенка’ (Федар. 7) с. 254

Лату́к ’пустазелле сямейства складанакветных з дробнымі бледна-жоўтымі кветкамі’ (ТСБМ), ’салата, Lactuca L.’ (Kic., ТСБМ), латук-салата ’салата пасяўная, Lactuca sativa L.’. с. 254

Лату́н₁ ’рыззё’ (лельч., ельск., Мат. Гом.), ’абадранец’ (палес., Казкі), лотуны́ ’лахманы’ (петрык., Шатал.), лату́ння ’старое адзенне’ (лях., Сл. паўн.-зах.), латунок ’верхняя мужчынская вопратка кароткага памеру з даматканага сукна’ (Касп.). с. 254

Лату́н₂ ’непаседлівы чалавек’ (хойн., Мат. Гом.) с. 254

Лату́нь ’сплаў медзі з цынкам’ (ТСБМ). с. 254

Лату́та ’неахайны чалавек, лахудра’ (Янк. III), міёр. лату́та, лату́ціна ’абшарпаны, абадраны’ (3 нар. сл., Нар. словатв.). с. 255

Лату́ты ’ласункі, прысмакі’ (слаўг., Нар. словатв.). Да лантуты (гл.). с. 255

Лату́ха ’вялікая хустка ў клетку’ (XVI ст.), ’палеская світка — верхняя суконная вопратка з бакавымі клінамі’ (брэсц., валынск., Малч.), зневаж. ’паліто з шэрага сукна’ (Тарн.), ’саматканая світка’ (Сіг.), лату́шка ’старая парваная світка’ (кобр., Шн. 3; Сіг.). с. 255

Лату́хаць ’рабіць шумлівы стук’ (КЭС, лаг.). с. 255

Латухе́я ’драная бульба’ (чэрв., Жд. 3) с. 255

Латуце́нь белы ’гарлачык белы, Nymphaea alba L.’ (гродз., віц., Кіс., Бел. зельн., Інстр. 2). с. 255

Лату́шка₁ ’гліняная ці драўляная місачка’ (Мядзв., Грыг., Гарэц., ТСБМ, Др.-Падб., Мат. Шкл., Бяльк., Касп., Сцяшк.; чэрв., Жд. 2; смарг., Бел. хр. дыял.; бялын., круп., Нар. сл.; КЭС, лаг.; вілей., Яруш., Мат. Маг., КЭС, Сл. паўн.-зах.), ’невялікая гліняная пасудзіна, місачка з загнутымі краямі’ (Нас., Шат.), ’шырокі і плоскі гаршчок’ (Грыг.), ’міска (любая)’ (КЭС, лаг.), ’вялікая міска, макацёр’ (Сл. паўн.-зах.; мядз., лаг., Жд. 2), ’невялікі збан з ручкай’ (гарад., Сл. паўн.- зах.) ’шырокая нізкая металічная пасудзіна для выпечкі хлеба’ (Сл. паўн.-зах.), ’драўляная лыжка’ (чэрв., Жд. 2), рагач. латушачка ’місачка’ (КЭС). с. 255

Лату́шка₂ ’юшка ў коміне’ (Сл. паўн.-зах.), ’ніжняя частка юшкі’ (Касп.). Да лату́шка₁. с. 255

Лату́шы ’лодарнічанне, гультайства’ (Бяльк.). с. 256

Лату́шнік ’бабка з бульбы (Інстр. 1, Шат.), ’каша з яек і пшанічнай мукі’ (чэрв., Жд- 2). с. 256

Ла́ты₂ ’металічныя даспехі’ (ТСБМ). Да ла́та₁ (гл. Мацэнаўэр, LF, 9, 191). с. 256

Ла́ты₃ ’франтон’ (беш., ДАБМ). с. 256

Латы́галь ’прагаліна ў лесе’ с. 256

Латы́р ’камень, уплецены лыкам у колца з лазовага дубца, які служыць грузілам да невадоў’ (Мял.). с. 256

Латы́ш₁ ’прадстаўнік асноўнага насельніцтва Латвіі’ (ТСБМ), прым. латышскі (ТСБМ), латыські (Касп.). с. 256

Латы́ш₂ ’вялікі збан з адной ручкай’ (Сл. паўн.-зах.). с. 256

Латэрны ’гаваркі’ (іўеў., Сцяшк.) с. 256

Лаўдан (ст.-бел. лауданъ, лявданъ, 1689 г.) ’жывіца расліны Citus polymorphus’. с. 256

Ла́ўдаць, драг. ла́ўдаты ’есці’ (Клім.). с. 257

Лаўды ́ ’добра’ (Яўс.): «...лаўды́ табе, калі ўсе пымагаюць...» с. 257

Лаўж ’куча галля’ (ігн., Сл. паўн.-зах.), лаўжо ’тс’ (Мат. Гом.). с. 257

Лаўжо₁ ’брудная бялізна’, ’лахманы’ (паст., Сл. паўн.-зах.). с. 257

Лаўжо₂ ’ваўчынае логава’ (глыб.), лаўжышча ’тс’ (паст.), ’лежыва’ (глыб., Сл. паўн.-зах.) с. 257

Лаўжо₃ ’вузкая прадаўгаватая дошка, якой закрывалі бакавую адтуліну ў калодачным вуллі’ (барыс., Сл. паўн.-зах.). с. 257

Ла́ўза ’бадзяга, валацуга’ (Сл. паўн.-зах.), с. 257

Ла́ўка₁ ’лава на вуліцы каля хаты, у парку, памяшканні, вагоне’, ’школьная парта’, ’услон’ (ТСБМ, Сцяшк., Грыг., Шат., Бяльк., Яруш., Касп , Мат. Гом.; паўд.-усх., КЭС, Сл. паўн.-зах., Ян.), ’частка ганка’, ’дошка на рэчцы (возеры), на якой жанчыны мыюць бялізну’, ’пераход праз рэчку, перакінуты з аднаго берага на другі — з дошак ці з бярвення’ (Інстр.), ’частка агароджы’ (уздз., Жд. 2), ’звязаныя адно з адным некалькі бярвенняў для сплаву’, ’адно звяно плыта’ (нёманск., Нар. лекс.; карэліц., 3 нар. сл.), ’частка плыта, звязаная з 24 бярвенняў’ (гродз.. Hap. сл.) ’планка для замацоўвання ножак стала’ (петр., Шатал.). Да лава₁, лава₂ (гл.). с. 257

Ла́ўка₂ ’лука, луг’ (Яшк., Бяс.), мядз. ’поле’ (Непакупны, Связи, 122—183). с. 258

Ла́ўка₃ ’папярочная баразна’. Да лава₁ (гл.). с. 258

Ла́ўка₄ ’магазін’ (Сцяшк., Мат. Гом.; в.-дзв., Шатал.; уздз., Жд. 2, Ян.; тур., Выг.). с. 258

Лаўка́ч ’пранырлівы чалавек, які ўмее выгадна ўладкаваць асабістыя справы’ (ТСБМ), ’дзялок, махляр’ (Яўс.). Да лоўкі (гл.). с. 258

Ла́ўма, лэ́ўме ’ведзьма’ (Вяржб.), с. 258

Ла́ўнік₁ ’чыноўнік магістрата, які мае права засядаць на дзяржаўнай лаве’ (Нас.), ’член суда’ (Гарэц., Др.-Падб.), с. 258

Ла́ўнік₂ ’старшы плытагон’ (дняпроўска-прыпяцкі арэал, Лобач, Рэгіян. трад.). Да ла́ва₂ (гл.). с. 258

Лаўр ’лаўр высакародны, Laurus nobilis’, ’вянок з лісця гэтага дрэва (ці куста) або галінка як сімвал перамогі, узнагароды’ (ТСБМ). с. 258

Ла́ўра ’назва буйнога мужчынскага манастыра’ (ТСБМ), с. 258

Лаўрэа́т ’званне, якое прысуджаецца за выдатныя заслугі ў галіне навукі, мастацтва і г. д.’, ’асоба, удастоеная такога звання’ (ТСБМ). с. 258

Лаўцу́-саўцу ́ ’пажаданне поспехаў паляўнічаму, рыбаку’ (Касп.). Да лаве́ц₁ (гл.). с. 259

Лаўча́к ’лаўкач’ (Янк. III). Да лоўкі (гл.). с. 259

Лаўчы́цца ’знаходзіць зручны момант, каб спрытным рухам зрабіць што-небудзь’ (ТСБМ). с. 259

Лаўшэ́нь ’ляўша’ (віл., Сл. паўн.-зах.). Да ле́вы (гл.). с. 259

Лафа́, лахва́ ’выгода’, ’шанцаванне’ (ТСБМ), астрав., паст., лях., чэрв. ’раскоша, удача’, шальч. ’хвальба’ (Сл. паўн.-зах.). ’добры’ (нясв., Жд. 2), ’карысць, лёгка набываемы прыбытак, спажыва’ (Нас., Шат.; паўд.-усх., КЭС). с. 259

*Лафе́рма, лофе́рма ’лахудра, недарэка, неахайнік’ (ТС). с. 259

Лафе ́т ’станок, на якім замацоўваецца ствол гарматы’ (ТСБМ). с. 259

Лафе́тка ’лата, жэрдка’ (ветк., Мат. Гом.). с. 259

Лах₁, ла́ха, ла́хі, ла́хэ ’лахман, рызман’ (Сіг.), ’старое, паношанае адзенне’ (ТСБМ), ’адзенне, якое насіць больш нельга’ (навагр., Нар. лекс.), ’шматы, транты’ (КЭС, лаг.), ’шмаццё, барахло’ (Нар. словатв.), іўеў. ’рызман’, арш. ’адзежына’, брасл. ’бялізна’, гродз. ’шматок’, (Сл. паўн.-зах.), у выразе: ла́хі пад па́хі ’хутка пайсці’, ’вельмі паспешліва ўцячы’ (Лінгв. зб., Янк. БФ, Янк. БП). с. 259

Лах!₂ — пра беганіну (мсц., ісл., Нар. лекс.). с. 260

Лах!₃ — пра моцны ўдар па корпусу (полац., Нар. лекс.). с. 260

Лах!₄ — пра балбатню (мсцісл., Нар. лекс.). с. 260

Ла́ха₁ ’рухавая, вельмі балбатлівая жанчына’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 260

Лахада́н , лыхыда́н ’каханак’ (Юрч. Фраз. 3). Да лахадзіць ’гаварыць недарэчнае’ (гл.). с. 260

Лахадзі́ць ’гаварыць недарэчнае’ (карэліц., смарг., Сл. паўн.-зах.). с. 260

Лахады́м ’гуляка’ (гом., Мат. Гом.). Да лахаць і дыміць (гл.); с. 260

Лахады́р`е ’старое, парванае адзенне’ (кругл., Мат. Маг.). с. 260

Лахамі́да ’лахман’ (прынёманск., Нар. лекс.) с. 260

Лахаму́дра, лахаму́дрына, лахаму́драшча ’неакуратная асоба’, (іранічна) ’разумнік, хітрэц’, лахаму́дрыць ’паказваць сябе вельмі разумным’ (Юрч. Вытв.). с. 260

Лаха́н ’вялікі гліняны збан’ (Юрч. Вытв.), мсцісл. лыха́н ’драўляная дзежачка’ (Бел. хр. дыял.), лаханка, лахань, лаханька ’ражка’ (Бяльк., Касп.; палес., 3 нар. сл.), смарг. ’невялікая драўляная міска’ (Сл. паўн.-зах ), ’вялікі гаршчок з ручкамі па баках для збівання масла’ (Малч.), ’гліняная міска’ (Чач.; лях., Янк. Мат.; палес., Вяр.-Крыв.; гродз., Сл. паўн.-зах.), паўд.-усх. ’вялікі гаршчок, у якім запарваюць адзенне’, ’вялікі гаршчок соуснік’, ’гліняны сасуд, шырэйшы зверху, вузейшы знізу’ (КЭС), ’гліняны посуд, у якім жарацца вялікія кавалкі ялавічыны’, ’умывальнік’, (Шпіл.), ’балея’ (лях., іўеў., Сл. паўн.-зах.), ’цэбар для вады ці памыяў’ (Мат. Гом.), рэч. лаханя ’гліняная міска’ (Мат. Гом.), ’вялікая міска’ (Ян.), лаханок ’шырокі, гліняны збан’ (Юрч.), пін. лахінька ’міска’ (КЭС). с. 260

Лаханда́ ’легкадумная жанчына, якая многа і хутка гаворыць і ўсюды стараецца ўставіць сваё слова’ (полац., Нар. лекс.) с. 261

Лаха́ндрыкі ’ласункі’ (рэч., Мат. Гом.). с. 261

Ла́ханне, ла́хыньня ’блуканне, швэнданне’ (Яўс.). Да ла́хаць₁ (гл.). с. 261

Лаханы́, лаханэ́ ’буякі, Vaccinum uliginosum L.’ (лях., баранав., Сл. паўн.-зах., Чач.). Да ла́хаць₂ ’гаварыць недарэчнае, недазволенае’ (гл.). с. 261

Лах а́рдзік ’ласункі’ (Касп.), светлаг. ла́харды ’тс’ (Мат. Гом.), лахардзікі ’прысмакі’ (Мат. Маг.), бялын. ла́хырдзік ’пачастунак’, ла́хырдзіцца ’ласавацца’, ла́хырдна ’прыемна, смачна’, ла́хырднік ’ласун’, ла́хырдніца ’ласуха’, ла́хырдны ’смачны’ (Яўс.). с. 261

Ла́харыца ’непаседа’ (гом., Мат. Гом.). Да ла́хаць₁ (гл.). с. 261

Ла́хаць₁, ла́хыць, ла́хъць ’бегаць у пошуках чаго-небудзь’ (Янк. II, КТС; докш., бял., Янк. Мат., міёр., Нар. лекс.), ’насіцца, шукаць спажывы’ (Юрч.), ’шукаць’ (Касп.; в.-дзв, Шатал., б.-каш , Мат. Гом.), ’хадзіць’, ’абхадзіць’ (Бяльк.), ’бегаць’ (добр., Мат. Гом.), ’бегаць без патрэбы, гайсаць’ (КЭС, лаг.), ’бегаць, блукаць’ (Яўс.) ’хадзіць без справы, бадзяцца’ (брас., Сл. паўн.-зах.), ’гультаяваць’ (Мат. Гом.). с. 261

Ла́хаць₂, ла́хыць, ла́хъць ’гаварыць недазволенае’ (міёр., Hap. лекс.), навагр. ’пляткарыць, балбатаць’ (3 нар. сл.), ’балбатаць, пустасловіць’ (Юрч.), ’гаварыць недарэчнае’ (паст., маст., смарг., Сл. паўн.-зах.). с. 262

Ла́хаць₃ ’трахаць, напр., лыжкай па лбе’ (полац., Нар. лекс.). с. 262

Лаха́ч₁ ’бадзяга’ (дзятл., Сл. паўн.-зах.). с. 262

Лаха́ч₂ ’пляткар’ (трак., Сл. паўн.-зах.). с. 262

Лахачы́, лахачэ́, лохачі́, лухачі́, лохачэ́, лохачы́ ’буякі, Vaccinum uliginosum L.’ (брэсц., Kic.; бяроз., Выг., Сцяшк., Сіг.; бяроз., пін., Шатал.; лях., пруж., дзятл., Сл. паўн.-зах., малар., Бел. хр. дыял.), лоха́чнык ’зараснік буякоў’ (Сіг.). с. 262

Лахва́ ’раскоша, удача’, ’хвальба’ (Сл. паўн.-зах.). Да лафа́ (гл.). с. 263

Лахі́на, лахі́ны ’ягада буякоў’, лахі́ннік ’зараснік буякоў’ (слон., свісл., Сл. паўн -зах., Шатал., Бес.). с. 263

Лахле́тка ’кавалак паперы, пісулька’ (Бяльк.). с. 263

Лахмав і́нне, лыхмаві́нья ’дзіравае адзенне, анучы’ (Яўс.). с. 263

Лахма́н, лахманы́, лахманэ́, лахмане́, лахманё ’старая адзежына, вопратка, рызман; паношанае або парванае адзенне’, ’кавалкі, абрыўкі адзення, матэрыі’ (ТСБМ, Сцяшк., Касп., Яруш., Шат., Мат. Гродз., Мат. Гом.; трак.), брасл., паст., навагр., беласт., Сл. паўн.-зах., КЭС), ’вынашаная, падраная адзежына мясцовага вырабу’ (КЭС, лаг.), даўг. ’бялізна’, гарад., шальч., беласт. ’адзежына’ (экспрэс.) (Сл. паўн.-зах.), лахмані́на, лыхмані́на, лахмо̂ніна ’старая вопратка, зношанае адзенне’, ’анучка’ (Жд. 1, Юрч., Яўс., Грыг., Нас.), лахма́нік, ’блузка, адзежына’ (чэрв., Жд. 2), ’абадранец’ (Яруш.). с. 263

Лахма́ты, лахма́тый ’касматы, калматы’, ’зроблены са скуры з доўгай і густой поўсцю, з доўгім ворсам’, ’чалавек з доўгімі і густымі ўскудлачанымі валасамі’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш., паст., Сл. паўн.-зах.), лахмач ’тс’ (міёр., 3 нар. сл., ТСБМ), лъхмаціна ’лахматая асоба’ (міёр., Нар. словатв.), мсцісл. лахмаценечкій, лахмаценькій ’лахматы’ (Нар. словатв.), лахмаціцца ’станавіцца лахматым’, лахмаціць ’рабіць лахматым’ (ТСБМ), лахмацець ’тс’ (в.-дзв., Сл. паўн.-зах.), лахма́тка ’непрычасаная жанчына’, ’калматая жывёла’ (Юрч. Вытв.). с. 263

*Лахма́чча, лахма́чча ’лахманы’ (Юрч. Вытв.). Да лахматы (гл.). с. 263

Лахмо́тка₁ ’ануча’ (Грыг.), ’кавалак тканіны’ (Бяльк., Ян.), ’старое адзенне, лахманы’ (Нас., Ян., Юрч., Вытв., чачэр., Мат. Гом.), лахма́ткі (пух., 3 нар. сл.). с. 263

Лахмо́тка₂ ’распусная жанчына’ (Нас.), ’неахайная асоба’ (Гарэц., Др.-Падб.). Да лахмотка₁. с. 264

Лахмо́цце, лахмо́цьця, лахмуо̂тье ’шматкі, абрыўкі’, ’лахман, старое, паношанае або падранае адзенне’ (ТСБМ, Нас., КЭС, лаг.; паўд.-усх., КЭС), ’анучы, старызна’ (Яўс.). Да лохмат (гл.). с. 264

*Лахну́ць, лохну́ты ’расці ў сцябло (а не ў клубень) — аб бульбе’ (Клім.). с. 264

Лахня́ ’неахайны чалавек’ (гродз., Сл. паўн.-зах.). с. 264

Лахо́нікі (мн.) ’булачкі з бульбы і грэцкай мукі’ (петр., Шатал.). с. 264

Ла́хта₁ ’чалавек, які хутка і без толку гаворыць’ (нясв., Жд. 2), ’дзяўчына-падлетак, якая бегае па хатах, а за работу не бярэцца’, ’лёгкая сучка, якая ганяе зайцоў’ (КЭС, лаг.), ’балбатуха, пляткарка’ (в.-дзв., Шатал.; карэліц., Hap. словатв., Сл. паўн.-зах.), лахта ’тс’ (слонім., Шатал.). с. 264

Ла́хта₂ ’жапчына, якая апранаецца абы-як’ (клец., Нар. лекс.) с. 264

Лахтадры́на ’нячыстае i зношанае адзенне’, ’жанчына, якая апранаецца абы-як’ (клец., Нар. лекс.) с. 264

Лахта́н ’верхняя адзежына (пінжак, паліто і г. д.), звычайна старая’ (слова ўжываецца з адценнем пагардлівасці) (міёр., М.Н. Крыўко, вусн. паведмл.). с. 264

Лахтані́на, льхтаніна, лъхтъніна́, хълтъніна́ ’верхняя адзежына’ (міёр., Hap. словатв.). Да лахта́н, халта́н (гл.). с. 265

Ла́хтаць ’хадзіць, бегаць, штосьці шукаючы і доўга не затрымліваючыся на адным месцы’ (міёр., Hap. лекс.; полац., П. Садоўскі, вусн. паведамл.). Да ла́хаць₁ (гл.). с. 265

Лахтачы́на ’паніжанае месца’ (слонім., КЭС). с. 265

Лахту́й ’неахайны, неакуратны чалавек’ (жлоб., Нар. словатв). с. 265

Ла́хты ’зношанае, парванае адзенне, скамечанае і бруднае’, ’манаткі’ (клец., Нар. лекс.). с. 265

Лахтыдра́й ’свавольнік’ (Бяльк.). с. 265

Лахты́р ’лахман’ (глус., Мат. Янк.). Да лах, лахі (гл.). с. 265

Лахты́тыр ’абадранец’ (Бяльк.). Да ла́хта₂. с. 265

Лаху́дачка ’паношаная адзежына’ (пух., Сл. паўн.-зах.). с. 265

Лаху́дра ’неахайны, апушчаны, дрэнна апрануты чалавек’ (Янк. II, Мат. Маг., Янк. БП, докш., Мат. Янк., КЭС, лаг.; жытк., КЭС; стаўб., Нар. сл., Юрч. Вытв.), ’неахайная, непрычасаная жанчына, дзяўчына’ (Шат., Бяльк., Яўс., Мат. Маладз.; драг., Нар. лекс.; трак., беласт., Сл. паўн.-зах.), ’абшарпаны, абадраны’ (міёр., 3 нар. сл.), ’скамечаная, парваная фуражка ці адзенне’ (Шат.), лаху́дры (мн.) ’валасы’ (б.-каш., глус., Мат. Маг., Мат. Гом.), лаху́тры ’скамечаная пасцель’ (Сл. паўн.-зах.), лахудры ’неахайны, няўклюдны’ (глус., Янк. II; хойн., Мат. Гом.), лахудрысты ’тс’ (Юрч. Вытв.). с. 265

Лахчаві́на, лахчыві́на ’лагчына’ (шальч., паст., Сл. паўн.-зах.). Да лагчавіна (гл.). с. 265

Лахча́к ’невялікая лагчына’ (Сл. паўн.-зах.). с. 266

Лацве́й, латве́й ’лепш’, ’зручней’, ’ямчэй’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.). с. 266

Ла́цвіна₂ ’дабро’, ’добра’ (Бяльк.). с. 266

Лаці́на ’лацінская мова’ (Нас.), с. 266

Ла́ціць₁ ’латаць’ (талач., ДАБМ). Да лата₁ ’лапік’ (гл.). с. 266

Ла́ціць₂ ’прыбіваць страху латамі’, ’прыбіваць латы да крокваў’ (Бяльк., Касп., Шат., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.; ваўкав., КЭС). Да лата₂ (гл.). с. 266

Ла́цкан ’адварот на грудной частцы вопраткі, якая зашпільваецца’ (ТСБМ, Грыг.). с. 266

Лацна́ць ’лаўчыцца’ (Юрч.), ’дагаджаць, наравіць’ (Бяльк.), смал. лацнять ’абмяркоўваць, выбіраць, шукаць самы лепшы спосаб (у якой-небудзь справе)’, лацнацца ’вадзіць дружбу, сябраваць’ (Нас.). с. 266

Лацно ’добра, лёгка’ (полац., Хрэст. дыял.; паст., лаг., Сл. паўн.-зах.; міёр., Нар. сл.), с. 266

Лацу́бікі ’прысмакі’ (пух., Сл. паўн.-зах.). с. 266

Лацу́й ’гультай’ (люб., Сл. паўн.-зах.). с. 266

Лацы́га ’гультай, лайдак’ (Марц.). с. 267

Лачачу́ха (зневаж.) ’мажная жанчына’ (ветк., Мат. Гом.). с. 267

Лачба́н ’збан’ (Касп.), ушац. лъчба́н (груб.) ’галава’ (Нар. лекс.). Да лазба́н (гл.) с. 267

Лачча́нка, лачча́нне ’посцілка, палавік, у якім аснова з нітак, а ўток з палосак тканіны, старога матэрыялу’ (кам., Сл. паўн.-зах., Шатал.). Да ла́та₁ латка (гл.). с. 267

Лачу́га ’хаціна’ (паўд.-усх., КЭС), с. 267

Лаша́, лоша́ ’жарабя да двух год’, лошачок, лашаня́, лошэня́ ’тс’ (маз., 3 нар. сл., Шур, дыс., Мат. Гом.), лельч. лоша́тко ’жарабя да аднаго года’ (ЛАПП), лашак ’жарэбчык пасля двух год’, лоша́к, лошу́к ’жарабя, малады конь’ (ТС, Шур, дыс.), лашча́к ’тс’ (Сцяшк.), лашонак ’тс’ (паўд.-усх., КЭС, Мат. Гом., Бел. казкі), лаша́тка ’тс’ (жлоб., Нар. словатв.; браг., Мат. Гом.), лашы́цка ’жаробка’ (Шур, дыс.; в.-дзв., Шатал.), лошы́цка, лошы́ца ’маладая кабыла’ (Маш.; маз., 3 нар. сл., ТС), лашы́чка ’тс’ (паўд.-усх., КЭС). с. 267

*Лашаві́к, лошові́к ’грыб пеўнік стракаты, Sarcodon imbricatum’ (ТС). Да лоша, лось (гл.). с. 268

Лаша́к, лун. лоша́к ’грузд, Lactarius piperatus’ (Шатал.). с. 268

Лашака́ ’падскокваючы (пра дзяцей, жывёлу)’ (калінк., 3 нар. сл.). с. 268

Лаша́нка ’радоўка, Tricholoma albabrunneum’ (барыс., Hap. словатв., Сл. паўн.-зах., БелСЭ, 9, 31—32). Да лось, лоша (гл.). с. 268

Лашаня ́ ’ласяня’ (ганц., Сл. паўн.-зах.). Да лоша (гл.). с. 268

Лашбякі ́ ’назва сцяблоў і лісця буракоў’ (гродз., ДАБМ) с. 268

Лашку́т ’чалавек, які дзесьці бадзяецца і заўсёды спазняецца’ (глус., Янк. Мат.). Да ла́хаць₁ (гл.). с. 268

Лашт, лаштъ, ластъ ’груз’, ’адзінка вагі сыпкіх рэчываў’. с. 268

Лашта́й ’гультай’ (жлоб., Нар. словатв.). с. 268

Лашупа́йка ’лушпіна’ (нараўл., браг., Мат. Гом.). с. 268

Лашч а́віна ’лагчына’ (Касп.; брасл., Сл. паўн.-зах.). с. 268

Лашчаі́на ’месца, дзе раней цякла рака’, ’рэчышча’ (Сцяшк.), лун. лошчавіна ’старое рэчышча’ (Шатал.). с. 269

Лашча́к₁ ’ласкавае жарабя, якое ідзе да рук’ (КЭС, лаг.). с. 269

Лашча́к₂ ’лагчына’ (брасл., Сл. паўн.-зах.). Да лог (гл.). с. 269

Лашчо́нец, лашчо́ніц ’падхалім, падліза’ (Бяльк.). с. 269

Лашчы́на ’нізкае месца на полі’, ’нізіна’ (Выг., Сцяшк., Бяльк., Касп.; паўд.-усх., КЭС; віл., іўеў., навагр., круп., Сл. паўн.-зах.), с. 269

Ла́шчыць₁ ’песціць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), ’прылашчваць рабіць ласкавым, пяшчотным’ (Нас., Касп.), ’гладзіць жывёлу, забаўляцца з ёю’ (КЭС, лаг.), лашчыцца ’выяўляць ласку да каго-небудзь’, ’паддобрывацца, падлізвацца’ (ТСБМ, Янк. І, Гарэц., Нас., Бяльк., Касп., Шат., Яруш., КЭС, лаг.), ’мілавацца, галубіцца’ (Сл. паўн.-зах.), ла́шчыньня ’пялегаванне’ (Юрч. Вытв.). с. 269

Ла́шчыць₂, ла́шчыты ’прапітваць аснову шліхтой’ (Уладз.), ла́шчэння, лашчэ́нне ’насычэнне пражы растворам клейкай вадкасці, каб ніткі былі мацнейшыя і больш гладкія пры тканні’ (Уладз., Сцяшк., Інстр. 2). с. 269

Лашчы́ць ’вашчыць’ (паст., ганц., Сл. паўн.-зах.). с. 269

Лашы́ца, лошы́ца ’ласіха’ (Дразд). Да лоша (гл.). с. 270

Ла́яць, ла́іць ’гаўкаць’, ’сварыцца, зневажаць, крычаць на каго-небудзь абразлівымі словамі’, ’ганьбіць, бэсціць’, ’дакараць, рабіць вымову’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк., Гарэц., Бяльк., Касп., Шат.; горац.-маг., паўн.-усх., КЭС, Сл. паўн.-зах.), лаяцца, лайіцца ’адзін аднаго зневажаць брыдкімі словамі’ (КЭС, лаг.), ’сварыцца’ (Нас., Бяльк., Касп., Шат., Сл. паўн.-зах.), ’скардзіцца, наракаць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 270

Лганец ’ястрабок парасоністы, Hieracium umbellatum L.’ (маг., Кіс.). с. 270

Лгаць, лгаці, лгаті ’хлусіць’, ’складаць, выдумляць’, лгар, лгач, лгун ’хлус’, лганне ’хлусня’ (ТСБМ, Яруш., Нас., Сл. паўн.-зах., КЭС, Дунін-Марцінкевіч). Да ілга́ць (гл.). с. 270

Ле₁ ’каля, ля’ (лях., Сл. паўн.-зах., Мат. Гом.). с. 270

Ле₂ ’для’ (лельч., Мат. Гом.; кам., стол., драг., Сл. паўн.-зах.) с. 271

Ле́бахі ’вантробы’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 271

Ле́бедзь, ле́бядзь, ле́бяць ’птушка з сямейства качкавых, Cygnus musicus Bechst., Cugnus olor J. F. Gmel.’ (Hac., Kacп., Сцяшк., Яруш.; шчуч., іўеў., Сл. паўн.-зах.), ле́бэдь ’тс’ (Бес.), ’пародзісты свойскі гусь’ (лун., жытк., петрык., мазыр., ЛАПП), ’дружа, сябар’, лябе́дзька ’галубок’, лябе́дзюхна ’галубок, галубка’ (Нас.). с. 271

Ле́бела ’прынада для ракаў’ (рагач., Рам. 8), с. 271

Лебяда́₁, лябяда́, лібіда́ ’расліна лебяда звычайная, Chenopodium album L. — пустазелле з лісцем, якое звычайна пакрыта мучністым налётам’ (Бяльк., Касп., Сцяшк., Яруш., ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Кіс.), лобода́ (беласт., Сл. паўн.-зах., Бес.), лабада́ (Мат. Гом.; паўн.-зах., КЭС), свіная лабада (гом., Кіс.), белая лебяда ’тс’ (маг., Кіс.), лібідзіна́ ’адна сцябліна лебяды’ (міёр., Нар. словатв , Юрч. Вытв.). с. 271

Лебяда́₂ ’лябеднік, Atriplex hortensis L.’ (Кл.), лабада́, лабоднік, лабадоўнік ’тс’ (паўн.-зах., КЭС). с. 272

Лебядзі́ць ’ліслівіць’ (чэрв., Жд. 2). с. 272

*Лебядні́цы, лебэдні́цы ’летнія раі пчол’ (ельск., Анох.). Да лебяда_1,2 (гл.). с. 272

Лебязі́ць ’ліслівіць’ (Бяльк.). с. 272

Леваты́ва ’клісцір’ (Нас.), ’клізма’ (бяроз., Выг.). с. 273

Левізава́ць ’праводзіць праверку па маёнтку’. с. 273

Леві́нец ’кружны шлях’ (Федар. Дад.). с. 273

Левуша́к ’ляўша’ (смарг., Сл. паўн.-зах.). Да ляву́ш ’тс’ (гл.). с. 273

Ле́вы, ле̂вы, ле́вый, лі́вы(й) ’размешчаны з таго боку цела, дзе знаходзіцца сэрца’, ’адваротны бок тканіны, адзежыны’, ’радыкальны’, ’рэвалюцыйны’ (ТСБМ, КЭС, Сл. паўн.-зах.). с. 273

Ле́га₁ ’сцёс унізе бервяна, для таго каб яно добра ляжала (Інстр. 2), с. 274

Ле́га₂ ’часовая падкладка, апора пад што-небудзь у форме нятоўстага бервяна, жэрдкі, лага’. с. 274

Легава́цца ’качацца’ (зэльв., Сцяшк. Сл.), с. 274

Ле́галь ’лежань, абібок’ (мін., Шн. 2; акц., Мат. Гом.). с. 274

Легане́ўе, лігане́ўя ’лёгкія’ (КЭС, лаг.). с. 274

Ле́гар, лега́ры, леге́р, лега́р, ле́ґэр, ле́ґар, ліга́ры ’падваліны’ (Сцяшк., КЭС, лаг., Шушк.), ’бервяно, на якім спускаюць ці ўсцягваюць гонтавы дах’ (Янк. I), ’адна з плах для падкладкі пад наземны вулей-калоду’ (Анох.), ’вага, рычаг для падымання бярвенняў ці інш.’ (Янк; калінк., Сл. паўн.-зах.). с. 274

Леге́нда ’народнае паданне аб якой-небудзь падзеі, асобе, якое выдаецца і ўспрымаецца як імавернае’, ’вымысел, што-небудзь неверагоднае’, ’сукупнасць умоўных знакаў на карце, плане’, ’надпіс на манеце’, с. 275

Легкабы́т ’гультай’ (добр., Мат. Гом.). с. 275

Легкаві́к ’легкавы аўтамабіль’ (ТСБМ, Інстр. 1; рaг., Мат. Гом.) с. 275

Легкаві́чка ’легкавы аўтамабіль’ (paг., Мат. Гом.) с. 275

Легкаву́шка, лігкаву́шка ’легкавы аўтамабіль’ (ТСБМ, Сцяшк.; светлаг., карм., Мат. Гом.). с. 275

Легцава́я ’легкавы аўтамабіль’ (Сцяшк.) с. 275

Ле́гчы, ле́гшы, ле́гці, ле́хчы, стол. лі́гты, драг. ле́жтэ ’легчы’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Нас., Сцяшк.; Лучыц-Федарэц, Вярэніч, вусн. паведамл.), ’настаць’ (віл., Сл. паўн.-зах.). с. 275

Легчыня́, лігчыня́ ’лёгкасць’ (КЭС, лаг.) с. 275

Ле́гчыць ’гукаць (аб свінні)’ (Касп.). Да лягчы́ць (гл ). с. 275

Ле́да (часціца) ’-небудзь’ (Нас.), іван. ля́да ’абы’ (ЖСт., 2, 146), леда́ ’ледзь’ (Сцяшк. Сл.) с. 275

Ледая́к ’нязручна, кепска’ (гродз., Сл. паўн.-зах.). с. 276

Ле́два , ле́дво, ле́двя, ле́дзьве, ле́дзьвя, ле́дзьві, віц., лях. ледзва ’насілу, з вялікімі цяжкасцямі’, ’амаль, чуць не’, ’ледзь’ (Нас., ТСБМ, Гарэц., Шат., Бяльк., Касп., Сцяшк., Яруш., Сл. паўн.-зах.; лях., Янк. Мат.; уздз., Жд. 2; калінк., 3 нар. сл.; паўд.-усх., КЭС). с. 276

Ле́дво-ніле́дво ’з вялікай цяжкасцю’, ’нарэшце-такі’ (шчуч., Нар. лекс.), калінк. лeдзьвi-нeлeдзьвi ’ледзь-ледзь’ (3 нар. сл.), маг. лeдвa-нялeдвa (КЭС), с. 276

Ледзь ’нямнога’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк., Касп., Шат., Яруш ), стол., драг. лэдь (Нар. лекс.), ледзь ’насілу, з вялікімі цяжкасцямі; ледзьве’ (ТСБМ, КЭС, лаг.), ледзь-ледзь ’зусім трошкі’ (Шат.). с. 277

Ле́дзьбы ’ледзьве’ (чэрв.), лэ́дьбо ’тс’ (драг., Сл. паўн.-зах.) с. 277

*Ле́дзьбашто, драг. лэ́дьбошчо ’ледзьве’ (Сл. паўн.-зах.). с. 277

*Ледзіна́, міёр. лідзіна́ ’льдзіна’ (Hap. словатв.). Да лёд (гл.). с. 277

Ле́ецца ’ліцца’ (пух., 3 нар. сл.), с. 277

Ле́жа ’ляжанне льну’ (карэліц., Сл. паўн.-зах.), пін. лэ́жа ’месца, на якім вылежваецца лён’ (Нар. лекс.). с. 277

Лежабо́к ’гультай, абібок’ (Янк. II), міёр. ліжабок ’тс’ (3 нар. сл.). с. 277

Ле́жавы, лельч. ле́жэвы, ле́жэлы ’залежны’ (Нар. лекс.). с. 277

Ле́жань, ле́жэнь, ле́жынь, лэ́жэнь ’сусветны гультай, абібок; нярупны, які любіць паспаць’ (КЭС, лаг., Арх. Гом., Мат. Гом., Бяльк., ТСБМ, Сл. паўн.-зах.; паўд.-усх , КЭС), ’галец, Nemachilus barbatulus L.’ (басейн р. Сож, Жук.), ’ляжачае гнілое дрэва’ (жытк., лоеў., ЛАПП), ’ляжачы вулей-калода’ (слаўг., Hap. сл.; паст., в.-дзв., Сл. паўн.-зах.; паст., 3 нар. сл.), ’птушка ляляк, Caprimulgus europeus’ (Mаш., Анік., Дэмб. 1, Фед.-Долб. Птицы; паўн.-зах., КЭС; маг., Працы, 6; Нар. сл.; лоеў., калінк., Мат. Гом.), ’птушка’ — ...ні гнязда не ўе, нічога, а лежыць і лежыць (Ян.). с. 277

Лежая́ ’кароткая вяроўка з пятлёй, пры дапамозе якой бортнік падымаецца на дрэва’ (Маш.). с. 278

Ле́жны ’пахілы’ (Сцяшк. Сл.). с. 278

Ле́зіва₁ ’плеценая з сырамяці вяроўка, якой бортнікі карыстаюцца, калі лазяць па дрэве да калод з пчоламі’ або ’вяроўка, на якой паднімаюць калоду пчол на дрэва’ (Эрэміч., Очерки, 8; рэч., Мат. Гом.), ле́зва ’тс’ (Маш.; гродз., Сл. паўн.- зах.), лельч., ельск. лезьва (Мат. Гом.). с. 278

Ле́зіва₂ ’лязо’ (Нас.), ле́зьвіе, лезвіг, лезка ’тс’ (лаг., Шатал.; браг., Мат. Гом.; паўд.-усх., КЭС), лязо ’вострая частка рэжучай ці сякучай прылады’ (ТСБМ, Шат., Касп., Гарэц.; мін., Шн. 2, КЭС, лаг., Бяльк.), ’тонкая стальная пласцінка для галення’ (Сцяшк.), лэзо, лезо, лёзо ’вастрыё сякеры’ (Тарн.). с. 278

Ле́зці ’ўзбірацца, залазіць, караскацца’, ’апускацца ўніз’, ’забірацца куды-небудзь, улазіць у што-небудзь’, ’пранікаць крадучыся’, ’змяшчацца’, ’выбівацца наверх’, красл. ’вылазіць, выпірацца’ (Бяльк., Касп., Яруш., ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), ’надакучаць, назаліць, дражніцца’ ў выразе лезці ў вочы, лезці ў галаву (Шат., КЭС, лаг.; драг., в.-дзв., Сл. паўн.-зах.), беласт., драг. ’паўзці’, ’марудна ісці’, пруж., драг. ’падыходзіць, дакранацца’ (Сл. паўн.-зах.), ’моцна крычаць’, ’старанна рабіць’ у выразе із шкуры лезці (Ян.), драг. косэ лізуть ’падаюць валасы’ (Лучыц-Федарэц). с. 279

Ле́і₁ ’падцяжкі ў штанах’ (Сцяшк.). Да шле́йкі (гл.). с. 279

Ле́і₂ ’нашыўкі з моцнай тканіны або скуры на тых месцах пераважна кавалерыйскіх штаноў, якія хутка праціраюцца’, ’абшыўка ў штанах’ (ТСБМ, Сцяшк ; слуц., міёр., Нар. словатв.), с. 279

Ле́іць ’ліць’ (смарг., Сл. паўн.-зах.). Да ле́яць (гл.). с. 279

Лей ’алей’ (Мат. Гом.), лей, леі ’тс’ (калінк., Сл. паўн.-зах.), бран. лей ’тс’. с. 279

Ле́йба ’неахайная, гультаяватая асоба’ (брэсц., Нар. лекс.), клец. ’смаркаты, неахайны чалавек’ (там жа). с. 280

Лейбік ’безрукаўка’ (Малч. Компл.). с. 280

Ле́йзіць, ля́йдзіць ’гаварыць недарэчнае, пляткарыць (маст., свісл., карэліц., ваўк., Сл. паўн.-зах.), (грубае) лейдзіць ’расказваць’ (Сцяшк. Сл.). с. 280

Ле́йка₁ ’прыстасаванне ў выглядзе конуса для пералівання і фільтравання вадкасці’, ’палівачка’, ’чарпак для вылівання вады’ (Бяльк., Касп., Яруш., Гарэц.; лях., Сл. паўн.-зах., ТСБМ). с. 280

Ле́йка₂ ’вылівак’ (стаўб., Нар. сл.; карэліц., 3 нар. сл.). с. 280

Ле́йстры ’рэестр’ (Мядзв.), ’запісная кніга гандляра з даўгамі’ (Шат.), с. 280

Ле́йтар ’кавалак топленага воску, які мае форму той пасудзіны, у якой застывае’ (Анох.). с. 280

Лейтэна́нт ’афіцэрскае званне’, ’асоба, якая носіць гэта званне’ (ТСБМ). с. 281

Ле́йцы ’вяроўка ці раменны шнур для кіравання запрэжанымі коньмі’ (ТСБМ, Янк. I, Касп., Яруш., Бес., Гарэц., Сцяшк., Шат., Сл. паўн.-зах., ТС; лаг., мін., КЭС, Раст. Да хар.), полац. лейчына́ (Янк. II), міёр. лійчына́ (Нар. словатв ), ле́йчына ’тс’ (Сцяшк.), с. 281

Лек, ле́кі ’лякарства’, ’лячэнне’ (Яруш., Шат., ТСБМ), лёкі ’тс’ (Касп., Шат.), с. 281

Ле́каж ’урач’ (даўгаўп., Сл. паўн.-зах.) с. 281

Ле́кач ’палахлівец’ (пін., Нар. лекс.). Да ляк₁ (гл.). с. 281

Лекаце́ць ’дрыжэць, калаціцца (аб сэрцы)’ (Сцяшк., Сл. паўн.-зах.; чэрв., Жд. 2), драг. лёкотіты ’дрыжэць, трэсціся’ (Клім.), лякоті́тэ (I. Лучыц-Федарэц), кобр. люкоті́тэ, лёкоті́тэ, стол. лёкоті́ты (Нар. лекс.), бяроз. лекоте́тэ (Шатал.), слонім. лекаце́ць ’тс’ (Hap. лекс.; гродз., Сцяшк. Сл.), ’булькатаць (аб вадзе ў страве пры яе варэнні)’ (Шат.), ’даражыць, берагчы што-небудзь’ (маст., Сл. паўн.-зах.). с. 281

Лекату́ха, драг., паўдн.-пін. лёкоту́ха ’дрыжыкі, дрыготка’ (Клім., Нар. словатв., Нар. лекс.). Да лекаце́ць (гл.). с. 282

Ле́ктра ’электрычнасць’ (б.-каш., Мат. Гом.). с. 282

Ле́ктар ’той, хто чытае лекцыі’, с. 282

Ле́кцыя ’вуснае выкладанне вучэбнага прадмета’, ’публічнае чытанне’ (Яруш., ТСБМ). с. 282

Ле́лех, ле́лях ’жывот’ (маст., Сцяшк., Сл.; паўн.-усх. беласт., Сл. паўн.-зах.), леляхава́ты ’з вялікім жыватом’ (шчуч., Сл. паўн.-зах.). с. 282

Ле́ля , лёля, лёлё, люли ’анёл-абаронца’, ’купідон’ (КЭС), с. 282

Ле́мант, ле́мент ’крык’, лементлі́вы ’крыклівы’, лементуха ’крыклівая жанчына’ (ст. дар., Сл. паўн.-зах., Сцяшк. Сл., СТ) Да лямант (гл.). с. 282

Леманта́р, лемэнта́р, ліманта́р, лемэнтарык ’буквар’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., КЭС, лаг.). с. 282

Ле́мег, ле́міг, ляме́г ’бервяно ў франтоне’ (Касп.), ’папярочнае бервяно ў закоце’ (Сцяшк., Бяльк., КЭС, лаг.), лемягі́, лімягі́ ’франтон’, ’зашчытак у пунях’ (лепел., ДАБМ, к. 230; Сл. паўн.-зах., Мат. Бых., Бяльк.), лямёга ’зашчытак’ (П.С.). с. 282

Ле́мезень, ле́мез, ле́мент ’мова (тайная)’ (шкл., Рам. 9). с. 283

Лементу́ха ’страва з ягад’ (ТС). с. 283

Ле́мех ’частка плуга, якая падразае пласт зямлі знізу’ (ДАБМ, к. 255; лудз., Сл. паўн.-зах.), ляме́х ’тс’ (ДАБМ, к. 255), ле́меш, ляме́ш, лемі́ш (Нас., Грыг., Бяльк., Смул., Тарн., Яўс., ДАБМ, к. 255), ’адвал плуга’ (Сцяшк., Касп.), ’абібок, гультай’ (Яўс.), лемех, леме́ха ’таўстун, няўклюда’ (ТС), лемяшніца ’драўляная аснова ніжняй часткі сахі’ (лудз., Сл. паўн.-зах.), леме́хова́ты ’няўклюдны’ (ТС). с. 283

Ле́мзаць₁ ’балбатаць’ (шчуч., 3 нар. сл.). с. 284

Ле́мзаць₂ ’павольна з неахвотай есці’ (ТС, Сержп. Грам.). с. 284

Ле́мзіна ’доўгая тонкая галіна без лісцяў, дубец’ (карэліц., Янк. Мат.). Да лемег (гл.). с. 284

Ленава́цца, ленова́цца, лянава́цца ’гультаяваць’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Яруш., Бяльк., ТС) с. 284

Ле́насна ’павольна’ (Сцяшк. Сл.). с. 284

Ленгамі́ны ’ласункі’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 284

Ле́ндзіца, лэ́ндыця, лэ́ндыца, лы́ндыця ’кліны пад пахамі ў кашулі’ (Сакал.), ле́ндыцы, лэндвіцы ’тс’ (Тарн.). с. 284

Лені́во, пін., бяроз., петрык., ле́ніво, ле́ныво, любан. лені́ло, калінк., петрык. ліні́ла ’скура вужакі ці гадзюкі, скінутая ў час ліняння’ (Шатал., Сл. паўн.-зах.). с. 284

Лені́шча ’ільнішча’ (Ян.). Да лён (гл.). с. 285

*Ле́нка, ле́нко ’лянок’ (Федар. 6). с. 285

Лента ’стужка’ (ТСБМ), пераноснае лента ’прылада для вымярэння даўжыні’ (Сцяшк.), ’вузкі плыт, які складаецца з некалькіх звенняў (на 10—12 бярвенняў)’ (басейн Дзвіны, Нар. сл.). с. 285

Ле́нткі ’рухавы, хуткі’ (воран., Сцяшк. Сл.). с. 285

*Ле́нуць, ле́нуть, лэнуты ’ляцець, імкнуцца’ (Булг., Доўн.-Зап., Песні), лынь! ’ляці’ (Булг.) с. 285

Ленцяя́ ’від танца’ (Інстр. 3). Да лянце́й (гл.). с. 285

Ленцяява́ты ’гультаяваты’ (Касп.). с. 285

Ленча́ры ’бразготкі, шамкі’ (вільн., Сл. паўн.-зах.) с. 285

Лень₁ ’лянота’ (брасл., Сл. паўн.-зах., Бяльк.), с. 285

Лень₂ ’гультай’ (ігн., пін., Сл. паўн.-зах.), с. 285

Лень₃ ’рыба лін, Tinсa vulgaris’ (гарадоц., Hap. лекс.). с. 285

Ле́пар ’птушка дрозд пеўчы, Turdus ericetorum Turt’. (паўдн.-гом., паўн.-жытомірск., Бел.-укр. ізал.). с. 285

Ле́паць ’шлёпаць (пра вусны)’ (ТС). с. 286

Ле́пей, ле́пяй, ле́пі, ле́пій ’лепш’ (Бяльк., Мядзв., ТСБМ, Касп., Сцяшк., КЭС, лаг.; маладз., Янк. Мат.), асіп., уздз. ’больш’ (Жд. 2; Бузук). с. 286

Ле́пет ’няскладная, невыразная мова дзіцяці’ (ТСБМ), с. 286

Лепе́та ’сабака’ (у загадцы) (ТС). с. 286

Ле́пік ’дрозд піскун, Turdus pilaris L.’ (Інстр. 2). с. 286

*Лепкава́ты, лепкова́ты, лепокова́ты ’цяжкаваты ў рухах, грузны, не стройны’ (ТС). с. 286

Ле́пкацца ’цалавацца’ (ТС). с. 286

Ле́пшы, лі́пші, паст. ле́пі ’лепшы’ (Гарэц., Мядзв., Грыг., Булг., Бяльк., Шат., Яруш., ТС, ТСБМ, КЭС, лаг.; рагач., КЭС). с. 286

Лепясні́к ’пухоўка, Typha L.’ (лях., Сл. паўн.-зах., Сцяшк. Сл.), с. 287

Лепяста́ць ’хлюпаць, булькаць’ (Ян.). с. 287

Лепястры́нка ’стройная, тонкая дзяўчына’ (Сцяц. Словаўтв.). с. 287

Лепята́ць ’многа гаварыць, балбатаць’ (паст., карэліц., Сл. паўн.-зах.; ст.-дар., Ант.), с. 287

Лепяшы́ла, жытк. лепешы́ло ’целяпень’ (ТС). с. 287

Лес, ліс ’лес’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк., Яруш., Сл. паўн.-зах.), ’дрэвастой’ (ТС), ’вільготны лісцевы лес’ (Маш.), ’лесаматэрыял’ (ТС, Зянк.), ’будаўнічы матэрыял з драўніны’, лесам ’без догляду’ (Сл. паўн.-зах.), лясьсё ’нелюдзімае, дзікае месца’ (міёр., Нар. сл.). с. 287

Леса₁ ’тоўстая жэрдка ў хляве пад вышкамі, у каморы, дзе клалі лён’ (лун., жытк., Нар. сл.), ле́ска ’клінападобны папярочны драўляны брусок для замацоўвання і ўцяплення дзвярэй’ (бяроз., Шатал.), ’тонкія жэрдкі для агароджы’ (Ян.), ’агароджа з тонкіх пруткоў’ (Юрч., Бяльк.; светлаг., Мат. Гом., ТС), ’агароджа з тонкай ляшчыны, асінніка ці бярэзніка, пераплеценага ў стаячым становішчы’ (Нас., Федар. Дад.), ц.-пал. ’плот’ (Нар. сл.), ’кій’ (бяроз., Сл. паўн.-зах.), ’насціл з дубцоў у санях’ (ТС), леса ’пляцень’ (паўдн.-усх., КЭС), ле́ска ’агароджа’, ’сукі елкі для агароджы’ (Мат. Маг.). с. 288

Ле́са₂ ’лесвіца, па якой лазяць да коміна, да пчол на дрэве’ (ТС; браг., хойн., Мат. Гом.) ле́ска ’лесвіца’ (браг., Мат. Гом.; браг., Нар. словатв., Ян., ТС; ц.-палес., Нар. сл.; уздз., Жд. 2, Сцяшк. Сл., Шат.), лескі, ліе́скі ’тс’ (ганц., бярэз., круп., Сл. паўн.-зах.), ’прыстаўная лесвіца’ (Мал.; ляхав., Янк. Мат.; круп., Жд. 2), ’лесвіца з шырокімі прыступкамі’ (Некр.), ’прыстасаванне, каб лазіць на дрэва’ (слуц., КЭС). Да ле́са₁ (гл.). с. 288

Лесаві́к, лесові́к ’лясун’ (Нік. Няч., Грыг., Яруш., Мат. Гом., ТСБМ) с. 289

Лесапо́ў ’від шчура, які жыве ў лесе пад дрэвамі’ (паўдн.-усх., КЭС). с. 289

Ле́свіца ’пераноснае (або трывалае) прыстасаванне для пад`ёму і спуску, прыстаўныя драбіны’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Яруш., Сл. паўн.-зах.), ле́свічка ’драбінка’ (Др.-Падб., Гарэц.), ле́сніца ’лесвіца’ (Бяльк., Сцяшк.; в.-дзв., Шатал.; швянч., Сл. паўн.-зах.), ле́сва ’тс’ (LKZ, 7). с. 289

*Ле́седзь, леседзь ’лёска’ (КЭС, I. Чыгрынаў), с. 289

Ле́сейка ’лясная сцяжынка’ (слонім., Сцяшк. Сл.). с. 289

*Ле́ска₁, лы́ска, (мн.) лыскы́ ’зараснік ляснога арэха’ (Клім.), с. 289

Ле́ска₂ звыча́йная ’валасянка шэрая, Sylvia communis Lath.’, ле́ска-завіру́шка, Sylvia curruca L.’ (паўн., КЭС). с. 290

Ле́скавіца ’незабудка’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 290

Лескане́ць, лесконе́ць ’ляскатаць’ (ТС). Да ляскаць. с. 290

Леската́ць, ляската́ць, ліскыта́ць ’утвараць дробны, перарывісты гук’ (ТСБМ), ’стукаць, бразгаць’, ’балбатаць’ (Юрч., Бяльк.; нараўл., Мат. Гом.), ’клекатаць’ (Шат.; чэрв., Сл. паўн.-зах.), лескаце́ць ’грукаць’ (Клім., Мат. Маг.), лескату́н ’балбатун’ (Юрч.), ляскатаць віл. ’ляпаць’, ганц. ’моцна грымець і бліскаць’ (Сл. паўн.-зах.), ліскатну́ць ’бразнуць’, ’балбатнуць’ (Юрч. Вытв.). с. 290

Ле́скаўка₁ ’дзічка-плод’ (добр., гом., Мат. Гом.). с. 290

Ле́скаўка₂ ’гусцера, невялікі лешч, Blicca Bjoerkna L.’, ’сінец, Abramis ballurus L.’, ’сопа, белавочка, Abramis sapa Pall.’, ’кругель’ (палес., Крывіцкі, 3б. Крапіве), ляскоўка ’гусцера’ (Крыв.), жлоб. ля́скаўка ’плотка, Rutilus rutilus’ (Жыв. сл.), с. 290

Леснікі ́ ’дзікія, лясныя яблыкі’ (в.-дзв., Шатал., Працы, 6). с. 291

Ле́ста ’гразка’ (шчуч., Сцяшк. Сл.), свісл. ле́сто ’тс’ (Шатал., Сл. паўн.-зах.). с. 291

Ле́сткі₁ ’частка драбін’ (мін. слепненск., КЭС), ле́стачка ’лёстка ў лесвіцы’ (в.-дзв., Шатал.), лестачкі ’тс’ (пух., Сл. паўн.-зах.). Да лёстка (гл.). с. 291

Ле́сткі₂ ’кампліменты’ (Яруш.). Да лёсткі (гл.). с. 291

Лесцімо́ніцца ’песціцца, лашчыцца’ (усх.-бел., КЭС), с. 291

*Ле́сы, ліэ́сы ’язы для рыбы’ (Маш.). Да ле́са₁ (гл.). с. 291

Ле́та, ле́то, ліэ́то, лі́то ’самая цёплая пара года’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Сцяшк., Яруш. ТС; драг., стол., Нар. лекс., Сл. паўн.-зах.), лі́та (мн. л.) ’слаі ў драўніне, паводле якіх вызначаюць узрост дрэва’ (Клім.; бяроз., Шатал.), ’год’ (Касп., Яруш.), лета ў лета ’круглы год’ (ТСБМ), на ле́та ’на будучы год’ (Яруш., Бяльк.), лета ле́цкае ’на працягу ўсяго лета’ (Ян.), ліэто, літо ’цыкл летніх абрадавых песень’ (Бес., Клім.), драг. літа́ (мн. лік) у выразе: выхо́дытэ з літ ’перыяд заканчэння клімаксу ў жанчын’ (I. Лучыц-Федарэц), памянш. летка, летко, ле́цечка (Кл., Шат., Яруш., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг.), ле́тны, ле́тні, лі́тный, ле́тненькі (ле́тнянькі, летні́нькі) ’летні’, ’цёплы, цеплаваты, ледзь цёплы, трохі падагрэты’ (Сцяшк., Бяльк., Шат., ТСБМ, Касп., Сл. паўн.-зах.; нясв., Жд. 2, Др.-Падб., Гарэц., Юрч.), лудз. ’яравы’ (Сл. паўн.-зах.), слуц. ле́ткі ’тс’ (Нар. словатв.), летавы ’летні’ (Федар. Дад.), ваўк. летні ’стары’ (БНТ, Лег. і пад.), с. 291

Ле́таваць ’праводзіць лета, жыць на працягу лета’ (ст.-дар., ганц., Сл. паўн.-зах., ТС, Др.-Падб., Гарэц.), ле́тываць, ле́тывацца (Яўс.), ля^етаваць ’тс’ (Мал.), ле̂товаць ’перажыць лета (аб пчолах)’ (Анох.). Да ле́та (гл.). с. 292

*Летавішча, ле̂товище ’гадавое кола ў ствале дрэва’ (Нік.; ельск., ЛАПП), лун. летові́шчэ ’кольца на розе, паводле якога можна вызначыць, колькі год карове’ (Шатал.). с. 292

*Летавік, летывік ’маладняк свойскай жывёлы летняга нараджэння’ (Юрч. Вытв.). с. 292

Летаёнцы ’які любіць бегаць (аб карове)’ (тракт., Сл. паўн.-зах.). с. 292

Летані́на ’беганіна’ (шчуч., Сл. паўн.-зах.), міёр літані́на ’лётанне, беганне, мітусня’ (Нар. словатв.). с. 292

Ле́тась ’у мінулым годзе’ (ТСБМ, Сцяшк., Касп., Шат., Гарэц, ТС, Мал., Грыг., КЭС, лаг; калінк., жлоб., гом., добр., рэч., Мат. Гом.; горац., маг., КЭС; аўгуст., Карл.), драг. лі́тюсь, літюся (3 нар. сл.), лун., бяроз. ле́тося, ле́туся ’тс’ (Шатал., ТС), сакульск., гродз. ле́тось ’гэтага года’ (Кар., Труды) с. 292

Ле́таўнік ’дровы, назапашаныя летам на наступны год’ (ст.-дар., Нар. сл.). с. 293

Ле́ташак, ле́ташка, леташок, ле́тышык, літашок ’пералетаванае, аднагадовае жарабя, цялё’ (Касп., Юрч., Мат. Гом., Бяльк., Яўс.; чэрв., Нар. лекс.; бярэз., чэрв., Сл. паўн.-зах.). Да ле́тась (гл.). с. 293

Ле́тка₁ ’летняя пшаніца’ (полац., Hap. Лекс.). с. 293

Летка₂ ’адтуліна ў вуллі для пчол’ (пін., КЭС). Да ляток ’тс’. с. 293

Летка₃ ’рыба гусцерка, Blicca Bjoerkna L.’ (зах.-дзвін., Інстр. 2, Жук.). с. 293

Ле́ткі ’лёгкі’ (Сцяшк.), ’хуткі, шпаркі, рухавы, быстры на ногі’ (зэльв., Сл. паўн.-зах.; слонім., Нар. лекс.; карэліц., Нар. словатв.), ле́тка ’хутка’ (КЭС, лаг.), ’лёгка’ (в.-дзв., трак., ваўк., беласт., Сл. паўн.-зах.) і аналагічна леткае, леткія ’лёгкае’ (гродз., Сл. паўн.-зах.). с. 293

Ле́тнік₁ ’дарога (праз балота), па якой ездзяць летам’ (рагач., Сл. паўн.-зах.; чэрв., Жд. 2, Янк. I; докш., Янк. Мат.; гом., ветк., Мат. Гом.), драг. лі́тнык (Клім.), лятнік, лятняк (Нар. АЛА Гом.). с. 293

Ле́тнік₂, лі́тнык ’саматканая спадніца з шэрсці’ (Сіг.; нараўл., Мат. Гом.), ’зімовая шарсцяная спадніца’ (Тарн.; брэсц., Малч.), ’андарак’ (лельч., нараўл., ДАБМ). с. 293

Ле́тнік₃ ’пінжак’ (гарад., чыж., Сл. паўн.-зах.), ’летні пінжак’ (Мат. Гом., ТС, Ян.), ’летняя лёгкая жаночая вопратка без падкладкі’ (чэрв., Жд. 2, Янк. I). с. 293

Ле́тнік₄ ’летняе стойла’ (Ян.). Да ле́та (гл.). с. 294

Ле́тнік₅ ’цвёрды дуб, Quercus robur L.’ (гродз., Kic.). с. 294

Ле́тнік₆ ’пералетаваныя дровы’ (ТС). Да ле́та (гл.). с. 294

Летні́ска ’месца летняга адпачынку’ (Сцяшк. Сл.). с. 294

Ле́тніца ’летнік, лёгкая спадніца’ (Федар. Дад.). с. 294

Ле́тніцтва ’летні час, час адпачынку летам’ (Жд. 1). Да ле́та (гл.). с. 294

Леў ’драпежны звер, Felis Іео’ (ТСБМ, Яруш., Кл.). с. 294

Лехавы ’алешнікавы’ (навагр., Сл. паўн.-зах.). с. 294

Ле́хі ’рыззё’ (свісл., Сл. паўн.-зах.). с. 294

Ле́цён ’сенцы, камора’ (пін., Колб.; ц.-палес., Нар. сл.), лун. лёттен (Шатал.), ле́тён, ле́цень (Тарн., Шн. 3; маз., Нар. лекс. Гом.), жытк. ляцён ’тс’ (Мат. Гом.). с. 294

Ле́ціцца ’грэцца (аб вадзе)’, ле́ціць ’падаграваць ваду’ (Яўс.). Да ле́та (гл.). Сюды ж летны ’цёплы’ (Сцяшк. Сл.). с. 295

Ле́цішча ’месца летняга адпачынку’ (іўеў., Сл. паўн.-зах.), ’кашара’ (Нар. лекс. Гом.). Да ле́та (гл.). с. 295

Лецы́тва ’дзікая, вялікая качка’ (Нас.). с. 295

Лець у параўн. як лець ’ледзь цёплы, летні’ (слонім., Hap. Словатв.). с. 295

Лечая́, лечэя́, лічая́, ле́чая ’адтуліна, дзірка ў верхнім камені жорнаў для засыпкі збожжа’ (Тарн.; пін., Шатал.; пух., ганц., калінк., Сл. паўн.-зах., Ян.). с. 295

Лечма́н, лэчма́н, лічма́н, лычма́н ’маністы, жаночая аздоба на шыі’ (малар., драг., Сак.). с. 295

*Лешкаць, лэ́шкаты ’пакладаць, кастрыраваць’ (кобр., Haр. лекс.). с. 295

Лешукі ́ ’лесуны, лясныя нячысцікі’ (Нік. Няч.). с. 295

Лешч ’рыба Abramis brama L.’ (Жук., Дразд., ТС, Крыв., Бяльк., Касп., Яўс., Яруш., Яшк. 3 жыцця; полац., 3 нар. сл., навагр., вільн., лудз., Сл. паўн.-зах.). с. 296

Лешчаваннік ’малады арэшнік, з якога робяць абручы’ (Дэмб. 2), лешчаві́на ’арэшына’ (Нас.). Да ле́ска₁. с. 296

Ле́шчаткі, лэшчаткі ’хірургічныя шыны’ (брэсц., Нар. лекс.; драг., Сл. паўн.-зах.), ’расшчэпленая палка’ (Сцяшк. Сл.), (к)ляшчоткі ’прыстасаванне для пакладання жывёл’, ’дошчачкі, якія ўдараюцца адна аб адну для атрымання гуку’, лешчотка ’драўляныя ціскі’ (ТС). с. 296

Лешчаўка ’гусцера, Blicca Bjoerkna L.’ (Інстр. 2) Да ле́скаўка₂ (гл.). с. 296

Ле́шчы ’прэс для выціскання мёду’ (Бес.). Да клешчы ’тс’ (воран., круп., вільн., Сл. паўн.-зах.). с. 296

Ле́шы ’нячыстая сіла’ (Сцяшк., ТС). с. 297

Ле́шына ’лысіна’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 297

Ле́я ’ўстаўка ў штанах’ (нараўл., Сакал.). Да ле́і₂ (гл.). с. 297

Ле́яць ’ліць’ (чэрв., пух., бярэз., рагач., Сл. паўн.-зах.; кіраў., Hap. сл., ТС), смарг. ле́іць (там жа). с. 297

*Лёганёўе, ліганёўе ’лёгкія’ (КЭС, лаг.). с. 297

Лёгкі, лёхкі, лёккі, лёкі, лёгкый ’няцяжкі, лёгкі вагою’ (ТСБМ, Яруш., Нас., Бяльк., Сл. паўн.-зах., Сцяшк., ТС), ’тс’, ’негарачы (дух)’ (Ян.), ’немарозны, адліжны’, вільн., драг., воран. ’рухавы, імклівы’, в.-дзв., драг. ’свежы (пра паветра)’, чыж. ’немудрагелісты, нескладаны’ (Сл. паўн.-зах.), лёгка ’спакваля, патроху, паступова’, лігусенькі, легутэнькі, лёгенькі (Нас.), драг. лёхка зымня́ ’глеба на нізкіх, балотных мясцінах’ (Клім.), с. 297

Лёгкія, ле́гкіе, лёхкі, лёгкы, лёхке ’орган дыхання’ (ТСБМ, Дразд.; арш., кам., бяроз., КЭС, Сцяшк.), лёгкае (Касп.), лёгкая ’тс’ (Ян.), лёгкія вантробы ’тс’ (Інстр. лекс.). с. 297

Лёгма (ляжаць), ле́гма, лі́гма, логма, ле́жма ’лежачы’ (Нас., Сл. паўн.-зах.). с. 298

Лёд, лід ’замёрзлая вада’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Касп., Сцяшк., Бяс., Ян., Сл. паўн.-зах.), лёдзіна, лёдіна, лёдына ’ільдзіна’ (Зн.; бяроз., лун., Шатал.). с. 298

Лёды ’марожанае’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 298

Лёз ’зазор’ (гродз., Нар. сл.), лёзны ’свабодны, нічым не заняты’ (Бяльк.), ’пусты, лёгкі’ (КЭС, лаг.), ’неказырны’ (Янк. I), с. 298

Лёза, лёзо ’лязо’ (Ян., Янк. II, Дразд., Мат. Гом.; слуц. КЭС). Гл. лезіва₂. с. 298

Лёзны₁ ’ласкавы, ветлівы’ (глыб., паст., в.-дзв., Сл. паўн.-зах.). с. 298

Лёзны₂ ’пусты, свабодны’ (Бяльк.). Да лёз (гл.). с. 298

Лёк₁ ’селядцовы або агурочны расол’ (Мядзв., Гарэц., Бяльк., Касп., Мат. Шкл., Мат. Маладз., Сцяшк., Шат., Нас., Сл. паўн.-зах.; маладз., Янк. Мат.), ’юшка, рыбная поліўка’ (Сцяшк.), ’унутранасці селядца’ (Грыг.), ’густая наліўка (вадкая частка)’ (Нас.). с. 298

Лёк₂ ’біццё сэрца ад спалоху’, лёкі ’спалох, перапуд’ (зах., КЭС). Да лякаць, лекацець (гл.). с. 299

Лёк₃, лёкі ’кудзеры, локаны’ (Бяд., Сцяшк.). с. 299

Лёка ’шпянёк для замацоўвання кола на восі’ (бераст., Сцяшк. Сл.). с. 299

Лёкай ’лакей’ (Шат., Яруш., ТСБМ), с. 299

Лёка́ла ’латок, па якім пчолы запаўзаюць у вулей’ (віл., Сл. паўн.-зах.). с. 299

Лёля, лёлечка, лёлька ’кашуля (з дзіцячай мовы)’ (Гарэц., Янк. II, Клім., Некр., Жд. 1, Бяльк., Шат., Мат. Гом., Нас., слаўг., Мат. Маг.; паўд.-мін., КЭС). с. 299

Лём ’вяз ліставы, Ulmus foliacea L.’ (гом., маг., Кіс., Мат. Гом.; брасл., Сл. паўн.-зах.; рэчыц., Нар. сл.). с. 299

Лёмаць, лёматі ’бегчы (аб свіннях)’ (Бес.). с. 299

Лёмбас, лёмбасе (мн.) ’сцябло чаго-небудзь’ (шальч., Сл. паўн.-зах.). с. 300

Лён, лянок ’валакніста-алейная расліна Linum usitatissimum L.’ (Hac., ТСБМ, Касп., Кл., Бес., Сцяшк., Бяльк., Шат., Яруш., Сл. паўн.-зах.), ’пража з ільну’ (Бяс., ТСБМ, КЭС, лаг.), ’кужаль’, ’льняное валакно на розных стадыях апрацоўкі’, ’гатаванае льняное семя, якое ўжываецца для прапіткі асновы’ (Уладз., Сл. паўн.-зах.). с. 300

*Лёнак, лёнок ’затычка на канцы бруса, які злучае заднюю і пярэднюю часткі воза’ (гродз., Нар. сл.). с. 300

Лёнд ’сухая дарога’ (Совещ. ОЛА - Гомель), с. 300

Лёндар, ло́ндар ’макацёр’ (ТС) с. 300

Лёпаць ’пляскаць у далоні, апладзіраваць’, ’шлёпаць’ (Сцяшк., ТС), ’рабіць гук далоняй або чым-небудзь плоскім’ (Нас.), ’з шумам біць, ляпаць’ (ТСБМ), лёпнуць ’стукнуць’ (гродз., Сл. паўн.-зах.), ’упасці’ (Ян.), лёпнуцца ’ўпасці задняй часткай цела’ (Нас.; карм., Мат. Гом.), лёпацца ’плёскацца, паласкацца’ (ТС). с. 300

Лёпенькі ’(аб вопратцы) лёгенькі, падагнаны да стану’ (Янк. I). с. 301

Лёс₁ ’доля, умовы далейшага існавання’, ’сутыкненне, збег абставін, акалічнасцей’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк., Касп.), ’жэрабя’ (драг., Сл. паўн.-зах.), с. 301

Лёс₂ ’вузкі прамежак, лаз’ (іўеў., Сл. паўн.-зах.). Да лёз (гл.). с. 301

Лёска ’лязо, жалезка ў гэбліку’ (Бяльк.) с. 301

Лёскат ’трасканіна, траскатня, балбатня’ (Гарэц., ТСБМ) с. 301

Лёста ’дабразычлівая, вельмі памяркоўная дзяўчына’ (глус., Янк. Мат.), с. 301

Лёстка ’кожная з папярочных планак паміж аглабінамі і ўзгалоўем у драбінах’ (ТСБМ, Бір., ТС; жытк., Нар. словатв.), ’драбіны, лесвіца, каб лазіць да коміна’ (пін., Нар. сл.), лёстачкі ’дошчачкі ў драбінах’ (Янк. I), лёсткі ’драбы ў кашы’ (дзярж., Сл. паўн.-зах.). с. 302

Лёстачкі, ле́стачкі, лёсткі ’ліслівыя словы, усхваленні, кампліменты’, ’падлізванне’ (Нас., ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., Бес., Яруш., КЭС, лаг.; калінк., 3 нар. сл.), ле́стачка ’падліза’, ’пястун’ (Нас.) с. 302

Лёсы ’шчаслівы, задаволены’ (карэліц, Сцяшк.). Да лёс₁. с. 302

Лёт ’палёт’ (Нас., Гарэц., ТСБМ, ТС), лётам ’бягом’ (лаг., Жд. 2), ’вельмі хутка’ (ТС, ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), лётка ’хутка’ (Сцяшк.), лётма ’летучы адзін за адным’ (Нас.), лётыньня ’лёт’ (Бяльк.). с. 302

Лётаць, лётыць ’лятаць (у розных кірунках)’, ’хутка бегаць, хадзіць’, ’насіцца’, ’заляцацца’ (Гарэц., Нас., Шат., ТСБМ; в.-дзв., паст., віл., барыс., Сл. паўн.-зах.; маладз., Янк. Мат.), драг. лётатэ і лэ́татэ ’тс’ (I. Лучыц-Федарэц). с. 302

Лётва ’лётка ў вуллі, адтуліна ў калодзе’ (Сцяшк.; лельч., Мат. Гом.). Да лётаць (гл.). с. 303

Лётка₁ ’малая адтуліна ў вуллі ці ў калодзе пчол’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах.; слуц., КЭС; слаўг., Нар. сл.; глыб., вілен., ашм., іўеў., воран., 3 нар. сл.; рас., Шатал.; жлоб., добр., Мат. Гом.), лётак ’тс’ (Бяльк.), лётачка ’тс’ (лаг., Жд. 2). Да лётаць (гл.). с. 303

Лётка₂ ’буйная шраціна, круглая куля’ (ТС), малар. ’шрот’ (Сіг.), с. 303

Лётка₃ ’малы лешч вагою да 1/2 фунта’ (Касп.), с. 303

Лёткі₁ ’вялікае пер`е’ (браг., Шатал.), с. 303

Лёткі₂ ’жвавы’ (Сцяшк. Сл.). с. 303

Лётнік ’авіятар’ (Вайск. сл.), ’лётчык’ (лях., Сл. паўн.- зах.). с. 303

Лётніска, лётніско ’аэрадром’ (воран., лях., драг., Сл. паўн.-зах). с. 303

Лётны ’здольны’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 303

Лётра ’неахайны, гультаяваты чалавек’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 303

Лётчык ’вадзіцель самалёта’ (ТСБМ). с. 304

Лёўж ’куча галля’ (паўдн.-бел., Бел.-укр. ізал.; укр. паўн.-жытом. лёўж, ломж ’тс’). Да лоўж (гл.). с. 304

Лёўкі ’запаленне калявушнай залозы’ (брасл., шальч., Сл. паўн.-зах.). с. 304

Лёўшай ’лягчэй, зручней’ (Ян.) с. 304

Лёх, лёшак ’памяшканне са зрубам і страхою для захоўвання гародніны ў зямлі’, ’пограб пад падлогай у хаце’, ’склеп, падзямелле’ (Бес., Шушк., Клім., ТС, Сцяшк., Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., КЭС, лаг.; брасл., Шатал.), ’нара, падземны ход’ (Гарэц.), ’падземныя калідоры, па якіх плыве вада’ (КЭС, лаг.), лёха ’нара’, ’адтуліна ў падмуроўцы’ (ТСБМ, Федар. 1, 2; Бір. Дзярж.; докш., Янк. Мат.; лаг., Жд. 2), лёхі ’падзямелле, падземныя хады’ (Сцяшк., Мядзв., Яруш.), карэліц. лёха ’глыбокая мясціна ў старыку, якая не зарасла водарасцямі’ (Нар. словатв.), с. 304

Лёх-лёх-лёх!₁ ’падзыўныя воклічы свінні да парасят’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 304

Лёх-лёх-лёх₂ — аб вадзе (смарг., Сл. паўн.-зах.). с. 304

Лёха, лёхо ’рэха’ (баранав., Сл. паўн.-зах.). Гл. ля́хат. с. 304

Лёхавіна ’топкае балота’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 304

Лёхнуць ’аббегаць’ (светлаг., Мат. Гом.) Да лахаць₁. с. 305

Лёшанька ’паз у бервяне’ (астрав., Сл. паўн.-зах.) с. 305

Лі ’каля’ (Мядзв., Бяльк., Касп.), ’над, з’ (браг., Мат. Гом.) с. 305

*Лі́барада , лі́борода ’апошняя жменя нязжатага жыта на полі’ (лунін., Мат. дыял. канф.). с. 305

Лібізава́ць ’чытаць па складах’ (вілей., Жд. 2) с. 305

Лі́біла, лі́бела ’прынада для лоўлі ракаў’ (Нас.), ’прыстасаванне для прынаджвання ракаў’ (бых., Рам. 8), маг. лібінне ’тс’ (Дэмб.), лі́біць ’лавіць ракаў на прынаду, прынаджваць’ (Нас., Гарэц., Інстр. 2). с. 305

Лібрэта ’слоўны тэкст вялікага музычнага твора’, ’план сцэнарыя’ (ТСБМ). с. 305

Лібяза ’памылка ў палатне, калі ніткі асновы ідуць зверху без ператыкання’ (Інстр. 2). с. 305

Ліва́да ’агароджанае месца для жывёлы’ (шчуч., ДАБМ). с. 305

Лівандрэк ’лекі — забабоны ад урокаў у выглядзе чорных кавалкаў нейкай смалы, якую чапляюць, напрыклад на рогі карове калі яна ацялілася’ (КЭС, лаг.). с. 305

Ліварве́ра, ліво́львір, лівальве́рт, ліво́рвэр с. 306

Лі́вер₁, лівар ’прыбор для набірання вадкасці ў выглядзе трубкі, пашыранай пасярэдзіне’ (Нас., ТСБМ), лі́вар ’лейка’ (Жд. 1), ’прыстасаванне, пры дапамозе якога паднімаюць цяжкія прадметы’ (глус., КЭС) і, магчыма, ліварэ́ ’вялікія трэскі, якія сколваюцца з бервяна’ (Шат.). с. 306

Лі́вер₂ ’вантробы забойнай жывёлы, з якіх вырабляюцца прадукты харчавання’ (ТСБМ). с. 306

Лі́вень ’моцны, праліўны, вялікі дождж’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Сцяшк., ТС, Сл. паўн.-зах.), лі́вянь, лівань (Сл. паўн.-зах.), лі́вэнь (бяроз., КЭС), ліўнь ’тс’ (Яруш.), с. 306

Лі́віць ’прынаджваць’ (Др.-Падб.). с. 306

Ліга́ры ’бярвенні, на якія кладзецца падлога’ (Жд. 1), ’бярвенні пад штабялямі лесу, дроў’ (ганц., Сл. паўн.-зах.). Да ле́гар (гл.). с. 306

Ліго́мы ’распешчаны’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 306

Ліго́та ’палёгка ў выкананні абавязкаў’ (жытк., Мат. Гом.). Да ільгота (гл.). с. 306

Лідаві́ны , лідакі́ ’ўчасткі зямлі, пакрытыя лёдам’ (паст., Сл паўн.-зах.). Да лёд (гл ). с. 306

Ліда́ік, ліда́ек, ’моташнасць’ (лепел., КЭС; докш., круп., Сл. паўн.-зах.), бярэз. ліда́ць ’нудзіць’, докш. ліда́шна ’моташна’ (Сл. паўн.-зах.). Да ляда́ік (гл.). с. 307

Лідка́вы ’ліслівы’ (маст., Сл. паўн.-зах.). с. 307

Лідзьвінаўка — назва танца (рэч., Мат. Гом.). Да ліцвін (гл.). с. 307

Лідзім ’ніва на лядзе’ (паўн.-зах., КЭС). с. 307

Лі́жа ’хлебная лапата’ (воран., Сл. паўн.-зах.). с. 307

Лі́жаўка ’суконная хустка’ (ветк., Мат. Гом.). Да лі́заўка₂ (гл.). с. 307

Ліжэ́ць ’меншаць, слабець (пра мароз)’ (дзярж., Нар. сл.). с. 307

Лізану́ць ’сцебануць, лупцануць’ (Янк., II, Маг., Нас.), лізну́ць ’тс’ (беласт., Сл. паўн.-зах.), ’ударыць’ (Касп.) с. 307

Лі́заўка₁ ’пласцінчаты свердзел’ (Касп., Сцяшк.). с. 307

Лі́заўка₂ ’абшыўка ў кажуху’ (хоц., Мат. Маг.). с. 307

Ліза́ць ’дакранацца языком’, ’піць, есці мала, вяла’, ’пакрываць, абдаваць’, ’цалаваць’, лізацца ’падлашчвацца, лашчыцца’ (Нас., Шат., Бяльк., Яруш., ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах.), полац., мсцісл. лізну́ць ’паспытаць, з`есці зусім нямнога’ (Нар. сл., Юрч. Вытв.), лізацца ’прыхарошвацца, старанна прычэсвацца’ (Шат.). с. 307

Лізбе́нь ’гультай’ (рагач., Мат. Гом.). с. 308

Лізе́рка ’лінія, граніца дзялянкі ў лесе’ (рагач., Сл. паўн.-зах.), с. 308

Лізе́рф ’тарфяны кар`ер’ (лун., Шатал.). с. 308

Лі́зікі ’ласункі’ (Янк. III). Да ліза́ць (гл.). с. 308

Лізма́ць ’(аб гадзюцы) ліняць’ (петрык., Шатал.). с. 308

Лізу́н₁ ’міфічная істота, якая летам хаваецца ў фасолі, каноплях, гаросе; яна залізвае дзяцей да смерці’ (Др.-Падб., Гарэц., Касп.), с. 308

Лізу́н₂ ’той, хто любіць лізаць, лізацца (аб жывёлах)’, ’мужчына, які любіць цалавацца’, ’які любіць прыхарошвацца’ (Шат., Бяльк., Яўс., ТСБМ; міёр., 3 нар. сл.), ’ліслівец, падхалім’ (Яўс., ТСБМ). с. 308

Лі́зус ’ліслівец’ (паўн.-зах., КЭС) с. 308

Лізь , лісь ’пра лізанне’ (мсцісл., полац., Нар. лекс.) с. 308

Лізя́вы ’нясмачны’ (маст., Сцяшк. Сл.), лізя́вэй ’тс’ (пін., Шатал.). с. 308

Лік₁ ’колькасць чаго-небудзь, паняцце колькасці’, ’лічба’, ’вынік гульні’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Янк. БП, Бяльк., Касп., Шат., ТС), маг. ’гандлёвая адзінка для верхаводкі, якая складаецца з 25 рыбак’ (Дэмб.). с. 308

Лік₂ ’твар, абрысы твару’ (Нас., ТСБМ), с. 309

Лікава́нне ’баляванне, банкет’, ’радасць, весялосць’ (Нас.), лікава́ць ’праяўляць вышэйшую ступень радасці з выпадку выдатнай падзеі’ (ТСБМ), с. 309

Ліквіда́цыя ’спыненне дзейнасці, існавання чаго-небудзь’ (ТСБМ), ліквідаваць ’спыніць дзейнасць’ (Сцяшк., ТСБМ) с. 309

Лікёр ’моцны салодкі спіртны напітак’ (ТСБМ). с. 309

Ліклі́васць ’пужлівасць’, ліклі́вы ’пужлівы’ (Нас.), ліка́нне ’спалох’ (вілей., Сл. паўн.-зах.). Да ляк₂, ляка́цца (гл.). с. 309

Лілей ’лілея, Lilium L.’ (Ян.), гродз. лілея, гом. лялея (Кіс., Бяльк., Яруш., ТСБМ), лі́лія (ТСБМ, Сцяшк., Сіг.; драг., Сл. паўн.-зах.), лылія ’тс’ (Бес.), в.-дзвін., лудз., астрав. лілея, лілія, лялея ’гарлачык белы і жоўты’ (Сл. паўн.-зах.), брэсц., гродз. лілея вадзяная ’гарлачык белы, Nymphaea alba L.’ (Kic.), с. 309

Ліле́ць, лілі́ты ’блішчэць, адлюстроўваць (аб вадзяной паверхні)’ (Клім.). Да ляле́ць (гл.). с. 310

Ліло́вы ’светла-фіялетавы’ (ТСБМ). с. 310

Ліля́к ’барсук, Meles meles’ (Дразд.). с. 310

Ліма́к ’кара вяза’ (Маш., Пятк. 1). Да лём (гл.). с. 310

Ліма́н ’заліў у нізоўях ракі ці салёнае возера паблізу мора’ (ТСБМ) с. 310

Лі́мар ’рымар’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., ТС) с. 310

Лімбры́чак ’чайнік’ (ашм., Сцяшк. Сл.). с. 310

Ліме́ніць ’ісці (пра моцны дождж)’ (Ян.). с. 311

Лімінда́ ’балбатлівы чалавек, які гаворыць недарэчна, не да месца’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 311

Лімі́ння ’зараснікі лёму’, ’кара лёму’ (асіп., Сл. паўн.-зах.). с. 311

Лімо́н ’расліна Cytrus limon і яе светла-жоўтыя плады’ (ТСБМ). с. 311

Лімянто́вы ’добры’ (Юрч. Фраз. 2). с. 311

Лін, лінь, лінік, ліно́к, ліно́чак, лын, лыно́к ’рыба лінь, Tinсa tinсa L.’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк., Жук., Янк. II, Гарэц., Крыв., Бес., Бяльк., Касп., Шат., Ян., ТС, Мат. Гом., Яруш., Яшк., 3 жыцця; чэрв., Нар. лекс.; полац., 3 нар. сл., Сл. паўн.-зах.). с. 311

Лі́на ’тоўстая, вельмі моцная вяроўка, канат з валокнаў ці дроту’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах.), лі́ня ’тс’ (бых., Рам. 8), лы́на ’трос’ (Клім.), ліна, ліня ’вяроўка, па якой паднімаюць вулей на дрэва або пчаляры самі лазяць на дрэва’ (Анох., Сержп. Бортн.; ганц., ашм., 3 нар. сл.; круп., Сл. паўн.-зах.), воран., астрав. лінка ’тс’ (3 нар. сл.), ліна́, лі́на, лы́на ’вяроўка, на якой трымаецца паром’ (Маш., Масл.), ліня́ ’тс’ (Бяльк., Яруш.), лі́нька ’тс’ (Сцяшк., прынямонск., Нар. лекс.), ’дрот, якім звязваюць бярвенні ў плытах’ (Сцяшк.). с. 311

Лінава́ць ’праводзіць паралельныя лініі на паперы, лінеіць’ (Нас., ТСБМ, КЭС, лаг.). с. 312

Ліна́ць ’мяняць поўсць, шэрсць, пер`е’ (Нас.). Да ліня́ць (гл.). с. 312

Лінва́ ’вяроўка’ (слуц., Сл. паўн.-зах.), лы́нва ’вяроўка, па якой паднімаюць вулей на дрэва’ (Анох.). с. 312

Лінда́р ’кармчар’, ’арандатар’ (у Багушэвіча), лінда́рка ’карчмарка’. с. 312

Ліне́йка₁ ’прамая лінія на паперы’, ’планка для вычэрчвання прамых ліній’ (ТСБМ). с. 312

Ліне́йка₂ ’прадаўгаваты воз у выглядзе лінейкі на шырокіх колах’ (Жд. 2), ’выязны воз’ (брасл., в.-дзвін., даўг., прасл., лудз., Сл. паўн.-зах.). с. 312

Ліне́іць ’праводзіць паралельныя лініі на чым-небудзь’ (ТСБМ, Бяльк.). с. 312

Лінёвішча ’выпоўзіны, злінялая скура вужа ці гадзюкі’ (Бяльк.,), лельч. лінёвішчэ (Нар. лекс.), ліновішчэ (ТС; стол., Сл. паўн.-зах.), лях., іўеў. ліновішча, ганц. ліновіско ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). с. 312

Лініла ’скура вужакі ці гадзюкі, скінутая ў час ліняння’ (Ян.; браг., Шатал.; калінк., Сл. паўн.-зах.), петрык. лініло, люб. лені́ло ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). Да ліняць (гл.). с. 312

Лініна́ ’сцяблінка льну’ (міёр., Нар. словатв.). с. 312

Лі́нія ’вузкая палоска, уяўная рыса, якая злучае дзве кропкі паверхні’, ’граніца, край, абрыс, контур’, ’доўгі рад прадметаў або з`яў’, ’прасека ў лесе’ (ТСБМ, Сцяшк.; карэліц , 3 нар. сл.; в.-дзвін., брасл., Сл. паўн.-зах.), лі́ня ’прасека’ (чэрв., баранав., Сл. паўн.-зах.), лі́нія ’чыгунка’ (драг., 3 нар. сл.), лі́ня ’тс’ (Сцяшк.). с. 312

Лінтва́р ’смушак’ (паўдн.-усх., КЭС) с. 312

Лінь ’вельмі моцны тонкі канат’ (ТСБМ). с. 312

Ліня́ць ’траціць першапачатковы колер, выцвітаць’, ’мяняць поўсць, шэрсць, пер`е’, ’лупіцца’, ’прападаць’ (Нас., Касп., ТСБМ, Сцяшк., ТС; в.-дзвін., лях., гродз., даўг., Сл. паўн.-зах.), ліна́ць ’тс’ (віл., ваўк., швянч., Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Нас.), ліне́ць ’тс’ (трак., Сл. паўн.-зах.), ліні́цца ’тс’ (петрык., Шатал.), ліня́ць ’худнець’ (Юрч. Вытв.). с. 312

Лі́па₁ ’дрэва ліпы, Tilia L.’ (ТСБМ, Касп., Бяльк., Яруш., Сцяшк., Бес., Сл. паўн.-зах., ТС, Кіс.) і ліпа́ ’тс’ (смарг., віл., іўеў., воран., трак., Сл. паўн.-зах.), маг. лі́пнік ’тс’ (Кіс.), іўеў. ’ліпавы цвет’ (Сл. паўн.-зах.), ’кара, лыка’ (трак., навагр., Сл. паўн.-зах., ТС), лі́піна ’асобнае ліпавае дрэва’, ’драўніна з ліпы’ (Касп.; міёр., Нар. словатв.), ’белы, бяскроўны’ (Янк. III, Гарэц.), ’ліпавае лыка’ (Ян.), ’ліпа’ (лудз., Сл. паўн.-зах.), драг. лэ́па, пін. лы́па, лы́піна ’ліпа’ (КЭС). с. 314

Лі́па₂ ’пра нешта фальшывае, несапраўднае’ (ТСБМ). с. 314

Лі́павачка, ліпо́вачка ’бочачка, выдзеўбаная са ствала ліпы’ (круп., Нар. сл.; бялын., Янк. Мат.; віл., смарг., Сл. паўн.-зах.), лі́паўка ’пасудзіна з ліпы для мёду’ (Сержп., Борт., Грыг., Жд. 1, Сл. паўн.-зах.), ’каробка з ліпавай кары’ (Шат.; в.-дзвін., Шатал.; віл., 3 нар. сл.), ’пасудзіна з тоўстага дуплістага дрэва для збожжа’ (КЭС, лаг., Мат. Гом.)., маз., б.-каш. ліпоўка ’выдзеўбаная з ліпы пасудзіна для мёду, ператопленага нутранога тлушчу’ (3 нар. сл., Мат. Гом.), ’бочка з ліпы для збожжа, мукі’ (віл., круп., астрав., Сл. паўн.-зах.). с. 314

Ліпаце́ць ’ледзь трымацца на нагах, дрэнна адчуваць сябе’ (Сцяшк. Сл.). с. 315

*Лі́пачка , ліпо́чка ’невялікая каробка для мёду, зробленая з ліпавай кары’ (петрык., 3 нар. сл.) с. 315

Лі́пень₁ ’назва сёмага месяца’ (Гарэц., Бяльк., ТСБМ; паст., Сл. паўн.-зах.). с. 315

Лі́пень₂ , ліпеня, лепеня ’рыба харыус, Thymallus thymallus L.’ (нёманск., Жук.; астрав., шальч., Сл. паўн.-зах.). с. 315

Лі́пец₁, лі́пэць ’ліпень’ (Нас., Яруш., ТСБМ, Бес.; воран., Шатал.; смарг., паст., Сл. паўн.-зах.), с. 315

Лі́пец₂ ’ліповы мёд’ (Нас., ТСБМ), палес. лі́пэц ’тс’ (Апох.), с. 316

Лі́пец₃, лі́пяц ’праполіс’ (слуц., Сл. паўн.-зах.). с. 316

Лі́пец₄ ’павітуха льняная, Cuscuta epilinum Weihe’. Да лі́пнуць (гл.). с. 316

Ліпе́ць₁ ’ледзь трымацца’, ’жыць, не падаючы надзей на сілу, на працяглае жыццё’ (Нас., Грыг., Янк. БП, Бір. Дзярж., Др.-Падб., Янк. I, ТСБМ, Бяльк., Касп., Шат., Яруш.; бялын., докш., Янк. Мат., КЭС, лаг., Яўс.) і ліпецца ’тс’. Шальч. ’ба- лець, ныць’, віл., паст. ’вельмі хварэць, ледзь жыць’ (Сл. паўн.-зах.). с. 316

Ліпе́ць₂ ’гарнуцца, хіліцца’ (Нас., Касп.). с. 316

Лі́пка₁ ’маленькая, на 1—2 чалавекі лодка, выдзеўбаная з цэльнага ствала дрэва (асіны, хваіны)’ (палес., Маслен.). Да ліпа (гл.). с. 316

Лі́пка₂ ’герань, Geranium L.’ (гом., Мат. Гом.), с. 316

Лі́пкі ’які лёгка прыліпае’, ’клейкі’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.), ’ліпучы’ (Яруш.), ’падкі, ахвочы’ (Нас., Касп.), ’прыхільны’ (пух., Жд. 2), с. 316

Ліпнік ’дабраполь жоўты, Galeobdolon luteum Huds.’ (смал. Kic.). Да лі́па (гл.). с. 317

Лі́пнуць ’прыліпаць’, ’шчыльна прыціскацца’, ’прыставаць’ (Яруш., Бяльк., Шат., ТСБМ). с. 317

Ліпня́к ’масляк’ (маст., Сцяшк. Сл.). с. 317

Ліпо́та ’добрае надвор`е’ (навагр., Сцяшк. Сл.). с. 317

Ліпоўка ’бочка з ліпы’ (Мат. Гом.). Да ліпавачка (гл.). с. 317

Ліпскі — у выразе лі́пская хуста ’хустка чырвонага колеру’ (Ян.). с. 317

Ліпу́цік, ліпу́чкі ’смолка ліпкая, Viscaria vulgaris Bernt'. (ТС). Да ліпнуць (гл.). с. 317

Ліпу́чка ’аднасценная сетка’ (Паазер`е, Браім, 43). с. 317

Ліпу́чы ’ліпкі’ (Нас., Гарэц., Бяльк.), ліпу́чый ’заразны’ (Бяльк.), ліпу́шчая хвароба ’тс’ (КЭС, лаг.). Да лі́пнуць (гл ). с. 317

Лі́пцы ’прыманка з жабы, на якую ловяць ракаў’ (ваўк., Сл. паўн.-зах.). с. 318

*Ліпчы́ца , лыпчы́ца ’гладун гладкі, Неrnіаrіа glabra L.’ (драг., Нар. лекс.). Да ліпнуць (гл.). с. 318

Ліпя́нка ’сыраежка’ (paг., Сл. паўн.-зах.). с. 318

Лі́ра ’даўнейшы народны беларускі струнны музычны інструмент з клавішамі і корбай’ (ТСБМ, Маш., Яруш.), ле́ра, ле́рэя ’тс’ (ТС, Сцяшк., Бяльк.), рэля (БелСЭ, 6). с. 4

Ліру́тны ’падобны’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 4

Лі́рыка ’адзін з родаў мастацкай літаратуры’, ’сукупнасць лірычных твораў’, ’чуллівасць, перажыванні, настрой’ (ТСБМ). с. 4

Ліс ’драпежная жывёла з сямейства сабачых, Vulpes vulpes’, ліса́ ’самка ліса’, ’футра гэтай жывёлы’, лісіца, лісіцка ’ліс, ліса’ (ТСБМ, Касп., Нас., Бяльк., Шат., Сцяшк., Яруш., Сл.ПЗБ, ТС; КЭС, лаг.); ліс, ліса — ’пра хітрага, ліслівага чалавека’, ’падліза’ (Нас., ТСБМ). с. 4

Ліса ́₁ ’маленькія санкі, падсанкі’ (Бяльк.), пін. ’насціл з дошак на санях’ (Нар. лекс.). Да ліс (гл.). с. 5

Ліса₂ ’самаробныя драбіны з сукаватай верхавіны’ (КЭС, лаг.). с. 5

Ліса́віцца ’падлізвацца, ліслівіць’ (ТС), с. 5

Ліса́вы ’ліслівы, хітры’ (Шат., Ян., ТС; лід., лях., Сл. ПЗБ; хойн., нараўл., Мат. Гом.), ліса́вый ’тс’ (Бяльк.); ’ветлівы, свойскі, абыходлівы, ласкавы, рахманы’ (Сцяшк., Юрч.; барыс., Жд. 2; лун., Шатал.; Ян.; браг., Нар. словатв.; лід., смарг., шчуч., Сл. ПЗБ), в.-дзв. лісіва́ты ’ліслівы, хітры’, іўеў. ліса́вянькі ’ласкавы’ (Сл. ПЗБ). с. 5

Лі́сашчы, лі́со́шчы ’ліслівасць, угодлівасць, падлізванне’ (ТС). с. 5

Лісёнка ’невялікая палатняная сумка’ (Ян.). с. 6

Лісік ’дзіванна скіпетрападобная, Verbascum thapsiforme Schrad.’ (маг., Кіс.). Да ліс (гл.). с. 6

Лісі́ца₁, лісі́цы ’калодачка з дзіркамі, праз якія прадзяваюцца шнуркі ад панажоў’ (Жд. 1), ’ліштва з дзіркай, у якую ўстаўляецца жэрдка для адзення’ (ТС), ’планка, у якую ўстаўляецца верхні канец млёна’ (лід., Сл. ПЗБ), ’шпунт, тонкая планка паміж дошкамі дзвярэй’ (петрык., ельск., Нар. сл. і Сцяшк.; рас., Шатал.), ’палены з высечкамі пасярэдзіне, у якія ўшчэмліваюцца дошкі ці дзверы, калі іх клеяць ці калі ў іх заганяюць шпонкі’ (КЭС, лаг.), ’слупы з вінтамі, якімі выпрамляюць скрыўленую сцяну’ (жытк., Нар. сл.), ’прыстасаванне для сціскання бярвенняў у сцяне’ (вілен., Шн. 2; лях., Сл. ПЗБ; слуц., Нар. словатв.; стаўб., Жд. 2; Нас., Маш., Касп.), лун. ’бервяно, якім падпіраюць пахілены будынак’ (Шатал.), ’ціскі’ (чач., добр., Мат. Гом.), ’зажым, у якім што-небудзь заціскаецца пры дапамозе кліноў’ (Інстр. 2), ’металічная планка з паглыбленнем у верхнім камені жорнаў’ (шчуч., Сл. ПЗБ), ’ціскаўка, напаўрасшчэпленая дзеравіна’ (Некр.); ’жэрдка, якая злучае пярэднюю і заднюю восі воза або вузгалоўе воза’, ’папярэчына, якая звязвае жэрдкі плоту’ (Бломк.), ’кіёк, адзін канец якога ўваткнуты ў дзірку навоя і не дае яму круціцца’ (в.-дзв., Шатал.); ’тоўстае палена, якое ўпоперак кладзецца на сані (падсанкі) для перавозкі бярвення’ (Бяльк., ТСБМ, Касп.; бялын., Янк. Мат.; в.-дзв., Шатал.), ’падпоры, якія ўжываюцца для паднімання драўляных збудаванняў’ (гродз., Шн. 2), ’папярочныя бэлькі, якімі прымацоўваюць вулей-калоду да дрэва’ (Маш.), ’цяжар, які прывязваецца ці прышрубоўваецца да канца пругла, каб лягчэй было выцягваць вядро з вадой са студні’ (Янк. 2); лісі́ца (або су́чка) ’дошчачка, што круціць валок кола калаўрота’ (КЭС, лаг.). с. 6

Лісіца₂ ’жоўтая пляма на адзенні ад спалення’ (Нас.). Да ліса́вы (гл.). с. 7

Лісіца₃, лісі́цы, лісі́чкі, лісі́цкі ’грыб лісічка, Саntarellus сibarius Fr.’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Сцяшк., Шат., Яруш., Янк. 2, Дэмб. I, ТС; уздз., Нар. словатв.; лельч., Мат. Гом.), шчуч. лісічык ’тс’ (3 нар. сл.), лі́ска, лі́скі ’тс’ (пруж., уздз., Нар. словатв.; гарад. Сл. ПЗБ; светлаг., Мат. Гом.). с. 7

Лісі́цкі, лісі́чкі ’чырвоныя парэчкі’ (ТС). с. 7

Лісі́чка₂ ’адно з калёсікаў, на якія чапляюцца ніты’ (браг., Нар. сл.). Да лісіца₁ (гл.). с. 7

Лі́ска₁ ’іголкі сасны, кастрыца’ (шчуч., Сцяшк., Сцяшк. Сл.). с. 7

Лі́ска₂ ’плеценая подсцілка з лазы, якая кладзецца на дно саней’ (пін., Масл.). Да ле́ска (гл.). с. 7

Ліскату́ха ’званок’ (чач., Мат. Гом.). Да лёскат (гл.). с. 7

Ліслі́вы ’ласкавы, пяшчотны’ (ТСБМ; слуц., Шн. 2; слуц., брасл., Сл. ПЗБ), ’падліза, ліслівы, хітры’ (Бяльк., ТСБМ, Касп., Шат.; брасл., воран., бар., Сл. ПЗБ). с. 7

Ліснік ’паслён чорны, Solanum nigrum L’ (брэсц., маг., Кіс.; шчуч., Сл. ПЗБ), драг. лэ́снык ’піжма, Таnacetum vulgarе L’ (Нар. словатв.) с. 7

Лісні́ць ’блішчаць, адсвечваць’ (ТС). Да ільсні́цца (гл.). с. 7

Лісоха ’асака лясная, Саrех silvatіса Нuds.’ (Бес.). с. 7

Ліссі ў выразе лі́сьі хлеб ’зайчыкаў хлеб; падарожны гасцінец’ (ТС), смарг. ліссі ’лісіны’ (Сл. ПЗБ). с. 7

Ліст₁ ’орган расліны’, ’лісце’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Бяльк., Касп., Сцяшк., ТС, Сл. ПЗБ), лісць ’лісце’ (Нар. Гом., Яруш.), лі́сце ’тс’ (ТСБМ, Кл., Бес., Бяльк., Сцяшк.), лісцейко, лісціко, лістейка ’тс’ (Нас., Кл., Растарг.), лісцінка, лісціна ’асобны ліст’ (Бяльк., Нас., ТС; полац., Нар. лекс.), ’ліст капусты’ (Жд. 1; в.-дзв., Шатал.), лісток, лісцік (Яруш., Бяльк., Нас., Шат., ТСБМ); лістам слаць ’дагаджаць, красамоўна гаварыць’ (Ян.). с. 8

Ліст₂ ’тонкі пласт матэрыялу (паперы, металу, фанеры)’, ’допіс’, ’афіцыйная папера, дакумент’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Мал., Касп., Шат., Бяльк.; Сл. ПЗБ), с. 8

Лістабой ’восеньскі вецер’ (маст., Сцяшк. Сл.). Да ліст₁ і біць (гл.). с. 8

Лістава́ць ’перагортваць’ (Нас.), с. 8

Ліставе́й ’восеньскі вецер’ (маст., Сцяшк. Сл.). Да ліст₁ і ве́яць (гл.). с. 8

Ліставерць ’пара лістападу’ (Нар. Гом.). Да ліст і верць, вярце́ць (гл.). с. 8

Ліставёрткі ’дробныя матылькі з сямейства Тоrtricidае’ (ТСБМ). с. 8

Лістагры́з ’назва жука-лістаеда’ (сен., КЭС), с. 8

Лістаносец ’паштальён’ (ТСБМ, ТС) с. 9

Лістанош ’паштальён’ (Сцяшк.), лістаноша ’тс’ (швянч., Сл. ПЗБ), лістаношка (валож.,Жд. 2; свісл., Сцяшк. Сл.). с. 9

Лістапад₁ ’назва адзінаццатага месяца’ (ТСБМ, Бес., Гарэц., Нас., Бяльк., Яруш.), ’пара, калі ападае ліст з дрэў’ (Бяльк.), ’ападанне лісця восенню’ (ТСБМ). с. 9

Лістапа́д₂ ’туберкулёз’ (Касп.), с. 9

Ліста́ць ’гартаць’ (Гарэц., Шат., ТСБМ). с. 9

Ліствя́ніцца ’пакрывацца лісцем’ (навагр., Сцяшк. Сл.) с. 9

Лістота ’лісце’ (ТСБМ, Сцяшк.). Да ліст₁ (гл. Сцяцко, Афікс. Наз., 205). с. 9

Лістоўка ’склюд (з шырокім лязом)’ (Інстр. 2), с. 9

Лістоўка₂ ’друкаваны лісток з палітычным зместам’ (ТСБМ). с. 10

Лісу́н ’ліслівец, падлізнік’ (ТС). Да ліс (гл.). с. 10

Лісцвя́нік ’ліставы лес’ (Нар. Гом.), с. 10

Лісце́рка ’люстэрка’ (светлаг., Мат. Гом.) с. 10

Лісцёўнік ’ліставы лес’ (карм., Мат. Гом.) с. 10

Лісці́на ’тонкія жэрдачкі, якімі засцілалі под пад стогам збожжа’ (ТС); лісці́ны ’латы’ (стол., Нар. сл.). с. 10

Лісці́цца ’падлізвацца, лашчыцца’ (ТС). с. 10

Лісь-лісь! ’не есці, а толькі ласавацца’ (полац., Нар. лекс.). с. 10

Лісючок ’лісянё’ (воран., Сцяшк.). Да ліс₁ (гл.). с. 10

Ліся́вы ’ласкавы, тактоўны’ (глус., Янк. Мат.), смал. лисавый ’ласкавы, пяшчотны’. Да ліс₁. Гл. таксама ліса́вы. с. 10

Лісяк ’дзіванна звычайная, Verbascum thapsus L.’ (маг., Кіс.). Да лісік (гл.). с. 10

Ліся́нкі ’лісіцы (грыбы)’ (добр., Мат. Гом.). Да ліс (гл.). с. 10

Лі́таваць ’берагчы каго-небудзь, шкадаваць’ (ТСБМ), літава́ць ’тс’ (Нас., Гарэц.), літава́цца ’літасцівіцца’ (Нас.), літоваць ’ныць, моцна балець’ (ТС), с. 10

Літава́ць ’паяць, плавіць’ (ТСБМ, Нас., Гарэц.), літава́цца ’плавіцца’ (Нас.). с. 10

Літае́жлівы ’пераборлівы ў ядзе’ (маз., 3 нар. сл.). Да люты і есці (гл.). с. 11

Літа́нне ’малітва ў католікаў’, ’галашэнне’ (ТСБМ, Нар. Гом.). с. 11

Лі́тар ’адна літара’ (КЭС, лаг.), лі́тара ’пісьмовы знак алфавіта’ (ТСБМ, Гарэц., Мал.), с. 11

Літарату́ра ’сукупнасць твораў пісьменства народа’, ’від мастацтва — стварэнне вобразаў пры дапамозе мовы, слова’, ’сукупнасць друкаваных твораў адной галіны ведаў’ (ТСБМ), літэратура (Яруш.). с. 11

Лі́тасць, лі́тосць ’жаль’, ’міласэрнасць’, ’чуласць, спагада’, ’добрыя, велікадушныя адносіны’, ’памілаванне, міласць’ (Гарэц., Касп., Яруш., ТСБМ; КЭС, лаг.; гродз., воран., Сл. ПЗБ). с. 11

Літа́ўры ’ударны музычны інструмент’ (ТСБМ). с. 11

Літба ’двухпялёстнік парыжскі, Сіrсаеа lutetianа L.’ (Касп.), маг. літпа ’тс’ (Кіс., Дэмб.). с. 11

Літва ́ ’ліцвіны, беларусы’ (Крачк.; паўд.-усх.; Кос.), с. 12

Лі́тнік ’адтуліна для падводу расплаўленага металу ў форму’ (ТСБМ). с. 12

Літоўка₁ ’від касы’ (лід., Сцяшк.), с. 12

Літоўка₂ ’доўгая сцірта сена’ (гродз., Сцяшк.). с. 12

Літоўка₃ ’літаванне, пайка’ (Нас.). Да літава́ць (гл.). с. 12

Літоўчык ’від сякеры’ (брасл., паст., Сл. ПЗБ). Да літоўка₁ (гл.). с. 12

Літр ’аб`ём і ёмістасць у 1000 см³’ (ТСБМ), літар (Сцяшк.), літра ’тс’ (Янк. 2, Бір., Мат. Гом.; пух. Сл. ПЗБ), с. 12

Лі́трына ’аглабіна ў драбіне воза’ (малар., Нар. словатв.). с. 13

Літургі́я ’галоўнае хрысціянскае набажэнства з прычасцем; абедня’ (ТСБМ), с. 13

Лі́тусь, лі́тюсь ’у мінулым годзе’ (кам., драг., Сл. ПЗБ). Да ле́тась (гл.). с. 13

Літэрка ’колца ў калаўроце, пры дапамозе якога замацоўваецца шпулька на рагатцы’ (віл., Сл. ПЗБ; міёр., рас., Шатал.). с. 13

Ліўны ’ліўневы, праліўны’ (ТС). Да лівень (гл.). с. 13

Ліўрэя ’фірменная адзежа швейцараў, лакеяў, фурманаў’ (ТСБМ). с. 13

Ліф, лі́фік, лі́хвік ’безрукаўка, жаночае адзенне без рукавоў’ (Сцяшк., Ян., Мат. Гом.), ’частка жаночай сукенкі, якая аблягае грудзі і спіну’ (ТСБМ); лі́пцік, лі́фцік, 'ліфчык' (барыс., лаг., Сл. ПЗБ). с. 13

Ліфт (ТСБМ), як і ліфта ’ліфт’ (паст., Сл. ПЗБ) с. 13

Лі́ха, лі́хо, лі́ка, лі́хінько ’бяда, гора, зло, няшчасце’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк., Яруш., Бяльк., Шат., Грыг., Растарг., ТС, Сл. ПЗБ, Янк. 1; КЭС, лаг.; паўд.-усх., КЭС), ’боль’, ’нячыстая сіла, чартаўшчына’ (Нас.); ’эпілепсія’ (бялын., Нар. сл.), ’блага, кепска’ (КЭС, лаг.; ТС, Бяльк., ТСБМ), ліхо́ ’моташнасць’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), лі́хо паду́шчае, паду́шчэ лі́хо ’эпілепсія’ (Сл. ПЗБ, ТС); ліхі́, ліхі́й, ліхы́й, лыхы́й, лыхе́й ’благі, паганы, дрэнны’, ’нядобры’, ’злы (аб сабаку)’, ’хворы, худы, састарэлы, стары’, ’д`ябал’, ’смелы, удалы, маладзецкі’, ’рэзвы, жвавы, хуткі, імклівы (аб кані)’, ’адваротны бок матэрыі, адзення’ (Нас., Яруш., Мал., Бес., Касп., Шат., Янк. 1, Сцяшк., Маш., Мат. Гом., Клім., Федар. 1, ТСБМ, ТС, Сл. ПЗБ, Ян.; КЭС, лаг.; слонім., Нар. лекс.); с. 13

Ліхадзе́й ’вораг’ (Грыг., Бяльк., Шат.; шальч., навагр., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.; пух., 3 нар. сл.), ’чалавек, які наўмысна робіць зло’ (Растарг.), ліхадзейства ’благія ўчынкі’ (КЭС, лаг.). с. 14

Ліхае́жлівы, ліхае́жы ’пераборлівы ў ядзе’ (слонім., Нар. лекс.; воран., Сцяшк. Сл.). Да ліха і яда, есці (гл.). с. 14

Ліхале́цце ’ліха, бяда’ (Ян.; Мат. Гом.), ’дрэнь, пагібель’ (Грыг., Нас., Бяльк.), ’дрэнны год’, ’няшчасце’, ’благое надвор`е’ (Касп.), ’неслух’ (б.-каш., Мат. Гом.), ’час вялікай нягоды’ (ТСБМ). с. 14

Ліхама́нка ’хваравіты стан з гарачкай і дрыготкай’, ’малярыя, трасца’, ’гарачкавая дзейнасць’ (Гарэц., Касп., ТСБМ, Растарг.; паўд.-усх., КЭС), с. 15

*Ліхамы́слы, ліхамы́слый ’зламысны’ (Яруш.), с. 15

Ліха́ч ’д`ябал’ (Зайцава, Лінгв. дасл.), с. 15

Ліха́рдзікі (мн.) ’смажонкі’ (барыс., Жд. 2). с. 15

Ліхата́, ліхота ’жорсткасць, лютасць, бязлітаснасць’ (ТС), ’злая бяда, няшчасце’ (Шат.), ’зло’ (Янк. БП), ’непрыемны выпадак; гаротныя, няшчасныя абставіны; злосць, раздражненне’ (Нас.), ліхотка ’кепска, дрэнна’ (Янк. 3). с. 15

Ліхатня ́ ’дурнота, глупства’, ’непрыемны выпадак’, ’заблытанасць’ (Нас.). с. 15

Лі́хва ’ліф, прышыты да спадніцы’ (Бяльк.). Да ліф (гл.). с. 16

Ліхвя́р ’кулак’ (Яруш.), ’хто прычыняе людзям няшчасце’ (пух., Жд. 2), ’той, хто бярэ вельмі высокія, недазволеныя законам працэнты за пазычаныя грошы’ (ТСБМ), с. 16

Ліхвэйтар ’яфрэйтар’ (Мал.). с. 16

Ліхніс ’зорка, Lichnis L.’ (Кіс.). с. 16

Ліхома ’бяда, цяжкае становішча’ (Нік.). Да ліха (гл.). с. 16

Ліхоцце ’увасабленне зла, ліха’ (Янк. 3), ліхоццё ’дрэнь’, ’пагібель, прорва’ (Нас.). Да ліха, ліхата́ (гл.). с. 16

Ліхоцька, ліхо́цько ’чортаў сын’ (ТС). Да ліхата́ (гл.). с. 16

Ліхтава́ць ’чысціцца да бляску’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.), с. 16

*Ліхтан, ст.-бел. лахтань (XVI ст.) ’невялікае, дапамож- нае грузавое судна’ запазычана са ст.-польск. НсНіап ’баржа’ (Булыка, Лекс. запазыч., 120), якое з ням. прус. НсНі(ег)- каНп, Нсіцап (Слаўскі, 4, 232—233). У сучаснай бел. мове заменена словам ліхтэр<.рус. лйхтер ’тс’ (Крукоўскі, Уплыў, 83), запазычанае ў пачатку XVIII ст. з гал. ці н.-ням. НсНіег, новав.-ням. ЬеісНіег ’пласкадоннае судна, якое аблягчае вялі- кае судна’ (Фасмер, 2, 506). с. 16

Ліхта́р, лыхта́р ’прылада для асвятлення — футарал са шклянымі сценкамі’ (ТСБМ, Гарэц., Касп., Мядзв., Растарг.; КЭС, лаг.), ’падсвечнік’ (Грыг., Нас., Шат., Шпіл.; Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.; паўд-усх., КЭС), с. 16

Ліхтэр ’невялікае судна’ (ТСБМ). Да ліхтан (гл.). с. 17

Ліхту́га ’бедства, няшчасны выпадак’ (БРС), ’перасыханне рэчкі’ (стаўб., Жд. 2). с. 17

Ліцава́ць₁ ’перашываць, робячы спод верхам’ (Нас., Шат.), ліцуваньне ’ніцаванне’ (Юрч. Вытв.), ліцёваны ’ніцаваны’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 17

*Ліцава́ць₂, ліцёва́ті ’адпавядаць пэўным нормам, правілам’ (беласт., Сл. ПЗБ) с. 17

Ліце ́ ’твар’, ’правы бок матэрыі, адзення’ (беласт., Сл. ПЗБ). Да ліцо (гл.). с. 17

Ліце́рка ’колца ў калаўроце, якое круціць шпульку’ (Касп.). с. 17

Ліцкава́ць ’ніцаваць’ (Грыг., Мядзв.). с. 17

Ліцо ’твар, аблічча’ (Бяльк., Ян.; брасл., ушац., лепел., арш., крыч., капыл., пух., маз., хойн., КЭС; брасл., Сл. ПЗБ), лічка, лічэнька, лічанька ’тварык’ (Нас., Растарг.), ’правы бок тканіны’ (Уладз.), с. 17

Лі́цца ’цячы струменем’, ’распаўсюджвацца, выходзіць (аб дыме), разносіцца’, ’залівацца тлушчам’, ліць ’выліваць’, ’безупынна цячы’, ’выплаўляць’, ’распаўсюджваць’, ’ісці (пра вялікі дождж)’, лаг. лі́цца, тураў. ліць вуліўкі ’несці яйкі без шкарлупы’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Касп., Шат., Яруш., Сцяшк., КЭС, ТС), літыя боты ’боты з тоўстай гумы’ (лід., Сцяшк. Сл.; Ян.), літы ’выраблены ліццём’ (ТС). с. 18

Ліцытава́ць ’канфіскаваць’ (Сцяшк.). с. 18

Ліцэнзія ’дазвол дзяржаўных органаў на выкарыстанне чаго-небудзь’, с. 18

Лічба ’знак для абазначэння ліку’, ’сума, лік, колькасць’ (Нас., Мядзв., Др.-Падб., Грыг., Бяльк., Шат., ТСБМ, ТС), ’падлік’ (Ян.), лічба ’лічэнне’ (Гарэц.). с. 18

Лічба́н ’старажытная бронзавая манета; якая ўжываецца цяпер у прывесках на каралях’ (Нас.). Да лічма́н₁ (гл.). с. 18

Лі́чбы ’толькі б, хоць бы’ (маст., Сл. ПЗБ). с. 19

Лічкава́ты ’прыгожы’ (браг., Мат. Гом.). с. 19

Лі́чма ў выразе лі́чма лічы́ць ’лічыўшы, паводле ліку’, (Нас.), с. 19

Лічма́н₁ ’ордэн’, ’медальён’ (Ян., Растарг.), лічба́н ’манета ў прывесках на каралях’ (Нас.). с. 19

Лічман₂ ’чалавек з тварам у высыпцы і струпах’ (М. Шаховіч, в. Сакі (бельск., ПНР)//Наша ніва. № 16. 1978. С. 4) с. 19

Лі́чна ’шмат’, лічны ’шматлікі’ (Нас., Яруш.). с. 19

Лі́чнік₁ ’лік простага дробу, які стаіць над рысай’ (ТСБМ). с. 19

Лі́чнік₂ ’апаўшыя камлючкі з хвоі або елкі’ (івац., Нар. сл.). с. 20

Лі́чны₁ ’шматлікі’ — гл. лі́чна. с. 20

Лі́чны₂ ’прывабны, статны’ (Ян.), с. 20

Лічы́длы ’лічыльнікі’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 20

Лічы́льнік ’той, хто лічыць’ (Бяльк.). Да лічы́ць (гл.). с. 20

Лічы́на₁ ’прыстойнасць, далікатнасць’ (ТС). Да лі́чыць, лік₂, ліцо (гл.) (Бернекер, 719; Фасмер, 2, 496). с. 20

Лічы́на₂ ў выразе лічы́на злая пры характарыстыцы нячысціка падкрэсліваюцца адмоўныя маральныя якасці д`ябла (Зайцава, Лінгв. дасл., 65). с. 20

Лічы́нка ’чарвякі, насякомыя, рыбы і інш. у пачатковай стадыі развіцця’ (ТСБМ) с. 20

*Лі́чыць, паўд.-пін. лы́чыты ’пасаваць, ісці да твару’ (Нар. лекс.), с. 20

Лічы́ць ’называць лікі ў паслядоўным парадку’, ’вызначаць колькасць, суму’, ’дапускаць, прымаць у разлік, пад увагу’, ’прызнаваць’ (Нас., Грыг., Гарэц., Бяльк., Касп., Шат., ТС, ТСБМ, Растарг.), ’прытрымлівацца пэўнай думкі’ (Сл. ПЗБ), лічы́цца ’быць у разліку’, ’цаніцца’, ’ставіць сябе на ўзровень з іншымі’ (ТСБМ, Нас., ТС), с. 21

Лічэбнік ’часціна мовы, якая абазначае колькасць або парадак прадметаў пры лічэнні’. с. 21

Ліша́й₁ ’хвароба скуры’ (ТСБМ, Шат., Сцяшк., ТС, Сл. ПЗБ), ’лішайнік’ (ТСБМ, ТС). с. 21

Ліша́йнікі ’расліны ніжэйшага тыпу, якія складаюцца з грыба і водарасці, утвараючы адзін арганізм, Lichenes’ (ТСБМ; БелСЭ, 6). с. 22

Лі́шак ’рэшта, лішняе’ (Яруш., Шат., ТСБМ). с. 22

Лішата ́ ’лішняе, непатрэбнае’ (Ян.). с. 22

Лі́шачка ’раскатаны на тонкі блін кавалачак цеста’ (гродз., 3 нар. сл., Сл. ПЗБ). с. 22

*Ліша́ць, пін. ліша́ть ’пакладаць’ (Шатал.) с. 22

Лі́шка₁ ’градка’ (пін., стол., Сл. Брэс.). Да ляха́₁ (гл.). с. 22

Лі́шка₂ ’няцотны лік’ (Нас., Гарэц., ТСБМ, Касп., Сл. ПЗБ; слонім., Шн.), ’лішак, рэшта’ (Нас., Бяльк., Касп., Шат., ТС), стол. лы́шка ’тс’ (Нар. лекс.), с. 22

Лі́шні, лі́шній, лі́шненькій ’які перавышае ўстаноўленую норму, колькасць’, ’празмерны’, ’непатрэбны’, ’дадатковы’ (Бяльк., Яруш., ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), лі́шне, лі́шня, лі́шнё ’надта, празмерна’ (Шат., Сл. ПЗБ, ТСБМ), лі́шняго ’больш за норму’ (Янк. 1). с. 22

Лі́шта, лі́штва, ліштва́, лы́штва, лі́штавачка, лі́штаўка ’падгорнутая або нашытая палоска матэрыі для аздобы, падрубкі; устаўныя часткі кашулі, кофты на грудзях’ (Гарэц., Др.-Падб., Грыг., Бяльк., Касп., ТСБМ, Сл. ПЗБ, Ян.; мазыр. Мат. Гом.; навагр., Нар. сл.; КЭС, лаг.; стаўбц., Жд. 2; паўд.-пін., Нар. лекс.); ’дошка, фігурная планка вакол акон ці дзвярэй’ (ТСБМ, Клім., Сцяшк., Гарэц.), ’карніз’ (Яруш., Нас.), ’рэйка, плінтус’ (Клім., ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’дошка патрэбнай шырыні’ (КЭС, лаг.), ’папярочная жэрдка ў плоце’ (свісл., Шатал.), ’перакладзіна ў прыстасаванні для снавання красён’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 23

Лішча́вы ’гладкі, тлусты’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 23

Лі́шшы ’горшы’, ’лішні, большы, празмерны’ (Нас.) с. 23

Лішэнне ’разбіванне поля на палосы’ (красл., Сл. ПЗБ). Да ляха́₁ (гл.). с. 23

Лішэнь ’надта, вельмі’ (Сцяшк.). с. 23

Лія́на ’павойная кустовая або дрэвавая расліна’ (ТСБМ). с. 23

Лкаць ’глытаць’ (Нас., Яруш.), с. 23

Лля́ны, льля́ны́, ля́ны, ля́нны(й), лянэ́й ’льняны’ (Сл. ПЗБ). Да лён (гл.). Сюды ж лняны́ця ’тонкае палатно’ (Сл. Брэс.). с. 23

*Лні́ска, лні́ско, лны́ско ’ільнянішча’ (Выг., Сл. ПЗБ), лновыско ’скошаная трава на льняным полі з рэшткамі недабраякаснага льну’ (стол., Нар. лекс.). Да лён (гл.). с. 24

Лоб₁, лоп, луоб, ло̂б ’пярэдняя частка галавы’ (ТСБМ, Бес., Кл., Бяльк., Касп., Сцяшк., Янк. Мат., ТС, Мат. Гом.), ’чалавек моцнага целаскладу’ (ТС), ’галава, мазгаўня’ (Кл.), ’абібок’ (б.-каш., Мат. Гом.), ’пярэдняя частка чаго-небудзь’ (Сцяшк.); лэб, лэп ’лоб’ (шальч., воран., іўеў., шчуч., валож., трак., швянч.), ’галава’ (астрав., ашм.), шчуч. ’валасы’ (шчуч.— Сл. ПЗБ) с. 24

Лоб₂ ’пакрытая ледзяной карой зямля (пасля дажджу, адлігі)’ (карэліц., Янк. Мат.). Да лоб₁ (гл.). с. 24

Лоб₃ ’шчыт, франтон’ (Тарн., Зн., Касп.; пруж., бяроз., в.-дзв., Нар. сл., Шатал.; міёр. Нар. сл.), лельч., калінк. ’падстрэшак’, пруж. ’закот’, міёр. лоп ’падфрантонная сцяна ў будынку’ (Нар. сл.). с. 24

Лобан ’лабасты чалавек’. (ТС). с. 24

Ло́ба́ч ’невялікі шчупак’, лобо́к ’тс’ (ТС). с. 25

Лобжа ’куча галля’ (ветк., Мат. Гом.). Да лоўж ’тс’ (гл.). с. 25

Лобік ’вушка кошыка’ (светлаг., Мат. Гом.) с. 25

Лобус₁ ’сцёблы і лісце гуркоў’ (стол., ДАБМ), лобуз, лобудзь ’цяўнік, націнне’, лобузіна ’асобная націна’, лобузнік, лобузье ’націнне’ (Сл. Брэс., ТС). с. 25

Лобус₂ ’хлопец, дзяцюк’ (арго, Рам. 9), ашм. ’гарэза’ (Сл. ПЗБ). с. 25

Ловы, лоў ’лоўля, паляванне без агнястрэльнай і халоднай зброі’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Бяльк.; навагр., віл., Сл. ПЗБ), с. 25

Лог ’шырокі, доўгі яр з адхоннымі схіламі’ (ТСБМ), ’даліна, нізіна, лагчына’ (Гарэц., Касп., Яруш., Сцяшк.; саліг., КЭС; віл., барыс., раг., Сл. ПЗБ), ’гразкая частка дарогі праз луг’ (Мат. Бых.), ’сенажаць, нізіна’ (ТС), ’вузкі кавалак сенажаці паміж палеткамі’ (КЭС, лаг.), ’лагчына з хмызняком’ (Ян.), навагр. ’раздолле’ (КЭС). с. 25

Логава ’месца, дзе знаходзіцца воўчы вывадак’, ’паглыбленне ў зямлі, якое служыць жыллём зверу’, ’бярлога’, ’неахайныя жыллё, пасцель чалавека’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), логыва (Бяльк.), логва (Шат.), ло́гаво (Сцяшк.), логво́, ло́гово (ТС), логва, логвіска, логавіска, логвішча, логмішча (Сл. ПЗБ, ТС, Мат. Гом., Сцяшк.), лун. лы́гвіско ’тс’ (Шатал.), логавіна (Сцяшк.), логвіна ’тс’ (лаг., Жд. 2). с. 26

Ло́гаці, ’стукаць’ (Сл. Брэс.). с. 26

Логіка ’навука аб законах і формах мыслення’, ’ход разважанняў’, ’унутраная заканамернасць’ (ТСБМ); с. 26

Лод ’лёд’ (Булг.) у словазлучэнні на лоду. с. 26

Лодар ’лежань, лайдак’ (Ян., ТС; астрав., Сл. ПЗБ; Касп., Мат. Гом.), лодыр ’гультай’ (Мат. Бых.), міёр. ло́дър (3 нар. сл.), лодырь ’тс’ (Бяльк.), лодарышчэ ’вялікі гультай’, лодаруваць ’гультаяваць’ (ТС). с. 26

Лодзь ’маленькая лодка, човен’ (Бяльк.), лодка, лотка ’човен, невялікае судна’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., Бес., ТС, Сл. ПЗБ), ’лёгкая з тонкімі сценкамі лодка, зробленая з аднаго кавалка дрэва (асіны)> (Маш.). с. 26

Ложа₁ ’пасцель, ложак’ (ТСБМ, Бяльк., Мал., Мікуц., Ян.; арш., Шн.; мядз. Жд. 2; КЭС, лаг., паст., Сл. ПЗБ), ’рэчышча’ (ТСБМ). с. 27

Ложа₂ ’драўляная частка ружжа ці аўтамата, да якой прымацаваны ствол’ (ТСБМ, Бес., Касп.; паўн.-усх., КЭС), ло́жэ ’тс’ (Сіг.). с. 27

Ложак ’мэбля — месца для спання, пасцель’ (Нас., ТСБМ, Гарэц., Бяльк., Касп., Шат., Сцяшк., Яруш.; КЭС, лаг.), ложык (Бяльк.), л(уо)жэк (паўд.-мін., паўд.-усх., КЭС), ло́жок (ТС). с. 27

Ложка₁ ’ложак’ (Сцяшк., Яруш.; нясв., Жд. 2; Сл. ПЗБ), луожко (Бес.), ло́жко, лы́жко (Сцяшк., Сл. ПЗБ; мін., КЭС). с. 27

Ложка₂ ’лыжка’ (Бяльк., Шат., Сцяшк., ТС, Сл. ПЗБ; палес., 3 нар. сл.), слаўг. ’лыжка для збору рою’ (Нар. сл.). с. 27

Ложнік ’несправядлівы чалавек, падманшчык’ (стаўб., Жд. 2). с. 28

Ложны ’пахілы’ (віл., глыб., Сл. ПЗБ). с. 28

Ложня ’спальня’ (паўн.-усх., КЭС), с. 28

Лозік ’верхалаз’, ’ласун’ (Бяльк.). Да ла́зік, ла́зіць (гл.). с. 28

Лозка ’лазовы зараснік’ (Шат.). Да лаза́ (гл.). с. 28

Лознікі ’балотныя д`яблы’ (Нік. Няч.). Да лаза́ (гл.). с. 28

Лой, лый, лаёк ’топлены авечы або ялавічны нутраны тлушч’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк., Бяльк., Вешт., Клім., ТС, Булг., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), ’авечы тлушч’ (Гарэц., Касп., Шат., Бес.), ’ялавічны тлушч’ (Яруш., Мат. Бых.), ’свечачнае сала’ (Грыг.; паўд.-усх., КЭС), ’свіное сала’ (горац., маг., КЭС). с. 28

Лойма ’чарціха’, ’русалка’ (Маш., Федар. 1), сувалк., супрасл. і сакольск. ’істота, блізкая да русалкі’ (БНТ, Лег. і пад.). с. 28

Лойтры ’бакі ў драбінах без абшыўкі’ (паўд.-усх., КЭС) с. 29

Локаць₁, локець, лы́коть ’сустаў, месца згібу рукі’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. Брэс., Шат., Яруш., Сцяшк., Ян., Сл. ПЗБ), хойн. локець, арш. локъць, крыч., ушац. локыць, бяроз. локоть (КЭС), лу́коць, лі́коць (Дразд.), л(уо)коть (Бес.), локець (ТС; хойн., Шатал.). с. 29

Локаць₂ ’прагна піць’ (Крыў., Дзіс.). Да лкаць (гл.). с. 29

Локіш ’локаць’ (дзярж., Нар. сл.) с. 29

Локша ’выраб з пшанічнай мукі ў выглядзе высушаных палосак цеста’ (Жд. 2, Ян., ТС; драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), с. 29

Ло-ло, ло-лам, ло-лым — прыпеў у песнях на канцы страфы (Федар. 7). с. 30

Лом ’ламачча, сухія, апаўшыя галіны’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк., Сцяшк., Кл.), лом`е ’тс’ (ТС), л(уо)м (Федар. Дад.); лом (лум, ло̂м, лим) ’тс’, ’куча галля’ (Касп., Сл. ПЗБ, ТС, ЛАПП), ’хвораст’ (ЛАПП), ’агонь, касцёр’ (мядз., Нар. лекс.; паст., Сл. ПЗБ), ’буралом’ (Др.-Падб.), ’лес’ (віц., Ів.; Вяр.), ’хатняе стар`ё’ (Шат.), ламяйко ’дробнае галлё, сукі’, ламы ’абцярэбленыя сукі дрэва, сабраныя ў кучы’ (Сцяшк.), ’сучча ў лесе, наваленае на зямлю’ (Нас.). с. 30

Лом₂ ’боль у касцях, ламота’ (Бяльк.) с. 30

Лом₃ ’жалезны лом’ (ТСБМ, Сцяшк., Яруш.), ветк. ламок ’тс’(Мат. Гом.). с. 30

Ломаць ’адламаны кавалак’, ’луста хлеба’ (Бяльк., Сцяшк., ТС; в.-дзв., Шатал.). с. 30

Ломень ’пастка’ (ветк., Мат. Гом.). Да лом₁ (гл.) с. 31

Ломкі ’складкі’ (даўг., Сл. ПЗБ), адз. лік ломак. Да лом₁ (гл.). с. 31

Лона ’грудзі ці чэрава як сімвал мацярынства, пяшчоты, ласкі’, ’паверхня ці нетры вады, зямлі’ (ТСБМ, Яруш.), ’ахапак, бярэмя’ (маз., Шн. 3), лано (пух.) ’палажэнне рукі для накладання на яе бярэмя дроў’, ст.-дар. ’абярэмак’, пух., калінк., ст.-дар. ’калені’ (Сл. ПЗБ), лоні ’абдымкі, прыцісканне да грудзей, абхват рукамі’ (Гарэц., Др.-Падб., Нас., Яруш.). с. 31

Лоні ’летась, у мінулым годзе’ (Сцяшк., Бел. арх.; беласт., Сл. ПЗБ), саколк. лонскі ’мінулагодні’ (Карскі, Труды, 252) с. 31

Лонка₁ ’луг, лугавая сенажаць’ (брасл., Хрэст. дыял.; Бес., Сл. Брэс., Сцяшк., Сіг., Сл. ПЗБ), ельск. ’зямля паміж садовымі дрэвамі’ (Выг.), драг. ло́нок ’луг, сенажаць’ (Сл. ПЗБ), с. 31

Лонка₂ ’вузкае паглыбленне на градзе для морквы, цыбулі і інш. раслін’ (Жд. 1; акц., Мат. Гом.), лоначка ’радок морквы’ (стаўб., Жд. 2). с. 31

Лонкі ’дугападобны, паўкруглы’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 31

Лонтка ’шула, якое злучае бярвенні ў сцяне’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 31

Лончык ’палачка для рэгулявання нацягнутасці пілы’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 32

Лончыцца ’змацоўвацца’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 32

Лопала, ло́пало ’няроўнасць на палатне касы ад няўмелага кляпання’ (лельч., Нар. лекс.). Да лопаўка ’тс’ (гл.). с. 32

Лопасць ’шырокі, плоскі канец чаго-небудзь’, ’частка вясла’ (ТСБМ). с. 32

Лопат₁ ’лапатанне, балбатня’ (ТСБМ, Яруш.), ’шум’ (стаўб., Жд. 2, Нар. словатв.; уздз., Жд. 3). с. 32

Лопат₂ ’дошчачка з дзірачкай, у якой трымаецца верхні канец млёна’ (свісл., Шатал.). с. 32

Лопатка, бяроз. ло́патка ’пахрустванне ў суставах нагі’ (Шатал.). Да лапата́ць₁ (гл.). с. 32

Лопаўка₁ ’каваль, шчаўкун — розныя віды жукоў з сям. Еlateridае’ (Касп.). Да лопаць₁ (гл.). с. 32

Лопаўка₂ ’нераўнамерна адцягнутае ў час кляпання карабатае месца на лязе касы’ (Мядзв., Жд. 1, Касп.; полац., Янк. 2; мін.-маладз., Шчарб.; докш., Янк. Мат.; полац., Нар. лекс.; рас., Шатал.). с. 32

Лопацень₁, ло́поцень, ло́пыцінь, ло́пацінь, ло́потэнь ’балбатун’, ’чалавек, які меле глупства, без сэнсу крычыць’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., ТС; КЭС, лаг.; лаг., Жд. 3; жлоб. Нар. словатв.; паўд.-пін., Нар. лекс., віл., смарг., Сл. ПЭБ). Да лапата́ць₁ (гл.). Сюды ж і лоеў. лопацень ’водаўдарная дошчачка на вобадзе кола ў вадзяным млыне’ (ЛАПП) — паводле шуму вады; па форме — да лопацень₄ (гл.). с. 32

Лопацень₂, ло́поцень ’выгібы на лязе касы пры нераўнамерным кляпанні’ (слуц., Нар. словатв.; лун., Мат. ЛАБНГ; ТС); лопатні ’тс’ (Жд. 1; карэліц., нясв., пін., стол., лельч., Мат. ЛАБНГ). с. 32

Лопацень₃, ло́потень ’частка жорнаў’ (кобр., Выг.; КЭС, лаг.), ’верхняя перакладзіна ў жорнах’ (Касп.; віл., Сл. ПЗБ), ло́патня ’дошчачка (у жорнах), у якую ўстаўляецца млён’ (Касп.). Да лопат₂ (гл.). с. 33

Лопацень₄, ло́поцень, лопацінь, лопыцінь, ло́патынь ’вялікі, круглы, падобны да лапаты свярдзёлак; якім карыстаюцца ў млыне, выкручваюць дзіркі ў калодцы кола, робяць борці і да таго пад.’ (Бяльк., Касп., Жд. 1, Мядзв., Маш., Нас., Жд. 1, Сіг., ТС; КЭС, лаг.), ’лопасць у турбіне’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 33

Лопаць₁, лопаті ’трэснуць, рвацца, разрывацца’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Касп.), ’моцна стукаць’ (Бяльк.; беласт., варон., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), ’біць крыламі’ (Шат.), лопацца ’трэскацца’, ’крычаць на ўсё горла пры лаянцы’ (КЭС, лаг.; рагач., жлоб., Мат. Гом.; ТСБМ, ТС, Шат.), лопнуць, лопнуті ’трэснуць, пэнкнуць, парвацца, прапасці, знікнуць’, (перан.) ’здохнуць, памерці’ (ТС, Шат., Сл. ПЗБ, сувалк., КЭС), стаўб. ’адлегчы, паменшаць (пра мароз)’ (Жд. 2), лоп! ’пра лопанне’ (мсцісл., Нар. лекс.; ТСБМ). с. 33

Лопаць₂ ’жэрці, прагна есці’, ’хлябтаць’ (Нас., Бяльк.). с. 33

Лопка ’лёгка, зручна’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 33

Лопух ’шыракалістая трава ўвогуле’ (Нас.), ’лопух павуціністы Аrctium L. tomentosum Міll.’ (ТСБМ, Кіс., чэрв., Сл. ПЗБ), лапу́х ’тс’ (гродз., Кіс.; ТС), лопух ’лопух Lарра major Gaerh, або Аrctium majus Sch.’ (Шат.); ’падбел звычайны, Тussilagо farfarа L.’ (Нас.; смал., Кіс.), ’чартапалох, Саrduus L.’ (слуц., Лекс. і грам.), ’чаравічак сапраўдны, Сурripedus саlceolus L.’ (Бейл.), ’лотаць, Саlthа раlustris L.’ (Касп., Маш., Бейл., віл., бярэз., шчуч., докш., маст., барыс., чэрв., Сл. ПЗБ), ’падалешнік еўрапейскі, Asarum еuropeum L.’ (Бейл.), ’гарлачык белы, Nymfеа аlbа L.’ (маг., смал., Кіс.), ’гарлачык чыста-белы, Nymfеа саndidа Рresl.’ (усх.-пал., Бейл.), ’гарлачык жоўты, Nuphar (L) luteum Sm.’ (смал., Кіс.; Бейл., Бяльк.). с. 33

Лопухі ’нераўнамерна адцягнутае ў час кляпання вастрыё касы’ (лун., Мат. ЛАБНГ). Да лопух (гл.). с. 34

Лопухень ’лопацень (на касе)’ (ТС). с. 34

Лопуцень ’лопух павуціністы, Аrctium (L.) tomentosum Міll.’ (брэсц., Кіс.). с. 34

Лопян ’лопух павуціністы, Аrctium (L.) tomentosum Міll.’ (брэсц., Кіс.). с. 34

Лоск₁ ’бляск’, ’лак, глянец’ (Нас.), ’тс’, ’бездакорны выгляд’ (лельч., Нар. лекс.). с. 34

Лоск₂ ’рад’, лоскам ляжаць ’упокат’ (Нас., Ян.; слуц., БНТ, Лег., 460), лоскым ’тс’ (Бяльк.). с. 34

Лоскат₁ ’ласкатанне, казытанне’, ’сверб’ (Гарэц., Федар. 1, Нас., Бяльк., Ян., ТС). с. 34

Лоскат₂ ’пошчак’ (Гарэц.), ’моцная, апрыклая балбатня’ (Нас.), с. 35

Лостачка ў выразе лостачкай ляжаць ’панікнуць, завянуць’ (докш., Сл. ПЗБ). с. 35

Лось₁ ’буйная дзікая жывёліна з лапатападобнымі рагамі, Аlces аlces’ (ТСБМ, Бес., Сцяшк., Яруш., ТС, Сл. ПЗБ), лусь, лэсь (Дразд.). с. 35

Лось₂ ’грыб пеўнік стракаты, Sarcodon іmbricatus (Fr.) Каrst.’ (Серж. Грам.; маладз., Янк. Мат.; уздз., Нар. словатв.; ТС; віл., Сл. ПЗБ). Да лось₁. с. 35

Лот₁ — адзінка вагі 12 г (ТСБМ), 16 г (Бес., Бяльк., Яруш., Мат. Гом.). с. 35

Лот₂ ’жолаб, па якім вада прыводзіцца да кола ў млыне’ (лунін., ЛАПП). с. 35

Лота ’лотаць балотная, Саlthа раlustris L.’ (гом., Кіс., Інстр. 2). Да лотаць (гл.). с. 35

Лотак ’жолаб для спуску вады’ (касцюк., КЭС). Да латак (гл.). с. 35

Лотар ’гультай’ (паст., Сл. ПЗБ). Да лотр (гл.). с. 36

Лотаўка ’балбатуха, лапатуха’ (Касп.). с. 36

Лотаць, лотась, ло́тоць, лотац, лотать, лоташнік ’лотаць балотная, Саlthа раlustris L.’ (мін., маг., Кіс.; Сцяшк., Бяльк., Бейл., Шат., Мікуц., Сл. ПЗБ, ТС), а таксама лотаце́нё, ло́точнік, ло́тошнік, локо́тнік, лота́тя ’гарлачык жоўты, Nuphar luteum (L.) Sm.’, ’гарлачык чыста-белы, Numphaеа саndidа Рresl.’, ’падалешнік еўрапейскі, Аsarum еuropeum L.’ (Бейл.). с. 36

Лотачка ’лодачка’ (гом., Рам. 1), лотачнік, лоташнік ’вопытны плытагон, які праводзіў плыты праз небяспечныя месцы: мелі, парогі і інш.’ (глус., бярэз., Нар. лекс.). с. 36

Лотва ’чарада, плойма (дзяцей)’ (Касп.), с. 36

Лотр ’лайдак, гультай’, ’круцель, п`яніца, ашуканец, марнатравец’ (Нас., Яруш., ТСБМ; гом., Мат. Гом.), лотра, л(уо)тра ’гуляка, гультай, лодар, п`яніца’ (Гарэц., Мал., Бяльк., ТСБМ). с. 36

Лоў ’паляванне ’ (Гарэц., Др.-Падб., Сл. ПЗБ і інш.). Гл. ловы. с. 37

Лоўж, лоўш. ’галлё, скінутае ў кучу’, ’куча галля’ (Бяльк., Некр., Шат., Янк. 2, ТСБМ; Сл. ПЗБ; староб., Мат. 1-й дыял. канф.; кліч., Маладосць, 6, 1975), ц.-палес. ловж, лёўж, ливж, лимж, ломж, ломж, лож, лемж ’тс’ (ЛАПП, Бел.-укр. ізал.), лоўж ’куча ўвогуле’ (Янк. 2; ст.-дар., Нар. сл.), ’куча бруднай бялізны’, ’вялікая колькасць чаго-небудзь’, ’рэчы, складзеныя ў пэўным парадку’, ’рыззё’ (Сл. ПЗБ), віц. лоўжа ’курган’ (Яшк.). с. 37

Лоўкі ’спрытны, умелы, добры, якасны’ (ТСБМ, ТС, Сл. ПЗБ), ’зручны, ёмкі, выгодны’ (Яруш., Выг.), ’прыгожы’ (маз., лун., пін., Сл. Брэс., 3 нар. сл.), ловак ’спрытны (чалавек)’, ’зручны (пра рэч)’ (Шат.), лоўчы ’здатны, спрытны’ (ТС), лоўка ’добра (аб здароўі)’ (Ян.), ’зручна, умела, удала’ (Сл. ПЗБ), ’спрытна, прыгожа’ (Бяльк., Касп., Шат.), лаўчэй ’лепш, зручней, прыдатней’ (Юрч., Шат., Мат. Янк.; нясв., Жд. 2). с. 37

Лоўма ’гультай, лежань’ (ТС). с. 37

Лох ’дзікая масліна, расліна Еlaeagnus L.’ (ТСБМ, Кіс.). с. 37

Лох-лох! ’лапаценне халяў пры хадзьбе ў ботах’ (полац., Нар. лекс.). с. 37

Лоханька ’гліняная міска’ (хойн., Мат. Гом.). Да лаха́н (гл.). с. 37

Лохмат ’абрэзак, акравак’, ’гніллё’, лахматок, лахматочак ’тс’ (Нас., Яруш.). с. 38

Лохнуць₁ ’прагнуць’ (стаўб., Сл. бел. нар. фраз.; Жд. 2). с. 38

*Лохнуць₂, лохнути ’сумаваць, трывожыцца’ (Бес.), с. 38

Лоц ’костка пры гульні ў бабкі, якая ўпала на зямлю выпуклым бокам’ (гродз., Нар. словатв.). с. 38

Лоцман ’чалавек, які адказвае за стан усіх плытоў’ (гродз., Нар. сл.), ’асоба, якая праводзіць судны па фарватары’ (ТСБМ). с. 38

Лоша ’ласіца, самка лася’, ’поўная жанчына’ (Сержп. Грам.; ТС; хойн., Мат. Гом.; Карловіч), лошу́к, лошачок ’малады лось’, лошэня́ ’ласяня’ (ТС). с. 38

Лошадзь ’конь’ (зэльв., астрав., Сл. ПЗБ; Яруш.; Федар. 6) у песні: ...запрагай кучар, лошадзі, гайда да ладыкі...) с. 38

Лошка, ло́шко ’ложак’ (Жд. 1, Сл. ПЗБ, В. В., Кл.; карэл., Янк. Мат.). Да ложка₁. с. 39

Луб₁ ’валакністая частка кары дрэў’, ’палоска кары ліпы, вяза’, ’кош, каробка’, лубі́на ’тоўстая кара з ліпы’, луб`е, лубі́на старая — са знявагай аб старых людзях (ТСБМ, ТС, Бес., Бяльк., Касп., Шат., Яруш.; КЭС, лаг.). с. 39

Луб₂ ’драўляная абечайка вакол каменя ў жорнах ці млыне’ (Кліх, Тарн.), с. 39

Луб₃ ’задняя частка бота’ (брэсц., Тарн.). с. 39

Луб₄ ’накрыўка для чоўна’ (гродз., Нар. сл.). Да луб₁ (гл.). с. 39

Луба́к ’стары, худы конь’ (Юрч.), лубі́на ’тс’ (ветк., Мат. Гом.). Да луб₁ (гл.). с. 39

Лу́бачка ’грэбень запалак’ (міёр., Хрэст. дыял.; Сл. ПЗБ). Да луб₁, лу́бка (гл.). с. 39

Лубе́ц ’залубянелая аўчына’ (Нар. Гом.). Да луб₁ (гл.). с. 39

Лубе́ць ’цвярдзець’ (Юрч. Вытв.). с. 39

Лу́бін, лу́бын, лу́гын ’расліна з сямейства гарохавых, Lupinus L.’ (ТСБМ, Бяльк., Шат., Сцяшк., Сл. ПЗБ; гом., гродз., Кіс., Сл. Брэс.). с. 39

Лу́бка, смарг. лу́бачка ’кош, карзіна’, ’сявенька (з кары)’, ’плецены саламяны кораб для мукі’, ’дзежка для трымання мукі пад рукой’, ’бочачка’, ’салянка з ліповай кары’, ’кошык, сплецены з саломы і лазы’ (Нас., Яруш., Мікуц., Касп., Мат. Гом., Шат., П. С., Гарэц., Юрч., Янк. БП., Ян., Мат. Маг., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.; паўд.-усх., КЭС; мядз., Нар. словатв., Жыв. сл.; барыс., Шн. 2; докш., маладз., Янк. Мат., Мат. АС; рагач., 3 нар. сл.), ’вулей у лесе’ (добр., рэч., Мат. Гом.), ’калыска’ (Сл. Брэс.; карэліц., Сл. ПЗБ); лу́бка і лу́пка ’раёўня’ (Сл. ПЗБ, слаўг., Нар. сл.), бялын. лупок ’лубок, што ставіцца на дрэве для лоўлі раёў’ (Мат. Маг.), лу́бка-мядоўка ’ліповая бочачка для мёду’ (рагач., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ), лубок ’тс’ (карм., добруш., Мат. Гом.). с. 39

Лубкі ’тонкія дошчачкі, якія накладаюцца на месца пералому касцей’ (ТСБМ), лубок ’тс’ (ветк., Мат. Гом.); лубкі́ ’вокладкі кнігі’ (хойн., мат. Гом.), а таксама лубок ’ліповая дошка, на якой даўней гравіравалася карціна для друкавання’ (ТСБМ). с. 40

Лубня ’сасуд з лубу і мера для мёду’ (Гарб.). Да луб₁ (гл.). с. 40

Лу́бнячка ’выязныя сані’ (ігн., Сл. ПЗБ), с. 40

Лубок ’лубянка’, ’абечак’, ’луб’ (ТСБМ, ТС, Касп.). Да луб₁. Гл. таксама лубкі. Сюды ж маст. лубок ’сабачая будка’ (Сцяшк. Сл.). с. 40

Лубуя́тнік ’ліпавыя палкі, з якіх абадрана кара’ (Бяльк.). с. 40

Лубя́к ’нявырабленая скура’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). Да луб₁ (гл.). с. 40

Лубяне́ць ’станавіцца цвёрдым, нягнуткім, падобным на луб’ (ТСБМ), лубя́ніць (аб яйку) выдаваць глухі гук, будучы цвёрдым’ (Шат.; Васілеўскі, БЛ, 10, 17). с. 40

Лубя́нка ’зроблены з лубу ці бяросты кораб для захоўвання чаго-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ; палес., 3 нар. сл.), ’кош памерам у 5—6 гарцаў’ (Шат.), ’вялікая бочка для зерня’ (Ян.), ’калыска, сплеценая з лыка, каранёў хвоі’ (Шат.; шчуч., 3 нар. сл.; рагач., лях., Сл. ПЗБ), ’абечак’, ’прыстасаванне для зімняй лоўлі ракаў’ (ТС). с. 40

Луг₁, лужок ’сенажаць, пераважна заліўная, пакрытая шматгадовай травой’, ’забалочанае месца, парослае хмызняком і дрэвамі, поплаў’ (Нас., Яруш., ТСБМ, Зеньк., Бес., Бяльк., Клім., Сцяшк., Касп., ТС, лях., Янк. Мат.), ’балоцістая сенажаць’ (Сл. ПЗБ), луог ’лагчына’ (Сержп., Грам.); ’сухадольны лог’ (мазыр., пух., слаўг., шчуч., Яшк.), ’лес, лісцёвы лес на абалоні’, ’лес на нізкім месцы, парослы травой’ (Зеньк., Шн., Бяс.; жытк., Талстой), ’алешнік у нізіне’ (Сержп. Грам.), лужок ’некалькі дрэўцаў у лагчыне сярод поля’ (Прышч., дыс.), лужэйка ’поплаў, лужок’ (калінк., Сл. ПЗБ). с. 41

Луг₂ ’нізкае месца, лужа з вадой’, ’невялікі вадаём у полі ці ў лесе, які часам перасыхае ўлетку’ (Федар. 1, Федар. 2, Яшк., ТС, Сл. ПЗБ), лужок ’азярцо сярод лугу, натуральны вадаём’, ’невялікая балаціна, дзе не высыхае вада’ (ТСБМ, Сл. Брэс., Сл. ПЗБ; слуц., КЭС; Бір. дыс.). с. 42

Луг₃, малар. луз ’шчолак з попелу, залітага варам’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Сержп. Грам., Бір. дыс., Клім., Сцяшк., Уладз., Бяльк., Шат., Касп., ТС; зэльв., Сцяц. Словаўтв.; лях., Янк. Мат.; Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.; КЭС, лаг.). с. 42

Лугава́тка ’прадаўгаваты вузкі сухадольны луг’ (Юрч.) с. 42

Лугава́ць ’адбельваць пражу’ (Інстр. 2), ’адбельваць на лузе’ (Сцяшк. Сл.), луговаць ’выбельваць лугам’ (ТС), лугова́ты ’парыць палатно ці пражу ў шчолаку’ (Уладз., Сл. Брэс.). с. 42

Лугаві́к ’грыб апенька’ (навагр., Сцяшк.), ’апенька лугавая, Маrasmius оreades Fr.’ с. 43

Лугаві́на ’невялікі луг, палоска лугу сярод ніў’, ’сенажаць’ (полац., Нар. лекс.; слаўг., Яшк.), гарад. луговіна ’тс’ (Сл. ПЗБ). Да луг₁ (гл.). с. 43

Лугаві́шча ’логава свіней, ямка, якую нагарнулі куры’ (паст., Сл. ПЗБ). Да лагаві́шча, логава (гл.). с. 43

Лугавы ’дух-гаспадар у полі’ (Інстр. 2). с. 43

Луга́ць ’браць на повад’ (мазыр., 3 нар. сл.). Да лыга́ць (гл.). с. 43

Лугну́ць ’выпіць залпам’ (ТС). с. 43

Луговіца₁ ’вада на сенажаці’ (Федар., Дад.). Да луг₂ (гл.). с. 43

Луговіца₂ ’пара касьбы’ (стаўб., 3 нар. сл.). Да луг₁ (гл.). с. 43

*Лугоўе, лугоўя ’ямка, выкапаная курыцай на зямлі’, ’месца, дзе качаўся конь’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 43

Лугоўка ’луг для адбельвання бялізны’ (добр., карм., Мат. Гом.). Да луг₃ (гл.). с. 43

Лу́да ’луджэнне’, ’сплаў волава са свінцом, які ўжываецца для пакрыцця металічных вырабаў’ (ТСБМ), лу́дка ’палуда’, лудзі́ць ’пакрываць палудай’ (брасл., Сл. ПЗБ); луджаная (луджоная) глотка ’крыкун’ (Юрч. Фраз. 2). с. 43

*Лудан, ст.-бел. луданъ ’гатунак шаўковай тканіны’ (1710 г.) с. 44

Лу́дзіць₁ ’кпіць, жартаваць, смяяцца’ (віл., Нас.), ’маніць’ (мядз., Нар. словатв.), ’марнатравіць час’ (Шат.), ’трызніць’ (Касп.), мін. ’сварыцца’ (Сл. ПЗБ). с. 44

Лудзіць₂ ’выводзіць (птушанят)’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 45

Лудня ́ ’марнатраўства часу’ (Шат.). Да лу́дзіць₁ (гл.). с. 45

Лу́жа, лу́жана, лу́жына ’месца на дарозе, дзе ўтварылася яма, запоўненая вадой’, ’калюга, якая застаецца пасля дажджу’ (ТСБМ, Мядзв., Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк., Яруш., Сл. ПЗБ; слуц., слонім., КЭС), слаўг. лужа́віна, лужа́іна, лужаі́вінка, лужае́віна, лужча́віна, лёзн. лу́жынка ’лужына вады’ (Яшк.), а таксама лу́жа ’дрыгва, вялікае махавое балота’ (капыл., рэч., слаўг., Яшк.), ’стаячае возера’ (рэч., слаўг., Яшк.), ’заліў ракі’ (паўд.-усх., КЭС). с. 45

Лужа́віна ’лугавіна, невялікая палоска лугу’ (ТС). с. 46

Лужджы́ць ’церці лён, аддзяляючы валакно ад кастрыцы’ (воран., Сл. ПЗБ) с. 46

Лужка́віна ’нізіна ў лесе’ (ТС). с. 46

Лу́жна ’невялікі ўчастак поля, які зарос травою’ (Выг.). Да луг₁. с. 46

*Лу́жны, лу́жный ’не з калодзежа (пра ваду)’ (Юрч. Вытв.). Да луг₂. с. 46

Лужча́віна ’сенажатная лугавіна’ (стол., Яшк.) с. 46

Лужы́шча₁ ’поле, дзе раней было балота’ (навагр., Жыв. сл.). Да лу́жа (гл.). с. 46

Лу́жышча₂ ’поле на месцы ўзаранага лугу’ (Прышч. дыс.). Да луг₁ (гл.). с. 46

Лу́жыцца ’лупіцца, аблуплівацца’, ’адвальвацца’ (пух., Жыв. сл.; раг., чэрв., Сл. ПЗБ), лу́жыць ’лушчыць’ (браг., Мат. Гом.), лужы́ць ’тс’ (капыл., ганц., Сл. ПЗБ). с. 46

Лужэчак ’невялікая ўпадзіна, яміна’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 46

Лу́за ’адтуліна на краі більярднага стала з сеткай, у якую падае шар’ (ТСБМ). с. 46

Луза́н ’спелы арэх, які сам вывальваецца з гранкі’ (ТСБМ, ТС), лузане́ц ’тс’ (Маш.; бялын., Янк. Мат.; ветк., Мат. Гом.), лу́занік ’тс’ (ТС), луза́нчык ’тс’ (Янк. 3). Да луза́ць (гл.). с. 46

Лу́заць ’гаварыць’ (маладз., Янк. Мат.), ’назаляць словамі, набрыдаць’ (КЭС, лаг.), с. 47

Луза́ць ’біць, караць’ (Янк. 1, Мат. Гом.), лузану́ць ’секануць’ (жлоб., Мат. Гом.), ’сцебануць’, ’пайсці (пра дождж)’ (Ян.), лузану́цца, лу́знуцца ’моцна стукнуцца, ударыцца’, лу́знуць ’стукнуць’ (клец., Жыв. сл.; ТС). с. 47

Лузга ́ ’шалупінне, вотруб`е, луска’, лузґа ’кастрыца льну’ (Нас., Дразд., Гарэц., Грыг., Бяльк., ТСБМ, Выг. дыс.; беласт., Сл. ПЗБ). с. 48

Лузга́н₁, лузгане́ц, лузга́нік, лузга́нчык ’вялікі спелы арэх, які сам выпадае са шкарлупіны’ (Нас., Дразд., Гарэц.; мсцісл., Мат. Маг.), лузганнё ’ачышчаныя, поўныя арэхі’ (Нас.). Да лузга́ць (гл.). Гл. таксама луза́н і луза́ць. с. 48

Лузга́н₂ ’дзіцё з поўным і чыстым тварам’ (Нас.), лузка́н ’тоўсты чалавек’ (Бяльк.), лузканнё ’здаровыя дзеці’ (Юрч. Вытв.) с. 48

Лу́зга́ць, лузка́ць ’лузаць (насенне, арэхі)’, ’лушчыць’ (Нас., Бяльк., Гарэц., Дразд., ТСБМ, ТС; шкл., Мат. Маг.), лу́зга́цца ’лёгка адставаць ад кароны’ (Гарэц.). с. 48

Лу́зік ’галіна’ (слаўг., Мат. Маг.). с. 48

Лу́зка (памянш.) ’лаза’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 48

Лузонік ’арэх, які сам вывальваецца з шапачкі’ (Янк. 1). Да луза́н, лузга́н (гл.). с. 48

Лук, лучок ’ручная зброя ў выглядзе гібкай дугі, сцягнутай цецівой, для пуску стрэл’ (ТСБМ, Бес., Шат., Яруш., Сл. ПЗБ), ’абруч у кашы, калысцы, у рыбалоўных снасцях’ (навагр., Жыв. сл.; Сл. ПЗБ), ’ручка касы’ (баранав., уздз., полац., карм., бых., краснап., чач., ц.-палес., б.-каш., ДАБМ, 831; Янк. 1, Юрч., Бір. дыс., Сцяшк., Тарн., ТС; слуц., Нар. словатв.; петрык., Шатал.; ц.-палес., ЛАПП), жытк., стол. лычок ’тс’ (там жа), ’сагнуты дугападобны сук ці тонкі ствол’, ’драўляны каблук у рэзгінах’, ’дугападобная частка драўлянай бараны’ (Сл. ПЗБ, Сл. Брэс.), лука́ ’тс’ (ТС). с. 48

Лук₂ ’цыбуля, Аllium сера L.’ (брасл., Сл. ПЗБ), с. 49

Лу́ка ’гульня накшталт карагоду’ (паўд.-усх., Растарг.). с. 49

Лука́, лукаві́на ’выгіб ракі ці возера і луг каля іх ў форме дугі’, ’мыс, які абгінаецца возерам ці ракой’ (ТСБМ, Нас., Рам. 8, Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Прышч. дыс.; Крыч., Яшк.; мін., паўд.-усх., КЭС), зах.-палес. лу́кы (Бес.), нясв. лу́кавіна ’тс’ (Яшк.); паст., слаўг., стаўб. лучкі, лучкі ’лука’ (Яшк.), лу́чка ’лужок, сенажаць’ (Мікуц.; лёзн., Яшк.), ’паўвыспа, зробленая загібам ракі’ (Бяльк.), ’тарфяная яма, запоўненая вадой’ (касц., Мат. Маг.). с. 49

Лу́каватка ’ручка касы’ (Сцяшк.). с. 49

Лука́вец ’ліслівец, хітрун’ (ТС), лука́ву ’ліслівы, хітры’ (ТС), лука́вы ’д`ябал’ (Нас.), смарг., шчуч., чэрв. лукава́ты ’звілісты’ (Сл. ПЗБ), с. 50

Лу́кавіна ’цыбуліна’ (Нас.). Да лук₂. с. 50

Лу́карава ’звіліста’ (Дразд., Гарэц.), с. 50

Лу́катачак у выразе: у лу́катачку ’скруціўшыся (пра змяю)’ (віл., Сл. ПЗБ), лу́катка ’лукавіна’ (чэрв., Сл. ПЗБ), ’зігзаг’ (Шат.; КЭС, лаг.), ’няроўнасць’ і лу́каткай ’няроўна, зігзагамі’ (гродз., Сцяшк. Сл.), ісці (адрэзаць) у лу́каткі ’крыва, віляючы з боку ў бок’ (лях., Янк. Мат.). с. 50

Лукошка ’кош, лубянка’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’міса’ (Анік., Грыг.). с. 51

Лукшт ’белы і жоўты гарлачык, Nuphar Smith і Nymphаеа аlbа L.’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 51

Лу́кшты ’высеўкі’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 51

Лукшчы́ць ’лушчыць (боб, гарох)’ (астр., Сл. ПЗБ). с. 51

Лу́мбы ’сцяблы’, ’адросткі пёраў у час лінькі птушак’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 51

Лу́міна ’невялікая пожня, залітая вадой’, ’сажалка’ (полац., Нар. лекс.), ’нізіна’, ’яма, паглыбленне на дне рэчкі, возера’ (брасл., Сл. ПЗБ), ’лужына, упадзіна, яма’, ’нізіна з адным відам расліннасці’ (Касп.), лу́мка ’паглыбленне ў зямлі’, ’палонка’ (чашн., Касп.; шум., Сл. ПЗБ). с. 51

Луміць ’цягнуць, красці’ (Янк. БП). с. 51

Луна ́₁ ’зарава’ (Бес.), у выразе: хадзіць па луне ’быць лунацікам’ (віл., Сл. ПЗБ), луна́ ’рэха’ (Растарг.), ’маладзік’ (добруш., Бел. хр. дыял.). с. 51

Луна́₂ ’ленасць, гультайства, нерухавасць’ (КЭС, лаг.). Да лунь₃ ’гультай’ (гл.). с. 52

Луна ́₃ ’невялікая хмарка’ (гродз., бяроз., Сл. ПЗБ), ваўк. лунёк ’хмарка’ (там жа). с. 52

Луна ́₄ ’незарослае вадзяное месца ў балоце, якое адсвечваецца’ (зах.-бел., Яшк.). с. 52

Луна₅ ’няшчасце, бедства’ (Шат.). с. 52

Луна́вы ’блізарукі’ (браг., Мат. Гом.) с. 53

Луна́цік ’хворы на лунацізм’ (ТСБМ, Сцяшк., Сл. ПЗБ). с. 53

Луна́ць₁ ’плаўна лётаць, рухацца ў паветры’, ’развявацца ў паветры’, ’плысці, раздавацца (пра песні, музыку)’, ’быць у стане далёкіх ад рэчаіснасці пачуццяў’ (ТСБМ). с. 53

Луна́ць₂ ’павольна хадзіць’ (валож., Жд. 1). Да лунь₃ (гл.). с. 53

Луне́ц ’лунацік’ (ваўкав., Сл. ПЗБ). Да луна́₁ (гл.). с. 53

Луні ́ ’багністая мясціна’ (брасл., Сл. ПЗБ), с. 53

Луні́ца ’пасіўны, прыгнечаны’ (віл., Сл. ПЗБ). Да лунь₃ (гл.). с. 53

Лу́нка₁, лу́нька ’ямка, невялікае паглыбленне’ (ТСБМ; лёзн., Яшк.), ’вада пасля дажджу на дарозе, лужына’ (там жа), ’палонка’ (Гарэц., Нас., Дразд., Др.-Падб., Нік. Оч.; брасл., докш., Сл. ПЗБ; віц., Маш.; лёзн., Касп.). с. 53

Лу́нка₂ ’драўляная каробка для вымярэння збожжа ≈1 пуда’ (гродз., Нар. сл.). с. 53

*Лу́нкі, палес. лу́нкы ’прыстасаванне з прутоў, якое служыць для замацавання вашчыны ў вуллі-стаяку’ (Анох.). с. 53

Лу́ннік ’расліна Lunarіа redivevа L.’ (ТСБМ, Кіс.; БелСЭ, 6). с. 53

Лу́ння ’кішкі, страўнік’ (паўн.-усх., КЭС). Да шлу́нне ’вантробы, унутранасці, кішкі’ (Мат. Маг., Ян., Растарг.). с. 54

Луно ’бяльмо на воку’ (слон., Арх. Бяльк.; івац., Нар. сл.). Да лунь₂. с. 54

Лу́нуць, лу́наць ’раптоўна згінуць, прапасці’ (Мядзв., Яруш., Янк. 2, Мат. Гом., Нас., ТС, Сл. ПЗБ; мсцісл., 3 нар. сл.), ’паступова згасаць і памерці’ (Касп.; слуц., БНТ, Лег. і пад.), ’памерці, здохнуць’ (івац., Нар. сл.), луну́ць ’знікнуць’ (Сцяшк. Сл.). с. 54

Луну́ць ’лінуць’ (мазыр., Нар. Гом.). с. 54

Лунь₁ ’мышалоў, Сіrcus Lacéр., драпежная птушка з сямейства ястрабіных з шаравата-белым апярэннем у дарослых самцоў’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 54

Лунь₂ ’хмара’ (віл., Сл. ПЗБ). Да луна́₃ (гл.). с. 54

Лунь₃ ’маўклівы, скаваны ў рухах чалавек’ (міёр., 3 нар. сл.), ’марудлівы, пасіўны’ (паст., віл., глыб., брасл., Сл. ПЗБ), ’стары чалавек, жывёліна без энергіі’ (паст., глыб., Нар. лекс.), ’разумова недаразвіты, здурнелы, разгублены’ (глыб., брасл., паст., гарад., Нар. лекс.; глыб., в.-дзв., паст., Сл. ПЗБ), ’здань, прывід’ (чэрв., Сл. ПЗБ; віл., Нар. лекс.); лунь, луніца ’самотны’ (глыб., віл., Нар. лекс.); паст., брасл. аблуне́ць ’стаць зацюканым, прыгнечаным’; паст., віл., глыб., гродз. лунява́ты ’дурнаваты’ (Нар. лекс., Сл. ПЗБ); в.-дзв., брасл., лаг. лунь ’той, хто ходзіць без справы’, ’гультай, маруда’ (КЭС, лаг.). Да луна́₁ (гл.). с. 54

Лунь₄ ’глыбокае, небяспечнае месца на балоце’ (гродз., Яшк.). Да луні (гл.). с. 55

Луны ́ ’бляск, глянец, мігаценне’ (в.-дзв., Нар. сл.). Да луна́₁ (гл.). с. 55

Луп!₁ — гукаперайманне для трэскання, лопання сухой скуры (Кліх), ’хваць!’ (Нас.), луп вачыма ’сорамна’ (Нас.; мсцісл., Нар. лекс.). с. 55

Луп₂ ’рабунак, грабеж’ (Гарб.), ’вялікі хабар’ (Нас.). с. 55

Лу́па₁ ’губа чалавека, жывёлы’ (маладз., Янк. Мат.; Мікуц., Сцяц., Сл. ПЗБ; сувалк., Карт. Атл. Беласточчыны), с. 55

Лу́па₂, лу́пы ’губа, губавыя грыбы, Роlyporасеае’ (паст., Жыв. сл.). Да лу́па₁. с. 55

*Лу́па₃, лу́пы ’вочы’, лупачы́ ’тс’ (Юрч. Вытв.), с. 56

Лу́па₄ ’яечня, непадкалочаная мукой’ (круп., Сл. ПЗБ) с. 56

Лу́па₅ ’павелічальнае дваякавыгнутае шкло ў аправе’ (ТСБМ). с. 56

Лупа ́ ’адходы пры ачыстцы зерня і інш. збожжавых’ (Мат. Гом.; лун., ЛАПП), ’астаткі пасля прасейвання мукі’ (Ян.; ганц., Сл. ПЗБ), ’лупіны, шалупіны, высеўкі, вотруб`е’ (ТС). с. 56

Лупаві́ны ’лупіны ад бульбы’ (Сцяц., Сцяшк.), лупаві́на ’тс’, ’шалупайка ад яйка’ (баранав., Сл. ПЗБ), с. 56

Лупавокі ’лупаты’, ’які часта лыпае павекамі’ (Нас. Доп.), лупавокій, луповокі ’вірлавокі’ (Мат. Маг., ТС), лупавокенькій ’тс’ (мсцісл., Нар. словатв.), смал. луповокай ’тс’. с. 57

Лупаі́, лупаі́ны ’абчысткі ад бульбы’ (Янк. 1, ТС), лупа́йка, лупа́йкі, лупа́ўкі, лупэйка ’тс’, ’стручок, лупіна’, ’лупіны ад яек’, ’вонкавы каляплоднік арэха’ (Вешт., Клім., Мат. Гом., Сл. Брэс., Мат. Маг., ТС, Сцяшк. Сл.; лун., лельч., ЛАПП). с. 57

Лупа́к ’грымак, кухталь’ (ТС). Да лупі́ць₁ ’лупцаваць’. с. 57

Лупакі ́ (іран.) ’вочы’ (Сцяшк.). Да лу́па₃ (гл.). с. 57

Лу́пала, лу́пало ’маргун’ (ТС). с. 57

Лупані́на ’вельмі хуткі і лёгкі даход, асабліва хабар’ (Нас.). Да лупі́ць₁ (гл.). с. 57

Лупану́ць ’рвануць, пацягнуць’ (ТС), ’моцна ўдарыць’ (віл., Сл. ПЗБ), лупяну́ць ’тс’ (Нас., ТСБМ), лупену́ць ’тс’, ’раздзерці’, ’падраць’, ’наесціся’ (ТС), лупляну́ць ’выцяць’ (Юрч. Вытв.), лупяну́цца ’упасці, пабіцца’ (Нас.). Да лупі́ць₁ (гл.). с. 57

Лупаны ́ ’камякі, бульбяная каша’, лупуны́ ’ляпёшкі з мукі і варанай тоўчанай бульбы’ (Бяльк.). Да лупі́ць₁ ’ачышчаць вараную бульбу ад лупінаў’. с. 57

Лупа́р ’белавочка, Аbramis sара’ (Іпуць, Днепр, Сож,— Дэмб. 1, Жук.). с. 57

Лупа́сіць ’біць, лупцаваць’, ’ісці (пра вялікі дождж)’ (Ян., Юрч. Вытв.), с. 57

*Лу́пацень, лу́потэнь ’лупцоўка’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 58

Лупаці́ць ’бегчы (вельмі хутка знікаць)’ (браг., Мат. Гом.). с. 58

Лу́паць₁, лу́паты, лу́патэ ’лыпаць, моргаць вачыма’ (маст., зах.-палес., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Касп., Нас., Растарг., Гарэц., ТСБМ), ’мігацець’ (Грыг.), с. 58

Лу́паць₂ ’трашчаць (аб высахшай скуры)’ (Кліх), лу́пацца ’лопацца, трэскацца (аб яечках пчол)’ (Анох.), с. 58

Лупе́ж ’рабунак, грабеж’ (Гарэц., Дразд.), лупе́жыць ’лупіць скуру, жорстка караць’, ’абдзіраць, браць хабар, вялікія працэнты’, лупе́жнік ’хабарнік, абірала’ (Нас.), смал. лупе́жить ’лупцаваць’, с. 58

Лупе́зца ’рабаўнік’ (Гарб.), с. 58

*Лупе́ішча, лупе́ішчэ ’маргун’, ’вірлавокі чалавек’ (ТС), лупе́й ’маргун’ (ТС). с. 58

Лупе́ка ’скуралуп, жывадзёр’, ’карыслівец, абдзірала’, ’які моцна карае’ (Гарэц., Нас.; мсцісл., 3 нар. сл.), с. 59

Лупе́нік ’масляк’ (лід., Сцяшк. Сл.), шчуч., баранав. лупе́нікі, іўеў. лупі́ннік ’тс’ (Сл. ПЗБ). Да лупі́ць₁ (гл.). с. 59

Лупе́нікі ’бульба ў мундзірах’ (ваўкав., Сцяшк. Сл.). Да лупі́ць₁ ’здзіраць скуру’ (гл.). с. 59

Лу́пень, зарабі́ць лу́пня ’быць адлупцаваным’ (жытк., Нар. словатв.), лу́пе́нь ’лупцоўка, калатня’, ’непамерная плата’, даць лу́пня, заробіць лу́пня ’атрымаць лупцоўку’ (ТС). с. 59

Лупе́ха — зняважлівае слова на кабету з тоўстымі вуснамі (КЭС, лаг.). с. 59

Лупе́ш ’перхаць’ (навагр., Жыв. сл.). Да лупе́ж (гл.). с. 59

Лупе́шыць ’лупцаваць’ (Ян.). Гл. лупа́сіць. с. 59

Лу́пік ’лазіна, з якой садрана кара’ (ТС). Да лупі́ць ’здзіраць кару’. с. 59

Лу́піна ’губа’ (докш., Янк. Мат.), ’тоўстая губа’ (міёр., Нар. словатв.). Да лу́па₁ (гл.). с. 59

Лупі́на ’вонкавая абалонка плода, семя’, ’шкарлупіна ад яйка’, ’высеўкі’ (ТСБМ, Бес., Сцяшк., Сл. ПЗБ), лупі́нка ’скура льнянога семя’ (Уладз.), лупі́ны ’бульбяныя ачысткі, адходы пасля ачысткі пладоў, семя, караняплодаў’ (ТСБМ, Бес., ТС, Вешт., Сцяшк.), лупі́нне ’шалупіны’ (ТСБМ). с. 59

Лу́піны ’драпіны’ (Гарэц.), лупі́ны ’тс’ (Дразд.). Да лупі́ць₁ ’драць’ (гл.). с. 59

Лупі́ць₁, лупі́ті, лупэ́тэ, лупы́ты ’знімаць лупіну, кару, лушчыць’, ’ачышчаць вараную бульбу’, ’абіраць’ (ТСБМ, Гарэц., Шпіл., Шат., Касп., Бяльк., Клім., Мат. Гом., Сцяшк., ТС, Выг., Вешт.), ’знімаць скуру з забітай жывёлы’ (Сл. ПЗБ), ’моцна біць, лупцаваць’ (ТСБМ, Жд. 1, Грыг., Бяльк., Нас., Растарг., Касп., Клім., Нар. Гом., Сл. ПЗБ), лупі́ць кожу (шкуру) ’сцябаць з лютасцю’ (Юрч. Фраз. 2), ’браць хабар, або вялікія працэнты’ (Нас.), ’хутка есці’, ’піць залпам’ (Нас.), ’моцна стукаць’, ’разрываць на часткі’, ’многа і прагна піць’, ’моцна ліць (пра дождж)’, ’забіраць апошняе’ (Сл. ПЗБ), ’драць’ (Яруш.), лупі́ць вочы ’пільна глядзець з шырока расплюшчанымі вачамі’ (ТСБМ, Нас.; Юрч. Фраз., 2), лупі́ць зубы ’скаліць зубы, смяяцца без прычыны’, ’гультаяваць’ (Ян.; паўн.-усх., КЭС; лельч., Нар. лекс.); лупі́цца ’лушчыцца’, ’абдзірацца’, ’аблазіць’ (ТСБМ, Анох., ТС), ’моцна крычаць’ (Шат.). с. 60

Лупі́ць₂ ’рваць (траву)’ (уздз., Жд. 1), ’касіць траву’ (светлаг., Мат. Гом.) с. 61

Лупічок ’грыб масляк’ (навагр., 3 нар. сл.). Да лупі́ць₁ (гл.). с. 61

Лу́пка ’лупцоўка’ (Юрч., Ян., Мат. Гом.; браг., Нар. словатв.; глус., Мат. Маг.), с. 61

Лу́пленіца ’лазіна, з якой садрана кара’ (ТС). с. 61

Луплёнкі ’аблупленая кара’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 61

Лупляке ́ ’маслякі’ (дзятл., Сл. ПЗБ), лупякі́, лупяке́ ’тс’ (лід., навагр., дзятл., там жа; навагр., Сцяшк.). Да лупі́ць₁. с. 61

Лу́плянцы ’бульба ў мундзірах’ (іван., Вешт.), луплёнікі ’ачышчаная вараная бульба’ (ТС). с. 61

Лупок ’ракавіна бяззубкі (Аnodontа mutabilis)’ (карэліц., Жыв. сл.). Да лупі́ць₁ ’аддзіраць’. с. 61

Лупоны ’суквецце сланечніку’ (карэліц., Сл. ПЗБ). Да лупі́ць₁. с. 61

Лупсе́й (зневаж.) ’губаты’, лу́псі ’губы’ (Сцяц.; ваўкав., Сцяшк. Сл.). с. 61

Лупцава́ць, лупцова́ць ’біць, хвастаць’, ’стукаць, удараць па чым-небудзь’ (ТСБМ, Гарэц., Растарг., Шат., Касп., Тс), ’сцёбаць пугай, дубцом’ (КЭС, лаг.), лупцова́цца ’біцца, тузацца’ (ТС). с. 61

Лу́пы₁ ’вусны’, ’вялікія непрыгожыя губы’ (Касп., Шат., Сцяшк., Жд.; віц., мін., шчуч., навагр., КЭС; полацк., Нар. лекс.), с. 62

Л у́пы́₂ мн. ’адходы пры шатраванні круп’ (стол., Выг. дыс.). Да лупа́ (гл.). с. 62

Лупы́цыр ’карузлік, карапуз’ (Бяльк.) с. 62

Лупэнда, лупэньдзя, лупэньдзік, лупьнда́, лупяндзя́ ’чалавек з вялікімі, тоўстымі губамі’ (міёр., 3 нар. сл.; Сцяц.). Да лупіць₁ (гл.). с. 62

*Лу́сіць, лу́сіть ’трашчаць’ (Растарг.) с. 62

Луска́, лузка́, лусга́, луцка́ ’слаістае покрыва чаго-небудзь’, ’луска рыб і гадаў’, ’перхаць, лускавіны на скуры жывёлы’, ’смецце ў збожжы’, ’высеўкі’, ’лупіна, вонкавая абалонка плода, стручка’, ’шалупайка ад яйка’, ’луска цыбулі’ (нас., Гарэц., Бес., Мядзв., Шат., Касп., Мат. Гом., Бяльк., Вешт., ТСБМ, ТС, Растарг., Янк. 1, Сл. ПЗБ; Д.-З., Пін.; барыс., Шн. 3; КЭС, лаг.). с. 62

Лускавіца ’смалёўка, ляскаўка, Silenе сucubalus Wib’. (брэсц., Кіс.), лускаўка ’тс’, ’Silenе іnflatа’ (Кіс., Бел. зельн.). Да лускаць₂ (гл.). с. 63

Лускаві́цінь ’мяшок, у якім адцэджваюць тварог’ (Бяльк.), с. 63

Лускане́ц ’спелы арэх’ (Юрч., карэліц., Сцяшк. Сл.). Да лузга́н, лузгане́ц (гл.). с. 63

Лу́скат ’трэск, лусканне’ (ТСБМ), с. 63

Лу́скаць₁, лу́скыць, луска́ць, лу́скатэ ’лушчыць, раскусваць, разгрызаць, есці з хрустам’ (ТСБМ, Растарг., Юрч.; віл., докш., кам., драг., Сл. ПЗБ). с. 63

Лу́скаць₂, лу́скыць, лу́скаць ’патрэскваць, ламаючы што-небудзь сухое’, ’хрусцець (аб пальцах)’, ’трэскаць, лопаць’ (ТСБМ; ваўк., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), (перан., іран.) ’забіваць, знішчаць’, ’піць, выпіваць’ (Юрч.), лу́снуць ’лопнуць, трэснуць’ (ТСБМ, Растарг., Сцяшк., ТС). с. 64

Лускерка ’рыба гусцяра, Вlісса bjoerknа L.’ (Зах. Дзвіна; віц., Нік. Очерки), с. 64

Луснец ’смалёўка, ляскаўка, Silenе сucubalus Wib.’ (віц., Кіс.; Бел. зельн.). с. 64

Лусок ’скура гадзюкі, ліновішча’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 64

Луст, лу́ста, лу́стка, лу́стачка, лу́стычка ’плоскі вялікі кавалак хлеба, сала і інш.’ (Нас., Чач., Мядзв., Гарэц., Яруш., Дразд., Шат., Бяльк., Растарг., Сцяшк., Клім., Вешт. дыс.; гродз., віц., Шн. 3; КЭС, лаг.; докш., Янк. Мат.; ТСБМ, ТС, Сл. ПЗБ), ’ежа, якую бралі з сабой у поле’ (Сл. ПЗБ), ’харч у дарогу’ (навагр., Жыв. сл.). с. 64

Лусь! — гук пры расколванні, ламанні чаго-небудзь (Нас., Растарг.; мсцісл., Нар. лекс.), паст. лоп! (Сл. ПЗБ), ’пра хруст яйка, пра біццё па галаве, па лбе (полац., Нар. лекс.). с. 65

Лу́ціць ’біць’ (Рамз.). Да лут₁ (гл.) ’дубец’. с. 65

Луцыпер ’старшы нячысцік’ (Рам. 8). Да люцы́пар (гл.). с. 65

Лут₁, луток ’маладая ліпа, сук з ліпы, парастак, лазовы дубец, з якіх можна зняць кару на лыкі’, лу́цік, лу́цце ’скрутак лыка’, ’маладыя гонкія ліпы’, ’кара ліпы’ (Сержп. Грам., Нас., Нік. Очерки, Мікуц., Мядзв., Маш., Янк. БП, Шат., Шн. 1, Шн. 2, Дразд., Гарэц., Бяльк., Касп., Сцяшк. Сл., Шатал., Дэмб. 2, Янк. 1, ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Ян.; КЭС, лаг.; рэч., Нар. сл.; маз., 3 нар. сл.), с. 65

Лут₂, лу́цік, лу́тка, лу́ткі ’вушак, бакавы стаяк асады дзвярэй і акон’ (Касп., Бяльк., Растарг., Мядзв., Нар. Гом., Юрч. Вытв., Мат. Гом., Мат. Маг.; рас., талач., Шатал.), ’шырокая дошка ў ніжняй частцы аконнага праёма’ (Яшкін, Бел. лекс., 166). с. 65

Лут₃ ’укормлены, але не тлусты чалавек’ (полац., Нар. лекс.), як лу́т ’тоўсты, укормлены’ (пух., Сл. ПЗБ; Ян.), ’гультай, лежань’ (Дразд., Гарэц., ТС), луця́ро ’тс’ (ТС), мазыр. лу́цік ’добра дагледжанае парася’, лу́тковуй ’тлусты’ (3 нар. сл.); с. 66

Лутачок ’адтуліна ў жорнах, адкуль сыплецца мука’ (шкл., Мат. Маг.). с. 66

Лутня ́ ’скрутак кары з адной лазіны або ліпкі’, ’хлусня, няпраўда’ (ТС). Да лут₁ (гл.). с. 66

Лутовікі ’лапці з луцця’ (Нік. Очерки). Да лут₁ (гл.), лутовы. с. 66

*Лухава́ты, драг. лухова́тый, лухый (Клім.). Да глухі, глухава́ты. с. 66

Лухта ́ ’бязглуздзіца, недарэчнасць, глупства’ (Нас., Гарэц., Дразд., Бяльк., Нар. Гом.), лухта непадсяваная ’бяссэнсіца’, ’манюка, балбатун’ (Юрч., Фраз. 2), лухту малоць, лухту пароць ’гаварыць недарэчнасць’ (Яруш.), лухці́ць ’маніць’, ’гаварыць бязглуздзіцу’ (Нас.). с. 66

Лу́хта́н ’лодар, гультай’ (Ян.) і лухта́нішчэ ’таўстун’ (ТС). с. 66

Лу́ху-лу́ху! — пра шпаркую хадзьбу дробнымі крокамі (Крыў., Дзіс.). с. 66

Лухчаві́на ’калдобіна’, ’ямка, якую курыца выграбае на градах’ (паст., Сл. ПЗБ). Да лог, лагчаі́на (гл.). с. 66

Лухчынка ’далінка’ (Федар., Дад.). Да лагчына́ (гл.). с. 66

Луці́ца ’сасна з тонкай абалонкай, моцнае бервяно з якой мае тонкія валокны’ (Маш.; лоеў., Мат. Гом.), ’лаза’, ’драўніна без сучкоў’ (Ян.). с. 66

Луч₂, мн. лучэ́ ’прамень’ (гарад., Сл. ПЗБ; Яруш.). с. 67

Луч₃ ’пучок лучыны, вязка карчоў, якія паляць ў сетцы на носе лодкі, калі колюць рыбу васцямі ноччу’ (полац., 3 нар. сл.), с. 67

Лучаі́на ’лагчына’ (лунін., Шатал.). с. 67

Луча́й ’дзірка ў верхнім камені жорнаў для засыпкі збожжа’ (свісл., Шатал., Сл. ПЗБ). Гл. веча́й ’тс’. с. 67

Лу́чай ’зараснік рагозу, Турhа L.’ (жытк., стол., Яшк.), лу́чай, лу́чэй ’рагознік вузкалісты, Турhа аngustifolіа L.’ (ТС). с. 67

Луча́к ’радыус’ (Дуж.-Душ.). с. 68

Луча́ць₁ ’яднаць, злучаць, з`ядноўваць’, с. 68

Луча́ць₂ ’трапляць у цэль, падладжвацца’ (Гарэц., ТСБМ, Янк. 2, Дразд., Нас. Сб., Юрч., Фраз. 3, Касп.; мсцісл., дзісн., КЭС), ’цэліцца, прыцэльвацца’ (ТС), ’намервацца’ (Сцяшк. Сл.), паст. ’штурхаць нагой’, лаг. ’улоўліваць’ (Сл. ПЗБ), луча́ці ’страляць з лука’ (Ян,), луча́цца ’трапляцца, здарацца, мець месца’ (Нас., Шат.; КЭС, лаг.), ’сватацца’ (віл., Сл. ПЗБ), лу́чна ’трапна, у цэль’, лу́чны ’трапны’, ’шчаслівы, удачлівы’ (Нас.). Да лу́чыць (гл.). с. 68

Лу́чка₁ ’каляровая фабрычная пража з воўны’ (Уладз.), гродз. ’адзін з відаў посцілкі’ (Мат. АС), лу́чкі ’ніткі’ (мяккія, сучоныя, з воўны) (Ян.), ’мяккія і бліскучыя крамныя ніткі’ (КЭС, лаг.), ’баваўняныя ніткі’, в.-дзв., швянч. ’мулінэ’ (Сл. ПЗБ), лучковы, лычковы ’баваўняны’ (лід., пін., там жа), лучковы ’вытканы з нітак’ (Ян.). с. 68

Лучкі ’выгнутыя дугою тоўстыя пруты, замацаваныя адным канцом за верх ручкі воза, другім — у біле драбіны’ (Маслен.), ’частка ярма (з маладзенькага дуба), выгнутая дугою’ (Дзміт.), ’прыстасаванне з прутоў, якое служыць для замацавання вашчын у вуллях-калодах’ (Анох,, ТС). Да лучок₁, лук₁ (гл.). с. 68

Лучковы ў выразе лучко́ва борона́ ’драўляная барана з дужкай наперадзе’ (ТС). Да лук₁ (гл.). с. 68

Лу́чнік ’воін, узброены лукам’ (ТСБМ). Да лук₁ (гл.). с. 68

Лучні́к₁, лу́чнік, лу́шнік ’прыстасаванне для асвятлення хаты лучынай’ (Эр. 8, Некр., Пятк., Шат., Янк. 1, Ян., Сцяшк., Бір. дыс., ТСБМ, Мат. Гом., Сл. ПЗБ; лун., Шатал.), ’прылада для асвятлення такоў, корчмаў’ (КЭС, лаг.; глус., КЭС). с. 68

Лучнік₂ ’частка млына’ (мін., в. Сляпянка, КЭС). с. 68

Лучны ́ ’які расце на луцэ’ (віл., Сл. ПЗБ). Да лука́ (гл.). с. 69

Лучок₁ ’наморднік для цяляці’ (ТС), ’вілачкі ля касы, якія падбіраюць пры касьбе скошаныя расліны (грэчку, віку, ячмень)’ (Юрч., Сцяшк., ТС) с. 69

Лучок₂ ’лучка, лука, утвораная загібам ракі’ (Бяльк.), ’невялікі залом, выступ берага ў малой рэчцы’ (слаўг., Яшк.). Да лука́ (гл.). с. 69

Лу́ччыць ’рабіцца лепшым, паляпшацца, рамантаваць’, ’ачуньваць, папраўляцца’ (Юрч.), лучшэць ’паляпшацца’ (Нас.). Да луч₁ (гл.). с. 69

Лучы́на ’хваёвая трэска са смольнага пня, якой падпальвалі дровы, выкарыстоўвалі для асвятлення’ (ТСБМ, Яруш., Янк. 1, Бяльк., Сцяшк., ТС, Ян.; пін., Шатал.; КЭС, лаг.; любан., міёр., Нар. словатв.), лучы́ніца ’тс’ (Нар. Гом.), лучы́ніна ’тс’ (ТС). Да луч₂ (гл.). Сюды ж лучы́нка — назва народнага бытавога танца (кап., Жыв. сл.), лучы́ніца ’тс’ (Інстр. 3), лучыннік ’кош з лучыны’ (пух., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.). с. 69

Лу́чыста, лучы́ста ’крыва, звіліста’ (Гарэц., Дразд.). Да лука́ (гл.). с. 69

Лу́чыць ’трапіць, пацэліць’ (ТСБМ, Шат.; КЭС, лаг.; Сл. ПЗБ), ’трапіцца, надарыцца’ (дзярж., Нар. сл.), ’натрапіць, сустрэць’ (ТС; КЭС, лаг.). с. 69

Лучы́ць₁ ’яднаць, злучаць’ (ТСБМ), лу́чыць ’сябраваць’ (смарг., Сцяшк. Сл.), лучы́цца ’злучацца, далучацца, прыставаць да кампаніі’ (ТСБМ; КЭС, лаг.), ’сватацца’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 70

Лучы́ць₂ ’калоць рыбу ноччу васцямі пры святле пучка лучыны’ (полац., 3 нар. сл.). Да луч₃ (гл.). с. 70

Лушак ’вушакі ў дзвярах’ (усх.-палес., КЭС) с. 70

Лушая́, лушуя́ ’перхаць’, ’каласковая луска аўса’ (віл., глыб., Сл. ПЗБ; КЭС, лап.). с. 70

Лу́шка ’ручка касы’ (ДАБМ, к. 260). с. 70

Лушня́к ’вушак у дзвярах, бакавая дошка шуфляды вакон’ (парыц., Янк. Мат.; калінк., Нар. сл., жлоб., Мат. Гом.) с. 70

Лушпа ́ ’грэцкія высеўкі (пасля прасейвання) ’ (навагр., Жыв. сл.), лун., стол. лу́шпа ’шалупайка яйка’ (ЛАПП). с. 71

Лушпе́кы ’лупіны сланечніка, гарбуза і да т. п.’ (малар., Нар. лекс.). Да лушпа́ (гл.). с. 71

Лушчаві́ны ’шалупінне ад струка бабовых’ (карэліц., навагр., ігн., Сл. ПЗБ, Сцяшк.). Да лу́шчыць (гл.). с. 71

Лушча́к ’слюда’ (ТСБМ). Да лу́шчыць (гл.). с. 71

Лушчайі́на ’лагчына, даліна’ (парыц., Янк. Мат.), с. 71

Лушчане́ц ’спелы арэх’ (іўеў., Сцяшк. Сл.; Сл. ПЗБ). Да лу́шчыць (гл.). с. 71

Лушчапі́ны ’лупіны’ (бераст., Сцяшк. Сл.), ’адходы ад палання круп’ (маст., Сл. ПЗБ) с. 71

Лушчонік ’лушчаны арэх’ (кліч., Жыв. сл.; лаг., Шатал.). Да лу́шчыць (гл.). с. 71

Лу́шчык₁ ’лён-скакунец, самасейны лён, семя якога высыпалі ў купальскую ноч на магілу, каб выклікаць дождж’ (Уладз.; драг., КЭС). Да лу́шчыць (гл.). с. 71

Лушчыны ́ ’лупіны’ (бераст., Сцяшк. Сл.). с. 72

Лу́шчыць ’ачышчаць ад шалупін, якой-небудзь абалонкі’, ’узорваць цаліну, аблог’, ’разгрызаючы, ачышчаць ад шалупін і есці’, ’расколваць, біць’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш., Шат., Сцяшк., Сл. ПЗБ, Ян.; КЭС, лаг.), лушчэць ’шастаць, шалясцець (аб саяне)’ (Ант.), лушчы́ць ’шамацець паперай’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 72

Лушчэннік ’пястун’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 72

Лы́базіць ’есці павольна, не адчуваючы смаку, перабіраючы, нехаця’ (Бір. Дзярж.). с. 72

Лы́баць ’многа, прагна піць, жлукціць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), с. 72

Лы́барыць ’хлусіць, плесці нешта незразумелае, неверагоднае’ (мядз., Нар. словатв.). с. 72

Лы́біла ’даўгавязая няўклюдная жанчына’, ’лытка’, ’прыстасаванне для лоўлі ракаў’ (Бяльк.). с. 72

Лы́біцца ’ухмыляцца’ (мін., Сл. ПЗБ), ’усміхацца’ (шчуч., Нар. лекс.). с. 72

Лыві́рка ’вавёрка’ (Клім., Інстр. 2), с. 73

Лы́га₁ ’лгун, брахун’ (гародокск., Нар. лекс.), ’п`яніца, дармаед, бывалы чалавек’ (Федар. 4), лыга́ч, лы́гма, лыгу́н, лыгма́р ’ілгун’ (шчуч., Сл. ПЗБ; Сцяшк.; Сцяшк. Сл.; паўн.- зах., КЭС), ’памаўза, шкоднік’ (ТС), лыгаць ’ілгаць’ (лід., карэліц., Сл. ПЗБ), ’маніць, гаварыць няпраўду’ (Сцяшк.), лы́жы ’хлуслівы’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 73

Лы́га₂ ў выразе лыгу даць ’уцячы’ (Грыг.), ’лытка’ (петрык., Мат. Гом.), ’нага’ (капыл., Жыв. сл.; карэліц., Сцяшк. Сл.), лыгі ’ногі’ (навагр., Нар. словатв.), лы́гі ’тс’ (ТС), ’доўгія ногі’ (Бір. Дзярж.), лы́гі ’тоўстыя ногі’ (Шат.), ’доўгія, тонкія ногі’ (Янк. 3; клец., Нар. лекс.), лы́гаць ’павольна ісці’ (ТС), ’бадзяцца’, ’дарэмна траціць час’ (Шпіл.), лы́гацца ’часта хадзіць або ездзіць туды-сюды’ (стаўб., Нар. сл.). с. 73

Лы́га₃ ’віка’ (Жд. 1, Касп., Сл. Эп.-Шып.; маладз., Шчарб.; зэльв., Жыв. сл.), ’сумесь вікі і гароху, пасеяныя на корм жывёле’ (Сцяшк. Сл.). с. 73

Лыга́ць ’глытаць’ (Сцяшк.; свісл., Шатал.; Нар. Гом.), лыґа́ць ’тс’, лыгну́ць ’глынуць’ (свісл., беласт., Сл. ПЗБ), ’прагна выпіць’ (Ян.), лыґнуць, лыгену́ць ’грызнуць’, лыгам ’залпам’ (Сцяшк. Сл.), лы́гаць ’хутка, спяшаючыся есці’ (Бяльк.), ’есці (пра гусей)’ (Сцяц.), ’хлябтаць, лыкаць’ (ТС). с. 73

Лыгаць₂ ’нанізваць што-небудзь на шнурок, дрот’ (ТСБМ), ’браць на повад (карову, вала), начэпліваць вяроўку на шыю жывёле’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл.; мазыр., 3 нар. сл.), лыгво ’налыгач на шыі вала’ (ельск., КЭС), ’вяроўка, на якую бяруць карову’ (мазыр., 3 нар. сл.). с. 74

Лыгма́ніць ’маніць, дурыць, абдурваць’ (пруж., Нар. словатв.), ’нагаворваць, паклёпнічаць’ (карэліц., Шатал.). Да лы́га₁. с. 74

Лыгоўка ’луг для мыцця бялізны’ (Шат.). с. 74

Лы́жбы ’лыжы’ (Сцяшк.), лы́жвы ’тс’ (зэльв., Сцяц. Словаўтв.; ТС), с. 74

Лы́жка, ложка ’прадмет сталовага прыбора для зачэрпвання рэдкай або рассыпістай ежы’ (Яруш., Гарэц., Касп., Сцяшк., Анох., ТСБМ, Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.). с. 74

Лыжок ’частка сахі, якая служыць для ўмацавання канструкцыі’ (маз., Смул.). Да лыгаць₂. с. 75

Лы́жы ’плоскія драўляныя палазы для перасоўвання па снезе, загнутыя спераду’ (ТСБМ, Маш., Бяльк.; зэльв., Сцяц. Словаўтв.; Сцяшк.), с. 75

Лы́заўка ’род свердла’ (Грыг.). с. 75

Лызба́н ’неслух, упарты чалавек’ (гор., Мат. Маг.). с. 75

Лы́зіцца (асудж.) ’усміхацца, ухмыляцца’ (Нар. Гом.), с. 75

Лызню́ха ’птушка курка’ (пін., КЭС). Да лазну́ха (гл.). с. 76

Лызь-мызь ’трохі, лізь-мазь’ (Бяльк.). Да ліза́ць (гл.); с. 76

Лык₂ ’глыток’ (Нас., Гарэц., Дразд.; трок., Сл. ПЗБ), лык-лык-лык ’пра піццё нагбом’ (мсцісл., Нар. лекс.), лык- лык — перадача гуку пры глытанні (трок., шальч., Сл. ПЗБ), лыку і лыку (гарэлачку) — пра папіванне гарэлкі (Нас.). с. 76

Лык₃ ’палоска лубу з карой’ (брасл., Сл. ПЗБ). Да лыка (гл.). с. 76

Лы́ка₁, лы́ко, лэ́ко, лы́чка ’луб з карой маладых, лісцевых дрэў (ліпы, лазы), з якога плялі лапці’, ’вязка, нізка’ (ТСБМ, Шат., Бес., Яруш., Бяльк., Сцяшк., ТС, Сл. ПЗБ), лы́кі ’скруткі лыка’ (Касп.). с. 76

Лы́ка₂ ў выразе: лы́ка ты сьвіноя (Шат.). Да лыч₂ (гл.). с. 76

Лы́ка воўчае ’ваўчаягада звычайная, Daphnе mezereum L.’ (віц., барыс., мін., Кіс.). с. 76

*Лыкава́ты, лыкова́тый ’нятлусты (пра сала, мяса)’ (лун., Шатал.). Да лы́ка₁. с. 76

Лыка́вы конь — які грызе жолаб ці жэрдкі, калі ў яго арганізме адсутнічаюць некаторыя вітаміны і мікраэлементы’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 77

Лыкаўе́ц ’месца ў полі, дзе дзяруць лыкі’ (Бяльк.). Да лыка₁ (гл.). с. 77

Лы́каўка₁ ’лясная птушка, якая выдае гук «лык-лык»’ (Гарэц.). с. 77

Лы́каўка₂ ’ключыца’ ў сказе: Схуднеў, што аж лыкаўкі выперліся (Бяльк.). с. 77

Лы́каць ’піць што-небудзь шумнымі глыткамі’, ’хлябтаць’, ’прагна піць’ (Яруш., Нас., Гарэц., Касп., Сцяшк., ТСБМ; КЭС, лаг.), лыка́ць ’тс’ (Сцяшк.), лы́каті ’тс’ (Бес.). с. 77

Лыкта́ць ’хлябтаць па-сабачаму’ (Грыг.). Да лактаць (гл.). с. 77

Лы́кус ’п`яніца’ (Нас.). Да лыкаць (гл.). с. 77

Лы́ла ’вялізны неахайны чалавек’ (Касп.). с. 77

Лы́льіцца ’несці выліўкі (аб курыцы)’ (Растарг.) с. 77

Лымаковы ў выразе: лыка лымакове ’лыка, якім апаясваюць каравай, калі ён падрасце на стале’ (Сцеп.). с. 77

Лымасыва́ць ’біць’ (Бяльк.). с. 77

Лы́мя ’вымя’ (Сцяшк., Інстр. III). Да вы́мя (гл.). с. 77

Лы́нда₁ ’неахайная, гультаяватая асоба’ (брэсц., Нар. лекс.), ’пасялуха’, ’дарослая, але не сур`ёзная дзяўчына’ (касцюк., Мат. Маг.), ’гультай’ (смарг., Сцяшк. Сл.), ’валацуга, абібок’ (пін., Нар. лекс.; ігн., шчуч., Сл. ПЗБ), лынду́ля, лынду́лька, лынду́ліна, лынду́лішча ’гультай’ (Юрч. Вытв.), а таксама лы́нда ’дзяўчына-падлетак на высокіх нагах’ (КЭС, лаг.), лы́нды, в.-дзв. лы́нты, шальч. ’лыткі’, шальч., воран., даўг. ’калені’ (Сл. ПЗБ), навагр., слонім., брасл. ’ногі’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ), ’тоўстыя ногі’ (гродз., Мат. Ас.) у выразе: лынды біць ’гультаяваць, бадзяцца без справы, займацца непатрэбнай работай’ (Некр., Янк. БП і БФ, ТСБМ, Шат., Касп., ТС, Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.; бялын., Янк. Мат.), лынды збіваць ’тс’ (Гарэц., Дразд., Сл. ПЗБ) —да лы́ндаць (гл.). с. 78

Лы́нда₂ ’страва з бульбы і льнянога семя’ (петрык., Мат. Гом.). с. 78

Лы́нда₃ ’вузкая палоска зямлі, загон’ (шчуч., 3 нар. сл.; воран. Сцяшк. Сл.). с. 78

Лындаўка ’карусель (на лёдзе) ’ (малар., Жыв. сл.). Да лы́ндаць (гл.) ’праводзіць час, не працуючы (а адпачываючы, забаўляючыся) ’. с. 78

Лы́ндаць (рас., паст. лынтаць ’хадзіць, швэндацца без справы, бяздзейнічаць, бадзяцца’ (ТСБМ, Бір. Дзярж., Грыг., Янк. 3, Мат. Гом., ТС; маладз., бялын., докш., Янк. Мат.; міёр., Нар. лекс.; Сл. ПЗБ), ’шпарка хадзіць, шырока ступаючы’ (КЭС, лаг.); лындава́ць, лында́чыць, лы́ндаць ’ленавацца’ (Сцяшк. Сл.), с. 78

Лы́нкаць ’швэндацца, бадзяцца без справы’ (паўд.-усх., КЭС). с. 79

Лыно ’выпоўзіны’ (Дразд.), стол. лыно́вышчэ, іўеў., лях. ліновішча, ганц. ліно́віско ’тс’ (Сл. ПЗБ). Да ліня́ць (гл.). с. 79

Лыно́віско, льня́ніско ’поле пасля льну’ (шчуч., Сцяшк. Сл.) с. 79

Лып! — пра лыпанне (мсцісл., Нар. лекс.), с. 79

Лы́палы (абразл.) ’вочы’ (КТС, Быкаў), лы́паўкі (Сцяшк. Сл.). Да лы́паць (гл.). с. 79

Лы́паць ’маргаць’, ’бяссэнсава маргаць ад здзіўлення, страху, збянтэжанасці’, ’маўчаць, не ведаючы, што сказаць’ (ТСБМ, Шат., Касп.; КЭС, лаг.), ’вытрэшчваць вочы’ (полац., Нар. лекс.; Чыгрынаў, КТС), лы́пнуць ’плюснуць (вачыма)’ (ТС). с. 79

Лы́пкі (мн.) ’вейкі’ (смарг., Шатал.). с. 80

Лыпоўка ’ссыпка’ (нараўл., Мат. Гом.). Да лі́павачка (гл.). с. 80

Лыпчы́ця ’расліна з сямейства павітухавых, якая паразітуе на льне’ (кобрын., Бел. хр. дыял.). Да ліпчы́ца (гл.). с. 80

Лыпэ́ха ’непрыгожы чалавек з вельмі шырокім тварам і носам’ (Клім.). Да ляпёха₂ (гл.). с. 80

Лыс₁, лысь ’ліс’ (Клім., Дразд.), лысу́к, лысю́к ’маленькае лісянё’ (Дразд.). Да ліс (гл.). с. 80

Лыс₂ ’назва быка з лысінай на галаве’ (КЭС, лаг.), лы́са ’карова з белым ілбом’ (Клім.), с. 80

Лыса́к ’гультай’ (Мат. Гом.). с. 80

Лы́сгабрусь ’хоць бы што’ (Бяльк.). с. 80

Лы́сікі ’бульба ў мундзірах, носік якой зразаюць, каб зайшла соль у бульбу пры гатаванні’ (Ян.). Да лы́сіць (гл.). с. 80

Лы́сіна ’месца на галаве, дзе вылезлі валасы’, ’белая пляма на лбе некаторых жывёл’, ’праталіна’, ’невялікая палянка сярод лесу’, ’пустыя мясціны на сенажаці’, ’голае месца сярод пасеваў, няўзыдзены пасеў’, ’месца, дзе качаўся конь’ (ТСБМ, Яруш., ТС, Бяльк., Выг., Янк. 3, Яшк., Сл. ПЗБ; міёр., Нар. словатв.; хоц., Шатал.). с. 80

Лысіня́тка ’ласяня’ (карм., Мат. Гом.). Да лось (гл.). с. 80

Лы́сіца₁ ’птушка лысуха, Fulіса аtrа’. Да лы́сы (гл.). Птушка мае на ілбе белую лысіну. Гл. яшчэ лыска, лысоха ’тс’. с. 80

Лы́сіца₂ ’неўрадлівае поле’ (калінк., Выг.), ’непакрытае расліннасцю месца’ (маг., мін., Лемц.). Да лы́сы (гл.). с. 81

Лы́сіцца ’лашчыцца’ (светлаг., Мат. Гом.). с. 81

Лы́сіць ’скрэбці бульбу збольшага, не поўнасцю’, ’збольшага абчэсваць бервяно, рабіць лысіны’ (докш., Мат. Янк.; Янк. 3), ’кепска рабіць што-небудзь’ (в.-дзвін., Шатал.), лы́сыты ’рабіць зарубкі на ствале дрэва’ (кобр., Жыв. сл.). с. 81

Лы́ска ’пралышанае месца на бервяне’ (Бяльк.), ’жывёла (карова, конь, сабака) з белай плямай на ілбе’ (Нас.; КЭС, лаг.; паўн.-зах., пін., КЭС), ’птушка лысуха, Fulіса аtrа’ (светлаг., Мат. Гом.; Федз.-Доўб.). с. 81

Лы́скаць ’смяяцца’ (раг., Мат. Гом.), ’біць’, ’піць’, ’трэскаць’, ’кідаць позірк’ (Юрч., ТС). с. 81

Лысман ’той, у каго лысіна’ (брэсц., Нар. лекс.; Сцяшк. Сл.), с. 81

Лысма́чкі ’лісіцы’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 81

Лысну́шкі ’яблыкі з дзічкі’ (Касп.). Да лес (гл.). с. 81

Лы́сцягі ’лыткі’ (Сцяц.), ’сцёгны’ (слонім., Жыв. сл.), лысцяі́ ’ногі’ (слонім., Сцяшк.). с. 82

Лысу́н ’млекакормячая жывёліна атрада ластаногіх, Рhоса groenlandіса’ (ТСБМ). с. 82

Лысу́ха ’балотная птушка атрада пастушковых з шаравата-чорным апярэннем і голым ярка белым участкам скуры на лбе, Fulіса аtrа’ (Анік., Дразд., ТСБМ); лысоха ’тс’ (гом., Мат. Гом.; Федз.-Доўб.). Да лы́сы (гл.). с. 82

Лы́суха ’высокае месца, дзе нічога не расце’ (малар., Нар. лекс.), ’неўрадлівая пясчаная глеба’ (івац., Жыв. сл.; пруж., КЭС), лысу́ха ’абложная зямля’ (светлаг., петрык., ДАБМ; паўд.-мін., Лемц.). Да лы́сы (гл.). с. 82

Лы́сы, лы́сый, лэ́сы ’які мае лысіну, белую пляму на лбе’, ’голы, пазбаўлены расліннасці’(Нас., Багд., Булг., Шат., Касп., Бяльк., ТСБМ, ТС, Сл. ПЗБ), с. 82

Лысывына ́ ’ўрадлівая зямля’ (драг., Нар. лекс.) с. 83

Лыст ’гліст’ (бяроз., Выг.), драг. лэ́стэ. Да гліст (гл.). с. 83

Лысы́чка ’драўляны кранштэйн, які замацоўвае вось ганчарнага круга да лаўкі’ (Вяр.— Крыв.). Да лісіца₁ (гл.). с. 83

Лысь! ’пра ўдар па лбу’ (мсцісл., Нар. лекс.). с. 83

Лы́тка₁, лы́ткі ’акругленыя мышцы на задняй частцы нагі чалавека ад калена да ступні’ (ТСБМ, Гарэц., Дразд., Сцяшк., Шат., Касп., Растарг., Яруш., Мядзв., Бяльк., Нас., ТС, Сл. ПЗБ), ’нага ўвогуле’ (Нас.), ’сцягно, ляжка’ (Яруш., стаўб., КЭС), ’галёнка’ (КЭС, лаг.), лыдка ’лытка’ (Мат. Гом.); у выразе: лыткі кароткі ’рукі кароткія’ (Шат.). с. 83

Лы́тка₂ ’вузкая палоска зямлі’ (ушац., Нар. сл.). с. 83

Лы́ткаць ’хадзіць з хаты ў хату’ (Ян.), паўд.-усх. лыта́ць ’дарэмна бегаць’. с. 84

Лыткава́ць ’таптаць, травіць (пасевы)’ (Касп.). Да лытка₁ ’нага’. с. 84

Лы́ўдзік ’той, хто хапае ўсё, што трапіцца пад руку’ (Бяльк.). Гл. лэўдзік. с. 84

Лых — пра беганіну (мсцісл., Нар. лекс.), лы́хъць, лы́хтъць ’хадзіць’ (полац., там жа), лы́хаць ’шнырыць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Да ла́хаць₁ (гл.). с. 84

Лыха́тка ’мачалка’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 84

Лы́хва ’жанчына, якая вывіжоўвае’ (навагр., Нар. словатв.). с. 84

Лы́хта ’балбатуха, пляткарка’ (дзярж., Нар. сл.). Да лы́хтаць (гл.). с. 84

Лы́хтаць ’пляткарыць’ (дзярж., Нар. сл.). Да ла́хаць, ла́хтаць (гл.). с. 84

Лыцна́ць ’збірацца, мець намер, хацець’ (Бяльк.). Да лацнаць (гл.), с. 84

Лыч₁ ’выцягнутая пярэдняя частка галавы некаторых жывёл, рыла’ (Нас., ТСБМ, Мядзв., Грыг., Гарэц., Касп., Растарг., Клім., ТС, Сл. ПЗБ, Мікуц.; КЭС, лаг.; рагач., КЭС), ’твар, брудны твар’ (КТС, Касп.), лы́чак ’лыч’ (Ян.), лы́чык ’рыльца ў парасяці’ (Нас.). с. 84

Лыч₂, лы́чык ’верхняя частка бурака, націна’ (Нас.), віл. лы́чыкі ’націна буракоў’ (Сл. ПЗБ), с. 85

Лыча́к ’кароткая вяроўка з пятлёй (Бяльк., Нар. Гом.), с. 85

Лычба́н ’зняважлівае слова на хлопца-падлетка’ (КЭС, лаг.). Да лызба́н (гл.). с. 85

Лычкі ў выразе лазовые лычкі ’лазовыя лапці’ (Федар. Дад.). Да лыка₁ (гл.). с. 85

Лычок ’ручка на кассі’ (капыл., Шатал.). Да лучок, лук₁ (гл.). с. 85

Лы́чыкі ’трэскі, стружка з ляшчыны’ (зэльв., Сл. ПЗБ), лы́чына ’палоска лубу з карой’ (в.-дзв., там жа). Да лыка₁ (гл.). с. 85

Лы́штва ’планка’ (Клім.), ’жэрдкі, якія ўпоперак прыбіваюцца да крокваў вышэй палавіны іх вышыні’ (Тарн.). Да лі́штва (гл.). с. 85

Ль — часціца ў словах: хтоль, штоль, якіль ’хто-небудзь і г. д.’ (Янк. 3), с. 85

Льві́ны, ільві́ны і іншыя словы з гэтым коранем —да леў (гл.). с. 86

Львіны зеў ’зарніца звычайная, лянок, Linarіа vulgaris Міll.’ (Бейл.). Да леў і зеў (гл.). с. 86

Льга ’можна, магчыма, дапушчальна’, ’магчымасць’ (Нас., Гарэц., Шат., Бір. дыс., ТСБМ, ТС; пух., 3 нар. сл.; уздз., пух., Сл. ПЗБ), льго ’тс’ (Мал.), с. 86

Льгота ’палёгка ў выкананні якіх-небудзь заданняў’ (ТСБМ; гродз., Сл. ПЗБ). Да ільгота (гл.). с. 86

Льжэць ’лягчэць (аб хваробе, марозе)’ (Нас., Гарэц., Дразд.), с. 86

Льляны ́ ’ільняны’, льляні́шча ’поле, дзе рос лён’ (Мат. Гом.): с. 86

Льніца лясная ’зарніца звычайная, лянок, Linarіа vulgaris Міll.’ (Кіс.). Да лён (гл.). с. 86

Льні́шча, льня́нішча, льня́нішчо, льля́нішча ’поле, на якім рос лён’ (ТСБМ, Сцяшк., Бяльк.; стаўбц., Жыв. сл., ст.-дар., Сл. ПЗБ), льні́ска, льні́ско ’льнянішча’ (івац., Жыв. сл.; ваўкав., пруж., беласт., Сл. ПЗБ), ’сцелішча’, ’сена з рэшткамі льну, скошанае на полі пасля ўборкі льну’ (ваўкав., карэліц.), віл., ігн., даўг. льня́ніско ’льнянішча’ (Сл. ПЗБ). с. 86

Льнуць ’прытуляцца’ (Бяльк.). с. 86

Льняні́ца, ляны́ца, лляны́ца, лені́ца ’льняное валакно высокага гатунку’, ’пража’, ’тонкае льняное палатно’ (Уладз.). с. 86

Льня́нка ’зарніца звычайная, Linarіа vulgaris Міll.’ (Бейл.), с. 86

Льснець ’блішчэць’, льснуцца ’тс’ (Яруш.), льсні́цца ’блішчэць, адсвечваць’ (ТСБМ). Да ільсні́цца (гл.). с. 87

Льсцёх, льсцёха ’ліслівец’ (Нас.). Да ле́сціць (гл.). с. 87

Лэб ’лоб’ (іўеў., Сцяшк.; шальч., швянч., трак., воран., шчуч., валож., Сл. ПЗБ) с. 87

Лэбзя ’карова без рог’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 87

Лэгаць ’павольна хадзіць’ (маст., Сцяшк. Сл.). Да лыга₂ (гл.). с. 87

Лэгір у выразе: іна́ [цялушка] йшчэ лэґіру ні знаіць (ушац., Свяжынскі, вусн. паведамл.) ’цялушка, якая вучыцца пасвіцца’. Да ла́гер (гл.) ’летні загон для жывёлы ў полі’. с. 87

Лэдары ’воз, на якім возяць сена, снапы’ (Касп.). с. 87

*Ле́жыва, лэ́жыво ’ляжанне’, ’вылежванне разасланага льну’ (драг., Выг. дыс.; Клім.). Да ляжа́ць (гл.). с. 87

Лэйбік ’безрукаўка’ (Малч.). с. 87

Лэйбус ’тоўсты гультай’ (полац., Нар. лекс.) с. 87

Лэйдацца ’забаўляцца, бегаць’ (Сцяшк. Сл.). с. 87

Лэктаць ’прагна піць’ (воран., Сцяшк. Сл.). Да лакта́ць (гл.). с. 87

Лэмбы ’буйное пер`е’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). Да ла́мбы. (гл.). с. 88

Лэмза ’разява, няўклюда, нязграбны’ (шальч., Сл. ПЗБ; сувалк., КЭС). с. 88

Лэмзаць₁ ’балбатаць, малоць языком’, ’гаварыць абы што’ (астрав., Сцяшк. Сл.; шальч., Сл. ПЗБ). с. 88

Лэмзаць₂ ’аблізваць языком’, ’спрабаваць скубці траву (аб карове)’ (драг., Сл. ПЗБ). с. 88

Лэмзгаць ’лізаць’, лэмзнуць ’лізнуць’ (ашм.) с. 88

Лэмнуць (груб.) ’ударыць’ (Мат. Гом.). Да ламану́ць (гл.), с. 88

Лэндаць ’хадзіць без справы’ (ваўк.), лэндзіць ’гаварыць абы-што’ (астрав.), лэндало ’балбатун’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 88

*Лэнуць, лэнуты ’зрабіць спробу вылецець’ (палес., 3 нар. сл.), лэ́нэ ’ляціць’ (Булг.). с. 88

Лэнь₁ ’хаця б (як)’, ’каб хоць (які)’ (драг., 3 нар. сл.). с. 88

Лэп₁! ’пра мацанне, абмацванне’ (мсцісл., Нар. лекс.), ’хап, цап’ (віл., швянч., Сл. ПЗБ). с. 88

Лэп₂! — пра гук, калі злёгку выцяць рукой (КЭС, лаг.). с. 88

Лэп₃ ’лоб’ (шчуч., КЭС). Да лоб₁ (гл.). с. 89

Лэпа (іран.) ’паспешлівы’ (Сцяшк.), лэпаўка ’паспешніца’. с. 89

Лэпаць₁ ’мацаць рукамі, шукаючы што-небудзь упоцемку’, ’мацаць рукамі’ (бялын., Янк. Мат.; Бір. Дзярж., ТСБМ, ТС, Шат., Нар. Гом.), ’лапаць, хапаць рукамі’ (слаўг., Нар. словатв.), ’цягаць, красці’ (кругл., Мат. Маг.). Да лэп₁ (гл.). с. 89

Лэпаць₂ ’шавяліць губамі’ (Жд. 1), ’ляпаць (рукою па лбе)’ (Нас.), ’пляскаць, шлёпаць, біць чым-небудзь’ (слаўг., Нар. словатв.; Шат.; чэрв., Сл. ПЗБ), лэпнуць ’пляснуць, раптоўна ўпасці’ (іўеў., шальч., лаг., Сл. ПЗБ), ’стукнуць, ляснуць, ляпнуць’ (Нас.; бялын., Янк. Мат.), ’злёгку ўдарыць’ (КЭС, лаг.). Да лэп₂. с. 89

Лэпіх ’аер, Асоrus саlamus L.’ (Бейл.). с. 89

Лэпскі ’лоўкі, моцны’ (Сцяшк.), ’харошы, пахвальны’ (Нас.), ’ладны’ (карэліц., 3 нар. сл.; стаўб., Жыв. сл.), ’ніштаваты’ (карэліц., Нар. словатв.), лэпска ’добра’ (Нас. Сб.). с. 89

Лэпта ’няўклюда’ (слуц., Жыв. сл.). с. 89

Лэтны ’абкручаныя анучамі курыныя лапы (каб куры не граблі град)’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 89

Лэўдзік ’злодзей’, лэўдзіць ’красці’, злэўдзіць ’украсці’ (Нас.; Юрч. Вытв.). с. 89

Лэхаць ’пляткарыць’ (зэльв., Сцяшк. Сл.). Да ла́хаць₂(гл.). с. 89

Лэхі ’транты, анучы, парванае адзенне’ (Сцяшк.), ’лахманы’ (свісл., Шатал.; ваўк., Сл. ПЗБ). Да ла́хі (гл.). с. 89

Лэхнуць ’быць адданым каму-небудзь, прападаць за кім-небудзь, вельмі любіць што- або каго-небудзь’ (стаўб., Жыв. сл.). Да ла́хаць₁ (гл.). с. 90

Лэхта ’балбатуха’ (стаўб., Жыв. сл.). с. 90

Лэхтар ’вынашаная падраная адзежына фабрычнага вырабу’ (КЭС, лаг.). с. 90

Лэш ’хлусня, нагавор’ (маладз., Янк. Мат.; ваўк., Сл. ПЗБ). с. 90

Лэшкі ’градкі, рад’ (Булг.). Да ляха́ (гл.). с. 90

Люб ’любімы, каханы, прыемны’ (Др.-Падб.). Да лю́бы (гл.). с. 90

Люба́ва ’нятлустае свіное мяса’ (валож., Жыв. сл.) с. 90

Любаві́зна, любаві́на ’праслойка мяса ў сале’ (міёр., Нар. сл.), ’нятлустае, поснае мяса’ (полац., Нар. сл.; глыб., даўг., докш., Сл. ПЗБ), любавіна ’тс’ (КЭС, лаг.). Да любі́вы (гл.) с. 90

Любава́цца ’разглядаць з захапленнем, з задавальненнем’, ’наглядаць за чыёй-небудзь дзейнасцю з задавальненнем’, ’мець уцеху’ (Яруш., ТСБМ, Нар. Гом.), любава́ць ’любіць, любавацца’ (Нас.). с. 90

Любасць, любосць, любось ’пачуццё глыбокай прыхільнасці, пяшчоты да каго- або чаго-небудзь’, ’любата’, ’прыязнасць’, ’каханне’, ’ласкавасць’, ’уцеха, пашана’, ’міла, вельмі прыемна’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Яруш., Растарг., Мікуц.; віл., пух., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), любосці ’заляцанні’ (карэліц., Сцяшк., Сл.). с. 90

Любата́, любута́, любота́ ’тое, што люба, што выклікае прыемнае ўражанне, захапленне’, ’асалода, прыемнасць’, ’прыгожасць, прывабнасць’, ’раскоша, хараство’ (ТСБМ, Мядзв., Шат., Касп., ТС, Ян.; міёр., 3 нар. сл.; КЭС, лаг.; брасл., карэліц., Сл. ПЗБ), ’добра’ (калінк., 3 нар. сл.). Укр. любота ’асалода, задавальненне’, рус. любота, серб.-харв. лўботан ’чалавечны’, уласнае імя Ь]йЬоІа. Прасл. ГйЬоіа (Трубачоў, Эт. сл., 15, 179). с. 90

Любаўла́сце ’ўладалюбства’ (Гарэц., Др.-Падб.), с. 91

Любаце́нне ’асалода, прыемнасць у вышэйшай ступені’ (Шат.) — с. 91

Любе́нне, любе́ння, любе́ня, любе́нё ’любата, пацеха’ (Яруш.; глыб., шчуч., маст., Сл. ПЗБ), ’каханне’ (шчуч., Сцяшк. Сл.), с. 91

*Любе́нец, любеняц ’нарачоны’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 91

Любе́знік₁, любі́знік ’нагаворнае зелле, якім прычароўвалі хлопца да дзяўчыны’ (Сцяшк., Багд., Шн. 3, Касп., Шат., ТС), любізнік ’злая істота’ (Інстр. II), браг. любіснік ’любіста’ (Мат. Гом.) с. 91

Любезнік₂ ’палюбоўнік, каханак’ (ТС), с. 91

Лю́бжа, лю́бша ’замова на каханне’, ’нагаворнае зелле’ (Гарэц.), ’ятрышнік, зязюлька плямістая, Оrchis maculalа L.’ (Растарг.), ’чараўнік, Рlatantherа bifolіа L. С. Rich’ (Кіс.). с. 91

Любжа́ць ’кахаць, любіць’ (ашм., Сцяшк. Сл.). Да лю́бжа (гл.). с. 91

Любівы, люблівы, лібівы, ліблівы, любовы, любэвы, любывый ’посны, нятлусты (мяса)’, ’сала з праслойкамі мяса’ (Нас., Касп., Мядзв., Юрч., Вешт. дыс., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг. і інш.), зэльв. любо́віно мяса (Сцяшк.), усх.-бел. любавіна ’благое, поснае мяса’ (КЭС і Мат. Маг.), с. 92

Любі́ж ’месца, дзе знаходзіцца крыніца з пітной вадой’, ’прыгожае з выгодамі месца’ (горац., стол., Яшк.), с. 92

Любім ’любісцік, Levisticum оfficinalе L. Косh.’ (Кіс.), с. 92

Любіне́, любыня́ ’любата’ (драг., Лучыц-Федарэц; Клім.). Да лю́бы (гл.). с. 92

Любі́ста, любі́сцік, любі́сто́к, любы́сток, любі́сьнік, любі́стра ’расліна з сямейства парасонавых, Levisticum оfficinalе L. Косh., якая ў народнай медыцыне выкарыстоўвалася як сродак для ўзбуджэння любоўных пачуццяў, як магічны сродак для барацьбы з цёмнымі сіламі, напр., як зелле для купання дзіцяці’ (ТСБМ, Грыг., Кіс., Бяльк., Нас., Мат. Гом., Бес., Некр., Юрч. Вытв., Растарг.; даўг., Сл. ПЗБ). с. 92

Любі́цель, в.-дзв. любі́цяль ’аматар’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), любіцельніца, любіцельскі, любіцельства с. 93

Любі́ць, любі́ц, любі́ці, любэ́тэ, любы́ты ’адчуваць прыхільнасць да каго- або чаго-небудзь’, ’кахаць’, ’мець цягу, ахвоту, цікавасць да чаго-небудзь’, ’адчуваць задавальненне ад чаго-небудзь’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., ТС, Яруш., Сл. ПЗБ), любі́цца ’заляцацца, любіць, кахаць адзін аднаго’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк., Сцяшк., Шат., Касп.; вілей., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ), ’мець любоўныя адносіны’ (ТС). с. 93

Лю́бка₁ — ласкавы зварот да жанчыны, дзяўчыны, да любімага чалавека, лю́бачка ’мілачка’ (Нас., Бес., Яруш., Шат., ТСБМ, Нар. Гом.). с. 93

Любка₂ ’чараўнік, Рlatantherа bifolіа (L.) L. С. Rich.’ (паўн.-усх., Кіс.). с. 93

Любкі ’частка дзяльбы на дзве долі, якую адзін з удзельнікаў падзелу выбірае сабе’ (Цясл.). с. 94

Любовы ’любы, выбраны з любоўю’, ’шаноўны’ (Нас.), ’даспадобы’ (Нар. Гом.), любовенькі ’тс’ (Нас.), ’дарагі, па сэрцу’ (Нар. Гом.). с. 94

Любоў ’пачуццё глыбокай прыхільнасці, адданасці’, ’каханне’, ’схільнасць, цяга да чаго-небудзь’ (ТСБМ, Бяльк., ТС, Яруш.). с. 94

Любоўства ’каханне’ (Нар. Гом.). с. 94

Любоцце, любоцця, любоценне ’тое, што люба, прывабнае, прыгожае’ (Крыў., Дзіс.; ТС). с. 94

Любошчы, лю́бошчы, любошч (ж.), любошчі́ ’любоўныя адносіны’, ’каханне, заляцанне, мілаванне’ (ТСБМ, Шат., Бес., Клім., Жд. 1, Мат. Гом.; лях., кам., Сл. ПЗБ). Да любі́ць (гл.). с. 94

Лю́бчык ’любіста, Levisticum officinalе Косh.’ (Кіс., Бел. зельн.), зэльв. лю́пчыкі ’тс’ (Жыв. сл.). с. 94

Лю́бы, лю́бый ’які выклікае пачуццё любві; блізкі, дарагі, мілы сэрцу, каханы’ (Нас., Гарэц., Яруш., Др.-Падб., Шат., Касп., Бяльк., ТСБМ, ТС; мядз., Сл. ПЗБ), ’той, каго любяць, шкадуюць’ (КЭС, лаг.). с. 94

Любы ́ ’кожны, усякі’, ’які хочаш (на выбар)’, ’абы-хто’ (ТСБМ, ТС; КЭС, лаг.; брасл., Сл. ПЗБ), с. 95

Лю́бя ’нятлустае мяса’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 95

Любя́к ’поснае мяса’ (навагр., Нар. сл., Жыв. сл.). с. 95

Любяса ’празмернае, высушваючае каханне’ (усх.-бел., КЭС), смал. любя́са ’чары’, кастр. любя́ся ’з любоўю, любячы’. с. 95

Люга́вы, люга́вый ’добры, хвацкі (пра танец)’ (клім., Мат. Маг.), смал. люга́вый ’ласкавы, мілы, ветлівы, ліслівы’. с. 95

Люгамі́нкі ’прысмакі’ (шчуч., Сцяц. Сл.). с. 95

Люгаце́ць ’ліцца’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). Да плю́хаць (гл.). с. 95

Люга́шка ’жаба’ (Бяльк., Касп., Нас., Доп., Яруш.; кругл., Мат. Маг.). Да лягу́ха (гл.). с. 96

Люд ’народ, людзі’, ’зборышча людзей, натоўп’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Ян.; віл., Сл. ПЗБ). с. 96

Людае́д, любое́д ’першабытны чалавек’ (ТСБМ, ТС). с. 96

Людае́дзіца ’людаедка’ — так называюць свякроў, нявестку (у песнях) (Нар. Гом.). с. 96

Людзець ’мець павагу да людзей’ (смарг., Сцяшк. Сл.). с. 96

Людзі, людэ ’людзі’, ’сяляне, рамеснікі, рабочыя’, ’пабочныя асобы’, ’асабовы склад войска’ (ТСБМ, Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ). с. 96

Людзя́ный ’людскі, ветлівы’ (Клім., Мат. Маг.). с. 97

Людзя́ць₁ ’гасцяваць’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 97

Людзя́ць₂, людзя́цца ’жыць, апранацца па-людску’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 97

Людзя́чы ’ўдалы, добры’ (ваўк., Сцяшк. Сл.), кам. людя́чый (Сл. ПЗБ) с. 97

Лю́дны ’мнагалюдны, шматлікі; такі, дзе звычайна бывае многа прахожых і праезджых’ (ТСБМ, Нас.), ’прыхільны да сваякоў’ (Жд. 1, Сл. ПЗБ), ’таварыскі’ (Ян.), ’прыстойны, добры, людскі’ (ТС, Сл. ПЗБ). с. 97

Лю́днасць ’уласцівасць люднага, мнагалюднасць’, ’жыхары, насельніцтва’, ’колькасць людзей’ (ТСБМ, Нас.), людно́сць ’людзі’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 97

Людскавацца ’выстаўляцца для агляду, на людзі’ (КТС, М. Лужанін), ’быць сярод добрых людзей, у добрым таварыстве’ (Шат.). с. 97

Людска́я ’памяшканне для прыслугі пры панскім маёнтку’ (ТСБМ). с. 97

Людскі́, лю́цкій, лю́цькі, лю́дзкі, людськэ́й ’у якога высокая мараль, сумленны, шляхетны, зычлівы’, ’чалавечы’, ’прыстойны’, ’добры, прыгодны для чаго-небудзь’, ’людскі, чужы’, ’як у людзей’, ’ветлівы’, ’асабісты’ (Нас., Шат., Бяльк., ТСБМ, ТС; КЭС, лаг.), лю́дзка ’прыстойна, як у людзей’ (Шат.), лю́дско ’добра, удала’ (Сцяшк.); лю́дскі ’які належыць людзям’, ’уласцівы людзям’, ’уласцівы ніжэйшаму класу грамадства’, ’прызначаны для прыслугі’, ’меладычны (музыка)’ (ТСБМ, Нас., Мат. Гом.; КЭС, лаг.); ’сялянскі’ (шальч., драг., Сл. ПЗБ); с. 97

Лю́дства ’чалавецтва, народ’ (Гарэц., Нас., Др.-Падб., Яруш.). с. 98

Люз ’невялікі прамежак паміж чым-небудзь’ (брасл., драг., Сл. ПЗБ). с. 98

Лю́зны ’шырокі, свабодны’ (смарг., дзятл., Сл. ПЗБ), с. 98

Люк ’адтуліна (звычайна з векам) для пранікнення ўнутр або на паверхню чаго-небудзь’ (ТС), ’лаз у пограб’ (клім., Мат. Маг.). с. 98

Лю́каць ’моцна крычаць дзе-небудзь, напр., у лесе’ (Мядзв.), ’нападаць на каго-небудзь з лаянкай, з пагардлівымі воклічамі’, лю́канне ’нападзенне з лаянкай’, лю́кнуць ’крыкнуць на каго-небудзь’ (Нас.), с. 98

Люкс ’нешта асабліва багатае, раскошнае, дабраякаснае’ (ТСБМ). с. 98

Люксовы ’дабраякасны’ (гродз., Сцяшк. Сл.) с. 98

Лю́лі! лю́лі-лю́лі! — прыпеў у песні-калыханцы, ужываецца пры закалыхванні дзіцяці (Нас., ТСБМ). с. 98

*Люлі́ць, пін люлі́ты ’лашчыць, любіць’ (Булг.), люля́ны ’дагледжаны’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 99

Лю́лька₁ ’прылада для курэння’ (ТСБМ, Мядзв., Гарэц., Др.-Падб., Мал., Бес., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, ТС; КЭС, лаг.). с. 99

Лю́лька₂, лю́ля ’калыска’ (ТСБМ, Гарэц., В. В., Др.-Падб., Бяльк., Нас., Растарг., Шат., Касп., Ян., ТС), ’тс’, ’каляска ў матацыкла’ (Сл. ПЗБ). с. 99

Лю́лька₃ ’лічынка’ (малар., Анох.). с. 99

Люля́к ’дурнап`ян, Daturа stramonium L.’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 99

Люля́ць ’рытмічна гойдаць’, ’калыхаць дзіця’ (ТСБМ, Шат., Ян.; дзятл., Сл. ПЗБ), драг. лю́ляты ’тс’ (Клім.). с. 99

Лю́ма ’плакса’ (докш., Янук.). с. 100

Лю́мза (экспр.) ’плаксун, плаксуха’ (кобр., Нар. лекс.). с. 100

Лю́ннік ’сведка на шлюбе’ (усх.-палес., Маш.). с. 100

Люн, лю́на, люна́, лю́ны,, люны́, луні́, люні́ ’багна, дрыгва’, ’зыбун’ (швянч., ігн., брасл., трак., астрав., Сл. ПЗБ), с. 100

Лю́нскі ў выразе люнскае сукно ’замежны’ (Нас.), с. 100

Лю́нуць ’хлынуць’, ’накінуцца гуртам, каб зрабіць што- небудзь’ (Юрч. Вытв.), с. 100

Лю́паць , кам. лю́патэ ’ўпарадкоўвацца’ (Сл. ПЗБ). с. 100

Люпі́н ’лубін’ (ветк., Мат. Гом.). с. 100

Лю́ра ’ліра, беларускі народны струнны музычны інструмент з клавішамі і корбай’ (Мал.). Да лі́ра (гл.). с. 100

Лю́рба ’тоўстая трэска’ (трак., віл., іўеў., шальч., Сл. ПЗБ), шальч. ’тоўсты пласт зямлі’, ’тоўсты кавалак сала’, с. 100

Лю́стра₁ ’адшліфаваная паверхня шкла, металу, здольная даваць адбіткі прадметаў, якія знаходзяцца перад ёю’, ’паверхня, плошча чаго-небудзь’ (Нас., Грыг., Гарэц., Бяльк., Касп., Растарг., ТСБМ, Яруш.; маг. КЭС), лю́стро ’тс’ (ТС), лустэрка, люстэрко, люстэрак, лю́страчка, лістэрка (Сл. ПЗБ, Нас., Бяльк., Шат., Касп., Мядзв., Сцяшк.; КЭС, лаг.; капыл., Жыв. сл.). с. 101

Лю́стра₂ ’падвесны, асвятляльны прыбор з некалькімі крыніцамі святла’ (ТСБМ). с. 101

Люстра́цыя ’перыядычнае апісанне дзяржаўных маёмасцей з мэтай вызначэння іх прыбытковасці у зах. губернях царскай Расіі’ (ТСБМ), с. 101

Люстры́н ’тонкая шарсцяная ці паўшарсцяная тканіна з глянцам’ (ТСБМ). с. 101

Люсь! ’пра ліццё вады’ (зэльв., Жыв. сл.). с. 101

Лю́таваць ’праяўляць жорсткасць’, ’праяўляцца з вельмі вялікай сілай’ (ТСБМ, Др.-Падб., Гарэц., Растарг.). Да лю́ты (гл.). с. 101

Лютава́ць ’паяць’ (нясв., дзярж., Нар. словатв.). с. 101

Лютае́ж ’жывёла, якая дрэнна есць’ (гродз., Сцяшк. Сл.), ’пераборлівы ў ядзе чалавек’ (Сцяц.). с. 101

Лю́тар ’бязбожнік’ (Сцяц.), с. 102

Лютві́н ’літвін’ (Мал.). Да ліцвін (гл.). с. 102

Лю́тка, люткі ’гарошак балотны, Lathyrus рratensis L.’ (Кіс., Дэмб. 1, Касп.). Да люцік (гл.). с. 102

Лю́тня ’струнны шчыпковы музычны інструмент’ (ТСБМ), с. 102

Лю́тневы ’лютаўскі’ (Гарэц.). с. 102

Лю́ты ’злы, крыважэрны (пра жывёл)’, ’жорсткі, бязлітасны’, ’кровапралітны’, ’невыказна цяжкі’, ’суровы, крайне строгі’, ’вельмі моцны ў сваім праяўленні’, ’сіберны (пра з`явы прыроды), рэзкі, халодны’ — адсюль і назва другога месяца каляндарнага года — лю́ты (Нас., Бяльк., Шат., Гарэц., Бес., Яруш., ТС, ТСБМ). с. 102

*Люці́зна, люты́зно ’пераборлівы’ (Клім.). Да лю́ты (гл.). с. 103

Лютэрка (ж.) ’драўлянае маленькае колца калаўрота, якое знаходзіцца побач са шпулькай і перадае ёй рух вялікага кола’ (в.-дзв., Шатал.). Да мутэрка (гл.). с. 103

Лю́фа ’ствол’, ’частка ружжа і снарада’ (Бес.). с. 103

Люфт₁ ’гара ў хаце’ (астрав., Сл. ПЗБ). Да люхт (гл.). с. 103

Люфт₂ ’зазор паміж часткамі машыны’ (ТСБМ). с. 103

Лю́фтачка ’фортка ў акне’ (іўеў., Сцяшк. Сл.) с. 103

Лю́фцік ’фортачка’ (Сцяшк., Сцяц.; смарг., Сл. ПЗБ; навагр., 3 нар. сл.) с. 103

Люх ’хам, некультурны чалавек’ (Растарг.), с. 103

Лю́ха₁, люха́ ’адтуліна для выхаду дыму ў курнай хаце’ (віл., Сл. ПЗБ) с. 103

Лю́ха₂ ’падвал, сутарэнне’ (Шпіл.). Да лёха, лёх (гл.). с. 104

Лю́хвік ’станік’ (мазыр., Шатал.). Да ліф, ліфік (гл.). с. 104

Люхну́ць ’лінуць (пра вялікі дождж) ’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 104

Люхт, лю́хцік, лю́хта, лю́хтачка, лю́кта ’дымавы ход у печы, грубцы’, ’юшка ў коміне’, ’гара ў хаце’, ’адтуліны ў падмурку’, ’адтуліна для выхаду дыму ў курнай хаце’, ’душнік, прадуха ў лазні’, ’нешта лёгкае, паветранае’, ’фортачка’ (Сцяшк., В. В., Касп., Бяльк.; КЭС, лаг.; ветк., чачэр., Мат. Гом.; лунін., в.-дзвін., Шатал.; навагр., Жыв. сл.; бых., Мат. Маг.; Сцяшк. Сл.). с. 104

Люхткі ́ ’буйны шрот’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 104

Люцы́пар, люцы́пер ’д`ябал’ (Гарэц., Др.-Падб., Нас., Бяльк.), с. 104

Люцэрна ’травяністая кармавая расліна, Меdicagо falcatа L.’ (Кіс., ТСБМ, Бяльк., Сцяшк.). с. 104

Лю́шка ’юшка, засаўка, што закрываюць комін’ (Касп., Сцяшк., Жд. 1, Сл. ПЗБ, ТС; валож., Жыв. сл.; шчуч., Нар. лекс.; в.-дзв., Шатал.; нараўл., Мат. Гом.). Да лю́ха₁ (гл.). с. 105

Лю́шня, люшня́ ’падпорка ручак у калёсах, якая абапіраецца на вось’ (Бес., Мікуц., Сцяц., ТС, Выг. дыс., Сцяшк., Мат., Сцяшк. Сл.; лоеў., Мат. Гом.; Сцяц. Словаўтв.; пін., КЭС). с. 105

Люшня ́ ’ляўша’ (свісл., Сл. ПЗБ). Да ле́вы (гл.). с. 105

Лю́шчына ’непатрэбная рэч, прадмет’ (міёр., Нар. словатв.). с. 105

Лю́шыць ’ліць, як з вядра (пра дождж)’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 105

Ля₁ ’каля’ (ТСБМ, Мікуц., Мал., Мядзв., Касп., Шат., Бяльк., Я., Сл. ПЗБ), с. 105

Ля₂ ’глянь, бач’, якое стала ў некаторых гаворках пабочным словам (Сцяшк., Сл. ПЗБ). с. 105

Ля₃, палес. ля мэ́нэ ’дзеля мяне, паводле мне’ (драг., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ), ’для’ (Касп., Ян., Мікуц.; ельск., Мат. Гом.). Да для (гл.). с. 105

Ля́балацце, ляболацце, ля́балаць, лябалотнічча, ляву́збалаць, ля́збалацце, лябалоцічча, ляпоўзбалацішча, ляўзкалю́балацце, ля́ўзбалацце ’сенажаць, лес, кусты каля балота’ (слаўг., Яшк.). с. 105

Лябёдка₁ ’машына для падымання і перамяшчэння грузу’ (ТСБМ, Сцяшк.). с. 106

Лябёдка₂ ’маяран садовы, Маjoranа hortensis Моеnch’. (гродз., Кіс.). Да лебяда́ (гл.). с. 106

Ля́біх, лябі́х, ля́бех ’гультай, лежань, абібок’ (Мядзв., Бяльк., Растарг., Ян.; рэч., Мат. Гом.). с. 106

Лява́да ’луг, абгароджаны для пашы жывёлы’ (Нас.), ’пастаўнік у полі, лесе’ (Бяльк.; ветк., Яшк.). Да ліва́да (гл.). с. 106

Ля́вай ’непраходна’ ў сказе: Пасля снегу поля ляжа́ло ля́вай (ваўк., Сцяшк.). с. 106

Ля́віца (іран.) ’рот’ (Сцяшк.). с. 106

Лявіца ’ільвіца’ (Кліх). Да леў (гл.). с. 106

*Лявок, левок ’вылівак’ (петрык., Шатал., Мат. Гом.). с. 106

Лявоніха₁ ’беларускі парны народны танец’ (ТСБМ, Гарэц., Мядзв., Шат., Касп.). с. 106

Ляворвар ’рэвальвер’ (Шат.). с. 106

Ляву́ш, лявуша́, лявушня́, ляўшня́ (гродз., Сл. ПЗБ), с. 106

Ля́га₁ ’жаба’ (Рам. 3, Нар. Гом.). с. 107

Ля́га₂ ’гультай, лежабок’ (Растарг.; паўд-усх., КЭС; клім., Мат. Маг.), с. 107

Ляг у выразе лягам зацяць ’залажыць горла’ (Ян.), с. 107

Лягава́ць ’лайдачыць, ленавацца’ (слонім., Сцяшк. Сл.). Да ля́га₂ (гл.). с. 107

Ляга́вы₁ ’пародзісты (аб сабаку)’ (Сцяшк.), с. 107

Ляга́вы₂, люга́вы, люга́ўка ’той, хто ўхіляецца ад цяжкай працы’ (Пан. дыс.; дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 107

Ляга́к ’вялікі камень’ (ст.-дар., Нар. сл., Сл. ПЗБ). Да ляжа́ць (гл.). с. 107

Ляга́ра, ляґарэ́ ’ляжак пад бярвеннямі’ (Сл. ПЗБ; слонім., Нар. словатв.), лягары́, лягера́ ’ляды, рычагі (бярвёны), прыстасаваныя для падняцця цяжару’ (рэч., Нар. сл.; Мат. Гом.), ’доўгія бярвенні, па якіх выкочваюць на бераг бярвенні з плыта’ (гродз., Нар. сл.; лунін., Шатал.), ’падваліны’ (Сцяшк., Сцяц.; бяроз., маст., Шатал.; зэльв., Сцяц. Словаўтв.), лігар ’папярочка на капылах саней’ (малар., Нар. словатв.). Да ле́гар (гл.). с. 107

Ляга́цца ’(аб кані, карове) брыкацца, біцца, калоцца’ (Інстр. III; слонім., Сцяшк. Сл.). с. 108

Ляга́ць, лега́ці, ляга́тэ ’лажыцца’, ’класціся спаць’ (Сцяшк., Нас., Сл. ПЗБ), ляга́тыса ’класціся спаць’ (стол., Нар. лекс.; Нар. Гом.). с. 108

Лягаш ’сабака, які выкарыстоўваецца пры паляванні на дзікіх птушак і звяроў’ (Інстр. I). Да ляга́вы₁ (гл.). с. 108

Лягджа́й, ляґджа́й, ляжджа́й, лежджай ’від асакі, Саrех L.’ (свісл., маст., КЭС; Сл. ПЗБ), ляжа́й ’тс’ (асіп., рагач., бярэз., Сл. ПЗБ); ’рагоз, Турhа L.’ (Сл. ПЗБ). с. 108

Ляге́нне ’вантробы’ (мсцісл., Полымя, 1987, 7). Да лёгкі, лёганёўе (гл.). с. 108

Ляге́нь ’рыба шчыпоўка, Соbitus taenіа’, ’рыба галец, Nemachilus barbatulus’ (Інстр. II). с. 108

Лягку́шка ’лёгкае’ (Ян.), тураў лёгку́шы, легку́шы, лёгку́ша, легку́ша, леўку́ша ’тс’ (ТС). Да лёгкі (гл.). с. 108

Ля́гір ’нікацін у люльцы’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 108

Лягорычча, ля́гарре, лягары́чышча, лягорре ’месца каля гары’ (слаўг., Яшк.). с. 108

Лягота ’ільгота’ (Шат.). Да ільгота (гл.). с. 108

Лягты́ка ’чалавек, лёгкі на хаду’ (КЭС, лаг.). Да лягчы́ць, лёгкі (гл.). с. 108

Лягу́мнічча, легумне́чча ’месца каля гумна або вакол яго’ (слаўг., Яшк.). Да ля₁ і гумно (гл.). с. 108

Лягу́ха, лягу́шка, люга́шка ’жаба’ (ТСБМ, Бяльк.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), ляжэнька ’жабка’ (Бяльк.), лягуха ’рапуха’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Да ля́га₁ (гл.). с. 108

Лягу́ша ’конь, які брыкаецца’. Да ляга́цца (гл.). с. 108

Лягу́шкацца ’гушкацца’ (зэльв., Сцяшк. Сл.). с. 109

Лягча́й ’вылітая ў вадзе знахарам фігура, якая дапамагае канавалам замазваць ёю рану (гарачымі легчаямі) пры кастрацыі быкоў’ (Сержп., Борт.). Да лягча́ць (гл.). с. 109

Лягча́ць, ляхча́ць ’пакладаць (жывёл)’ (Нас., Бяльк., Шат., Касп., Юрч.; маладз., Янк. Мат.; ТСБМ). с. 109

Лягчэць ’паляпшацца (аб самаадчуванні)’, ’памяншацца ў вазе’, ’цяплець (у безасабовай форме ле́гчаіць)' (Нас., Касп., Яруш., ТСБМ). Да лёгкі (гл.), лягчэй. с. 109

Ляд₁ ’няшчасце, няўдача’ (Булг.). с. 109

Ляд₂ ’прагаліна на полі, дзе не ўзышло збожжа або бульба’ (кам., ДАБМ, 957), ’поле на месцы высечанага лесу ці пажарышча’ (пруж., Яшк.). с. 109

Ляд₃ у назве расліны мышый ляд ’гарошак мышыны, Vісіа сrassа L.’ (драг., Нар. лекс.). Да ля́да₂ (гл.) або да яд (?). с. 109

Ляда₁ (ж. і н.), ля́до, лядо́, ле́до, ля́ды, ля́дзіна ’дзялянка высечанага лесу, хмызняку; высека’, ’расчышчанае месца ў лесе пад пасеў або пад сенажаць’ (ТСБМ, Гарэц., Зн. Нас., Растарг., Шн. 2; усх.-бел. ДАБМ, к. 337), а таксама ’пакінутая зямля’, ’дзікае месца’, ’пожня’, ’цаліна’, ’поле ў кустах’, ’неаранае поле са свірэпай’, ’вялікае поле’, ’будынак, у якім ніхто не жыве’ (ДАБМ, к. 337; Яшк.; Талстой, Геогр.; Растарг.), ’месца, якое зарасло густым, маладым лесам’, ’сухадольны лес’, ’харошы лес’, ’сасновы лес’, ’востраў, дзе добра расце сасна’, ’чубок лесу сярод поля’, ’цёмны лес’, ’месца з высечаным лесам, дзе ляжыць галлё’ (Маш., ДАБМ, к. 337); ля́давіца, лядцо, лядца, лядзечка, лядцовічка ’невялікі ўчастак ляда’, лядзішча ’поле на высечцы’ (Яшк.), ’месца, прыдатнае для ачышчэння ад зарасніку’ (Нас., Доп.). с. 109

Ля́да₂, ля́до ’гарошак плотавы, Vісіа sepium L.’ (нясв., КЭС; гродз., Кіс.), ’мышыны гарох’ (пін., Шатал., ТС), ’віка’ (Мікуц.), ’гарошак’ (лях., стаўб., Сл. ПЗБ). с. 110

Ляда₃, ляды ’бруд у хаце’ (талач., КЭС), ’непарадак’, ’шкода’ (зах.-віц., ДАБМ, к. 337; Сл. ПЗБ), ’пустазелле’ (Сцяшк.), ’пустазелле ў абмалочаным збожжы’ (зах.-бел., палес., ДАБМ, к. 337; кругл., Мат. Маг.). Да ля́да₁. с. 111

Ля́да₄, лядо ’драўлянае карыта ў сячкарні’ (гродз., брэсц., ДАБМ, к. 337; Сцяшк., Нар. лекс.), ’сячкарня’ (маст., Шатал.), ’калода, на якой рэжуць касой салому для жывёлы’ (пруж., кам., ДАБМ), ’набіліцы’ (Сцяшк., Сцяц., Жд. 1, ЛАПП, Тарн.; пін., КЭС; Шатал., Мат. Маг., ТС, Сцяшк. Сл.; ДАБМ, к. 337), ’дзверы ў пограб, у склеп’, ’прылавак у магазіне’ (Растарг.; ельск., Мат. Гом.); ’верхняя частка церніцы’ (маст., Сл. ПЗБ); ляда, лядо, лядь ’прылада для падымання цяжкіх прадметаў’ (зах.-бел., ДАБМ, к. 337; Словаўтв., Нар. сл., Нар. лекс., Нар. словатв., Мат. Гом., ТС, Сцяшк., Клім. Сл. ПЗБ), лядава́ць ’паднімаць, класці бярвенне на воз пры дапамозе ляды’ (гродз., Нар. сл., слонім., Нар. лекс.). с. 111

Ля́да₅ ’абы’ (беласт., ваўк., Сл. ПЗБ). Да леда (гл.). с. 111

Ляда́ік, ліда́ік, ліда́ек, ляда́йка, ляда́шка ’сімптом ванітаў, непрыемнае, пакутлівае адчуванне перад ванітаваннем, моташнасць’, ліда́шна, лідаі́шна, ліда́шта ’моташна’, ляда́ча ’млосна, дрэнна’, лядае́к, лядая́к ’цяжка, невыгодна, нязручна’, ляда́ко ’дрэнна’, ляда́ка ’тс’, шчуч. ’непагадзь, вельмі дрэннае надвор`е’ (Мядзв., Мікуц., Касп., Шат., Бяльк., Мат. Маг., Яўс., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ; бялын., Янк. Мат.). Сюды ж прыметнікі: ляда́кі, ляда́йкі, ляда́ікі ’дрэнны, нізкай якасці; пусты, непаслухмяны, абы-які’, ’паганы, сярдзіты’, ’плаксівы (дзіця)’, ’слабы, нездаровы’, ’брыдкі, непрыстойны, спешчаны’, ’нікуды не варты’ (Булг., Мікуц., Жд. 1, Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ). с. 111

Ля́даўка ’яравая пшаніца́ (Касп.). Да ля́да₂ (’пшаніца, якую сеюць на лядзе’). с. 112

Лядаўні́ца ’ложа ў сячкарні’ (Сцяшк.), ’жалезная акоўка скрынкі ў ручной сячкарні’ (беласт., Сл. ПЗБ). Да ля́да₄. с. 112

Ляда́чы ’слабы, кволы; благі, дрэнны, нізкай якасці, сапсаваны; гультай; непрыстойны, нягодны, гадкі; неўрадлівы; непрадукцыйны; капрызны, спешчаны; пераборлівы на яду’ (Нас., Гарэц., Мал., Сцяшк., Янк. БП, ТСБМ, Мат. Гом., Сл. ПЗБ, Нар. Гом., Ян., Жд. 1; стаўб., 3 нар. сл.; пін., мазыр., Жыв. сл.). с. 112

Ляда́шты ’дрэнны, нягодны, гадкі; худы, слабы; той, каму млосна, дрэнна, моташна’ — гэта выражаецца і прыслоўямі ляда́шта, ляда́ча (Нас., Шпіл., Дзмітр., Жд. 1, Бір. Дзярж.; шчуч., чэрв., гродз., Сл. ПЗБ; крыч., Мат. Маг.; ашм., Сцяшк. Сл.). с. 112

Ляда́шцік, ляда́шчык ’хударлявы’, ’бядняк, жабрак’, ’круцель, ашуканец’, ’чалавек, які можа сурочыць, асабліва маладых істот’, ’нячысцік, з`яўленне якога перад селянінам азначала няшчасце’ (Нас.). с. 112

Ляда́шчы₁, леда́шчы, ліда́шчый, лыда́шчый ’кволы, хілы; нядужы, слабы; дрэнны, нягодны; стары, струхлелы; збуцвелы; выцерты’ (Нас., Грыг., Бес., Яруш., Ант., Касп., Бір. Дзярж., Сцяшк., ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’злы, сярдзіты, запальчывы’ (слуц., Жыв. сл.), ’нікудышні, пусты’; ’д`ябал’ (мін., КЭС), ’легкадумны’. Да ляда́шты (гл.). Сюды ж: ляда́шчына ’непатрэбная рэч’ (Нас.), ляда́шчыца, ліда́шчыца ’кепскі, дрэнны, сапсаваны’ (Мал., Булг., Кос.), ’нягодніца’ (паўд.-усх., КЭС), лядашчыцца ’паступаць дрэнна’ (Федар. Дад.). с. 113

Ляда́шчы₂ ’ледзяны, дужа халодны’ (валож., Жыв. сл.). с. 113

Ляда́шчыц ’нячысцік у выглядзе падучай хваробы’ (Нас.). Да лядашчы ’слабы, нядужы’ (гл.). с. 113

Лядзеване́ць ’ледзянець’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 113

Лядзей лесавы ́ ’чына лугавая, Lathyrus рratensis L.’ (гродз., Кіс.). Да ля́да₂. с. 113

Лядзе́ць ’глядзець’ (Сл. ПЗБ, Грыг., Бяльк.; віц., Нік. Оч., 2; Мат. Маг.; слонім., Нар. лекс.). Да глядзе́ць (гл.). с. 113

Ля́дзвя ’сцёгны’ (свісл., Сцяшк. Сл.), с. 113

Лядзя́нка ’рэпа, якая вырасла на лядзе’ (Нас.). Да ля́да₁ (гл.). с. 113

*Лядні́к₁ , ле́днік ’склеп, лядоўня’ (чач., ветк., Мат. Гом.) с. 113

Ляднік₂ ’скопішча вялікай масы паўзучага лёду, глетчар’ (ТСБМ) с. 114

Ляднік₃ ’абабак, Воletus scaber’ (Мядзв.; бялын., Нар. сл.; кругл., Жыв. сл., Мат. Маг.; круп., Сл. ПЗБ, БЛ, 6, 23), ’грыбы’ (Баркалабаўскі летапіс). Да ля́да₂. с. 114

Лядны ў выразе ля́дны дуб ’дуб цвёрды, Guercus robur L.’ (маг., Кіс.). Да ляда₁ ’дуб, які расце на лядзе’. с. 114

Лядойка ’дрэнна’ (Нас.). Да ляда́ік (гл.). с. 114

Лядок ’куравай дацкі, Аstragalus danicus Retz.’ (драг., Нар. лекс.). Да ля́да₂ (гл.). с. 114

Лядоўня ’пограб з лёдам або снегам для захоўвання прадуктаў’ (Гарэц., Яруш., Янк. 2, Касп., Бяльк., Сцяшк.; жлоб., Нар. словатв.; мін., КЭС), лёдо́ўня ’тс’ (Шушк.). с. 114

Лядошна ’гідка, брыдка, агідна’ (Бяльк.). с. 114

Ляду́начка ’ключыкі вясеннія, Рrimulа veris L. macrocalух Косh.’ с. 114

Ля́ды ’дрэнны’ (маст., Сцяшк. Сл.), с. 114

Ляе́стры ’спісак’ (КЭС, лаг.). с. 114

Ляжа́й ’гультай, лежань’ (зэльв., Жыв. сл.; свісл., Сл. ПЗБ). Да ляжа́ць (гл.). с. 114

Ляжа́йка ’ляжанка ля печы’, ’комін-ляжак’ (пух., 3 нар. сл.; уздз., Нар. словатв.; навагр., Сцяшк. Сл.), ляжэйка ’бакавыя дошкі ў возе’ (астрав., Сцяшк. Сл.; круп., Жыв. сл.; Касп., Сл. ПЗБ), ліжа́йка ’бакавы брусок асновы панарада’ (КЭС, лаг.), валож. ляжэ́я ’папярочная палка-ворчык у сасе, да якой прымацоўваюцца аглоблі’ (Жыв. сл.). с. 114

Ляжа́к ’гарызантальная частка коміна на гары’, ’ніжняе апорнае бервяно зруба’, ’падаконнік’, ’падваліна’, ’ляжачы вулей з пчоламі’, ’ляжанка’, ’паваленае бурай дрэва’, ’палеглы лён’ (Бяльк., ТСБМ, Янк. Мат., Сцяшк., Шушк., П. С., Некр., Шат., Сцяц. Словаўтв.; 3 нар. сл., Мат. Гом., Мат. Маг., Сл. ПЗБ, Жыв. сл.; КЭС, лаг.). с. 115

Ляжа́нец ’абложная зямля’ (Прышч. дыс.). с. 115

Ляжа́нка, ліжа́нка ’прыпек, запечак, нары; месца, прыстасаванае для ляжання’, ’грубка’, ’верхняя планка ў драбіне воза’, ’ляжак-калаўрот’, ’логава звера’, ле́жанка ’гультай’, ’распешчанае дзіцё’ (Нас., ТСБМ, Бяльк., Шат., Уладз., Мат. Гом.; КЭС, лаг.). с. 115

Ляжа́ч ’гультай’ (свісл., Сл. ПЗБ), с. 115

Ляжа́ткі ’планкі ў драбінах воза’ (шчуч., Сцяшк. Сл.; гродз., Сл. ПЗБ). с. 115

Ляжа́ць, лежа́ць, ліжа́ць, лыже́тэ ’знаходзіцца, займаць гарызантальнае становішча, прастору’, ’распасцірацца’, ’прылягаць’, ’хварэць’, ’захоўвацца’, ’пра зямлю, якая непрыгодна для апрацоўкі’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., Мат. Гом., Янк. 1, Ян., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ). с. 115

Ляжа́чка ’сіла, якая цягне да ляжання’ (Нас.), ’донная вуда з грузілам для лоўлі акунёў і яршоў’ (Дэмб. 2, Нар. Гом.). с. 116

Ляжбе́ль ’гультай’ (лях., Сл. ПЗБ). с. 116

Ляжджа́й₁, лежджа́й, магчыма, ’асот, палявы, Sonchus аrvensis L. або плюшч звычайны, Неderа helіх L.’ (Федар. Дад.), ’асака’ (бераст., Сцяшк. Сл.), ’балотная трава, асака’ (Сцяшк.; маст., свісл., Арашонкава, БЛ, 3), ’рачная трава, Турhа аngustifolіа’ (навагр., БСС-72), ляжджа́йчык ’сена з асакі, Саrех L.’ (гродз., Мат. АС). с. 116

Ляжджа́й₂ ’мера ачэсанага льну, роўная 10 жменям’ (шчуч., Бел. хр. дыял.). с. 116

Ля́жка ’сцягно’ (Гарэц., ТС; маз., хойн., КЭС). Да ля́га₁ (гл.). Гл. таксама ля́шка₂. с. 116

Ляжнёўка ’дарога, вымашчаная бярвеннем на шырыню калёс’ (в.-дзв., Нар. сл.; Нар. Гом.; в.-дзв., раг., Сл. ПЗБ), нараўл. ’кладка’ (Мат. Гом.). Да ле́жань (гл.), с. 116

Ляжня́к ’ляжачае гнілое дрэва’ (мазыр., ЛАПП), ’ніжні камень у жорнах’ (Інстр. III). с. 116

Ляжойка ’прыстасаванне з вяровак для ўзнімання на дрэва’ (круп., Сл. ПЗБ). Да ле́зці (гл.). с. 116

Ляжэйка ’жалейка’ (паст., Сл. ПЗБ) с. 117

Лязава́ць, лёсова́ць ’мясіць і пераціраць гліну для фармоўкі цэглы або кафлі’, ’перамешваць ванну, наліваючы вадой’ (гродз., Нар. сл.) с. 117

Лязг ’ляск’, ля́згаць ’утвараць ляск’, ’біць у далоні, пляскаць’ (ТСБМ), полац. ’біць лыжкай па галаве’ (Нар. лекс.). с. 117

Лязкоўка ’маленькі гаршчок’ (Ян.). с. 117

Лязо ’вострая частка рэжучай або сякучай прылады’, ’лязо для галення’ (ТСБМ; шальч., Сл. ПЗБ), шкл. лязцо ’тс’ (Мат. Маг.). Да ле́зіва₂ (гл.). с. 117

Ля́йдзіць, ляйдзі́ць, ле́йзіць ’балбатаць, малоць языком, гаварыць недарэчнае, пустое; пляткарыць’ (маст., ваўк., карэліц., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.). с. 117

Ляйца́ць ’прымацоўваць лейцы да аброці пры запраганні’ (Некр., Шат., ТСБМ; дзярж., Нар. сл.), ляйчы́на ’вожка’ (там жа; Сцяц. Словаўтв.), ляйчы́нкі ’маленькія лейцы пры аброці’ (гродз., Сцяц. Словатв.). Да ле́йцы (гл.). с. 117

Ляк₁ лек ’спуд, спалох, перапуд’, ля́кі, ля́кы, ле́кэ ’жахі, пярэпалахі’ (Гарэц., Др.-Падб., Нас., Нар. Гом., Ян., Клім., Бяльк.; малар., Нар. лекс.). с. 117

Ляк₂ ’сургуч’ (Гарэц., Нас.; мін., КЭС). с. 117

Ляк₃ ’селядцовая жыжка’ (віц., Шн. 3; Сцяшк., ТС). с. 117

Ляк₄ ’глыбокі гліняны гаршочак’ (Сцяшк.; гродз., Сцяц. Словаўтв.). Да гляк (гл.). с. 117

Ляката́ць ’ляскатаць’, ’дрыжэць ад холаду’, ’сварыцца’ (Бір. Дзярж.; пух., Сл. ПЗБ; свісл., Сцяшк. Сл.). с. 118

Ляка́ць, ляка́тэ ’пужаць’, ляка́цца, ляка́тысь, ляка́тыся ’палохацца’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц., Шпіл., Бес., Ян., Нар. Гом., Сцяшк. Сл., Касп., БСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Шат., 3 нар. сл., Нар. лекс.). с. 118

Ляке́ркі ’лакіраваныя туфлі’ (навагр., Нар. сл.). с. 118

Лякоба, лекоба ’лякарства’, ’лячэнне’ (Сержп., Грам.; жытк., Мат. Гом.; Нар. Гом.; ТС). с. 118

Лякотка ’ляскотка’, ’балбатлівая жанчына’ (дзярж., Нар. сл.). с. 118

Лякра́з ’якраз’ (стол., Нар. лекс.). Да як і раз (гл.). с. 118

Ля́кса, ла́кса, ляксу́ха ’панос’, ля́ксы ’хвароба ад моцнага паносу’, ляксава́ць ’слабіць’ (Нас., Касп., Федар. 1; лаг., Сл. ПЗБ; мін., КЭС). с. 118

Ляксаваны ’начышчаны да бляску’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 118

Ляле́біць ’песціць, даглядаць’ (Бяльк.). Да ляле́яць (гл.). с. 119

*Ляле́зік, браг. леле́зік ’ласун’ (Мат. Гом.). с. 119

*Ляле́ць, леле́ць, еле́ць ’блішчаць, пералівацца’ (ТС) с. 119

Ляле́шчыць ’радасны плач дзіцяці, ціўканне ластаўкі’ (полац., Нар. лекс.). с. 119

Ляле́я ’гарлачык жоўты, Nuphar luteum Smith’. (гродз., віц., маг., Кіс.; Др.-Падб., Гарэц., Нас., Дэмб. 1; паст., Сл. ПЗБ), ’гарлачык белы, Numphalа аlbа L.’ (Нас., Дэмб. 1). Да ліле́й (гл.). с. 119

Ляле́яць, леле́іць ’калыхацца, развівацца’, ’пялегаваць, песціць, шкадаваць’ (Яруш., Зянк.) і сцягненыя формы: ляле́цца ’калыхацца, мільгацець’ (шаркаў., Ант.), ляле́ць, леле́ць, ляліе́ці, лілі́ты ’песціць, суцяшаць’, ’калыхацца, хвалявацца, пералівацца, зіхацець, адбліскваць (пра водную паверхню)’; ’калыхацца (пра збожжа, траву)’, ’квітнець’ (Мал., Гарэц., Федар. 7, Маш., Др.-Падб., Доўн.-Зап. 1, П. П.), ’выйсці з берагоў’ (Бір. дыс.), ’чырванець (пра рану)’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 119

Лялёта, лелёта ’маларухомая, непрыгожая жанчына’ (Растарг.), лялётачка (фалькл.) ’лялька’ (гом., Нар. сл., Нар. Гом.). с. 120

Лялёх ’жывот’ (маст., Сцяшк. Сл.). с. 120

Ля́лька₁, ля́лечка ’дзіцячая цацка ў выглядзе чалавека’ (Нас., Мядзв., Грыг., Гарэц., Яруш., Др.-Падб., Бяльк., Шат., Касп., Сцяшк., ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), ’прыгожая, знешне прывабная істота або рэч’ (ТС), ’вельмі выпеставаная, крыкліва апранутая, расфуфыраная жанчына’ (міёр., 3 нар. сл.), ’бутэлька, у якую насыпаюць жыта і даюць хлопцу (і свату), калі дзяўчына згодна ісці за яго замуж’ (смарт., Сл. ПЗБ); ’зрэнка ў воку’ (лепел., КЭС; саліг., Нар. словатв.; ТС); ля́ля ’дзіця (з дзіцячай мовы), немаўля’ (Нас., Бес.; драг., КЭС), ’купідон, прыгожанькае дзіцятка’ (Шпіл., Растарг., Нар. Гом.), ’малое дзіця’ (драг., шальч., Сл. ПЗБ), ’спешчанае дзіця’ (іўеў., Сл. ПЗБ), ’лялька’ (слуц. КЭС). с. 120

Ля́лька₂ ’матыль’ (бяроз., Выг.). с. 121

Ля́лька₃ ’аер, Асоrus L.’ (бых., Мат. Янк.). с. 121

Ля́льчуг ’ялец, Leuciscus leuciscus’ (хойн., Мат. Гом.). с. 121

Ляля́к₁ ’казадой, Сарrimulgus еuropaeus’ (ТСБМ, Сержп. Грам., Маш., Фед.-Долб.), ле́ляк, лялёк, лелек ’н’ (Бес., Маш., паўн.-зах., КЭС), лельч. ле́ляк ’кажан’ (ЛАПП), леля́к ’ястраб’, (перан.) ’недалуга, недарэка’ (ТС). с. 121

Ляля́к₂ ’бесклапотны, збалаваны чалавек’ (мазыр., 3 нар. сл.), ’гультай’ у выразе сядзець, як ляляк, ’гультайнічаць’ (Ян.). с. 122

Лялю́шачка ’маленькі качанчык-парастак у качане капусты’ (паст., Сл. ПЗБ), шальч. лялю́шка ’капуста з дробнымі качанчыкамі паміж лістамі’ (там жа). с. 122

Ляляса́ць ’крычаць’ (маст., Сцяшк. Сл.), ляляшы́ць ’балбатаць, перагаворвацца, гаманіць’ (навагр., Сл. ПЗБ і БСС- 1972). с. 122

Лямава́ць ’аблямоўваць, акружаць, абводзіць, падшываць’ (Нас.). с. 122

Ля́мант ’адчайны, немы крык, кліч на дапамогу’, ’працяглы моцны крык, плач’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Яруш.), ле́мент ’прарэзлівы крык, галашэнне’ (Некр., ТС; мазыр., Шн. 2), с. 122

*Ля́маць, лельч. ля́мать ’балбатаць, ляпаць’ (Нар. лекс.) і пін. ля́маты ’паволі есці’ (КЭС) с. 123

Ля́мза ’абманшчык’ (шчуч., Сцяшк. Сл.), лід. лямзлі́вы ’балбатлівы’ (там жа). Да ле́мзаць₁, с. 123

Ляме́нь (груб.) ’поўны, тоўсты, здаровы’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 123

Ляме́ньдзіць, лімяньдзі́ць ’гаварыць шмат, не да месца, надаедліва’ (міёр., Нар. лекс.). с. 123

Ляме́х₁ ’лямеш’ (Яруш.). Да ле́мех (гл.). с. 123

Ляме́ха, ляме́шка, леме́шка ’рэдкая каша з мукі з маслам ці салам’, ’зацірка’, ’кулеш з мукі’, ’густа звараная страва’, ’яда з грэцкай мукі з салам’ (раг., Сл. ПЗБ), ’ежа з падсмажанай мукі, залітай варам ці малаком’, ’расцёртая ў малацэ звараная бульба’ (ТСБМ, Маш., Нас., Янк. БП, Вешт., Мат. Гом., Растарг., ТС), глус. ’няўдала згатаваная страва’ (Мат. Янк.). с. 123

Ля́мец₁, ляме́ц, ля́мац, ля́мяц, ля́міц, ле́мыц, ля́мэць ’тоўсты, шчыльны матэрыял, звалены з воўны, шэрсці’ (ТСБМ, Грыг., Гарэц., Уладз., Нас., Шат., Касп., Растарг., ТС, Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), ’пракладка з лямцу ў хамуце пад хамуцінай’, ’лёгкая пракладка з саломы ці лямцу пад клешчамі’, ’падхамутнік’, ’потнік’, ’від хамута’ (Маслен., Бяльк., Нас., Сл. ПЗБ, Касп.), ’лямка, шляя’ (Др.-Падб.), ’ярмо, цяжкая работа’ (Мат. Гом.), ’ільняны або саламяны абруч, на які паляшучкі накручвалі валасы’ (Малч., Тарн., Маш., Сержп. Грам.; мазыр., Шпіл.), ля́мцы ’непрычасаныя валасы’ (клец., Нар. лекс.), ’каўтун’ (Мат. Гом.), ля́мчыцца ’збівацца ў камяк, каўтуны’, ля́мчыць ’валіць воўну’ (Нас.; КЭС, лаг.; ТСБМ, ТС), ля́мец ’пласт гною, сена і інш.’ (жытк., Нар. словатв.; ТС). с. 123

Ля́мец₂ ’гультай’ (Мат. Гом.). с. 124

Ляме́ш₁ ’лямеш у плузе’ (брасл., ганц., Сл. ПЗБ; рагач., КЭС). Да ле́меш (гл.). с. 124

Ляме ́ш₂, лымі́ш ’сыраваты, ацеслівы хлеб’, ’від печыва’ (глус., Мат. Янк.; Вешт.; брасл., драг., Сл. ПЗБ). Да ляме́ха, ляме́шка ’няўдала згатаваная страва’ (гл.). с. 124

Ляме́шка₁ ’рэдкая страва з мукі’ (ТСБМ). Да ляме́ха (гл.). с. 124

Ляме́шка₂ ’няўклюдны, непаваротлівы чалавек’, лемешы́шчэ ’вельмі няздатны, няздольны, непаваротлівы чалавек’ (ТС). с. 124

Ляміна ’бераст’ (лях., Сл. ПЗБ), брасл. лямовы ’ільмовы’ (там жа). Да ільма́ (гл.). с. 124

Ля́мка₁ ’шырокі рэмень са скуры ці моцнай тканіны, які перакідваецца цераз плячо пры перацягванні, пераносцы грузу’, (перан.) ’ярмо, непрыемны абавязак’ (ТСБМ, Нас., Касп., Бяльк., Яруш.). с. 124

Ля́мка₂ ’пруг з тоўстага сукна’, ’надточаная частка падола ў світцы, спадніцы з іншага матэрыялу’ (Жд. 1, Бяльк., Нас.; смарг., Сл. ПЗБ). с. 124

Ля́мка₃ ’манішка’ (рас., Шатал.). Да ля́мка₂ (гл.), с. 124

Ля́мля ’маўчун, ціхоня’ (слаўг., Нар. словатв.). с. 125

Лямоўка₁ ’аблямоўка; тонкая палатняная падшыўка знізу ў жаночых спадніцах’, ’надточаная ўнізе частка падолу’ (Мядзв.; круп., Нар. сл.; кругл., Мат. Маг.). с. 125

Лямоўка₂, лямі́ўка, ляму́ўка, лямю́ўка, лямуоўка с. 125

Ля́мпа₁, ля́нпа, ле́мпа, ле́нпа ’прыбор для штучнага асвятлення электрычным токам, газай, нафтай’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Бяльк., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Сцяц., Словатв.; драг., КЭС). с. 125

Ля́мпа₂ ля́мпачка ’шклянка (гарэлкі)’ (Нас.). с. 125

Лямпе́х ’тлусты, адкормлены чалавек’ (слонім., Нар. словатв.). с. 125

Лямпе́шка ’планка, у якую ўстаўляецца верхні канец млёна’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Магчыма, да лямпа (гл.). с. 125

Лямпэрыя, лямпэра ’шалёўка’ (брэсц., кам., Нар. сл.), ’ліштва ў акне’ (глыб., Сл. ПЗБ). с. 125

Ля́мты ’стужкі ці вузкія палоскі матэрыялу, нашытыя ў некалькі радоў на спадніцы’ (ельск., Хрэст. дыял.). с. 125

Ля́мус ’мураваны або драўляны будынак для зберагання гаспадарчых прылад, збожжа, прадуктаў, кніг, збораў дакументаў’ (БелСЭ, 6). с. 125

Лямце́ць ’ісці трушком, бегчы’ (слонім., Жыв. сл.). с. 126

Лямцоўка ’шапка, капялюш, зроблены з лямцу’ (ТСБМ, Шат.). Да лямец₁ (гл.). с. 126

Ля́мця ’маўчун, ціхоня’ (слаўг., Нар. словатв.), у размоўнай мове ўжываецца і ця́мця-ля́мця ’сарамлівы, няўклюда, няўмека, заўсёды апошні’. с. 126

Ля́мша ’нікчэмны чалавек’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 126

Лямэнты ’сродкі, якія выплочваюцца на ўтрыманне непрацаздольных дзяцей’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 126

Лямэньціць ’плакаць гучна, нудна’ (міёр., Нар. лекс.). Да ля́мант (гл.). с. 126

Лямя́к ’ліпкі, няўдалы хлеб’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Да ляме́ш₂’тс’. с. 126

*Ляна́, лена́ ’лянота, ленасць’ (ТС). с. 126

Лянда́р, алянда́р ’гаспадар карчмы, якая аддаецца ў арэнду’ (Нас., ТС, Дун.-Марц.). с. 126

Ляндоўка ’твар, пыса’ (КЭС, лаг.). с. 126

Ляндры́нка, ляндры́нкі ’цукеркі — ледзянцы’ (астрав., Сцяшк. Сл.; брасл., Сл. ПЗБ; драг., КЭС). с. 126

Ляндэрак ’бітон, вялікая каструля’ (Сцяшк.; зэльв., Сцяц. Словаўтв.; гродз., Нар. сл.), ’невялікая каструля’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 126

Ля́нец ’хамуціна’ (трак., Сл. ПЗБ). Да ля́мец (гл.). с. 126

*Ляні́ва, лені́во ’выпоўзіны ад вужакі’ (Дразд.), драг. лынэво ’тс’ (КЭС). Да ле́ніла, ліня́ць (гл.). с. 126

Ляні́вец ’паўднёваамерыканская млекакормячая жывёліна з сямейства Вradypodidае (ТСБМ). с. 127

Ляні́ска, ляні́ско ’льнянішча’ (Сцяшк.; карэліц., Шатал.; астрав., шчуч., шальч., Сл. ПЗБ), ’трава, скошаная на полі, дзе быў лён’ (карэліц., Сл. ПЗБ). Да лён (гл.). с. 127

Ляні́ўка ’падкалочаны селядзечны расол’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 127

Ляні́ца ’лён, ачэсаны на жалезнай шчотцы’ (пін., Шатал.), палес. ляны́ца, лени́ця, льняні́ца, льляны́ца ’высокагатункавае валакно’, ’кужаль’. с. 127

Ляні́шча₁, льяні́шча ’месца, дзе рос лён’, ’трава, якая засталася пасля льну’ (віл., Жыв. сл., смарг., Шатал., Сл. ПЗБ), с. 127

Ляні́шча₂ ’скінутая гадзюкай ці вужом скура ў час лінькі’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Да лінёвішча (гл.). с. 127

Ля́нка₁ ’сена, накошанае ў розных месцах’ (іўеў., Сцяшк. Сл.) с. 127

Лянка₂ ’доўгая льняная кашуля’ (ст.-бел., XVI ст.) с. 127

Ля́нксам ’павольна, не спяшаючыся’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 127

Ляновішча ’месца, дзе расце лён’ (б.-каш., Мат. Гом.), с. 127

Лянок ’павіліца звычайная, Galium verum L.’ (гродз., Кіс.), лельч. лёно́к ’чабор звычайны, Тhymus serpyllum L.’, ц.-палес. лёно́к, лінок ’зоркаўка ланцэтападобная, Stellarіа holostea L.’ (Бейл.) с. 127

Лянота₁ ’стан вяласці, санлівасці’ (ТСБМ, ТС; слуц., КЭС; Янк. БП), лянотна ’паволі’ (ваўк., Сцяшк. Сл.); с. 128

*Лянота, лельч. ленота ’расліна’ (Арх. ГУ). с. 128

Лянта́р ’упрыгожанне з янтару’ (гом., Рам. 1,2). Да янта́р (гл.). с. 128

Ляну́ха₁ ’страва з бульбы і свежай капусты, забеленая малаком’ (полац., ушац., Нар. сл., Нар. лекс., Касп.; паст., рас., пух., Сл. ПЗБ; брасл., Бел. хр. дыял.). Да ляны́ (гл.). с. 128

Ляну́ха₂ ’прыступка каля ляжанкі печы’ (ушац., Нар. сл.; Касп.), лянушка ’пяколак (з боку печы)’ (рас., Шатал.; Касп.). Да ляны́ (гл.). с. 128

Ля́нуць ’паглядзець’ (Сцяшк.; в.-дзв., Сл. ПЗБ; віц., Нік. Очерки, 2). Да глядзе́ць (гл.). с. 128

Ляну́цька ’гультай’ (Др.-Падб., Гарэц.). Да ляны́ (гл.). с. 128

Ляну́шка, лянушкі ’ландыш майскі, Соnvallarіа majalis’ (гродз., Кіс.). с. 128

Лянце́й ’танец — яго танцуюць ланцужком’ (нараўл., Мат. Гом.), ляньця́й ’від танца другой палавіны XIX ст.’ (беш., Касп.). с. 128

Лянцёха (неадабр.) ’няўмелая, нязграбная, гультаяватая жанчына’ (Юрч. Фраз. 1). с. 128

*Лянцы́дры, лынцы́дра ’цуглі’ (малар., Нар. словатв.). с. 128

Лянцэты ’упрыгожанні’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 129

Лянця́й, лінця́іна ’гультай’ (Нас., міёр., Нар. словатв.). с. 129

Ляны́, ля́ный, ле́ны, лены́ ’лянівы’ (ТСБМ, Нас., Мікуц., Гарэц., Янк. 1, Шат., Касп., Пятк., Маш., КЭС, лаг., ТС; Сл. ПЗБ), слуц. ле́ны дуб ’адзінокі дуб на лузе, у полі’ (БНТ, Лег. і пад.); с. 129

Ля́ны₂ ’ільняны’ (Сцяшк., маладз. Жыв. сл.). Ля́ны выхад ’рабочы дзень на ўборцы льну’ (карэліц., Сл. ПЗБ). Да лён, ільняны (гл.). с. 129

Ляны́к ’перапечка, праснак з дадаткам тоўчанага льнянога семені’ (Клім.). Да ля́ны₂ (гл.). с. 129

Ляню́х ’гультай’ (вільн., Сл. ПЗБ). с. 129

Ляня́ха ’міска’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 129

Ляоды́чыння ’для выгляду’ (Клім.) с. 129

Ляп! — у значэнні ’ляпнуць’ (ТСБМ), выклічнік, які перадае ’стук, удар’ (Нас.), ляп-ляп (зубамі) ’тс’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 129

Ля́па₁ ’пашча, рот звера, вужа, рыбы, чалавека’, ’шырокі рот’, ’звяглівы чалавек’, ’морда’ (ТСБМ, Гарэц., Шн. 2, Касп., Шат., Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ, КЭС, лаг.; докш., маладз., Янк. Мат.), ля́паўка ’рот’ (смарг., Сл. ПЗБ), ’зяпа’ (слуц., Жыв. сл.). с. 130

Ля́па₂ ’язва, балячка’ (саліг., Нар. словатв.), люб. ’пухліна’, ганц., пух. ’нарасць на чым-небудзь’ (Сл. ПЗБ). с. 130

Ля́па₃, ляпані́на ’слата, хлюпата’ (швянч., ганц.), ля́паўка (смарг.) ’тс’, паст. ля́пська ’слотна’ (Сл. ПЗБ), драг. хляпанэ́на ’хлюпата (мокры снег, гразь)’. с. 130

Ля́па₄ ’сургуч’ (глус., КЭС). Да ля́паць₃ ’кідаць, мазаць густое, ліпкае’ (гл.). с. 130

*Ляпа́й, лепа́й ’муляр’ (ТС). Да ляпі́ць (гл.). с. 130

Ляпа́йла ’манюка, той, хто нясе лухту’ (Шат.). с. 130

*Ляпа́к₁ лепа́к ’цяльпук’ (ТС). с. 130

*Ляпа́к₂, лепа́к ’пляскач’ (ТС). Да ля́паць ’біць па чым- небудзь мяккім’ (гл.). с. 130

*Ляпа́к₃, лепа́к ’муляр’ (ТС). Да ляпі́ць. с. 130

Ля́панка ’стрэльба з куркамі’ (стол., ТС). Да ля́паць₁ ’біць з шумам, са стукам’. с. 130

*Ляпа́р, лельч. лепа́р ’той, хто лепіць, абмазвае хаты’ (Нар. лекс.), ’муляр’ (ТС). с. 130

Ляпа́сы ’сандалеты’ (навагр., Сцяшк. Сл.). с. 131

Ля́паўка ’драўляны званок, які вешалі карове на шыю’ (іўеў., Сл. ПЗБ), ’бразготка’ (в.-дзв., Шатал.), ля́паўка ’балбатун’, ’пляткарка’ (Растарг.; гом., Нікан.; шчуч., воран., Сцяшк. Сл.). Да ля́паць ’гаварыць бязглуздзіцу’ (гл.). с. 131

Ля́паць₁, ля́пыць, ле́патэ ’ўтвараць рэзкі стук, шум пры ўдарах, штуршках; удараць з ляскам’, ’біць, можна стукаць па чым-небудзь’, ’клекатаць (пра бусла)’, ’ляскаць зубамі’, ’пазяхаць, адкрываць і закрываць рот’ (Нас., ТСБМ, Мядзв., Гарэц., Растарг., Бяльк., Шат., Ян., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), ’жраць’ (Мат. Гом.), ’трашчаць бразготкай’ (швянч., Сл. ПЗБ); ля́пнуць ’прапасці, згінуць’ (Сцяшк.), ’упасці з шумам’ (Нас., Грыг.), ’выцяць, ударыць’ (КЭС, лаг.), ля́пнуцца ’ўпасці’ (Шат., ТСБМ). с. 131

Ля́паць₂ ’гаварыць бязглуздзіцу’, ’гаварыць рэзка, нетактоўна, неабдумана’ (Нас., ТСБМ, Касп., Мат. Гом., Растарг., КЭС, лаг.; міёр., Нар. лекс.; в.-дзв., свісл., Сл. ПЗБ). Да ля́па₁ (гл.). Сюды ж ляпа́цца ’хваліцца’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 131

Ля́паць₃ ’падаць (пра снег)’ (паст., воран., шальч., Сл. ПЗБ), ’пляскаць, плюхаць’ (ТС), ганц. ля́пацца ’падаць (пра снег)’. Да ля́па₃ (гл.). с. 131

Ляпе́за ’нязграбны, непаваротлівы чалавек’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 131

Ляпе́зіць ’беспадстаўна настойваць на сваім’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 132

Ляпе́й₁ ’лепш’ (Гарэц., Др.-Падб., Сцяшк.; гродз., навагр., бар., лях., Сл. ПЗБ). Да ле́пей (гл.). с. 132

Ляпе́ка ’муляр, пячкур’ (Бяльк.), раг. ляпей, шчуч. ляпняк, смарг. ляплёнік ’тс’, ’ганчар’ (Сл. ПЗБ). Да ляпі́ць ’рабіць, будаваць з гліны’ (гл.). с. 132

Ляпе́нда₁, ліпінда́, лепе́нда́ ’нястрыманы на язык, балбатун’, лепянда́ць, лепе́ньдзіць, ліпяньдзі́ць ’гаварыць шмат, не да месца, надакучліва’ (міёр., 3 нар. сл.; ТС), шчуч., воран. ляпяндзя́ ’пляткарка’ (Сцяшк. Сл.). Да лімінда́, ляме́ндзіць (гл.). с. 132

Ляпе́нда₂, лепянда́, лепенда́ ’вадкая гразь’ (ТС). Да ля́па₃. с. 132

*Ляпе́нда₃, лепенда́ ’прымітыўная пабудова’ (ТС). Да ляпі́ць (гл.). с. 132

*Ляпе́нік₁, драг. лыпэ́нык ’шышка, сухі выраст па краях булкі хлеба’ (Нар. словатв.). с. 132

Ляпе́нік₂ ’варэнік з начынкай’ (ТС). Да ляпі́ць (гл.). с. 132

Ляпе́нь ’праснак’ (Гарэц., шкл., Мат. Маг.), ля́пінь (Нік. Оч. 1, Шн. 3), с. 132

Ляпе́та ’балбатун’ (смарг., Сцяшк. Сл.), лепе́та ’сабака (у загадцы)’ (ТС). с. 132

*Ляпе́ха, лепе́ха́ ’аер’, ’маннік вялікі, Glycerіа L.’, сіва лепеха́ ’касач’ (ТС). с. 132

Ляпе́ш₁, лепе́ш, лэпе́ш ’праснак’, ’няўдалы, ацеслівы хлеб’, ’тоўсты блін з цёртай бульбы, змешанай з мукою’, ’нязграбны, тоўсты чалавек’ (Шат., Вешт., Янк. 1). с. 133

*Ляпе́ш₂, лепе́ш ’пячнік’ (мазыр., Шатал.). с. 133

Ляпе́шні, лепяшня́, ліпішня́ ’клешні’ (Крыў., Са сл. Дзіс.). с. 133

Ляпешнік ’алешнік’, ’альховыя кусты з гразкімі месцамі і сенажатнымі лажкамі’ (слаўг., Яшк.; Касп., Мат. Гом.), ’аер’ (ТС). с. 133

Ляпёткі ’лёгкія пялёсткі, якія адлятаюць пры малацьбе аўса’ (Мядзв.). с. 133

Ляпёх ’перапечка з хлебнага цеста’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 133

Ляпёха₁ ’кавалак гразкай зямлі’ (Інстр. 1). с. 133

Ляпёха₂, лыпэ́ха ’поўная жанчына’, ’тоўстая нехлямяжая жанчына’, ’гультай’, ’непрыгожая жанчына з шырокім тварам’, ляплёха ’тоўстая жанчына, як вылепленая’ (Бяльк., Клім.; браг., Мат. Гом.; драг., Нар. лекс.; міёр., 3 нар. сл.; брасл., Сл. ПЗБ). с. 133

Ляпёшка₁ ’перапечка, праснак, скавароднік’ (Нас., Бяльк.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’няўдалая булка хлеба’ (Ян.). с. 134

Ляпёшка₂ ’ўдар далоняй па мякаці цела’, ляпёшку падняць (з`есці) ’упасці задняй часткай цела’ (Нас.). Да ля́паць₁ (гл.). с. 134

Ляпёшка ’лісічка, Саntharellus сіbarius’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 134

Ля́піс ’нітрат срэбра, які выкарыстоўваецца ў якасці процізапаленчага сродку (для прыпякання)’ (ТСБМ). с. 134

Ляпі́та , лепі́та ’пячнік’, ’майстар нешта ляпіць з гліны’ (Янк. 1; маг., Нар. словатв.; КЭС, лаг.). Да ляпі́ць (гл.). с. 134

Ляпіць ’ствараць фігуры з пластычнага матэрыялу’, ’будаваць, майстраваць, карыстаючыся ліпкім, вязкім матэрыялам’, ’прыклейваць, прылепліваць’, ’з сілай ісці (пра мокры снег)’, ’рабіць соты’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Анох.; пух., паст., Сл. ПЗБ), лепі́ць ’тынкаваць’ (ТС), ляпі́цца ’прыляпляцца’, ’цесна прымыкаць’, ’лезці ў цеснату’, ’прыставаць’ (Нас., ТСБМ, ТС; іўеў., паст., Сл. ПЗБ). с. 134

Ля́пка₁ ’насечка, метка на бервяне’ (Бяльк.) с. 135

Ляпка₂ ’пройгрыш, страта’ (КТС — Дунін-Марцінкевіч). с. 135

Ляплёнік ’таўстун, як вылеплены’ ( міёр., 3 нар. сл.), ’няўдалы хлеб ці праснак’ (КЭС, лаг.), ’муляр, пячнік’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 135

*Ляпля́ва, лепля́во ’марудна, павольна’, лепляву ’марудны (пра работу)’ (ТС). с. 135

*Ляпля́вы, лепля́ву ’назойлівы, прыліпчывы’ (ТС). Да лі́пнуць, ляпі́цца, ляпі́ць (гл.). с. 135

Ляпны ́ ’зроблены з дапамогай лепкі’ (ТСБМ). с. 135

Ляпня́к ’недапечаны хлеб, які ліпне да зубоў’ (Сцяшк., карэліц., Шатал.; Сцяцко, Бел. мова, 137). Да ляпі́ць (гл.). с. 135

*Ляпота₁, лепота ’слота’, ’вадкая гразь’ (ТС). Да ля́па₃(гл.). с. 135

Ляпорт ’рапарт’ (Рам., 4; Нар. Гом.; КЭС — Дунін-Марцінкевіч). с. 135

Ляпоця ’шапялявы’ (добр., Мат. Гом.). с. 135

Ля́псус ’недарэчная, грубая памылка’ (ТСБМ). с. 135

Ляпу́каць ’плявузгаць’ (жытк., Нар. словатв., ТС). Да ля́паць₂ (гл.). с. 135

Ляпу́шка₁ ’мокры снег, слата, хлюпота’ (швянч., Сл. ПЗБ). Да ля́па₃ (гл.). с. 135

Ля́пушка₂ ’бразготка’ (швянч., Сл. ПЗБ). Да ля́паць₁ (гл.). с. 135

Ляпу́шка ’ляжанка’ (шум., Сл. ПЗБ). с. 135

Ля́пушкі ’лісічкі’ (Сцяшк.). с. 135

Ля́пша (асудж.) ’нязграбны, непаваротлівы чалавек’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 136

Ляпшу́к ’абабак, Leccinum scabrum’ (вільн., ігн., Сл. ПЗБ). с. 136

Ляпя́к ’стары грыб’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 136

Ляпя́нік ’ганчар’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). Да ляпі́ць (гл.). с. 136

Ляпя́нка, ліп`я́нка, лып`я́нка, лыпля́нка, ляплёнка, ляпонка ’жылая глінабітная пабудова’, ’зямлянка’. с. 136

Лярва, ля́рвіна ’лічынка’ (чэрв., КЭС), ’распушчаная жанчына’ (Нас., Шат., Гарэц., Др.-Падб., Бір., Дзярж., Юрч. Фраз. 1), ’гультай, абібок, вялікая гультайка’ (Юрч. Фраз. 1, міёр., Нар. словатв.), ’бесхарактарная, мягкая натура’ (Мядзв.). с. 136

*Ляса́ўка, ліса́ўка ’лесавы яблык’ (Бяльк.), лясоўка ’дзікая яблыня’ (барыс., Сл. ПЗБ). с. 136

Лясе́нства ’вялікі лясны масіў’ (слаўг., Яшк.). с. 136

Лясёнка ’радняная посцілка ці абрус, у якіх носяць з поля сена, салому, траву, пераносяць груз за плячамі’ (Янк. 1, Жд. 1, Шат., Бяльк.; асіп., ДАБМ, к. 254; пух., 3 нар. сл.; асіп., Шатал.; іўеў., Сцяшк. Сл.); ’невялікі вышыты дыванік’ (Новы Двор пад Мінскам, КЭС). с. 136

Лясі́нка, лесі́нка ’адна арэшына’ (лельч., Нар. лекс.). Да леса₁ (гл.). с. 137

Лясі́на, лесі́на, лесі́на ’адно дрэва на корані’, ’сухое дрэва’, ’ссечаныя дрэвы як лесаматэрыял’, ’бервяно’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Бяльк., Касп., Ян., Юрч. Вытв.; рас., Шатал.; пух., Сл. ПЗБ; ТС). Да лес (гл.). с. 137

Ляск ’звонкі гук, які ўтвараецца пры ўдары металічным прадметам аб метал, камень і інш.’, ’рэзкі, сухі гук пры ўдары, сутыкненні’ (ТСБМ, Касп.). с. 137

Ля́ска ’галінка дрэва, дубец, палачка, кій, прыс, шост’ (Нас., Мядзв., Касп., Сцяшк., ТС., Сл. ПЗБ), ’прыгожы кірмашовы кіёчак’ (КЭС, лаг.), ’штыкеціна, выгнутая палка ў вертыкальным плятні’, ’дошка ў плоце’; ’гарызантальная жэрдка ў агароджы’ (Сцяшк., Бір., дыс., Сл. ПЗБ), ’лёстка ў драбіне калёс’ (бялын., Янк. Мат.; мсцісл., Полымя, 7, 1987, Бір. дыс., гродз., Сцяц. Словаўтв.; зэльв., Шатал.), ’палка плытагона, якою ён правіць плытом’ (Бір. дыс.), ’планка круглага сячэння ў баране, у венцеры’ (Сл. ПЗБ), ля́сачка ’трасцінка, палачка’ (Нас., Янк. 1), ля́сачкі ’тонкія дошчачкі ў кроснах, якія прытрымліваюць палатно, каб яно не сцягвалася’ (Сцяшк.). с. 137

Ля́скавіца₁ ’смерць’ (Растарг.). Да ля́скаць, ля́снуць ’згінуць’ (гл.). с. 137

*Ля́скавіца₂, ля́сковіца ’маланка’ (ТС) с. 137

Ля́скалка ’скрыпень вузкалісты, Еріlobium аngustifolium Sсор.’ (лельч., Нар. лекс.). с. 138

Ля́скат ’гукі пры лясканні’ (ТСБМ, Растарг.; стаўб.; Нар. словатв.), ля́скот ’бразгат’ (ТС), с. 138

Ля́скаўка₁ ’смалёўка, Silenе сucubalus Wib.’ (брэсц., Кіс.; лельч., Арх. ГУ), тураў. ля́скоўка ’тс’ (ТС), а таксама ’палявая мята’; асіп. ’званец, Rhinanthus L.’ (Сл. ПЗБ). Да ля́скаць (гл.) с. 138

*Ля́скаўка₂, ля́скоўка ’плавальны пузыр у рыбы’ (ТС). Да ляскаць ’трэскацца’ (гл.). с. 138

*Ля́скаўка₃, ля́скоўка ’падлешчык’ (ТС). Да ле́скаўка (гл.). с. 138

Ля́скаўка₄ ’палоска кары, раздвоеная з аднаго канца для перадачы тонкага гука пры гульні «ляшчоткі»’, ’гульня «ляшчоткі»’ (Нас.). с. 138

Ля́скаць ’утвараць ляск, прарэзлівы стук’, ’пляскаць у далоні’ (ТСБМ, Шат., Касп., КЭС, лаг.), ’трашчаць, праводзячы кіем па радзе калоў’ (Гарэц.), ’біць, удараць чым-небудзь плоскім’ (Сцяшк., Шат.), ’стукаць’ (ТС), ’прыбіваць нітку пры тканні’, ’крычаць прарэзліва’ (Ян.), ’клекатаць (пра бусла)’ (докш., Сл. ПЗБ), ля́снуць ’выцяць, агрэць’, ’згінуць’, ’знікнуць, прапасці’, ’пабегчы’, ’выпіць’ (ТСБМ, Бяльк., Юрч., Сцяшк., Сл. ПЗБ; ТС; КЭС, лаг.; рагач., Мат. Гом.), лясонуць ’моцна ляснуць’ (ТС), ля́снуцца ’упасці і моцна ўдарыцца’ (ТСБМ, Растарг., Мат. Гом., ТС), пін. ляску́чы ’звонкі, гучны’ (Нар. лекс.). с. 138

Ляска́ч, ліска́ч ’пляскач, удар’ (Бяльк.). Да ля́скаць (гл.). с. 138

*Лясклі́вы, лесклі́вы ’ліслівы, падлізлівы’ (Бес.). с. 138

Лясковы₁ ’лясны’ (Др.-Падб.). с. 138

Лясковы₂ ’арэхавы’ (Нас.; слуц., Сл. ПЗБ). с. 138

Лясковачка₁, лесковачка ’гаршчочак’ (светлаг., Мат. Гом., Ян.). с. 139

Лясковачка₂ ’дзіцячая гульня’ (Ян.), ляскоўка (іграць у ляскоўку) с. 139

Ляскотка ’прыстасаванне, пры дапамозе якога ўтвараецца дробны, перарывісты стук, бразготка’ (ТСБМ). Да леската́ць (гл.). с. 139

Ляскоўка ’дзікая лясная яблыня; плод з яе’ (кір., Нар. сл.; чачэр., Мат. Гом.), ляскоўкі ’лясныя яблыкі’ (КЭС, Чыгрынаў). с. 139

Ляскоўнік ’арэшнік’ (Нас., зэльв., Шатал.). с. 139

Ляску́н ’салавей’ (гродз., Сцяшк. Сл.). Да ля́скаць (гл.). с. 139

Ляску́ха ’падлешчык’ (ТС). Да ле́скаўка, лешч (гл.). с. 139

Лясні́к, лясьні́к, лесні́к, лісні́к, лыснэ́к ’даглядчык, вартаўнік лесу, палясоўшчык’ (ТСБМ, Бяльк., Шат., Касп., Яруш., Сл. ПЗБ). с. 139

Лясні́ца ’поле пасярод лесу’ (слаўг., Яшк.). с. 139

Лясні́цтва, лясні́ства, лясні́частва, лясні́чыства ’ўчастак лесу як гаспадарчая адзінка’, ’упраўленне, якое ведае гэтым лясным участкам, і гаспадарчыя будынкі, дзе яно размяшчаецца’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ; слаўг., Яшк.). с. 139

Лясні́чы, лясні́чый, лыснэ́чы ’загадчык лясніцтва’, ’спецыяліст па лясной гаспадарцы’ (ТСБМ, Яруш.; смарг., Сл. ПЗБ; драг., КЭС), с. 139

*Лясно, лесно́ ’лясіста, паросшы лесам’ (ТС), с. 140

Лясну́шка ’яблыня-дзічка’, ’яблык з дзікай яблыні’ (ушац., Жыв. сл.; беш., Нар. сл.; в.-дзв., Шатал.; Касп.). с. 140

Лясны́, лясны́й, ліснэ́й ’уласцівы лесу’, ’які жыве, расце, знаходзіцца ў лесе’, ’багаты лесам, лясісты’, ’які мае адносіны да лесаводства’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ); ’дзікі’ (пра яблыні, пчолы)’ (глыб., віл., іўеў., воран., чэрв., Сл. ПЗБ). с. 140

Лясок, лесок ’невялікі лес’ (ТСБМ; ганц., Сл. ПЗБ), ’зараснік арэшніку’ (івац., Нар. сл.). Да лес (гл.). с. 140

Лясоўка ’дзікая яблыня і плод з яе’ (Касп., шкл., Мат. Маг.), ’лясная груша’ (карэліц., Сцяшк. Сл.), с. 140

Ля́сткі₁, ля́сточкі, лёсточкі, лю́сточкі ’вертыкальныя палачкі ў драбіне’ (Маслен.; лунін., Шатал.; рэч., Мат. Гом.; лях., ганц., Сл. ПЗБ). с. 140

Ля́сткі₂, ля́сточкі ’кліны пад пахвамі ў кашулі’ (Тарн.). с. 140

Лястыр ’гемарой’ (паўн.-зах., КЭС). с. 140

Лясу́н ’жыхар лесу’, ’лясны дух’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш.; нараўл., Арх. ГУ; асіп., КЭС). с. 140

Ля́сы тачы́ць ’марна траціць час у пустых размовах’ (ТСБМ, Юрч. Фраз. 2, Касп.). с. 141

Лясь! — выклічнік у значэнні дзеяслова ляскаць, ляснуць ’ударыць па голым целе’, ’падзенне, удар’, ’бразь, плясь!’ (ТСБМ, Гарэц., Шат.; полац., мсцісл., Нар. лекс.; паст., Сл. ПЗБ). с. 141

Лята́вец ’вядзьмар, змей, лятаючы дух’ (Доўн.-Зап., 3), с. 141

Лята́р ’ліхтар’ (лях., Сл. ПЗБ) с. 141

Лята́рня ’ліхтар’, ’падсвечнік’ (Сцяшк., Мал.; гродз., шчуч., 3 нар. сл., Сл. ПЗБ), лятарэнька ’ліхтар’ (Булг.), с. 141

Ля́тась ’у мінулым годзе’ (беласт., Сл. ПЗБ). Да ле́тась (гл.). с. 141

Ля́таць, лята́ць ’лётаць’, ’хутка хадзіць’, ’скакаць (пра вавёрку)’ (Сл. ПЗБ). Да лётаць (гл.). с. 141

*Лятва́, лётва́, летва́, лятво́ ’праца пчалы па збору мёду’ (Анох.; лунін., Шатал.; рэч., Мат. Гом.). Палескае. Да лётаць. с. 141

Лятво ’ляток у вуллі для вылету пчол’ (Сцяшк., Нар. Гом.; паст., Сл. ПЗБ; ветк., Мат. Гом.), с. 141

Ля́тка (у прымаўках) ’год’, ’лета’ (Нас.). с. 142

Лятніско ’аэрадром’ (бераст., Сцяшк. Сл.). с. 142

Лятні́чы ў выразе лятнічыя кашары (лід., Сл. ПЗБ). с. 142

Лятня́к ’летняя дарога’ (Нас.), с. 142

Лято́го ’аднак, усё ж’ (Клім.). Зах.-палес. с. 142

Ляток, лёток, літо́к, леток, ляткі́ ’адтуліна ў вуллі для вылету пчол’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Анох., Сцяшк.; драг., бяроз., КЭС; чэрв., рагач., 3 нар. сл.; слаўг., Нар. сл.; чэрв., Шатал.). с. 142

Лятом ’хутка’ (шчуч., смарг., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ). с. 142

Лятонцы ’хуткі’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), ’рухавы’ (шчуч., лаг., Сл. ПЗБ). с. 142

Лятосі ’леташні’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 142

Ляту́н ’лётчык, пілот’ (Бяльк., б.-каш., Мат. Гом.) с. 142

Ляту́нак ’мара, летуценне’ (Гарэц., Др.-Падб.; Крывіч, 5, 1923; ТСБМ, Нар. Гом.). с. 143

Лятуце́ць ’марыць’ (Гарэц., Др.-Падб., Крывіч). с. 143

Ляту́чая мыш ’кажан’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТСБМ). с. 143

Ляту́чка ’крылападобны выраст на насенні некаторых раслін, які дазваляе яму лёгка разносіцца ветрам’, ’лёгкі від транспарту’, ’кароткая вытворчая нарада’ (ТСБМ). с. 143

Ляту́чы ’цякучы (аб вадзе)’ (Сл. ПЗБ). с. 143

Лятэрачка ’драўлянае маленькае колца калаўрота, якое знаходзіцца побач са шпулькай і перадае ёй руханне вялікага кола’ (рас., Шатал.). с. 143

Ляўка́с ’грунт пад афарбоўку або пазалоту на драўляных вырабах’ (ТСБМ). с. 143

Ляўкой ’ляўконія, Мatthiolа R. Вr.’ (Інстр. II). с. 143

Ляўком ’збоку дарогі’ (смарг., Сцяшк. Сл.) с. 143

Ляўконія ’мацыёла, Маtthiolа R. Вr.’ (ТСБМ, Кіс.). с. 144

Ляўтра ́ ’гультай’ (глыб., Сл. ПЗБ) с. 144

Ляўце́ць ’блішчэць’ (браг., Шатал.), ’дрыжаць (ад сытасці, тлушчу), ’торгаць (аб балючым месцы на целе)’ (Ян.). с. 144

Ляўша́, ляўша́к, леўша́к, ляўша́ты, ляўшні́к, ляўшня́, ляўшу́н, ляўшэ́нь ’леварукі’ (ТСБМ, Чач., Сцяшк., Шат., Мат. Маг., Нар. сл., Сл. ПЗБ). с. 144

Лях₁ ’паляк’, ’польскі вайсковец’ (ТСБМ, Нас., Янк. 1), с. 144

Лях₂ ’спалох’ (хойн., Мат. Гом.). Да ляк, ляка́цца (гл.). с. 144

Ля́ха₁ ’рэха, пошчак’ (слонім., Жыв. сл., Арх. Бяльк.; Бір. Дзярж.; лях., Сл. ПЗБ), ля́хат ’тс’ (навагр., Нар. сл.). Да я́ха, яхаць (гл.). с. 144

Ля́ха₂ ’нізіна’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 144

Ляха ́₁, ліха́, леха́, ле́шка ’частка поля ад баразны да баразны, градка’ (Жд. 1, Сцяшк., Мат. Маг., Янк. Мат., Др.-Падб., Касп.; в.-дзв. Шатал.; гродз., КЭС; Выг. дыс.), ’невялікая градка, вузкі загончык ворыва’ (КЭС, лаг.; полац., Нар. лекс., ТСБМ), ’бульбяная градка’ (Мат. Гом.), ’лапінка льну на загоне’ (слонім., Нар. лекс.), пруж. ’загон, засеяны льном’ (Выг.), ’баразна’ (Яўс.), ’шырокая баразна’ (полац., Нар. лекс.), ’падоўжанае ўзвышша’ (слаўг., Яшк.), ’агрэх пры ворыве’ (чэрык., Мат. Гом.), ’палоска, якая займаецца адным праходам пры ручной сяўбе’ (Бяльк., Юрч., Шн., Гарэц.), ’равок на градзе, дзе сеюць агуркі, моркву’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 144

Ляха́₂ ’знак, які робяць, каб не было агрэхаў пры сяўбе’ (Нас., Касп.; паўн.-усх., КЭС; слаўг., Яшк.), ’насечка, знак на стаячым дрэве, якія абазначаюць мяжу’ (Гарб.). Да вяха́₁. с. 145

Ляхава́ла ’агрэх пры сяўбе’ (ветк., Мат. Гом.). с. 145

Ляхава́ць ’кіпець, клекатаць’ (пух., Жыв. сл.), круп., бярэз. ляхава́цца, паст. ляхата́ць ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 145

Ля́хат ’рэха’ (маст., Сцяшк. Сл.). Да ля́ха₁ (гл.). с. 145

Ля́хаўка бе́лая ’нівянік звычайны, Leucantheum DС. vulgarе Lam’. (віц., Кіс.). с. 145

*Ляхі́, ляхе́ ’мэндлік, малая ўкладка снапоў на полі’ (іван., ДАБМ, к. 286). с. 145

Ляхката́ць ’рохкаць (пра парасят)’ (свісл., Сл. ПЗБ). с. 145

Ляхкі́я ’лёгкія’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 145

Ляхотна ’смешна’ (лід., Сцяшк. Сл.). с. 146

Ляхты́чка ’рухавая і спрытная ва ўсім асоба’ (капыл., Жыв. сл.). Да лягты́ка (гл.). с. 146

Ляхча́й ’кастратар’ (саліг., БНТ, Лег. і пад., 522). Да лягча́ць (гл.). с. 146

Ляце́ць, леце́ці, лыті́тэ ’перамяшчацца ў паветры’, ’разносіцца, распаўсюджвацца’, ’падаць уніз’, ’хутка бегчы, ехаць, праходзіць (пра час)’, ’ламацца, расходавацца’ (Грыг., Бяльк., Шат., Сцяц., ТСБМ, Сл. ПЗБ). Да лётаць (гл.). с. 146

Ляча́й₁ ’дзірка ў верхнім камені жорнаў, куды сыплюць збожжа’ (Сцяшк.). с. 146

Ляча́й₂ ’асака, Саrех L.’ (рэч., Нар. сл.), лячая́, ля́ча, ляча́й ’плюшчай’ (калінк., люб., Сл. ПЗБ). с. 146

*Ляча́ць, леча́ты ’пакладаць’ (бяроз., Шатал.), драг. лэ́чатэ, шальч. ляхчаць (Сл. ПЗБ). Да лягча́ць (гл.). с. 146

Лячны ́ ’лекавы’ (лях., Сл. ПЗБ). с. 146

Лячоба ’лячэнне’ (бяроз., Сл. ПЗБ; Ян.). Да лячы́ць (гл.). с. 146

Лячок ’глечык’ (гродз., Сцяц. Словаўтв.). Да гляк (гл.). с. 146

Лячуха ’люцэрна пасяўная, Меdicagо sativа L.’ (гродз., Кіс.). Да лячы́ць (гл.). с. 146

Лячы́ць, зах.-палес. лі́чытэ ’спыніць развіццё хваробы пры дапамозе лекаў ці іншых медыцынскіх сродкаў’ (Яруш., ТСБМ, Бяльк., Сцяшк., Сл. ПЗБ). с. 146

Лячэбнік (уст.) ’кніга, у якой апісаны папулярныя спосабы лячэння розных хвароб’ (ТСБМ), лячэбніца ’лячэбная ўстанова спецыяльнага прызначэння’ і лячэбны, с. 147

Ляша́н ’паляк’ (Янк. 1). Да лях (гл.). с. 147

Ля́шка₁, ляшок ’мэндлік, укладка снапоў у полі ў колькасці ад 5 да 13 штук’ (Выг., Шатал., Сцяшк., Сцяшк. Сл.; зах.-палес., ДАБМ, к. 286), ляхэ́ ’тс’ (там жа). с. 147

Ля́шка₂ ’сцягно’ (гродз., крыч., КЭС; Гарэц., Касп., Бяльк., Нас.). Да ля́га, ля́жка (гл.). с. 147

Ляшня ́ ’палякі’ (Бес.). Да лях (гл.). с. 147

Ляшч ’лешч, Аbramis bramа L.’ (Бес., Растарг.; швянч., Сл. ПЗБ), ля́шчэй — р. скл. мн. л. (р. Нёман ля Друскенікаў). Да лешч. с. 147

*Ляшча́начка, крыч. лешча́начка ’невялікая прыбудоўка ля пуні, у якой захоўваецца сена’ (ДАБМ, к. 236). с. 147

*Ляшча́тка, лэшча́тка ’адна з дзвюх калодак у алейні, паміж якімі прасуюць алейную масу’ (лун., стол., ЛАПП). Да ляшчоткі (гл.). с. 147

Ляшча́ць, ляшчя́ты ’звінець у вушах’, ’лескатаць’ (бярэз., драг., Сл. ПЗБ; браг., 3 нар. сл.), ляшчы́ты ’моцна бразгаць’ (Бес.), ляшчы́ць ’біць далонню’ (круп., Нар. сл.), ’дружна квакаць’ (чэрв., Жыв. сл.), ля́шчыць ’грымець’ (слонім., Сцяшк. Сл.). с. 147

Ляшчот ’шарпак, верхні цвёрды слой снегу, замёрзлага пасля адлігі’ (стол., ЛАПП). с. 148

Ляшчотка ’трашчотка’ (Гарэц.), ’раздвоеная на адным канцы палоска кары, якая ўжываецца для біцця ў гульні’ (Нас.), ’аплявуха’ (Шат.). Да ляскаць, лёскат (гл.). с. 148

Ляшчоткі ’абцугі’ (Сцяшк.), ’ціскі для выціскання воску, сыру’ (Сержп. Борт., Сл. ПЗБ), ’раздвоеная з аднаго канца дошчачка для заціску чаго-небудзь’, ’лубкі, у якія забінтоўваецца вывіхнуты сустаў, увязваецца зламаная канечнасць’ (КЭС, лаг.; ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 148

Ляшчэвіна, ляшчэўнік, ляшчы́на, лешчы́на, лехчы́на, лішчэна, ляшчы́ннік, ляшчы́ніна, ляшчэўніна ’арэшнік звычайны, Соrylus аvellanа L.’ (Мядзв., Касп., Гарэц., Федар. 6, ТСБМ, Бяльк.; міёр., Нар. словатв., Сл. ПЗБ). Да леска₁ (гл.). с. 148

Ля́шыць, ляшы́ць ’разбіваць участак зямлі на палосы’, ’пазначаць, ставіць тычкі, вешкі за сейбітам на загоне’ (Нас., Сцяшк., Бяльк., Гарэц., Юрч., Касп., Мат. Маг., Сл. ПЗБ, Янк. Мат., Нар. лекс., Нар. словатв.), ’праганяць барозны па засеяным полі для спуску вады’ (КЭС, лаг.). Да ляха́₂(гл.). Сюды ж ляшэннік ’той, хто лешыць’ (зэльв., Нар. сло- ватв.; Юрч.). с. 148

Ма ’мама’ (Растарг., Сцяшк. Сл.) — слова з дзіцячай мовы, якое з’яўляецца скарачэннем мама (гл.). с. 149

Мабіліза́цыя ’прызыў ваеннаабавязаных запасу на ваенную службу’, ’перавод усіх галін народнай гаспадаркі, уключаючы ўзброеныя сілы, з мірнага становішча на ваеннае’ (ТСБМ). с. 149

Мабі́льны ’здольны хутка перамяшчацца’ (ТСБМ). с. 149

Ма́быць, майбы́ць, ма́йбуць, ма́будзь, ма́буць, ма́іць ’напэўна, мусіць’, ’відаць’ (Нас., ТСБМ, Шат., Касп., Бяльк., Растарг., Бір. дыс., Рам. Опыт, Мат. Гом., ТС). с. 149

Маве́нне ’размова’, ’мова’ (Нас.). с. 149

Маг ’чарадзей, чараўнік’, ’жрэц, які спраўляў рэлігійныя абрады і прадказваў будучае’, (ТСБМ). с. 149

Мага́, маго́ ’сіла’, ’магчымасць’ (Нас., Шат., Бяльк., Ян., Янк. 2). с. 149

Магаза́нчык ’кажан, Рlecotus аuritus’ (браг., Шатал.). с. 149

Магазе́й ’рэзервуар лямпы для газы’ (Касп.), ’дзяржаўны свіран’ (Касп.), магазе́я ’магазін, лаўка’, ’свіран’ (Мат. Гом.), ’агульны свіран у вёсках’ (Растарг.). с. 149

Магазі́н, магазы́н, маказы́н, маказэ́н, мага́зін, маг`а́зін, мыгазі́н ’вясковы грамадскі свіран для збожжа’, ’рэзервуар у лямпе, куды наліваецца газа’, ’прадпрыемства рознічнага гандлю’, ’частка вулля, куды ўстаўляюцца рамкі’ (ДАБМ, с. 801; ТСБМ, Касп., Шат., Бяльк., В. В., Прышч. дыс.; Выг., Янк. Мат., Мат. Гом., Нар. сл., Нар. словатв., Шатал., Сл. ПЗБ). с. 150

Мага́йбо ’дзень добры’ (паўд.-усх., КЭС, ТС) с. 150

Магале́йка, мыгале́йка ’кісет’ (Багд., Бяльк.). с. 150

Мага́р ’мяшэй італьянскі, Setarіа іtalіса L.’, ’проса, Раnicum іtalicum L.’ (ТСБМ; маг., Кіс.). с. 150

Магары́ч, магары́ш ’пачастунак асобы, якая атрымала прыбытак ад здзелкі’ (Нас., ТСБМ, Шпіл., Растарг., ТС), ’барыш’ (Нас.), ’аплата слугам за год’ (Чач.), магары́чнік ’асоба, якая любіць піць на барышах’, ’зводнік’ (Нас.). с. 150

Магда́н ’дзягцярны завод’ (Касп.). Да майда́н (гл.). с. 150

Магдэся ’неахайная жанчына’ (капыл., Нар. словатв.) с. 150

Ма́гель ’прылада, якой качаюць бялізну’ (Нас.), ма́глі ’вялікі станок для катання бялізны’ (Мядзв.), ’прыстасаванне для валяння сукна’ (Касп.). с. 150

Маґер у выразе на маґер ’на бакір’ (ТС). с. 151

Маге́ра₁ ’кікімара’ (мсцісл., 3 нар. сл.) с. 151

Маге́ра₂ ’неахайны, някемлівы чалавек’ (Янк. 2). с. 151

Маге́ра₃ ’гарэлка’ (жлоб., Мат. Гом.). с. 151

Маге́рка, маґерка, марге́лка, маде́рка ’круглая высокая або невялікая лёгкая лямцавая мужчынская шапка, якую насілі раней сяляне’, ’род капелюша’ (ТС, Грыг., Дэмб. 2, Мядзв., Маш., Малеч., Макс., Мал., Бяльк., Гарэц., Растарг.). с. 151

Магі́ла ’яма для пахавання мёртвых’, ’капец зямлі над магілай’ (перан.) ’смерць, таямніца’ (ТСБМ, Грыг., Бяльк., Яшк., Булг., Сл. ПЗБ), с. 151

Магільнік₁ ’агатка, Аntennarіа dіоіса Gaertn.’ (маг. Кіс., Дэмб. 1). Да магі́ла (гл.). с. 152

Магільнік₂ ’братаўка лясная, Меlampyrum silvaticum L.’ (маг., Кіс.). Да магі́ла (гл.). с. 152

Магістра́ль ’галоўная чыгуначная, водная, паветраная і інш. лінія шляхоў зносін’ (ТСБМ), ’асфальтавая дарога’ (Інстр. I). с. 152

Ма́ґла ’моцна, рэзка’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 152

Магла ́ ’імгла’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 152

Маґлі ’качалка для бялізны’ (гродз., Сл. ПЗБ), маґляваць ’качаць бялізну’ (там жа), ’упрыгожваць’ (Сцяшк. Сл.) с. 152

Ма́гля ’часовая ўкладка снапоў жыта або пшаніцы (9 і дзесяты наверх)’ (слуц., Лекс. і грам.) с. 152

Ма́гма ’расплаўленая сілікатная маса высокай тэмпературы, якая ўтвараецца ў глыбінях зямлі’ (ТСБМ), с. 153

Ма́гнасьць ’сквапнасць’ (Жд. 1). с. 153

Магна́т ’буйны феадал, памешчык’, ’багач, буйны капіталіст’ (ТС, Касп.) с. 153

Магна́ты ’вялікі’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 153

Магне́зія ’вокіс, або соль магнія’ (ТСБМ) с. 153

Ма́гній ’метал, хімічны элемент Мg’ (ТС), с. 153

Магні́т ’цела, якое мае ўласцівасць прыцягваць да сябе жалезныя, стальныя прадметы і адштурхоўваць некаторыя іншыя’ (ТСБМ, Бяльк.). с. 153

Магнолія ’субтрапічнае дрэва, Маgnolіа’ (ТСБМ). с. 153

Магнэз, магнэс, маґнэс ’магніт’, ’прыцягальная сіла’ (Нас., Гарэц., Шат., Касп., Вайск. сл.; дзярж., нясв., Нар. словатв.), с. 153

Маґрэта (іран.) ’праставатая кабета’ (ушац., Нар. сл.). с. 153

Магу́ла, маґула ’нараст, гузак (на дрэве, на целе)’, магу́лісты ’у нарастах, гузаках’ (ТС). Да гу́ля (гл.). с. 153

Магу́ліна, магу́лінка, магулі́нка ’што-небудзь малаважнае’, ’невялікая дэталь у кроснах’, ’кавалачак, невялікая колькасць’ (лях., шчуч., карэліц., 3 нар. сл., Жыв. сл., Сл., ПЗБ; стаўбц., Бел. фраз.). с. 153

Магу́ра ’сумёт снегу’ (слаўг., Яшк.,), с. 155

Магу́т ’вельмі дужы, здаровы чалавек’ (Крывіч, IV) с. 155

Магу́тны ’вельмі дужы, здаровы’, ’вельмі вялікі, значны па сіле, велічыні’, ’тоўсты, масіўны (пра слой, пласт) ’, ’з вялікімі вытворчымі і матэрыяльнымі магчымасцямі’ (ТСБМ, Касп., Бяльк.). с. 155

Магу́чы ’багаты’, ’магутны, які мае ўладу’ (Нас.), с. 155

Магчы́, магці́ ’быць у стане’, ’мець магчымасць’ (Гарэц., ТСБМ, Шат., Бяльк.), ’верагоднасць дзеяння’, ’мець сілы выканаць’ (Сл. ПЗБ, ТСБМ, Шат., Бяльк.), махчы́ (Мал.), драг. можтэ́, можу́ (КЭС); с. 155

Мада́м ’пані (зварот да замужняй жанчыны)’ (ТСБМ) с. 155

Маджа́ры ’доўгі, цяжкі воз з шырокімі драбінамі, які выкарыстоўваюць для перавозкі сена і снапоў’ (бых., Рам. 8), мажа́ры ’тс’ (ТСБМ, Інстр. I, Малч., Мат. Гом., Бяльк.), мыжа́ра (Бяльк.), мажа́рка ’сані з маленькімі драбінкамі’ (Бяльк.), ма́жа ’кош у возе, санях’ (Маш., Пятк.), ’скрыня для перавозкі чагосьці дробнага, сыпкага’ (нараўл., Мат. Гом.), ма́жы ’воз для перавозкі сена, снапоў’ (Касп.; барыс., Шатал.; круп., Нар. сл.). с. 155

Маджэ́га, маджэ́ка ’суп, запраўлены льняной макухай’ (петрык., добр., Мат. Гом.), ’вінегрэт’ (петрык., жытк., Мат. Гом.). с. 155

Мадзґану́ць ’моцна ударыць’ (мін., Сл. ПЗБ). с. 155

Мадзе́ць ’жыць у цяжкіх умовах, абы-як, гараваць’, ’марнець’, ’бязмэтна існаваць’ (ТСБМ; усх.-маг., КЭС; Гарэц., Янк. БП, Нас., Ян., Касп., Мат. Гом., Бяльк., Растарг.; рэч., Нар. сл.). с. 155

*Мадзёхала, драг. модёхало ’той, хто корпаецца, павольна робіць, рухаецца’ (Нар. лекс.) с. 156

Мадзя́ра ’страхоцце, пачвара’ (ТС). с. 156

Мадзя́ркаць ’лаяць’ (нараўл., Мат. Гом.). Да мацяркі́ (гл.) с. 156

Мадзя́сты ’недарэчны, абы-які’ (капыл., Жыв. сл.), с. 156

Мадона ’багародзіца, божая маці — партрэт ці скульптура ў касцёлах’ (ТСБМ). с. 156

*Мадрава́ць, драг. модро̂ва́тэ ’дурэць, сваволіць, забаўляцца’ (Нар. лекс.). с. 156

*Мадрашчы́, драг. мо̂дрошчі́ ’пыхлівыя выдумкі, жарты’ (Нар. словатв.), с. 156

Маду́нкі ’язмін, Рhiladelphus tenuifolius Rupr. еt Мах.’ (пруж., Жыв. сл.) с. 156

Мадыгава́цца ’вырабляць, крыўляцца’ (Шат.), ’важнічаць’, ’убірацца, прыгожа апранацца’ (дзятл., лях., пух., Сл. ПЗБ), ’прыладжвацца, прымошчвацца’ (дзярж., Нар. сл.), стаўб. мадыгава́ць, мадыголіць ’прыладжваць, падганяць адзенне’ (Жыв. сл.). с. 156

Мадыгава́ць ’рамантаваць; рабіць, складаць як-небудзь’ (слонім., Нар. лекс.), мадарава́ць ’даводзіць да ладу’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 156

Мадырава́цца₁, мадэравацца ’ўбірацца’, ’важнічаць’, ’манернічаць, крыўляцца’ (паст., шчуч., шальч., швянч., Сл. ПЗБ). с. 156

Мадырава́цца₂ ’дурэць’ (віл. Нар. сл.) с. 157

Мады́стка ’якая шые моднае жаночае адзенне і галаўныя ўборы’ (ТСБМ) с. 157

Мадэль ’макет чаго-небудзь’, ’узорны экземпляр новага вырабу’, ’тып, марка, узор канструкцыі’, ’схема з`явы або фізічнага аб`екта’ (ТСБМ). с. 157

Мадэрава́ць ’уладкоўвацца’, ’дагаджаць’, ’імкнуцца ўцячы’ (шальч., швянч., Сл. ПЗБ), с. 157

Мадэрн ’дэкадэнцкі напрамак у архітэктуры і мастацтве на мяжы XIX і XX стст.’, (разм.) ’што-небудзь сучаснае, моднае’ (ТСБМ). с. 157

Ма́еткі ’штаны’ (Нас.). Да ма́йткі (гл.). с. 157

Ма ́е́тнасць, ма́ітнысь, ма́йтнысь ’нерухомая маёмасць, зямля’ (Нік. Оч., Нас., Нас. АУ), с. 157

*Маёвец, маёвэц ’майскі мёд’ (Анох.). с. 157

Маёвы₁ ’майскі’ (Нас., ТСБМ). Да май₁ (гл.). с. 157

Маёвы₂ ’зялёны (аб колеры)’ (Нас., ТСБМ, Касп.). Да май₂ (гл.). с. 157

Маёмасць, ма́емасць, ма́імысьць ’рэчы, прадметы, каштоўнасці, якія знаходзяцца ў чыім-небудзь уладанні’ (ТСБМ, Касп., Гарэц., Бяльк.) с. 157

Маёмны ’багаты, заможны’ (ТСБМ) с. 158

Маёнтак, маёнтык, мае́нток, маёнток ’зямельныя ўладанні памешчыка’, ’панскі двор, сядзіба’ (ТСБМ, Шушк., Лекс. і грам., Нас., Шат., Касп., Бяльк., ТС), с. 158

Маёр ’афіцэрскае званне ў арміі, міліцыі, вышэйшае за капітана’ і ’асоба, якая яго носіць’ (ТСБМ), с. 158

Маёркі (мн.) ’цынія зграбная, Zinnіа еlegans L.’ (ветк., Мат. Гом.). с. 158

Маёўка ’вясенняя прагулка на ўлонні прыроды’ (ТС, Нас.). Запазычана з рус. або польск. мовы, дзе з’яўляецца нова- ўтварэннем (канец XIX — пачатак XX ст.). Да лшйі,₂. с. 158

Мажджа́ра ’мартыра’ (бых. Рам. 8), мажджэр ’пушка’ (Дасл. Гродна, Нас.), ’металічны таўкач’ (ТС, Нас., Інстр. I), машчы́р ’тс’ (Мат. Гом.), машчэрык ’невялікая медная ступка’ (Растарг.), мажджэра ’ступка’ (Сцяшк.), мажджэр ’ступка’ (Касп., Дасл. Гродна), маждзер ’тс’ (Вяр.), мажджэр ’гліняны посуд, у якім збіваюць масла, пякуць бабку’ (Касп.). с. 158

Мажлі́васць ’магчымасць’ (ТС), с. 158

Мажне́ць ’рабіцца, станавіцца мажным — рослым, поўным, моцнага целаскладу’ (ТСБМ), ’багацець, станавіцца багатым’ (Нас., Касп.). Да магчы́ (гл.). с. 158

Мажны ́ ’рослы, поўны, моцнага целаскладу’ (ТСБМ), ’тоўсты’ (Інстр. III), карэліц. ’моцны, дужы’ (Сцяшк.), можны ’багаты’, мажнейшы ’багацейшы’ (Нас.). с. 158

Мажор ’музычны лад, які мае бадзёрую гукавую афарбоўку’, (разм.) ’вясёлы, радасны настрой’ (ТСБМ) с. 159

Мажу́ха, мажжу́ха ’ядловец звычайны, Juniperus соmmunis L.’ (віц., смал. Кіс.; Інстр. II). с. 159

Мажы́нкі ’кнопкі’ (Жд. 1). Да машы́нкі, машы́нка (гл.). с. 159

Мажэ́нне₁ ’ўяўленне’, ’мара’, ’трызненне’ (Нас.). с. 159

Мажэ́нне₂ ’сіла, магчымасць’ (Нас.). Да магчы́ (гл.). с. 159

Мажэржанка ’маяран садовы, Маjoranа hortensis Моеnch’ (гродз., Кіс.). с. 159

Ма́за₁ ’каламазь’ (бераст., Сцяшк. Сл.). с. 159

Ма́за₂ ’капрызніца, песта’ (ТС). с. 159

Маза́іка ’рознакаляровы ўзор ці малюнак са шкла, дрэва, мармуру ці інш.’ (ТСБМ). с. 159

Мазані́на ’мазня, нядбайна напісанае ці намаляванае’ (ТС) с. 159

Ма́занка ’хата з гліны або з абмазаных глінай дрэва, цэглы’ (ТСБМ) с. 159

Ма́заць ’пакрываць слоем чаго-небудзь тлустага ці вадкага’, ’пэцкаць’, ’непрыгожа маляваць або пісаць’, ’рабіць промахі ў гульні, стральбе’ (Нас., ТСБМ, Шат., Мат. Гом.); жытк., нараўл., лельч. ’бяліць’ (Мат. Гом.); светлаг. ’чысціць боты’ (Мат. Гом.), ’падмазваць, намазваць’ (Сл. ПЗБ), ’бяліць мелам’ (ТС). с. 160

Мазґа ́ ’мяздра’ (маз., свісл., Шатал.; ганц., Сл. ПЗБ). с. 160

Мазгава́ць, мазкава́ць ’думаць, меркаваць, камбінаваць, узважаць’ (ТСБМ, Сцяшк., Др.-Падб., Мат. Гом., Ян., Сл. ПЗБ). с. 160

Мазгаве́шка ’мазгаўня’ (зэльв., Жыв. сл.) с. 160

Мазгале́зіна ’сукаватае палена’ (ашм., Сцяшк. Сл.). с. 160

*Мазгаломка, мызгаломка ’цяжкая задача’ (Бяльк.). с. 160

Мазгата́ць ’біць, разбіваць, мажджэрыць’, ’грукаць дамагаючыся’ (Нас.). с. 160

Мазгану́ць (экспр.) ’ударыць’ (слуц., Шн. 2). с. 161

Мазгатня ́ ’галаваломная, заблытаная справа’ (Нас.) с. 161

Мазгаўня́, мазгаўня́, мозгоўне́, маскаўня́ ’галава’ (Нас., ТСБМ, Грыг., Шат., Касп., Мат. Гом., драг. КЭС, докш. Янк. Мат., Бір., Дзярж., Мат., Маг., Сл. ПЗБ), с. 161

Мазгачы ́ (мн. л.) (экспр.) ’мазгі’ (Нас.) с. 161

Мазгі ́₁, мазге́, мазкі́ ’мозг’, ’розум’, ’памяць’ (Нас., Др.-Падб., Шат., Касп., Бяльк., Растарг., Мат. Гом., Ян., зах.-бел. КЭС, Сл. ПЗБ). Да мозг (гл.). с. 161

Мазгі́₂ ’кішкі, мякаць у гарбузе, дзе знаходзіцца насенне’ (Нас.), круп. ’мяккая частка дрэва паміж карой і драўнінай’ (Нар. сл.). Да мязга́ (гл.). с. 161

Мазгля́вы ’недастаткова густы, трохі рыхлы’ (Растарг.) с. 161

Мазголіць₁ ’біць, у прыватнасці, па галаве’, ’уціраць масла ў валасы’, ’брудзіць чым-небудзь тлустым’ (Нас.), мазголіцца ’доўга поркацца з якім-небудзь прадметам’, ’пэцкацца (напр., грызучы косць)’ (Нас.). с. 161

Мазголіць₂ ’выдумваць’ (лід., Сцяшк. Сл.). с. 161

Маздаголіцца ’доўга збірацца’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 161

Мазда́н ’дурная галава’ (Шат.). с. 162

Мазе́па₁ ’плакса, размазня’ (Янк. 3; нараўл., Мат. Гом.), мазёпа ’капрызніца’ (ТС). с. 162

Мазе́па₂, мазэпа (зневаж.) ’разява, разявака’ (стаўбц., Жыв. сл., карэліц., 3 нар. сл.) — да мазаць ’рабіць промахі’. с. 162

Мазёк! ’пра няўмелае мазанне’ (мсцісл., Нар. лекс.) с. 162

Мазжачок ’аддзел галаўнога мозга ў патылічнай частцы галавы’ (ТСБМ), с. 162

Мазі́дла ’мазь’ (капыл., Нар. словатв.; чэрв., Сл. ПЗБ) с. 162

Мазі́ла₁ ’хто няўмела піша, малюе’, ’хто часта робіць промахі ў стральбе, гульні’ (ТСБМ, капыл., Нар. словатв.). Да ма́заць (гл.). с. 162

Мазі́ла₂, мазі́ло, мазі́лка ’кавалачак сала або тлушчу для падмазвання патэльні’ (Вешт., Касп.), (пагард.) ’мазь, замазка’ (3 нар. сл., ТС), с. 162

Ма́зіцца ’румзаць’ (слонім., Жыв. сл.) с. 162

*Мазкаўто́ўня, мозгото́ўня, мошкотоўня ’галава’ (ТС). с. 162

Ма́зкі ’аб які можна запэцкацца’, ’які лёгка пэцкаецца, маркі’ с. 162

Ма́зкасць ’уласцівасць мазлівага’ (ТСБМ) с. 162

Мазлі́вы ’маркі, які лёгка пэцкаецца’ (ТСБМ; дзярж., Жыв. сл.) с. 162

Мазлы́к ’анучка, якой выраўніваюць паверхню посуду’ (Сцяшк.) с. 163

Мазні́ца, мазьні́ца, мазны́ця ’пасудзіна для калёснай мазі, дзягцярка’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Растарг., драг., 3 нар. сл.; стол., Нар. лекс., Сл. ПЗБ, ТС), ’посуд для смалы’ (Маш.). с. 163

Мазня ́ ’няўмела намаляваная карціна, неахайна напісаны тэкст; дрэнная, няўмелая работа’, ’лёгкія ўдары’, ’няўмелая, з промахамі стральба’ (ТСБМ, Нас.). с. 163

Мазок₁ ’адзін рух пэндзля’, ’накладзены адным рухам пэндзля слой фарбы’ (ТСБМ), мазком ’лёгка дакранаючыся’, ’лёгка паціраючы’ (Нас.). с. 163

Мазок₂, мозо́к ’шпік’ (лун., Шатал.). Да мозг (гл.). с. 163

Мазоліць ’націраць мазалі доўгай работай або хадзьбой’, ’нядбала або паволі працаваць’, ’трымаць, не выпускаючы з рук’, мазоліцца ’забаўляцца з кім-небудзь або чым-небудзь’, ’паволі і нядбайна рабіць’ (Нас., ТСБМ). Да мазоль (гл.). с. 163

Мазоль ’патаўшчэнне скуры ці пухір з вадкасцю на руках або нагах’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), мазуль ’тс’ (Шат.; карэліц., Шатал., Нар. лекс.; жлоб., Мат. Гом.), моз(уо)ль ’язва, рана’ (Бес.), кам. мозы́ль (Шатал.). с. 163

Мазу́н ’пястун’ (драг., 3 нар. сл.), ’спешчанае дзіця’ (драг., Нар. лекс.; ТС), с. 164

Мазу́нь!, мазю́нь!, мазь!, мазю́к! ’пра аднаразовае мазанне’ (мсцісл., Нар. лекс.) — гукапераймальныя словы да ма́заць (гл.). с. 164

Ма́зу́р₁ ’від танца’ (Інстр. III) с. 164

Ма́зур₂ ’з запэцканым тварам, брудны’, ’смуглы’ (Нас., Шат.) і мазура́ка ’мурза, неахайны’ (Нікан.) с. 164

Мазур-полька, мазурко́вая полька ’від полькі-мазуркі, якую танцавалі трасучыся’ (капыл., Жыв. сл.; круп., Сл. ПЗБ). Да мазур₁ (гл.). с. 164

Мазу́рык (разм.) ’злодзей, махляр, ашуканец’ (ТСБМ). с. 164

Мазу́т, мазу́та ’астатак ад нафты пасля адгонкі бензіну, газы і газаліну’ (ТСБМ, Мат. Гом.). с. 164

Мазу́ха ’суп, запраўлены льняной макухай’ (акц., Мат. Гом.) с. 165

Мазь ’сумесь тлушчу з лекавымі сродкамі’, ’густое тлустае рэчыва для замазкі чаго-небудзь’ (ТСБМ, Нас., ТС). с. 165

Мазы́рка ’бочка для дабра, збожжа’ (браг., Мат. Гом.). с. 165

Мазы ́ ’бруд, плямы на кашулі’ (Нас.). с. 165

Ма́зя ’размазня, плаксун’ (пін., Нар. лекс., драг. КЭС), с. 165

Мазю́ка ’плаксун’, ’капрызніца, песта’ (слонім., Жыв. сл.) — да ма́заць (гл.). с. 165

Ма́іць₁ ’мабыць’ (чачэр., Мат. Гом., краснап., Бяльк.). с. 165

Ма́іць₂ ’хіліць на сон’ (смарг., Сл. ПЗБ), с. 165

Май₁ ’ пяты месяц каляндарнага года’ (ТС, Бес., Гарэц., Ян., Шат., Касп., Бяльк., драг. КЭС). с. 165

Май₂ ’першая зелень ліставых дрэў, якой прыбіраюць хаты на сёмуху’ (Нас., ТСБМ, Сержп. Прымхі, Фалюц., Янк. 3. Ян., Шн., Рам. 8, Мядзв., Жд. 1, Шат., Бяльк., Мат. Гом., Растарг.; пух., Бел. дыял.; в.-дзв., Шатал., ТС), ’адзначэнне дзядоў на сёмуху’ (Кліх), ’зялёны аір, які раскідваюць па падлозе і дарожках у дзень Сашэсця Св. Духа’ (Нас.), ’бярозавае галлё, якое падсцілаюць пад стог’ (круп., Нар. сл.), віц. маінка ’галінка, якую ўтыкалі на капусную градку пасля таго, як «развівалі» бярозу на сёмуху’ (Сакалова, Обряды, 190). с. 165

Май₃ у выразе буў — і як май змаеў ’раптоўна прапаў’ (саліг., Нар. словатв.; ТС), с. 166

Майдак ’майдан, падворак, дзядзінец’ (Федар. 7). Да майда́н₁ (гл.). с. 166

Майда́н₁ ’плошча, дзе збіраюцца сходы, адбываюцца кірмашы’, ’вялікі двор або пляц (у маёнтку)’ (ТСБМ, Булг., Сцяшк.; Сл. ПЗБ; палес., Нар. сл., ТС), ’пастаўнік у полі’, ’прыбудоўка да хлява’, ’загарадзь для свіней, цялят перад хлявом’ (бяроз., Шатал., зах.-палес., Нар. сл.; брэсц., ДАБМ, к. 232), ’вялікі ўчастак ворнай зямлі’ (Бір.; нясв., Яшк.; мазыр., 3 нар. сл.), ’шырокая прастора, вялікае гала’ (стол., Яшк.; іван., усх.-палес., Нар. сл.), ’смалакурня, месца, дзе былі прамысловыя збудаванні лясных або рыбных промыслаў, дзе выганялі дзёгаць, выпальвалі кавальскі вугаль’, ’яма, дзе гналі смалу’, ’яма для дзёгцю’ (Бяльк., Маш.; стол., бых., Рам. 3; слаўг., Яшк., Растарг.; гродз., мін., Яшк.; Сл. ПЗБ). с. 166

Майда́н₂ ’зарослы хмызняком роў’ (Бяльк.), с. 167

Майдом ’агароджанае месца для скаціны ля хаты ці ў полі, пастаўнік’ (Зн.). Да майда́н₁ (гл.). с. 167

Ма́йка₁ ’будан на барцы’ (паўн.-усх., КЭС). с. 167

Ма́йка₂ ’маёмасць’ (драг., 3 нар. сл.) с. 167

Ма́йка₃ ’трыкатажная сарочка без рукавоў і каўняра’ (ТСБМ). с. 167

Майкапорэ ’абыякава’ (ТС). Да капо́рэ (гл.). с. 167

Ма́йна₁ ’апускай уніз! (у мове грузчыкаў, будаўнікоў)’ (ТСБМ), с. 167

Ма́йна₂ ’палонка, шырокая расколіна ў лёдзе’ (ТСБМ), лельч. майна́ ’луг, затоплены вадой’ (Мат. Гом.). с. 167

Ма́йна₃ ’маннік наплываючы, Glicerіа fluitans (L.)’ (маг., Кіс.) с. 167

Майна ́₁ ’трызненне’, майна́чыць ’трызніць’, ’гаварыць абы- што, выдумляць’ (гродз., паст., Сл. ПЗБ), стаўбц. майна́чыць ’гаварыць абы-што, без толку’ (3 нар. сл., Жыв. сл.), ’адмаўляцца ад абяцання, ашукваць’ (Сл. ПЗБ), ’хлусіць’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 167

Майна́₂ ’водарасці (у вадзе або высахлыя)’ (жытк., Нар. словатв.) с. 168

Майна́чыць ’мяняць’ (воран., ашм.), змайна́чыць ’схлусіць’ с. 168

Ма́йнік ’майнік, Маjanthemum bifolium Wiggers’ (ТСБМ, Кіс.). с. 168

Ма́йнуць ’кінуцца’ (Ян.). Да май₃ (гл.). с. 168

Майня ́ ’сярэдняя частка невада ў выглядзе мяшка’ (Яшкін, 3 жыцця) с. 168

Майран ’маяран сталовы, Маjoranа hortensis Моеnch.’ (брэсц., Кіс.) с. 168

Ма́йстар, ма́йсцер, ма́йсцяр, ма́йстра, майсцёр ’спецыяліст у якім-небудзь рамястве, галіне вытворчасці’, ’мастак, які дасягнуў высокага майстэрства ў сваёй справе’, ’зух’ (ТСБМ, Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС, Нас.), шчуч. ’бацька маладога на вяселлі’ (Сцяшк. Сл.), с. 168

Майстрава́ць ’рабіць, вырабляць што-небудзь ручным спосабам’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Касп.), майстрыва́ць, майстріва́ць ’тс’ (Бяльк., Растарг.) с. 168

Майстра́т ’магістрат’ майстратовы ’магістратны’ (Нас.), суч. бел. магістра́т ’гарадское ўпраўленне ў некаторых зах.-еўрап. краінах’, ’будынак, дзе яно размяшчаецца’; ’выбарнае ўпраўленне ў гарадах Расіі, якое ведала судовымі і падатковымі справамі’. с. 169

Майстроўня ’майстэрня, атэлье’ (Гарэц., Др.-Падб.), с. 169

Майсты́р ’манастыр’ (Булг.) с. 169

Майстэрак ’кельня’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 169

Майстэрня ’прадпрыемства па рамонту або вырабу чаго-небудзь’, ’аддзел цэха ці завода’, ’памяшканне для работы мастака, скульптара’ (ТСБМ, Бяльк.) с. 169

Ма́йткі, ма́йткы, ма́йтке ’нагавіцы’ (Грыг., Федар. 6, Жд. 1, Нік. Оч.; віц., Шн. 3, Касп., шчуч., 3 нар. сл.; астрав., гродз., слуц., ДАБМ, к. 326), ’споднія штаны, пераважна з трыкатажу’ (Сцяц.; навагр. 3 нар. сл.), ’верхнія мужчынскія штаны’ (гродз., Сл. ПЗБ), ’жаночыя трусы’ (драг., КЭС, 3 нар. сл.). с. 169

Мак ’мак, Рараver L.’ (ТСБМ, Кіс., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), мін., брэсц., маг. мак-цякун ’мак-самасей’, ’снатворны мак’ (Кіс.), тураў. глухі мак ’тс’ (ТС), макава расінка ’зусім мала’ (Шат.), макам ’рассыпаючыся дагаджаць’, ’беззваротна знікаць’ (Нас.), макам сядзець ’павольна расці’ (калінк., 3 нар. сл.). с. 169

Макаве́нь ’вялікая міска з гліны’ (дзятл., 3 нар. сл.). Да мак (гл.). с. 170

*Макаве́рт, маковэ́рт ’мяла для расцірання маку, бульбы ці крухмалу’ (Бес., палес., 3 нар. сл.). с. 170

Ма́кавік ’пірог з макам’, нараўл. мако́вік (Мат. Гом.; мазыр., Вешт.). с. 170

*Ма́кавіца, пін. ма́ковыца, тураў. макові́ца ’макаўка’ (Нар. лекс., ТС), с. 170

Ма́кавіна, макаві́на ’галоўка маку’, ’адно зярнятка маку’, ’верхавіна, вершаліна дрэва’, ’верхняя частка снапа’ (ТСБМ, Др.-Падб., Касп., Мат. Гом., Юрч., Нас.; талач., Шатал.). с. 170

*Маказоб, моказо́б ’вельмі дробныя мошкі’ (ТС). с. 170

Мака́ла ’прыправа (звыч. смятана з адтопленым малаком), у якую макаюць бліны, пірагі’ (полац., Нар. сл., паўн.-усх. КЭС), ’верашчака’ (полац., Янк. 2) с. 170

Макані́на ’вадкая (скаромная або нішчымная страва’ (віц., Шн. 3), ’страва, якую макаюць блінамі’ (Касп.) с. 170

Мака́нне ’гарачыя жытнія пампушкі, аблітыя тварагом са смятанай, ці малаком’ (Растарг.). Да мака́ць (гл.). с. 170

Мака́ннік, маканнічак ’хлеб, намочаны ў вадкай страве’ (Нас.). с. 171

Мака́рам у выразе такім макарам, любым макарам і г. д. ’спосабам’ (ТСБМ). с. 171

Макарон, мыкарон ’локшына’ (Гарэц., Шн. 3, Касп., Нас., Вешт.; полац., Нар. сл.; Бяльк.), ’мітусня’ (Нас.), макарона ’харчовы прадукт з прэснага цеста ў выглядзе тонкіх трубачак’, ’страва з макароны’ (ТСБМ), макароны ’тс’ (Мат. Гом.). с. 171

Макаросіць ’блытаць, прыводзіць у бязладдзе, непарадак’, ’крышыць, ламаць на дробныя кавалачкі’ (Нас.). с. 171

Мака́тка ’вышыўка або малюнак, якія вышываюцца на палатне і вывешваюцца на сцяну ў якасці аздобы’ (Сцяшк., Клім., Шатал.; 3 нар. сл.; Нар. лекс., Жыв. сл., Сл. ПЗБ), свісл. ’вышытая дарожка на стале’ (Шатал.). с. 171

Макатоўша (груб.) ’галава’ (петрык. Мат. Гом.), маз. макото́ўша (3 нар. сл.) с. 171

Макатра ́ ’макацёр’ (слуц. Шн. 2; гом., Мат. Гом.), с. 171

Макатры́га ’галава’ (Бяльк.) с. 171

Макаты́ра ’галава’ (клец., Нар. лекс.). Да макатра́ (гл.). с. 171

Ма́каўе₁ ’макаўкі, верхавіны дрэў’ (Бяльк.), ’ссечаныя вершаліны дрэў’ (Нас.) с. 171

Ма́каўе₂, макавей ’свята братоў Макавеяў у дзень 14 жніўня’ (Др.-Падб., Растарг., Сл. ПЗБ), мака́ўе ’тс’ (Гарэц., Нас.). с. 172

Ма́каўка₁, ма́кыўка ’плод маку, галоўка’, ’верхняя частка чаго-небудзь (галавы, купала царквы, гары’ (ТСБМ, Грыг., Нас., Шат., Яшк., Мат. Гом., Ян., Сл. ПЗБ), ’рэпіца ў каровы’ (пух., 3 нар. сл.), гарадоц. макавіца ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 172

Ма́каўка₂, макоўка ’гарлачык белы, Nymphaеа аlbа L.’ (гом., Кіс., Ян.) с. 172

Макаўнік₂ ’пірог з макам’ (Мат. Гом.), макоўнік ’тс’ (Ян.), с. 172

Макаўніца₁ ’галоўка маку’, ’макацёр’ (Мат. Гом.). с. 172

Мака́целіца ’чарнільніца’ (Касп.) с. 172

Макацёр, макоцер, макаце́р, макацёрт, макоцёр, мыкацёр, макацёрчык ’гліняная пасудзіна, у якой звычайна труць мак, ільняное і канаплянае семя, збіраюць смятану, пякуць бабку’ (ТСБМ, Грыг., Юрч., Мал., Мядзв., Жд. 1, Нас., Касп., Бяльк., Растарг., нараўл., Арх. ГУ, Бір. Дзярж.; Нар. сл.; 3 нар. сл., Сл. ПЗБ, Ян., ТС). с. 172

Мака́ць, мыка́ць, мокаць ’мачаць’ (Нас., Бяльк., полац., Нар. сл.), мо́кнуты ’намочаны’ (Нас.). с. 172

*Мака́чка, мыка́чка ’перамешаная тлустасць са смятанай для макання (бліноў)’ (расон., Шатал.) с. 172

Маква ́ ’дождж’ (ельск., Мат. Гом.), с. 172

Маке́й ’пабудова са сценамі для гаспадарчых прылад’ (кобр., ДАБМ, к. 238). с. 173

Маке́т ’узор, паменшаная схема, мадэль’ (ТСБМ) с. 173

Макінтош ’лёгкае летняе паліто’ (ТС). с. 173

Макі́тра ’макацёр’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Бяльк., чачэр., Мат. Гом.), макотра (Мал., Мат. Гом., Ян.), ’вялікі макацёр’ (Вяр.— Крыв.), палес. маке́тра, макотра, макітра, макутра, макэтра, макытра ’макацёр для захоўвання смятаны, масла, для збівання масла, складвання аладак, галушак’ (Дразд., 3 нар. сл.), макітрык, макотрык ’тс’ (Мат. Гом.). Да макатра, макацёр (гл.). с. 173

Маклак ’надта поўнае дзіця’(докш., Янк. Мат.), ’неахайны’ (Касп.), макляк ’нязграбны чалавек’ (рэч., Мат. Гом.). с. 173

Ма́клер ’пасрэднік пры заключэнні гандлёвых і біржавых здзелак’ (ТСМБ). с. 173

Маклі (мн.) ’качалка для прасавання бялізны’ (віц., Шн.). Да ма́гель (гл.). с. 173

Макліна ́ ’нізкае месца, дзе вымакаюць пасевы’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 173

*Маклі́цы, моклы́ці (мн.) ’хвароба авец’ (Клім.). с. 173

Маклы́жжа ’мокрае адзенне’ (докш., Сл. ПЗБ), віл. макляддзё (там жа). с. 173

Макля́к, макла́к, мачляк, махля́к, мъкляк ’намоклае пад дажджом адзенне’, ’чалавек у мокрым адзенні’(навагр., Нар. сл.), навагр. ’дажджавы чарвяк’, маз., бялын. ’затануўшае дрэва’, віл., лід. ’намоклае палена ў рэчцы’ (Сл. ПЗБ), драг. муклек, мн. мукля́кэ ’махавік зялёны, Xerocomus subtomentosus’ (Жыв. сл., Нар. сл.). с. 174

Макоўнік (зб.) ’макавыя сцёблы з лісцем’ (ТС, Касп., гом., Мат. Гом.) с. 174

Макош ’макацёр, у якім умяшчалася 1—2 кг збожжа’, макошык — аб`ёмам ад 1 кг да 1 фунта (Вяр.-Крыв.). Да мак (гл.). с. 174

Макра́дзь ’дажджлівае надвор`е’ (Інстр. I, асіп., КЭС, чачэр., Мат. Гом.), ветк. макрадзё ’макрата’ (Мат. Гом.); слаўг. макра́дзе, макра́дзь, дубр. мыкря́дзь ’балота, амшара, мокрае месца ля вытокаў рэчкі’ (Нар. словатв.), гродз., маг. мокрадзь ’мокрае месца, балота’ (Гарб.), с. 174

*Макрадэча, стол. мокрадэ́ча, кобр., драг. мокротэ́ча ’мокрае (знізу) надвор`е, макрата’ (Нар. лекс.). с. 174

Макра́нка₁, мыкря́нка ’макрыца, Оniscus muvavius Cuv.’ (Бяльк.). Да макрэць. с. 174

Макра́нка₂ ’паўнаводная рэчка’ (бых., Яшк.) с. 174

Макрасту́пы (уст.), ’галёшы’ (б.-каш., Мат. Гом.; лях., Сл. Брэс.). с. 174

Макрата ́ ’вада, вільгаць’, ’мокрае, дажджлівае надвор`е’ (ТСБМ, ТС, Інстр. I), жытк. макрота ’мокрае, гразкае, балоцістае месца’ (Мат. Гом.), с. 174

Макрота ’слізістыя і гнойныя выдзяленні з лёгкіх або дыхальных шляхоў’ (ТСБМ). с. 175

Макроцце, макраццё, мыкраццё ’макрата’ (зб.), ’пра што-небудзь мокрае, набраклае вадой’ (ТСБМ; слаўг., Яшк., бялын. Нар. сл.), с. 175

Макроць ’макрата’ (расон., Шатал.) с. 175

Макру́ха₁ ’буйміна горкая, Саrdaminе аmarа L.’ (маг., Кіс., Інстр. II). Да мокры (гл.). с. 175

Макру́ха₂ ’зоркаўка белая, Stellarіа medіа (L.) Vill.’ (віц., Кіс., Нас., Бяльк.), макры́ца, макрі́ца ’тс’ (гом., гродз., мін., Кіс.; Шат., Гарэц., Дэмб. 1, Рам. 8, маладз., Янк. Мат.; Жыв. сл.), макрычнік ’тс’ (барыс., Уладз.), ’лісце, націна зоркаўкі’ (Касп.), лун. мокрэз ’зоркаўка’ (Шатал.), макрэц белы, мокрэц ’тс’ (брэсц., Кіс., Янк. 2, Мат. Гом., хойн., Шатал., лельч., Нар. лекс., Жыв. сл.). с. 175

Макру́ха₃ ’радоўка фіялетавая, Lepista nudа’ (уздз., Нар. словатв.). Да мокры (гл.). с. 175

Макру́хі ’грыбы, падобныя да рыжыкаў, толькі больш цёмныя’ (Інстр. II; калінк., Мат. Гом.; уздз., Нар. словатв.). с. 175

Макры́ззе ’мокрае адзенне, рэчыва’ (Ян.). Да макроцце (гл.). с. 175

Макры́ца₁ ’невялікая, ракападобная жывёліна, якая жыве ў сырых месцах, Оniscus muvavivius Сuv.’ (Касп., Сержп. Грам.; ветк., жлоб., Мат. Гом.), макру́ш ’тс’ (гарад., Нар. лекс.), макру́ха ’тс’ (Нас., Бяльк.), луж. мокрэц ’тс’ (Шатал.). Да мокры (гл.). с. 175

Макры́ца₂ чырвоная ’вочны цвет палявы, Аnagallis аrvensis L.’ (гродз., Кіс.). с. 175

Макрыя́ць, макрая́дзь ’слата, непагадзь, макрэча’ (Др.-Падб., мядз., Нар. словатв., Крыў. Дзіс.) с. 175

Макрэль ’скумбрыя да 50 см даўжынёй, Scomber scombrus’ (ТСБМ). с. 176

*Макрэні, мокрэ́ні ’дзень перад Іллёй’ (ТС), макрэнь ’працяглае дажджлівае надвор`е (Растарг.). с. 176

Макрэц₁ ’мокры лішай на нагах у коней і буйной рагатай жывёлы’ (ТСБМ, ТС, Янк. 2, Мат. Гом.). Да мокры (гл.). с. 176

Макрэц₂, мокрэц ’гладун, Неrniarіа glabrа L.’ (пін., петрык., стол., Бейл.), ’макрыца Stellarіа medіа’ (ТС). Да мокры (гл.). с. 176

Макрэць ’станавіцца мокрым, вільготным’ (ТСБМ, Нас.). с. 176

Ма́ксімум ’найбольшая велічыня, колькасць чаго-небудзь’, ’самае большае’, ’максімальны’ (ТСБМ) с. 176

Макулату́ра ’невыразна надрукаваныя, запэцканыя лісты’, ’непрыгодная папера, кнігі, прызначаныя для перапрацоўкі’, ’бяздарныя літаратурныя творы’(ТСБМ). с. 176

Маку́лінка ’макавінка’, ’крупінка, дробязь, драбніца’ (ТС, Нар. Гом.). Да мак (гл.). с. 176

Макулёндачка ’шэрая чырванагрудая птушачка’ (докш., Янк. Мат.). с. 176

Маку́ра (экспр.) ’вялы, нехлямяжны чалавек’ (Нас., 288) с. 176

Маку́х ’макуха’ (Бес.; Сл. Брэс.) с. 176

Маку́ха₁ ’рэшткі семя (ільнянога, сланечнікавага і пад.) пасля выціскання з яго алею’ (ТСБМ, Інстр. I, III, Гарэц., Мат.; гродз., Мат. АС; усх.-гом., КЭС, Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ). с. 177

Маку́ха₂, маку́шка ’вяршыня, верхавіна дрэва, гары’, ’верхняя частка галавы, макаўка’, ’галоўка маку’, ’бязрогая карова’ (Нас., Др.-Падб., ТСБМ, Гарэц., Шат., Бяльк., ТС, Растарг., Сл. ПЗБ; дзв., Нар. сл.), маку́шка ’вяршыня’, моку́шка ’ніжняя частка цыбулі’ (ельск., Мат. Гом.), ’кончык пальца на руцэ’ (расон., Шатал.), маку́шка ’верхавіна дрэва’ (ТСБМ, ТС). с. 177

Ма́кшта ’мачта’ (Нас., Яруш.), макштовы лес ’мачтавы лес’ (Нас.). с. 177

Мал ’назва вала чорнай поўсці ’ (КЭС, лаг.). с. 177

Ма́ла, ма́ло ’нямнога, ледзь, амаль, недастаткова’ ашм. ’рэдка’ (ТСБМ, Сцяшк., Бяльк., Сцяц., ТС, Нар. Гом.). с. 177

Малава́жанне ’прымяншэнне, прыніжэнне’ (Др.-Падб., Гарэц.). с. 177

Ма́лаве́ле, малове́ля ’крыху, трошкі’, ігн. ’няцяжка’ (Сцяшк., Сл. Брэс., Сцяшк. Сл., Сцяц., Сл. ПЗБ). с. 178

*Маладажэня, молодожэня ’хлопец ці дзяўчына перад вяселлем’ (ТС). с. 178

Малада́йка ’маладзіца’ (Чуд.). с. 178

Маладжа́вы, молоджа́ву ’які выглядае маладзей сваіх год’ (ТСБМ, ТС). с. 178

Маладзе́ж, маладзя́ж (м. і ж. р.), маладзя́ш, маладзёж, мо́лодёж, моладзеш ’моладзь’ (Шат., Яруш., ТС, Жд. 1; КЭС, лаг.; Сцяц., Пан., Сл. ПЗБ; дзярж., КЭС), хойн. малодзе́жа (зб.) ’тс’ (Мат. Гом., ТС), паўн.-усх. маладзёж ’непакладаная скаціна’, маладзяжынка ’тс’ (КЭС). с. 178

Маладзе́нец₁ ’грудное дзіця, немаўля’ (Нас., Яшк. Назвы, Інстр. II), ’дзіця’ (калінк., Мат. Гом.). с. 178

Маладзе́нец₂ ’жаніх, юнак, малады чалавек’ (Мядзв., Нас., Касп.; Мікуц., Пан.; расон., в.-дзв., Шатал.), усх. мыладзе́ніц (КЭС). с. 178

Маладзе́нец₃, маладзе́няц ’маладзік’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 178

*Маладзе́нец₄, мыладзе́ніц ’прыпадак’ (Бяльк.). с. 179

Маладзе́ны (мн.) (уст.) ’хрэсьбіны’ (карм., гом., Мат. Гом.), маладзёны ’другі дзень каляд’ (паўн.-усх., Шн.), с. 179

Маладзе́ц, Р. скл. малайца, мыладзец, молодзец ’статны, атлетычнага складу малады чалавек’, ’малайчына, зух’, ’жаніх’, малайца́ ’тс’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Касп., Бяльк., ТС, Федар. 6, Яруш.); маладзе́цкі ’здаровы’ (брасл., Сл. ПЗБ; ТСБМ). с. 179

Маладзе́ц₂, мыладзе́ц, мъладзе́ц ’парабак, наёмны (на 1 год) работнік’ (Грыг., Нік. Оч. 2, Касп.), бешан. ’рабочы на плыце, падначалены ў галоўнага сплаўшчыка’ (Нар. сл.). с. 179

*Маладзе́ць, молодзе́ць ’рабіцца туманным, зацягвацца (пра неба)’, молодзіцца ’зацягвацца лёгкімі хмарамі, мутнець’ (ТС). с. 179

Маладзён, маладзёнак ’малады, малы, малакасос’ (Нас.), ’падлетак, малы’ (Шат.), ’жаніх у час вяселля’ (Касп., Пан.), ’малады хлопец, мужчына’ (Нар. Гом.), ’нядаўна народжанае дзіця’ (КЭС, лаг.). с. 180

Маладзёхна ’маладая’ (навагр., КЭС), с. 180

Маладзі́к₁ ’месяц у першай квадры’ (ТСБМ, Грыг., Мядзв., Нас., Шат., Касп., Бяльк., Яруш., Гарэц., Растарг., Сл. ПЗБ, Федар. 1), молодзі́к ’тс’ (Маш., ТС), мыладзі́к (паўн.-усх., КЭС; віц., Шн. 3; Бяльк.), брасл., асіп. маладзічок ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 180

Маладзі́к₂ ’малады хлопец’, ’халасцяк’, ’малады (на вяселлі)’ (Нас., Сцяшк., ТС; брасл., Сл. ПЗБ). с. 180

*Маладзі́ла, молоді́ло ’гарлянка, зайцава капуста, скочкі дахавыя, Sempervivum tectorum L.’ (жытк. Бейл.), с. 180

Маладзіна ́ ’малады лес’ (маст., карэліц., Сл. ПЗБ), молодзіна́ ’вельмі маладая асоба’ (ТС), с. 180

Маладзі́ца, молодзі́ца, молодэ́ца ’маладая незамужняя жанчына’, ’кабета’, ’свацця — кіраўнік маладой на вяселлі’ (ТСБМ, Янк. 1, Бес., Нас., Шат., Касп., Яруш., Бяльк., Мат. Гом., Растарг., ТС, Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), ’жонка’ (Мат. Гом.), маладзі́чка ’жанчына ў першы год замужжа’ (Сцяшк. Сл.), мылыі́ца ’парабчанка’ (Касп.). с. 180

*Маладзі́цца, драг. молоды́тысь ’паляпшацца (аб надвор`і) пасля дажджу на лепшае’ (3 нар. сл.), с. 181

Маладзя́н ’кавалер, жаніх’ (навагр., Дзмітр.) ’стары кавалер’ (Сцяц.). с. 181

Маладня́, мълъдня́, мыладня́, молання ’маланка’ (паўн.-усх.-бел., Працы, 7; Нас., Бяльк., Юрг., Растарг., Мат. Маг.; круп., Сл. ПЗБ; мсцісл. ДАБМ, к. 311), маладнёю ’хутка, нібы маланка’ (Нас.). с. 181

Маладня́к, маладня́х, молодняк ’маладыя жывёлы, птушкі’, ’малады лес да прачысткі’, ’маладыя пчолы’, ’моладзь’ (ТСБМ, Шат., Касп., Анох., ТС, Сл. ПЗБ, Яруш.). с. 181

Маладня́ча (зб.), ’маладняк, маладыя дрэвы’ (б.-каш., Мат. Гом.). с. 181

Маладосць, моладасць, моладась, мо́лодосць ’маладыя гады жыцця’, ’уласцівасць маладога’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Шат., Растарг., Сл. ПЗБ, ТС). с. 181

Маладошчы ’каханне’ (Доўн.-Зап., Оч.). с. 181

Маладу́ха ’маладзіца’, ’маладая, нявеста’ (ТСБМ, Бес., Грыг., Сл. Брэс., Гарэц., Нас., Шат., Касп., Бяльк., Мат. Гом., Растарг.; віл., 3 нар. сл.; Яруш., ТС). с. 181

Маладу́шыцца ’намагацца выглядаць маладой’ (Касп.). с. 182

Маладча́й — лекавая расліна (Мінск, в. Сляпянка, КЭС). Да малачай (гл.). с. 182

Маладча́к₁ ’малачай-сонцагляд, Еuphorbіа helioscopіа L.’ (Мат. Гом.), малатча́к ’тс’ (гом., Кіс.), малайчак ’тс’ (Мат. Гом.). с. 182

*Маладча́к₂, малатча́к, малача́к, малачча́й ’малако ў рыб’ (Мат. Гом.). Да малако. с. 182

Маладча́нка ’батрачка’ (Касп.), ’маладзіца’ (Яруш.). с. 182

Малады́, малады́й, мылады́й, малоды, молоды́, молодэ́й ’юны, юнацкі’, ’нясталы, нявопытны’, ’які нядаўна вывеўся, пачаў расці’, ’які нядаўна вырас, свежы (пра гародніну)’, ’нядаўна прыгатаваны’, ’жаніх у час вяселля’, малада́я, молада́, мылыда́я ’нявеста’, маладыя ’жаніх і нявеста пасля заручын і ў час вяселля’, маладыя дні ’дні, якія прыпадаюць на першую квадру месяца’ (ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Яруш., Ян., Сл. ПЗБ), малады́ ’рэдкі (пра цеста, хлеб)’ (Сцяц., Ян.), ’нізкай якасці (аб палатне)’ (Ян.). с. 182

Малажа́ва ’чалавек, які молада выглядае’, ’расліна, якая мае добры выгляд’ (КЭС, лаг.). с. 183

*Малажа́й, моложе́й, моложяй ’атава’ (Клім.; драг., Жыв. сл., Сл. Брэс.). с. 183

Малажайка ’замужняя жанчына’ (мін., КЭС). с. 183

*Малажонскі, мылажонськый ’прыналежны маладому мужу’ (Бяльк.). с. 183

Малазён ’немаўля, грудное дзіця’ (Федар. 7). с. 183

Мала́й, мала́йчык ’бохан хлеба’, стол. ’маленькая булачка’ (Сл. Брэс., ’булачка з вотруб’я для прыгатавання квасу’ (драг., лельч., Вешт.), ’недапечаны хлеб’, ’хлеб з грэцкай мукі’ (Ян.), ’дранікі’ (рэч., браг., Мат. Гом.). с. 183

Малайчы́на, мълаччы́на ’маладзец’ (ТСБМ, Нас., Шат.; міёр., Нар. словатв.), малайцава́ты ’ўдалы, спрытны’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 183

Малайца ́ ’ўслаўленая, заслужаная дзяўчына, жанчына’ (КЭС, лаг.). Да малоец (гл.). с. 183

Малака́н ’малачай-сонцагляд, Еuphorbіа heliosсоріа L.’ (гом., Кіс., б.-каш., Мат. Гом.). с. 183

Малака́не ’хрысціянская рэлігійная сетка стараабрадцаў’ (ТСБМ). Да малако (гл.). с. 183

*Малака́шы, нараўл. малока́шы (зневаж.) ’жаўтароты’ (Мат. Гом.). с. 183

*Малакі́та, молокі́та ’лаза, з якой робяць кашалі ’ (Бес.), кобр. мулукы́та, мулукэта ’тс’ (Нар. лекс.). с. 183

Малако, молоко́, мылако ’белая пажыўная вадкасць, якая выдзяляецца груднымі залозамі жанчын і самак млекакормячых для выкармлівання дзяцей’, ’семявая вадкасць рыб’, ’семявыя залозы рыб’, ’белаваты сок некаторых раслін (напр., канапель)’, ’вадкасць з некаторых пладоў’ (ТСБМ, Бес., Крыв., Вешт., Бяльк., Яруш., Сл. ПЗБ; полац., Нар. сл.), карм. ’корм для пчол’ (Мат. Гом.), глыб., слаўг. малачко, мылачко ’падкормка для лічынак пчол’ (3 нар. сл.). с. 184

*Малама́йчык, молома́йчык ’маленькая булачка хлеба з вотруб`я для прыгатавання квасу’ (Вешт.). с. 184

Мала́нка₁, маля́нка ’разрад атмасфернай электрычнасці ў паветры ў выглядзе яркай звілістай лініі, бліскавіца’ (ТСБМ, Мал., Маш., Федар., Сцяшк., Нас., Яруш., Шат., Касп., Бяльк.; ДАБМ, к. 311); мала́ння, мала́нья, маланя́, мылыня́ (віц., ДАБМ, к. 311; Касп., Сл. ПЗБ, Растарг.), мсцісл. мылыньня́ (Нар. сл.), чачэр. мала́йня, карм. мала́ння ’тс’ (Мат. Гом.). с. 185

Мала́нка₂ ’вясёлка’ (петрык., Талстой, АЛА-1974, 58) у выразе: маланка воду бярэ. с. 185

Мала́нка₃ ’мыльнік, Saponarіа оfficinalis L.’ (Сцяшк. Сл.), мыльня́нка ’тс’ с. 185

Маланка ́ ’пусты чорны арэх’ (Маш.), маланчу́к, маланковы арэх ’тс’ (маст., Сл., ПЗБ; Сцяшк. Сл.), палес., беласт. маланчу́к ’спарыння, Сlaviceps рurpurеа L.’ (Выгонная, Бел.-укр. ізал., 21). Да мала́нка₁ (гл.). с. 185

Маларосея ’вышываная сарочка’ (Ян.). с. 185

Ма́ласціна ’дробязь’ (Шат.). с. 185

Маласы́ткі ’не прагны’ (Ян.) с. 186

Малатаві́шча ’ручка молата, малатка’ (ТС). с. 186

Малата́р ’малацьбіт’ (гродз., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.). с. 186

Малата́рка, мылыта́рка ’малатарня’ (Касп., Бяльк., Некр.; Крыў., Са сл. Дзіс.; Мат. Гом., Ян.), с. 186

*Малата́рнік, молота́рнік ’малацьбіт’ (малар., бяроз., Выг.). с. 186

Малата́рня ’машына для абмалоту сельскагаспадарчых культур’ (ТСБМ, Чуд., Шат., Яруш; КЭС, лаг.), ’лапатун, балбатуха’ (Шат., Касп.). с. 186

Малатня ́ ’ток’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 186

*Малату́н, молоту́н ’брахун, балбатун’ (ТС). Да малаці́ць ’лапатаць’ (гл.). с. 186

Малафе́йчык ’павець для дроў’ (брэсц., Нар. сл., Сл. Брэс.). с. 186

Малаха́й₁ ’шапка з шырокімі навушнікамі’, ’шырокі кафтан без пояса’ (ТСБМ), малахайка ’зімовая шапка’ (Касп.). с. 186

*Малаха́й₂, молоха́й ’хвароба ў авечак’ (мазыр., 3 нар. сл.). с. 186

Малахол ’дзівак, дурнаваты’ (Юрч.), малахольны ’нястрыманы’ (Касп.), ’нервовы, неўраўнаважаны’ (Сцяц. Сл.), малахольный ’неразумны, легкадумны’ (шкл., Мат. Маг.), малахолля ’хваравітасць розуму’ (КЭС, лаг.). с. 187

Малацебнік, молотэбнык ’малацьбіт’ (беласт., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.; малар., кобр., Выг.; Яруш.). с. 187

Малаце́льнік, молоце́льнік, молотэ́лнык, молоті́лнык ’малацьбіт’ (гродз., Сл. ПЗБ; стол., пруж., бяроз., Выг.; мазыр., калінк., Шатал.; пін., Нар. лекс.; Сл. Брэс.). с. 187

Малацьбі́к, маладзьбі́к ’малацьбіт’ (чэрв., Сл. ПЗБ; светлаг., гом., ветк., Мат. Гом.), малацьвік ’тс’ (чэрык., Мат. Маг.). с. 187

Малаці́лка, мылаці́лка ’малатарня’ (Чуд., ТС, Бяльк.). с. 187

Малаці́ўка ’малатарня’ (Жд. 1). с. 187

Малаці́ць, мылаці́ць, молоці́ць, молотэ́тэ ’выбіваць зерне з каласоў, струкоў цапамі, малатарняй ці камбайнам’, ’удараць, стукаць’, ’збіваць, біць, разбіваць, ламаць’, ’лапатаць’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., ТС). с. 187

Малацьба́, мыладзьба́, молоцьба́, маладжба́ ’выбіванне зерня з каласоў, струкоў; час, пара, калі малоцяць’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., ТС, Ян.). с. 187

Малацьбі́т, маладзьбі́т, маладзбі́т, маладьбі́т, маладзві́т ’той, хто малоціць’ (ТСБМ, Сцяшк., Нас., Сл. ПЗБ, Нар. Гом., Растарг.). с. 188

Малача́й₁ ’трава, пустазелле’ (Сцяшк.), ’малачай, Еuphorbіа heliosсоріа L.’ (віц., гом., мін., Кіс.; слуц., Лекс. і грам.; Шат., Бяльк., Сл. ПЗБ), стаўбц. малатча́й (3 нар. сл.), б.-каш. маладча́й (Мат. Гом.), малачня́к (браг., лоеў., хойн., Мат. Гом.), малача́к ’тс’ (жлоб., Мат. Гом.; рэч., Нар. сл.), лельч. молоч`я́к ’тс’ (Нар. лекс., Жыв. сл.), малача́йнік ’тс’ (ТСБМ, Бяльк.), молоч`я́к ’малачай кіпарысны, Еuphorbіа сураrissian L.’ (стол., петрык., Бейл.). с. 188

Малача́й₂, молоча́й ’адуванчык лекавы, Таraxacum оfficinalе Web.’ (брэсц., гродз., мін., Кіс.; Бейл., ТС), молоч`я́к ’тс’ (ТС). с. 188

*Малача́й₃, молочя́й ’лянок звычайны, Linarіа vulgaris Міll.’ (Бейл.). с. 188

Малача́й₄ жоўты ’падтыннік вялікі, Сhelidonium majus L.’ (Дэмб. 1). с. 188

Малача́й₅ ’дзіцячая хвароба малочніца’ (Шат.). с. 188

Малача́й₆ ’грузд перцавы, Lactarius ріреratus’ (БелСЭ, 4; Сцяц.; карм., лельч., Мат. Гом.; уздз., Нар. словатв.), драг. молоче́й, кобр. молочі́йка (Жыв. сл.). с. 188

*Малача́й₇, мълъча́й ’рыбіна з малокамі’ (гарад., Нар. лекс.), ’семявая вадкасць рыб’ (паст., швянч., ігн., гродз., Сл. ПЗБ), чэрв. малача́йка ’тс’ (там жа), молоча́к ’сялёдка з малокамі’ (Бес.). с. 189

*Малача́р, молоча́р ’малакавоз’ (ТС). с. 189

Малача́рка ’малочны завод’ (Др.-Падб., Сцяшк.). с. 189

Малача́рства ’вытворчасць малочных прадуктаў’ (Яруш.). с. 189

Малача́ўніца ’малочная карова’ (Сцяшк. Сл.). с. 189

*Малачча́к, молоч`я́к ’мыльнік лекавы, Saponarіа оfficinalis L.’ (Бейл.). Да малако (гл.). с. 189

Малашэбніца ’чараўніца’ (маз., Нар. Гом.). с. 189

Малашча́вы ’ярка-зялёны’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 189

*Малгажа́тка, малгожа́тка ’груша (дрэва і плод)’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 189

*Малдава́нка, мылдыва́нка ’намітка, галаўная павязка’ (Бяльк.). с. 189

Малдзі́ць ’гаварыць адно і тое ж, бубніць’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 189

Мале́бен ’кароткае набажэнства за чыё-небудзь здароўе, поспехі, а таксама па нябожчыках’ (ТСБМ), малебенны ’набожны’ (мін., Сл. ПЗБ), малебства ’малебен’ (Др.-Падб.), с. 189

Мале́зны ’вельмі малы’ (астр., Сл. ПЗБ). с. 190

Мале́й₁ ’менш’ (шчуч., Сцяшк. Сл.) с. 190

Мале́й₂ ’спакойны, флегматычны чалавек’ (глус., Янк. Мат.), мале́ева сту́па ’таўстуха’, мале́ева торба ’непаваротлівы, павольны чалавек’ (Нас.). с. 190

Мале́кула ’найменшая частачка рэчыва, якая захоўвае яго асноўныя хімічныя ўласцівасці’ (ТСБМ). с. 190

Мале́льня ’памяшканне або пакой, у якім моляцца’ (ТСБМ). с. 190

Маленко́сць ’маленства, дзяцінства’ (ТС, Яруш.). с. 190

Ма́ленне ’памяншэнне’ (Нас.). с. 190

Мале́нства₁, мале́нство ’маленькае, ласкавае дзіця’ (Жд. 1), ’малеча’ (ТС). с. 190

Мале́нства₂, мале́нство, мыле́нства, мале́ства с. 190

Мале́начкі, мале́нечкі, мале́нячкі ’вельмі маленькі’ (Кліх, Ян.; дзярж., Нар. сл.; мсцісл., Нар. словатв.; Сл. ПЗБ), шальч., астр., воран., гродз. ’малалетні’ (Сл. ПЗБ). с. 191

Ма́ленька ’мала’ (калінк., 3 нар. сл.) с. 191

Мале́ньця ’маленства’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 191

Маленя ́ ’маленькая істота’ (ТС) с. 191

Мале́сы ў выразе: у мале́сім часу ’у міг, у момант’ (Чуд.). Да малы́ (гл.). с. 191

Мале́сенькі ’вельмі маленькі’ (Мал., Янк. 2), стаўб. мале́сінькі, мсцісл. малёсенечкій, малёсенькій (Нар. сл., Нар. словатв., Ян.), с. 191

Ма́лец, ма́ліц, ма́ляц ’падлетак, юнак ад 14 да 18 год’ (ТСБМ, Чуд., Др.-Падб., Нас., Шат., Касп., Бяльк., Мат. Маг., Яруш., Пан. дыс.; маг., КЭС; докш., Янк. Мат.; паўн.-бел., Сл. ПЗБ), ’нежанаты малады чалавек, хлопец’ (Мядзв.; полац., Нар. лекс.), ’прыслужнік, служка’ (Нас.), ма́лец-вы́растачак ’падлетак’ (Нар. Гом.). с. 191

Мале́ць ’дзяцінець’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 191

Мале́цце ’маленства’ (Нар. Гом.). с. 192

Мале́ча ’маленькія дзеці, жывыя істоты’, ’драбната, драбяза’, ’дзіцяня’ (ТСБМ, Янк. 1, Сцяшк., Нас., Бяльк., Растарг.), ’чалавек нізкага росту’ (Растарг.). с. 192

Ма́лечка ’зусім мала’ (Жд. 1). с. 192

Мале́шанькі, малёшанькі ’невялічкі, дробны’ (Нар. Гом.). с. 192

Малёґаць ’угаворваць, прасіць’ (маладз., Янк. Мат., дзярж., Нар. сл.; КЭС, лаг., глус., Мат. Маг.; Федар. 2). Да малі́ць (гл. малі́цца) ’упрошваць’. с. 192

Малёдны ’ветлівы, мяккі характарам’, іўеў. (Сцяшк. Сл.), малёдненька ’памалу, павольна’ (там жа). с. 192

Малёдзія ’гудзенне (аб шэршні)’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 192

Малёк₁ ’назва моладзі рыб’ (Сцяшк., ТСБМ), с. 192

Малёк₂ ’лубок, лубковае мастацтва’, мальковы. ’лубковы’ (паўн.-зах., КЭС) с. 192

Малён₁ ’дыня’ (Шпіл.), малёнік ’гарбузовая каша’ (паўн.- усх., КЭС). с. 192

Малён₂ ’хмель, Нumulus lupulus L.’ (Сцяшк. Сл.). Да малён₁ (гл.). с. 192

*Малёнак, малёнък, малёнъчък ’няўмелы, ні да чаго не прыдатны ў рабоце’ (міёр., 3 нар. сл.), с. 192

Малёўка ’каляровы аловак’ (ТС), ’фарба’ (швянч., Сл. ПЗБ), малёўкі, маляўнікі ’рознакаляровыя алоўкі’ (Сцяшк. Сл.; Сл. Брэс.). с. 193

Малёўнічак ’маленькі гаршчок для малака’ (шкл., Мат. Маг.). с. 193

Малёханькі, малёхтанечкі(й), малёхтанькій ’вельмі маленькі’ (КЭС, лаг.; мсцісл., Нар. словатв.). с. 193

Малжэнскі ’шлюбны’, ’сямейны’, малжэнства ’шлюб’, ’сям`я’ (Нас.). с. 193

Малібдэн ’хімічны элемент, Мо’ (ТСБМ). с. 194

Малібоны ’непатрэбныя натацыі’ (карэліц., Жыв. сл.). с. 194

Малідава́цца₁ ’адзначацца’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 194

Малідавацца₂ ’мучыцца, перажываць цяжкасці’ (лід., Сцяшк. Сл.). с. 194

Малі́за, малі́са ’меліса аптэчная, Меlissа оfficinalis L’ (гродз., Кіс.; міёр., Жыв. сл.; Сл. ПЗБ), ’пахучая трава, якой націраюць вулей у сярэдзіне і зверху’ (воран., 3 нар. сл., Сл. ПЗБ). с. 194

Ма́лік₁ ’след зайца’ (Інстр. II). Да малы́ (гл.): заяц малымі крокамі ідзе на жыроўку, а адтуль на новае лежбішча. с. 194

Ма́лік₂ ’малады заяц’ (гом., Мат. Гом.). Да малы́ (гл.): малады заяц (да 1 года ўзростам), значна меншы за старога. с. 194

Малік ’патыліца’ (Нас., Растарг.), паўд.-усх. ма́лік (КЭС), чачэр. ’карак у свінні’ (Мат. Гом., Жыв. сл.). с. 195

Малімонік, малімонічак, малімончык, малім(уо)н ’пястун, распешчаны’, ’ахвочы да ласункаў, прысмакаў, ’пераборлівы ў ядзе’, ’чалавек, які карыстаецца прывілеямі і злоўжывае імі’ (Нас., Федар. 2; драг., 3 нар. сл., Нар. лекс.; КЭС, лаг.; Пан. дыс.), малімонка ’жанчына, разборлівая ў ежы’, ’фанабэрыстая жанчына’, ’пястуха’ (Нас.; віл., Нар. сл.), малімонтка ’какетка’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ); малімонікі ’ласункі, пяшчота, абяцанкі’ (Нас.), малімоніць ’песціць, як дзіцё’, малімоніцца ’ўдаваць сябе за малога’ (КЭС, лаг.), ’песціцца, як малыя дзеці, цырымоніцца’ (Нас.), малімон, марымон ’пірог з гатунковай пшанічнай мукі’, марымоны ’смачныя рэчы’ (ТС). с. 195

Малі́на, малі́ны, малы́на, малэ́нэ ’маліна звычайная, Rubus іdaeus L.’, ’маліннік’ (ТСБМ, Кіс., Бес., Касп., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ; драг., КЭС, міёр., Жыв. сл.), малі́ніца, малі́нушка ’маліна’ (Нар. Гом.; Кліх). с. 195

Малі́наўка₁ ’заранка, Еrithacus rubeculа L.’ (ТСБМ, БелСЭ, Мат. Гом.), с. 196

Малі́наўка₂ ’летняя яблыня з буйнымі ружовымі кісла-салодкімі яблыкамі’ (ТСБМ, Мат. Гом.), ’гатунак бульбы’ (гом., Мат. Гом.) с. 196

Малінэс ’маянэз’ (чачэр., Мат. Гом.). с. 196

Малі́са, мяліса ’кацямятка каціная, Nepetа саtarіа L.’ (брэсц. Кіс., Сцяшк., Бяльк.), малі́ца ’тс’ (віц. Кіс., Бел. зельн.). с. 196

Малістава́ць ’вельмі старанна, моцна прасіць’ (Шат.), с. 196

Маліта́н ’бумазея’, маліта́навы ’бумазейны’ (Шат.). с. 196

Малі́таўка ’фалда’ (Касп.). с. 196

Малі́тва ’маленне’, ’тэкст, які чытаюць веруючыя, звяртаючыся да бога ці святых’ (ТСБМ, Яруш.). с. 196

Ма́ліцца ’паводзіць, уяўляць сябе як малое дзіця’ (Янк. 3, Нас., КЭС, лаг.), ’змяншаць гады’ (пух., 3 нар. сл.; віл., Жыв. сл.), ма́ліць ’прадстаўляць малым, змяншаць’ (Нас., Касп.), малі́цца ’прыкідвацца малым’ (ТС). с. 196

Малі́цца ’звяртацца да бога, святых’, ’вельмі моцна прасіцца’, ’абагаўляць’, ’дагаджаць’ (віл., Сл. ПЗБ), малі́ць ’надта прасіць, умольваць’ (ТСБМ, Нас., Шат., Яруш.; КЭС, лаг.), браг. маліць ’маліцца’ (Мат. Гом.). с. 197

*Малк, зма́лку ’з дзяцінства’ (Яруш., ТСБМ). с. 197

Ма́лка₁ ’невялікая колькасць’ (Інстр. III), ’малютка’ (Нас., Шат.), ’малая дзяўчына’ (мазыр., Мат. Гом.), ’нізкарослая дзяўчына’ (драг., КЭС), ’малая булачка з рэшткаў цеста ў дзяжы’ (паўд.-усх., КЭС). с. 197

Ма́лка₂ ’навугольнік рухомы, які можна ставіць пад любым вуглом’ (Інстр. II), с. 197

Малмыгава́ты ’няветлівы, негаваркі’ (навагр., Сцяшк. Сл.). с. 198

Малмы́гі₁, ’скулы на твары’ (стаўб., 3 нар. сл.). с. 198

Малмы́гі₂ ’вялікія ногі’ (навагр., Нар. словатв.). с. 198

Ма́лна, ма́льна, ма́льне ’мала што, малаважна’, ’амаль, трохі, зусім мала’ (Нас., Нар. Гом.), ма́лны ’малы’, малнасць ’малаважнасць’, ’нямнога’ (раг., Нар. Гом.; горацк., КЭС; Нас.). с. 198

Мална ́₁ ’татарскі мула’ (Шат.), ’той, хто многа гаворыць’ (шальч., воран., трак., Сл. ПЗБ). с. 198

Мална́₂ ’бліскавіца’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 198

Малод ’малады’ (у песні) ...не жаніцца малод дзеціначцы... (навагр., КЭС). Да малады́ (гл.). с. 198

Малоджай, маложай, маложый, маложа, мало́жэ ’маладзейшы, маладзейшыя сярод іншых’ (Ян.; лудз., трак., брасл., Сл. ПЗБ). с. 198

Малодзіва, мало́дзіво, моло́дзво, моло́дзьво, малодзьва ’малако непасрэдна перад і адразу пасля родаў, цялення’ (ТСБМ, Сцяшк., Шат., Касп., Бяльк., Сцяц., Сл. ПЗБ; карэліц., Нар. лекс.), малозіва, моло́зыво (слаўг., чав., Мат. Маг.; Грыг., Бяльк.; полац., Нар. сл.; красл., астр., трак., Сл. ПЗБ; Бес., Вешт., Ян.), малодзіла ’тс’ (шкл., Мат. АС). с. 198

Малодка, моло́дка ’маладзіца, маладуха’ (ТСБМ, Мат. Гом., Бяльк., ТС), малодачка ’тс’ (Кліх, Нар. гом.). с. 199

Малодуха ’маладзіца’ (пруж., Сл. ПЗБ). Да маладу́ха ’маладзіца’, ’маладая на вяселлі’, драг. молоду́ха ’тс’, с. 199

Малодушка, моло́душка ’авечка, якая ўпершыню акацілася’ (беласт., Сл. ПЗБ), драг. ’маладая курыца, якая пачынае несціся’ (Сл. ПЗБ), малодушкі ’падрослыя кураняты’ (лельч., ДАБМ, к. 296). с. 199

Маложа, маложы ’малады лес, зараснік’ (паўн.-усх., КЭС; Касп.). с. 199

Маложавік ’баравік’ (Касп.), бешан. мало́жъвік ’абабак’ (Нар. сл.). с. 199

Малоец ’паважаны малады чалавек, хлопец’ (КЭС, лаг.). с. 200

Малойца ’хлопец’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 200

Малойчык ’малады чалавек, хлопец’, ’маладзец’ (Касп.) (пагардж.) ’чалавек амаральных паводзін, які заслугоўвае асуджэння’ (ТСБМ, Нас., Растарг.), ’жаніх’ (віл., 3 нар. сл.). с. 200

Малокі ’малако, якое адбіраюць ведзьмы ў каровы’ (мядз., Жыв. сл.) — мн. л. да малако (гл.). с. 200

Малонка, малоння, малонушка ’бліскавіца’ (мін., Шн. 2; Ян.; гродз., Шн.). Да мала́нка₁ (гл.). с. 200

*Малосей, палес. моло́сей ’малако ў рыб’ (Крыв.). Да малача́й₇ (гл.). с. 200

Малотнік ’малацьбіт’ (карм., Мат. Гом.). с. 200

Мало́тно ’ўмалотна, наяўнасць умалотнага збожжа’ (Кліх). Да ўмалотны. (гл.). с. 200

Малоць, моло́тэ, муло́ты ’раздрабняць, размолваць зерне ці што-небудзь іншае’, ’церці, раздрабняць мак, мяса’, ’балбатаць’, ’ілгаць’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., Яруш., Сцяшк., Сл. ПЗБ; Совеш. ОЛА (Гомель, 270)), міёр. ’хутка есці’ (Нар. лекс.). с. 200

*Малоч, палес. моло́ч ’малако ў рыб’ (Крыв.). с. 200

Малочлівы ’ўдойны, малочны’ (Нар. Гом.). с. 201

Малочная Дарога ’Млечны Шлях’ (Техника молодежи, 3, 1984), с. 201

Малочнік₁ ’мужчына, які прадае малако і малочныя прадукты’ (ТСБМ), с. 201

Малочнік₂ ’збаночак, у якім малако падаецца на стол’ (ТСБМ), ігн. ’гарлач (без ручкі)’ (Сл. ПЗБ), с. 201

Малочнік₃ ’асот агародны, Sonchus оleraceus L.’ (усх.-маг., Кіс.; ушац., Жыв. сл.), асот малочны ’тс’ (гом., Кіс.). с. 201

Малочнік₄ ’малачай-сонцагляд, Еuphorbіа heliosсора L.’ (Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ; маг., Кіс.; міёр., Жыв. сл.). с. 201

Малочнік₅ ’адуванчык, Таraxacum оfficinalis Wigg.’ (Сл. ПЗБ). с. 201

Малочнік₆ ’грузд перцавы, Lactarius ріреratus’ (ушац., Жыв. сл.; уздз., Нар. словатв.), ’грузд жоўты, Lactarius scrobiculatus’ (пруж., Нар. словатв.). с. 201

Малочнік₇ ’самец рыбы ў перыяд нерасту’ (полац., 3 нар. сл.). с. 201

Малочнік₈ ’першы зуб у дзіцяці’ (круж., Мат. Маг.), малочнікі ’малочныя зубы’ (Ян.). с. 201

Малочнік₉, малошнік ’эпілепсія, Есlampsіа’ (Касп.). Да малако (гл.). с. 202

Малочніца₁ ’малачай-сонцагляд, Еuphorbіа heliosсоріа L.’ (віц., Кіс.). Да малако (гл.). с. 202

Малочніца₂ ’мастыт’ (навагр., Нар. сл.), ’захворванне слізістай абалонкі рота ў немаўлят’ (ТСБМ), с. 202

Малочня, малошня ’маслазавод’ (хойн., Мат. Гом.; Бяльк., Мат. Маг.). с. 202

Малочык ’малойчык’ (касцюк., Бяльк.). с. 202

Ма́лпа, ма́ўпа ’млекакормячая жывёліна, блізкая (паводле будовы цела) да чалавека’ (ТСБМ, Нас., Мядзв., Др.-Падб.), драг. на́ўпа ’тс’ (КЭС), с. 202

Малы́, малэ́й ’невялікі’, ’нязначны па колькасці’, ’меншы, чым патрэбна’, ’кароткі’, ’слабы’, ’неістотны, нязначны’, ’малалетні’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ, ТС; драг., КЭС), Малы Воз ’Малая Мядзведзіца’ (паст., Сл. ПЗБ), малое ’дзіця’ (Нас., Шат.). с. 202

Малы́ш ’маленькі хлопчык, дзіця, малы ростам’ (ТСБМ), малы́шка ’малютка’ (Нас.). с. 203

Мальба ́ ’вельмі моцная просьба’ (ТСБМ), с. 203

Мальбоніць ’прасіць, упрошваць’ (КЭС, лаг.). Да мальба́ (гл.). с. 203

Ма́льва₁ ’мальва кучаравая, Маlvа сrisра L.’, ’мальва лясная, Маlvа silvestris L.’ (гродз., Кіс., Яруш.). с. 203

Ма́льва₂ ’шток-ружа, Аlсеа rosеа L.’ (брэсц., Кіс.; Сцяшк.). с. 203

Мальга ́ ’дробная рыбка’ (брасл., бярэз., докш., Сл. ПЗБ), мальгва́, мыльгва́, мальгве́ча ’рыбныя маляўкі’, ’маладняк увогуле’, ’дробная неўрадлівая бульба, плады, ягады’, ’малеча, дзеці’ (Нас., Бяльк.; Яшк., 3 жыцця; слаўг., Яшк., Мат. Маг.), мальгоўка ’маляўка’ (Нас.), мальва́ ’тс’ (Ян., Растарг.), ма́льгва ’дробязь, глупства’ (Бяльк.). с. 203

Мальдава́цца₁ ’адзначацца’ (карэліц., Нар. словатв.). с. 203

Мальдава́цца₂ ’прыбірацца, упрыгожвацца’ (Крыў., Са сл. Дзіс.). с. 203

Мальём ’шарашом, молем’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), с. 203

Мальжына́, мальжынка́ ’дробная рыба’ (брасл., Сл. ПЗБ). Да мальга́ (гл.). с. 204

Малька́ч ’мянтуз’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 204

Ма́лькі ’малюсенькі’ (лельч., Нар. лекс.). с. 204

Ма́льскі ’амаль цэлы, які мала чым адрозніваецца ад цэлага’ (Нас.), ма́льскій ’малы’ (Юрч. Фраз. 3). с. 204

Ма́льства ’маленства’ (Жд. 1), с. 204

Мальсабі́нка ’від хатняй расліны, якая цвіце невялікімі чырвонымі кветкамі’ (докш., Янк. Мат.). с. 204

Мальта́н ’цёплая тканіна з бавоўны’, мальта́нка ’хустка с такой тканіны’ (КЭС, лаг.). с. 204

Мальха́ч ’ляўша’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 204

Мальчаня ́ ’хлапчына’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 204

Мальчонак ’хлапчына’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ; ушац., Пан. Дыс.). с. 204

Мальчу́га ’дзяцюк’ (Нас.), мальчуга́ ’хлапчына’ (воран., Сл. ПЗБ), мальчуга́н ’даволі вялікі дзяцюк’ (Нас.), мальчу́жка ’хлопчык’ (Нас.) с. 204

Мальчу́к ’хлапчук’ (бешан., Нар. сл.; ушац., Пан. дыс.), с. 205

Ма́льчык ’хлопчык’ (лудз., Сл. ПЗБ; ушац., Пан. дыс.), малчык (Растарг.), мальчы́шка ’хлапчук, хлопчык’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ, Бяльк.), мальчы́шачка ’тс’ (Растарг.). с. 205

Ма́льчыцца ’дзяцініцца’ (Нас.). с. 205

Мальчэк ’слупок у калаўроце, які служыць для падтрымання рагаткі’ (барыс., Шатал.). с. 205

*Малю́га, молю́га ’маляўка, дробная рыбка’ (Крыв., стол., Нар. лекс.). Да моль₃ і мальга́ (гл.). с. 205

Малюкі ́ ’маляўкі рыбы’ (ТС), с. 205

Малю́нак ’карціна, ілюстрацыя, рысунак’ (ТСБМ), ’усё, што намалявана’ (КЭС, лаг.). с. 205

Малю́панькі, малюпа́ценькі, малюпа́сенькі, малюпу́ценькі, малюпу́ленькі, мале́пенечкі, мылюпа́цінькій, малюпа́сенечкій, малюпа́хенькій, малюпа́ткій, малюпа́ткі, малюпатэнькі ’вельмі, вельмі-вельмі маленькі’ (Ян., ТС, Шат., Яруш., Нас.; брасл., Сл. ПЗБ, мсцісл., Нар. словатв., хоц., Мат. Маг.), малюпа́тка, малюпа́тачка ’малютка’ (Нас.). с. 205

Малюпа́ціцца ’ўяўляць сябе малым, песціцца, як дзіця’ (Нас.). с. 205

Малю́та ’дробная рыба’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). малю́тка ’маленькае дзіця, хто-небудзь, што-небудзь вельмі маленькае’ (ТСБМ). с. 206

Малю́хны ’вельмі-вельмі малы’ (Нас.), мсцісл. малю́хтанечкій, малю́хтанькій ’тс’ (Нар. словатв.). с. 206

Малю́ск ’беспазваночная жывёліна, мягкае цела якой пакрыта ракавінкамі’ (ТСБМ) с. 206

Малю́шчы ’набожны’ (смарг., Сл. ПЗБ). Да маліць, маліцца (гл.). с. 206

Малява́ць ’рысаваць фарбамі’, ’фарбаваць’, ’апісваць’, ’абгаворваць (перад людзьмі)’ (ТСБМ, Нас., Касп., Грыг., Сл. ПЗБ), драг. малюваты ’мазаць алоўкам абы-што’ (3 нар. сл.), ’выяўляць’ (Яруш.), с. 206

Малява́нец, малява́нка ’каляровы аловак’ (Сцяшк. Сл.). с. 206

Маляві́дла ’фарба’ (Сцяшк., Сцяшк. Сл.; астрав., Сл. ПЗБ), ’прыгожы твар пустой жанчыны’ (Нас.). с. 206

Малянкосць, маленкосць ’маленства’ (шчуч., шальч., дзятл., лях., маст., кам., Сл. ПЗБ). с. 207

Малянчу́к ’чорны арэх’ (ганц., люб.), ’спарыння’, малянчуковае зе́рне ’тс’ (ганц., Сл. ПЗБ). Да мала́нка₁ (гл.). с. 207

Маля́р ’рабочы, які беліць, фарбуе дамы, памяшканні’ (ТСБМ, Касп., Бяльк.), ’дрэнны мастак’, ’мастак’ (Грыг., Нас.), маляровая, маляровачка, маляры́ха ’жонка мастака’, маляроўна ’дачка мастака’, маля́рня ’майстэрня’ (Нас.), с. 207

Маляры́я, лудз. малярэй, круп. малярэя ’інфекцыйнае захворванне з характэрным для яго прыступам ліхаманкі’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ). с. 207

Маля́с ’патака, штучны мёд’ (Ян.; Сл. Брэс.), с. 207

Маляснік ’баркун лекавы, Меlilotus оfficinalis (L.) Lam.’ (віц. Кіс., Бел. зельн.). с. 207

Маля́ўка,, мыля́ўка, маля́ўкі ’малёк, маленькая рыбка, якая толькі што выйшла з ікры’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’дробязь, малеча’ (Бяльк.), с. 207

Маля́ўка₂ ’хвароба рожа’ (шчуч., Сцяшк. Сл.) с. 208

Маляўні́чы ’прыгожы, эфектны з пункту погляду мастака’ (ТСБМ). с. 208

Ма́ма, ма ’маці’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ), ’дарослая дзеўка’ (Нас.), ма́мка ’мама’, ’жанчына, якая корміць чужое дзіця, нянька’ (ТСБМ, Грыг., Нас., Шат., ТС, Бяльк., Сл. ПЗБ), ’гумавая соска’ (трак., беласт., Сл. ПЗБ), ’пчала-карміцелька’ (Анох.); смарг. маманя ’матуля’ (Сл. ПЗБ), мамуля (Грыг., ТСБМ), мамулька (Бяльк.), матуля ’тс’ (ТСБМ); ма́мачка, ма́міначка, ма́монька, маму́ленька ’ласкавы зварот да любой жанчыны, да дзяўчынкі, дзіцяці’, ’выказванне бясконцага захаплення, здзіўлення, спалоху, жалю’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., ТС, Ян.). с. 208

Мама́й ’дужы, здаровы, але неразумны’ (Янк. 3). с. 208

Ма́мант ’жывёліна ледавіковага перыяду’ (ТСБМ). с. 208

Мамаранкі ’неўрадлівыя ягады’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 209

Маме́й ’нямы’ (чачэр., Жыв. сл.). с. 209

Мамента́льны ’вельмі хуткі, імгненны’ (ТСБМ). с. 209

Мамзэль ’маленькі гаршчок ёмістасцю ў 1 кг’, мамзэлік ’гаршчочак на 2 фунта жыта і меншы’ (Вяр.-Крыв., Сл. Брэс.). с. 209

Ма́міс ’падкладачная тканіна’ (іўеў., Сл. ПЗБ; бабр., Запіскі). с. 209

Мамі́ца (груб.) ’маці’ (ушац., Жыв. сл.), с. 209

Ма́мкаць ’клікаць маму’ (ТС), с. 209

Мамойло ’маўчун’ (ганц., Нар. лекс.). с. 209

*Мамол, пін. моміл ’белы гарлачык, Nymphаеа аlbа L.’ (Нар. лекс.), момул ’гарлачык чыста-белы, Nymphаеа саndidа Рresl.’ (пін., Бейл.). с. 209

Мамон ’глухі чалавек’ (Бяльк.). с. 209

*Мамосачка, мамосычка ’кропелька, маленькая частка’ (Бяльк.). с. 210

Мамоша, мамошка ’палюбоўніца’ (Нас., Растарг.). с. 210

*Мамрыла, драг. момрэ́ло ’маўчун’ (Нар. лекс.), беласт. мамры́ско ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 210

Мамры́ць ’есці, жэрці’ (КЭС, лаг.). с. 210

Маму́ля ’свякроў’ (Мат. Маг.). Да ма́ма (гл.). с. 210

Маму́ся ’матуля’ (ТСБМ; воран., шчуч., Сл. ПЗБ). с. 210

Маму́тка ’матуля’ (Вяржб. дыс.). с. 210

Мамуты ’сорт сталовых буракоў’ (паст., Сл. ПЗБ; астр., Сцяшк. Сл.). с. 210

Ма́му́хна ’маці’ (Нас., Бяльк., Растарг., Нікан.; маг., Шн.). с. 210

Мамы́ліць ’надуваць губы ад незадавальнення’, мамы́ль ’сярдзіты, з надутымі губамі’ (Нас.). с. 211

Мамыря ’надзьмутая, замкнутая, капрызная асоба’ (Юрч., Фраз. 3). Да мамы́ліць, мамры́ла (гл.). с. 211

Мамычнік ’аўсяніца, мурожніца авечая, Festuса оvinа L.’ (маг., Кіс.). с. 211

Мана ́ ’прыемны пах’ (раг., Сл. ПЗБ; драг., КЭС; Клім.), ’закваска, смак і пах хлеба, якія залежаць ад дзяжы і закваскі’ (зэльв., карэліц., дзятл., лях., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.), ’нектар’ (лях., Сл. ПЗБ), лельч. мона́ ’сок з кветак’ (Нар. лекс.), мана́ ’ўзмах’, ’подых, павеў’ (Нас.), мані́ць ’патыхаць’ (ТС), бяроз., драг., стол. мані́ты, мані́тэ ’прыемна пахнуць’ (Нар. лекс., Шатал., КЭС), драг., кобр. манюшчы ’духмяны’ (Нар. лекс., КЭС). с. 211

Манаполька ’дзяржаўная крама (ў Расіі), у якой прадавалі гарэлку’ (ТСБМ, Яруш.). с. 211

Мана́рка₁ ’вопратка кароткага памеру з тканага сукна’ (Сцяшк.), ’пінжак’ (шчуч., 3 нар. сл.; лід., шчуч., гродз., Сл. ПЗБ). с. 211

Мана́рка₂ (фалькл.) ’музыкальны інструмент’ (Ян.). с. 211

Мана́рх ’асоба, якая ўзначальвае манархію’ (ТСБМ). с. 212

Манасты́р ’абшчына манахаў, якая ўтварае царкоўна-гаспадарчую арганізацыю’, ’царква, жылыя памяшканні і тэрыторыя, якія належаць такой абшчыне’ (Шн. 2, Яруш., ТСБМ). с. 212

Мана́ткі ’невялікая маёмасць, рэчы, пажыткі, хатні скарб’ (іран.), ’убранне’ (ТСБМ, Янк. БП, Сцяшк., Яруш., Шат., Касп., Бяльк., Растарг., ТС; КЭС, лаг.), манатье ’анучы, рызманы, лахманы; (Нікан.), манацье ’манаткі’ (ТС), мана́цце ’лахманы’ (Ян.); арго: маг., слуц., чарніг., Падолле мана́тка ’кашуля’ (Рам. 9), с. 212

Мана́х₁ ’член царкоўнай абшчыны, які жыве ў манастыры’, (ТСБМ, Нас., Шат., Бяльк.), с. 212

Мана́шка ’начны матыль з чорнымі палосамі і плямамі на крылах і брушку, Lumantrіа monachа’ (ТСБМ), с. 212

Мандалі́на ’музычны шчыпковы інструмент з чатырма парамі струн’ (ТСБМ). с. 212

Мандары́н ’вечназялёнае дрэва Сіtrus unshiu і плады з яго’ (ТСБМ). с. 213

Мандарэння ’красоўка, Аtrора Веlladonnа L.’ (палес., Нар. лекс.). с. 213

Мандзэрыць ’вымантачваць’, мандзэрынне ’выпрошванне’, мандзэршчык, мандзэрнік, мандзэрка ’проська, папрашайка’ (Нас.), с. 213

Мандзю́ры, міёр. мъньдзю́ры ’вочкі на бульбе’ (Нар. сл.). с. 213

Мандзя́каць ’гаварыць абы-што, глупства, нязначнае’ (паўд.-усх., КЭС). с. 213

Мандрава́ць ’вандраваць, падарожнічаць, блукаць па свеце’ (Мал., Федар. 2, Федар. 7, Чач., Шат.; паўд.-усх., КЭС), ’вандраваць пешшу’ (Нар. Гом.). с. 213

Мандрыгу́лі ’блюда з салёных агуркоў’ (Касп.). с. 213

Мандры́кі ’сырныя праснакі’ (паўд.-усх., КЭС). с. 213

Мандры́на, мадры́на ’лістоўніца еўрапейская, Larіх deciduа Міll.’ (маг., Кіс.). с. 214

Мандрыголіць ’гаварыць абы-што’ (Сцяц. Сл.). Да мандрагора с. 214

Мандэлячкі ’некалькі снапоў ільну, пастаўленых у кучкі для прасушкі’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 214

Мане́бры, мане́брэ ’манеўры’ (драг., КЭС; Сцяц.). с. 214

Мане́ж ’памяшканне або месца для коннага прывода малатарні, ваўначоскі і да т. п., ’месца верхавой язды’, ’арэна цырка’, ’пераносная загародка для дзяцей, якія пачынаюць хадзіць’, ’поле, дзе абучаюцца вайскоўцы’ (ТСБМ, П. С., Хрэст. дыял., Сцяшк., Смул., Шат., Сцяц.; дзярж., ганц., ДАБМ, к. 238). с. 214

Мане́жыцца ’манернічаць, крыўляцца’ (ТСБМ, Нас.), мане́жыць ’прывучаць, быць пераборлівым у ежы, быць свавольным’ (Нас.), ’балаваць’ (Касп.), манежка ’пястун, пястуха’, манежны ’манерны’ (Нас.), ваўк. манежыць ’выпрошваць’ (Сл. ПЗБ). с. 214

Мане́й ’хлус, манюка’ (Янк. 1). Да мані́ць ’хлусіць’. с. 214

Мане́р ’спосаб дзеяння, лад, узор’ (ТСБМ, Яруш.), ’характар’ (паўн.-усх., КЭС). с. 214

Мане́ра ’спосаб дзеяння, прыём’, мане́ры ’сукупнасць прыёмаў’, ’знешнія формы паводзін, спосаб трымацца’ (ТСБМ, Нас., Бяльк.; шальч., Сл. ПЗБ), мане́рны ’прыгожы з выгляду’ (Нас.). с. 215

Мане́рка ’паходная металічная пляшка з накрыўкай, або біклажка’, ’круглая бляшанка’ (ТСБМ, Яруш., Касп.; шальч., Сл. ПЗБ), ’высокая банка з носікам’ (Ян.), ’гарнушак, рандэляк’ (Сцяшк.), ’бляшаная пасудзіна, у якую наліваюць газу, дзёгаць, алей’ (парыц., Янк. Мат.). с. 215

Мане́та ’металічны грашовы знак, металічныя грошы’ (ТСБМ), с. 215

Мане́ўр ’перамяшчэнне баявых сіл з мэтай нанесці ўдар праціўніку’ (ТСБМ). с. 215

Манец ’ястрабок парасоністы, Ніеracium umbellatum L.’ (маг., Кіс.). Да маніць (гл.). с. 215

Ма́нечкі ’пралеска звычайная, Нераtiса nobilis Garsault’ (стол., Бейл.). с. 215

Маняя ́ ’прывід’ (паўд.-усх., КЭС). Да мані́ць (гл.). с. 215

Манжэт, манжэта ’абшлаг рукава кашулі, блузкі, калашыны штаноў і інш.’ (ТСБМ, Яруш.). с. 215

Манікю́р ’чыстка і паліроўка ногцяў на руках’ (ТСБМ). с. 215

Мані́р ’манеж’ (лун., Нар. сл.). Да мане́ж (гл.), с. 215

Мані́са ’меліса’ (карэліц., Нар. словатв.). с. 215

Мані́ст ’цыкута ядавітая, Сіcutа virosа L.’ (Бес.). с. 216

Мані́сты₁ ’духмяны’ (ваўк., лях., Сл. ПЗБ). с. 216

Мані́сты₂, тураў, маніста, паўд.-усх. маніста ’упрыгожанне з пацерак, манет, каштоўных камянёў’, ’пацеркі’, ’каралі’ (ТСБМ, Янк. 1, Шпіл., ТС; кір., Нар. сл.; жытк., лоеў., добр., Мат. Гом.). с. 216

Ма́ніца ’майнік, Маjanthemum bifolium (L.) Fr.’ (навагр., Сцяшк. Сл.; в. Сляпянка, мін., КЭС). с. 216

Мані́цы ’мужчынскія калівы канапель’, ’валакно з іх’ (ТСБМ, Сцяшк., Жд. 1, Шчарб.; івян., дзярж., уздз., мін., калінк., ДАБМ, к. 286). Да мані́ць (гл.): мужчынскія асобіны канапель цвітуць, але не даюць пладоў, нібыта «падманваюць» (Вярэніч, вусн. паведамл.). с. 216

Мані́цца ’мець намер, збірацца рабіць што-небудзь; планаваць’, ’спрабаваць’, ’абяцаць, цешыць надзеяй’, (ТСБМ, Сл. ПЗБ; міёр., Нар. сл.; КЭС, лаг.; мядз., Нар. словатв.; Жд. 1), ’хацецца’ (шальч., Сл. ПЗБ), заману́тысь ’захацецца’ (драг., КЭС), ма́ніцца ’мецца (аб тым, што павінна быць)’ (Нар. Гом.). с. 216

Мані́ць ’падзываць, клікаць, падклікаць (качак, курэй, сабак)’ (Касп., Шат., Юрч., Сцяшк. Сл.), ’прыцягваць, прынаджваць’, манлі́ву ’прываблівы’ (ТС), беласт. мані́ті ’прывабліваць, спакушаць’ (СЛ. ПЗБ); мана́ ’прываба, пахучая прыманка’ (ТС); мані́ць, мані́ці ’хлусіць’, мана́, мына́ ’хлусня, наўмыснае скажэнне ісціны’ (ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Растарг., Яруш., Сцяшк., КЭС, лаг.; ЛАПП, ТС, Ян., Сл. ПЗБ, Янк. 1), мань, ман ’хлусня, хлус’ (кліч., Жыв. сл.; Яруш., Мікуц., Нас., Шат.). с. 216

Маніфеста́цыя ’публічнае масавае выступленне для выражэння салідарнасці або пратэсту’ (ТСБМ), с. 218

Мані́шка ’нагруднік, прышыты (прышпілены) да мужчынскай кашулі’, ’накладка на правую частку прарэха ў мужчынскіх штанах’ (ТСБМ, Жд. 1, Бяльк., Сл. ПЗБ). с. 218

Ма́нія₁ ’псіхічны стан’, ’незвычайная цяга, слабасць да чаго-небудзь’ (ТСБМ). с. 218

Ма́нія₂ ’здань, прывід’ (Ян.). с. 218

Ма́нка₁ ’манная каша’ (Мат. Гом.). с. 218

Ма́нка₂, манко ’растрата’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 218

Манке́т, манке́ты, малар. манкэ́та, манкатэ́ ’канцавая частка рукава, манжэт’ (Касп., Сл. Брэс., Сцяц., Сл. ПЗБ; гродз., Мат. АС; в.-дзв., Шатал.; гродз., дзярж., Нар. сл.; КЭС, лаг.; слонім., Шн. 3), ’частка рукавіцы’ (Жд. 1). с. 218

Манкі́раваць ’грэбаваць, нядбайна адносіцца да чаго-небудзь’ (ТСБМ), ’хлусіць, падманваць, фальшывіць’ (Нас.; іўеў., Сл. ПЗБ). с. 218

Манкіра́нт ’прылада для правядзення радкоў на градзе’ (Жд. 1). с. 218

Ма́нна₁ ’ежа’, таксама ў выразе: манна нябесная (біблейск.), (разм.), ’манныя крупы’ (ТСБМ, смарг., Сл. ПЗБ). с. 219

Ма́нна₂ ’маннік наплываючы, Glycerіа fluitans (L.) R. Вr.’, ’застылы сок гэтай і некаторых іншых раслін’ (маг., Кіс.; ТСБМ). с. 219

Манна́рка ’кароткае на кудзелі мужчынскае паліто’ (навагр., Жыв. сл.). с. 219

Ма́ннік ’расліна Glycerіа R. Вr.’ і знешне падобная да яе ’аўсяніца авечая, Festuса оvinа L.’ (маг., Кіс.; ТСБМ, Кіс.). Да ма́нна₂ (гл.). с. 219

Манпансье ́ ’сорт фруктовых ледзянцоў’ (ТСБМ). с. 219

Манса́рда ’жылое памяшканне пад дахам’ (ТСБМ). с. 219

Манта́ж ’зборка і ўстаноўка машын, збудаванняў з гатовых частак’, ’падбор і аб`яднанне асобных частак мастацкага твора ў адно цэлае’ (ТСБМ). с. 219

Ма́нталь ’лёгкая вопратка’ (Сцяшк. Сл), драг. ма́нтыль ’плашч’ (КЭС), с. 219

Манта́ч ’хлус, марнатравец’, манта́чыць ’марнатравіць’, ’падманваць’ (ТСБМ, Нас., КЭС, лаг.), манты́чыць ’транжырыць’ (Нар. Гом.). с. 220

Манта́чка ’мянташка’ (нараўл., браг., Мат. Гом.), манта́шка ’тс’ (Растарг., Ян.). с. 220

Манта́чыць ’выпрошваць’ (Касп.), с. 220

Манта́шыць ’рваць тузаючы’ (Сцяцк.), мантошыць ’ганяць, біць, знішчаць’ (ТС). Да мяць (гл.) с. 220

Манто ’жаночае (футравае) паліто свабоднага пакрою’ (ТСБМ). с. 220

Мантрамоззе, ушац. мънтрамозьзя ’транты’ (Нар. сл.). с. 220

Манту́з ’мянтуз’ (нараўл., 3 нар. сл.). Да мянту́з (гл.). с. 220

Манту́ла ’ход гульні ў баланты (у цуркі)’, манту́ліць ’біць, гуляць’ (ТС). с. 220

Манту́ліць ’прыкінуцца бедным, каб пажывіцца’ (Нас.), манту́лы ’ласункі, прысмакі’ (слаўг., Нар. словатв.), ’хаўтурны абед’, ’гасціна з прычыны якога-небудзь свята’, ’дармавая выпіўка’, ’палескія дранікі’, ’бліны і памінальныя стравы’, ’выгоды жыцця, лёгкія даходы’ (Нас. Сб.; паўд.-усх., КЭС), ’хлеб і іншыя харчы, сабраныя для духавенства’ (там жа), манту́лік ’сырнік’ (лоеў., Мат. Гом.), манту́льнік, манту́лка ’мужчына і жанчына, якія любяць жыць за чужы кошт’ (Нас.). с. 220

Манту́н ’ілгун’ (ганц., Нар. лекс.), с. 221

Манты́лькі ’верхняя жаночая вопратка, накідка’ (Нас., Федар., 6). с. 221

Манты́лья ’карункавае пакрывала (на галаву) у іспанак’, ’кароткая жаночая накідка без рукавоў’ (ТСБМ). с. 221

Мантыля́ць ’махаць’ (Сцяшк.), мантыля́цца ’матляцца, целяпацца’, ’бегаць туды-сюды’ (слонім., Жыв. сл.), ’хістацца на ветры’ (Сцяц.). с. 221

*Манты́ць, кобр. манты́ты ’прывабліваць’ (Нар. лекс.), с. 221

Ма́нтыя ’доўгае шырокае адзенне ў выглядзе плашча’ (ТСБМ). с. 221

Мануфакту́ра ’фабрыка, тэкстыльная фабрыка’, ’тканіны’ (ТСБМ). с. 221

Ману́ць₁ ’хлусіць’ (ганц., Жыв. сл. і Сл. Брэс.;, Ян.). Да мані́ць (гл.). с. 221

Ману́ць₂ ’завабліваць’ (Ян.). с. 222

Ману́ць₃ ’трапіць, папасці куды трэба’ (Бяльк.). Да мані́ць ’прыцягваць’ (гл.). с. 222

Манцёр ’спецыяліст па электраабсталяванню, электраправодцы’, ’мантажнік’ (ТСБМ). с. 222

Манці́ла ’мянташка’ (калінк., Мат. Гом.). с. 222

Манцымонтка ’какетка’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 222

Манына́рка ’пінжак’ (смарг., ашм., Сл. ПЗБ). с. 222

Мань ’ілгун’ (Мікуц.). Да мані́ць (гл.). с. 222

Ма́нькі ’шарсцяныя рукавіцы з адным вялікім пальцам’ (жытк., ДАБМ, к. 333). с. 222

Манько ’хлус, падманшчык’ (Шпіл.). Да мані́ць (гл.). с. 222

Маньку́т₁ ’манюка’ (Янк. 1, Янк. БП), маньку́ха, маньку́ціха ’ілгуха’ (Янк. 3). с. 222

Маньку́т₂, маньку́та ’чучала, падобнае да цецерука, пры дапамозе якога палешукі лавілі цяцерак’ (Эр эм., Кіркор; браг., Нар. Гом.). с. 222

Маньце́ль, маньцю́к ’манюка’ (докш., Янк. Мат.; Шат.; бар., Сл. ПЗБ). с. 222

Маню́к ’хлус, ілгун’ (лях., Сл. ПЗБ), маню́ка ’тс’ (ТСБМ, Яруш., Сцяшк., Шат., Нар. Гом., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.; глус., докш., Мат. Янк.). с. 222

Ма́ня ’прывід, здань’ (Рам. 8), ма́нія ’тс’ (Ян.), с. 223

Маня́к₁ ’хлус’ (жытк., Арх. ГУ), с. 223

Маня́к₂ ’дурак’ (браг., 3 нар. сл.). с. 223

Ма́па ’геаграфічная карта’ (Др.-Падб.). с. 223

Ма́ра ’тое, што створана фантазіяй’, ’жаданне, імкненне’, ’нешта нерэальнае, неіснуючае’ (ТСБМ, Др.-Падб.). с. 223

Мара ́₁ ’прывід, страшыдла, нячыстая сіла, пачвара, здань, насланнё’ (Мал., Бес., Федар. 1, Багд., Яруш., Некр., Касп., Бяльк., Шат., ТС; слуц., мазыр., Сержп., Казкі; усх.-гом., паўн.-зах., КЭС; брэсц., пін., Нар. лекс.); ма́ра, марана ’тс’ (Клім., Др.-Падб.; Крывіч, 4; Нас., Растарг.), ’нешта брыдкае, неадчэпнае’ (Нікан.), ’нікчэмнасць’ (драг., Нар. лекс.); мара́ ’пагібель’ (Растарг.), ’прыгода, незразумелая перашкода’ (Нас.), ’чорная, страшэнная масіўная істота на кароткіх лапах, якой вельмі баяцца дзеці’, ’пудзіла з саломы, апранутае ў рыззё’ (Рам. 8), ’істота, якая давіць хлопцаў і дзяўчат у час іх сну’ (Кольб.), ’нячысцік, д`ябал’ (Ян.; нараўл., Мат. Гом.), стол. ’нягоднік, паганец’, драг. ’неахайная, непрычасаная жанчына’ (Нар. лекс.), ’жартаўнік, штукар’ (ТС), ма́рны ’дарэмны, бескарысны’ і дэрываты да яго (Нас., ТСБМ). с. 223

Мара́₂ ’назола, дакучлівы’ (Нас., Шат.; Нар. лекс.). Да мара́₁ (гл.). с. 224

Мараві́ца ’скула’, ’нешта нязначнае’, марава́я скула ’карбункул’ (Ян.). с. 224

Мара́ка ’дробны дождж’ (Ян.). с. 224

Марака ́ ў выразе: марака́ бярэ ’траціць прытомнасць, млець’ (Лінгв. зб.), с. 224

Маракава́ць₁ ’разумець, разбірацца ў якой-небудзь складанай справе, абдумваць што-небудзь’ (ТСБМ, Чач., Шат.), с. 224

Маракава́ць₂ ’крыўдзіцца, крыўдаваць, злавацца, наракаць’ (ТСБМ, Шат., Сцяц.; бар., Хрэст. дыял.; мін. дзярж., КЭС; слонім., Нар. словатв.), марокаваць ’скардзіцца’ (КТСБМ, Якуб Колас). с. 224

*Маракі́та, марокі́та ’клопат’, морокня́, морокоўня́ ’тс’ (ТС). Да марока₂ (гл.). с. 225

Мара́ль ’правілы, нормы паводзін людзей у адносінах паміж сабой’, ’павучальны вывад з чаго-небудзь’, ’павучанне, натацыя’ (ТСБМ, Растарг.). с. 225

Мараса́, мороса́ ’імжа’, ’павольны няспешны чалавек’ (ТС), ма́рась ’дробны дождж з туманам’ (Сцяшк. Сл.), марасі́ць, мырасі́ць, марусі́ць, моросі́ць, морусі́ць, марашы́ць, марушы́ць ’імгліць, імжэць, ісці (пра дробны дождж)’ (Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС; валож., Жыв. сл.), мархаце́ць ’тс’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 225

Мараха́ніць ’траціць час дарма’ (Бяльк.). с. 225

Ма́рац, ма́рыц, ма́ріц, ма́рэць, марц ’сакавік’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Сцяц., Сцяшк. Сл., Жд. 1, Бяльк., Бес., Яруш., Нар. Гом., Сл. ПЗБ; браг., в.-дзв., Шатал.), ’перыяд цечкі ў катоў’, ’юр’ (Сцяц.; карэліц., Жыв. сл.), марцовы ’сакавіцкі’, ’стары паводле год (чалавек)’, с. 225

Мара́ць, мыра́ць, мара́тэ ’пэцкаць’ (Федар. 6, Шат., Бяльк.; драг., КЭС; мін., Сл. ПЗБ), мара́ты ’брудны’ (бяроз., Шатал.; драг., Нар. лекс., Нар. словатв.). с. 225

Марва ́ ’адходы ад воску’ (віл., Сл. ПЗБ), с. 226

Маргазі́ць (безас.) ’імжэць’ (в.-дзв., Анім.). с. 226

Маргаві́ца ’маланка’ (лоеў., ДАБМ, к. 311; Ян.). с. 226

Марга́йка, маргойка ’стракатая свойская жывёла’ (Вяржб. дыс.). с. 226

*Маргалі́, зэльв. маргале́ ’мітусенне, «зоркі» ў вачах’ (Жыв. сл.). Да марга́ць ’міргацець’. с. 226

Марга́ль ’баран-вытворнік’ (браг., Шатал.). Да марка́ль (гл.). с. 226

Марганцоўка ’крышталі або раствор марганцавакіслага калію’ (ТСБМ). с. 226

Маргары́н ’харчовы тлушч — сумесь алею і жывёльных тлушчаў’ (ТСБМ). с. 226

Маргары́тка ’стакротка многагадовая, Веllis реrennis L.’ (гом., маг., мін., Кіс.; ТСБМ). с. 226

Марга́ць, моргаць, морга́ць ’міжвольна падымаць і апускаць векі’, ’падморгваць’, ’міргаць, мігцець’, (перан.) ’упускаць зручны момант’ (ТСБМ, ТС; беласт., Сл. ПЗБ), маргаце́ць ’мігацець, ззяць (аб зорках)’ (Сцяшк.), морготі́ты ’дваіцца, мітусіцца ў вачах’ (Клім.), маргану́ць (Яруш.), маргу́нь! ’пра аднаразовае марганне’ (мсцісл., Нар. лекс.), маргу́н, маргу́ха ’хто часта маргае вачыма’, узор у маргухі ’узор, пры разгляданні якога міргаціць у вачах’ (слуц., КЭС). с. 226

Марге́лка, марке́лка ’сялянская белая лямцавая шапка канічнай формы без брыля’ (віц., Шн. 3; Грыг., Дэмб. 2, Малч., Нас., Бяльк., Растарг.; Мат. Маг.; Нар. Гом.). Да маге́рка (гл.). с. 227

Ма́ргель₁, ма́рґель, ма́рґэль, ме́рґель, мэргель, маргуль ’вапняковы камень, які трапляецца ў гліне’ (Нас., Нар. словатв.). с. 227

Ма́ргель₂, марґель, ма́ргі(с) ’мянушка рабога (стракатага) быка’ (лід., ашм., Кар.; мін., КЭС), гродз. ’рабы (пра масць жывёлы) ’, шальч. ’брудны, мурзаты’ (Сл. ПЗБ), ма́рга ’мянушка каровы’ (Калоссе, 4), маргі(с) ’стракаты вол, сабака’ (Кар. 1; БКК, 16), с. 227

Марґень, маргіня ’тканіна ў клетку’ (ігн., Сл. ПЗБ), с. 227

*Маргоўніца, морго́ўніца ’межавая броўка паміж загонамі’ (ТС). Да морг₂ (гл.). с. 227

Маргу́ля ’газоўка’, маргу́лька ’тс’ (Ян.). Да маргаць ’мігацець’ (гл.). с. 227

Ма́ргун ’іржавая гліна’ (жлоб., Нар. словатв.), рэч. ’камяні чорнага колеру, якія непажадана для ганчароў сустракаюцца ў гліне’ (Нар. словатв.). Да ма́ргель₁ (гл.). с. 227

Мардава́цца₁, мардува́цца, мырдава́цца ’выбівацца з сіл, стамляцца, знясільвацца’, ’мучыцца, пакутаваць’ (ТСБМ, Мядзв., Бяльк., Шат., Касп.; усх.-гом., КЭС), ’кідацца чым- небудзь, свавольнічаць’ (Клім., Мат. Маг.), ’жартаваць, балавацца, дурыцца’ (паўд.-усх., КЭС), мардава́ць ’знясільваць цяжкай працай, мучыць, прыносіць пакуты’ (ТСБМ, Нас.; паўд.-усх., КЭС), мардава́нье ’мучанне, непрыемнасць, буянства’, ’працяглае порканне’ (Юрч., Нас., Бяльк.), мардоўны ’які знясільвае’, мардун ’мучыцель, назола’ (Нас.), с. 227

Марда́сы, мырда́сы ’нос і губы’, ’твар’, ’хара’ (Нік. Оч., Растарг., Нас., Шат.), марда́сты ’таўстагубы’ (Нас.), ’мардаты, таўстаморды’ (ТСБМ, Нас.), ’вялікагаловы (пра саву)’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 228

*Марда́ч, морда́ч ’пад`язік, Leuciscus іdus’ (ТС). с. 228

Мардва ́ ’дзеці’ (клім., Растарг., Да характ.) ’гарэзы, свавольнікі’, ’назола’, ’непакойныя людзі’, ’шумная хеўра, зборышча’ (Нас.). с. 228

Мардоўнік ’блёкат чорны, Нуоscyamus niger L.’ (гродз., Кіс.). с. 228

Мар`ёнак, драг. мар`ёнок ’рамонак пахучы, Маtricarіа matricarioides L. (Less.)’ (Нар. лекс.). с. 228

Маржэ́ніны ’ягады ажыны’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 228

Марза́кі (мн.) (грэбл.) ’губы’ (Нас.), ’твар, морда’ (КЭС, лаг.). с. 228

Марзёк!, варзёк! ’пра пэцканне’ (мсцісл., Нар. лекс.). с. 229

*Марзя́нка, мырзя́нка ’лубок ці кошык з намарожаным на дно пластом лёду для коўзання з горкі’ (Бяльк.). с. 229

Ма́рка ’значок аплаты паштовых і інш. збораў’, ’кляймо прадпрыемства на тавары’, ’гатунак, тып тавару, вырабу’ (ТСБМ, Яруш.). с. 229

*Маркаві́ннік, моркові́ннік ’жаўтацвет вясенні, Аdonis vernalis L.’ (лельч., Бейл.). с. 229

Марка́ль, морка́ль ’баран-вытворнік’, (зневаж.) ’чалавек, які гаворыць непрыемным хрыпатым голасам’ (Янк. 1, Некр.; хойн., рэч., Мат. Гом.; мазыр., лун., Шатал.; Ян.). с. 229

Марката́, маркота́, моркота́ ’сум, туга, журба’, ’клопат, турбота, перажыванне’ (ТСБМ, Нас., Шат., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), маркотна, моркотно ’сумна’ (маг., паўд.-усх., КЭС; калінк., 3 нар. сл., ТС), маркотны(й) ’сумны, тужлівы, сонны’ (ТСБМ, Грыг., Мал., Мядзв., Яруш., Бяльк., Растарг., Шат., Касп.; КЭС, лаг.), маркоціць ’тужыць, прыводзіць у сум, журбу’, маркоціцца ’сумаваць, журыцца’, ’чакаць, нічога не рабіўшы’ (ТСБМ, Нік., Очерки, Яруш., Шат., Касп., Бяльк.; КЭС, лаг.; лях.), ’хіліць на сон’ (Сл. ПЗБ), марката́ць, моркіта́ти, моркота́ты ’буркаваць (пра птушак)’ (паўн.-усх., КЭС; Сержп. Грам.), ’тс’, ’мармытаць’ (Доўн.—Зап., пін.), маркату́н, маркотнік ’сумны, маўклівы чалавек’ (Нас.). с. 229

Марка́ч ’баран-вытворнік’ (ТСБМ, Янк. 1, Кліх, Шат., Касп., Сцяшк., Чач., Дразд., Бір. Дзярж.; мін., Растарг., Да характ.; вілен., гродз., мін., Нас.; КЭС, лаг., мазыр., 3 нар. сл.; стол., Нар. лекс.; лід., беласт., Сл. ПЗБ, Бел.-рус. ізал., 32), моркоту́н, маркіту́н ’тс’ (ТС, Сцяц.), с. 230

Маркёр₁ ’асоба, якая прыслужвае і вядзе падлік пры гульні ў більярд’ (ТСБМ). с. 230

Маркёр₂ ’прыстасаванне, якім праводзяцца пасяўныя або пасадачныя радкі ці разоркі’ (ТСБМ), марке́р ’тс’ (Жд. 1). с. 231

Ма́ркі ’які лёгка робіцца брудным’ (ТСБМ, Нас.), драг. марке́й ’тс’ (КЭС), ма́ркасць ’бруд’ (Нас.). Да мара́ць (гл.). с. 231

Маркоўка ’дуброўка гусіная, Роtentillа аnserinа L.’ (паўн.-усх., Кіс.). с. 231

Маркоўнік₁ ’расліна, падобная да морквы, Аnthriscus silvestris Ноffm.’ (ТСБМ, Касп., Бяльк., Растарг., ТС; маг., Кіс.; в.-дзв., брасл., чэрв., Сл. ПЗБ), с. 231

Маркоўнік₂ ’сасновы абалоністы лес’ (слаўг., Яшк.). с. 231

*Маркоўняк, драг. морковняк ’дзікая пятрушка балотная, Реucedanum раlustrе (L.) Моеnch.’, ’сярпок звычайны, Falcarіа vulgaris Веrnh’ (Нар. лекс.). с. 231

Марлог ’логава звера’ (барыс., Шатал.), с. 231

Ма́рля ’тонкая баваўняная тканіна з рэдка пераплеценых нітак’ (ТСБМ). с. 231

Мармела́д ’кандытарскі выраб з фруктова-ягаднага пюрэ з цукрам і патакай’ (ТСБМ). с. 231

Мармі́ска ’кулеш’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 231

Мармоль ’нелюдзімы, негаваркі чалавек’ (ТСБМ), с. 231

Марму́за₁, морму́за ’хара, морда’ (Нікан.), ’галава’, ’морда’ (ТС); шальч., трак., іўеў. ’маўклівы, негаваркі’, дзятл. ’бурклівы’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), с. 232

Марму́за₂ ’запэцканы’ (раг., Сл. ПЗБ). с. 232

Марму́за₃ ’рэдкая нясмачная страва’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 232

*Марму́каць ’мармытаць’ (ТС). с. 232

Марму́лак, марму́лок ’брусок для вастрэння брытвы’ (Сцяшк.; слонім., Жыв. сл.; драг., КЭС). с. 232

Марму́ль₁ ’жорны, млыновыя камяні’ (Федар. 6). с. 232

Марму́ль₂ ’пухліна на целе’ (Нікан.). с. 232

Марму́ль₃ ’буркун, негаваркі’ (в.-дзв., докш., лід., гродз., Сл. ПЗБ), ’нелюдзімы, бурклівы чалавек’ (Федар. 6), ’чалавек, марудны ў рухах і ў словах’ (КЭС, лаг.). с. 232

Ма́рмур ’цвёрдая горная парода, якая ўжываецца для архітэктурных і скульптурных работ’ (ТСБМ, Нас., Бес.; швянч., Сл. ПЗБ), марму́рак ’папера, афарбаваная пад мармур’, марму́ркавы ’колерам падобны да мармура’ (Нас.), марвовы ’мармуровы’ (мін., Нар. сл.), с. 232

Мармы́ль ’бурклівы мядзведзь, чалавек’, ’маўклівы чалавек’ (Касп., Нас., Некр.), ’маўклівы чалавек’ (клім., Мат. Маг.), мармылёк ’капрызнае дзіцё’ (Нас.), лун. мормы́ль ’мармытун, які гаворыць сам з сабой’ (Шатал.), мормэ́ля, мэрмэ́ля ’тс’ (ТС), мармы́ля ’нелюдзень’, ’той, хто незразумела гаворыць’ (докш., Янк., Мат.). с. 232

Мармы́рак ’таўстаморды чалавек, які стаіць нерухома і, мармычучы, лыпае вачыма або вытрэшчвае іх’ (полац., Нар. лекс.). с. 233

Мармыта́ць, мармата́ць, марміта́ць, мормота́ць ’выдаваць невыразныя гукі’, ’гугнявіць’, ’муркаць’, ’бурчэць (аб сабаку, мядзведзі)’, ’муркаць, варкатаць (пра ката)’, ’гаварыць ціха і невыразна’, ’бубніць’, ’гаварыць незадаволена, праз зубы’, ’ціха мыкаць (аб карове)’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Растарг., Сл. ПЗБ, ТС, Мал.; КЭС, лаг.; полац., Нар. лекс.), шчуч. мармату́н (Сл. ПЗБ, КЭС, лаг.), мармота ’воўк (у загадцы)’ (ТС), мармуту́н ’чалавек, які невыразна гаворыць, бубніць’ (ТСБМ, Сцяшк., Сл. ПЗБ), ’хто гаворыць сам з сабой’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 233

Ма́рна, ма́рня ’бедна жыць, апранацца’ (ваўк., шальч.), гродз. ’дрэнна выглядаць’ (Сл. ПЗБ); ма́рна, ма́рне, ма́рня, марня́ ’дарэмна, бескарысна, упустую’ (ТСБМ, Нас., Касп., Булг., Растарг., Шат., Ян., Янк. 2; КЭС, лаг.; паст., Сл. ПЗБ), ма́рно, ма́рне, ’марна, кепска’ (ТС, Сцяшк. Сл.), калінк. ма́рне ’зусім’ (3 нар. сл.), ма́рнасць ’дарэмнасць, бескарыснасць’ (ТСБМ, Нас., Яруш.), ма́рны ’дарэмны, бескарысны’ (ТСБМ, Нас.), ’слабы, змарнелы, чэзлы’, ’невялікі па велічыні’, ’нязначны’, ’дрэнны (аб надвор`і)’, ’нешчаслівы’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС); марне́ць ’засыхаць, чэзнуць, нудзіцца, гібець, чахнуць, жыць без уцехі, занепадаць’ (ТСБМ, Яруш., Мядзв., Шат., Касп., Бяльк., Растарг., ТС; КЭС, лаг.); марня́віць ’марнаваць без карысці’, ма́рніць ’губляць дарэмна час, без карысці’ (Нас.), марніцца (БЛ, 10, 17), марнава́ць ’збыткаваць, нішчыць, марнатравіць’, ’мучыць, стамляць’, ’псаваць’ (ТСБМ, Янк. БП, Шат., Касп., Сл. ПЗБ), марнавацца ’гінуць’ (Яруш.). с. 233

Марна́рка ’кароткае адзенне з даматканага сукна’ (Сцяшк.). с. 234

Ма́рнасць ’несвядомая, нячыстая сіла’ (слуц., Шн. 3) у выразе: марнасць яго ісці к той дзеўцы ця́гня. Да мара́ (гл.). с. 234

Марна́тка ’пінжак з даматканага сукна’ (дзятл., Сл. ПЗБ; пін., Сл. Брэс.; лід., Бел. хрэст. Дыял.). с. 234

Марнатра́вец, марнатра́ўны ’хто неразумна траціць грошы, маёмасць’ (іўеў., беласт., Сл. ПЗБ), астрав. марнатра́ўніца ’гаспадыня, якая марна траціць прадукты’ (там жа), (перан.) ’гарэза, свавольнік’ (свісл., Сцяшк. Сл.), паўд.-усх. марнатра́ў, малнатра́ў ’марнатравец’, с. 234

Марна́цыя ’псаванне, шкода’ (астрав., Сцяшк. Сл.). Да марнава́ць (гл. ма́рна). с. 234

Мароз₁, моро́з, муроз ’моцны холад, сцюжа’, ’іней’, ’наледзь на шыбах, раслінах, на зямлі’, маразы́ ’халоднае надвор`е з вельмі нізкай тэмпературай’, марозіць, маразі́ць ’моцна ахалоджваць, замарожваць’ (ТСБМ, Бес., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ, Яруш., Др.-Падб.), марошчык ’марозік’ (рэч., Нар. сл.), марозны, маразлі́вы, маразя́ны, маразя́нны, марозены, марозіву ’вельмі халодны, з марозам’ (ТСБМ, Кліх, ТС, Сл. ПЗБ), ’яркі, бліскучы (пра зоркі)’ (мін., шальч., валож., Яруш., Сл. ПЗБ), кір. марозавы, ’мёрзлы’ (Нар. сл.), маразя́ка, маразя́га, мыразюга́н, маразю́ка, маразя́нка ’моцны мароз’ (Мат. Гом., Нар. Гом., ТС, Сцяшк. Сл.; глыб., Сл. ПЗБ), марозовіна ’наледзь, ледзяны’ (ТС), моразна ’холадна’ (Касп.). с. 234

Мароз₂ ’кветкі «бабіна лета»’ (нараўл., Мат. Гом.). Да мароз₁ (гл.). с. 235

Марозавы ’шараваты (пра масць)’ (гродз., Сл. ПЗБ). Да мароз₁ (гл.). с. 235

Марознік ’чэмер, Неlleborus L.’ (ТСБМ). с. 235

Марока ’непатрэбная справа, затлумленне, нешта заблытанае, валакітнае’, ’вельмі павольны чалавек’, ’канькала’, ’зацямненне, непрытомнасць’, ’хлус, які ўсё заблытвае наўмысна’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк., Бяльк., Растарг.), марочанне, морочэ́нье ’галавакружэнне, непрытомнасць’ (Нас., ТС), марокаць ’марудзіць’, марокаваць ’тс’, ’бурчаць, быць незадаволеным, дуцца’, ’жыць журботна, сумна’, марокані́на, мароканне ’замаруджанне, цяганіна’ (Нас., Власт), марок ’той, хто дурыць галаву’ (пух., Жыв. сл.), морочы́ло ’хто задурманьвае сваімі размовамі’ (ТС), марочыць, моро́чыць, марачы́ць, моро́чытэ ’дурыць, рабіць клопат, неадчэпна прасіць’, ’падманваць’ (Власт, Шат., ТС, ТСБМ, Яруш., Нас.; паўд.-усх., драг., КЭС). с. 235

Марона ’рыба, Ваrbus barbus (L.)’ (Жук.; бабр., КЭС; Крывіцкі, 3б. Крапіве). На Дняпры яе называюць мірон. с. 235

Мароняны ’ружовы’ (драг., Нар. лекс.). с. 235

Марочлівы ’няшчыры, які хлусіць, віляе ў розныя бакі’ (Растарг.). Да марока (гл.). с. 236

Марочна, марочне, марочня, моро́чня, моро́шня, марочына ’нізкае, гразкае балота’, ’гразкая паляна сярод лесу, багністая мясцовасць, балота, дзе растуць журавіны’ (усх.-палес., Талстой; стол., ДАБМ, Нар. лекс.; ТС; стол., лунін., ЛАПП). с. 236

Марочыны ’сцёблы і лісце гароху’ (расон., ДАБМ, к. 278). с. 236

Мароша ’дробны дождж’ (дзятл., Сцяшк. Сл.), марошка ’тс’ (Інстр. I). с. 236

Марошка ’марошка прысадзістая, Rubus сhamaemorus L.’ (Кіс., ТСБМ). с. 236

*Марошнік₁, моро́шнік ’падтыннік вялікі, Сhelidonium majus L.’ ’паўночнік палявы, Кnautіа аrvensis (L.) Соult’ (лельч., Бейл.). с. 236

Марскану́ць ’рэзка адштурхнуць, піхнуць, шпурнуць, адкінуць’, ’ударыць, выцяць, хлыснуць, стукнуць нагою’, ’сцебануць’ (ТСБМ; карэліц., Нар. сл., Янк. Мат.; шчуч., Сцяшк. Сл.; клец., Жыв. сл.), ’кінуць, пабароць’ (Сцяц.), марска́ць ’хутка кідаць нешта дробнае’ (Шат.), марськану́ць ’уцячы наспадзявана для другога’, ’хутка з`ехаць’ (Бір., Дзярж.; бабр., КЭС); марсану́ць ’хутка ўцячы’ (Шат.), марскну́ць ’мільгануць’ (Яруш.), намарска́цца ’напрацавацца, затраціць многа сілы’ (Янк. 1), марса́ць ’часта махаць галавой (пра жывёлу)’ (Крыў., Са сл. Дзіс.). с. 236

Марскаце́ць ’імгліць’ (маст., Сл. ПЗБ), с. 237

Марска́я варона ’чайка, Larus саnus L.’ (гродз., ваўк., Сл. ПЗБ). с. 237

Мартапля́сы ’махры, ніткі, абрыўкі ў падранай вопратцы, мяшку, абрусе’ (карэліц., Янк. Мат., Жыв. сл., Сл. ПЗБ), стаўбц. мартыпля́сы ’тс’ (Жыв. сл.), ’упрыгожанні, карункі’ (дзятл., Сцяшк. Сл.), ’выкрунтасы’ (Нар. Гом.). с. 237

Ма́ртвіць ’сушыць, мардаваць, марыць, гараваць, застаўляць пакутаваць’, ма́ртвіцца ’фатыгавацца’, мартве́ць ’мардавацца ад скрухі, гора’, ’змяніцца з твару, зрабіцца бледным’, ма́ртвіцца ’гінуць, класціся ў дамавіну з тугі’ (Нас.), ’мярцвець’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 237

Марты́шка ’маленькая малпа, Сеrcopithecus’ (ТСБМ, Нас.), марьты́ха ’малпа’ (Бяльк.). с. 237

*Мару́глы, мору́глы ’прыжмураны’, мору́жыць ’прыжмурваць’ (ТС). с. 237

Мару́да, мару́дзька, мару́днік, мару́дны ’вельмі павольны, непаваротлівы чалавек’, ’марудны ў рабоце’, ’мямля’ (ТСБМ, Грыг., Бес., Яруш., Др.-Падб., Мал., Янк., БП, Нас., Бяльк., Растарг., Сцяшк. Сл.; К.ЭС, лаг.; ашм., шальч., гродз., беласт., Сл. ПЗБ); мару́да ’доўгае, нясцерпнае чаканне чаго-небудзь’ (Нас.), ’маруднасць, павольнасць у справе’ (ТС); мару́дна, мару́дне, мару́дня, мсцісл. морудна, драг. марудно ’вельмі павольна’ (Шат., ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’тс’, ’слаба, няярка’ (3 нар. сл.), ’павольна, цяжка’ (Бяльк.); мару́дзіць, мару́діті ’рабіць павольна’, ’доўга не пачынаць справу’, ’забаўляць, спыняць каго-небудзь’, ’быць нерашучым’ (ТСБМ, Яруш., Сцяшк., Нас., Шат., Касп., Бяльк., ТС, Бес.; КЭС, лаг.). с. 237

Мару́ка ’дрэнны, благі’, ’бруднюха, мурза, неахайны’ (Нікан.). с. 238

Ма́руля ’салата’ (паўд.-усх., КЭС). с. 238

Мару́на маг. ’павіліца мягкая, Galium mollugо L.’, смал. марэна ’тс’, маг. маруна-мір ’павіліца, маруна сапраўдная, Galium verum L.’ (Кіс.), с. 238

Марусі́ць ’імжэць (аб дажджы)’ (слонім., КЭС), марусіцца ’дробна капаць’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). Да марасі́ць (гл.); с. 238

Мару́шкі ’лісічкі, Саntharellus сibarius’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 238

Мару́шкіна трава ’чабор, Тhymus serpyllum L.’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 238

Марха́ль₁ ’баран-вытворнік’ (парыц., Янк., Мат.; маз., 3 нар. сл.). Да марка́ль (гл.). с. 238

Марха́ль₂ ’галавасцік’ (кліч., Жыв. сл.). Да морхлы ’вялы, няцвёрды’. с. 238

*Мархатава́ць, морхотова́ць ’паляваць (пра авечку), морхотун ’баран-самец’ (ТС). Да марка́ль, марката́ць (гл.). с. 239

Марха́ткі ’завязь (напр., у агурках)’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 239

Марха́т ’малы і мяккі качан капусты’ (КЭС, лаг.). Да морхлы (гл.). с. 239

*Мархля́к, морхля́к ’пучок маршчын’ (Клім.). Да морхлы. с. 239

Марцава́ць ’знаходзіцца ў стане цечкі’ (Сл. ПЗБ). Да ма́рац ’сакавік’ (гл.) — перыяд цечкі. с. 239

Марці́ра ’артылерыйская гармата з кароткім ствалом’ (ТСБМ). с. 239

Марцоўка ’шчупак, які нерастуе ў сакавіку’ (полац., 3 нар. сл.). с. 239

Марцоўка ’дзяржаўная павіннасць, якая выконвалася ў сакавіку’ (паўд.-усх., КЭС). с. 239

Марцу́к ’выпечанае салодкае цеста’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 239

Марцыпа́н, -ны (мн.) ’кандытарскія вырабы з цеста, прыгатаванага з працёртага міндалю або арэхаў з цукрам’, ’што-небудзь вельмі смачнае, адмыслова прыгатаванае’, ’страва, якая не існуе — нешта накшталт птушынага малака’ (ТСБМ; шчуч., 3 нар. сл.), ’вараныя буракі’ (ТС), с. 239

Марцэля ’жанчына лёгкіх паводзін’ (клец., Нар. лекс.), ’непрыемная жанчына’ (капыл., Нар. словатв.). Да марцава́ць (гл.). с. 240

Ма́рчык ’абжора’ (Федар. 4). с. 240

Ма́рчыць ’марыць тугою; сумам’, ма́рчыцца ’пакутаваць, сохнуць’ (Нас.). с. 240

Марш ’спосаб мернай рытмічнай хадзьбы ў страі’, ’паход войска’, ’загад пайсці, пачаць рух’, машырава́ць, маршырава́ць ’ісці маршам’, маршыроўка ’хадзьба маршам’ (ТСБМ, Яруш.), с. 240

Ма́ршал ’воінскае званне вышэйшага каманднага саставу’, ’губернскі прадвадзіцель дваранства’ (ТСБМ, Нас.). с. 240

Марша́лак ’дружка, які кіруе вясельнай цырымоніяй’, ’галоўная асоба ў таварыстве’; смарг., гродз. маршалка ’дружка’, валож. ’шафер у жаніха’, пін., кам., тур. маршалок ’тс’ (ТСБМ, Кольб., ТС, Яруш., КЭС, Нас., Сл. ПЗБ; слаўг., Яшк., Назвы; КЭС, лаг.; віл., 3 нар. сл.), с. 240

Ма́ршка ’коўдра’ (воран., Сцяшк. Сл.). с. 240

Маршру́т ’шлях руху транспарту, намечаны загадзя’ (ТСБМ). с. 240

Маршча́к ’маршчына’ (ТСБМ, Ян., Жд. 1, Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.; навагр., КЭС), маршча́вы, маршчля́вы, маршча́ты ’маршчыністы’, ’які мае зморшчаную паверхню’, ’сабраны ў зборкі’ (Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.). с. 240

Ма́ршчы, маршчы́, моршчы ’маршчыны’ (брасл., глыб., лях., шчуч., даўг., Сл. ГІЗБ). с. 241

Маршчы́на ’складка, згіб на скуры твару, цела’, бяроз. моршчы́ны, кам. моршче́ны, драг. моршчэ́нэ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ, КЭС), мсцісл. ’няроўнасць на палатне’ (Жыв. сл.), трак. ’зборкі’ (Сл. ПЗБ), маршчы́ніць ’моршчыць’ (ТСБМ). Да моршчыць (гл.). с. 241

Ма́ры₁ ’насілкі, на якіх носяць труну з нябожчыкам’ (Нас., Растарг., Зянк. 1, Власт, Некр.; віц., Шн.; паўн.-усх., КЭС; КЭС, лаг.; Мікуц.). с. 241

Ма́ры₂ ’думкі, пажаданні’ (КЭС, лаг.). Да ма́ра (гл.). с. 241

Ма́рыва ’трымцячы слой цёплага паветра каля паверхні зямлі ў гарачае надвор`е, смуга’ (ТСБМ). с. 241

*Мары́кацца, моры́кацца ’марцаваць (пра катоў)’ (ТС). Да бару́кацца (гл.). с. 241

Мары́лка ’прыстасаванне, пры дапамозе якога мораць насякомых’, ’пратрава’, марыльня ’тс’ (ТСБМ). с. 241

Марымонцкі, марімонскі (хлеб, мука) ’пшанічная мука вышэйшага гатунку і хлеб з яе’ (Маш.; лун., стол., ЛАПП; калінк., 3 нар. сл.; жытк., Нар. словатв.). с. 242

Мары́на ’карціна з марскім краявідам’ (ТСБМ). с. 242

Марынава́ць ’кансерваваць, гатаваць харчовыя прадукты ў марынадзе’, (перан.) ’знарок прытрымліваць у адным стане, званні’ (ТСБМ). с. 242

Марына́д ’вадкасць з воцатам, соллю і рознымі прыправамі, якой заліваюць прадукты для кансервавання’ (ТСБМ). с. 242

Марына́рка ’цёплае, кароткае паліто’ (Сцяшк.), ’світка, якая апранаецца на кажух’ (Жд. 1), ’пінжак’ (Касп., Яруш.), ’пінжак, каптан з даматканага сукна’ (Сл. ПЗБ; навагр., Нар. сл.; Сл. Брэс.). с. 242

Мары́ны ’насілкі, на якіх носяць нябожчыка’ (Вяржб. дыс.), с. 242

Марынэс, марынэсік ’поле ў кнізе ці на аркушы паперы’ (Нас.). с. 242

Ма́рыцца ’ўяўляцца, здавацца ў думках’, ма́рыць ’аддавацца марам’, ’спадзявацца’ (КЭС, лаг.; ТСБМ). с. 242

Ма́рыць (безас.) ’марыць, зморваць (пра сон)’ (Ян., ТС), мары́цца ’таміцца, мучыцца, стамляцца, знясільвацца’ (ТСБМ, Нас.; паст., валож., КЭС, лаг., Сл. ПЗБ). с. 242

Мары́ць₁, моры́ць ’атручваць’, ’стамляць’, ’мардаваць, мучыць, даводзіць да знямогі’, ’набліжаць смерць’ (КЭС, лаг.; ТСБМ, Власт, Нас., Яруш., ТС). Да мор (гл.). с. 242

Мары́ць₂ ’трымаць драўніну ў вадзе, у спецыяльным растворы для надання ёй цёмнага колеру’ (ТСБМ). с. 242

Марышкава́ць лід. ’вышываць на палатне’, беласт. марэшковаті ’тс’, іўеў. марышкаванка ’пакрывала на падушку’ (Сл. ПЗБ). с. 243

Марыяне́тка ’тэатральная лялька, якой кіруе акцёр пры дапамозе спецыяльнага прыстасавання’ (ТСБМ). с. 243

Марэгаць ’пэцкаць’ (хойн., Мат. Гом.). с. 243

Марэйдаць ’замазваць, размалёўваць’ (Сл. Брэс.). Да мара́ць (гл.). с. 243

Марэна₁ ’травяністая (паў)кустовая расліна Rubіа, з якой атрымліваюць чырвоную фарбу’ (ТСБМ). с. 243

Марэна₂ ’рыба марона, Ваrbus barbus (L.)’ (Днепр, Жук.; Крыв.), с. 243

Марэц ’нябожчык’ (ваўк., ДАБМ, к. 317). с. 243

Мар`я́ж ’наяўнасць караля і дамы адной масці ў аднаго іграка ў карты’ (ТСБМ). с. 243

Мар`ян ’маяран садовы, Маjoranа hortensis Моеnch.’ (Федар. 6, Мал.), мар`янак ’тс’ (Сцяшк. Сл.), мар`янка ’тс’ (брэсц., Кіс.). с. 243

Мар`яна ў песні: «Ой, на моры, на мар`яні, на востраві, на кургані,— там бывала старына» (рэч., Доўн.-Зап., Св.), мар`янка ’невялічкі астравок’ (мазыр., Яшк.). с. 243

Мар`я́нка₁ ’абабак (10 снапоў)’ (ТС). с. 244

Ма́са ’колькасць матэрыі, якая складае цела’, ’вялікая колькасць, мноства, шмат чаго-небудзь’, ’мноства рэчыва без пэўнай формы’, ’народ, шырокія колы насельніцтва’ (ТСБМ, Яруш., ТС). с. 244

Маса́ж ’расціранне цела з мэтай паляпшэння кровазвароту, абмену рэчываў у тканках’ (ТСБМ). с. 244

Масалба́с ’аболтус’ (Бяльк.). с. 244

Масалі́ць, му́сліць ’слініць, жаваць’ (Сцяшк., Растарг.), масоліць ’забруджваць’, ’жаваць, грызці’ (Нас., Юрч.), масоліцца, ’брудзіцца чым-н. слізкім’, ’поркацца з чым-н.’, ’падсядаць да каго-н., шукаючы прыхільнасці’ (Нас.). с. 244

Маса́т ’кавалак сталі для выкрэшвання іскры’ (паўн.-усх., КЭС). с. 245

Масенж ’медзь’ (Грыг.), масе́нджны ’медны’ (Мал.), масе́нзавы ’тс’ (Нас.), масёнжнік ’меднік’, масянжовы ’зроблены з бронзы і мае колер яе’ (Некр.), масяндзовы ’бронзавы’ (Шат., Касп.), с. 245

*Масіню́рына, полац. мъсіню́рына мая! — лашчыць кошку, кацянё (Нар. лекс.). с. 245

Масі́ў ’горнае ўзвышша аднароднай геалагічнай будовы’, ’вялікая прастора, аднародная паводле якіх-небудзь прыкмет’ (ТСМБ). с. 245

Масія́ш, мъсія́ш ’антыхрыст, які з`явіцца перад страшным судом, ілжэзбавіцель’ (Мядзв.; полац., Нар. лекс.), ’звадыяш’ (в.-дзв., Шатал.), ’вялікі хлус, прайдзісвет’, ’гарэза’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 245

Ма́ска ’накладка на твар, якую надзяваюць для таго, каб не быць пазнаным’, ’маскарадны касцюм’, ’прытворства’, ’скульптура твару чалавека або галавы жывёлы’, ’засцерагальнае прыстасаванне’, ’накладка з лекавага саставу’. с. 245

Маска́ль₁, мъскаль ’мянушка салдата царскай арміі на былой тэрыторыі Рэчы Паспалітай’ (Грыг., Шпіл., Дасл. Гродна, Др.-Падб., Мал., Нас., Шат., ТС), ’рускі’ (Касп.), ’рускі стараабрадзец’ (Растарг.), маскоўка ’жонка салдата’ (петрык., хойн., Мат. Гом.), ’стараабрадка’ (Растарг.). с. 245

Маска́ль₂, маскале́ (мн.) ’падасінавік’ (навагр., Жыв. сл.; беш., Нар. сл.). с. 246

*Маскаля́ць, мозколя́ць (экспр.) ’біць’ (ТС). с. 246

Маскара́д ’баль, вечар, на які прыходзяць у масках, касцюмах’, ’незвычайны ўбор, які мяняе знешні выгляд’ (ТСБМ). с. 246

Маската́ць ’стукаць, шумець’ (смарг., Сцяшк. Сл.), драг. по-москота́тэ посу́док ’з шумам паразбіваць посуд’ (КЭС). с. 246

Масколіцца ’тупіць што-небудзь вострае’, масколіць ’затупляць’ (Бяльк.). Да маскаляць (гл.). с. 246

Ма́сла, ма́сло ’харчовы тлушч са смятанкі ці смятаны’, ’мінеральнае тлустае рэчыва’ (ТСБМ, Бес., Яруш., Вешт., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС). с. 246

Маслакі ́ ’сцегнавая косць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), маслакаваты ’касцісты’ (Нар. Гом.). Да масол (гл.). с. 246

Ма́сленіца, ма́сленка, ма́сьлінка, ма́сліна, ма́сляна ’свята провадаў зімы, аднесенае царквою на нядзелю перад вялікім постам’, ’прывольнае добрае жыццё’ (ТСБМ, БелСЭ; драг., КЭС; паўд.-усх., КЭС). с. 246

Маслёнка ’пярэсна еўрапейская, Тrollaus еuropaeus L’ (гродз., Кіс.), маслёнкі, маслячкі, масля́начкі ’кветкі лотаці, Сalthа раlustris’ (смарг., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), масьлянка ’кураслеп лясны, Аnemonе silvestris L.’ (Бел. зельн.). Да масла, масляк (гл.). с. 247

Маслі́на ’вечназялёная субтрапічная расліна Оlеа еurораеа і яе плод’ (ТСБМ). с. 247

Масліноўка ’хустка (з кветкамі) з воўны фабрычнага вырабу’ (Жд. 1), ’сітцавая каляровая хустка’ (Касп.), ’летняя хустка’ (гродз., Сцяшк. Сл.), маслю́новая хустка ’шаўковая хустка’ (Ян.), масьлён ’рэдкая тканіна з тонкіх нітак’ (КЭС, лаг.). с. 247

Маслы ́ ’косці’ (лід., Сцяшк. Сл.). Да масол (гл.). с. 247

Маслю́к ’страва, прыгатаваная з тоўчанага маку і цукру’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 247

Масля́к ’грыб Suillus luteus’ (ТСБМ, Янк. 2, Шат., Растарг., Сл. ПЗБ; уздз., Нар. словатв.), драг. масле́кь (КЭС, Жыв. сл.), с. 247

Масля́нкі ’кветкі сон, Рulsatillа Аdans.’ с. 248

Масля́тка ’маслёнка пасля збітага масла’ (светлаг., Мат. Гом.). Да маслюк (гл.). с. 248

Масні́ца₁, мастні́ца, масні́чына ’дошка падлогі, моста’ (ТСБМ, Касп., Сцяшк., Янк. 1, Юрч., Грыг., Нас., Мат. Гом.; КЭС, лаг.; паўд.-усх., КЭС; гом., Нар. сл., Жыв. сл.; Бір. дыс.). с. 248

*Масні́ца₂, масьныэця ’маслабойка (машына)’ (Тарн.), масні́чка ’тс’ (рэч., Мат. Гом.). с. 248

Масні́цаз ’клін, пры дапамозе якога сошка спалучаецца з аглоблямі’ (Сержп., Земл.). Да мост (гл.). с. 248

*Ма́сніца, ма́сныця ’масленіца’ (драг., 3 нар. сл.). с. 248

Масол, масёл, масолак ’косць’, ’голая косць’ (Бяльк., Растарг., Ян.; хоц., Мат. Маг.; ветк., добр., б.-каш., Мат. Гом.), (перан.) ’рука’ (жытк., Мат. Гом..), масалы́га ’костка, масол’ (Грыг., Бяльк.), масалы́кнуць ’ударыць’ (лід., Сцяшк. Сл.). с. 248

Масоны: «то такіе людзі, которые калдуюць з чартамі, а чартэ́ ім грошы прыносяць» (Федар. 1). с. 249

Маспа́н ’пан’, маспанічка ’пані’, (экспр.) масціпан ’пан’. с. 249

Маставе́нё ’дошка ці бервяно ў памосце’ (Сцяц.). с. 249

Маста́к ’творчы работнік у галіне выяўленчага мастацтва’, ’той, хто дасягнуў высокай дасканаласці ў сваёй справе’ (ТСБМ, Нас., Касп., Бяльк.; паўд.-усх., КЭС). с. 249

Мастаколіцца ’масціцца’ (шчуч., дзятл., маст., Сл. ПЗБ), ’прымошчвацца, прылучацца’ (слонім., Сцяшк. Сл.), мастаколіць ’рабіць паволі, няжвава’ (віц., Мікуц.). с. 249

Масталы́га₁ ’частка каравячай тушы’ (Растарг.). с. 249

Масталы́га₂ ’буркун, прыдзірала’ (Растарг.). Да масол (гл.). с. 249

Маста́чанне (гумар.) ’майстраванне’ (Юрч.), маста́чны ’майстэрскі, умелы, адмысловы’ (Яруш.). с. 250

Маста́цтва ’творчая перадача рэчаіснасці ў мастацкіх вобразах’, ’дасканалае ўменне, майстэрства ў якой-небудзь справе, рабоце’ (ТСБМ). Да маста́к (гл.). с. 250

Масты́ріць ’мастачыць, нешта рабіць арыгінальнае’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 250

*Ма́сцер, ма́сьцір ’майстар’ (Бяльк.). с. 250

Масцеравы ́ ’які займаецца якім-небудзь рамяством’, ’рамеснік’ (ТСБМ, Жд. 1) с. 250

Масцёвы ’пародзісты’ (чэрв., Нар. лекс.). Да масць ’адборная парода’. с. 250

Масці́на ’дошка або бервяно ў насціле моста’ (ТСБМ). с. 250

Масці́ць ’рабіць насціл з дошак, бярвенняў (у мосце, падлозе)’, ’старанна ўкладваць, высцілаць’, ’брукаваць’, ’слаць пасцель’, ’рабіць сядзенне ў возе’, ’віць гняздо’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Мат. Гом.; КЭС, лаг.), ’рабіць кладку’ (брасл., Сл. ПЗБ), ’рабіць падлогу з грунту (дзёрну, пяску)’ (ТС); масці́цца ’падсядаць’ (Шат., Нас.), ’ладзіцца, рыхтавацца’ (КЭС, лаг.), ’заляцацца’ (ігн., Сл. ПЗБ); масці́шча ’памост’ (красл., Сл. ПЗБ), масці́шчэ ’балотца за дварамі, да якога вялі масты праз ручай’ (Янк. 2), масці́шча, машчы́шча, маставі́шча, мастоўе ’места, дзе быў мост і грэбля’ (слаўг., Яшк.). с. 250

*Масці́ць₂, драг. умостэ́тэ, намостэ́тэ ў бо́ке ’накласці грымакоў, адлупцаваць, старанна біць’ (КЭС), мостыты ’знеслаўляць’ (3 нар. сл.). с. 250

Масцю́к ’малайчына’ — у пары з імем Касцюк (паўн.-усх., КЭС). с. 250

Масць₁ ’мазь’ (Нас., Шат., Жд. 1, Растарг., ТС; драг., КЭС; воран., Шатал.; бар., Сл. ПЗБ), браг. ’вакса’, драг. ’карычневая вадкасць, якую выдзяляе з рота конік і якою карыстаюцца для загойвання ран’ (3 нар. сл.); ’састаў з воску, смалы і несалёнага тлушчу для зашчэплівання пладовых дрэў’ (Сцяц.). с. 251

Масць₂ ’колер шэрсці ў жывёліны і пер`я ў птушак’, ’адна з чатырох частак ігральных карт’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., ТС; драг., 3 нар. сл.). с. 251

Масцярок ’кельма’ (карм., хойн., Мат. Гом.; расон., Шатал.). с. 251

Масцяры́цца, масцю́рыцца ’масціцца’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 251

Масые́тка ’безрукаўка на аўчыне’ (лід., Сцяшк. Сл.). с. 251

Масы ́ш ’хітрун’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 251

Ма́ся ў выразе: ма́ся сляпая ’слепавокі’ (Жыв. сл.). с. 251

Мат₁ ’брыдкая лаянка’ (ТСБМ, Растарг., ТС), ма́та ’тс’ (ТС), ’голас’ (Нас., Бяльк.), ма́тавы голас ’роспачны, адчайны’ (Нас.), сесці ма́том ’не крануцца ў рост, не расці’ (напр., цыбуля) (ТС). с. 251

Мат₂ ’становішча ў шахматнай гульні’, ’безнадзейнае становішча’ (ТСБМ). с. 251

Ма́та ’пляцёнка з саломы, травы для ўцяплення дзвярэй, вакон ці падлогі’ (ТСБМ, Грыг., Сцяшк., Шушк., П. С., Шат., Бяльк.; КЭС, лаг.; беласт., Сл. ПЗБ), мат ’тс’ (Нас.), ’шчыток з саломы’ (ТС), віл. ма́тачына ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 251

Матабу́с ’аўтобус’ (Растарг.). с. 252

Матаві́дла, матаві́дло, матаві́длы ’прыстасаванне для змотвання нітак у маткі або з маткоў у клубкі’ (Жд. 1, Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.; воран., Шатал.), матаві́ла, мытаві́ла, матаві́ло, мотові́ло ’тс’ (ТСБМ, Бір. дыс., Нас., Шат., Касп., Бяльк.; ТС, Маш.; КЭС, лаг.; докш., Янк. Мат., браг., Нар. сл.), жытк. мотоі́ло (Выг. дыс.), рэч. матаі́ла ’тс’ (Мат. Гом.); (перан.) матаві́ла ’пудзіла ў гаросе або пшаніцы ад вераб`ёў’ (Нас.), ’маталыга’ (Мат. Маг.). с. 252

Ма́тавы ’без глянцу, без бляску’, ’паўпразрысты’ (ТСБМ). с. 252

Мата́йза ’мужчынскі гальштук’ (Сцяшк.). с. 252

Матала́шка ’падстаўка для матавіла’ (слонім., Сцяшк. Сл.), (перан.) ’жанчына, якая шмат гаворыць без сэнсу’ (КЭС, лаг.). с. 252

*Матальга́ць, драг. матальга́тэ ’рабіць частыя махі’ (Нар. лекс.). с. 252

Маталы́га₁ ’той, хто неразумна траціць грошы, маёмасць’ (Растарг.), маталыжка, маталы́жнік ’мот’ (Нас.), ’бадзяга’ (ТСБМ, Нас.), мыталы́га ’жулік’ (Бяльк.), мотолы́га ’круцель’ (ТС), маталы́жнічаць ’жыць падманам, махлярыць’ (Нас.), маталыжыць ’маніць’ (Крыў., Дзіс.). с. 252

Маталы́га₂ ’голень’ (Касп.). с. 253

Мата́н ’верхняя (да пояса) вопратка з рукавамі’ (гродз., Мат. АС), мата́нка ’кофта’ (навагр., Сл. ПЗБ), ’паркалёвая безрукаўка’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), ’малінавая хустка’ (чачэр., Мат. Гом.). с. 253

Матану́ць (перан.) ’кінуць’ (даўг., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’махнуць’, ’выбегчы’ (Нар. Гом.). с. 253

*Ма́танька, драг. ма́тынька, бяроз. матэ́нька, ма́тня ’адзін з саламяных снапкоў, звязаны з некалькіх (3—5) пучкоў саломы каля гузыра, якімі пакрываецца ўся страха, апрача ніжняга рада’ (Нар. сл.). Да ма́та (гл.). с. 253

Матарны ́ ’жвавы, лоўкі’ (КТС, Дунін-Марцінкевіч). Да маторны (гл.). с. 253

Матаровік ’мапед’ (навагр., Сцяшк. Сл.). с. 253

Матаровы₁ ’даўжынёй у 1 метр’ (віл., Жыв. сл.). Да мэтра₁ ’адзін кубічны метр дроў’. с. 253

Матаровы₂ ’хуткі, рухавы’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 253

Матароўка ’матацыкл’, ’мапед’, ’маторная лодка’ (Сцяц.). с. 253

Матарэйка ’прылада ў самапралцы, якая круціць нітку і намотвае на шпульку’ (Бяльк.). с. 253

*Матаха́цца, мотоха́тысь ’поркацца’ (Клім.). с. 253

Мата́ць, мота́ць, мыта́ць, мота́тэ ’віць, накручваць’, ’махаць’, ’плесці (аб павуку)’, ’хутка ісці, бегчы, уцякаць, неразумна траціць грошы’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш., ТС, Сл. ПЗБ), матану́ць ’кінуцца, прамільгнуць’, ’махнуць’ (ТСБМ, Нас., Юрч.), мата́цца ’перашкаджаць, церціся’, ’матляцца’, ’сноўдацца’, ’калыхацца’, ’добра старацца’ (Нас., Бяльк., Растарг., ТС), мотну́цца, мотну́ць ’кінуцца’ (ТС). с. 253

Матацы́кл, матацыкле́т ’падобная да веласіпеда машына з рухавіком унутранага згарання’ (ТСБМ), драг. моцокле́т ’тс’ (КЭС), мато́цык ’тс’ (Жд. 1, лід., Сл. ПЗБ, паст., смарг.); мацыкле́т, калінк. матацы́кла, чачэр. матацыкле́та, рэч. мацыкле́та (Мат. Гом.), манцыкле́та (Мат. Гом.). с. 254

Мата́ч ’матавіла’ (ваўк., Сл. ПЗБ), мата́шка ’прыстасаванне, на якое наматваюць ніткі з верацён’ (гродз., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ), мата́чка ’тс’ (Сцяшк.), ’вялікае верацяно для звівання пражы’ (Сл. ПЗБ). Да мата́ць (гл.). с. 254

Ма́тачнік₁, маточнік ’ячэя ў сотах, дзе выводзіцца пчаліная матка’, ’скрыначка для адсадкі пчалінай маткі пры раенні’ (ТСБМ, Бес., Шат., Некр., Анох., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, Бел. хр. дыял.; ашм., 3 нар. сл.), слаўг. ма́тышнік ’тс’ (Нар. сл.), матачніца ’тс’ (віл., 3 нар. сл.; Мат. Гом.), ма́тушнік ’тс’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 254

Ма́тачнік₂ ’сярэдзіна пушчы, цалкам недасягальная, у якой жыве лясун’ (Багд.). с. 254

Ма́тачнік₃, ма́тъчнік ’зарніца звычайная, Linarіа vulgaris Міll.’ (маг. Кіс.; міёр., Жыв. сл.). с. 254

Ма́тачнік₄ ’чабор звычайны, Тhymus serpyllum L.’ (рэч., добр., ветк., Мат. Гом.). с. 255

Ма́тачнік₅, ма́ташнік (брасл., віл., даўг., швянч., Сл. ПЗБ) ’падбел звычайны, Тussilagо farfara L.’, астрав. ’настой падбелу’ (Сл. ПЗБ), ’падбел’ (маг., Смал., Кіс.; Нас.). с. 255

Маташнік₁ лекавы ’белакапытнік гібрыдны, Реtasites hybridus (L.) Gaertu’ (маг., Кіс.). с. 255

Маташнік₂ ’залозніца крылатая, Scrophularіа аlatа Gilib.’ (маг., Кіс.). с. 255

Ма́тка₁ ’маці, мама’ (ТСБМ, Грыг., Нас., Яруш., Шат., Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС), ’мачаха’ (Яшк., Назвы), ма́тачка ’маці’ (Шат., Растарг.), ’самка некаторых жывёл, птушак і насякомых (пчол)’ (ТСБМ, Бес., Нас., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС). с. 255

Ма́тка₂ ’ўнутраны палавы орган жанчын і самак жывародзячых жывёл’ (ТСБМ), ’сцябло ніжняй часткі хмелю’ (акц., Мат. Гом.). Да ма́тка₁. с. 256

Ма́тка₃, ма́ткы, маткы́ ’спарыння ў жыце, Сlaviceps рurpurеа Тul.’ (пін., Шатал.; драг., Нар. лекс.), с. 256

Ма́тка₄ — адзін з капітанаў дзвюх каманд, выбраны перад пачаткам дзялення на каманды’ (гродз., Нар. словатв.). с. 256

Маткі, ма́ткі, моткі́ ’жаночыя каноплі, у якіх ёсць насенне’ (Янк. 1, Уладз., ТС, Ян.; лід., Сцяшк. Сл.). с. 256

Матка́цца ’сноўдацца, матацца’ (асіп., Буз.). с. 256

Матке́дніца ’жаночая кашуля’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 256

Матлахо́н ’нясталы, непаседлівы чалавек’ (маладз., Янк. Мат.). Да матла́ць, матлаха́ць. с. 256

Матла́ць ’размахваць’ (ТС), матла́цца ’развявацца’ (Нікан.), матлуха́цца ’матляцца’ (ТС), матляха́ць (груб.) ’махаць’ (шчуч., Сцяшк. Сл.), матляха́тыса ’развявацца, хістацца’ (пін., Нар. лекс.). Да мата́ць (гл.), с. 256

Матлашы́ць, мотлошы́ты ’рваць на шматкі, прыводзіць у бязладны стан’, ’біць, дубасіць, нішчыць’ (ТСБМ, Клім.), ’махаць рукамі’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 256

Матлёт ’назва танца’ (светлаг., Мат. Гом.). с. 256

Матлу́ззе ’мэтлахі, карэнне’ (Ян.). с. 257

Матля́х ’асінае вісячае гняздо’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 257

Матля́цца, матля́тыса ’хістацца, знаходзячыся ў вісячым становішчы, вісючы, хістацца туды-сюды, з боку ў бок’ (ТСБМ, ТС; пін., Нар. лекс.), ’боўтацца’ (Ян.), ’ухіляцца ад працы, хадзіць без справы’ (шкл., Мат. Маг.), матля́ць ’матаць, размахваць, хістаць чым-небудзь’ (ТСБМ, ТС), матляну́цца ’матнуцца, памкнуцца, паспяшацца куды-небудзь’ (Нар. Гом.). с. 257

Матня ́₁, мотня ’сярэдняя частка невада, куль’ (Маш., Тарн.; хойн., Мат. Гом.; нараўл. 3 нар. сл.), ма́тня ’тс’ (Федар. 6), матня́ ’задняя частка рыбалоўнай снасці ў выглядзе доўгага мяшка’ (лід., Сл. ПЗБ), ’карма ў невадзе’ (ТС), (перан.) ’пастка’ (КТС, Дунін-Марцінкевіч). с. 257

Матня́₂ ’стрыжнёвы корань пня’ (жлоб., Мат. Гом.). Да ма́тка₂. с. 257

Матня ́₃, пін. матн(і)э́ ’куль саломы для страхі’ (Працы 1), бяроз. ма́тня (Нар. сл.). Да ма́та (гл.). с. 257

Матня́₄, мотня́ ’крэсла, устаўка ў штанах’ (добр., Мат. Гом.; Нар. Гом., ТС). с. 257

Маток, мото́к, мотак, м(у)о́ток ’пэўная колькасць нітак, дроту, лыка і інш., роўна зматаная або навітая на матавіла’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., Бес., Мат. Гом., Маш., Яруш., Сл. ПЗБ; круп., Нар. сл.), ’пасма нітак на клубку’, ’нізка рыбы, грыбоў, цыбулі, тытуню; пляцёнка’ (Сл. ПЗБ). с. 257

Маток₂ ’каноплі (семяннікі)’ (Мат. Гом.). Да маткі́ (гл.). с. 257

Мато́н (абразл.) ’манюка’ (жлоб., Мат. Гом.; бялын., Нар. сл.). Да мата́ць (гл.). с. 257

Матора ’барышнік, які перапрадае коней’ (Растарг.). с. 258

Маторны ’шпаркі, жвавы, спрытны, поўны радасці жыцця’ (Федар. 6; гом., Рам. 8; Мал., Ян.; браг., Шатал.), ’вялікі, доўгі, высокі, вялізны, цяжкі’ (Нас.), с. 258

Матошка ’маленькі маток нітак’ (КЭС, лаг.). Да мату́шка₁ (гл.). с. 258

Матраб`я́нка ’мясны фарш’ (рэч., Мат. Гом.). с. 258

Матрасі́ць, матрашы́ць, мытрашы́ць ’імжэць, сеяць, як праз сіта (пра дождж)’ (Бяльк., Растарг.; чачэр., Мат. Гом.). с. 258

Матрахля́сы ’вельмі парванае адзенне’ (Грыг.). с. 258

Матра́ц, матра́с ’мяккая тоўстая ватовая або валасяная подсцілка на ложак’, ’сяннік, мех, напханы саломай’ (ТСБМ, Тарн.; пруж., Сл. ПЗБ), матэрас ’тс’ (Нас.), с. 258

Матрашы́ць ’калаціць, трэсці хворага’ (чачэр., Мат. Гом.). с. 259

Матрос ’радавы флота’ (ТСБМ). с. 259

Матру́на ’ліпа ў казках (з «бо́лным» гняздом, у якім жыве змяя Шкурапея)’ (Рам. 5), кам. матру́на-коло́дыця, матрунка ’божая кароўка’ (3 жыцця), с. 259

Матру́шкі ’маточкі нітак, якія выкарыстоўваюцца замест чаўнака пры тканні выкладаннем’ (Бір. дыс.; капыл., Жыв. сл.; слуц., КЭС), мотру́шкі ’каляровыя маточкі ўтоку пры ўзорным тканні’ (нараўл., Уладз.), матру́ха ’прылада, на якую навіваюць ніткі, матавіла’ (Бір. дыс.; шчуч., Сцяшк. Сл.), капыл. матру́шка ’невялікі скрутак лык’. с. 259

Матры́кул ’заліковая кніжка’, ’афіцыйны спіс саслоўя, установы, узносаў, даходаў’ (ТСБМ). с. 259

Мату́з, матузок, мату́зка, матузы́, мотуз, мотузо́к, моту́зье, матузы́ ’вяровачка, вяроўка, шнурок, вузкая палоска тканіны для завязкі, гашнік’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Сцяшк., Мядзв., Бір. дыс., Бяльк., Шн. 3, Чач., Шат., Грыг., Касп., Мат. Гом., Растарг., КЭС, лаг.; Сл. ПЗБ, Ян), ’моцна звязаны вузел’ (Нас., навагр., КЭС), ’спавівач’ (хойн., Шатал.), ’завязка’ (ваўк., Сцяшк. Сл.), бар. матузні́ца ’лямка’ (Сл. ПЗБ), ’плеценыя льняныя ці пачасныя шнуркі, якімі набіраюць малюнак на аснове пры закладанай тэхніцы ткання’ (слуц., КЭС), ’невялікі кіёчак з кавалкам палатна ці нацягнутымі вяроўкамі ў ткацкім станку’ (бяроз., Шатал.); ’канцы асновы пасля датыкання кроснаў’ (Мат. Гом.), драг. у мотузы ’тканне ў перабор’ (Уладз.). с. 259

Мату́зіць, матуза́ць ’біць гашнікам або вяроўкай’ (Бяльк., Нас.). с. 260

Мату́ля₁ (ласк.) ’маці’, мату́лечка, мату́лька ’мамачка’, ’пападдзя’ (ТСБМ, Нас., Яруш., ТС, КЭС, лаг.; гродз., горац., КЭС), светлаг. мату́ліца (лаянк.), ’маці’ (Мат. Гом.), матуля ’хрышчоная маці’ (Сцяц., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ). с. 260

Мату́ля₂ (ласк.) ’дзіцятка’ (Нас.). с. 260

Мату́н ’манюка, хлуслівы чалавек’ (Бяльк.; смарг., Сл. ПЗБ). с. 260

Мату́ся (ласк.) ’маці’ (Грыг., Бяльк.; паўд.-усх., КЭС), ’матушка, жонка папа’, ’манахіня’, мату́сечка ’тс’ (Нас.); мату́ся, мату́ська ’хрышчоная маці’ (Касп., Бяльк.; крутл., Мат. Маг.). с. 260

Ма́тухна (паваж.) ’маці’, ’фамільярны зварот да жанчыны’ (паэт.), ’блізкая, родная’ (ТСБМ, Нас.; любан., Нар. словатв.), мату́люхна ’мамачка’ (Нас.), с. 260

Ма́тушка ’пападдзя’ (ТСБМ, Шат., Касп., Бяльк.; драг., КЭС). с. 260

Мату́шка₁ ’маток нітак’ (Касп.; гродз., лудз., брасл., Сл. ПЗБ). с. 260

Мату́шка₂ ’матавідла, прылада, на якую матаюць ніткі́ (воран., Шатал., жлоб., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), ’прылада, на якую разматваюць ніткі з маткоў’ (навагр., Сцяшк. Сл.), с. 260

Матч ’спартыўнае спаборніцтва паміж дзвюма камандамі’ (ТСБМ). с. 261

Маты́га ’мот, круцель’ (гарад., Нар. лекс.). с. 261

Матыгава́цца ’прыстройвацца, каб што-небудзь зрабіць’ (Бір. Дзярж.). Да мадыгава́цца (гл.). с. 261

Маты́ка, моты́ка, маты́га, маты́чка ’ручная прылада (лапатка) для рыхлення глебы, акучвання агародніны’ (ТСБМ, Тарн., Шат., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк., Бес., Мат. Гом.); матыкава́ць, матыгава́ць, мотыкова́ць ’матычыць’ (Сл. ПЗБ, ТС), маты́чыць, моты́чыты ’тс’ (ТСБМ, Выг. дыс.). с. 261

Матыле́нька ’мянташка’ (жабін., ДАБМ; к. 264); с. 261

Матылёк ’насякомае з дзвюма парамі крылаў’ (ТСБМ, Яруш.; калінк., ЛАПП, гродз., Сл. ПЗБ), гродз., пруж., лях., беласт. маты́лка ’тс’ (Сл. ПЗБ), мату́ль, моты́ль, моті́ль ’тс’ (паўд.-гом., ЛАПП), матыль ’матылёк’, ’лічынка камара як прыманка пры лоўлі рыбы’ (ТСБМ, Бес., Дразд., Федар., Шат.; докш., Янк. Мат.), ’блешня на шнуры, якая рухаецца за лодкай і служыць прынадай драпежным рыбам’ (Крыв., Браім), мо́тыль ’шмат матылькоў’ (Нас.), маты́ль ’гліст, аскарыда’ (докш., Янк. Мат.), матылі́, мітулі́ ’лічынкі стужачных глістоў, якія выклікаюць захворванне ў авечак і коз’ (в.-дзв., шальч., паст., Сл. ПЗБ; ветк., Мат. Гом.). с. 261

Матылі ́ ’смажаная бульба’ (Вешт). с. 262

Матылі́к, матылі́ца ’патыліца’ (Нас.). с. 262

Матылічыць ’кружыцца’ (Ян.). с. 262

Маты́ліца₁, матылі́ца ’від начных матылькоў’ (ТСБМ, Шат.). Да матылёк (гл.). с. 262

Матыліца₂ , моты́ліца, матылі́цы ’фасцыялёз у жывёл, выкліканы лічынкамі стужачных глістоў’ (ТСБМ, Янк., БП і БФ, Шат., Сл. ПЗБ, ТС; лун., Шатал.; слуц., Нар. словатв.). с. 262

Маты́ліца₃ , матылі́ца, мотыліца ’хвароба (пчол), васковая моль’ (Анох.; б.-каш., Мат. Гом.). Да матылёк (гл.). с. 263

Маты́лькі ’кветкі валошкі, Сеntaurеа суаnus L.’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 263

Матылькі₁ ’зацірка’ (ельск., Мат. Гом.). с. 263

*Матылькі ́₂, мотылькі́ ’від узору ткання’ (петрык., Уладз.). с. 263

Матыля́цца ’матляцца’, ’танцаваць (толькі ў адзін бок)’ (клец., Жыв. сл.), матыля́ць ’біць, узмахваючы’ (Нас.), ’махаць’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 263

Маты́на ’сцёблы і лісце агуркоў’ (кам., ДАБМ, к. 279). с. 263

Матына́чка , маціне́тка ’жаночая кофта з фальбонамі’ (астрав., глыб., Сл. ПЗБ). с. 263

Маты́рка ’шнурок з драўлянай палачкай на адным канцы і драцяным стрыжнем на другім для нанізвання рыбы’ (міёр., Нар. сл.). с. 263

Маты́ў ’рытмічная адзінка мелодыі’, ’падстава для дзеяння’, ’тэма ў творах мастацтва’ (ТСБМ). с. 263

Матэма́тыка ’навука аб колькасных суадносінах і прасторавых формах навакольнага свету’ (ТСБМ), с. 263

Ма́тэнька ’мамачка, цётухна’ (Нас.). с. 263

Ма́тэр ’матка боска’ (Нас.). с. 263

Матэрська ’гной (са скулы)’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 264

Матэры́зна ’брыдкія словы, мат’ (Нас.). с. 264

Матэрыя ’аб`ектыўная рэальнасць, якая існуе незалежна ад свядомасці чалавека’, ’рэчыва, з якога складаюцца фізічныя целы прыроды’, ’тканіна, матэрыял’, ’шаўковая тканіна’ (ТСБМ, Нас.), ’кроў’, ’гной з раны, сукравіца’ (Нас.; смарг. Шатал.; шальч., Сл. ПЗБ), матэравы ’тканінавы’ (Нас.), с. 264

Матэрыя́л, матэр`я́л, мацер`я́л ’матэрыял, матэрыя’ (смарг., брасл., Сл. ПЗБ; Яруш., ТСБМ), матарыя́л ’цяслярскі будаўнічы матэрыял’ (Шат.); с. 264

Матэўка ’баязлівец’ (маст., Сцяшк. Сл.). с. 264

Маўду́к ’маўклівы чалавек’ (в.-дзв., паст., Сл. ПЗБ). с. 264

Маўзале́й ’надмагільны помнік, збудаванне’ (ТСБМ). с. 264

Ма́ўка ’русалка’ (драг., КЭС). с. 264

Маўклі́вы , моўклі́вы ’негаваркі, неахвочы да гутаркі’, ’нямы’, ’зразумелы без слоў’ (ТСБМ, Касп., КЭС, лаг., ігн., воран., Сл. ПЗБ). Да маўча́ць (гл.). с. 264

Маўклі́с ’маўклівы чалавек’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 265

Маўлянё ’грудное дзіця’ (КТС, I. Чыгрынаў). с. 265

Маўля́ў ’нібыта’ (ТСБМ, Гарэц., Некр., Растарг.; паўд.-усх., мін., КЭС), маўля́ў, моў ’скажам’, ’як быццам’ (ТС). с. 265

Маўмы́га ’маўклівы чалавек’ (маст., Сцяшк. Сл.). с. 265

Маўмы́ра ’надта маўклівы, негаваркі’ (бялын., Янк. Мат., жлоб., Жыв. сл.; бых., Мат. Маг.; маст., Сцяшк. Сл.), ’насуплены, надзьмуты’ (кір., Нар. сл.), ’нясмелы, сарамлівы’ (Бяльк.), моўму́ра ’панурая асоба’ (ТС). с. 265

Маўна ́ ’балбатун’ (Liet. term., 182). Да мална́ (гл.). с. 265

Ма́ўнуць ’упасці, паваліцца’, ’ступіць нагой у што-н.’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 265

Ма́ўпа ’малпа’ (паўд.-усх., КЭС). Да ма́лпа (гл.). с. 265

Ма́ўра , маўра́ ’раска, Lemnа L.’ (Весці, 1969, 4; 1972, 1; паст., смарг., Сл. ПЗБ), ’разнавіднасць урэчніку, Роtamogeton L.’ (астрав., шальч.), шальч. ’вадзяная зараза, Еlodеа саnadensis Rich.’ (Сл. ПЗБ). с. 265

Маўчаць , мыўчаць, моўчетэ ’нічога не гаварыць, не падаваць голасу, весткі; захоўваць у таямніцы, не выказваць адкрыта сваіх думак’ (ТСБМ, Грыг., Нас., Шат., Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ, ТС; драг., КЭС), маўча́нка ’маўчанне’ (ТСБМ, Грыг., Нар. Гом.; паст., Сл. ПЗБ), ’паслухмянасць’ (Нас.); маўча́к, маўчок ’маўчанне, ні слова, ні гу-гу’, ’маўклівы чалавек’ (ТСБМ, Нас., Растарг.), маўчком, моўчкам, маўчаком, моўчыкам, маўчака́, моўчака́, моўчакі, моўкам, маўком ’ціха, патаемна, моўчкі, нічога не кажучы’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ, ТС; КЭС, лаг.), моўчыкі маўча́ць ’быць маўклівым’ (Ян.), маўчлівы, моўчліву ’маўклівы’ (Сл. ПЗБ, Яруш., ТС). с. 266

Маўчўла ’маўклівы чалавек’ (рагач., Мат. Гом.). Да маў- ча́ць (гл.). Аб суфіксе гл. Сцяцко, Афікс. наз., 42. с. 266

Маўчу́н ’маўклівы, негаваркі чалавек’ (ТСБМ, Мат. Гом., беласт., Сл. ПЗБ), моўчу́н (ТС). с. 266

Мах₁ ’адзін хуткі рух чым-небудзь у паветры’, ’промах’, ’вялікі кавалак, прастора (поля)’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Шат., Бяльк.), мсцісл. мах! махінь! махунь! ’пра лёгкае шпурлянне’ (Нар. лекс.), мах, махць! — для імгненнага руху (Сл. ПЗБ), ’умомант’, на махі ’ўзмахамі’, ’жэстамі (аб мове глуханямых)’ (ТС). с. 266

Мах₂ , махі́, махе́ц ’вельмі вялікі, высокі чалавек’, махонец ’велікан’, ма́хоць, ма́хінь ’велічэзнасць’ (ТС). с. 267

Ма́ха ’крыло ветрака’ (Некр., Нар. Гом., чачэр., Мат. Гом.), ’крыло птушкі’ (светлаг., Мат. Гом.). с. 267

Махава́ць, машы́ць ’абтыкаць (хату, хлеў) мохам’ (гродз., Сцяшк. Сл.). Да мох, мшыць (гл.). с. 267

Махаві́к₁ (слаўг.), махаві́ца ’месца (у лесе), якое парасло мохам’ (Яшк.; чэрв., Нар. лекс.; віл., Сл. ПЗБ). с. 267

Махаві́к₂ , мохові́к, махо́вік, муховы́к, моховы́й грыб ’махавік (жоўта-буры, зялёны), імшарнік: Suillus variegatus Sw., Хеrocomus subtomentosus L., Воletus сhrysenteron Вull.’ (ТСБМ, Дэмб. 1, Грыг., Сержп. Грам., Шат., Бяльк., Касп., Жыв. сл., Сл. ПЗБ, ТС, Нар. словатв.), кобр. моховы́к ’баравік, Suillus variegatus’. с. 267

Махаві́к₃ ’ніжняя частка ганчарнага круга’ (Інстр. II), ’кола вялікага дыяметра з масіўным вобадам, якое забяспечвае раўнамерны рух механізма’ (ТСБМ). с. 267

Маха́йло ’трэці ход гульні ў скокі, які заключаецца ў пераскокванні з квадрата ў квадрат, махаючы перад сабой нагою’ (ТС). Да маха́ць (гл.). с. 267

Ма́хала, ма́хыла, маха́ло ’тое, чым махаюць’, ’дубчык для адгону жывёлы’ (ТСБМ, Нас., Шат., ТС; драг., КЭС; полац., Нар. лекс.). с. 267

Махале́й ’хлус’ (Юрч.), паўд.-усх. махлей ’гультай’ (КЭС). с. 267

Махале́я ’доўгі, нецікавы расказ’ (Бяльк.), ’хлусня’, ’хлус’ (Юрч.). Да махлява́ць (гл.). с. 267

Маха́льнік ’чалавек, які падае сігналы’ (ТСБМ). с. 268

Ма́хам, ма́хым ’па-ашуканцку’ (Нас., Бяльк., Растарг.). с. 268

Махаме́ла, мохаме́ла ’павольны, непаваротлівы чалавек’ (ТС). с. 268

Махамэ́т, мъхамэ́т, мъхамэ́ціна ’прайдзісвет’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 268

Маханоша ’чалавек, які ў час палявання носіць торбу’ (хойн., Шатал.). с. 268

Ма́ханькі, ма́ханькій, ма́хенькі, ма́хонькі, махо́сенькі, махо́хоханькі, маху́сенькі, махоткі, маху́ткі, маху́тэнькі ’дробны, маленькі’ (Бяльк., Нас., Растарг., добр., Мат. Гом.). с. 268

Ма́хар, ма́хер, ма́хір, ма́хер у выразе шахер-махер ’хлус, ашуканец’ (Шат., Касп., Нас.) с. 268

Махаць, мыха́ць, маха́ты, маха́тэ ’рабіць узмахі, рухі ў паветры’, ’хутка ісці’, ’хутка рабіць’, ’матаць нагамі’ (ТСБМ, Федар. 6, Нас., Бяльк., ТС, Анох., драгічынскае, КЭС; Сл. ПЗБ), ’хлусіць’ (Нас.), махацца ’сноўдацца, матляцца, церціся, мазоліць вочы, жыць сабе патроху’ (Нас., ТС). с. 268

Махвіцы, браткі-махвіцы ’фіялка, браткі, Violа tricolor L.’ (маг., Кіс.). с. 268

Ма́хер₁, ма́хяр ’майстар, спец’ (Бяльк., Сцяц.) с. 268

Ма́хер₂ (арго) ’нож’ (Рам. 9). с. 269

Махе́р ’воўна ангорскай казы’ (ТС). с. 269

Ма́хіна ’машына’, ’вялікая прастора’, ’вялізны, велікан’ (Нас.), махі́на ’што-небудзь вялікае, грувасткае’, ’высокі чалавек, вярзіла’ (Мядзв., ТСБМ, Мат. Гом.; чавус., Нар. сл.), махі́ня ’высокая жанчына’ (гродз., Сцяшк. Сл.), ма́хінны, махі́нны, ма́хіны, махіне́зны, махіле́зны ’вельмі вялікі, высокі’ (Нас., Мат. Гом.; нараўл., Арх. ГУ; ТС), ма́хінь ’дрэва, паваленае бурай’ (Нікан.). с. 269

Махіна́цыя ’махлярства’ (ТСБМ). с. 269

Махіндра́ла ’?’ (слуц., Карскі, Труды, 383), драг. махандра́лэ ’вучні вучылішча механізацыі, якія адрозніваліся ад мясцовых хлопцаў знешняй неахайнасцю, не падагнанай паводле росту вопраткай і да т. п.’ с. 269

*Махла́, мыхла́ ’ветраны чалавек’ (Юрч. 2). Да маха́ць (гл.). с. 269

Махла́к₁ ’тазасцегнавы сустаў’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 269

Махла́к₂ ’стары грыб’ (докш., Янк. Мат.). с. 269

Махла́к₃ ’ашуканец’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 269

Махлю́й ’дурнаваты’ (міёр., 3 нар. сл.), ’цюхця, павольны, няцямкі, тупы, неразумны’ (полац., А. Баханькоў). с. 269

Ма́хля ’прайдоха, махлярка’ (мсцісл., 3 нар. сл.), ’лахудра’ (полац., А. Баханькоў). с. 270

Махлява́ць, махлева́ць ’ашукваць, жульнічаць’ (Нас., Шат., Касп., Бір., Дзярж., Сцяшк., Сцяц., Федар. 2, Сл. ПЗБ), ’круціць, маніць, хітрыць’ (КЭС, лаг.), рагач. мухлева́ць, тураў. мухлёва́ць ’тс’ (КЭС, ТС), мыхлюва́цца ’карыстацца воляй і добрымі ўмовамі’ (Бяльк.). с. 270

Махля́к ’намоклыя дровы’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 270

Махляпісты (груб.) ’павольны, нерухавы’ (слонім., Сцяшк. Сл.). с. 270

Махля́р, махля́р, мъхля́р ’жулік, круцель, ашуканец’ (ТСБМ, Нас., Бір. Дзярж., Чач., Сцяшк., Сл. ПЗБ; міёр., 3 нар. сл.; КЭС, лаг.), с. 270

Махнаве́шка ’галавешка’ (Жд. 1). с. 270

Махна́тка, махне́тка, махны́тка, махны́ка ’галавешка’ (стаўб., Жыв., сл.; хоцім., Янк. 2; Сцяшк. Сл., Мат. Маг.; Мікуц.; паўд.-усх., КЭС), ’маленькая галавешка’ (Бяльк., Растарг., Мат. Гом.), ’худы, хілы чалавек’ (Юрч., Нас.), махні́ткіня ’вялікая галавешка’ (слаўг., Нар. словатв.), смал. мохны́тка ’галавешка ў печы’, махни́тка ’тс’. Да махна́ты (гл.). с. 270

Махна́ты ’аброслы густой поўсцю, валасамі’, ’(тканіна) з густым ворсам’, ’дрэва з густой ігліцай’, ’пышны куст’, ’што-небудзь, пакрытае плесняй’ (Грыг., Яруш; ТСБМ; Карскі, Труды; іўеў., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.). с. 270

Махна́шка, махну́ша, махнушка ’галавешка’ (Жд. 1; навагр., карэліц., 3 нар. сл.), смал. мохнышка. Да махна́ты (гл.). с. 270

Махня́нка ’берасцянка, Fringillа соеlebs’ (Інстр. II, БелСЭ, 2). Да мох (гл.). с. 271

Маховы, мохавы ’зялёны’ (іўеў., Сцяшк. Сл., Інстр. II). Да мох (гл.). с. 271

Махол ’бяздумная, ветраная асоба’ (Юрч., Суч. нар. сл.). с. 271

Махонік ’махавік’ (Інстр. II). с. 271

Махоня (груб.) ’маўклівы чалавек’ (маст., Сцяшк. Сл.). с. 271

Махор ’канец мяшка ля завязкі’, ’матузкі, засуканыя на рушніку’ (КЭС, лаг.), ’доўгая палоска, адарваная ад тканіны’ (беласт., Сл. ПЗБ). Да махры́ (гл.). с. 271

Махорка ’тытунь вышэйшага гатунку, прыгатаваны з лісцяў і сцябла расліны Nicotianа rustіса L.’ (віц., Кіс., Шат., ТСБМ). 3 рус. махорка ’танны гатунак тытуню’, якое (паводле Даля, 2, 807) з *амерфортскші< (назва горада ў Нідэрландах) Атег$/оогі. Дзяржавін (36. Шышмарову, 168) прапануе ў якасці крыніцы ісп. та]огса (тагогка) ’колас маісу’ (з індзей- скай мовы вострава Гаіці) (Трубачоў, гл. Фасмер, 2, 585). с. 271

Махотка ’маленькі гаршчочак’, ’макацёр’, ’збанок’, (Бяльк., Мат. Гом., Растарг., Мат. Маг., Ян.; маст., Сцяшк. Сл.; усх.- маг., КЭС), с. 271

Махоўка ’невялікае балотца, у якім расце белы мох сфагнум’ (слаўг., Яшк.). Да мох, махавы́, мохавы (гл.). с. 271

Махра ́ ’махорка’ (ТСБМ, Бяльк.). с. 271

Махра́тка ’дробная, але ўрадлівая бульба (гатунак)’ (Жд. 1). с. 271

Махра́ч ’трапкач, саматканы ручнік з махрамі’, ’кавалак палатна з канчамі асновы’, ’ручнік, у якім носяць абед на поле’ (Юрч., Бяльк., Растарг., паўн.-зах., Сл. ПЗБ; астрав., Сцяшк. Сл.; КЭС, лаг.). Да махры́ (гл.). с. 271

Махрачы́, махрашы́ ’карэнні цыбулі, часнаку і інш. агародніны’ (капыл., Нар. словатв.; Жд. 1). Да махры́ (гл.). с. 272

Махра́чык ’расліна’ (Бяльк.), махрэ ’гваздзіка-травянка, Dianthus deltoides L.’ (мін., Кіс.; Шат.). Да махры́ (гл.). с. 272

Махру́тка ’замухрышка’ (Касп.) с. 272

Махры́, махор, мохрыкі, махорчыкі ’свабодна звісаючыя ніткі, шнуркі па краях тканіны, адзення’, ’шматкі, абвіслыя касмылі’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., Ян., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), ’тонкія карэньчыкі ў раслінах’ (рас., петрык., Шатал., Мат. Гом.; Ян., Сл. ПЗБ), беласт. ’расткі, парасткі’ (Сл. ПЗБ), ’пялёсткі ў махрастых кветках’ (ТСБМ), махры́, махроцце ’лісце агародніны’ (Мат. Гом.), махроўка ’хустка з махрамі’ (там жа); мін., гродз. махрычка ’ручнік з махрамі’ (Нас.); махрасты, махрысты, махровы (ТСБМ). с. 272

Махты́рыць ’ілгаць’ (Нас.). с. 272

Маху́тка ’крышачка’, ’малютка’ (Нас.). Да ма́ханькі (гл.). с. 272

Ма́хціц ’ашуканец, хлус’ (Нас.). с. 272

*Махэтка, мохэ́тка ’махавік’ (лун., Шатал.). с. 272

Мац! — выклічнік ад дзеяслова ма́цаць (гл.) (Нас.; мсцісл., Нар. лекс.). с. 272

Маца — старажытная мера сыпучых цел, роўная 0,325 вядра, с. 272

Ма́ца ’набітая конскім воласам скураная падушачка, якая ўжывалася друкарамі для набівання набору фарбай’ (ТСБМ). с. 272

Маца ́ ’тонкія сухія праснакі з пшанічнай мукі, якія (паводле яўрэйскага абраду) выпякаліся да вялікадня’ (ТСБМ, Нас.). с. 273

Мацава́ць, моцова́ць, кобр. моцёва́ты ’трывала прымацоўваць’, ’трымацца’, ’узмацняць’, ’спрабаваць моц чаго-небудзь’, ’перамагаць’ (ТСБМ, Нас., Некр., Сл. ПЗБ, ТС, Ян., Нар. лекс.), мацавацца ’ўмацоўвацца, борацца, мерацца сілай’, ’адчуваць моц (у нагах)’ (Нас., Касп.; дзятл., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.). с. 273

Маца́к ’велікоднае яйка з моцнай шкарлупінай’, ’моцны, дужы чалавек’ (Янк. 1, ТСБМ, Сцяшк., Шат., Мат. Гом., Ян.), драг. моцу́к, моцю́к ’моцнае яйка’ (КЭС, 3 нар. сл.), шчуч. мацачок (Сцяшк. Сл.), мацак ’моцны тытунь або напітак’ (ТСБМ). с. 273

Мацака ́ ’вобмацкам’ (усх.-маг., КЭС; Растарг.). Да ма́цаць (гл.). с. 273

Мацар ’уладальнік’ (Дунін-Марцінкевіч), с. 273

Мацата ́ ’моц’, ’сіла ўздзеяння лекавай расліны’ (Сцяшк.; Яруш., шчуч., Сл. ПЗБ). Да моц (гл.). с. 273

Мацаўні́к ’парушэнец парасоністы, Сhimaphilа Рursh. umbellatа (L.) Nutt.’ (маст., Сл. ПЗБ). Да мацава́ць ’умацоўваць (здароўе)’ — расліна з`яўляецца лекавай. с. 273

Ма́цаць, ма́цыць, ма́цатэ ’датыкаючыся, распазнаваць што-небудзь’, ’шукаць, абшукваць вобмацкам’, ’правяраць курыцу, ці яна з яйкам’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ, ТС; драг., КЭС). с. 273

Мацая ́ ’мацак’ (Юрч.). Да мацаваць (гл.). с. 274

Маце́йка ’ляўконія, Маttiolа іncanа R. Вr.’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 274

Ма́цене, ма́цяне ’сын ці дачка з фізічнымі рысамі або з рысамі характару маткі’ (калінк., Мат. Гом.; Янк. 1). Да ма́ці (гл.). с. 274

*Ма́цер, ма́цяр ’матка’ (Нас., Яруш., Касп., Пан. дыс.; докш., Янк. Мат.; пух., 3 нар. сл.; ДАБМ, к. 89). с. 274

Ма́цера ’маці’ (ДАБМ, к. 89; Пан. дыс.) с. 274

Маце́ра ’тканіна’ (глус., Мат. Маг.) с. 274

Ма́церка ’маладая, няўмелая маці’, ’самка жывёл, птушак з патомствам’ (Юрч.), мацеркі́, ма́цяркі, мацярке́, ма́ціркі ’жанчыны-маці’, ’маці’ ў мн. л. (ТСБМ, Янк. 1, ТС; зэльв., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.). с. 274

Ма́церны ’непрыстойны, лаянкавы, з ужываннем мата’ (ТСБМ). с. 275

Ма́церня, ма́церына, мацеры́ца ’бэлька пад насцілам з дошак для стога, якая кладзецца на слупы’ (ТС). с. 275

Маце́рыя ’матэрыя, тканіна’ (Бяльк.). с. 275

Мацёнак ’хітрун’, ’шэльма’, ’дураслівец’ (Нас.). с. 275

Мацёнка ’бэлька пад насцілам з дошак для стога, якая кладзецца на слупкі’ (ТС). с. 275

Мацёра ’свіння, якая гадуе вывадак парасят’ (Сцяц., Сцяшк., Маш., Сл. ПЗБ, ТС; слуц., Нар. словатв.; мядз., Нар. сл.; навагр., Жыв. сл.; маз., 3 нар. сл.), ’старая бульбіна, выкапаная разам з маладой’ (Сцяшк., Сцяц., Сл. ПЗБ), ’гладкая мажная жанчына’ (ТС). с. 275

Мацёры ’вялікі, высокі, доўгі, вялізны’ (Нас.), ’сталы’, ’поўны сілы, моцны, здаровы’, ’вопытны, непапраўны, закаранелы’ (ТСБМ, Жд. 1), с. 275

Мацёха, мацю́ха, цёха-мацёха, цю́ха-мацю́ха ’недалёкі чалавек, які ні ў чым не разбіраецца’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 275

Ма́ці₁, маць ’матка, мама’ (ТСБМ, Бес., Нас., Яруш., Кліх., Маш., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС; КЭС, лаг.), драг., бяроз. ма́тэ, ма́ты (КЭС), ма́ця ’тс’ (Пан. дыс.). с. 276

Ма́ці₂ ’трама’ (жытк., Нар. сл.). с. 276

Мацілі́нне, мацілі́ньня ’тонкая лёгкая тканіна’ (Жд. 1, Шат.). с. 276

Ма́ціна ’саломенная мата’ (Касп.). Да ма́та (гл.). с. 276

Маці́на₁ ’агідна, непрыемна’ (паўн.-усх., КЭС), с. 276

Маці́на₂ ’мантач, марнатравец’. Да мот (гл.). с. 276

*Маці́нне, маті́не ’націна караняплодаў’ (Бес.), маці́на ’бульбоўнік’ (ганц., Сл. ПЗБ). Да наці́на (гл.). с. 276

Ма́ціца ’перламутр’ (ТСБМ), пярловыя маці́цы ’пацеркі з жэмчуга’, крывавыя маціцы ’пацеркі з граната’ (Малч.); ма́ці́ца, ма́тіца (шчуч., беласт., бяроз.) ’галоўны корань у дрэве’, воран. маці́чны карэнь ’тс’ (Сл. ПЗБ); ма́ціца, мацяры́к ’тс’ (Сцяшк. Сл.); ма́ціца, ма́тіца ’падоўжная бэлька ў будынку, трам’ (Нар. сл., Касп., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, Мат. Маг.), ’бярвенні, якія кладуцца ўпоперак зруба ў верхнім вянку’ (шкл., лун., рас., Шатал.), с. 276

Маці́ца ’матка, uterus’ (Нас.; гродз., шальч., воран., Сл. ПЗБ). с. 277

Мацічнік ’душыца палявая, Асіnos аrvensis Dandу’ (гродз., Кіс.). с. 277

Мацоха ’мачаха’ (Нас.; астрав., швянч., Сл. ПЗБ; Сцяц.), ’свінаматка’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 277

*Мацу́к, драг. моцук ’моцнае велікоднае яйка’ (КЭС). с. 277

Мацу́каць ’мацаць’ (ТС). Да ма́цаць (гл.). с. 277

Мацу́нак ’уласцівасць моцнага, моц, трываласць’, ’фізічная сіла’, ’тое, чым можна падсілкавацца, пад`есці’ (ТСБМ, Шат., Сл. ПЗБ), ’жалезны прэнт, які злучае ручкі плуга’ (беласт., Смул.). с. 277

Мацыёла, маціёла ’ляўконія сівая, Мatthiolа іncanа L.’ (Кіс., Інстр. II). с. 277

Мацыён ’хадзьба, гулянне з мэтай умацавання здароўя або для адпачынку’ (ТСБМ). с. 277

Мацыкле́т ’матацыкл’ (бярэз., смарг., Сл. ПЗБ; Сцяц.). с. 277

Мацыроўка ’цура (з вады, хлеба і солі)’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 277

Мацыя́, мацая́, моцоя́, мыцыя́ ’моц, трываласць’ (Нас.), ’сіла, здароўе’ (Юрч.), ’важнасць’ (Сцяшк.), ’недатыкальная, важная асоба’ (Прабл. філал.; Абабурка, Лінгв. дасл., 6; КТС — Цішка Гартны), ’задавака’ (клец., Нар. лекс.), ’зухаваты, фанабэрысты чалавек’ (капыл., нясв., клец., КЭС). с. 278

Маць, ма́тэ ’мець’ (Янк. 1, ТС, Ян., Яруш.; гор., Мат. Маг.; драг., КЭС), ма́цца ’быць у стане чаго-небудзь’ (ТС), ’жыць багата’ (паўд.-усх., КЭС). Да мець (гл.). с. 278

Мацю́г, мацю́к, мацю́х ’мат’, мацюжыцца, мацюкацца ’лаяцца (матам), зневажаць’, драг. матюке́ гну́тэ, гом. мацюка́ць ’лаяць матам’ (ТСБМ, ТС, Нар. Гом., Юрч.; в.-дзв., навагр., Сл. ПЗБ; КЭС). с. 278

Мацю́га ’мантач, марнатраўца’. Да мот, мата́ць (гл.). с. 278

Мацю́к ’род зельцу з барановых або свіных унутранасцей’ (мядз., Нар. сл.). с. 278

Мацю́ка ’булавападобная палка’ (Клім.). с. 278

Ма́ця ’матка’ (Пан. дыс.). Да ма́ці₁ (гл.). с. 278

*Мацяжа́нка, матежа́нка ’чобор звычайны, Тhymus serpyllum L.’ (лельч., Бейл.), мацержанка ’чабор украінскі, Тhymus ucrainicus Кlок.’ (гродз., Кіс.), ’мацярдушка звычайная, Оriganum vulgare L.’, ’маяран садовы, Маjoranа hortensis Moench.’ (гродз., Кіс.). с. 278

Мацяжына ’балоцвіна, мокрае месца, дзе растуць журавіны’ (Левановіч, «Звязда», 15,1.1989). с. 278

Мацяра́нка гродз. мацеранка ’мацярдушка звычайная, Оriganum vulgare L.’ (Кіс.), мацёра́нка ’нейкая краска’ (Бес.). с. 278

Мацярду́шка ’расліна Оriganum vulgare L.’ (вільн., гродз., брэсц., маг., Кіс.; Маш.); ’маяран садовы, Маjoranа hortensis Moench.’ (гродз., маг., Кіс.), ’падбел звычайны, Тussilagо farfarа L.’ (гродз., Сцяшк.). с. 278

Мацяроз, мацер(уо)з ’гай (зараснік) каля хаты’ (Федар., 7). с. 279

Мацяры́зна ’зямельная або маёмасная ўласнасць, атрыманая ў спадчыну па мацярынскай лініі’ (Гарб.; Працы, 8, Нас.; шчуч., Сцяшк. Сл.), с. 279

Мацяры́к₁ ’вялікая частка сушы, якая абмываецца марамі і акіянамі’, ’пласт зямлі пад глебай’ (ТСБМ). с. 279

Мацяры́к₂ ’мат, лаянка’ (Юрч.). с. 279

Мацяры́нка₁, матэрынка, мацеры́нка ’мацярдушка звычайная, Оriganum vulgare L.’ (Анох., бяроз., Нар. лекс.; Мат. Гом., Ян., ТС). с. 279

Мацяры́нка₂ , матері́нка ’гусялапка звычайная, Аlchemillа vulgaris L.’ (лельч., Бейл.). с. 280

Мацяры́ншчына, матэрі́ншчына ’спадкі пасля маці’ (Бес.; беласт., Сл. ПЗБ). с. 280

Мацяры́ца ’мацярдушка звычайная, Оriganum vulgaris L.’ (добр., Мат. Гом.). с. 280

Мацяю́шка ’летняя шапка з шырокім шлякам (беражком)’ (гродз., Мат. АС). с. 280

Мач ’драўляны сахор у выглядзе завостранай вузкай лапаткі з жалезным наканечнікам або без яго’ (Выг. дыс., ТС; мазыр., 3 нар. сл.; петрык., Шатал.; воран., Сцяшк. Сл.), с. 280

Ма́ча ’маленькія рыбкі’ (бых., Мат. АС). с. 280

Мача́ ’вадкасць, якая выдзяляецца ныркамі’ (ТСБМ), ’слата, макрэча́ (Нас.). с. 280

Мачаві́ла ’тушаныя чарніцы’, ’павідла’ (хойн., Мат. Гом.). с. 280

Мача́жына ’мокрае месца’ (слуц., Яшк.). с. 280

Мача́йка ’кубак з вадой, у які мачалі пальцы ў час прадзення’ (ганц., Сл. ПЗБ). Да мача́ць (гл.). с. 280

Мача́ка ’мачанка’ (Янк. 2; карэліц., Нар. лекс.). Да мача́ць (гл.). с. 280

Мача́ла₁ ’тонкія, доўгія палоскі з лубянога слою ліпавай кары, з якіх вырабляюнь рагожу, вяроўкі і інш.’ (ТСБМ; в.-дзв., шчуч., Сл. ПЗБ), мача́лка ’вехаць для змывання гразі, мыцця посуду’ (там жа), мачу́ла, мачу́лка ’тс’, ’вымачанае лыка’ (чэрв., Сл. ПЗБ; Нас., Грыг., Маш.), мачу́льнік ’чалавек, які вырабляе мачалкі’ (Нас.). с. 280

*Мача́ла₂, мочало ’растопленае сала або смятана, у якую мачаюць бліны, пірагі’ (Вешт). Да мача́ць (гл.). с. 281

Мача́лка ’мачанка’ (беласт., Сл. ПЗБ), тур. моча́лка ’тс’ (ТС) с. 281

Мача́н, мачані́чнік ’талакнянка звычайная, Аrctostaphylos Аdans. uvа-ursі Spreng.’ (барыс., Ул.; карэліц., Нар. лекс.; чэрв., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.). Да муча́н (гл.). с. 281

Мача́нка, муча́нка ’страва з сала, мяса і каўбасы, падкалочаная мукой’ (лях., глус., Янк. Мат.; мін., КЭС; КЭС, лаг.; смарг., Сл. ПЗБ; Касп., Шат., Бяльк., ТС), пух. ’амлет’ (Сл. ПЗБ); мача́нне, мача́ня, моча́нье, мача́ньё ’мачанка’ (ТСБМ, Янк. 2, Мат. Гом.; докш., Янк. Мат.), ’тук’ (капыл., Нар. словатв.), ’мачанка з канапель, маку’ (віл., чэрв., Сл. ПЗБ), ’тварог, расцёрты з малаком і смятанай, у які мачаюць бліны’ (ТСБМ, Ян., Мат. Гом., Жыв. сл., Нар. словатв., ТС), ’варэнне’ (хойн., Мат. Гом.). с. 281

Мача́рына (ашм.) ’крынічнае месца’, слаўг. мачарня ’тс’ (Яшк.), с. 281

Мачаўнік ’цыкорыя звычайная, Сісhorium іnthybus L.’ (Бел. Зельн.; брэсц., Кіс.). с. 281

Ма́чаха, ма́чыха, ма́ччыха, ма́чоха, ма́чэха, ма́чуха ’няродная маці’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, Бес.; КЭС, лаг.; Мат. Гом.). с. 281

Мача́ць ’акунаць у што-небудзь вадкае або сыпкае’, ’расходаваць што-небудзь мачаннем’, ’вырабляць што-небудзь апусканнем у раствор’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ, ТС), лях. ’мачыць’ (Сл. ПЗБ); мачы́ць ’рабіць мокрым’, ’трымаць у мокрым’ (ТСБМ). с. 282

Мачля́к ’палена, намоклае ў рэчцы’ (бар., Сл. ПЗБ). с. 282

Мачольнік ’вехаць’ (хойн., ельск., Мат. Гом.). Да мача́ла₁. с. 282

Мачонік ’мочаны яблык’ (Янк. 2, маз., Жыв. сл.), мачонкі, мачонікі ’мочаныя, салёныя, марынаваныя грыбы’ (полац., Янк. 2, Нар. сл., КЭС, лаг.; Мат. Гом.; уздз., Нар. словатв.), ’ваўнянкі, Lactarius torminosus’ (Сл. ПЗБ; Жд. 1; лаг., Жыв. сл.), брасл. ’шампіньёны’ (Бел. хр. дыял.); лудз. мачонік ’макляк’ (Сл. ПЗБ), мачонка ’скарынка хлеба, размочаная ў страве’ (Юрч.; КЭС, лаг.), ’курыца, намочаная, каб не квактала’ (Касп.), мачонік ’блін’ (астрав., Сцяшк. Сл.), мачонікі ’страва з хлеба, намочанага ў жыжцы другой стравы’ (Касп.). с. 282

Мачоўнік ’касач жоўты, Іris рseudacorus L.’ (стол., Бейл.; ТС). с. 282

Ма́чта, машта ’слуп ці збудаванне на суднах для мацавання ветразей, назірання, сігналізацыі; вежа для мацавання правадоў, антэн’ (ТСБМ; Бяльк.). с. 283

Мачу́ла₁, мачу́ло, мачу́лішча, мачу́ліска ’мачыльня, сажалка, лужа, яма на балоце, акно сярод плаву, агароджанае калкамі месца ў возеры, дзе мочаць лён’ (ТСБМ, Нік. Очерки, Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.; полац., ушац., Нар. лекс.). с. 283

Мачула₂ ’рагоз, Турhа latifolіа L.’ (маг., Кіс.). с. 283

Мачула₃ ’перакладзіна на рыштаваннях’ (ст.-бел., XVII ст.) с. 283

*Мачу́начкі, мочу́ночкі ’ежа з сухога хлеба, солі і цыбулі, залітых варам’ (нараўл., Вешт). Да мачонік (гл.). с. 283

Мачы́жына ’нізкае (часам багністае) вільготнае месца’ (паўн.-усх., КЭС). Да мача́жына (гл.). с. 283

Мачы́ла ’шырокая яма ў нізкім месцы, дзе мочаць лён’ (докш., Янк. Мат.), рэч. мачылішча, мін. мачышча; арш., лёзн. мачылка ’зыбкае, махавое балота’ (Яшк.). с. 283

Мачы́лка ’назва плоскуняў’ (брасл., ДАБМ, к. 283). с. 283

Мачыморда ’горкі п`яніца’ (Бес.). с. 284

Мачы́на ’зерне маку’, ’каліва, маласць’ (івац., Жыв. сл.; ТС, Ян.), с. 284

Мачы́ць ’рабіць мокрым, вільготным’, ’трымаць у чым-небудзь вадкім, каб надаць пэўныя якасці’, ’насычаць вадкасцю’, ’засольваць (агародніну, грыбы, фрукты)’, мачы́цца ’рабіцца мокрым’, ’мокнуць’ (ТСБМ, Янк. 1, Бяльк., Яруш., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС; докш., Янк. Мат.). с. 284

*Мачэнне, мочэнье ’вільгаць’ (ТС). Да мачы́ць. с. 284

Маша́ра ’мохавое балота; пустка, парослая мохам’ (слаўг., Яшк.). Да імша́ра (гл.). с. 284

Машарні́к, мъшарні́к, мошэрні́к ’махавік, Suillus variegatus’ (в.-дзвін., міёр., Нар. сл.; ушац., Нар. лекс., Жыв. сл., капыл., Нар. словатв.; шчуч., брасл., в.-дзвін., Сл. ПЗБ; ТС), лун. мошорні́к ’заечы баравік, Хеrocomus subtomentosus’ (Жыв. сл.). Да імша́рнік (гл.). Сюды ж мошэрэ́нік ’непрыдатны грыб’ (ТС). с. 284

Машата́, машка́, мошка́, машката́, машкара́, машкіра́ ’мошкі’, ’безліч лятучых камароў, матылькоў, мошак’ (ТСБМ, Касп., Мядзв., Яруш., Нас., Сл. ПЗБ, ТС), ’шмат гарэзлівых дзяцей’ (Нас.), машкарэча, машке́ча ’машкара’ (Мат. Гом.), машкарня́, мошкорэ́ча ’тс’ (навагр., Сл. ПЗБ, ТС). с. 284

Машкара́ ’мошкі’ (ТСБМ, Яруш.). Да машата́ (гл.). с. 285

Машна́, машонка, машонкі ’мяшочак для грошай, скураны капшук’, ’мяшочак, у якім знаходзяцца мужчынскія палавыя залозы’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Шат., Сцяшк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), ігн. машня́ ’машонка ў барана’ (Сл. ПЗБ), пін. мошо́нка ’месца ў коласе, дзе знаходзіцца жыта’ (Шатал.). с. 285

Машні́к ’цецярук Теtrао magallus’ (Інстр. II). с. 285

Машок ’балоцістае мохавое месца’, ’невялікае балота’, ’нізкі луг, парослы мохам’ (слаўг., стаўбц., Яшк.). с. 285

Машонка₁ ’порхаўка’ (Інстр. II; уздз., Нар. словатв.). Да машна́ (гл.). с. 285

*Машонка₂, мошо́нка ’нейкая птушка, што робіць сабе гняздо з моху’ (ТС). Да мох (гл.). с. 285

Машта́б ’зменшаная велічыня на карце, плане адлегласці ў натуры’, ’размах, значэнне’ (ТСБМ). с. 285

Маштакі́ ’тапачкі’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 285

Маштэля ’брус ці бервяно каля 72 см таўшчынёй’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 285

Машчонка ’каменная дарога на нізкім месцы’ (слаўг., Яшк.). с. 285

Машчэр ’таўкач’ (Грыг.), браг. ’невялікая мерная ступка’ (Нар. словатв.), машчэрык ’тс’ (Растарг.). Да мажджэр (гл.). с. 286

Машы́на ’сукупнасць механізмаў, якія выконваюць карысную работу’, ’транспартны сродак з рухавіком, аўтамашына’, ’поезд’, ’веласіпед’, ’чалавек-аўтамат’, ’сячкарня’, ’паравоз’ (ТСБМ, Сцяшк., Шат., Бяльк., Сл. ПЗБ). с. 286

Машынэрыя ’нескладанае, прымітыўнае прыстасаванне, прылада’ (маладз., Янк. Мат.). с. 286

Машы́р! ’марш! пайшоў прэч!’, машырава́ць ’маршыраваць, ісці’ (Нас., Шат.), машарава́ць ’праяўляць энергію ў дзеянні, разыходзіцца, шумець’ (Юрч.). с. 286

*Машы́сты, мошы́сты ’зарослы мохам’ (ТС). Да мох (гл.). с. 286

Машыя́ш ’чорт, сатана, прайдзісвет’ (ТС). с. 286

Машэннік ’несумленны чалавек, ашуканец’ (ТСБМ, Бяльк., Шат., Растарг.). с. 286

Маэстра ’ганаровая назва выдатнага кампазітара, музыканта’, ’званне выдатных шахматыстаў’ (ТСБМ). с. 286

Маява́ць ’святкаваць першамайскае свята’ (Янк. 2). Да май ’свята 1 Мая’. с. 286

*Маявы́я, маёвы́і, ма`е́вэі грыбы ’агульная назва вясенніх грыбоў’ (драг., пін., Жыв. сл.). Да май (гл.). с. 286

Мая́к ’высокая вежа з сігнальнымі агнямі, якія паказваюць шлях караблям’, ’хто паказвае шлях да чаго-небудзь’ (ТСБМ). Да ма́яць (гл.). с. 286

Маянэз ’соус з алею, яечнага жаўтка, воцату, гарчыцы і інш. прыпраў’ (ТСБМ). с. 286

Маяра́н ’расліна Маjoranа Моеnch.’ (ТС), с. 287

Ма́ятнік ’пруток ці ланцуг з цяжарам на канцы, якія мерна вагаюцца з боку ў бок у падвешаным стане’, ’колца гадзінніка, якое рэгулюе яго ход’ (ТСБМ, Бяльк.). с. 287

Ма́яць, мая́ты ’віцца (на ветры)’, ’калыхацца’ (Доўн.-Зап., Мотивы), ’махацца’ (Доўн.-Зап., Песні), ’красавацца, чырванець’ (Бес.), ’адхайваць’ (ТС), ’кідацца’ (аб конях)’ (Ян.). с. 287

Мая́чыць₁ ’выступаць на фоне чаго-небудзь, узвышацца над наваколлем’ (ТСБМ). с. 287

Мая́чыць₂ ’рабіць паволі, з гультайствам, абы-як’ (Нас.), с. 287

Мгла , мг̌ла ’імжа’ (Бес., Яруш., Сл. ПЗБ), ’тое, што выходзіць з магілы і можа забіць чалавека на месцы’ (Федар. 1). Да імгла́ (гл.). с. 3

Мдле ’ваніты’ (паст., Сл. ПЗБ), с. 3

Меге́ра , міге́ра ’злая, сварлівая жанчына’ (ТСБМ), ’старая, худая жанчына’ (Растарг.), ’пачвара’ (капыл., Жыв. сл.). с. 3

Мег̌ета́ць ’бляяць (аб авечцы)’ (ганцав., ДАБМ, к. 302). с. 3

Медабра́ня ’медазбор’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 3

Медава́нне ’частаванне пасля пахавання’ (шчуч., Сцяшк. Сл.), медава́ць ’гуляць вяселле’ (астрав., Сцяшк. Сл.). с. 3

Медае́д₂ ’лясная паўднёвая птушка атрада вераб`іных’ (ТСБМ) с. 3

Меда́ль , мяда́ль ’знак пераважна ў выглядзе металічнага кружка для ўзнагароды’ (ТСБМ, Яруш.). с. 4

Медані́ца ’падзь’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 4

Медаўні́ца ’кадушка, кадаўб на мёд’ (чач., Жыв. сл.). с. 4

Ме́дзіць ’цэліць’ (пух., 3 нар. сл.). Да ме́ціць₂. с. 4

Медзь , міедь, мідь ’вязкі і коўкі метал чырванаватага колеру’, ’выраб з медзі’, ’медныя грошы’ (ТСБМ; драг., КЭС; Бес.). с. 4

Медзюля́н ’тоўсты, непаваротлівы’, мідзюля́н ’тс’, медзюля́нскі сабака (Нас., Бяльк.), медзяля́н ’свавольнік’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 4

Ме́дзены , ме́дзяны, ме́зены, ме́зіны, мі́зіны, мезённы, мезы́ны, ме́зяны, мязя́ны (палец) ’мезенец’ (Касп., ТС; мін., Шн. 2; Кліх, Нас., Растарг.; бялын., Янк. Мат.; лепел., бяроз., КЭС), віц. мезін перст. ’тс’ (Шн. 2). с. 5

Медзяні́ца ’лістаблошка, Рsylloidеа, Рsyllinеа’ (ТСБМ). Да медзь (гл.). с. 5

Медлік ’бабка з 30 снапоў’ (бяроз., Выг. дыс.). Да мэндлік (гл.). с. 5

Ме́дная змяя ’мядзянка’ (брасл., Сл. ПЗБ) с. 5

Ме́днік ’лудзільшчык’ (ТС). Да медзь (гл.) с. 5

Медуні́ца₁ , мядуні́ца, мядуні́шнік ’шчамяліца няясная, Рulmonarіа оbscuraа Dum.’ (віц., Кіс.; свісл., Сл. ПЗБ; Бяльк.), с. 5

Медуні́ца₂ , мідуні́чка ’сорт яблыкаў’ (Нас.; бялын., Янк. Мат.). Да мёд. с. 5

Ме́дык ’спецыяліст па медыцыне’, ’студэнт медыцынскай навучальнай установы’ (ТСБМ), с. 5

Медыкаме́нт(ы) ’лячэбныя сродкі, лякарства’ (ТСБМ), с. 6

Ме́дыум ’пасрэднік паміж людзьмі і «духамі»’ (ТСБМ), с. 6

Медыцы́на ’сукупнасць навук аб хваробах, іх лячэнні і прафілактыцы’ (ТСБМ), с. 6

Медыя́тар ’пасрэднік у адносінах, пагадненнях’ (ТСБМ), с. 6

Меж₂ ’колькасць канапель, якая бярэцца адзін раз для таго, каб мяць іх нагамі’ (ельск., ЛАПП). с. 7

Межава́ць ’пракладваць межы’, ’быць сумежным’, ’чаргавацца’ (ТСБМ; малар., Выг. дыс.), докш. межава́цца, тураў. межова́цца ’мець агульную мяжу, суседнічаць’ (Сл. ПЗБ, ТС), с. 7

Межаву́ха ’балотнае дрэва’, ’кручаная драўніна з ускрайку леса, якая дрэнна колецца’ (Сцяц., Інстр. II). с. 7

Ме́жань₁ , ме́жэнь, межані́на ’ўзровень вады ў рэчцы’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), ’доўгае сезоннае стаянне нізкіх узроўняў вады’ (ТСБМ; вілен., Яшк.). с. 7

Ме́жань₂ , ме́жынь ’веснавы рух сокаў у дрэвах’ (Бяльк.). с. 7

Ме́жды ’паміж’ (Жд. 1, Ян.; смарг., Сл. ПЗБ), ме́жду, мі̂е́жду, мі́жду ’тс’ (Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), мі́жды (кліч., Жыв. сл.; пух., Сл. ПЗБ; ушац., Нар. лекс.), мі́жда ’тс’ (Ян., Нар. Гом., Бяльк.). с. 7

Ме́жнік ’знак для размежавання ворнай зямлі’ (паўн.-усх., КЭС), с. 8

Межсо́б , межсо́бку ’паміж сабой’ (паўн.-усх., Нас., Рам. 3; віл., Мат.). с. 8

Межытока ’мокрая дарога паміж двума азёрамі ці балотамі; дарога, якая злучае два возеры ці балоты’ (ТСБМ), ’рукаў, які злучае два возеры’ (смал., КЭС), с. 8

Мезані́н ’няпоўны паверх, пабудаваны над сярэдзінай дома’ (ТСБМ). с. 8

Мездрану́ць ’выцяць па твары да крыві’, ’моцна ўдарыць’ (Нас., Юрч.). Да мяздра́ (гл.), мяздры́ць ’ачышчаць ад падскурнай клятчаткі’ (Нас., ТСБМ). с. 8

Ме́зенец ’пяты, самы малы палец на руцэ і назе’ (ТСБМ, Нас., Растарг.), арш. ме́зініц, уздз. мі́зі́нец, мазыр. мезі́нчык, шальч. мязі́нчык (КЭС, Сл. ПЗБ), ме́зенік, мізіні́к ’тс’ (ТС), ме́зінец ’меншы, апошні сын’, мі́зіная (дачка) ’апошняя’ (Нас., Растарг., Федар. 2). с. 8

Ме́злева ’аброк натурай’ (Нар. Гом.), мезлява ’падатак у Вялікім княстве Літоўскім у выглядзе скаціны, птушак, яек’, ’від абавязковай працы’ (Ябл., Вяржб. дыс.; Брукнер, Litwа), с. 8

Ме́йсца , ме́йсце ’месца’, ’мясцовасць’, ’пэўны ўчастак цела, плацэнта’ (Нас., Яруш., Касп., Сл. ПЗБ), мін. ’частка агарода, якая знаходзіцца за сцяной замка’ (Яшк.), с. 9

Ме́ка (дзіцячае) ’мядзведзь’ (Янк. 2, Сцяшк.), с. 9

Ме́калка ’коцік на дрэвах’ (Янк. 2). с. 9

Ме́каць₁ ’бляяць, крычаць (аб цялятах, козах, авечках)’ (Янк. 2, ТС; рэч., Мат. Гом.). с. 9

Ме́каць₂ ’разважаць, думаць’ (Бяльк.), с. 9

Мекіта́ць ’знаходзіцца ў стане цечкі (пра авечку)’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 10

Мекята́ць ’крычаць па-казінаму’ (Грыг.), мекета́ць ’бляяць (пра авечку)’ (ТС). с. 10

Ме́кнуцца ’ўпасці раптоўна’ (Ян.). с. 10

Мекашэўя , мекішэўя ’мышцы’ (віл., чэрв., Сл. ПЗБ). с. 10

Ме́кшаны ’біты’ (Ян.). Да мякаць₃ ’біць’ (гл.). с. 10

Мел₁ ’мяккі белы вапняк, які ўжываецца для пабелкі, чысткі, пісання’ (ТСБМ, Бяльк., ТС, Ян.; слаўг., Яшк.), слаўг. ме́ла ’тс’ (Яшк., Бяльк.), мел ’гліна’ (Ян.). с. 10

Мел₂ ’вадкі раствор з аўсянай мукі, з якога варыцца кісель’ (стол., Вешт.). Да мел₁. с. 10

Мел₃ ’млын’ (паўн.-усх., КЭС). с. 10

Мел₄ (м. род) ’мель’ (ТС). Да мель₁ гл.) с. 11

*Мелава́ць , мелова́ць ’гнесці, таптаць, мясіць’ (ТС). с. 11

*Мелава́ты , мелова́ты ’непаваротлівы, павольны’ (ТС). с. 11

Меланхолія ’сумны настрой, туга’ (ТС). с. 11

Мелену́ць ’хутка пабегчы’ (ТС). Да малоць (гл.) с. 11

Ме́лес ’кармавая патака’ (ТС), мазыр. меля́з ’павідла з гарбуза, груш, ягад’ (Вешт.). с. 11

Ме́ліва , ме́ліво ’памол, малаццё, мліва’ (Нас., Яруш., Касп., Др.-Падб.; паст., Сл. ПЗБ). с. 11

Ме́лін , мёлін ’млён у жорнах’ (Нік., Очерки; Касп.; талач., Шатал.). с. 11

Мелі́ніс ’млён (у жорнах)’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 11

*Мелі́нне , пруж. мілі́нне ’сцяблы і лісце агуркоў’ (ДАБМ, к. 279). с. 11

Мелі́са , малі́са ’травяністая расліна Меlissа оfficinalis L.’ (гродз., Кіс.). с. 11

Меліяра́цыя ’паляпшэнне зямель шляхам асушэння і да таго пад.’ (ТСБМ). с. 11

Ме́лкі , ме́лкій, ме́ленькі, віл. мялкі́ ’які мае невялікую глыбіню’, ’невысокі, з нізкімі краямі’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш., ТС, Сл. ПЗБ), с. 12

Мелодыя ’напеў, матыў’, ’музыкальнасць, меладычнасць’ (ТСБМ), с. 12

Мель , ме́ліна, меліна́, мелізна́, нясв. мяліня́, слаўг. мялы́нь ’неглыбокае месца ў рацэ, возеры ці моры’ (ТСБМ, БРС, Нар. Гом., Яшк.; докш., Сл. ПЗБ). с. 12

Мельдава́ць ’дакладваць’ (Чартко, Бел. лінгв. зб.), беласт. мэльдова́ті ’паведамляць’ (Сл. ПЗБ) с. 12

Ме́лькам , мялько́м ’нядоўга, імгненна, у адзін момант’, ’няўважліва, бегла, мімаходзь’ (ТСБМ, Нас.; калінк., 3 нар. сл.). с. 12

*Мелькаце́нь, мэлькотэ́нь ’балбатлівы чалавек’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 13

Мелькену́ць ’мільгануць’, ’хутка есці’ (ТС). с. 13

Мелькята́цца ’трапятацца, мільгаць’ (ТС). Да мялька́цца (гл.). с. 13

Ме́льнік₁ ’млынар’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ), валож., шальч. ’млён’ (Сл. ПЗБ). с. 13

Ме́льнік₂ ’малая ўкладка снапоў у полі’ (валож., ДАБМ, к. 286; Сл. ПЗБ). с. 13

Мельну́ць ’сказаць’ (ТС). Да малоць (гл.). с. 13

Ме́льня₁ ’млын’ (палес., КЭС). Да малоць (гл.). с. 13

Ме́льня₂ ’малая ўкладка снапоў’ (валож., Сл. ПЗБ). с. 13

Ме́льстынь , мяльстыня́ ’мель, доўгая каса ў рацэ, возеры’ (нясв., Яшк.). с. 13

Мельхіёр ’сплаў медзі, цынку, жалеза з марганцам або з нікелем’ (ТСБМ). с. 13

Ме́льшы ’малодшы’, ’меншы’ (маст., Сл. ПЗБ; Сцяц.). с. 13

Мелюзгва ́, мілюзге́ча, мілюзня́ ’малеча (дзеці)’, ’дробязь, глупства’. с. 13

Ме́люс (арго) ’мёд’ (Рам. 9), ’цукар горшага гатунку’ (Нас.), с. 14

*Ме́люх , мэ́люх ’вельмі рухомы хвост’, ’балбатун, пустаслоў’ (Клім.). с. 14

Меляя ́ ’той, хто меле языком’ (Янк. 3). с. 14

Мемарыя́л ’гандлёвая кніга для запісаў’, ’скульптурнае збудаванне — помнік на месцы якой-небудзь падзеі’, ’спартыўнае спаборніцтва ў гонар падзеі, асобы’ (ТСБМ). с. 14

Мембра́на ’тонкая пласцінка, здольная вагацца’ (ТСБМ). с. 14

Ме́мка ’варшаўка — гатунак бульбы’ (Янк. 1). с. 14

Мемуа́ры ’літаратурны твор у форме ўспамінаў аўтара аб падзеях мінулага’ (ТСБМ). с. 14

Менава́ць ’згадваць’, ’называць паводле імені’, менава́цца ’называцца’ (Нас.), с. 15

Менаві́та , менаві́це ’іменна’ (ТСБМ, Нас.), с. 15

Ме́ндзель ’укладка па 10 снапоў’ (навагр., Сцяшк. Сл.). Да мэ́ндлік (гл.). с. 15

Ме́ндлік ’малая ўкладка снапоў у полі’ (зах.-бел., ДАБМ, к. 286). Да мэ́ндлік (гл.). с. 15

Ме́ней , ме́ній, ме́няй, ме́ні ’менш’ (ТСБМ, Жд. 1, Шат., Касп.; Лат. ССР, астрав., паст., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.). с. 15

Ме́нка ’абмен’ (ТС). Да ме́на (гл.). с. 15

Ме́нне₁ , ме́ннье, ме́ня ’маёмасць’, ’маёнтак, багацце’ (Яруш., Шат., Дун.-Марц.), с. 15

Менне₂ , ме́ньня, мэ́ньне, ймэ́ньне ’імя’ (докш., Янк. Мат., Сл. ПЗБ; стол., Нар. лекс.; Мат. Гом., Клім.). Да іме́нне (гл.). с. 15

Менса ’мяса’ (мін., Шн.; Сл. ПЗБ), с. 15

Менструа́цыя ’штомесячны матачны крывацёк у жанчыны, якая дасягнула палавой спеласці’ (ТСБМ). с. 16

Ме́нта₁ , ме́нтка, мэнта, мянта́, мянця́ ’мянташка’ (Зн., Мікуц.; ДАБМ, к. 264; Смулкова, Słown.; пруж., Выг. дыс.; Сл. ПЗБ), ’мешалка’ (Сл. ПЗБ); ’балбатун, брыдотнік’ (КЭС, лаг.). с. 16

Ме́нта₂ ’мята вадзяная, Меnthа аquatіса L.’ (маг., Кіс.). с. 16

Ме́нтаць ’разглядаць’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 16

Ме́нтух ’гультай’ (Ян.). Да ме́нта (гл.). с. 16

Менш , меньш, мэнш, мэнч ’меней’ (ТСБМ, ТС; пруж., драг., Сл. ПЗБ), ме́ншы, ме́ньшы, ме́нчы ’малодшы на гады’, ’меншы’ (ТСБМ, Чуд., Нас., Бяльк., Янк. 2, Сл. ПЗБ, ТС, Ян.), с. 16

Мень , мянёк, менёк, мінёк, меню́х ’мянтуз, Lotа lotа’ (ТСБМ, Жук., Бір. Дзярж., Янк. 3, Шат., Бяльк., ТС, Дразд., Яруш., Касп., Дэмб. 1, Нас., Мат. Гом., Ян.; бых., Рам. 8), ’тоўсты, непаваротлівы маўклівы чалавек’ (Растарг.). с. 16

Меню ́ ’набор страў да снедання, абеду, вячэры’, ’лісток, дзе пералічаны стравы ў сталовай, кафэ, рэстаране’ (ТСБМ). с. 17

Ме́ра , ме́рка ’адзінка вымярэння (мера збожжа ў 20 гарнцаў; круглая пасудзіна з клёпак для сыпкіх цел ≈ 1 пуд; краўцоўскі метр; лубянка; для ручнога абмервання палеткаў; памер за памол у млыне)’, ’велічыня, ступень’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк., Сцяц., Шат., Мат. Гом., Нас.; кір., Нар. сл.). с. 17

Ме́рат ’нерат’ (Бяльк.). Да не́рат (гл.). с. 17

Ме́рва₁ ’твань, балота’ (ТС), мерва́ ’вязкае, зыбучае балота’ (лельч., Талст.), с. 18

Ме́рва₂ , івац. мэ́рва ’жамерыны, адходы пры тапленні воску’ (іўеў., Сл.ПЗБ), бяроз. мэ́рва ’тс’ (Шатал., Сл. Брэс.). с. 18

Ме́ргель ’асадкавая горная парода (з гліністых мінералаў, кальцыту і даламіту)’, слаўг. мэргель, мэрге́ль ’тс’ (ТСБМ, Яшк.), с. 18

Мерзлата ́ ’прамёрзлы стан глебы’ (ТСБМ). с. 19

Ме́рзнуць ’адчуваць холад’, ’гінуць ад марозу’, ’рабіцца халодным, дубець’ (ТСБМ, Яруш., ТС, Сл. ПЗБ), мёрзлы ’зацвярдзелы, сапсаваны ад марозу’, ’вельмі халодны’ (ТСБМ). с. 19

Ме́рзці , ме́рзьці ’мерзнуць’ (Шат.) с. 19

Меркава́ць , міркава́ць, міркува́ць, міргова́ць, міргува́ць, мірг̌ова́ць, мярг̌ава́ць, пін. мэрг̌оваті, драг. мырг̌ува́тэ ’думаць, разважаць, раіцца, абмяркоўваць, рабіць дапушчэнні’, ’мець намер’, ’рабіць заключэнне’, ’прыкідваць’, ’разлічваць, планаваць’, ’камбінаваць’, ’старацца ўхапіць што-небудзь’, ’патрапляць’, ’мірыць’ (ТСБМ, Грыг., Гарэц., Нас., Бяльк., Шат., Касп., Мядзв., ТС, Сл. Брэс., Сл. ПЗБ, Сцяц., свісл., Сцяшк. Сл.), ’меркавацца, разлічваць, прыстасоўвацца, ладзіць, дамаўляцца, дзяліцца’ (Нас., Юрч.; карэліц., Нар. лекс.; Сл. ПЗБ). с. 19

*Меркацыя , міркацыя ’меркаванне’ (Грыг.). с. 20

Меркаце́ць ’мармытаць’ (Бяльк.), міркітаць ’тс’ (жлоб., Жыв. сл.), с. 20

Меркята́ць , меркета́ць, міркіта́ць ’знаходзіцца (пра авечку) у стане цечкі, паляваць’ (мазыр., 3 нар. сл.; слонім., Нар. словатв.), меркітаваць, міркітаваць, мяркітаваць ’тс’ (карэліц., Нар. сл.; Шат., Сл. ПЗБ), сюды ж меркятаць ’крычаць, як малы балотны бакас’ (Шат.), с. 20

Ме́ркнуць ’цямнець, паступова траціць яснасць’, ’слабець’ (ТСБМ, Яруш.). с. 20

Ме́рлевіца ’старое рэчышча’ (вілен., Яшк.), с. 20

Ме́рліны ’цырымонія з прычыны смерці каго-небудзь’ (Федар. 1), палес. мэрлы́ны ’тс’ (КЭС). с. 20

Ме́рнік ’градуснік’ (лід., Сцяшк. Сл.). с. 21

Ме́рскі велі́кдзень ’радаўніца’ (ТС) с. 21

*Ме́рхалаць , ме́рхолоць ’гразь, дрыгва’ (ТС). с. 21

*Ме́рхаць , ме́рхоть ’рабізна на вадзе ад хуткага цячэння’ (паўд.-усх., Бел.-рус. ізал.). с. 21

Мерці , мерць ’гінуць, паміраць’ (ТСБМ, Нас., Растарг., ТС), віл. мярці́ ’тс’ (Сл. ПЗБ), с. 21

Ме́рэч ’гушчар’ (ТС). Да мярэча (гл.). с. 21

Ме́сік , ме́сяк, ме́сяка, ме́сячка ’месяц (на небе)’ (Нас., Яруш., Бяльк., Растарг., Мат. Гом., Ян., Нар. Гом., жлоб., Нар. словатв., горац., КЭС), с. 21

Месі́я ’пасланец бога, які павінен прыйсці на зямлю і выратаваць род чалавечы ад пакут’ (ТСБМ). с. 21

Ме́скасць ’гарадское палажэнне, спосаб жыцця’ (Нас.). с. 21

Ме́скі₁, ме́ські ’гарадскі’ (Бяльк.), ’местачковы’ (ТС). с. 21

Ме́скі₂ ’здобны, пышны (аб пірагу)’ (Нар. Гом.). с. 22

Ме́снасць ’мясцовасць’ (Ян.). с. 22

Ме́сніцтва ’абарона вузкамесніцкіх інтарэсаў’ (ТСБМ). с. 22

Ме́ста₁ , ме́сто, мястэ́чка, месте́чко, місто ’цэнтр мястэчка з будынкамі гандлёвага і адміністрацыйнага прызначэння’, ’рыначная плошча’, ’частка горада за сцяной замка’ (ТСБМ, Грыг., Др.-Падб., Некр., Нас., Сл. Брэс., Яруш., Шн., Бяльк., Шат., Касп., ТС, Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), с. 22

Ме́ста₂ ’паслед, плацэнта’ (слуц., Нар. словатв.; в-дзв., Шатал.; Сл. ПЗБ), беласт. ме́сца ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 22

Ме́сца₁ ’прастора, пункт, мясцовасць’ (ТСБМ, Касп., Кліх, Янк. 1), месцейка ’тс’ (Др.-Падб.), месцечка ’мясцінка’ (Янк. 3), с. 22

Ме́сца₂ , месцо ’рыначная плошча’ (Кліх), ’мястэчка’ (валож., іўеў., навагр., беласт., Сл. ПЗБ). Да месца₁. с. 22

Ме́сці , месьці́, мясьці́ ’падмятаць’, ’з сілай гнаць, кружыць снег’ (ТСБМ, Касп., Яруш., Сл. ПЗБ, ТС; міёр., 3 нар. сл.). с. 22

Ме́сціць ’змяшчаць’ (Нас.), мясці́ць ’тс’ (ТСБМ, Др.-Падб.), ме́сціцца ’змяшчацца, садзіцца’ (Нас.), ’умяшчацца’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 23

*Месь , м(іэ)сь (ж. р.) ’месца’ (асіп., Буз.). Да ме́сца (гл.). с. 23

Месяндзовы ’медны’, ’жоўтага колеру’ (Інстр. II, Булг., Жд. 1). с. 23

Ме́сяц , ме́сіц, ме́сец, ме́січык, ме́сячка, ме́сячак, ме́сячко, ме́сечык, ме́січак, ме́сечок, ме́сячык, ветк. ме́сячка, стол. мі́сац, драг. мі́сяц(ь) ’планета, найбліжэйшая да Зямлі’, ’12-я частка астранамічнага года’ (ТСБМ, Яруш., Бес., Шат., Касп., ТС, Сл. ПЗБ, Кліх, Янк. 1, Бяльк.; бых., Янк. Мат.), ’рагалік на вясельным караваі’ (Маш.). с. 23

Ме́сяц₂ ’від танца’ (кап., Жыв. сл.; Інстр. ІІІ). с. 24

Ме́сячка , ме́сечка ’гатунак бульбы’, ’радыска’ (Мат. Гом., Ян.; лельч., Жыв. сл.). с. 24

Ме́сячнік₁ ’прыгонны селянін, які атрымліваў штомесячную натураплату ад памешчыка’ (ТСБМ). с. 24

Ме́сячнік₂ ’месячны адрэзак часу, прызначаны для правядзення якога-небудзь грамадскага мерапрыемства’ (ТСБМ). с. 24

Ме́сячнік₃ ’лунацік’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 24

Ме́сячына ’натураплата, якую штомесяц выдаваў памешчык беззямельным прыгонным сялянам’ (ТСБМ). с. 24

Ме́та₁ , ме́тка, ме́ціна ’штучны або радзімы знак, які адрознівае прадметы або істоты ад іншых падобных прадметаў, істот’ (ТСБМ, Нас., Бяльк.), ’прыкмета, знак’, ’пляма на целе, покрыва жывых істот’ (кругл., Бел. хрэст. дыял.; ТСБМ), ’мяжа, след, лінія, вышка, маяк, межавая насечка на дрэве’ (Сл. ПЗБ; слаўг., Яшк.), ме́тны ’прыкметны, вядомы, памятны’, ’зграбны, спрытны, лоўкі’ (Нас.; КЭС, лаг.; сувалк., КЭС; гарад., Нар. лекс.; даўг., Сл. ПЗБ), ме́ціць ’ставіць адметны знак, метку’ (ТСБМ, ТС). с. 24

Ме́та₂ , мі́та ’доўгі, мелкі капец бульбы’ (петрык., Нар. сл.). с. 25

Ме́та₃ , ме́цішча ’лінія ў дзіцячай гульні’ (рэч., слаўг., чав., чэр., краснап., Яшк.), с. 25

Ме́тад , метода ’спосаб даследавання рэчаў у якой-небудзь галіне дзейнасці’ (ТСБМ). с. 25

Мета́л , мята́л, міта́л ’простае рэчыва або сплаў, якім уласцівы бляск, коўкасць, праводнасць цеплыні і электрычнасці’ (ТСБМ; бабр., Воўк-Лев.; драг., Жыв. сл.). с. 25

Металу́ргія ’галіна цяжкай прамысловасці, якая займаецца здабычай і вытворчасцю металаў’ (ТСБМ). с. 25

Метану́цца ’мільгануць’, ’падмесці, змесці’ (Юрч.), метану́ць ’шпурнуць, кінуць аб зямлю’ (ТС). Да мята́цца, мята́ць (гл.). с. 25

Ме́тка , мётка ’тонкі пруток, на які нанізаны жывыя ўюны, засмажаныя пасля гэтага перад чалеснікамі печы’, ’нізка дробнай рыбы’ (Эр., Маш., ТС, Нар. Гом., Крыв., Янк. 1; глус., КЭС), мёдка ’тс’ (Сержп. Грам.). с. 25

Меткі ’здольны беспамылкова пападаць у цэль’, ’дакладна накіраваны ў цэль’, ’трапны’ (ТСБМ), паўд.-усх. меткій ’хуткі’, ’лоўкі’ (КЭС). с. 25

Ме́тлік ’укладка снапоў’ (зах.—мін., Выг., Бел.-укр. ізал.). с. 25

Метлюга ́ ’мятлюг, Роа L.’ (ТС). с. 26

*Метлюхава́ць , метлюхова́ць ’іграць’ (ТС). с. 26

Метлюха́цца ’матляцца, хістацца’ (ТС). Да матла́ць (гл.). с. 26

Метр , ме́тар, ме́тра, мэтар, мэтр, мэтра ’адзінка даўжыні, роўная 100 см, ёмістасці, роўная 100 кг, аб`ёму, роўная 1 м³’, ’вымяральная лінейка даўжынёй у 1 м’ (ТСБМ, Сцяц., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС, Мат. Гом., Ян; свісл., Шатал.; Сл. Брэс.; кам., Хрэст. дыял.). с. 26

Метранпа́ж ’работнік друкарні, які вярстае набор’ (ТСБМ). с. 26

Метрапалітэн ’гарадская падземная электрычная чыгунка’ (ТСБМ). с. 26

Метрдатэль ’распарадчык у рэстаране або гасцініцы’, ’старшы лёкай’. с. 26

Метро ’падземная чыгунка’ (ТСБМ). с. 26

Ме́трыка ’выпіска з метрычнай кнігі аб даце нараджэння’ (ТСБМ), смарг., пруж. мэтрыка, драг. мэтрыкэ ’тс’ (Сл. ПЗБ), с. 26

Метуха ́ ’страва з бульбы і малака’ (лун., Шатал.). Да мяць (гл.). с. 26

Метуша́цца ’мітусіцца’ (ТС). с. 26

Меты́зы (мн.) ’стандартызаваныя металічныя вырабы: металічныя стужкі, дрот і вырабы з іх’ (ТСБМ). с. 26

Метэо́р ’распаленае цела касмічнага паходжання, якое хутка рухаецца ў зямной атмасферы’ (ТСБМ), мецео́р ’падаючая зорка’ (Інстр. I). с. 26

Мех , міх, міех, мяшок, мішок, машок ’мех — мера, роўная 3—5 пудам’, ’сярэдняя частка невада’, ’сяннік’, ’кавальскі мех’, ’лічынка мурашкі’, ’непаваротлівы, нязграбны чалавек’ (ТСБМ, Нас., Булг., Грыг., Шат., Касп., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ, Тарн., Яруш., Бес., Сцяц.), мяшочак ’плавальны пузыр’ (нараўл., 3 нар. сл.). с. 27

Механі́зм ’частка машыны, прылады, апарата’, ’унутраны лад, сістэма чаго-небудзь’ (ТСБМ). с. 27

Меха́нік , меха́ник ’спецыяліст па механіцы’ (ТСБМ, Некр.). с. 27

Меха́ніка ’фізіка руху цел і стану раўнавагі, а таксама ўзаемадзеянне цел’, ’будова, канструяванне машын, апаратаў, прыстасаванняў’. с. 27

Ме́цішча ’спецыяльна адведзенае месца на рацэ для лоўлі рыбы’ (Прышч. дыс.). Да ме́та₁. с. 27

Ме́цца ў словазлучэннях мецца-сапрана ’жаночы голас, сярэдні паміж сапрана і кантральта’, ме́цца-тынта ’ручны спосаб гравіравання на метале’ (ТСБМ). с. 27

Мець ’мець што-небудзь у наяўнасці’, ’валодаць кім-, чым-небудзь’, ’намервацца рабіць што-небудзь’, ’мець што-небудзь супраць’ (ТСБМ, Нас., Мал., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), маць, ма́тэ ’мець’ (Янк. 1, ТС, Ян.; гор., Мат. Маг.; драг., КЭС), мецца ’існаваць, быць у наяўнасці’, ’даводзіцца’, ’адчуваць сябе’, ’быць багатым’, ’збірацца зрабіць што-небудзь’, мацца ’быць у стане’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Шат., Касп., Бяльк., Сцяшк., Растарг., Сл. ПЗБ, ТС; саліг., Нар. словатв.; КЭС, лаг.). с. 28

*Мецялу́ха₁ , мытылу́ха, мэтэлу́ха ’мяцеліца’ (малар., Нар. лекс., Сл. Брэс.), метэлю́га ’сумёт’ (паўд.-беласт., БЛ, 11). Да ме́сці, мяце́ль (гл. Сцяцко, Афікс. наз., 38). Сюды ж мецялю́жны ’завейны, завірушны’ (Нар. Гом.). с. 28

Мецялу́ха₂ ’вясёлка’ (івац., ДАБМ, к. 312). Да весялу́ха₂ (гл.). с. 28

Меч₁ (м. р.) ’старадаўняя халодная зброя’ (ТСБМ, Яруш.), (ж. р. — Рам. 5; швянч., Сл. ПЗБ; Нар. Гом., ТС). с. 28

Меч₂ , мечы́ны ’плоская дошчачка ў пачатку і на канцы драбіны’, ’папярочныя перакладзіны ў драўлянай баране’ (Смул.), с. 29

*Мечая ́, мечея́, мячая́ ’адтуліна ў верхнім камені жорнаў’ (В. В.; іўеў., Сл. ПЗБ). с. 29

Ме́чыкі ’цюльпаны’ (паст., Сл. ПЗБ), драг. мэ́чыке ’гладыёлусы’ (Лучыц-Федарэц), с. 29

Ме́ша ’страшыдла, пачвара, якая «блукае ноччу», «сядзіць у цёмным кутку»’ (Янк. 3). с. 29

Ме́шанец , мяша́нец ’метыс’, ’прыплод дамашняй жывёлы, птушкі, атрыманы ад скрыжавання розных парод’ (ТСБМ, Нас., Юрч.), с. 29

Ме́шань ’поле, узаранае вясною (другі раз) перад сяўбой збожжа’ (Нас., Касп., Бяльк., Дэмб. I; Выг. дыс.; полац., Нар. лекс.; маладз., в.-дзв., мядз., Сл. ПЗБ; КЭС), лаг., шальч. мешані́на ’тс’ (Сл. ПЗБ), с. 29

Ме́шка₁ ’мешанка, корм’, мі́шанка, мі́шань ’тс’, ’трасянка’ (Сл. Брэс., Бяльк., Растарг.), с. 30

Ме́шка₂ ’непаваротлівы’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 30

Мешкава́ць , мяшкава́ць ’насыпаць у мяшкі’ (бераст., Сцяшк. Сл.; нясв., Сл. ПЗБ). с. 30

Мешкаві́на ’грубая моцная тканіна для мяшкоў ці для ўпакоўкі’ (ТСБМ, мсцісл., Жыв. сл.). с. 30

Ме́шкацца ’марудзіць, рабіць памалу’ (пін., 3 нар. сл.; ТС). с. 30

*Ме́штам , ме́штом ’ускосна, незнарок’ (ТС). с. 30

Мешчані́н , мяшча́нка, мяшча́не ’карэнны жыхар мястэчка, местачковец’, ’прадстаўнік мяшчанскага саслоўя’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., Янк. 2, Сцяц.), с. 30

*Ме́шыва , сен. ме́шава ’замешаны корм для скаціны’ (Касп.). Да мяша́ць (гл.) с. 31

Мёд , мед, мэд, мід, мідь, мяды́ ’салодкае рэчыва з нектару кветак’, ’напітак з мёду’ (ТСБМ, Бес., Анох., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ, Ян; ашм., 3 нар. сл.; слаўг., Нар. сл.; драг., КЭС), ’нектар’, ’смала на вішнях і слівах’ (ТС), мяды́ ’добрае жыццё’ (Крыў., Дзіс.), мэдовіца ’рабочая пчала’, мэдові́к ’пернік’ (Анох.), медаву́ха, мідаву́ха ’вада, засалоджаная мёдам’, ’хмельны напітак з мёду’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ; слаўг., Нар. сл.), медава́я (мядовая) раса ’падзь’ (глыб., вілей., глыб., 3 нар. сл.). с. 31

Мёнтка , мёнтачка ’прылада для размешвання, узбівання чаго-небудзь’ (паст., Сл. ПЗБ). Да ме́нта (гл.). с. 31

Мёртвы , ме́ртву, мэ́ртвы, ма́ртвы ’нябожчык, нежывы чалавек’, ’нерухомы, бледны’, ’пустынны, бясплодны’, ’нямы’, ’ціхі’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), с. 31

Мётка ’мянташка’ (беласт., Смул.). Да мёнтка (гл.) с. 31

Мётлы (мн. л.) ’сонечныя палосы-прамяні паміж хмарамі’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 31

Мжа ’дробны дождж’ (Ян., Растарг.; віл., КЭС; шчуч., Сцяшк. Сл.), мжак, мжа́ка (Багд., Мядзв., Касп., Мат. Гом., Ян.), мжа́вка (беласт., Сл. ПЗБ), мжачка (круп., Жыв. сл.), мжун (чач., Мат. Гом.), мжыць ’накрапваць (аб дробным дожджыку)’ (Растарг.). Да імжа́₁, імжы́ць (гл.). с. 31

Мжыць ’заплюшчыць вочы’, мжы́цца ’змыкацца, заплюшчвацца’, ’мроіцца, здавацца’ (Нас., Яруш.). с. 32

Мжэль ’імгла’ (усх.-гом., КЭС), ’дробны дождж’ (Растарг.). с. 32

Мжэнь ’імжа’ (ветк., Мат. Гом.). Да імжы́ць (гл.). с. 32

Міг ’імгненне, момант’, мігам, мігом ’вельмі хутка, у адзін момант’ (ТСБМ, Бяльк., ТС, Яруш.; докш., Янк. Мат.), мігаць, мыга́ты ’хутка паднімаць і апускаць павекі’, ’мільгаць’, ’бліскаць (пра маланку)’, ’мігцець’, ’хутка праносіцца перад вачыма’ (ТСБМ, Анім., Бяльк., ТС; стол., Нар. лекс.). с. 32

*Мі́гавіца , мы́гавіца, мыга́віца ’маланка’. с. 32

Міга́лка ’газоўка’, ’ліхтар, які ўспышкамі падае сігналы транспарту’ (ТСБМ). с. 32

Мі́гатам , мі́гаткам ’мігам’ (слуц., Жыв. сл.). с. 33

Мігаце́ць₁ ’паказвацца на кароткі час і знікаць з поля зроку’, ’свяціць няроўным бляскам’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Растарг.), ’ярка блішчэць’ (Шат.), ’пералівацца колерамі’ (КЭС, лаг.), мігце́ць ’тс’, ’ледзь свяціць’ (ТСБМ, Яруш.). с. 33

Мігаце́ць₂ ’імжыць’ (рэч., Нар. сл.). с. 33

Мігда́л , мікда́ль, мікда́ліна, мігда́лік, мігда́лы ’міндаль (дрэва і плады)’, ’нябесная манна’, ’прысмакі, ласункі’ (Нас., Дун.-Марц.; гродз., Сцяшк. Сл.; слуц., Жыв. сл.; паўд.-усх., КЭС), с. 33

Мігдалікі ’бліскучыя зорачкі ці крыжы з адлюстраваннем святога, якія апраўляліся ў металічны абадок пад шклом і насіліся жанчынамі на шыі’ (слонім., кобр., Шн. 3; Малч.). Да мігдал (гл.). с. 33

Мі́гі , на мігі, на мігах ’размаўляць пры дапамозе жэстаў, знакаў’ (ТСБМ), с. 33

Мігі́каць ’ржаць (пра жарабя)’, мігіта́ць ’тс’ (ТС). с. 33

Мігла ́, мыгла́ ’імжа’, мігленне ’тс’, міглі́ць, мыглі́ць, мігле́ць (Сл. ПЗБ, ТС; лельч., Нар. лекс.; лун., Шатал.), міглі́ца ’імгла’ (лях., клец., Федар. 5, 6). с. 33

Мігра́цыя ’перасяленне насельніцтва, перамяшчэнне жывёльных арганізмаў, элементаў, клетак; пераход капіталу з адной галіны эканомікі ў іншую’ (ТСБМ). с. 33

Мігрэнь ’боль галавы’ (ТСБМ). с. 34

Мігт ’імгненне’ (Шат.). Да міг (гл.). с. 34

*Мігулькі , мыгу́лькэ ’маленькія драўляныя палачкі, якія замацоўваюць знізу петлі мотузаў, што трымаюць ніт’ (малар., Уладз.). Да міга́ць (гл. міг). с. 34

Мігунь ’імгла’ (Нар. Гом.). Да мігаце́ць₂ (гл.). с. 34

Мідыґава́цца ’быць у нерашучасці, вагацца’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 34

Мідыгава́ць , мідыго́ліць ’разлічваць’ (смарг., маст., Сцяшк. Сл.). Да мадырава́цца, мадыгава́цца (гл.). с. 34

Між₁ , мі́жы, між- ’паміж, сярод’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Касп., Бяльк., Растарг., Янк. 2, ТС, Сл. ПЗБ; мядз., Жыв. сл.), с. 34

Між₂ ’мяжа паміж сялянскімі палямі’ (малар., Выг. дыс.). с. 34

Міжа́ць ’імжэць’ (ТС). Да імжы́ць (гл.). с. 34

Міжджэ́ць ’карцець’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 34

Міжня́к ’помесь цецерука з глушцом’ (карм., Мат. Гом.). с. 34

Міжпе́рс(т)ніца , міжы́парніца ’трыпутнік ланцэталісты, Рlantagо lanceolata L.’ (Кіс., в.-дзв., Сл. ПЗБ). Да міжыпа́рніца (гл.). с. 35

Міжыну́ціна ’памылка пры снаванні’ (Дабрав., Кросны). Да між₁ і ніць, ні́тка (гл.). с. 35

Міжыпа́рніца , міжы́пер(с)ніца, мізі́перніца, мізыперэ́сьніца ’прэласць, нарыў паміж пальцамі рук’, ’хвароба ног у кароў’ (Жд. 1, Чач., ТС; светлаг., Мат. Гом.; іўеў., Сцяшк. Сл.; лях., даўг., Сл. ПЗБ). с. 35

Міжыт ’малако ў каровы перад цяленнем’ (ТС). с. 35

Міжэ́нь ’маленькі дождж’ (паўд.-усх., КЭС). Да мжэнь, імжа́₁ (гл.). с. 35

Міз , міс ’паміж’, ’сярод’ (Кліх, Янк. 2, ТС; лях., дзярж., лаг., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.; пух., 3 нар. сл.), ’каля’ (Растарг.), ’побач’ (стол., Сл. Брэс.). с. 35

Міза́рачка ’дзяўчына з беднай сям`і’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 35

Міздра́к ’бядняк’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 35

Мізі́нец ’найменшы сын’ (Федар. II). с. 35

Мізэрны ’вельмі малы’, ’худы, схуднелы’, ’бедны’, ’нікчэмны’, ’благі (аб раллі)’ (ТСБМ, Нас., Касп., Растарг.; КЭС, лаг.; гродз., Сл. ПЗБ), мізэра ’худы, бедны’ (Шат.), мізэрыя ’бедната’ (Растарг.), мізэрня́к ’бедны селянін’ (Нас.), мізе́рны ’мізэрны’ (ТС), мызыро́та, мызыро́тьте ’драбната, драбяза’ (Клім.), с. 35

Мікала́еўская дзе́ўка ’старая незамужняя дзяўчына’ (Сцяшк.). с. 36

Мі́канькі ’плоскуні без насення’ (езярышч., ДАБМ), с. 36

Мі́каць₁ ’рыкаць, мычэць, мыкаць’ (Юрч., Янк. 2, Ян.; паст., Сл. ПЗБ), мічэць ’тс’ (полац., Нар. лекс.), мік! — пра мычанне (мсцісл., Нар. лекс.). с. 36

Мі́каць₂ ’неразборліва гаварыць, запінацца’ (Нас., Шат.). с. 36

*Мікіля́нка , мыкыля́нка ’балбатлівы чалавек’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 36

Мікі́та ’стары танец: двое трымаюцца за канцы палкі і, перакідваючы ногі праз яе, па чарзе пытаюцца: — «Мікіта, ці ты-та? — Не я-та, мой тата!»’ (зах., Даль). с. 36

Мікі́ткі ў выразе пад мікі́ткі ’пад рэбры’ (Растарг.). с. 36

Мікі́ціцца ’капрызнічаць’ (ТС), мікі́цяць ’таіцца’ (брасл., Сл. ПЗБ), с. 36

Мікі́ш , мікішы́ ’мускулы’ (карэліц., Весці, 4, 1969). с. 36

Мікольнік , жытк. мікольнікі, нікольнікі, ст.-дар. мікольные грыбы́ ’майскія грыбы (баравікі) ’, ’від дуба’ (БЛ, 4, 33; лельч., Жыв. сл.; Сцяшк. Сл.; Мат. Маг.), ’лешч, які нерастуе недзе каля свята Міколы’ (бас. Нёмана, Жук.). с. 36

Мі́кра ’дробнарыбіца’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 37

Мікроб ’дробны арганізм, бактэрыя’ (ТСБМ). с. 37

Мікры(й) ’малы’ (арго) (Рам. 9, 5), с. 37

Міксава́ць ’нюхаць’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 37

Міксту́ра ’вадкае лякарства, прыгатаванае з некалькіх рэчываў’ (ТСБМ). с. 37

Мікта́йза , накта́йза, ната́йза ’гальштук’ (гродз., Сцяшк. Сл.; беласт., Бел.-польск. ізал.). с. 37

Мікуліць ’быць нясмелым, баяцца; баючыся, не ведаць, як паступіць’ (мін., КЭС), с. 37

Міку́льнічак ’сярпуха, Serratulа tinctorіа’ (Маш.). с. 37

Міла ́ ’чарот лясны, Scirius silvaticus L.’ (Рук. сл. Бяльк.), міліца ’чарот лясны’ (мін., Кіс.). с. 38

Мі́лаваць ’дараваць віну’, ’шкадаваць’, гіст. ’выказваць увагу, любіць’ (ТСБМ, Нас., Касп., Яруш., Растарг.), ’спачуваць і дапамагаць бедным, няшчасным і пакрыўджаным’ (КЭС, лаг.). с. 38

Мілава́цца , мілава́ць, мі́ловаць ’узаемна любіць, лашчыцца, абнімацца’, ’песціць, любіць’, милова́ньне ’далікатныя адносіны’ (ТСБМ, Нас., Яруш., ТС). с. 38

Мілагу́чны ’прыемны на слых’ (ТСБМ). с. 38

Мі́ласлівы ’міласэрны’ (Нас., Шат., Касп.), ’міласцівы, ласкавы’ (Ян.), с. 38

Мі́ласцівы ’прыхільны, паблажлівы, літасцівы’ (ТСБМ; КЭС, лаг.). с. 38

Мі́ласціна ’ахвяраванне жабраку, бедняку’ (ТСБМ), мі́ласьціня ’тс’ (Янк. 2, Нас.), мі́лостына, мі́лосціна ’тс’ (ТС). с. 38

Міласэрдны ’міласэрны’ (смарг., гродз., Сл. ПЗБ). с. 38

Мілата ́, мілыта́ ’чароўнасць, прыгажосць, абаянне’ (ТСБМ, Бяльк.; ст.-дар., Жыв. сл.), ’пра захапленне, зачараванне’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’добра, прыемна’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 38

Мілёр ’вугаль для кузні’ (Ян.), мі́ляр ’доўгі капец дрэва, закрытага зямлёй, з якога выпальвалі дрэўны вугаль’ (усх.-палес., Лучыц-Федарэц), мазыр. мулёры ’печ, у якой выпальвалі дрэўны вугаль’ (Іванова, «Рэгіян. традыцыі ва ўсх.-слав. мовах...», Гомель, 1980). с. 39

Мілісці́н ’від тканіны’ (рагач., Мат. Гом.). с. 39

Мілі́ца ’зараснік азёрнага сіту Juncus L.’ (дзісн., Яшк.). с. 39

Мілі́цыя ’работнікі (і орган), якія ахоўваюць грамадскі парадак і бяспеку’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш.), міліцэ́я, мілі́ца ’тс’ (Бяльк., Шат.). с. 39

Мі́лка ’любая’ (Нас.; петрык., Мат. Гом.), мілок ’любы, дарагі’ (Нар. Гом.). с. 39

Мілосны ’прыемны, мілы’, мілосна ’ласкава, з любоўю, люба, міла’ (Нас.), мі́лысна ’ветліва, люба’ (Бяльк.), с. 39

Мі́лта ’талакно, страва, прыгатаваная з паранай аўсянай мукі на халоднай вадзе’ (Жд. 1, Др.-Падб., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.; КЭС, лаг.; ашм., Крачк.; ашм., вілен., Кар.; мядз., Нар. сл.), с. 39

Мілушка — з амялушка ’птушка Воmbycillа garrulа’ (Дэмб. 1). с. 39

Мі́лы , мі́лый, мэ́лы ’які выклікае прыемнае ўражанне’, ’абаяльны’, ’дарагі, любімы’, ’каханы’, мі́ленькі, мілю́сенькі, мілёхенькі, мілю́тэнькі, мілюхны́ ’тс’ (ТСБМ, Нас., Шат., Бяльк., Кліх, ТС, Сл. ПЗБ, Нар. Гом.), с. 40

Мільга ́ (м.) ’дробны, крохкі лёд, які ідзе па рэках ледаставам’, ’шарош’ (Крыў., Дзіс.). Да мальга́ ’дробныя рэчы, дробязь’ (гл.). с. 40

Мільга́ць , мельга́ць, мілька́ць, мільгаце́ць ’паказвацца на кароткі час і знікаць’, ’хутка праносіцца адно за адным’, ’свяціць коратка, бліскаць’ (ТСБМ, Нас., Шат.), мелькану́ць, мількану́ць ’мільгануць’ (Нас., Яруш., Бяльк.), мі́льгацца ’мітусіцца’ (Жд. 1). с. 40

Мільён ’лік і лічба 1 000 0000’, ’вельмі многа, мноства’ (ТСБМ, Касп., Яруш.), міліён ’тс’ (КЭС, лаг.), мільёншчык, мільянер ’уладальнік багацця’ (ТСБМ), с. 40

Мількава́ць ’маніць’ (свісл., Сл. ПЗБ). Да памы́лка, -мылі́ць, (па)мылі́цца. с. 41

Мільярд ’лік і лічба 1.000.000.000’, мільярды ’вялікая колькасць, мноства’ (ТСБМ). с. 41

Мілюга ́ ’малаўрадлівая глеба’ (полац., Яшк.). с. 41

Мі́ля ’дарожная мера даўжыні’ (ТСБМ, Бес., Федар. 6, Янк. БП, Яруш.), с. 41

Мім ’камічная імправізаваная сцэнка’, ’акцёр гэтай сцэнкі’, ’выканаўца пантамімы’ (ТСБМ). с. 41

Мі́ма ’не спыняючыся, не затрымліваючыся пасля чаго-небудзь’, ’каля, побач’ (ТСБМ, Яруш., Кліх; паст., Сл. ПЗБ), мі́мо ’акрамя, паміма’ (ТС), мімаходзь ’мімаходам’ (карм., Мат. Гом.). с. 41

Мі́міка ’рухі мышцаў твару’, ’мастацтва выражаць пачуцці і настрой рухамі мышцаў твару’ (ТСБМ). с. 41

Мімоза '(суб)трапічная расліна Міmosа рudіса’, ’крыўдлівая, сарамлівая асоба’, ’ленкаранская акацыя, Саraganа Lam.’ с. 42

Мі́на₁ ’снарад з выбуховым рэчывам’ (ТСБМ, Яруш.). с. 42

Мі́на₂ ’выраз твару’ (ТСБМ, Нас., ТС; КЭС, лаг.), мі́ны ’тс’, (Грыг.). с. 42

Мінаві́цы (мн.) ’кружны шлях’ (Кліх), ’наўкол, кругом’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 42

Мінарэт ’вежа мячэці’ (ТСБМ). с. 42

Міна́ць ’праходзіць побач’ (Нас., Шат., Касп., Растарг.), ’абыходзіць’ (вільн., Сл. ПЗБ; ТС), ’прапускаць, абганяць’ (паўд.-усх., КЭС), міна́цца ’сустракацца’ (Нас.), ’праяжджаць, праходзіць міма’ (Растарг., ТС; стаўбц., Сл. ПЗБ). Да міну́ць (гл.). с. 42

Мінда́ль₁ ’расліна і плады Аmigdalus’ (ТСБМ). с. 42

Мі́нджа ’маўклівы чалавек’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 43

Міндру́к ’свіны страўнік’ (тураў., Выг. дыс.; ТС). с. 43

Мінера́л ’прыроднае неарганічнае злучэнне (крышталі) — частка зямной кары’ (ТСБМ). с. 43

Міне́я ’царкоўная кніга з тэкстам набажэнстваў на кожны дзень месяца, якая змяшчае і жыцці святых, апавяданні аб царкоўных святах’ (ТСБМ). с. 43

Мінёны (мн. л.), -аў ’узоры на тканіне, вытканай у чатыры ніты’, мінёны(й) ’які мае колеры вясёлкі’ (Бяльк.) с. 43

Мінёр ’спецыяліст па міннай справе — мініраванню і размініраванню’ (ТСБМ). с. 43

Мі́німум ’найменшая колькасць, сама менш, мінімальна’, ’сукупнасць ведаў або мерапрыемстваў, неабходных у якой-небудзь галіне’ (ТСБМ). с. 43

Міні́стр ’член урада, які стаіць на чале міністэрства’ (ТСБМ), міні́стар ’тс’ (Яруш.), міні́сьцер ’тс’ (Шат.) с. 43

Мініяцю́ра ’невялікі рысунак або размаляваная закладка ў старадаўняй кнізе’, ’мастацкі твор малой формы’ (ТСБМ). с. 43

Мінніца ’манетны двор’ (Гарб.). с. 44

Міног , мінога, мянёга ’рыбападобная жывёліна ручайная, марская, якая сваёй формай нагадвае вугра, Lampetrа рlanerі L., Lampetrа fluviatilis L., Lampetrа marіае Веrg.’ (ТСБМ, Інстр. II, ТС, Жук.; астрав., Сл. ПЗБ), с. 44

Мінор ’музычны лад, акорд якога грунтуецца на малой тэрцыі’, ’сумны, прыгнечаны настрой’ (ТСБМ). с. 44

*Мінтала́ць , мынтыла́ты ’махаць, размахваць, матляць’ (Клім.). Да матла́ць (гл.) с. 44

Мінтрэ́га ’затрымка, трывога, нечаканы клопат’, ’перашкода’ (глыб., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг), мінтрэ́жыць ’хваляваць, трывожыць’ (Шат., ТС; докш., Янк. Мат.). Да мітрэнга (гл.). с. 44

Міну́лька ’чмель’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 44

Мі́нус ’знак аднімання ад лічбы’, ’недахоп, адмоўны бок’ (ТСБМ), с. 44

Міну́та , міну́тка, міну́ціна, мінуці́начка, міню́та, міню́тка, міню́тына ’хвілінка, адзінка часу ў 60 секунд’ (Нас., ТСБМ, Касп., Бяльк., Шат., Сл. ПЗБ, ТС, Ян., Мат. Гом., Бес.; віл., Жыв. сл.; драг., КЭС), ’вельмі хутка’ (Сл. ПЗБ), с. 44

Міну́ўшчына ’мінулае, былое’, ’старадаўнасць’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк.). с. 45

Міну́ха ’пропуск пры сяўбе, касьбе’ (Мат. Гом., Ян.), міну́ха́, менюха́, мінюха́, мыню́ха ’памылка пры накіданні асновы і бёрда, калі прапушчана адна трысціначка’ (Уладз.; мазыр., петрык., Шатал.). с. 45

Міну́ць ’прайсці, праехаць міма’, ’пазбегнуць’, ’скончыцца’, ’споўніцца’, ’прапусціць’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), міну́цца ’адысці ў мінулае’, ’здохнуць, прапасці’ (карэліц., Сл. ПЗБ, Нар. словатв.), драг. мыну́тыся ’размінуцца’ (Лучыц- Федарэц). с. 45

Міну́шкі₁ ’мінушкі звычайныя, Сhrysosplenum аlternifolium L.’ брэсц. лянушкі, мінушкі, віц. мянушкі, гродз. мянюшкі ’тс’ (Кіс.). Да міну́ць (гл.). с. 45

Міну́шкі₂ ’свінакроп звычайны, Spergulа vulgaris Воеn.’ (мін., Кіс., Інстр. II). с. 45

Міну́шкі₃ ’раллявая канюшына, Тrifolium аrvensе L.’ (глыб., Сл. ПЗБ). с. 45

Мінчава́цца ’хвалявацца, трывожыцца’ (Ян.). с. 45

Мір₁ ’згода, адсутнасць сваркі, вайны’, ’спакой, цішыня’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Бяльк.; драг., КЭС), мі́рнасць ’спакой’ (Нас., Гарэц.), міравая ’мірнае вырашэнне спрэчкі’ (ТСБМ, Др.-Падб.). с. 45

Мір₂ ’сельская грамада’, ’народ, людзі’, ’свет’ (ТСБМ, Шат., Мат. Гом., Ян., ТС; пух., Нар. сл.; стаўбц., в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 46

Мір₃ ’маруна, павіліца сапраўдная, Galium verum L.’ (маг., Кіс.; Дэмб. 1). Да мір₁, мі́рны ’сяброўскі, дружны’. с. 47

Мі́ра ’пахучы алей, які ўжываецца ў хрысціянскіх абрадах’ (ТСБМ), мірава́ць, мірава́ньне ’памазанне мірам’ (Шат.), адным мі́рам мірованы (Ян.), с. 47

Міраві́ны ’мір, прымірэнне, канец сваркі’ (Шат.). с. 47

Міравы ́ ’вельмі добры, выдатны, цудоўны’ (ТСБМ; міёр., Нар. сл.). с. 47

Міра́ж ’аптычная з`ява ў атмасферы’, (перан.) ’тое, што не адпавядае рэчаіснасці, што не можа здзейсніцца’ (ТСБМ). с. 47

Мірг! ’хуткае марганне, шаволенне’ (Нас., ТСБМ; мсцісл., Нар. лекс.). Да мірга́ць (гл.). с. 47

Мірга́ць , мі́рг̌а́ць ’маргаць, падморгваць’, ’мігаць, мігацець’, ’свяціць няроўным бляскам’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Шат., Касп., Растарг., Сл. ПЗБ), ’рухаць вачыма ці пальцамі’ (КЭС, лаг.), міргну́ць швянч ’падміргнуць’, астрав. ’адысці ў мінулае’ (Сл. ПЗБ), міргану́ць (Бяльк.) шчуч. міргаце́ць ’мігцець, мігацець’ (Нар. лекс.). с. 47

Міргіта́ць ’іржаць’ (калінк., ДАБМ, к. 299), міргіту́н ’бакас, Сареllа gallinadо’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 47

Мірон₁ , міронка ’вусач, Ваrbus, barbus L.’ (бас. Дняпра, Жук.; Дэмб. 2; ТСБМ), с. 47

Мірота ’людзі, грамадства’ (ТС). Да мір₂. с. 48

Мірошнік ’мельнік’ (паўд.-усх., КЭС). с. 48

Мі́рра ’духмяная смала ў кары некаторых афрыканска-аравійскіх дрэў (напр., Ваlsamеа myrrа)’. с. 48

Мірс ’страх, які даводзіць чалавека да непрытомнасці’ (Карскі, Труды). с. 48

Мірт , мі́рта ’паўднёвая расліна, Муrtus соmmunis’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ), с. 48

Міру́н (іран.) ’стары халасцяк’ (Сцяц.; ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 48

Міс ’між’ (Жд. 1). Да міз (гл.). с. 48

Мі́са , мы́са, мі́ска, мы́ска, мэ́ска ’гліняная, металічная або выдзеўбаная з наросту на дрэве шырокая і глыбокая, круглай формы пасудзіна для яды’, ’таз’ (ТСБМ, Яруш., Дразд., Шат., В.В., Сцяшк., Грыг., Бес., Яруш., Касп., Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС, Ян.), мі́сачка, мы́сочка ’пачатак матачніка’, ’чарачка ў сотах’ (бяроз., Анох.; нараўл., браг., ЛАПП), лаг. ’пладаножка жолуда’ (Шатал.), с. 48

Мі́сія ’заданне, даручэнне’, ’высокае прызначэнне’, ’дыпламатычнае прадстаўніцтва’, ’місіянерская арганізацыя’ (ТСБМ). с. 49

Мі́сто ’горад’ (Клім., Булг.) мі́сцо ’тс’ (Д.-З., Пін.). Да ме́ста (гл.). с. 49

Містрыня ’кіраўнік дома, ключніца’ (Нас.). Да ахмістры́ня (гл.). с. 49

Містрыпі́чка ’рухавая, гаваркая асоба з тоненькім галаском’ (полац., Нар. лекс.). с. 49

Мі́стыка ’вера ў надпрыродныя, таямнічыя сілы і зносіны з імі чалавека’, ’нешта загадкавае, нерастлумачальнае’ (ТСБМ). с. 49

Місцю́к , місьцю́к ’мастак, майстар, знаўца’, ’зух’ (Нас., Грыг., Бяльк.; паўд.-усх., КЭС), с. 49

Мі́та ’капец бульбы’ (петрык., Выг. дыс.; мазыр., 3 нар. сл.). с. 50

Мі́талем , мі́талям, мы́талям, мі́тэлем, мі́целлем' хутка, у момант, мігам, што ёсць сілы’ (Бяльк., ТС, слонім., Жыв. сл.; жытк., Жыв.; рэч., нараўл., Мат. Гом.; Ян.), драг. му́тылём лізтэ (пра адзенне) ’хутка, ушчэнт рвацца, зношвацца’ (Лучыц-Федарэц). с. 50

Мі́тальнік , мі́тъльніца ’непаседлівы, вярціхвост(ка) ’ (міёр., 3 нар. сл.). Да мята́ць₁ (гл.). с. 50

Мі́тарства ’пакута, мука’ (Ян.). с. 50

Мі́тата ’калок, слуп’ (воран.) с. 50

Міта́цца , зьміта́цца ’вылецеўшы з вулля, садзіцца (пра рой)’, метаві́шча, мітаві́шча ’месца, дзе сеў рой’, ’месца, дзе на пашы начуюць коні’ (слаўг., Нар. сл.). Да мятаць₁ (гл.). с. 50

Мі́таць ’хутка насіць, вазіць, цягаць што-небудзь’, ’хутка есці’ (Крыў., Са сл. Дзіс.). с. 50

Мітка́ль ’самая простая баваўняная тканіна’ (ТСБМ), с. 50

Мі́тра ’галаўны ўбор вышэйшага духавенства’ (ТСБМ), с. 50

Мітрапалі́т ’вышэйшы праваслаўны епіскап’ (ТСБМ), с. 50

Мітрэнга , мітрэнг̌а, мітрэнка, в.-дзв. мітрэга ’трывога, хваляванне, непакой, сумятня, разлад, турбота, шум, перапалох, перашкода, прыгода’, бялын. ’вечарынка, бяседа’ (ТСБМ, Нас., Касп., Янк. 1, Бір. Дзярж., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ; гродз., 3 нар. сл.; рагач., КЭС; бялын., Нар. сл.), стол. замытрэ́шка ’непакой’ (Вярэніч, вусн. паведамл.), мітрэнжыцца, мітрэнжыць, ваўк. мітрэжыць, чэрв. мітрэжыцца, трак. мітранг̌аваць ’трывожыць, адчуваць непакой, недамаганне’, ’марудзіць’, мітрэнжанне ’сварка’, ’перашкода’ (Нас., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл., Нар. лекс.). с. 51

Мітульга́₁ ’мітусня, мільгаценне’ (ТСБМ, Касп.) ’непарадак’ (Касп.), ’шпаркасць’ (Бяльк.), міту́нь ’пра аднаразовае мільганне’ (мсцісл., Нар. лекс.). Да мі́тусь (гл.). с. 51

Мітульга́₂ ’матылёк’ (Гарэц., Нас., Др.-Падб.). с. 51

Мітурысы сабіраць ’трызніць з гарачкі’ (Бяд.). с. 51

Мітусі́цца , мітузі́цца, мітушы́цца, мытушы́тысь, мытушя́тысь ’хутка і бесперапынку перамяшчацца ў розных напрамках’, ’бязладна рухацца, увіхацца’, ’мільгацець перад вачыма’, ’рабацець, каламуціцца, перамешвацца’, ’перашкаджацца’, ’свяціць няроўным бляскам’, ’салавець’, ’збівацца ў размове, губляцца, саромецца’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Гарэц., Мядзв., Шат., Касп., Бяльк., Растарг., Клім., ТС; паст., пух., іўеў., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.; Крыў., Дзіс.). с. 51

Мі́тусь ’лежачы галовамі ў супрацьлеглыя бакі, «валетам»’ (лях., Сл. ПЗБ), драг. на́мытусь (Лучыц-Федарэц), мі́туські ’улукаткі’ (Жд. 1), мытусь ’адзін да аднаго задам’ (Кольб., 52). с. 51

Мі́тынг ’масавы сход’ (ТСБМ), мі́цінг ’сход, сходка’ (Бяльк.). с. 52

Міту́к ’злодзей, які можа прыхапіць усё, што ляжыць навідавоку’ (КЭС, лаг.). с. 52

Мітэнка ’жаночая пальчатка без пальцаў’ (ТСБМ), с. 52

Мітэрка ’драўляны блок, колца, якія прыводзяць у рух катушку ў калаўроце’ (Касп.; міёр., Шатал.), ’драўлянае колца для замацавання шпулькі’ (прасл., Сл. ПЗБ), ’гайка на вінце’ (Нас.). Да му́тра (гл.). с. 52

Міф ’старажытнае фантастычнае паданне’, ’вымысел’ (ТСБМ). с. 52

Міхіе́р ’мачавы пузыр’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 52

Міхні́даўка ’непаседлівая, хуткая ў рухах асоба’ (Крыў., Дзіс.). с. 52

*Міхце́ць , драг. міхті́ты ’стракацець, пералівацца (аб колеры)’ (Клім.), ’свяціць няроўным бляскам’ (в.-дзв., шальч., Сл. ПЗБ). Да мігаце́ць, міга́ць (гл.). с. 52

Мі́цілка ’спрытная жанчына, якая хаця і не злодзей, але гатова падхапіць усё тое, што ляжыць навідавоку’ (КЭС, лаг.). Да міту́к (гл.). с. 52

Міцыя ́ (іран.) ’імасць, важная асоба’ (карэліц., Марц.). с. 53

Міча́лка ’адна з дзявочых вясельных пасад; яе займала сястра маладога: сядзела побач з братам маладога і трымала васковыя свечкі’ (ТС). с. 53

Міча́ць , міча́ці ’абзывацца слабым голасам (пра карову)’ (мядз., Нар. сл.; беласт., Сл. ПЗБ), с. 53

Мі́чман ’воінскае марское званне’ (ТСБМ). с. 53

Мічы́сетка ’вотруб`е з пшанічнай мукі’ (Грыг.), мі́зісітка ’пшанічная мука’, міжы́седка ’дробнае вотруб`е з пшанічнай мукі’ (паўд.-усх., КЭС). с. 53

Мі́шань ’корм для свіней: мякіна, абмешаная мукой’ (кам., Шатал.), мешынь ’другі раз пераворанае поле’ (Нік. Очерки). Да ме́шань (гл.). с. 53

Мі́шка (разм.) ’мядзведзь’, ’дзіцячая цацка’ (ТСБМ), с. 53

Мішкава́ць₁ ’тайком выведваць’ (ст.-дар., Нар. сл.), ’шукаць’ (гродз. Сцяшк. Сл.). Да мышкава́ць (гл.). с. 53

Мішкава́ць₂ ’кватараваць’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 53

Мішкі́ні , мішкінькі́ ’абабкі, Leccinum scabrum’ (шальч., Сл. ПЗБ), ашм. мішкі́нь, воран. мяшкі́нь ’тс’ (Сцяшк. Сл.). с. 53

Мішкуля́нка ’змешаны пасеў збожжавых культур’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 53

Мішня ́ ’замес’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Да (за)мясіць (гл.). с. 53

Мішч ’майстар’ (Брасл., Сл. ПЗБ). с. 53

Мішу́ліцца ’памыляцца, ашуквацца’ (Бяльк.), усх. мішэніцца ’тс’ (КЭС). Да абмішу́ліць (гл.). с. 53

Мішура ́ ’пазалочаныя або пасярэбраныя металічныя ніткі, з якіх вырабляюць парчу, галуны і інш.’, ’знешняя, падманная бліскучасць’ (ТСБМ). с. 53

Мішу́тка ’маленькая падушачка’ (шкл., Мат. Маг.). с. 54

Мішэнь ’цэль пры вучэбнай або трэніровачнай стральбе’, ’асоба, прадмет нападак’ (ТСБМ), с. 54

Мкаць ’кранацца, скакаць з месца’, ’імчаць’, ’кінуцца, схапіць разам’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.), мкну́цца ’праціскацца’, ’імчацца з месца’, ’ударыцца’, ’лезці, чапляцца’, ’сунуцца, штурхнуцца наперад’ (Нас., Гарэц.), ’рухацца’ (Яруш.), мкнуць ’пацягнуць, ударыць дубцом’, ’кінуцца бегчы’ (Нас.). с. 54

Мла ’туман’ (брэсц., бяроз., Шатал., Сл. Брэс.), с. 54

Младзе́нец ’малады на вяселлі’ (віц., КЭС), ’дзяцюк, не зусім яшчэ дарослы хлопец’ (Нас.). с. 54

Младзе́нцы , младэ́нцы ’свята — забіванне дзяцей у Віфліеме’ (Нас.). с. 54

Младзянковы ’маладзіковы’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 54

*Мла́дшы , мла́чшы ’менш вопытны плытагон’ (дзвін., Нар. сл.). с. 54

Мла́кі ’балота з іржавай вадой’ (лельч., ЛАПП), с. 55

Млась ’млосць’ (паст., Сл. ПЗБ). Да млосць (гл.). с. 55

Мле́віцца ’думацца, здавацца, уяўляцца’ (паўн.-усх., КЭС). с. 55

Мле́йкі ’які выклікае млявасць’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 55

Мле́ка , мле́чка ’малако, малачко’ (Сл. ПЗБ, Яруш., мін., Шн.). с. 55

Мленнік ’млынар’ (Інстр. III). с. 55

Млець ’траціць прытомнасць, свядомасць’, ’абміраць’, ’слабнуць, нямець’, ’вянуць’, ’баяцца’, ’доўга парыцца ў закрытай пасудзіне’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Касп., Шат., Гарэц., Растарг., ТС; тураў., КЭС; КЭС, лаг.; смарг., Сл. ПЗБ). с. 55

Млеч ’малако ў рыб’ (Сержп., Грам.), мле́чны ’які мае семевую вадкасць’ (валож., Сл. ПЗБ). с. 56

Мле́чаво ’хмурна’ (івац., Нар. сл.). с. 56

Млечай ’асенні лаганец, Leontodon аutumnalis L.’ (гродз., Кіс.). с. 56

Мле́чнік₁ ’страўнік у цяляці’ (віл., мядз., Сл. ПЗБ). с. 56

Мле́чнік₂ ’адуванчык, Таraxacum оfficinalе Web.’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 56

Мле́чны₁ ’падобны на малако (пра туман)’ (ТСБМ), ’удойны, малочны’ (Шат.; шальч., Сл. ПЗБ), навагр. ’прыгатаваны на малацэ’ (Сл. ПЗБ). с. 56

Мле́чны₂ ’рыба, якая мае семевую вадкасць’ (валож., Сл. ПЗБ). Да млеч (гл.). с. 56

Мле́чны₃ шлях ’млечная паласа з зорак на начным небе’ (ТСБМ). с. 56

Млён , млін, млюн, мл(юо)н, кам. млёныч ’дзяржанне, якім круцяць верхні камень у жорнах’ (Сл. ПЗБ, ТС, В. В., Дразд., Федар. 4, Выг. дыс., Янк. БФ; дзісн., Дзмітр.; КЭС, лаг.; Сл. Брэс.; лун., стол., ЛАПП; гродз., слуц., КЭС). с. 56

Млі́ва , млі́во, мліво́ ’змолатае збожжа’, ’збожжа, прывезенае ў млын’, ’памол, малаццё’, ’балбатня’ (Нас., Шат., Бяльк., Грыг., ТСБМ, ТС, Касп.; КЭС, лаг.; карэліц., Янк. Мат.; паўд.-усх., КЭС), с. 57

Млін ’млын’ (Нас., Мал., Чуд., Янк. 1-2, Бес., Сцяшк., ТС, Ян., Сл. ПЗБ; слонім., Арх. Бяльк.; касцюк., паўд.-усх., КЭС; зэльв., Жыв. сл.). с. 57

Млі́не́ц , млыне́ц, млі́нчык ’блін’, млінцы́, драг. млынці́ ’бліны’, ’аладкі’ (ТС, Мат. Гом., Нар. Гом., Ян., Сл. ПЗБ; ельск., Бел. хр. дыял.; мазыр., Шн.; браг., Шатал.; Сл. Брэс.). с. 57

*Млі́чавы , млі́чові ’які млее, убачыўшы кроў’, ’слабы, невынослівы’ (Нікан.). с. 57

Мліча́рня ’пункт прыёму малака ад насельніцтва’ (драг., Сл. Брэс.). с. 57

Млодачка ’маладзіца’ (Касп.) с. 57

Млосць , паст. млось ’пачуццё слабасці, якое наступае перад стратай прытомнасці, рвотай’, ’прыкрасць’ (ТСБМ, Нас.; мін., драг., КЭС; віл., воран., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), млосны ’сумны, прыкры; які даводзіць сябе да знямогі’ (Нас.), ’маласольны’ (маст., Сл. ПЗБ), млосна ’нядобра, моташна, нязносна’ (ТСБМ, Грыг., Гарэц., Яруш., Мядзв., Нас., Шат., Касп., Бяльк., Растарг., ТС). с. 57

Млын ’будынак з прыстасаваннямі для размолу збожжа’, ’машына для здрабнення розных прадметаў’ (ТСБМ, Гарэц., Грыг., Сцяшк., Булг., Бес., Яруш., Шат., Касп., Бяльк., Янк. 2, Растарг., Сл. ПЗБ). с. 58

Млынар ’уладальнік млына, мукамол’ (ТСБМ, Нас.), с. 58

Млына́т ’той, хто меле на жорнах’ (навагр., Жыв. сл.). Да млын. с. 58

Млы́нка ’млён’ (лоеў., Мат. Гом.). Да млын (гл.) с. 58

Млю́га ’млявы, слабы чалавек’ (зэльв., Жыв. сл.). Да млець (гл.). с. 58

Мля́на ’млосна, млява’, мляны ’слабы’ (Мядзв., Бяльк.; чав., Мат. Маг.; навагр., Сл. ПЗБ). Да млець (гл.). с. 58

Мляно ́, мля́но ’туманна’ (бяроз., Шатал. брэсц., Сл. Брэс.). с. 58

Мляча́рны ’прызначаны для малака’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 58

Мляча́рня ’малочны завод’, ’пункт прыёму малака’, ’малочная’ (Яруш., Бяльк., Сцяшк., Сл.; шальч., Сл. ПЗБ). с. 58

Мнажэ́нна ’вельмі многа’ (бых., Мат. Маг.). с. 58

Мна́ўка ’бочка, выдзеўбаная з дрэва’ (бял., Мат. Маг.). с. 59

Мне́віцца ’здавацца’ (паўд.-усх., КЭС). Да мле́віцца (гл.). с. 59

Мней ’менш’, мне́йшы 'меншы’, ’маладзейшы’ (воран., Шатал.; Сл. ПЗБ), с. 59

Мнец ’мяльшчык ільну ці канапель’ (Нас.), с. 59

Мнець ’разагравацца і расслабляцца (аб паветры)’ (ТС). Да млець (гл.). с. 59

Мне́я ’жанчына, якая трэ лён’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 59

Мні́хи ’страва з падсалоджанага малака і накрышанай булкі (пшанічных каржоў)’ (слонім., Жыв. сл.), мні́шкі, мны́шкі ’сырнікі, запечаныя ў макотры’ (Растарг.). с. 59

Мні́цельны ’недаверлівы, беспрычынна падазроны’ (ТСБМ). с. 59

Мні́шка ’рымска-каталіцкая манахіня’ (Нас.), ’нерашучая асоба’ (капыл., Жыв. сл.). с. 59

Многа , мно́го, драг. мны́го ’шмат; больш, чым патрэбна, лішне’, ’часта, значна’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ); а таксама ’многае, многія’ (ТСБМ). с. 60

Множнік ’лік, на які множыцца іншы лік’ (ТСБМ). с. 60

Множыць ’павялічваць’, ’памнажаць адзін лік на другі’, множыцца ’размнажацца’, ’дабаўляцца’ (ТСБМ, Нас., Яруш., ТС). с. 60

Мноства , мн(уо)ство, множства ’вялікая колькасць’ (ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Нас.; беласт., Сл. ПЗБ). с. 60

Мнужы̑э́нь ’мноства’ (беласт., Сл. ПЗБ). Да множыць (гл.). с. 60

Мню́шка ’звараная тоўчаная бульба’ (малар., Сл. Брэс.). Да мяць (гл.), с. 60

Мняк ’мянтуз, Lotа, lotа’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 60

Мняку́ха ’макуха з льнянога семя’ (малар., Уладз.). Да маку́ха (гл.), с. 60

Мнямнё (з дзіцячае мовы) ’мяса’ (Клім.). Да мя́са (гл.). с. 60

Мня́нка , м`я́нка ’пюрэ’ (нараўл., Мат. Гом.). Да мяць (гл.). с. 61

Мня́со ’мышцы’, ’мяса’ (Бес.), драг. мне́со ’тс’ (Лучыц- Федарэц, КЭС). Да мя́са (гл.). с. 61

Мова ’размоўная, літаратурная мова’, ’спосаб вымаўлення слоў, манера гаварэння’, ’размова’, ’гаворка, гутарка’, ’казань’, ’здольнасць гаварыць’, ’слова’ (ТСБМ, Нас., Мал., Гарэц., Булг., Яруш., Шат., Касп., Растарг., ТС, Сл. ПЗБ; паўд.-усх.). с. 61

Мовачкам ’моўчкі’ (глыб., Сл. ПЗБ). с. 61

Мовіць ’гаварыць’, ’сказаць, вымавіць’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Растарг.; брасл., Сл. ПЗБ), с. 61

Могаліцы ’месца, дзе хаваюць нябожчыкаў’ (КЭС, лаг.); маладз., валож. могальнік ’тс’ (ДАБМ, к. 318; Сл. ПЗБ), могільнік ’тс’; ’старажытныя могілкі’ (ТСБМ, Др.-Падб.), могілкі, муогілкі ’могілкі’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб.; ДАБМ, к. 318; Сцяшк., Шат., Касп., Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ, Янк. 1), віц., гродз. магілкі (ДАБМ, к. 318), магільнік (Сл. ПЗБ), мін., краснап. магільле (Яшк., Бяльк.), віл. магі́ляцы (Яшк.), могліцы, моліцы, могіліцы, моглыці, могліца, моглыца, моглыцы ’тс’ (ДАБМ, к. 318; Сцяшк., Сержп., Жд. 1, Кліх, Касп., Сцяц., Сл. ПЗБ; ТС; палес., Нар. лекс.; Сл. Брэс.; Шатал.). с. 61

Могці ’магчы’ (ТС). Да магчы́ (гл.). с. 62

Мода ’пэўныя густы, звычаі, прывычкі (асабліва ў адзенні), у грамадскім асяроддзі’ (ТСБМ, Жд. 1, Шат., Сл. ПЗБ), моды ’узор у клеткі на палатне’ (бяроз., Сл. Брэс.; ТС, Сцяц.), модзіць, модзіцца ’моднічаць, хітрыць’ (Сцяц., Сл. ПЗБ), модна, монна, модне ’незвычайна, мудрагеліста’ (Сл. ПЗБ). с. 62

Модла₁ ’размер, шаблон’ у выразе пад адно модла (Ян.). с. 62

Модлы₁ (мн.), модла ’малітва’, ’моцная просьба; маленне’ (ТСБМ, Яруш.), воран. ’набожныя людзі’ (Сл. ПЗБ), с. 62

Модлы₂ ’ўзоры карункаў на канцы рушніка, вязаных рукамі з рэшты нітак асновы’ (петрык., Уладз.). Да мода (гл.). с. 62

Модус ’спосаб чаго-небудзь’, ’разнавіднасць сілагізму’ (ТСБМ). с. 62

Мож , можа, можэ ’быць можа, напэўна, магчыма’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Растарг., Мат. Маг., ТС; КЭС, лаг.; гор., паўд.-усх., КЭС). Да магчы́ (гл.). с. 62

Можна , можне, мажню́сенька, мо́жно, можны ’ёсць магчымасць, дазваляецца’, ’вельмі магчыма’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Яруш., Янк. 1, Сл. ПЗБ, ТС; глус., Мат. Маг.). с. 62

Можны ’багаты, заможны’, можнасць ’заможнасць’. (Нас.), с. 63

Мозг (мозык, мозак, мозаг, мо́зок, мосх), мазгі, мозгі, мозг̌і, мозкі ’мозг у чэрапе і канале пазваночніка’, ’розум’, ’тканка ў поласці касцей, шпік’ (ТСБМ, Нас., Дразд., Мядзв., Янк., Шатал., Бяльк., Грыг., Клім., ТС, Сл. ПЗБ), мазгаві́ты ’разумны, кемлівы, разважлівы’ (ТСБМ, Бяльк.), мозкова́ть ’думаць, працаваць галавой’ (ТС). с. 63

Мозіш ’ступка’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 63

Мозказлія́не ’інсульт’ (калінк., Мат. Гом.). с. 63

Мой (мая, маё), мойны, мойскі ’які належыць мне, уласцівы мне, любімы мною’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. ПЗБ, ТС; лід., Сцяшк. Сл.). с. 63

Мойкаўшчына ’мокрае месца, гразь (на дарозе)’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 63

Мок! — ’хуткае абмачэнне чаго-небудзь’ (Нас.). Да мокнуць (гл.). с. 63

Моклы ’мокры’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 63

Мокнуць ’станавіцца мокрым, вільготным’, ’псавацца ад празмернай вільгаці’, ’ляжаць у вадкасці’ (ТСБМ, Яруш.). с. 63

Мокрадзь ’мокрае месца, балота’ (Гарб.), мокраць ’макрата’ (паст., ашм., Сл. ПЗБ). с. 64

Мокры ’насычаны вільгаццю’, ’дажджлівы’, ’сыры’, ’потны’, ’гразкі’, ’прамоклы’, навагр. ’вараны (аб ежы)’ (ТСБМ, Яруш., Сцяшк., Жд. 1, Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), мокрасць ’сырасць, вільгаць’ (Нас.), с. 64

Мокрышча ’скошаная трава’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 64

Мокуць ’месца забалочанае’ (Нар. Гом.). с. 64

Мокці ’мокнуць’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 64

Мол₁ ’высокі і доўгі вал у порце’ (ТСБМ). с. 64

Моладзь ’маладое пакаленне’, ’маладыя людзі’, ’маладосць’, моладдзю ’ў маладыя гады’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш.). с. 64

Молаж , стол. мо́лож ’частка пчалінай сям`і, якая шукае месца для пасялення рою’ (ЛАПП). с. 64

Молакі ’малако’ (Нас.) у выразе: сёлета ў кароў молакаў мала — ведзьмы молакі адбіраюць. Да малако (гл.). с. 64

Молан ’маланка’ (гарадоц., ДАБМ, к. 311), молань (в.- дзв.), молання ’тс’ (глыб., Сл. ПЗБ). Да мала́нка₁ (гл.). с. 65

Молат₁ , мо́лот ’вялікі цяжкі малаток’, молото́к, малаток, мылаток ’тс’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Шат., Бяльк., Тарн.; Сл. ПЗБ, ТС; драг., Жыв. сл.; нясв., Нар. словатв.). с. 65

Молат₂ ’мука са змешанага збожжа’ (Нас.), беш. мо́лът ’асадак з вадкасці’ (Нар. сл.), молата ’сусла, піўная гушча’ (Грыг.). с. 65

Мо́лоцень ’пустабрэх’ (ТС). Да малаціць (гл.). с. 65

Молка ’малаццё ў млыне’ (Нас.), с. 65

Мо́лмон ’жоўты гарлачык, Nuphar luteum (L.) Sm.’ (ТС). с. 65

Молна ’маланка’ (целях., ганц., ДАБМ, к. 311). Да маланка₁ (гл.). с. 65

Мо́лока ’топкая мясціна на лузе, у балоце’ (ТС). с. 65

Моль₁ , міль, муль, мэль, мыль, муоль, маля́, молька ’матылёк Тіneolа biselliellа, які псуе футра і шэрсць, а таксама іншыя матылькі з атрада лускакрылых’ (ТСБМ, Яруш., Нас., Шат., Касп., Бяльк., Бес., Дразд., Янк. 1, Сл. ПЗБ), муоль ’чарвяк’ (Федар. 4). с. 65

Моль₂ , молька, молю́га ’рыбы-маляўкі, малькі, дробныя рыбкі’ (Янк. 1, Крыв., ТС, Ян.; гродз., Сл. ПЗБ; шчуч., Сцяшк. Сл., паўн.-усх., КЭС), молька ’дробная рэч, на якую не трэба звяртаць увагі’ (Бяльк.). с. 66

Моль₃ ’лес, які сплаўляецца па рацэ шарашом, асобнымі бярвеннямі, не звязанымі ў плыт’ (ТСБМ; Маслен., ТС; навагр., Нар. лекс.). Да мальём (гл.). с. 66

Мольбішча ’месца рэлігійных маленняў і ахвярапрынашэнняў язычнікаў’ (ТСБМ, Яруш.). с. 66

Мом-мом! — есці з поўным зачыненым ротам (полац., Нар. лекс.). с. 66

Момант , мо́мэнт ’імгненне, міг’, ’пэўны прамежак часу’, ’этап у гісторыі, развіцці, жыцці каго-, чаго-небудзь’ (ТС, Нас., Яруш., Шат.), мамэнт ’момант’ (Касп.; воран., Сл. ПЗБ), ’хутка, адразу’ (Сцяшк. Сл.), с. 66

*Момель , момэль, мо́мол ’белы гарлачык, Nymphеа аlbа L.’ (ТС). с. 66

Момля ’той, хто гаворыць вельмі ціха, незразумела’ (ваўк., Сл. ПЗБ), с. 66

Момра , му́мра (груб.) ’маўклівы чалавек’ (ваўк., Сцяшк. Сл.), момрыць (груб.) ’невыразна гаварыць’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 66

Мондры ’мудры, разумны’ (івац., Сл. Брэс.; паст., карэліц., шальч., дзятл., Сл. ПЗБ; Сцяц.). с. 66

Монстр ’пачвара, страшыдла’ (ТСБМ). с. 67

Мончка ’цукар-пясок’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 67

Монька , моня ’малако’ (дзіц.) (Растарг; мазыр., Жыв. сл.). с. 67

*Монькала , мо́нькало ’проська, канькала’ (Нікан.). с. 67

Моняла , мо́няло ’марудны чалавек’ (драг., стол., Нар. лекс.), монятысь ’павольна рабіць’ (драг., Лучыц-Федарэц), с. 67

Мопс , мопса, мопсік ’парода пакаёвых сабачак’, ’кірпаносы’, ’які задзірае нос’ (Нас., ТСБМ). с. 67

Мопсік ’клінок’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 67

Мор ’павальная смерць, эпідэмія’ (ТСБМ; віл., Сл. ПЗБ). с. 67

Мора , мо́рэ ’частка акіяна, вялікая прастора вады’, ’вялікая колькасць’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Бяльк., Бес., ТС), стол. ’заліты вадою луг’ (Нар. лекс.). с. 67

Морак₁ ’змрок, цемра’ (ТСБМ; Сцяшк.). с. 68

Морак₂ ’мор, пошасць’ (ТСБМ). с. 68

*Морак₃ , мо́рок ’недабітая цурка пры гульні ў цурку’ (ТС). с. 68

Морак₄ ’прымурак’ (маст., Сцяшк. Сл.). с. 68

Морась ’імжа’ (Юрч.), чавус. морысь ’дробны дождж, імгла’ (Нар. сл., Бяльк.; ваўк., Сцяшк. Сл.). Да мараса́ (гл.). с. 68

Морб ’абрубак з бервяна’ (Сцяшк.). с. 68

Морва ’тут, Моrus L.’ (Кіс.; віл., Сл. ПЗБ), ’чарнасліў’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 68

Морг₂ морг̌, морх, морк ’старая мера зямлі=0,71 га’ (ТСБМ, Мядзв., Гарэц., Шпіл., Выг. дыс., Чуд., Сцяшк., Шат., Бяльк.), навагр., ст.-дар. ’мера зямлі каля 0,56 га’ (Бел. хр. дыял., Прышч.), ’мера сенажаці ў селяніна’ (Нас.), ’мурог’ (петрык., Шатал.), маргі ’ўчастак лугу’ (Касп.), маргі жаць, маргі рабіць ’выконваць павіннасць па ўборцы збожжа для пана’ (полац., Хрэст. дыял.), с. 68

Морг₃ (выкл.) і моргаць ’маргаць’ (ТСБМ), морьг! ’пра аднаразовае морганне’ (мсцісл., Нар. лекс.). Да марга́ць (гл.). с. 69

Моргава ’морква’ (Жд. 1), моргаўка, морг̌аўка, морг̌ава ’тс’ (Сл. ПЗБ; мядз., Жыв. сл.; смарг., Шатал.). Да морква (гл.). с. 69

Морда₁ ’пярэдняя частка галавы жывёлы’ (ТСБМ, Шат., Бяльк.; лід., Сл. ПЗБ), ’твар чалавека’ (Нас., Бес., Яруш., Шат., Сл. Брэс.; Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ; хойн., капыл., КЭС), ’шчака’ (ТС; пін., Сл. Брэс.), марда́ць ’надзяваць наморднік’ (Крыў., Дзіс.), марда́чы ’мардаты’ (лід., Сл. ПЗБ), мардач ’удар па твары’ (Растарг.), мардахлы́ст ’п`яніца’, марда́сты ’таўстагубы, таўстаморды’ (Нас.), мардагля́д ’люстэрка’ (Сцяшк. Сл.). с. 69

Морда₂ ’лазовы кош для лоўлі рыбы’ (гродз., Сцяшк. Сл.), брэсц. ’аднагорлавы буч з дубцоў або з дранак’ (Браім, 61). с. 70

Морж ’млекакормячая жывёла з атраду ластаногіх Оdobaenus rosmarus’ (ТСБМ). с. 70

Морзы ’твар, нос і губы’ (Нас.). с. 70

Морзаць ’смаркаць, уцягваць соплі ў нос’ (Нас.). с. 70

Морка ’морква’ (Сцяшк.; навагр., ваўк., маст., Сл. ПЗБ). с. 70

*Моркацень , мо́ркоцень, моркецень ’баран-самец’ (ТС), лун. мо́рк`іц`ень ’тс’ (ЛАПП). Да марка́ль (гл.). с. 70

Морква , моргва, морг̌ва, морхва, моркаў, мо́ркоў, морка, моргаўка, моркаўка, мо́ркув, моркава, маркова, марква́ ’агародная культура Daucus sativus Roel.’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Яруш., Гарэц., Бес., Зн., Сцяшк., Касп., Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ, ТС, Сцяц., Шатал.; КЭС, лаг.; мсцісл., 3 нар. сл.; міёр., Нар. словатв.; шчуч., 3 нар. сл.); маркоўя, марг̌аве́ня, маркаве́ньё, морковэньне, морковеннік, маркоўнік ’націна морквы’ (ТС, Шатал., 3 нар. сл., Жыв. сл.). с. 70

Моркут ’маркач’ (малар., Нар. лекс.). Да марка́ль, марка́ч (гл.). с. 71

Морма ’негаваркі чалавек’ (хойн., Мат. Гом.). Да мармыль (гл.). с. 71

*Морны , морный ’свабодны, вольны’ (Бяльк.). с. 71

Морс ’ягадны або фруктовы напітак’ (ТСБМ). с. 71

Морфій ’хлорыставадародная соль марфіна, якая ў медыцыне ўжываецца як наркатычны заспакаяльны, болесуцішальны і снатворны сродак’ (ТСБМ). с. 71

Морхлы ’маршчыністы, звялы, завялы’ (ТС), морхнуць ’маршчыніцца’ (ТС). Да моршчыцца (гл.). с. 71

Моршак ’смаржок’ (лун., Шатал.). с. 71

Моршанкі , моршні ’прымітыўны скураны абутак’ (Малч.). с. 71

Моршчыцца , моршчыць ’збірацца ў маршчыны’, ’моршчыць твар’, ’пакрывацца рабізнай (аб паверхні вады)’ (ТСБМ, Шат., Сл. ПЗБ; мсцісл., Жыв. сл.), моршч, моршча́к, моршчэнік ’маршчына’ (ТС), моршчы ’маршчыны’ (гродз., КЭС). с. 71

Мосенж ’латунь’ (ТСБМ), мосенз ’бронза’ (Нас., Мядзв.), масензовік ’невялікі бронзавы грэбень’ (Мядзв.), мосанз (Кюнэ, Роln., 78), с. 72

*Москаць , драг. москаты ’стукаць’ (Сл. Брэс.), москота́тэ ’біць’ (Лучыц-Федарэц). с. 72

Мослы ’смаркачы’ (бых., Мат. Маг.). Да мусоліцца (гл.). с. 72

Мосны₁ ’здаровы’ (Рам. 1; рагач., Нар. Гом.). Да моцны, моц (гл.). с. 72

Мосны₂ ’мошчаны’ (Крыў., Са сл. Дзіс.). Да мост, масці́ць (гл.). с. 72

Мост , му̑ост, міст, мыст ’збудаванне для пераходу або пераезду цераз раку, канал, чыгунку’, ’падлога’, ’памост, насціл (у лодцы, на паду пад стог і інш.)’, палес. мосток ’ганак, сходцы перад уваходам у хату’, паўн.-усх. масткі ’падлога ў сенцах’ (ТСБМ, Нас., Бес., Яруш., Юрч., Др.-Падб., Грыг., Сцяшк., Касп., Бяльк., Ян., ТС, Сл. ПЗБ, Растарг., Мат. Гом., Мат. Маг.; КЭС, лаг.; ДАБМ, к. 336), нараўл. мост ’дно ў калодзежы’ (Нар. сл.), маставі́на ’дошка ці бервяно ў памосце’ (Др.-Падб., Ян.). с. 72

Мот ’той, хто неразумна матае грошы, маёмасць’ (ТСБМ), ’падманшчык’ (гор., Мат. Маг.). Да мата́ць (гл.). с. 73

Мотар₁ ’прывязь, аркан’ (Нас.). Да мата́ць (гл.). с. 73

Мотар₂ ’палка, пры дапамозе якой насілі вёдры, цэбры’, ’ваданос’ (Шат., Мікуц.). Да мотар₁ (гл.). с. 73

Мотар₃ ’спецыяльная палка, якой заганялі рыбу ў сетку і кіравалі чоўнам’ (гродз., Нар. сл.). с. 73

Мотаржна , мо́торошно, мо́торожно ’цяжка’ (Касп., ТС). с. 73

Мотарна ’цяжка’ (Касп.), ’млосна, дрэнна’ (гродз., Сцяшк. Сл.). Да мата́ць (гл.). с. 73

Мотачкі ’анучкі, якімі закручвалі ногі нябожчыка’ (ганц., Сл. ПЗБ). Да мата́ць (гл.). с. 73

Моташлівы ’моташны’, моташны ’ад якога становіцца блага’, ’агідны, прыкры’ (ТСБМ, Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ; мазыр., Шн. 2; полац., Нар. лекс.), моташна ’трохі страшнавата’ (КЭС, лаг.), ’млосна’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 73

Мотлах , мо́тлух, мо́тлох, мотлахі ’вытраскі, атрэп`е, анучы, акраўкі’, ’пыл, прах’, ’дробная бульба’ (Нас., Грыг., Гарэц., Растарг., ТС; кобр., Нар. лекс.), у мотлах ’на кавалкі’ (усх.-маг., КЭС), с. 73

*Мота , лун. мо́то ’мабыць’ (Сл. Брэс.). с. 74

Моў ’маўляў, нібыта’ (Гарэц., Некр., Нас., ТС). с. 74

*Моўзаць , лельч., ельск. моўзать ’кусаць без зубоў, дзяснамі’, с. 74

Моўкам , маўком ’ціха, патаемна, маўчком’ (Нас.) с. 74

Моўкнуць ’заціхаць, замаўкаць’ (ТСБМ, Яруш.), с. 74

Моўна ’выразна, моцна’ (Нас.), моўнасць ’вымова, дар слова, выразнасць’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц.), моўны ’размоўны, гаваркі, які валодае прыгожай мовай’, ’ветлівы’ (Нас., ТС; гродз., Сцяшк. Сл.). с. 74

Моўрыць ’знаходзіцца ў стане панурасці, абыякавасці (напр., аб карове, калі яна не есць)’ (ТС). с. 74

Моўся ’нібыта’ (Гарэц., Нас.). с. 74

Моўча ’ціха’ (Нас., Растарг., ТС). с. 74

Моўчанька ’ціхенька’, ’моўчкі’ (Гарэц., Юрч.). с. 74

Моўчкі ’нічога не гаворачы’, ’паціху’, ’тайком’, ’пакорліва’, ’не пратэстуючы’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., ТС; КЭС, лаг.), моўчачкі, моўчыкі ’тс’ (петрык., 3 нар. сл.; Ян.), с. 74

Мох , машок ’споравая расліна без каранёў і кветак, якая расце ў вільготных мясцінах, на дрэвах, на камянях, Мuscus’ (ТСБМ, Яруш., Нас., Бес., Касп., ТС), ’плесень’ (Нас.), ’лішайнік’ (ТС), ’пушок, які ўзнікае ад руху бёрда аб шурпатую і нямоцную аснову’ (Уладз., ТС), ’балота’ (Касп.; віц., маг., ст.-дар., палес., паўн.-усх., Яшк.). с. 75

Мохацца (экспрэс.) ’марудзіць’ (шальч.,Сл. ПЗБ). с. 75

Моц ’трываласць, мацунак, моцнасць’, ’фізічная сіла’, ’аўтарытэт, магутнасць’, ’устойлівасць’, ’сіла, здароўе’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Мал., Шат., Касп., ТС, Сл. ПЗБ; гродз., КЭС; КЭС, лаг.), моца ’ўлада’, ’сіла’ (Нас.), с. 75

Моцё ’малако’ (з дзіцячай мовы) (Бес.). с. 75

Моцка браць ’рабіць поўны паварот плытом’ (Кольб.). с. 75

Моццянка ’дуда з 7 дудачкамі’ (Нік. Очерки, 2, 1892) с. 75

Моцыя ’супрага, праца ў суполку, гульня ў сполку’ (Бяльк.), с. 75

Моч , моча ’мокрае, дажджлівае надвор`е, вільгаць, макрата, сырасць’ (Бяльк., Янк. БП, ТС; зэльв., Жыв. сл.; беш., Нар. сл.; ганц., Сл. ПЗБ), ’мача’ (шальч., Смарг., Сл. ПЗБ; ТС). Да мача́, мокры (гл.). с. 75

Моча ’сіла, моц’ (паўд.-усх., КЭС), с. 76

Мочала , мочула ’мачулішча’ (навагр., іўеў., Сл. ПЗБ). Да мачу́ла₁ (гл.). с. 76

Мочалка ’падліўка’ (нараўл., Мат. Гом.), ’смажанае сала’ (ТС). Да мача́нка (гл.). с. 76

Мочка₁ ’ніжняя мясістая частка вуха’ (ТСБМ). с. 76

Мочка₂ ’раменная ці вяроўчаная пятля, якой прывязваецца пуга да пугаўя або біч да цапільна’ (Бяльк.), ’пятля ў кашулі’ (Растарг.). с. 76

Мошаст ’крэп, аксаміт’ (ТСБМ), мошаст, мошыст ’плюш’ (Сл. ПЗБ), ’вельвет’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), ’махнатая тканіна’ (КЭС, лаг.). с. 76

Мошка , мошка́ ’малёнькае куслівае двухкрылае насякомае’ (ТСБМ, Бес., Яруш., Бяльк., ТС). с. 76

Мошчы ’высахлыя астанкі людзей, якія лічацца царквою святымі’ (перан.) ’вельмі худы, знясілены чалавек’ (ТСБМ). с. 76

Мражы́ць ’імжыць’ (лях., Сл. ПЗБ), с. 77

Мра́зіць ’імжэць’, мразь ’непагадзь’ (хойн., Шатал.), с. 77

Мра́ка ’непагадзь’ (браг., Шатал.; Ян.), лельч. ’снег з дажджом’ (ЛАПП), мра́чны ’дажджлівы’ (Ян.), мра́чыць ’імжэць’ (браг., Шатал.). с. 77

Мрова ’дрыгвяністае балота’ (пін., Шатал.). с. 77

Мроева ’імгла’ (Нар. Гом.). Да мроі, мроіць (гл.). с. 77

Мроі , адз. л. мроя ’тое, што створана фантазіяй; мары, летуценні’ (ТСБМ), мройлівы ’жудасны’ (смарг., Сцяшк. Сл.), мроіцца ’сніцца’, ’здавацца’, мроіць ’марыць’, ’бачыць у прывідах’ (ТСБМ, Сцяшк.; Пасожжа, Крывіч, 5, 1923), мройна ’летуценна’ (Нар. Гом.). с. 77

Мроіва ’марыва’ (ТСБМ), ’цемра’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). Да мроі (гл.). с. 77

Мрок ’змрок, цемра’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Яруш., Гарэц., Бяльк.), мрочна ’цьмяна’ (Др.-Падб.), с. 77

Мру́гаць ’маргаць’ (беласт., Сб. 1866 г., Нас.), намружаны ’хмурны’ (КТС, Калюга). с. 78

Мру́жыцца ’жмурыцца’ (лід., Сцяшк. Сл.; Нар. Гом.), мру́жыць ’жмурыць вочы’ (ТСБМ, Нар. Гом.). с. 78

Мрук ’маўклівы, негаваркі чалавек’ (беласт., Сл. ПЗБ), мру́каць ’мармытаць’ (Нар. Гом.), мруча́ті ’муркаць, мурлыкаць, мармытаць’ (Бес.). с. 78

*Мры́каць , мры́каты ’муркаць (пра ката)’ (стол., Нар. лекс.). с. 78

Мрэц ’нябожчык’ (Крывіч, 1923; Федар. 1; гродз., Шн. 2; Сл. ПЗБ, ТС, Сцяшк. Сл.), мырэ́ць, мрэць ’тс’ (Клім., Бес., Сл. Брэс.). с. 78

Мста ’помста’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц.), с. 78

Мтары́каць ’дражніць, перасмейваць, высмейваць’ (Шпіл.). с. 78

Му (з дзіцячай мовы) ’карова’ (ТС). с. 78

Муа́р ’шаўковая тканіна з разводамі, якія пераліваюцца рознымі адценнямі’ (ТСБМ). с. 78

Му́віць ’гаварыць’ (брасл., ДАБМ, к. 320). с. 79

Мугава ’кадола — вяроўка (каля 250 м), якая прыводзіць невад у рух’ (лепел., Браім). с. 79

Му́гаць ’жэрці’, ’есці, гучна сёрбаючы’ (полац., Янк. 2, Нар. сл.). с. 79

*Муглява́ць , муглёваць ’рабіць няспешна, памалу’ (ТС). с. 79

Муґла́ты ’бязрогі’ (ганц., Сл. ПЗБ) с. 79

Мугні́ць ’мармытаць’ (ашм., Сцяшк. Сл.). с. 79

Мудазвон ’пустазвон’ (Касп.). Да муды і звон (гл.). с. 79

Муда́к ’павольны, нерашучы’ (Касп.), ’дурань’ (брасл., швянч., дзятл., Сл. ПЗБ). с. 79

Муда́н ’баран’ (Тарн., к. 162). с. 79

Мударэ́з ’разак, Stratiotes L.’ (іўеў., Сл. ПЗБ), с. 80

Му́дзікі ’капшук’ (смарг., Сцяшк., Сл.). Да муды́ (гл.). с. 80

Мудзя́ўка ’слабы, кволы чалавек’ (Бяльк.). Да муда́к (гл.). с. 80

Мудкі ́ (мн. л.) ’каткі, Тrifolium аrvense L.’ (Бяльк.). Да муды́ (гл.). с. 80

*Мудо́хацца , драг. мудохатысь ’важдацца, поркацца’, с. 80

Мудрава́ць , мудрава́цца, мудрова́цца ’рабіць што-небудзь складанае, незвычайнае’, ’залішне ўскладняць’, ’хітрыць’, ’выдумляць’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Касп., Растарг., Шат.; горац., КЭС), ’дурэць, сваволіць, мудрагеліць’ (ТС, Бес.; паўд.-усх., КЭС), ’крыўляцца, выкручвацца’ (КЭС, лаг.), мудроўшчык ’выдумляльнік’, мудрава́нне, мудрува́ньня ’хітрыкі, выдумкі’ (Нас., Бяльк.). с. 80

Мудраге́ль ’круцель, хітрун, шэльма’, ’выдумшчык’, ’разумнік’ (ТСБМ, Нас., Гарэц.), ’дзівак, камедыянт’ (КЭС, лаг.), ’мудрэц, педант’ (кобр., КЭС). с. 81

Мудрадрэ́ва ’лістоўніца, Larix еurорае а DС.’ (Касп.) с. 81

Мудра́нка ’ядавітая травяністая расліна Раris quadrifolіа L.’ (Кіс., ТСБМ). с. 81

Му́драсць ’уласцівасць мудрага’, ’мудрыя думкі, выказванні’, ’жыццёвы вопыт’, ’нешта складанае’ (ТСБМ). с. 81

Мудраўны ́ ’фарсісты’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 81

Мудроны ’мудрагелісты’ (ТСБМ). с. 81

Мудру́шкі ’від ягад’ (Рам. 8). Да му́дры₁(гл.). с. 81

Мудры₁ ’вельмі разумны, празорлівы’, ’заснаваны на глыбокім разуменні, вопыце, веданні’, ’складаны, мудрагелісты, хітры’ (ТСБМ, ТС, Яруш.; гродз., КЭС), му́дзер ’хітры’, ’здагадлівы’ (Нас.), с. 81

*Му́дры₂ , му́дрый ’ганарлівы’ (бяроз., Шатал.). с. 82

Му́дрыкі ’мудрагельства’ (ТСБМ, Юрч.), ’штукарства’ (глус., Янк. Мат.). с. 82

Мудры́ла ’мудрагель’ (Бяльк.). с. 82

Мудрэц ’мудры, разумны чалавек’ (ТСБМ), ’кемлівы, вынаходлівы, штукар’ (міёр., 3 нар. сл.; ТС), ’хітрун’ (Бяльк.). с. 82

Муду́к ’капшук’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Да муды́ (гл.). с. 82

Муду́р ’фанабэрысты, пыхлівы’, ’упарты, выдумляльнік’ (Нас., Гарэц.), мудуроўны ’фанабэрысты’ (Нас.). с. 82

Мудурава́цца₁ ’круціць, фінціць, фанабэрыцца’, мудурава́ць ’трымаць у дысцыпліне’, ’вучыць паводзіць сябе прыстойна’ (Нас.). Да муду́р (гл.). с. 82

Мудурава́цца₂ ’хітрыць, прыдумваць’, мудурава́ць ’тс’ (Нас.). с. 82

Муды ́ (мн. л.) ’машонка’ (астрав.), ’мужчынскія палавыя органы’ (мядз., Сл. ПЗБ), с. 82

Муды́хацца ’марудна рабіць што-небудзь’ (стаўбц., Жыв. сл.). Да му́дзіць (гл.). с. 83

Муж ’жанаты мужчына ў адносінах да сваёй жонкі’, ’дзеяч у якой-небудзь галіне’ (ТСБМ, Маш., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, Яруш., Пан. дыс.), му́жні, му́жны, му́зькі ’ўласцівы мужу’, ’мужчынскі’, ’храбры, рашучы, вытрыманы, статны’, мужне́ць ’рабіцца дарослым, больш мужным, развівацца’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Касп.). с. 83

Мужаве́нь ’малады, жанаты мужчына’ (Касп.). с. 83

*Му́жаскае сэ́рца, стол. му́жэское сэ́рцэ ’лілея кучаравістая, Lilium margaton L.’ (Бейл.). с. 83

Мужа́тка ’замужняя кабета’ (Нас.), с. 83

Му́жнасць ’рыса характару, у якой спалучаюцца храбрасць, рашучасць, вытрымка’ (ТСБМ), с. 83

*Мужлава́ць , мужлова́ць ’дрэнна есці, рыцца ў ежы (напр., аб свінні)’ (ТС). с. 84

Мужскі ́ падарожнік ’трыпутнік ланцэталісты, Рlantagо lanceolatа L.’ (лельч., Нар. лекс.). с. 84

Мужурна ́ ’поўны, тоўсты, здаровы’ (міёр., 3 нар. сл.), драг. мужурно, мужурнэ́ско ’грубы, нязграбны здаровы мужчына’. Да муж (гл.). с. 84

Мужчы́зна ’мужчына’ (ашм., смарг., воран., трак., шальч., Сл. ПЗБ). с. 84

Мужчы́на , драг. мушчэ́на ’асоба мужчынскага полу’, ’мужны чалавек’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ; міёр., Нар. словатв.; драг., КЭС), ласк. мужчы́нка ’тс’ (Шат.). с. 84

Мужы́к ’муж’, ’селянін’; ’грубы, нявыхаваны чалавек, мужчына’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Грыг., Яруш., Касп., Жд. 1, Касп., Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС, Ян.; Пан. дыс.), мужычы́ло, мужы́чына ’мужчына-здаравяк’ (ТС), мужы́чка ’сялянка’ (ТСБМ, Растарг., ТС), мужучонак ’сялянскі сын, невук’ (Нас.). с. 84

Му́жына ’муха’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 84

Мужэйшы ’старшы’ (слонім., Сцяшк. Сл.). Да муж (гл.). с. 84

Муза ́₁ ’мякаць у гарбузах, дзе знаходзіцца насенне’ (навагр., 3 нар. сл.), ’іл’ (бар., ст.-дар., Сл. ПЗБ). с. 84

Муза́₂ (здзекл.) ’яда, варыва’ (слонім., Нар. словатв.), с. 85

Му́за ’адна з багінь у грэчаскай міфалогіі — заступніца навук і мастацтваў’, ’творчае натхненне’ (ТСБМ), с. 85

Музда́к ’вітка, канат з вітых дубцоў’ (в. дзвін., Нар. сл., Сл. ПЗБ). с. 85

Музда́ць₁ ’кілзаць’, муздзечка, муздэчка ’аброць’ (Нас., Грыг., Яруш., Др.-Падб., Гарэц., Бяльк., Юрч., Ян., Растарг.; бабр., Воўк-Лев.; мін., Шн. 2). Да вузда́ (гл.). с. 85

Музда́ць₂ ’моцна, балюча біць’ (Гарэц., Юрч.), муздану́ть ’ударыць, выцяць’ (Бяльк.), ’выцяць аброццю ці чым-небудзь іншым’ (Нас.) с. 85

Музе́й ’музей, дзе знаходзяцца, вывучаюцца і выстаўляюцца на агляд помнікі матэрыяльнай і духоўнай культуры, прыроды’ (ТСБМ, Яруш.). с. 85

Му́ззя , му́зя ’працёрты бульбяны суп’, ’павідла з ягад і мукі’ (драг., пін., Вешт.; іван., стол., Сл. Брэс.). Да муза₂ (гл.). с. 85

Музіцы́раваць ’іграць на музычным інструменце’, ’займацца музыкай’ (ТСБМ). с. 85

Музку́ль , му́зькуль, музк(уо)ль, мусколь ’машкара’ (Лысенка, СПГ). с. 85

Му́злік , мозо́лік ’вузельчык’ (драг., Уладз.), драг. мозі́ль, мозо́лык, кам. мо̂зы́ль ’вузел’ (КЭС, Шатал.; Сл. Брэс.). с. 86

Му́зыка ’галіна мастацтва’, ’твор або сукупнасць музычных твораў’, ’выкананне і гучанне музычных твораў на інструментах’, ’музычны інструмент’, драг. ’танцы’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш., Бяльк., Лучыц-Федарэц), музы́ка ’музыкант’, ’скамарох’ (ТСБМ, Нас., Мядзв., Гарэц., Яруш., Касп., Шат., Бяльк.; Нік. Очерки, 2; Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС), с. 86

Музыка́нт ’той, хто іграе на музычным інструменце’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ), (перан.) ’насякомае’ (Бес.), с. 86

Музыка́рства ’заняткі музыкай (прафесія)’ (Ян.). Да му́зыка (гл.). с. 86

Музы́кі ’танцы’, ’вечарынка з музыкай’, ’вячоркі з танцамі’ (ТСБМ, Мат. Гом., ТС, Сцяц.). с. 86

Му́зыкус ’мастак-музыкант’ (Нас.). с. 86

Музы́ль , музо́ль ’мазоль’ (ТС). Да мазоль (гл.). с. 86

Музыла ’марудзька’ (Федар. 7). с. 86

Му́зя ’варанае семя, якое ўжывалася для прамочвання асновы для таго, каб ніткі не зблытваліся’ (малар., Уладз.). с. 87

Му́ка ’фізічная або маральная пакута’, ’здзек, катаванне’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Бяльк., ТС). с. 87

Мука ́ ’прадукт размолу збожжа’ (ТСБМ, Бес., Шат., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), мукоўня ’мучная каша’ (стол., Вешт.), муке́нны ’мучны’ (лід., Сл. ПЗБ), мука́ннае ’ежа з кіслага малака і грэцкай мукі’ (шальч., там жа). с. 87

Му́каць₁ (дзіц.) ’рыкаць’, ’мычаць’ (Янк. 2, Інстр. III, Шат., ТС). с. 87

Му́каць₂ ’часаць лён на грэбень’ (ТС). Да мы́каць (гл.). с. 87

Мул₁ , стол. мыл, лід. мула́, саліг. муле́ц ’іл, глей на дне возера, ракі’ (ТСБМ, Бес., Сцяшк., Яшк., Сл. ПЗБ, ЛАПП; слонім., гродз., пін., КЭС; стол., Бел. хр. дыял.; Сл. Брэс.), малар. ’незамярзаючае балота’ (Нар. лекс.), шчуч. ’балота’, жытк. ’ілістае месца’, стол. ’цякучы пясок пры капанні ямы’ (Яшк.), муль, муля́ка ’месца на балоце, дзе ўтвараецца цячэнне вады’ (палес., Талст.), му́ля ’твань, іл на дне ракі, сажалкі, возера’ (жабін., пруж., Сл. Брэс.; драг., Лучыц- Федарэц, 3 нар. сл.), ’гразь’ (бяроз., Шатал.; Выг. дыс.; пруж., Сл. ПЗБ). с. 87

Мул₂ ’помесь кабылы і асла, Еquus mulus’ (ТСБМ), с. 88

Мула ́ ’мусульманскі свяшчэннік’ (ТСБМ). с. 88

Мула́т ’патомак ад шлюбу белых і неграў’ (ТСБМ). с. 88

Му́ленік , муле́нік ’мазоль’ (лун., Шатал.; стол., Сл. Брэс.; Мат. Гом., ТС), драг. муляны́к ’тс’ (КЭС). Да му́ліць (гл.). с. 88

Му́лец , му́ліц ’ручка касы’ (віц., ДАБМ, к. 260; Касп.), му́ліца, муліца ’тс’ (мядз., вілей., ДАБМ, к. 260; мядз., Нар. сл.), ’ручка сахі’ (Дзміт.; мазыр., рэч., Смул.), ’мыліца, кастыль’ (тур., Выг. дыс., ТС). Да му́ліць (гл.). с. 88

Мулён ’млён у жорнах’ (Жд. 1; воран., Сл. ПЗБ). Да млён (гл.). с. 88

Мулёўка ’дупло’ (петрык., Шатал.). с. 88

Мулінэ ’баваўняныя або віскозныя штапельныя каляровыя ніткі для вышывання’ (ТСБМ). с. 88

Му́ліца ’ручка вясла’ (стол., пін., Масл.; ТС), с. 89

Му́ліць , му́ляць, драг. му́лятэ ’церці, націскаць, рэзаць цвёрдым скуру, цела’, ’пашкоджваць нагу, бок’, ’не цярпецца’, ’прычыняць боль’, ’ціснуць’, ’непакоіць, дакучаць’, ’назаляць, перашкаджаць’, му́ліцца ’не хацець, не адважвацца, адчуваць няёмкасць’, ’націраць’, му́ляцца ’ціснуць’, ’мяцца, праяўляць нерашучасць’ (ТСБМ, Нас.; Яруш., Шпіл., Шн. 2, Др.-Падб., Гарэц., Грыг., Растарг., Шат., Касп., Бяльк., Мат. Маг., Сл. ПЗБ, ТС; КЭС, лаг.), му́ляяцца ’вельмі хочацца’ (Шат.), му́ліць ’настойліва прасіць’ (КЭС, лаг.). с. 89

Му́лкі₁ ’цвёрды, цяжкі, невыносны’, ’які муляе’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Яруш., Гарэц., Касп., Сцяшк., Янк. 1-2; Шат., Бяльк., Растарг., Ян.; КЭС, лаг.). Да му́ліць (гл.). с. 89

Му́лкі₂ ’ілісты’, ’які аплывае, апаўзае’, гродз. му́лісты ’тс’ (Др.-Падб., Сл. ПЗБ). Да мул₁ (гл.). с. 89

Му́лле , му́льля ’шышкі на целе, скулы, якія перашкаджаюць спаць’, ’ангіна’ (Нас., Грыг.). Да му́ліць (гл.). с. 89

Муль ’дробязь’ (стол., Сл. Брэс.). Да моль₂ (гл.). с. 89

Мульга́ўка ’дробязь’, ’маласільны, слабы’ (Бяльк.). Да мальга́ (гл.). с. 89

Му́льгацца , му́ляцца ’цягнуць справу, адчуваючы непрыемнасць ад нежадання рабіць што-небудзь’ (Шат.). Да му́ліць, му́ляцца (гл.). с. 89

Мульмо ’мазоль’ (Янк. БП, Інстр. II, Янк. 1). Да му́ліць (гл.). с. 90

Му́льны ’каламутны’, ’брудны, запэцканы’ (шальч., іганл., Сл. ПЗБ). с. 90

Мульт , му́льта, му́льтан, мульта́н, мульты́н ’баваўняная тонкая варсістая тканіна’ (ТСБМ, Гарэц., Мядзв., Яруш., Касп., Бяльк., Мат. Гом., Шатал., Сл. ПЗБ, Мат. Маг.; томск., КЭС), мультаноўка ’хустка ў кветкі’ (слонім., Сцяшк. Сл.), ’кофта з мультану’ (Жд. 1), мульта́нка ’баваўняная коўдра’ (Нас.), мультоўка, мультаноўка ’фабрычная тканіна’ (маг., Бел. нар. адзенне). с. 90

Мульта́н , мульта́нка ’гатунак тытуню’ (ТСБМ, Нас.; маладз., Янк. Мат.), драг. му́льтан ’тс’ (Лучыц-Федарэц). с. 90

Мультба́йка ’мультан’ (Ян.). Да мульт і байка₂ (гл.). с. 90

Мульчыроўка ’падкормка дрэў’ (акц., Мат. Гом.). с. 90

Мулю́к ’маленькая рыбка ўсіх парод’ (пін., Кар.), с. 90

Мулява́нне , мулява́ньня ’амуніцыя’ (Доўн.-Зап., 3). с. 90

Мулява́ць ’маляваць алейнымі фарбамі’ (Мал., Шат.). Да малява́ць (гл.). с. 90

Муля́ж ’злепак, мадэль прадмета ў натуральную велічыню’ (ТСБМ). с. 90

Муля́к , муля́ч ’мазоль, нацёртае, мулянае месца’ (Шат., Сцяц., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.; лельч., Нар. лекс.). Да му́ліць (гл.). с. 90

Му́ляр₁ , му́лір ’рабочы, які будуе з цэглы’, ’пячнік’ (ТСБМ, Яруш., Шн. 2, Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ), с. 91

Му́ляр₂ ’драўляны вугаль’ (хойн., Мат. Гом.). Да мі́лёр (гл.). с. 91

Муля́р ’жывапісец’ (глус., паўд.-усх., КЭС). Да маля́р, маляваць (гл.). с. 91

Мум ’глухое бурчанне’, ’бурчанне мядзведзя’ (паўн.-усх., КЭС). с. 91

Му́ма₁ ’маўклівы чалавек, нелюдзень’ (Растарг.; міёр., 3 нар. сл.), с. 91

Му́ма₂ ’ўяўная змрочная істота, якою палохалі дзяцей’ (Растарг.), с. 91

Мума́к ’нарост на дубовых пнях’, мума́шка ’грыб, што расце на дрэве — з яго робяць трут’ (Бяльк.). с. 91

Мума́шка ’порхаўка, Lycoperdon реrlatum’ (касцюк., Жыв. сл.). с. 91

Му́мія ’бальзамаваны труп’, ’худы, не здатны да моцных пачуццяў чалавек’ (ТСБМ). с. 91

Му́мліць ’жаваць з закрытым ротам’ (Растарг.), ’есці бяззубым ротам’ (Бяльк.), драг. му́млятэ ’тс’ (Лучыц-Федарэц). с. 91

Му́мра , момра ’маўклівы, негаваркі, пануры чалавек’ (ТС, Сцяц.; беласт., Сл. ПЗБ; слонім., Нар. словатв.), навагр. мумрава́ты ’тс’ (Сцяшк. Сл.). с. 92

*Мумрыта́ць , драг. мумрыта́ты ’мямліць’ (Клім.). с. 92

Му́мрыць ’раздражнёна, незадаволена гаварыць пад нос’ (Сцяц.), ’паціху парыкваць (аб карове)’, ’гугнявіць’ (ТС), ’мармытаць’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), мумрыну́ты ’прамармытаць’ (Клім.), драг. мумрыта́ты ’мармытаць’ (3 нар. сл.), момрыць ’невыразна гаварыць’ (шчуч., Сцяшк. Сл.), с. 92

Муму́каць ’рыкаць' (Корбан, КТС). с. 92

Му́мы ’вошы’ (шальч.) (пераноснае) ’малыя дзеці’ (лаг., Сл. ПЗБ). с. 92

Мундзі́р ’ваеннае або цывільнае форменнае адзенне’, мундзяры́ ’бульба, звараная ў лушпайках’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Вешт., Сл. ПЗБ). с. 92

Мунду́р , ваўк. мунду́рак ’мундзір’ (Нас., Сл. ПЗБ). с. 92

Мундэры ’сорт вінных ружова-чырвоных яблык’ (мядз., Нар. сл.). с. 92

Му́ні распусціць ’расплакацца’ (ТС). с. 92

Муні́ца ’амуніцыя’ (Рам. 3; гом., Нар. Гом.) с. 92

Му́нкі ’распуснікі’ (віл., LКК, 16). с. 93

Му́ня ’маруда’ (стол., Сл. Брэс.). Да моняла (гл.). с. 93

Мур₁ ’камяніца, мураваны будынак’, ’цагляны панскі дом’, ’сцяна, агароджа з каменняў, цэглы’ (ТСБМ, Нас., Мядзв., Жд. 1, Грыг., Шн. 2, Федар. 1, Яруш., Сцяц., Шат., Касп., Сл. Брэс., Сл. ПЗБ, ТС), ’руіны’ (шальч., Сл. ПЗБ), му́рачак ’прымурак’ (Сцяц.), мураваны ’цагляны’ (Нас., Сцяшк., Касп.), ’надзейны’ (Крыў., Дзіс.), мураваць ’будаваць з каменя або цэглы’, ’пакрываць лёдам’, мураванка ’невялікая камяніца’ (ТСБМ, Нас., Жд. 1, Шат., Юрч., Касп.; КЭС, лаг.), ’брукаваная дарога’ (ваўк., Сцяшк. Сл.), с. 93

Мур₂ , му́рава, му́раўка ’зялёная трава’ (Нас., Растарг., Ян., Сцяшк. Сл.), му́рава, му́раво, му́раў ’трава, якой зарастае двор’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), ’дзірван’ (Яруш.; КЭС, лаг.; паўд.-усх., КЭС), му́рова ’гладун гладкі, Неrniarіа glabra L.’ (жытк., Бейл.), мура́ва ’метлюжок аднагадовы, Роа аnnuа L.’ (Гарэц.; маг., Кіс.), ’метлюжок звычайны, Роа trivialis L.’ (гродз., Кіс.), ’мурожніца, Теstuса еlatior L.’ (Касп., Мядзв.); брэсц., пін. ’аблог’, мін., слаўг. ’самае лепшае лугавое сена’ (Янк.), мурава́, мура́ўка ’густазялёная маладая трава’, ’сухадольная сенажаць з добрай травой’, ’газон’ (ТСБМ, Касп., Яшк., Мядзв., Др.-Падб.), мурава́нка ’хаціна, пакрытая дзірваном ці муравою’ (Нас.), муравец ’галадок аднагадовы, Scleranthus аnnus L.’ (маг., Кіс.; Касп.), муравы́, мураўцовы ’светла-зялёны’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 93

Мур₃ ’зык, вэрхал, моцны крык, гармідар’ (Растарг.), бран. мур рвать ’моцна квічэць, патрабуючы корму’. с. 94

Мур₄ , мурк ’пра мурлыканне’ (мсцісл., Нар. лекс.). с. 94

Мур₅ ’міра’ (мсцісл., бых., віц., Рам. 8), му́ра ў выразе адным му́рам мазаны (Нас.), с. 94

Мура ́ ’што-небудзь няважнае, пустое’, ’глупства, бязглуздзіца’ (ТСБМ), ’бульба, звараная ў мундзірах’ (Растарг.). с. 94

Му́рава ’месца, дзе многа мурашыных купін’ (жытк., Яшк.), мураве́й ’скопішча мурашак’ (Дразд.), мураве́ль ’мурашка’ (мазыр., Шатал.), муравей ’тс’ (Яруш.), муравельнік ’мурашнік’ (ТС), мураве́нік, мураве́ннік, мараві́ннік, муравейнік ’тс’ (Касп., Бяльк., Яшк., Сл. ПЗБ), му́раў ’тс’ (ТС), мураўё, мураўнік ’тс’ (ТС, Бес., Ян.; гродз., бар., Сл. ПЗБ). с. 94

*Мурава́ты , мурова́ты ’цёмна-шэры’ (ТС), му́ры ’светла-карычневай масці’ (мазыр., 3 нар. сл.), ’цёмна-сівы’ (лельч., Нар. лекс.), ’смуглы, светла-карычневы’ (ТС), с. 95

*Мурава́ць , мурова́ць ’поўзаць, заседжваць (аб мухах, мурашках)’ (ТС). с. 95

Мураве́йнік ’парода мядзведзяў (Ursus formicarius, якія любяць раскопваць мурашнікі’ (Анік., Нас., Касп.). с. 95

Мураві́ны , мураві́нка, муры́ны, мур змываць ’абрад купання дзіцяці на другі (трэці, восьмы) дзень хрысцін ад мірапамазання і частаванне з гэтай нагоды’ (Нас., Анік., Мікуц., Шн., Мядзв., Касп., Чуд.; Нас. Бел. песни; Сцяшк. Сл.; Юрч. Фраз. 3). с. 95

Мура́вушка ’масавы танец на адкрытым месцы’ (воран., Сцяшк. Сл.). с. 95

Муражоўка ’лугавая апенька’ (ветк., Мат. Гом.). с. 95

Му́рак , му́рачак ’выступ у печы, на якім можна сядзець, прымурак’, ’вузкая рамка пяколка для мыла і запалкаў’ (Сцяшк., В. В.; шчуч., 3 нар. сл., Сл. ПЗБ; ветк., Мат. Гом.). с. 95

Мура́ль ’муляр’ (Гарб., Нас.). Да му́ляр (гл.). с. 95

Му́рамка — назва гульні «схованкі» (Ян.). с. 95

Мурані́ца ’цагляны (каменны) дом’ (Шат.). с. 95

Мураўца ́ (навагр.), мура́ўка (лях., дзятл.) ’мурава’ (Сл. ПЗБ). Да мур₂ (гл.). с. 95

Му́раха ’муравей’ (драг., КЭС і 3 нар. сл.; малар., стол., Сл. Брэс.), мура́ха ’тс’ (Бес., Дразд.; бяроз., Шатал.), мурахо́ўё ’мурашкі’ (рэч., Нар. сл.). с. 95

Мура́шка ’насякомае з атрада перапончатакрылых, Formicidае’ (ТСБМ, Гарэц., Мядзв., Зн., Яруш., Сцяшк., Нас., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), мура́ш ’тс’ (ТСБМ, Нар. Гом.), мура́шкі ’месца, дзе многа мурашыных купін’ (Янк.), мура́шка-пумпа́шка ’божая кароўка’, с. 96

Мура́шнік₁ ’капец зямлі, лісцяў, дзе жывуць мурашкі’ (ТСБМ, Шат., Др.-Падб., Касп., ТС, Сл. ПЗБ; слаўг., Яшк.), драг. му́рашнык (Лучыц-Федарэц), гродз. мура́жнік, лід. мурашэчнік ’тс’ (Сл. ПЗБ). Да му́раха (гл.). с. 96

Мура́шнік₂ ’дзік’ (Нар. Гом.). Да мура́шнік₁. с. 96

Мурашы́вы ’гнілы, спарахнелы’ (маст., Сцяшк. Сл.). с. 96

Мурдава́цца ’не стаяць на адным месцы, быць неспакойным (аб скаціне), гізаваць’ (Растарг.). с. 96

Мурдзе́ль ’тоўсты’ (Пасожжа, Яшк., Бел.-польск. ізал., 153). с. 96

Му́рза₁ ’неахайны або мурзаты чалавек’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Чач., Растарг., Нікан., Сл. ПЗБ, ТС), ’губа’ (Нас.), мурзе́ля ’тс’, ’бруднае дзіцё’ (ТС), ’запэцканы твар’ (паўн.-усх., КЭС), клец. мурзэля ’тс’ (Нар. лекс.), міёр. мурза́ч, мурзэль, мурзэла, мурзэліна ’брудны, мурзаты’ (3 нар. сл.), му́рзаць, му́рзацца ’пэцкаць твар, зубы’, ’рабіцца брудным’ (ТСБМ, Нас., Янк. 2, Шат., ТС; КЭС, лаг.). с. 96

Му́рза₂ ’павідла з чарнікі і мукі’ (стол., Вешт. дыс.), ’страва з чарніц’ (ТС), мурза́ч ’страва з мукі і смятаны’ (петрык., Мат. Гом.). с. 97

Мурза ́ ’тытул татарскай феадальнай знаці ў XV ст.; асоба з такім тытулам’ (ТСБМ), с. 97

Мурза́ч ’нягоднік’ (пін., Сл. Брэс.). с. 97

Му́рзацца ’зацягвацца хмаркамі (аб небе)’ (Янк. 2), мурза́ціцца ’хмарыцца’ (ганц., Сл. ПЗБ). Да мурза₁, му́рзаць ’пэцкаць, чарніць, брудзіць’. с. 97

Му́ркаць , му́ркнуты, мурну́ць, муркота́ць ’ціха вурчаць, утвараючы гукі «мур-мур» (пра ката)’, ’мармытаць, бурчаць, гаварыць сабе пад нос’ (ТСБМ, Выг. дыс., ТС; 3 нар. сл., ігн., шальч., Сл. ПЗБ), ’паціху падаваць голас’ (ТС). с. 97

Мурла́т , мурла́та, мурла́ціна ’апрацаванае бервяно памерам 10X5 см’ (Сцяшк.), ’апошняе бервяно (верхні вянец зруба), на якое абапіраюцца кроквы’ (Тарн., Шушк., ТС; глус., Янк. Мат.; КЭС, лаг.; нараўл., КЭС; міёр., Нар. словатв.; Касп., Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), ’бэлька’ (Ян.), кам. ’кладзь, апора страхі на сохах’, нараўл. ’падруба ў доме’ (Нар. сл.); кобр. мурлатэ ’бярвёны над вокнамі’ (Сл. Брэс.); с. 97

Мурла́та ’франтон’ (кобр., ДАБМ, к. 230). Да мурла́т (гл.). с. 98

Мурло ’хара’, ’тоўсты і шырокі твар чалавека’, ’чалавек з такім тварам’, ’грубы, неахайны’, мурла́ты, мурла́сты ’мардаты’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Растарг.; мсцісл., Нар. словатв.; КЭС, лаг.; глус., Янк. Мат.; паўд.-усх., КЭС). с. 98

Мурлы́каць ’муркаць’, ’гаварыць, напяваць мяккім голасам’ (ТСБМ, Яруш.). с. 98

Мурмата́ць ’мармытаць’ (Гарэц., Др.-Падб.). Да мармыта́ць, мумрыта́ць (гл.). с. 98

Мурме́ль ’маўклівы, негаваркі чалавек’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 98

Му́рнік , му́ршчык ’пячнік’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 98

Мурны́каць ’мурлыкаць’, ’мармытаць, спяваць сабе пад нос’ (Нас.). с. 98

Мурова ’аблога’ (бяроз., Сл. Брэс.). Да мур₂ (гл.). с. 98

Муровасты , муровастый ’чорна-карычневы, чорна-чырвоны (аб адзенні, поўсці жывёл)’ (Клім.). Да мурава́ты (гл.). с. 98

Муровы ’мураваны’ (Маш.). Да мур₁ (гл.). с. 98

Мурог₁ , мурога, муражы́на, муражок, маржок, мурожніца, мурожжа, мурожнае сена ’лугавое сена лепшага гатунку з невысокай мяккай травы з сухога лугу’, ’сухі луг’ (ТСБМ, Чач., Др.-Падб., Сцяшк., Нас., Шат., Касп., Бяльк., Яшк., Сл. ПЗБ, Ян., ТС, Сцяшк. Сл.; КЭС, лаг.), паўд.-усх. муру̑ог ’дзірван’ (КЭС). с. 98

Мурог₂ ’аўсяніца, Festuca L.’ (Мядзв., Гарэц., Др.-Падб., ТС, Бір. Дзярж., Касп.), мурожніца ’тс’ (маг., Кіс.), мурог, моро́г ’гладун гладкі, Неrniarіа glabra L.’ (лельч., стол., Бейл.), ’вострыца дзярністая, Deschampsіа саеspitosа Р. Веauv.’ (маг., гом., Кіс.; Ян.), ’утаптанае каля дарогі месца, густа парослае драсёнам птушыным, Роlygonum аvicularе L. і дзяцелінай’ (Яшк.), ’маннік водны, Glycerіа аquatіса Wahlb.’ (Яруш.). Да мурог₁ (гл.). с. 99

Му́рож ’будаўнік, каменшчык’ (ТС). с. 99

Мурожка ’аблямаванне зелянінай градак, клумбаў, дарожак у садах’ (слаўг., Яшк.). Да мурог₁ (гл.). с. 99

Мурознык ’позняя кветка’ (бяроз., Сл. Брэс.). Да мароз (гл.). с. 99

Мурок ’выступ у коміне, на які кладуць запалкі’ (свісл., Шатал.; бераст., Сцяшк. Сл.). Да мур₁, му́рак (гл.). с. 99

Муроўка₁ ’мураванне’, ’матэрыял для муравання’ (ТСБМ, Нас.). Да мурава́ць (гл.). с. 99

Муроўка₂ ’божая кароўка, Соссіnellа septipunctatа’ (міёр., Шатал.). с. 99

Муроўка₃ ’мурава, густая мяккая трава’ (докш., Янк. Мат.; Бяльк.). Да мур₂ (гл.). с. 99

Муртаўня ́ ’мурашнік’ (Бір. дыс.). с. 99

Муру́гі ’масць паляўнічага сабакі’ (Інстр. II), с. 99

Мурту́шка ’мачанне’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 100

Мурцава́ць ’есці з вялікім апетытам’ (КЭС, лаг.). с. 100

Мурцоўка ’цура (хлеб з квасам)’ (Касп., Сл. ПЗБ; паўн.-усх., КЭС; в.-дзвін., полац., Нар. Сл.), ’страва з накрышанага хлеба ў вар’ (КЭС, лаг.), ’яечня з мукою’ (Шат.), ’каша з ячных круп’ (іўеў., Сл. ПЗБ), ’страва з цёртага канаплянага семя, вады, хлеба, солі і алею’ (Бяльк.), бяроз. ’рулі’ (Вешт.), мурсоўка ’зацірка з мукі, вады і алею’ (Ян.), мурцы́ ’цура (кавалачкі хлеба, вада, соль)’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 100

Мурча́ць , мурчэць ’бурчаць’, ’ціха вурчэць (пра ката), муркаць’ (Грыг., Сл. ПЗБ, Ян; мазыр., Шатал.), ’мармытаць’ (Крыў., Са сл. Дзіс.). с. 100

Мурша́вы ’гнілы’ (свісл., Шатал.; ваўк., Сл. ПЗБ; смарг., Сцяшк. Сл.); му́ршыны ’парахня’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 100

Му́ры , му́рэнькі ’светла-карычневы’ (ТС). Да мурава́ (гл.). с. 100

Му́рыва ’мурава-трава’ (Бір. Дзярж.). Да мур₂, му́рава (гл.). с. 100

Муры́жыць ’церці’, ’няўмела вастрыць’, ’сварыцца, грызці’ (Юрч.), ’цягаць туды-сюды’ (Бяльк.). с. 100

Му́рын ’негр, арап’, ’чорны, смуглы’ (Грыг., ТСБМ, Нас., Шат., Сцяц.), муры́нка ’загарэлая, цёмная жанчына’ (Нас.), с. 100

Мурынцоўка ’каляровая хустка’ (Інстр. II, Касп.). с. 101

Муры́цца ’жмурыцца ў гульні’ (Ян.). с. 101

Мурышка ’галадок многагадовы, Scleranthus реrennis L.’ (вілен., Кіс.), муравец ’галадок аднагадовы, Scleranthus аnnuus L.’ (маг., Кіс.). с. 101

*Мурэй , мурі́й ’дробнае і мяккае сена’ (малар., Нар. лекс.). Да мур₂, му́рава (гл.). с. 101

Мурэна ’марская рыба Мurenа helenа L.’ (ТСБМ). с. 101

Мурэц ’нырэц (у ваду)’ (пух., 3 нар. сл.). Да ныра́ць (гл.). с. 101

Мус₁ ’павіннасць, неабходнасць, прымус, насілле’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц., Сцяшк., Бяльк., Сл. ПЗБ; добр., Рам. 1), ’гульня ў карты без пасаў’ (Нас.), с. 101

Мус₂ , мусы ’зарослы травою выган’ (Нар. Гом. — I. Навуменка, КТС). с. 101

Му́са , муса́, му́со, му́сіна ’хара’, ’морда жывёлы’ (Янк. 1, Нікан., ТС; лельч., Мат. Гом., Нар. лекс.; жытк., мазыр., Жыв. сл.), ’не пакрытая поўсцю пярэдняя частка галавы каня’ (гом., ЛАПП). Да мы́са (гл.). с. 101

Му́са́ка ’сукравіца’, ’гной раны’, ’юшка (з носа)’ (Нас., Касп.). с. 101

*Мусат ’крэсіва’ (паўн.-усх., КЭС), с. 102

Му́сі , му́се, муся, му́сіла (Жд. 1, Сл. ПЗБ, Яруш.; шчуч., 3 нар. сл.; КЭС, лаг.; капыл., Нар. словатв.; Нас.), капыл. му́сяка (Жыв. сл.), драг. му́сытька ’тс’ (КЭС), капыл., в.-дзв. му́сябыць (Нар. словатв., Шатал.), му́сібыць ’тс’, ’мабыць’ (Янк. 3), ’відаць’ (ТСБМ; нясв., Сл. ПЗБ). Да му́сіць і быць (гл.). с. 102

Му́сіць , му́сяць ’падлягаць прымусу’, ’быць вымушаным, абавязаным зрабіць’, ’думаць, меркаваць’, ’збірацца рабіць’, ’мабыць, напэўна, магчыма’ (ТСБМ, Гарэц., Мал., Мядзв., Яруш.; Нік. Очерки, Янк. Мат., Нас., Сцяшк., Касп., Шат., Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ, ТС; КЭС, лаг.), му́сіцца ’быць змушаным’, ’рашыцца’ (Нас.), с. 102

Муска́т ’арэх і насенне мускатніку, Муrіsticа’, ’сорт духмянага вінаграду і віно з гэтага вінаграду’ (ТСБМ). с. 102

Мусколь , муску́ль, музколь ’дробная куслівая машкара’ (ТС). Да музку́ль (гл.). с. 102

Му́скул ’мышца’ (ТСБМ, Бяльк.), светлаг. муску́ла ’тс’ (Мат. Гом.), драг. муску́лэ ’мышцы’ (Лучыц-Федарэц). с. 102

Му́скус ’пахучае рэчыва’ (ТСБМ), с. 102

Муслі́н ’тонкая баваўняная ці шаўковая тканіна палатнянага перапляцення’ (ТСБМ), браг. мусліноўка ’шарсцяная хустка’ (Мат. Гом.), мысліноўка ’сітцавая хустка з кветкамі’ (Сцяц.). с. 102

Му́сліць (іран.) ’думаць, меркаваць’ (Нас.). с. 103

Мусова , мусо́во ’неабходна, абавязкова, вымушана’ (Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., Сцяц., карэліц., Жыв. сл.; драг., КЭС), мусовы ’абавязковы’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 103

Мусоліцца ’забруджвацца ад неахайнага карыстання, зашмальцоўвацца’, мусоліць ’часта дакранацца насліненымі або бруднымі пальцамі’ (ТСБМ). с. 103

Муст ’свежы сок з вінаграду ці іншых фруктаў’, ’маладое салодкае віно’ (ТСБМ). с. 103

Мусульма́нін ’магаметанін’ (ТСБМ), с. 103

Мусы́ка ’гнойная матэрыя’ (Гарэц.). Да муса́ка (гл.). с. 103

Мусяля́к (груб.) ’нязграбны чалавек’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 103

Мут , му́та, мута́ ’каламута, асадак, іл’, ’блытаніна, блытанае тлумачэнне’ (Нас., Юрч., Янк. 3, Янк., БФ., Шат., Сл. ПЗБ, Растарг., Яшк., Сцяшк. Сл.; КЭС, лаг.), ’памутненне ў вачах’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 103

Му́тар ’клопаты; цяжкая, непрыемная праца’ (Нас.). Да мы́та (гл.) ’плата, пошліна’ с. 103

Мута́р ’падманшчык, ілгун’ (бяроз., Шатал.). Да муці́ць (гл.). с. 104

Му́тарна , му́торно ’моташна, вельмі цяжка, непрыемна, дрэнна’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Касп., Растарг., Нар. Гом., ТС, Сцяшк. Сл.; маладз., Янк. Мат.). с. 104

Мутарэс ’разак, Stratoites L.’ (гродз., Сл. ПЗБ). Да мударэз (гл.). с. 104

Мутасок ’учкур у портках’ (паўн.-усх., КЭС). с. 104

Му́тач ’хлус’ (пін., 3 нар. сл., Шатал.). Да муці́ць (гл.). с. 104

Мутва ́ ’канаўка з вадой, азярына’ (нараўл., Яшк.). Да мут (гл.). с. 104

Му́ткі ’капшук’ (ашм., Сл. ПЗБ). Да муды́, му́дзікі (гл.). с. 104

Муткі ’дрыжнік сярэдні, Вrizа medіа L.’ (маг., Кіс.). с. 104

Му́тлавіца , му́тлавыця ’вельмі брудная вада ў непраточнай сажалцы’ (Клім.). с. 104

Му́тнік ’пучок саломы, які прывязваецца да ніжняй падборы невада ці брадніка’ (паўн.-усх., КЭС), ’невад для лоўлі рыбы на вялікіх глыбінях’ (Паазер`е, Браім). Да мут (гл.): салома ці анучкі муцілі ваду, і каламута адганяла рыбу на шлях руху невада. с. 104

Му́тны ’нячысты, каламутны’, ’пацямнелы, затуманены’, ’зямліста-шэры, туманны’, ’недастаткова выразны, абгрунтаваны’, хойн. ’сумны’, хойн., калінк. ’брудны’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ; лаг., Жыв. сл.; гродз., КЭС). с. 104

Мутня ́ мутне́ ’узбоўтванне’, ’плёткі’, ’сварка, парушэнне згоды’, ’хлусня’, ’мешаніна вадкага з гушчай’ (Нас.; кобр., драг., 3 нар. сл., Сл. Брэс.). с. 104

*Мутовяз , муто́выз ’дзяга (учкур) у штанах’ (паўн.-усх. КЭС). с. 105

Му́тра ’гайка на возе, якая трымае кола ў драбінах’ (Масл., Сл. ПЗБ, палес., Жыв. сл.; навагр., Шатал.), ’гайка, якая трымае атосу’ (Масл., Сцяшк. Сл.), пін. мутэрка ’гайка’ (Сл. Брэс.). с. 105

Мутоўка ’шост з 3-4 накіраванымі ўверх сукамі, які служыць для даставання з дна ракі адводзіны перамёту’ (Дэмб. 2), с. 105

Мутрэна ’непрыемна’ (Бяльк.). с. 105

Муту́зіць ’цягаць, валтузіць, непакоіць, ганяць’ (ушац., Нар. лекс.). с. 105

Мутэрка ’гайка’ (Гарэц., Др.-Падб.; ашм., Сцяшк. Сл.). Да му́тра (гл.). с. 105

Муфлон ’дзікі горны баран, які сустракаецца на астравах Міжземнага мора, Ovis musimon Schreb’ (ТСБМ), ’нязграбны чалавек’ (смарг., Сцяшк. Сл.). с. 105

Му́фта₁ ’адкрыты з двух бакоў цёплы мяшочак для сагравання рук’ (ТСБМ), му́хта ’тс’ (драг., КЭС; Бяльк.). с. 105

Му́фта₂ ’прыстасаванне, якое служыць для злучэння канцоў труб, валаў, стальных канатаў’ (ТСБМ). с. 105

Му́ха , муха́, му́шка ’двухкрылае насякомае, Мusса’ (ТСБМ, Яруш., Бес., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС); шальч., круп. ’пчала, Аріs melliferа’ (Сл. ПЗБ), ’крапінка’, ’частка прыцэльнага прыстасавання агнястрэльнай зброі’ (ТСБМ). с. 105

Мухава́ць ’сварыцца’ (слонім., Сцяшк. Сл.), с. 106

Мухамор , мухомо́р, мухамо́ра, мохомо́ра, мухомо́ра ’ядавіты грыб, Аmanitа muscarіа’ (ТСБМ, Маш., Касп., Бес., Янк. 1, Бяльк., Шат., ТС). с. 106

Му́харанка ’мухамор’ (івац., Нар. сл., Жыв. сл.), лун. му́хорана (Шатал.). Да му́ха і ра́ніць (гл.) с. 106

Мухну́ць ’прапасці’ (зэльв., Сцяшк. Сл.). Відаць, да му́ха (гл.). с. 106

Муховікі ’грыбы махавікі’ (бар., Сл. ПЗБ). с. 106

Му́цвіца ’нізкае балоцістае месца’ (Прышч. дыс.), с. 106

Муце́ль ’той, хто ўносіць беспарадак, блытаніну’ (івац., Сл. ПЗБ). Да муці́ць (гл.). с. 106

Муці́ць , муці́ці, муці́цца, мутэ́тэ, муты́ты, муті́ті ’рабіцца мутным, каламуціцца’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Сл. ПЗБ, Ян.), ’паласкаць адзенне’ (віл., Сл. ПЗБ), ’не даваць спакою, трывожыць’, ’разводзіць плёткі’, ’узбураць, каламуціць’, ’хлусіць, падманваць’, ’цягнуць на рвоту, быць у стане млосці’, ’хварэць на жывот (пра парасят, калі іх аднімуць ад маткі)’ (ТСБМ, Нас., Бес., Выг. дыс., Сл. бел. фраз.; пруж., Бел. хр. дыял.; палес., 3 нар. сл., Нар. лекс., Сл. Брэс., Шатал., Сл. ПЗБ, ТС). с. 106

Муццянка , муцьянка, муцянка ’дуда з трыма маленькімі дудачкамі, прымацаванымі да пузыра’ (Анім. дад., Кіркор). с. 107

Муць ’каламуць, дробныя часцінкі’, ’туман, смуга, імгла’ (Яруш., ТСБМ; рэч., слаўг., паўн.-усх., Яшк), ’непакой, хваляванне’ (Бяльк.). с. 107

*Муцю́н , мутю́н, мутюне́ц, мутюнэ́ско, муту́н ’ілгун, манюка, хлус’ (кобр., Сл. Брэс.; пін., Доўн.-Зап., 1; пін., драг., Нар. лекс. і КЭС). Да муці́ць ’падманваць’ (гл.). с. 107

Му́ця₁ ’кашэль з вечкам, плецены з бяросты’ (івац., Нар. сл.). с. 107

Му́ця₂ ’ілгун, манюка’ (івац., Нар. сл.), мутя́ ’хто гаворыць абы-што’ (пін., 3 нар. сл.), пін. ’няпраўда’ (Шатал.). Да муці́ць. с. 107

Муця́нка ’падманшчыца, хітруха, жартаўніца’ (ТС), драг. мутю́нка ’тс’. Да муці́ць (гл.). с. 107

Муця́р , мутя́р, мутіэр, муцяры́ско ’хлус, ілгун’ (Выг. дыс.; бяроз., Шатал.; пруж., Сл. ПЗБ; драг., Лучыц-Федарэц). Да муці́ць (гл.). с. 107

Му́чалка ’ўдзельніца вясельнага абраду ў маладога, якая трымае свечкі’ (ТС). с. 107

Муча́н ’талакнянка звычайная, Аrctostaphylos Аdans uvа-ursі Spreng.’ (мін., Кіс.; Жд. 1, Шат., Касп., мін., Сл. ПЗБ), барыс. муча́рнік, мыча́рнік, ганц., мін., гродз. му́ча́льнік, мучэльнік, муча́нік, муча́ннік (Сл. ПЗБ), мучы́ннік, муча́ннік, муча́нніца, мучані́чнік, му́чэнік, чачэр. мачані́шнік ’тс’ (мін., маг., Кіс.; ТС, Жыв. сл.), жытк. му́чанік ’зараснік талакнянкі’ (Яшк.). Да мука́ (гл.). с. 107

Му́чанік ’той, хто перанёс ці пераносіць якія-небудзь мукі’ (ТСБМ, Др.-Падб.), му́чальнік, му́чань ’тс’ (Гарэц., Яруш., Шат., Др.-Падб.). с. 107

Муча́нка , му́чанкі, му́чаніца, му́чаныця ’каўбаса са свіной крыві і мукі, грэчневай кашы’ (драг., пін., Вешт., Сл. Брэс. і Нар. лекс.; петрык., Мат. Гом.). Да мука́ (гл.). с. 108

Мучы́льнік ’брусніцы (расліна), Vaccinum vitis-іdаеа L.’ (гродз., Кіс.). с. 108

Мучы́цель ’той, хто мучыць’ (ТСБМ). с. 108

Му́чыць , драг. му́чытэ ’прычыняць пакуты, мукі; непакоіць’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ, ТС, КЭС). с. 108

Му́шаль ’асадак’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 108

Муша́рына ’лясная трава карычневага колеру’ (глус., Янк. Мат.). с. 108

Мушары́на ’невялікая балоцістая мясцовасць, парослая мохам і альхой’ (палес., Талст.). Да імша́ра (гл.). с. 108

Му́шка₁ ’сівец, Nardus strictа L.’ (браг., Шатал.). Да мы́чка₃ (гл.). с. 108

Му́шка₂ ’шчацінне на назе каля капыта’ (браг., Шатал.). Да мы́чка₂ (гл.). с. 108

Мушкава́ны ’тканіна для саянаў і спадніц з набіўнымі крапінкамі’ (Растарг). с. 108

Мушка́рыць ’муштраваць’ (мсцісл., Юрч. — Полымя, 7, 1987), мушке́рыць ’тс’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 108

Мушка́т ’хатняя кветка мушкат’ (Бяльк.), с. 108

Мушкатовы ’мускатны’ (Нас.). Да муска́т (гл.). с. 108

Мушкаты́р ’неспакойны, адчайны чалавек’ (Федар. 4). с. 108

Мушке́т₁ ’старажытнае буйнакалібернае ружжо з кнотам для запальвання замка’ (ТСБМ, БелСЭ), ’самаробны пісталет’ (Бяльк.). с. 109

Мушке́т₂ ’бузіна, Sambucus L.’ (Бяльк.). с. 109

Мушмула ́ ’пладовае дрэва Меspilus germanіса’ (ТСБМ). с. 109

Мушні́к ’талакнянка звычайная, Аrctostaphylos Аdans. uvа-ursі Spreng.’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 109

Мушта́рда ’гарчыца’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 109

Муштр , муштра́ ’ваеннае навучанне, заснаванае на механічнай дысцыпліне і завучванні прыёмаў ваеннай справы’, му́штры ’прыдзіркі, празмерныя патрабаванні’ (ТСБМ, Нас., Шат., Бяльк.), муштроўны ’задзірысты’ (дзятл.), муштроўна ’наўмысна’ (іўеў., Сл. ПЗБ), муштрава́ць, муштрува́ць ’выхоўваць, навучаць залішне строга’ (ТСБМ, Шат., Бяльк.), муштроўка ’працэс навучання маладога паляўнічага сабакі’ (Інстр. III). с. 109

Муштрукi ́ ’цуглі’ (беласт., Сл. ПЗБ), лід., шальч., лях. мушту́к, мушты́к ’тс’ (там жа). Да мушту́к (гл.). с. 109

Мушту́к , мушты́к ’невялікая трубачка, у якую ўстаўляюцца папяросы, цыгарэты’, ’цыбук’, ’амбушур духавога інструмента’ (ТСБМ; стаўбц., 3 нар. сл.; карэліц., Жыв. сл.; навагр., Нар. словатв.). с. 109

Мушы́на , мушы́нка ’асобная чарка гарэлкі’ (Нікіф., Посл., 2). Да му́ха (гл.). с. 109

Мушчы́зна ’мужчына вялікага росту’ (Нас.). с. 109

Мхе́нішча ’месца, дзе расце мох’ (Нас.), ’месца, дзе ляжаў мох’ (слаўг., Яшк.). с. 110

Мцяй ’непаваротлівы, гарбатаваты’ (Шпіл.). с. 110

Мша ’імша, абедня’ (мін., Шн.; Касп., Яруш.), с. 110

Мшанік₁ ’махавік зялёны — заечы баравік, Хеrocomus subtomentosus’ (уздз., Нар. словатв.), мшар, імшар, міша́рык, мша́рык ’тс’ (пін., Жыв. сл.), ’махавік, Suillus variegatus’ (стол., Нар. лекс. і Жыв. сл.; пруж., Нар. словатв.). с. 110

Мша́нік₂ ’месца, дзе зімой стаялі вуллі з пчоламі’ (паўд.- усх., КЭС). Да імшанік (гл.). с. 110

Мша́ра , мша́рынне, мша́рышча ’балотнае месца, дзе расце мох ці купіны’ (слаўг., Яшк.; Нас.), мша́рысты ’балоцісты, парослы мохам’, ’кучаравы (аб свойскай скаціне)’ (Нас.), мша́рнік ’месца, парослае мохам’ (усх.-палес., Талст.), слаўг. мша́рня ’тс’ (Яшк.). с. 110

Мша́ры ’цёмна-гняды (аб масці каня)’ (Др.-Падб., Гарэц., Нас.). с. 110

Мшыць₁ ’закладваць мох між бярвенняў’ (красл., Сл. ПЗБ; ТС), мшы́ты ’перасцілаць і запакоўваць посуд на возе’ (Вярэн.), с. 110

Мшыць₂ , мшы́ты, мшы́цца ’пакрывацца тонкімі валаскамі (пры тканні), касмаціцца’, мшы́сты ’калматы, касматы’ (ТС; драг., жытк., лельч., Уладз.), с. 110

Мшэннік ’імшанік’ (б.-каш., Мат. Гом.). Да імша́нік (гл.). с. 110

Мшэнь ’імшэнь, пограб, зроблены на моху’ (Бяльк.). с. 110

Мы , драг. мо, тураў. му — займеннік для абазначэння дзвюх і больш асоб (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС). с. 110

Мыва́лька ’лазня’ (Сцяшк.; ваўк., Яшк.), мыва́льня ’тс’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 111

Мыгла ́ ’непразрыстае паветра, насычанае вільгаццю’ (Сцяшк.). с. 111

*Мыгы́каць , мыгы́каты ’крычаць (пра бакаса)’ (малар., Нар. лекс.). с. 111

Мы́дзель , мы́дэль ’укладка ў полі з 10 снапоў’ (пруж., ДАБМ, к. 286; Бес.), мы́длі ’ўкладка снапоў з 10-12 штук’ (пруж., Выг. дыс.; лях., Бел. хр. дыял.), мы́дзеляк ’мэндлік’ (Федар. 6), мы́для ’тс’ (ц.-зах.-бел., ДАБМ, к. 286; Сл. ПЗБ, Сцяц.), лях. мыдля́чка ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 111

Мы́дла ’мыла’ (петрык., Мат. Гом.; Сл. ПЗБ). с. 111

Мыдлёўка , мыдлоўка ’прылада для вымярэння таўшчыні цёсу’ (Касп., Сл. Эп.-Шып.; браг., рагач., Мат. Гом.). с. 111

Мыдлік , мэдлік ’мыльны парашок’ (драг., пруж., Сл. Брэс.). с. 111

Мыдлі́ны ’мыльная вада, у якой ужо мылі бялізну’ (рэч., Нар. сл.). с. 111

Мыдліца ’таз’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 111

Мы́дліць₁ ’намыльваць’, ’мыліць’ (ашм., Сцяшк. Сл.; лід., Сл. ПЗБ). с. 111

*Мы́дліць₂ , кобр. мы́длыты ’ацірацца з мэтай што-небудзь украсці’ (Нар. лекс.). с. 111

Мыдля́цца ’падлашчвацца’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 111

Мы́дзгаць ’пэцкаць, брудзіцца’ (Касп.). с. 112

*Мы́жыць , мы́жыты ’імжэць’ (малар., Нар. лекс.). Да імжы́ць (гл.). с. 112

Мы́за₁ ’мыса, морда жывёлы (каня, каровы, авечкі)’ (Мал., Дразд., Кліх, Булг.; навагр., Жыв. сл.; Шат., Сл. ПЗБ), ’мордачка малой жывёлы’ (Сцяшк.), ’твар’ (лях., Сл. ПЗБ). Да мыса (гл.). с. 112

Мы́за₂ ’сядзіба, хутар у Прыбалтыцы’, ’дача’, ’мястэчка’, ’маёнтак, вёска аднаго пана’ (ТСБМ; бых., маг., Яшк.). с. 112

Мызг ’мозг’ (Дразд.), мы́зок ’тс’ (кам., КЭС). Да мозг (гл.). с. 112

Мы́згаць ’перабіраць страву, есці з неахвотай’ (круп., Жыв. сл.). с. 112

Мыздра ́ ’наздра’ (Бяльк.). Да ноздра (гл.). с. 112

Мы́зя (дзіц.) ’карова’ (малар., Нар. лекс.). с. 112

Мы́йка ’машына, прыстасаванне для мыцця чаго-небудзь’ (ТСБМ). с. 112

Мы́йніца₁ ’начынне для мыцця’ (горац., Др.-Падб., Нас.). с. 112

Мык у фразе мык а мык! — ’частае хаджэнне, рух, кіданне’ (Гарэц.), ’з`явіцца і так жа раптоўна знікнуць’ (Нас.). Да мы́каць₂ (гл.). с. 112

Мы́кацца ’кідацца туды-сюды’ (Бяльк.), мы́каць ’насіцца, вазіцца з чым-небудзь’ (Юрч.). с. 113

Мы́каць₁ , му́каць, мі́каць ’раўці (аб карове, цяляці)’ (ТСБМ, Юрч., Гарэц.; дзярж., ДАБМ, к. 300), ’ціха мычэць’ (ц.-бел., лельч., там жа; Нас.). с. 113

Мы́каць₂ , му́каць, мы́каты ’часаць лён на грэбені і скручваць яго ў мычкі’ (Гарэц., Юрч., Бяльк., Ян.; іван., петрык., лельч., Уладз.), мы́кнуць ’зрабіць трохі мычак’ (Юрч.). с. 113

Мы́каць₃ ’раздаваць, марнатравіць’, ’насіцца’ (Юрч.). с. 113

Мы́каць₄ ’мармытаць, неразборліва гаварыць’ (ТСБМ, Шат.), любан. мы́каць-пы́каць ’тс’ (Нар. словатв.), мы́кнуць ’буркнуць, крыкнуць’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.). с. 113

Мыл ’іл’ (лун., Шатал), ’занесены пяском участак’ (стол., Сл. Брэс.). с. 113

Мы́ла₁ , му́ло, драг. мэ́ло, бран. мы́лца ’рэчыва з тлушчу і шчолачы, якое ўжываецца для мыцця’, (перан.) ’белая пена ў коней ад поту’ (ТСБМ, Бяльк., КЭС, Сл. ПЗБ, Растарг.), шальч., гродз., драг. ’нясмачныя ежа’ (Сл. ПЗБ). с. 113

Мы́ла₂ ’памылка’, мыла з`есці ’памыліцца, атрымаць адмову’ (Нас.). с. 113

Мыла́ты ’бязрогі (карова)’, (чэрв., Нар. лекс.). с. 114

Мы́ленне ’частыя памылкі’ (Гарэц.). с. 114

Мыле́ц ’плывун, ілісты слой пяску’ (ТСБМ; гродз., дзярж., ганц., Сл. ПЗБ), ’суглінак’ (Бяльк.). Да мыл (гл.). с. 114

Мылжэць ’імжэць’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 114

*Мылізы́нка , міёр., ушац. мълізы́нка ’выпеставаная асоба’, ’ласы, пераборлівы ў ядзе чалавек’ (3 нар. сл., Нар. сл.; Бяльк.). с. 114

Мылі́са ’меліса аптэчная, Меlissа оfficinalis L.’ (стол., Анох.). с. 114

Мы́ліца , мы́лічка ’кастыль’ (ТСБМ, Шат.), ’ручка ў сошцы’ (Сержп. Земл.; КЭС, лаг.), мядз. ’ручка на кассі’ (Шатал.), ’планка на дзяржанні лапаты’ (іўеў., Сл. ПЗБ), кобр. мэлыця ’правая ручка сахі’ (Выг. дыс.), мы́льніца ’ручка касы’ (віц.; любан., ветк., ДАБМ, к. 260; паўн.-усх., КЭС; сен., Сл. Эп.-Шып.; Касп.), ’левая ручка касы’ (Смул.), му́льніца ’ручка касы’ (Касп.; віц., арш., ветк., ДАБМ, к. 260). с. 114

Мы́ліцца ’вагацца, быць у нерашучасці’ (Бяльск.), ’адчуваючы сумненне, нерашучасць, цягнуць з рашэннем якой-небудзь справы’ (Рам. 3; раг., Нар. Гом.), ’дзьмуцца, крыўдзіцца’, ’саромецца сказаць што-небудзь’ (Юрч.), мы́ліць ’вельмі марудна рабіць’ (навагр., 3 нар. сл.). Да му́ліць (гл.). с. 114

Мылі́цца , мыля́цца, мылі́ць, ’памыляцца, ашуквацца’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Касп.; Крыў., Дзіс.; віл., Сл. ПЗБ), маст. ’загаворвацца’ (там жа), ’збіваць з панталыку’ (КЭС, лаг), ’не разлічваць як трэба, блукаць’ (свісл., ваўк., Сцяшк. Сл.), ’не трапляць’ (Сцяц.); ваўк. мыля́ць ’перашкаджаць’, шальч. мыльну́ць ’памыліцца’ (Сл. ПЗБ). с. 115

Мы́лка ’ручка вясла, мылка’ (Бяльк.). с. 115

Мы́лкі , мылкі́ ’(пра бульбу) які не разварваецца’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 115

Мыль ’плывун’ (бар., Сл. ПЗБ). Да мыл (гл.). с. 115

Мы́льнік₁ ’травяністая расліна Saponarіа оfficinalis L.’ (маг., мін., Кіс.), мыльня́нка ’тс’ (Бяльк.). с. 115

Мы́льнік₂ ’прылазнік’ (чачэр., Жыв. сл.). Да мы́льня (гл.). с. 115

Мы́льніца ’каробачка ці спецыяльны сподак для мыла’ (ТСБМ). с. 115

Мы́льня ’месца, дзе мыюць, прамываюць што-небудзь’ (ТСБМ, Др.-Падб.), маг. ’лазня’, капыл. мы́лня ’тс’ (Яшк.), с. 115

Мы́льца , мы́льцы ’гарохавы кісель, густая каша з гарохавай мукі’ (Нас., Касп., Анім. дад.). Да мы́ла (гл.). с. 115

Мы́льцы , мы́льцы ’бульбянікі (аладкі з тоўчанай бульбы)’ (ветк., Мат. Гом.). с. 116

*Мыльча́к , мыльчя́к ’рыба-самец са спермай’ (Клім.). с. 116

Мыльчуган ’малец-падростак’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 116

Мы́льчык ’пояс паміж дзвюма кроквамі’ (кам., Нар. сл.; брэсц., Сл. Брэс.). с. 116

Мы́ляр , мылёр, мэ́ляр ’доўгі, мелкі капец бульбы’ (зах.-палес., Нар. лекс., Сл. Брэс.). Да мілёр (гл.). с. 116

Мыля́ць ’варушыць губамі’ (ТСБМ). Да му́ляць (гл.). с. 116

*Мы́мліць , мы́млыты ’жаласна прасіць, скардзіцца’ (драг., 3 нар. сл.). с. 116

Мы́мра , мсцісл. мы́мря ’злюка, надутая ад крыўды’ (3 нар. сл.), ’маўклівы чалавек’ (івац., Сл. Брэс.). с. 116

Мы́ндра₁ ’бруква’ (маг., Мікуц.). с. 116

Мы́ндра₂ ’модніца’ (пруж., Сл. Брэс.); с. 116

Мы́нка ’могілкі’ (Мін. губ., Мядзв.). с. 116

Мынтыле́жка ’мянташка’ (кобр., кам. ДАБМ, к. 264). с. 116

Мынца ’манетны двор’ (Гарб.), с. 116

Мыньцы ́ (мн.) ’блінцы’ (нараўл., Мат. Гом.). Да мыльцы́ (гл.). с. 116

Мыр , мырк, мэр, мэрк ’пра бляянне авечкі, калі яна падзывае ягня’ (мсцісл., Нар. лекс.). с. 116

Мы́рза , мы́рса ’морда жывёлы’, ’твар’ (дзятл., маст., беласт., шчуч., Сл. ПЗБ). с. 117

Мы́рка ’нырка’(Бест.). Да ны́рка (гл.). с. 117

Мы́ркаць ’гаварыць, запінаючыся, спыняючыся на паўслове’ (Мядзв.), ’наспеўваць праз зубы, сабе пад нос’, ’выказваць незадавальненне нараканнем’ (Нас.), ’мармытаць’ (Шат.), мырку́н ’буркатун’, мырку́ння ’гугнявая жанчына’, ’жанчына, якая на ўсялякую прапанову выказвае незадавальненне’ (Нас.), мырчэ́ць ’бурчаць, муркаць; мармытаць’ (Юрч.). с. 117

Мы́рма ’нелюдзень, сугней’, ’маўчун’ (клец., Нар. лекс.; капыл., Жыв. сл.), капыл. ’злосная асоба’ (Нар. словатв.). с. 117

Мырня́к ’вялікі гліняны гаршчок, у якім варылі ежу’ (палес., малар., Сл. Брэс.; 3 нар. сл.). Да мера, ме́раць (гл.). с. 117

Мыру́н ’рамонак пахучы, Маtricarіа matricarioides (Less.)’ (бяроз., Нар. лекс.). с. 117

*Мырча́ць , мырчя́ты ’імжэць (аб дажджы)’ (Клім.). с. 117

Мырызянка ’жыжка ад паліваемага вадой гною, змешчанага ў старым рэшаце’ (Нік. Очерки). с. 117

Мырэц ’нырэц, нырок’ (дзярж., Нар. сл.). Да нырэц, ныра́ць (гл.). с. 117

Мыс , мы́сік, мысок ’вострая частка сушы, якая выходзіць у мора, возера, раку’ (ТСБМ), ’вугал, насок, край’ (Гарэц., Нас., Бяльк.), ’нос лодкі’, ’лязо нажа’ (Касп.), мы́сікі ’канцы завязанай хусткі’ (стаўбц.). с. 117

Мы́са ’морда, пашча свойскай жывёлы’ (ТСБМ, Сцяшк.; Янк. 1, слуц., пін., тураў., КЭС), мы́сы ’морда’ (Клім.), мы́ся, мы́ська (дзіцячае) ’карова, кароўка’ (Нас.), пін. мыса́тый ’чалавек з тоўстым адутлаватым тварам’ (Вярэніч, Бел.-рус. Ізал., 27), с. 118

Мыса́ты ’заточаны не на востры вугал’ (слуц., Нар. словатв.), с. 118

Мысе́ка₁ (дзіцячае) ’мошка’ (Нас.). с. 118

Мысека₂ (дзіцячае) ’калматы мядзведзь’ (Нас.). с. 118

Мы́ска ’сорт бульбы’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 118

Мыслён ’паўбатыст’ (Шпіл.). Да муслі́н (гл.). с. 118

Мыслі́вец , мысліве́ц ’паляўнічы’ (Сцяшк.), мысліўца ’паляўнічы з гончымі’, мысліўства ’паляванне з сабакамі’ (Нас.), мыслівы ’паляўнічы’ (Янк. БП), с. 118

Мыслі́вы₁ ’кемлівы’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 118

Мы́слік ’ручны інструмент для прабівання невялікіх дзірачак у метале, камені, скуры і г. д. (ТСБМ, Сцяшк., Шат., Касп.; КЭС, лаг.; беш., Сл. Эп.-Шып.). с. 118

Мыслі́цель ’мудрэц, філосаф’ (ТСБМ). с. 118

Мы́сліць ’разважаць, супастаўляючы думкі або з`явы рэчаіснасці і робячы з іх вывады’, ’уяўляць у думках, жадаць’ (ТСБМ, Нас., Яруш.), мыслява́ць ’разважаць’ (мазыр., Нар. Гом.). с. 118

Мысль ’думка’, ’дума’ (ТСБМ, Яруш.), мы́слі ’думкі’ (мядз., іўеў., Сл. ПЗБ). с. 119

Мысок ’насок’ (ТСБМ, Нас.; добр., Мат. Гом.). Да мыс (гл.). с. 119

Мыт₁ , мы́та ’падатак за правоз тавараў цераз граніцу ці на тэрыторыі дзяржавы’ (ТСБМ, Гарб., Гарэц., Груш., Др.-Падб., Касп.). с. 119

Мыт₂ ’глыбокае месца ў рацэ з вірам’ (паўн.-усх., КЭС). с. 119

Мыт₃ , мыту́ха ’панос у парасят’ (драг., 3 нар. сл.), ’панос’ (усх., КЭС; Грыг., Касп.), ’дызентэрыя’ (Нас., Гарэц., Бяльк.), магчыма, ’хвароба скаціны’ (Анік.). Вярэніч (Бел.-рус. ізал., 25) адносіць сюды і мыт ’інфекцыйная хвароба коней: запаленне слізістай абалонкі насаглоткі і падсківічных залоз’ (ТСБМ; стаўбц., валож., КЭС), с. 120

Мытава́ць ’спрабаваць, прымушаць, рабіць што-небудзь’ (Кос.). с. 120

Мы́тар ’лазня’ (Сл. Эп.-Шып.). с. 120

Мыта́ра ’рубель (на возе сена)’ (мсц., ісл., ДАБМ, к. 289). с. 120

Мытарок ’вяровачка, на якой вадзілі свойскіх жывёл і сляпцоў’ (Нік. Очерки). Да мотар (гл.). с. 120

Мы́тка₁ ’анучка, якой мыюць посуд’ (чав.). Да мыць (гл.). с. 120

Мы́тка₂ ’жанчына, схільная да падману’ (шкл., Мат. Маг.) с. 120

Мы́тлахам ’хутка’ (слонім., Сцяшк. Сл.), мы́тлям ’імгненна’ (дзятл., там жа). Да мотлах (гл.). с. 120

Мы́тля ’жанчына, якая разносіць плёткі’ (навагр., Нар. словатв.). Да муці́ць ’хлусіць’ (гл.). с. 120

Мытлява́ць ’цыраваць’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 120

Мы́тнік ’увярэднік балотны, Реdicularis раlustris L.’ (ТСБМ). с. 120

Мы́тніца , мытня ’таможня’ (ТСБМ, Нас., АУ). с. 120

Мыток ’мыйшчык’ (зэльв., Жыв. сл.). Да мыць (гл.). с. 120

Мытрахля́сьце , мытрахля́сці ’абтрэпаны падол вопраткі, адзення’ (Касп., Сл. Эп.-Шып.). Да матрахля́сы (гл.). с. 120

Мытэнька ’драўляная мянташка’ (кам., Выг. дыс.), мынтэнька ’тс’ (кам., ДАБМ, к. 264). с. 120

Мы́ўніца ’лазня’ (віц., маг., мін., Яшк.), с. 121

Мы́ха — у выразе пад мыху ’пад паху’ (Ян.). с. 121

Мыхта́йка ’гальштук’ (драг., 3 нар. сл.). с. 121

Мы́цельнік , мы́цяльнік ’куток у хаце, дзе мыюць посуд’ (ТСБМ, Некр., Бір. дыс.; пух., ДАБМ, к. 335; шацк., КЭС; лельч., браг., Мат. Гом.; Мат. Маг.). с. 121

Мыце́ня ’мыццё’ (шчуч., 3 нар. сл.), ганц. мыце́нье, ваўк. мыцэня ’тс’ (Сл. ПЗБ). Да мыць (гл.). с. 121

*Мыце́чка , пін. мыте́чка ’вязка сушаных уюноў’ (Сл. Брэс.). Да вітка (гл.) ’прут, дубец’. с. 121

Мы́цка₁ ’круглая шапка, ярмолка’ (Федар. 6), с. 121

Мы́цка₂ ’мыза’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). Да мыса (гл.). с. 121

Мыцця́нка , мацця́нка ’больш дасканалая дуда з некалькімі гукамі’ (Інстр. III). Да муцця́нка (гл.). с. 121

Мыць , мы́ці, муць, мы́ты, мэ́тэ ’вадой з мылам ці іншай вадкасцю ачышчаць ад бруду’, ’абмываць вадой бераг’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ; драг., Лучыц-Федарэц), мы́цца (мы́ціса, му́цца, мэ́тыся) ’умываць, мыць сябе’ (там жа). с. 121

Мыч ’папярочнае бярвенца (пояс) паміж вертыкальнымі слупамі калодзежа’ (Клім.; кобр., драг., іван., Лучыц-Федарэц, Сл. Брэс.); мыч, мычова́ньне, ночова́ньне ’пояс паміж дзвюма кроквамі’ (зах.-палес., Нар. сл.), мэчы́ ’гарызантальныя папярочныя планкі, якія замацоўваюць раму ткацкага варштату’ (драг., Уладз.), с. 122

Мы́чка₁ , му́чка ’абчасаная на грэбені і скручаная скруткам жменька ільновалакна, падрыхтаваная да пражы’ (Юрч., Касп., Бяльк., Растарг., Мат. Гом., Мат. Маг., Рам. 3, Нар. Гом., Нар. словатв., ТС, Ян.), ’недапрадак’, ’абдзіркі’ (нараўл., петрык., ЛАПП). с. 122

Мы́чка₂ ’месца пад заднім пальцам на капыце каня’ (кобр., Нар. лекс.). с. 122

Мы́чка₃ , му́чка ’пакручастая нярэзкая неядомая белая лугавая трава сівец, Nardus L.’ (Бяльк., Мат. Гом., Нар. Гом., ТС, Ян.), ’густая сухадольная дзярніна сіўцу’ (жытк., Яшк.). Да мы́чка₂. с. 122

Мыча́ць , мычэць ’ціха мыкаць (пра карову)’ (ТСБМ, Бес., Др.-Падб., Янк. 2, Юрч., Бяльк., Сл. ПЗБ; паўсюдна, ДАБМ, к. 300). с. 122

Мычу́н ’бык’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). Да мыча́ць (гл.). с. 122

Мы́чыць , драг. мы́чыты ’часаць ільновалакно на драўляным грэбені (на мычкі ’абчасаныя на грэбені і скручаныя скруткам жмені ільновалакна’) (Нас., Клім., Юрч.), ’папіхаць кім-небудзь’ (Нас.). Да мы́каць₂ (гл.). с. 122

Мы́чыцца ’круціцца, мільгаць каля чаго-небудзь’ (Нас.). с. 122

Мыш ’грызун Арodemus аgrarius’ (ТСБМ, Бес., Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ), драг. мэш ’тс’ (КЭС), муш (ТС), мы́ша ’тс’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), мы́шына ’тс’ (мсцісл., міёр., бялын., 3 нар. сл. і Янк. Мат.; Яруш., Бяльк.), петрык. муш ’пацук’ (ЛАПП), мыша́к ’мыш’ (Нар. Гом.). с. 122

Мышабой ’боцікі, Асоnitum L.’ (віц., Кіс.), с. 123

Мышава́ць ’рыць зямлю лычом (пра свіней) ’ (вільн., Сл. ПЗБ). с. 123

Мы́шак ’мышасты конь’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 123

Мыша́к₁ ’плотавы гарошак, Vісіа sepium L.’ (маг., Кіс.), ветк. ’мышыны гарошак, Vісіа сrасса L.’ (Мат. Гом.), віц. мыш`я́к ’гарошак, што расце ў жыце’ (Бел. хр. дыял.). с. 123

Мыша́к₂ ’неядомы грыб’ (мсцісл., 3 нар. сл.; касцюк., Жыв. сл.); мышакі́, мышшакі́, мыша́чча — агульная назва неядомых грыбоў (Юрч., Анік., Нас., Бяльк.). с. 124

Мышалоз ’вярба размарыналістая, Salіх rosmarinofolіа L.’ (гродз., Кіс.). Да мыш і лаза́ (гл.). с. 124

Мышапор ’праныра, які можа знайсці ўсё, нават добра схаванае’ (маладз., Янк. Мат.; віл., Нар. сл.), ’дзіцё, якое поркаецца ў матчыных сховах’ (КЭС, лаг.). Да мыш і поркацца (гл.). с. 124

Мыша́рына ’імшара’ (лун., Шатал.; бар., Сл. ПЗБ). Да імша́ра (гл.). с. 124

Мыша́тнік ’каршун, што ловіць мышэй’ (Бяльк.), с. 124

Мышахвоснік ’расліна Муоsurus minimum L.’ (Кіс, ТСБМ). с. 124

Мы́шка ’пад пахай’ (пух., стаўбц., КЭС), с. 124

Мышкава́ць , мушкава́ць, мушкова́ць ’вынюхваць (пра жывёлу)’, ’шукаць, выведваць, выпытваць’ (Сл. ПЗБ; навагр., Нар. сл.), ’(пра ліса) лавіць мышэй’ (ТСБМ), ’вышукваць і лавіць мышэй’ (ТС), ’шукаць смачнага, перабіраць у ядзе’ (ТС; мазыр., 3 нар. сл.), драг. мэ́шкатэ, мы́шкаты ’тыкаць, поркаць; злёгку рыць рылам’ (драг., Нар. лекс.; Клім.). с. 124

Мышкі ’хвароба ў каня’ (смарг., ігн., Сл. ПЗБ), ’запаленне залоз’ (лепел., КЭС), мы́шкі хапілі ’хвароба статку, колікі’ (КЭС, лаг.). с. 124

Мышля́й ’цямлівы, разумны’ (Бяльк.). Да мы́сліць (гл.). с. 125

Мышля́к , мышле́к ’саломенны матрац’ (стол., пін., Сл. Брэс.). с. 125

Мышняк , мышні́к ’месца, зарослае мохам Dumetum’ (Гарб.), ’зараснік, участак, які зарос кустамі’ (ковенск., Антановіч, дыс.). Да мох (гл.). с. 125

Мы́шчалка ’выступ або патаўшчэнне на канцах касцей шкілета, якое служыць для прымацавання мышц або ўваходзіць у склад сучлянення’ (ТСБМ), расон. мы́шчалкі ’суставы пальцаў на руцэ’ (Шатал.). с. 125

*Мы́шчыкалатка , мышчыкълътка ’костачка (чучалак) у пальцы’ (гарадоц., Нар. лекс.). с. 125

Мышэка (дзіц.) ’мыш і іншы невялікі касматы звярок’ (Нас.). Да мыш (гл.). с. 125

Мыш`я́к ’хімічны элемент Аrsenicum’, мышша́к ’тс’ (Нас.), мыша́к (Бяльк.). с. 125

Мэбля ’прадметы абстаноўкі памяшкання’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ) с. 125

Мэвы ’чайкі’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 125

Мэдзіцца ’прымервацца да справы, меціцца яе зрабіць, доўга збірацца рабіць’ (дзярж., Нар. сл.; Калюга, КТС). с. 125

Медлі , мэдлік, мэдля ’ўкладка снапоў крыжыкамі’ (Бір. дыс.; капыл., ДАБМ, к. 286; ТСБМ), ганц. ’укладка з 20 снапоў’, пух. ’укладка жыта ў 10 снапоў’, ’укладка з 5 снапоў аўса’ (Сл. ПЗБ), мэтлік ’капа’ (Яруш.). Да мэндлік (гл.). с. 125

Мэйсар ’спецыяльны шавецкі нож’ (гродз., Нар. сл.). с. 126

Мэкаць ’утвараць працяжныя гукі «мэ-мэ» (пра некаторых жывёл)’ (ТСБМ; ц.- і ўсх.-палес., ДАБМ, к. 302), ’падаваць голас (пра цяля)’, (ТС). с. 126

Мэкнуць ’ударыць’ (гор., Мат. Маг.). Да шмя́кнуць (гл.). с. 126

Мэкшты ’балеткі’, ’льняныя, канапляныя палатняныя тапачкі для дзяцей, нябожчыкаў’ (паст., астрав., воран., шальч., віл., Сл. ПЗБ). с. 126

Мэлдацца ’валтузіцца’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 126

Мэлес ’від варэння’ (пін., Нар. лекс., Сл. Брэс.), мэляс ’смажаная морква’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). Да ме́лес (гл.). с. 126

Мэльду́нок ’данос’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 126

Мэ́лькоцень (экспр.) ’вельмі неўгамонны чалавек’ (івац., Жыв. сл.). с. 126

Мэма₁ ’няўдачнік, маўчун’, ’гультай’ (ігн., барыс., Сл. ПЗБ). с. 126

Мэма₂ ’вош’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 126

Мэма₃ ’бэба, якой палохаюць дзяцей’ (РБС₂, 1, 76). с. 126

*Мэмляцца , мэ́млятісе ’марудна што-небудзь рабіць’ (беласт., Сл. ПЗБ), с. 126

Мэмэ́каць ’абзывацца (аб авечках)’ (Нар. Гом.). с. 126

*Мэндаль , міёр. мэндъль ’дурны, някемлівы, нездагадлівы’ (3 нар. сл.) ці ме́ндаль ’хітры ашуканец’ (паўд.-усх., КЭС) с. 126

Мэндлік , мэндаль, мэ́ндэль, мэндыль, мэндзяль, мэндля, мэндла ’маладая ўкладка 5 або 10-15 снапоў, пастаўленых у кучкі для прасушкі і накрытых распасцёртым снапом зверху’ (ТСБМ, Бір. дыс.; івац., Сл. Брэс.; Шат., Сл. ПЗБ, Сцяц.; гродз., КЭС; карэліц., Шатал.; навагр., Нар. словатв.; паўн,- зах., ДАБМ, к. 286), ’укладка з 30 снапоў’ (кам., Шатал.); ваўк. ’пятнаццаць штук чаго-небудзь’ (Сл. ПЗБ). с. 127

Мэндрыкі ’печыва з мукі ці бульбы’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 127

Мэнка ’мука, пакута’ (Сцяшк., Сцяц.; маладз., Янк. Мат.; бяроз., Выг. дыс.; стаўбц., Нар. сл.; Сл. ПЗБ), ’фігура распятага Хрыста’ (швянч., там жа), мэнчыць, мэнчыцца ’мучыць, вельмі мучыць, цягнуць, валаводзіць’, ’пакутаваць’ (Мал., Шат., Юрч., івац., Сл. Брэс.; Сцяц., Сл. ПЗБ; міёр., 3 нар. сл.; віл., Нар. сл.). с. 127

Мэнтам ’хутка’ (дзятл., Сцяшк. Сл.), ме́нтам ’вокамгненна, у момант’ (Нар. Гом.). с. 127

Мэнтаць ’пераварочваць, разглядаць’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 127

Мэнтка ’мянташка’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 127

Мэрам ’нібы, быццам’ (Гарэц., КТС — Дунін-Марцінкевіч, Цішка Гартны), ’у большасці’ (капыл., нясв., клец.). с. 127

Мэрва ’пацяруха ад сена’ (Бес.). с. 127

Мэрля , мэрліна, мэрлячка ’марля’ (бялын., Янк. Мат.; міёр., Нар. словатв.; капыл., Жыв. сл.; паст., смарг., лід., Сл. ПЗБ). с. 127

Мэркамэ́нты ’клопаты, турботы’ (Бяльк.). с. 128

Мэт₁ ’ахвочы да чаго-небудзь, аматар’ (стаўбц., Сл. бел. фраз.). с. 128

Мэт₂ ’дзікі крык’ у выразе (дзікім) мэтам крычаць (Крыў., Дзіс.; віц., Садоўскі, вусн. паведамл.). Да мат₁ (гл.). с. 128

Мэта ’месца, прадмет, лінія ці іншы ўмоўны арыенцір, да якога трэба дабегчы, дакінуць (мяч) пры некаторых рухомых гульнях’, ’тое, да чаго імкнуцца’, ’пастаўленая задача’ (ТСБМ, Касп., Бес.; КЭС, лаг.; рэч., Д.-З. Пін.; гродз., Нар. словатв.; бялын., Янк. Мат.), с. 128

Мэткі ’кулік з саломы для пакрыцця страхі’ (пруж., Нар. сл.). с. 128

Мэтлахі , мэтлух, мэтлухі ’астатак, шматкі, драбніца, кавалачкі’, ’пажыткі; манаткі’ (ТСБМ, Юрч., Сцяшк., Касп., Др.- Падб.; слонім., Нар. лекс.). Да мотлах (гл.). с. 128

Мэтлік ’малая ўкладка снапоў у полі’ (цэнтр.-зах., ДАБМ, к. 286; Яруш.; лаг., Шатал.). Да мэндлік (гл.). с. 128

Мэтр ’настаўнік’, ’майстар у якой-небудзь галіне’ (ТСБМ), ’мастак, зух’, мэтроўка ’мастачка, майстрыха’, мэтроўскі ’зроблены па-майстэрску’ (Нас.). с. 128

Мэтра₁ ’метр’ (брасл., Сл. ПЗБ), ’дровы, складзеныя так, каб усе вымярэнні мелі 100 см’, ’цэнтнер’ (Сцяц.). с. 128

Мэтра₂ ’землямер’ (Бес.). Да метр (гл.). с. 128

Мэтэ́лык ’мятлік, матыль’ (Дразд.). с. 128

Мэтэлю́га ’буран, мяцеліца’ (Бес.). Да мецялуха, мяцеліца (гл.). с. 128

Мэтэ́нька ’лапатка з пяском, якой востраць касу’ (Бес.). с. 129

Мэх (жарт.) ’чалавек, які імкнецца паласавацца чужым з дапамогай хітрыкаў’ (карэліц., 3 нар. сл.). с. 129

Мэцаць ’мацаць’ (барыс., Сл. ПЗБ), мэцнуць ’намацаць’ (Жд. 1). Да ма́цаць (гл.). с. 129

Мэціць ’намервацца’ (віл., Сл. ПЗБ). Да мэта (гл.). с. 129

Мэша ’нячысцік, пачвара’, ’неахайна адзетая жанчына’ (кір., Нар. сл.), слуц. ’непаваротлівая, павольная ў працы жанчына’ (Нар. словатв.). Да ме́ша (гл.). с. 129

Мэшты , ме́шты ’плеценыя кручком лапці з тонкіх вяровачак’ (Сцяшк.; гродз., Мат. АС), мэштачкі, мэштачке́ ’тапачкі з нітак, вяровак, старога сукна для дзяцей, нябожчыкаў’, ’апоркі’ (Сл. ПЗБ). с. 129

Мява́цца ’мецца, мець намер’ (Нас.). с. 129

Мя́гаць , мя́гнуць ’хадзіць, бегаць па сене, саломе’ (Жд. 2). с. 129

Мя́гнуць₁ ’аслабець, зваліцца’ (КЭС, лаг.; Нас.), ’хацець піць’ (Юрч.), ’(аб вуснах) трэскацца ў час спёкі’ (Др.-Падб.). Да смага, смагнуць (гл.). с. 129

Мя́гнуць₂ ’моцна ўдарыць па мягкай частцы цела’ (Шат.). Да шмя́кнуць (гл.). с. 129

Мяда́рка , мэдарка ’медагонка’ (маст., ваўк., Сл. ПЗБ; бераст., Сцяшк. Сл.). с. 129

Мядзве́джае вушка ’талакнянка звычайная, Аrctostaphylos Аdans uva-ursi Spreng.’ (гродз., Кіс.), медвеж`е ушко ’дзіванна скіпетрападобная, Verbascum tapsiforme Schrad.’ (жытк., Бейл.). с. 129

Мядзве́дзік , мядзве́дка звычайная, мядзьве́дзька ’насякомае мядзвёдка, Gryllotalра’ (ТСБМ, БелСЭ, Бяльк., Мат. Гом.), с. 130

*Мядзве́дзіны , кобр. мыдвэдыны, малар. мэдвэ́дыны ’ажыны, Rubus fructicosus L.’ (Нар. лекс., Бел. хр. дыял. Сл. Брэс.), мазыр. медзьве́дзі ’тс’ (Бейл.), брэсц. мідві́днык ’зараснік ажыны’ (Сл. Брэс., Жыв. сл.). с. 130

Мядзве́дзь₁ , мядзьве́дзь, недзве́дзь, вядзьме́дь, мідве́дь, мыдьві́дь, мэдв(іе)дь, хоц. мадзмедзь; мядзве́дзіца, мыдвідэ́ха, мядзьве́дзіха, медзве́жыца, мядзьві́га ’драпежная млекакормячая жывёліна Ursus аrctos’, ’няўклюдны, непаваротлівы дужы чалавек’ (ТСБМ, Бес., Зн., Нас., Кліх, Яруш., Касп., Бяльк., Сцяшк., Шат., Нар. Гом., ТС, Сл. ПЗБ, Мат. Маг.). с. 130

*Мядзве́дзь₂ , драг. мыдьві́дь, мэдві́дь, мыдвэ́дык ’грыб пеўнік жоўты, Нуdnum repandum’ (драг., пін., Жыв. сл.); лід. мядзведзія вушы, в.-дзв. мядвежжы вушы ’пеўнік стракаты, Sarcodon іmbricatum’ (Сл. ПЗБ). с. 130

Мядзве́дзь₃ ’бульбяная каша’ (Жд. 1). с. 130

Мядзвёдак ’рама, у якую ўстаўляецца верацяно з ніткамі, каб звіваць іх на клубок’ (Шат.), мядзвёдка ’рубанак з дзвюма ручкамі’ (браг., Мат. Гом.), лоеў. мядзведка ’рычаг, якім паварочваецца шацёр ветрака’ (ЛАПП). Да мядзве́дзь (гл.). с. 130

Мядзвя́на раса́ ’падзь’ (бар., Сл. ПЗБ). Да мёд (гл.). с. 131

Мя́дзеліна ’канюшына палявая, Тrifolium саmpestrе Schreb.’, ’дзікая лясная канюшына Меdicagо sativа’, ’поле, дзе расла люцэрна’ (віц., Кіс.; маладз., Яшк.). с. 131

Мядзі́ны ’частаванне ў дзень збору мёду’ (паст., Сл. ПЗБ). Да мёд (гл.). с. 131

Мядзя́нка₁ ’неядавітая змяя, Соronellа аustrіаса’ (ТСБМ, БелСЭ, Касп.; в.-дзв., смарг., Сл. ПЗБ; свянцянск., КЭС). Да медзь (гл.). с. 131

Мядзя́нка₂ ’зялёная фарба, прыгатаваная з воцатна-меднай солі’ (ТСБМ), ’медная пасудзіна’ (Нас.), ’алюміневая каструля’ (б.-каш., Мат. Гом.). Да медзь (гл.). с. 131

*Мядзя́нкі , медзя́нкі ’чына (гарошак) вясенняя, Lathyrus vernus (L.) Веrnh.’ (мазыр., Бейл.). Да медзь (гл.). с. 131

Мядлівы ’меданосны’ (слонім., Сцяшк. Сл.). Да мёд (гл.). с. 131

Мя́длі́ца₁ ’мялка’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 131

Мядлі́ца₂ ’мятліца, метлюжок звычайны, Роа trivialis L.’ (рагач., Мат. Гом.). Да мятлі́ца (гл.). с. 131

Мядні́к , медні́к ’пчаляр’ (ТС; слаўг., Бел. лекс. — Яшк.; чачэр., Жыв. сл.), с. 131

Мядні́ца₁ ’салодкая раса на лісцях дрэў і на траве, якую бяруць пчолы’ (віл., 3 нар. сл. і Сл. ПЗБ). с. 131

Мядні́ца₂ ’медны або эмаліраваны таз ці міска’, мыдні́ца, мыдны́ця ’тс’ (ТСБМ, Нас., Сл. Брэс., Шат., Касп., Сл. ПЗБ; гродз., КЭС; маладз., карэліц., Янк. Мат.), с. 131

Мядні́ць ’наносіць слой медзі на паверхню металічных вырабаў гальванічным спосабам’ (ТСБМ). Да медзь (гл.). с. 132

Мядня́к ’грыб, падобны да апенькі’ (калінк., Мат. Гом.). с. 132

Мядок , медок ’канюшына лугавая, Тrifolium рratense L.’ (стол., Бейл.; Бяльк.). с. 132

Мядовік ’пернік з мёдам’ (лоеў., Мат. Гом.). с. 132

Мядоўка₁ ’пакрывец лекавы, Аnchusа оfficinalis L.’ (гродз., Кіс.). Да мёд (гл.). с. 132

Мядоўка₂ , медоўка ’сіняк звычайны, Succisellа Reck.’ (мазыр., Жыв. сл.). с. 132

Мядоўка₃ б.-каш. ’пернік з мёдам’, чачэр. ’напітак з мёду’, жлоб. ’салодкая груша’ (Мат. Гом.). с. 132

*Мядоўнік₁ , іван., пін. мэдо́ўнік ’мядовы пернік’ (слонім., Сцяшк. Сл.; Вешт. Дыс.). с. 132

Мядоўнік₂ ’яснотка (глухая крапіва), Lamium аlbum L.’ (маг., Кіс.), лельч. мідоўнік ’канюшына лугавая, Тrifolium рratense L.’, пін. медоўніца ’пакрывец лекавы, Аnchusа оfficinalis L.’ (Бейл.), мядулька ’кветка чырвонай лугавой канюшыны’ (міёр., Жыв. сл.), ’медуніца, Рulmonarіа L.’ (свісл., Сл. ПЗБ). с. 132

Мядоўніца ’посуд для мёду’ (браг., Мат. Гом.). с. 132

Мяду́ніца₁ , мідуні́ца ’вятроўнік шасціпялёсткавы, Filipemdulа hexapetalа Gilib. (Бяльк.; маг., Кіс.), с. 132

Мяду́ніца₂ , мядуніца лугавая ’пылюшнік вузкалісты, Тhalictrum аngustifolium Jacq.’ (маг., Кіс.; Дэмб. 1). с. 133

Мяду́ніца₃ ’мінушкі звычайныя, Сhrysosplenium аlternifolium L.’ (маг., Кіс.). с. 133

Мяду́ніца₄ , мяду́нка ’канюшына палявая, Тrifolium аrvense L.’ (віц., Кіс.), с. 133

Мяду́нка ’люцэрна пасяўная, Меdicagо sativа L.’ (гродз., Кіс.), ’дзяцеліна, Тrifolium medium L., Тrifolium repens L.’ (паст., мядз., гродз., глыб., Сл. ПЗБ), ’братаўка дуброўная, Меlampyrum nemorosum L.’ (вілен., Кіс.); мядункі, мядунка ’шчамяліца няясная, Рulmonarіа аbscurа Dum.’ (жытк., Кіс.), ’медуніца лекавая, Рulmonarіа оfficinalis L.’ (Касп.). с. 133

Мяжа ́, межа́, міжа́, драг. мыже́ ’вузкая палоска зямлі паміж двума палеткамі’, ’палявая сцежка’, ’лінія падзелу паміж уладаннямі, сумежнымі дзяржавамі’, ’норма, рубеж дазволенага’ (ТСБМ, Грыг., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, КЭС), брэсц. ’участак лесу паміж населенымі пунктамі’ (Яшк.), у межах ’у перыяд, калі няма месяца’ (ТС). с. 133

*Мяжу́ха , брэсц. мыжу́ха ’сасна, якая расце на адкрытым месцы́ (Сл. ПЗБ). с. 133

Мяджу́ліць ’душыць, раздушваць’ (Бяльк.). Да мяжджу́ліць (гл.). с. 134

Мяжджу́ліць ’драбіць, мажджэрыць, дэфармаваць, раздушваць’ (Гарэц., Др.-Падб., Нас.), міёр. ’уціскваць, умяшчаць’, полац. ’есці марудна, размінаць ежу дзёснамі, не маючы зубоў’ (Нар. сл.), мяжду́ла ’цяльпук, нязграбны, непаваротлівы’ (Гарэц., Др.-Падб., Бяльк.). Да мозг, мозак (гл.). с. 134

Мяжджы ́ ’мазгі’ (Рам. 5). Да мозг (гл.). с. 134

Мяжджэра ’нешта грубае, порыстае, наздраватае’ (Гарэц.), ’дзірка, пралом, пустата’ (Др.-Падб.). Да мажджа́ра (гл.). с. 134

Мяжні́к ’мяжа’ (чачэр., Жыв. сл.; бых., Мат. Маг.), мяжні́ца ’сцяжынка ў полі’ (Касп.). Да мяжа́ (гл.). с. 134

Мяжоўка ’цімафееўка, жыцец, Рhleum рratense L.’ (Інстр.), межавая трава ’тс’ (маг., Кіс.). с. 134

Мяжы́перніца , межы́персніца, мяжыперсціц(а) ’міжперсніца, нарывы рук (ног) паміж пальцамі’ (Некр., Касп., Бяльк.), ’высыпка, асабліва пры каросце’ (Нас., Бяльк.), міжы́пірніца ’глыбокае загнаенне далоней ад цвёрдай работы’ (КЭС, лаг.). с. 134

Мяжпе́рстніца , міжпе́рсніца, мяжыпе́рсьніца ’ворлікі звычайныя, Аquilegіа vulgaris L.’ (маг., Кіс.; Дэмб. 1, Касп.), мяжперсціца ’гусялапка востравугольная, Аlchemillа (L.) асutangulа Вuser’ (Дэмб. 1; паўн.-усх., Кіс.), міжы́пірнік ’трава, што расце вясной на лузе на поплаве, у якой ліст нагадвае пяць пальцаў рукі’ (КЭС, лаг.). с. 134

Мяжэніна ’самы гарачы час у сярэдзіне лета’ (Нас.), мяжэнінны ’сабраны ў гэты час’ (там жа), мяжэнный дзянёк ’дзень у летнюю гарачую пару’ (паўн.-усх., КЭС) с. 134

Мязга ́₁, мязг̌а, мізга́, мізка́, мезка́, мезга́, меска́ ’мяккая частка дрэва паміж карой і драўнінай; камбій’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Грыг., Шат., Бяльк., Сл. ПЗБ, КЭС, лаг; бялын., Янк., Мат.; лельч., ЛАПП), ’бульбяныя жамерыны’ (жлоб., Мат. Гом.; ТС), ’мякаць у гарбуза, дзе знаходзіцца насенне’ (ТС, Сцяшк., Мат. Гом.), ’сушаная кара, якую (растоўчанай) падмешвалі да мукі’ (паўн.-зах., КЭС); ’мязга маладых дрэў, якую ўжывалі ў ежу’ (касцюк., паўд.-усх., КЭС); маладз., карэліц. мязг̌ра́ ’насенная частка гарбуза’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.). с. 135

Мязга ́₂, мезга́ ’снег з дажджом’ (ТС), с. 135

Мяздо ’гняздо’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 135

Мяздра ́, мездра́, міздра́ ’падскурная клятчатка ў жывёл, адваротны бок шкуры’, ’благі бок вырабленай скуры’, ’мякаць у гарбузе, дзе знаходзіцца насенне’, ’мяккая частка дрэва паміж карой і драўнінай’ (ТСБМ, Яруш., Касп., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС; в.-дзв., Шатал.; КЭС, лаг.), міздря́ ’нікчэмнасць’, міздрычка ’нікчэмны, дробязь’ (Бяльк.), ашм. мяздрава́ты хлеб ’ацеслівы’ (Сл. ПЗБ), мяздроны ’не вельмі добра ачышчаны ад мяздры’ (Нас.). с. 135

Мяздры́ць ’біць, церці, каб зрабіць мяккім’, ’біць безупынна’ (КЭС, лаг.). с. 136

Мязю́к , мезю́к, мізю́к ’мезены палец’ (ТС), мезю́н, мізю́н ’тс’ (ТС). с. 136

Мяйсцовы ’стаячы (пра ваду)’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 136

Мяк!₁ ’тупы ўдар’, ’падзенне, шмяк аб зямлю’ (Нас.), ’глухі моцны ўдар тупым прадметам’ (полац., Нар. лекс.). с. 136

Мяк₂ ’мянтуз, Lotа lotа’ (гродз., Сл. ПЗБ; шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 137

Мя́каць₁ ’мяккая частка пладоў ягад, клубняў, цела жывёлы або чалавека’, ’мяса без касцей’, ’што-небудзь рыхлае, мяккае’ (ТСБМ), ’ралля, якая без перапынку ўзорваецца некалькі год запар’ (паўн.-усх., КЭС), мя́кець ’мякаць’ (Ян.). Да мя́ккі (гл.). с. 137

Мяке́ка ’мяла, цяльпук’ (зэльв., Жыв. сл.). с. 137

Мякета́ць ’утвараць гукі, падобныя на бляянне баранчыка (пра бакаса)’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 137

Мякі́на , мекі́на ’адходы пасля абмалоту і ачысткі зерневых, бабовых культур і льну’ (ТСБМ, Яруш., Грыг., Маш., Бяльк., Бір. Дзярж., Сл. ПЗБ, ТС; бабр., Воўк-Лев.; КЭС, лаг.), ’бесхарактарны чалавек’ (ТС); мякі́нка, мякінны хлеб', ’хлеб з сумесі жыта, аўса і ячменю’ (Нік. Очерки; ТСБМ), мсцісл. мякі́ніць ’забруджваць мякінай’ (Юрч., Полымя, 7, 1987). с. 137

Мя́кіш , мекі́ш, мя́куш, мякі́ш, м`які́ш, ме́кіш, мя́каш, мня́кіш, мякі́шык, мякі́шка ’мяккая частка чаго-небудзь’, ’мышца’, ’лытка’, ’сцягно’, ’кончыкі пальца’ (ТСБМ, Нас., Растарг., Янк. 2, Вешт., Грыг., Касп., Бяльк.; полац., Нар. сл.; івац., жлоб., Жыв. сл.; карэліц., Шатал.; Сл. ПЗБ), ганц. ’мяккая частка печанага хлеба’, барыс. ’насенная частка гарбуза’ (Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), ’мяккае месца пад капытом у каня, каровы’ (ТС), ’чалавек уразлівы, слабавольны’ (Нар. Гом.); мяку́шак, мя́кушка ’кончык, пупышка пальца’, мякі́шка ’мочка вуха’, мякіша ’мяздра ў гарбузе’ (чачэр., ветк., Мат. Гом.; бых., Мат. Маг.; Юрч.), мякі́шы ’мускулы’ (рэч., гом., Мат. Гом.), м`я́кішэк ’мочка вуха’ (ТС). с. 137

Мякі́ш , мекі́ш ’мяккая вільготная трава’ (Янк. 2), жытк. мекішы́ ’покрыва з мяккай травы на нізкіх месцах, у далінах’ (Яшк.), мяку́ха, мяку́ша, мяку́шка ’мяккая трава, атава’ (докш., Янк. Мат.; полац., Нар. лекс.; брасл., Сл. ПЗБ). с. 138

*Мякі́шнік , м`які́шнік ’балотная расліна з доўгімі вузкімі лістамі (падобная да рагозы)’ (ТС), с. 138

Мя́ккасць , тураў. м`якосць ’уласцівасць мяккага’, ’мякаць’, ’вялікая мяккасць’ (ТСБМ, ТС). с. 138

*Мякката ́, м`яккота́ ’вялікая мяккасць’ (ТС), с. 138

Мя́ккі , мя́кі, мякі́, м`я́ккі, мя́ккій ’няцвёрды, няжорсткі’, ’тонкі, шаўкавісты, эластычны’, ’далікатны’, ’падатлівы на апрацоўку’, ’шаўкавісты, эластычны’, ’далікатны’, ’падатлівы на апрацоўку’, ’прыемны для ўспрымання’, ’свежы’, ’не зусім выразны’, ’хісткі’, ’нястрогі’, ’лёгкі’, ’цёплы’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Грыг., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, Ян., віл., Нар. сл.), с. 138

Мякліна ́ ’мышца’, ’сцягно’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 139

Мя́клуша ’матыль’ (Інстр. II), мя́клушак ’тс’ (рагач., КЭС), мя́клыш ’тс’ (Касп.). с. 139

Мякне́ць ’мякчэць’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 139

Мя́кнуцца ’шмякнуцца, шлёпнуцца’ (мсцісл., 3 нар. сл.; Растарг.; Ян.), мя́кнуць ’кінуць з сілай аб што-небудзь, паваліць што-небудзь’ (Растарг.), ’моцна ўдарыць’ (Мікуц.). Да шмя́кнуць, шмя́кнуцца (гл.). с. 139

Мя́кнуць ’рабіцца мягкім, вялым, расслабленым’, ’размякаць’, ’мокнуць у вадзе, на дажджы’, ’прыходзіць у стан чуласці, дабраты’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Касп., Растарг., Бяльк.). с. 139

Мякоціна ’мышца’, ’лытка’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 139

*Мякошы , мяко́шый ’мяккі’ (гарад., Нар. лекс.) с. 139

Мяку́ха₁ ’ступа’ (бешан., Касп.). Да мяць (гл.). с. 139

Мяку́ха₂ ’мякатніца адналістая, Маlaxis monophyllos Sol.’ (в.-дзв., глыб., воран.), ’від асакі (бывае асака і мякуха і разуха)’ (глыб., Сл. ПЗБ). Да мяккі (гл.). с. 139

*Мякчу́ліць , мекчу́літь ’рабіць мягчэйшым, размягчаць’ (Растарг.). с. 140

*Мя́кчык , м`я́кчык ’самаробны меч’ (ТС). с. 140

Мякша ́ ’насенная частка гарбуза’ (маст.), ’мякаць мяса’ (лід., Сл. ПЗБ). Да мя́ккі (гл.). с. 140

Мякшы́ць ’цвёрдую рэч церці, гнуць, біць, каб яна стала мяккай’ (КЭС, лаг.). с. 140

Мя́ла , мя́ло, м`я́ло, стол., іван. мня́ло, мне́ло ’драўляны таўкач для бульбы або каб церці мак’; мя́ла (а таксама мялава́ты, мя́лаваты) ’няспрытны, непаваротлівы, нязграбны чалавек’ (ТСБМ, Янк. БП, Федар. 2, Растарг., Шат., Мат. Гом., Сл. Брэс., Сл. ПЗБ; слонім., Нар. словатв.), мя́ла, мя́лка, мя́лачка ’мялка для льну ці канапель’ (Нас., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), мя́ла ’лупцоўка’ (Ян.), ’пашча, зяпа, рот’ (Касп., Бяльк.). с. 140

*Мя́ленне , мя́ляньня, мя́ліньне ’кастрыца — адыходы пры першаснай апрацоўцы льну або канапель’ (маладз., Янк. 2, Янк. Мат.; Касп.; КЭС, лаг.; віл., Сл. ПЗБ). с. 140

Мялец ’мужчына, які меле ў жорнах’ (Інстр. III), с. 140

Мяле́ць ’рабіцца мелкім, неглыбокім’ (ТСБМ). Да ме́лкі (гл.). с. 140

Мялён ’млён’ (Гарэц., Др.-Падб., Касп., Сл. ПЗБ), міёр. ’чалавек, які многа есць’ (3 нар. сл.), валож. ’балбатун’ (Сл. ПЗБ). Да млён (гл.). с. 140

Мя́ліва ’матэрыял, падрыхтаваны да мяцця’ (Нас.). Да мяць (гл.). с. 140

Мяліна ’неглыбокае месца на рацэ або возеры’ (Інстр. I). Да мель (гл.). с. 140

Мяліса ’эльсгольцыя, Еlsholzіа Willd.’ (гродз., Кіс.). с. 140

Мя́лісты ’мялаваты’ (карэліц., Нар. лекс.). Да мя́ла (гл.). с. 141

Мя́ліца , мя́льліца, мя́льніца ’церніца’, ’цёрла, макацёр’ (БРС, Нас., Дэмб., Гарэц., Бір. Дзярж., Федар. 1, Грыг., Яруш., Касп., Сл. Брэс., Бяльк., Сцяц., Сл. ПЗБ, Сцяшк.; КЭС, лаг.), ’чалавек, які вяла працуе, цяжкі на пад`ём у рабоце’, ’дурна- ваты, тупы’, ’непаваротлівы’, ’які паволі едзе’ (Нас., Сцяшк., Сцяц., Шат.; Мат. Маг.), ’рот, пашча’ (слонім., Арх. Бяльк.; Грыг., Касп.). с. 141

Мялі́ць ’бяліць вапнай’ (Нас.). с. 141

Мялі́чны ’які мае добры апетыт’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). Да мя́ла, мяць (гл.). с. 141

Мялка , мня́лка ’драўляны таўкач’, ’церніца’ (ТСБМ, Уладз., Бяльк., Сл. ПЗБ), ’жанчына, якая церла лён’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 141

Мя́лле , мя́льля, мяльлё, мя́лліка ’кастрыца’ (Нас., Грыг., Гарэц., Др.-Падб., Растарг., Мат. Гом., Мат. Маг., Бяльк.; касцюк., Янк. 2, мсцісл., 3 нар. сл.). с. 141

Мя́льніца , м`я́льніца, мня́льніца ’церніца для канапель’ (Уладз., Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ; мядз., Жыв. сл.), с. 141

Мялька́цца , мелька́цца ’трапятаць’ (ТС), мялька́ць ’мільгаць’ (Ян.). с. 141

Мяльня ́, пін. мельня́ ’балбатун’ (Нар. лекс., Сцяц.). Да малоць. с. 141

Мяльта́шка ’мянташка’ (Янк. 2; жытк., Мат. Гом.). с. 141

Мяльча́к ’неглыбокая мясціна ў рацэ’ (Янк. 3; лід., Сцяшк. Сл.), мельча́к ’нізіна’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Да мелкі, мель (гл.). с. 141

Мя́льшчык , мя́льшчыца ’мужчына, жанчына, якія труць лён’ (ветк., чачэр., карм. Мат. Гом.). с. 141

Мя́мліць ’невыразна і вяла гаварыць’, ’павольна жаваць’, ’павольна рабіць што-небудзь’ (ТСБМ, Нас.), мемло́ ’мямля’ (ТС); мя́млік ’павольны, марудны ў рабоце’ (Нас.), мя́мля ’вялы, нерашучы чалавек’ (ТСБМ, Касп.). с. 142

*Мяндру́к , мендру́к ’страўнік з начынкай’ (тураў., М. Дарошка, вусн. паведамл.). с. 142

Мя́ндры ’рагоз шырокалісты, Туphа latifolia L.’ (Сл. ПЗБ). с. 142

Мяне ́ — род. склон займ. я (Гарэц., ТСБМ). с. 142

Мянёга ’мінога рачная, Lampetrа рlaneri L.’ (бас. Нёмана, Жук.). с. 142

Мянёк ’мянтуз’ (ТСБМ, Крыв.; пін., КЭС). Да мень (гл.). с. 142

Мянёнцы ’пералівісты ў колеры’ (іўеў., Сцяшк. Сл.) с. 142

Мяні́ны ’дзень нараджэння, дзень анёла’ (Грыг.), мяні́ннік (Грыг., Нас.). Да імяні́ны (гл.). с. 142

Мені́ння ’мена’ (валож., Сл. ПЗБ). с. 142

Мяні́ць ’мяняць’, мяніцца ’мяняцца’ (Гарэц., Нас.), с. 142

*Мя́нта , м`я́нта ’балбатун, гультай’ (ТС). Да ме́нта₁ (гл.). с. 142

*Мянта́ць , лаг. мінта́ць ’мянціць’ (Шатал.). с. 143

Мянта́шка , мянта́жка, мянта́чка, мынта́чка, мянты́шка, мэнтэ́шка, мэнтэ́нька, мэнты́шка, мэнту́шка, менту́шка, мянту́шка, мыньтю́шка, мянцю́шка ’наждачная або намазаная глінай ці пяском лапатка, якой востраць косы’, ’трапло, балбатун’ (ТСБМ, Некр., Яруш., Бір. Дзярж., Янк. 1, Шат., Сл. ПЗБ, Бяльк., Мат. Маг., Смул.; КЭС, лаг.; Сцяшк., Тарн., Выг., ТС; ДАБМ, к. 264), мянта́шыць ’мянціць касу’, ’хутка есці’, ’трапацца, гаварыць бязглуздзіцу’ (ТСБМ, Янк. 1, Шат., Мат. Гом., Сцяшк. Сл.). с. 143

Мянтовы ’мятны’ (маст., шальч., Сл. ПЗБ). с. 143

Мянтосіць ’мянціць’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 143

Мянту́з , мінту́з, мёнту́з, менту́с, манту́с ’рыба мень, Lotа lotа’ (ТСБМ, Грыг., Мядзв., Гарэц., Яруш., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС; лепел., КЭС). с. 143

Мяну́шка ’назва, дадзеная чалавеку жартам, у насмешку або для канспірацыі’, брэсц. мэню́шка ’назва жывёлы’ (ТСБМ, Сцяшк., Сл. Брэс.), мяню́шка ’тс’ (навагр., Сл. ПЗБ), мяню́шкі (слуц., Мал.). с. 143

Мянце́ліць , менцеліць ’біць’ (ТС). с. 143

Мянці́ла , менці́ло ’мянташка’ (ТСБМ, Янк. 2; гродз., Сцяшк. Сл.), івац. мэнці́лка ’тс’ (Жыв. сл.). Да мянці́ць (гл.). с. 143

Мянціць , мяньці́ць, ме́ньціць, меньці́ць, мэнті́ты, мынтэ́тэ ’вастрыць касу мянташкай’, ’многа гаварыць, лапатаць без толку’ (ТСБМ, Бір. Дзярж., В. В., Шат., Бяльк., Выг. дыс., Сл. ПЗБ, ТС; КЭС, лаг.; карэліц., Янк. Мат.; гродз., драг., КЭС), гродз. ’круціць хвастом’, нясв. ’біць’ (Сл. ПЗБ) і, магчыма, сюды ж ’есці’ (ТС). с. 143

Мянцю́шачка ’дошчачка з дзірачкамі для снавання красён’ (воран., Шатал.). Да мянта́шка ’лапатачка’ (гл.). с. 144

Мянця ́, мяньця́, мянтя́, мянта́, ме́ньця, мэ́нця ’мянташка’ (Сцяшк., Сцяц., Смул., Сл. ПЗБ; свісл., Шатал.). с. 144

*Мяншэць , меншэць ’рабіцца меншым’ (ТС). с. 144

Мяню́шацца , мяню́шкацца ’дражніцца, абзывацца’ (шчуч., гродз., Сцяшк. Сл.). Да мяну́шка (гл.). с. 144

Мяню́шкі , мяну́шкі ’мінушкі звычайныя, Сhrysosplenium аlternifolium L.’ (гродз., віц., Кіс.). Да міну́шкі₁ (гл.). с. 144

Мяню́шчыць ’лаяць’ (шчуч., гродз., Сл. ПЗБ). с. 144

Мяня́ць₁ , меня́ць ’абменьваць’, ’рабіць іншым’, мяняла, меняйло ’той, хто займаецца абменам грошай, адных рэчаў на другія’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ, ТС), міня́ньне ’абмен’ (Рам. 7). с. 144

Мяня́ць₂ ’гаварыць абы-што, недарэчнае; малоць языком’ (свісл., Сл. ПЗБ), с. 144

Мяпу́шка ’кончык (пальца)’ (б.-каш., Мат. Гом.). с. 145

Мяра́нка ’невялікая яма, запоўненая вадой’ (лях., Сл. Брэс.). с. 145

*Мярва ́₁, мэрва́, мерва́ ’іл’ (Нікан.; лельч., Нар. лекс.). Да ме́рва₁. с. 145

*Мярва ́₂, ельск., нараўл., браг. мерва́ ’памяты, зблытаны лён’ (ЛАПП). Да ме́рва₂ (гл.). с. 145

Мярдва ́ ’татары’ (лях., Сл. ПЗБ). с. 145

*Мярза́вы , мерза́ву, мерзе́ны ’агідны, дрэнны’ (ТС), мярзя́ва ’нягоднік, паганец’ (Ян.), с. 145

Мярзля́к , мерзля́к ’чалавек, вельмі адчувальны да холаду, марозу’, ’мёрзлы прадмет’, ’замерзлы выступ гразі’, ’лядзяк’ (ТСБМ, Шат., Ян.; клец., Нар. лекс.; смарг., Сл. ПЗБ), мярзьля́чча ’мёрзлыя камякі’, ’мёрзлая гародніна’ (Бяльк., Растарг., ТС). с. 145

Мярзота ’подласць, погань’, ’тое, што выклікае агіду’, мярзлотнік ’нягоднік’ (ТСБМ, Нар., Гом.), капыл. мярзотка ’нягодніца, благая жанчына’ (Жыв. сл.). с. 145

Мярзя́чка ’дрыжыкі, калоціць’ (Нас.). Да мярзя́вы (гл.). с. 145

Мярка́с ’мерка’ ў прымаўцы: чаркас, мяркас ’чырканём па мерцы’ (Нас.). с. 145

Мярка́цыя ’разгляд, разлік’ (Нас.). Да мерка́цыя (гл.). с. 145

Мярка́ць ’сцямнецца’, ’цямнець’ (Уласт.), с. 145

*Мя́ркаць , м`я́ркаць ’мяўкаць’ (ТС). с. 146

Мярлі́н , мярлю́й ’мешкаваты, непаваротлівы чалавек’ (Касп.). с. 146

Мярлі́на (груб.) ’соня’ (ушац., Нар. сл.). с. 146

*Мярлі́ны , мерлі́ны, мырлы́ны ’першая частка хаўтурнага абраду, калі нябожчык ляжыць у хаце’ (Клім.), ’пахаванне’ (маст., свісл., Сл. ПЗБ), ’хаўтуры, пахаванне і жалобная вячэра па нябожчыку’ (хойн., свісл., Шатал.), ’жалобны дзень’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 146

Мярло₁ , мірло (груб.) ’бярлога, пасцель’, мярлог, мярлох, мярлога ’бярлога мядзведзя, ваўка, ліса’, ’месца, дзе ляжыць жывёла’, ’лагво, лежа, пасцель звера’, паст. ’подсціл’ (Нас., Грыг., Яруш., Гарэц., Др.-Падб., Сл. ПЗБ, Касп., Бяльк., Растарг.; слаўг., Яшк.; полац., Хрэст. дыял.), арш. ’месца на раллі, на пяску, дзе ляжаў звер або качаўся конь’ (Яшк.), ’гняздо’ (дрыс., КЭС). Да бярлога (гл.). с. 146

Мярло₂ (груб.) ’ненасытнае стварэнне’ (мсцісл., 3 нар. сл.), ’ненасытны, прагны чалавек’ (гор., Мат. Маг.), ’абжора’ (Юрч. Фраз. 3). с. 146

Мярлю́к ’тоўсты, непаваротлівы чалавек’ (расон., Шатал.; Крыў., Дзіс.). с. 146

Мярля́к ’нябожчык’ (Уласт). Да ме́рці (гл.). с. 146

Мярні́чы , мерні́чы ’землямер’ (смарг., шальч., Сл. ПЗБ; шчуч., Сцяшк. Сл., Юрч. Фраз. 3). с. 146

*Мярня́к , мерня́к ’вялікі гаршчок’ (ТС), малар. мырняк ’тс’ (Сл. Брэс.), с. 146

Мярож ’мярэжа’ (паст.), мярожа (в.-дзв., барыс., докш.), мірэжа (рас., в.-дзв.), мірожа ’тс’ (брасл., паст., лудз., Сл. ПЗБ). Да мярэжа (гл.). с. 146

Мярсі́ць ’імжыць’ (мядз., Сл. бел. фраз.). Да мараса́ (гл.). с. 146

Мярсце́нь ’нябожчык, які даўно ўжо памёр’, ’здань’ (паўн., КЭС), ме́рсьціцца ’здавацца’, прымярэсціцца ’вярзціся’ (там жа), с. 147

Мя́ртвы , мяртвы́ ’мёртвы’ (Шат., Растарг.; чэрв., Сл. ПЗБ), ’абамлелы’ (мядз., паст., лях., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), мя́ртвых вялі́кдзень ’радаўніца’ (Шат.). с. 147

Мярцве́ц , мерцве́ц ’нябожчык’ (Жд. 1, Уласт., Сл. ПЗБ, ТС, Янк.; касцюк., КЭС). с. 147

Мярцві́к ’мярцвяк’ (віл., чэрв., Сл. ПЗБ). с. 147

Мярцвіца ’мёртвая вада’ (Яруш.). с. 147

Мярцвя́к , мірцьвяк ’нябожчык’ (ТСБМ, Кліх, Бяльк.; паўн.-усх., КЭС), дзятл. мертвя́к ’зерне, якое не дае ўсходаў’ (Сл. ПЗБ). с. 147

Мярці ́ ’паміраць’ (Яруш.). Да ме́рці (гл.). с. 147

*Мяршчы́на , мыршчы́на ’бязлюддзе (як быццам усё вымерла)’ (малар., Нар. лекс.). с. 147

Мярэжа , мерэжа, мярэжка ’ажурны ўзор, празрыстая вышыўка на тым месцы, дзе з тканіны выцягнуты ніткі’ (ТСБМ, Гарэц., Растарг., Мат. Гом., ТС); мярэжа, мярэжына, мерожа, мерэжа, мірэжа, мірожа, мярожа, мірожы ’рыбалоўная снасць з двума заходамі, нацягнутымі на абручы і злучанымі сценкай’ (ТСБМ, Крыв., Др.-Падб., Касп.; полац., 3 нар. сл.), ’сетка, конусападобна нацягнутая на палкі’ (Сл. ПЗБ; паўн.-усх., КЭС), іўеў. ’нерат з крыламі’ (Сцяшк. Сл.), ’лавушка, падобная да аднакрылага венцера’ (Паазер`е, Браім, 67), мерожа ’лазяны самалоў-пастка’ (Крывіцкі, 3б. Крапіве). с. 147

Мярэжыцца , мерэжыцца ’здавацца ў сне’ (ТС). с. 148

Мярэкаць₁ ’мала знаць, біцца ў цямноце’, ’з цяжкасцю пазнаваць, разумець’ (Уласт). с. 148

Мярэкаць₂ ’кеміць, абмяркоўваць’ (Растарг.), с. 148

Мярэц , мерэц, мэрэ́ц ’нябожчык’ (Сцяшк., Сцяц., ТС; шчуч., маст., Сл. ПЗБ; лун., бяроз., Шатал.), мерцы́ ’мерцвякі’ (Растарг.). Да ме́рці (гл.); с. 148

Мярэча ’буралом і гушчыня лесу, праз якія цяжка прайсці’ (Мядзв., Касп.; крыч., слаўг., Яшк.), паўн.-усх. мірэчча, слаўг. мярэчча (Яшк.), ’непралазнае балота’ (Бяльк.), ’цяжкапераходнае месца’ (Мат. Маг.), смал. мярэча ’рэдкі сасоннік на імшары’ (Максімаў), ме́рэч ’гушчар’ (ТС), с. 148

Мярэшчыцца , мерэшчыцца ’здавацца, уяўляцца’ (браг., 3 нар. сл.; в.-дзв., Шатал.; ТС). с. 149

Мя́са , мя́со, м`я́со, м`я́са, мне́со ’туша ці частка тушы забітых жывёл або птушак’, ’мышцы цела рыб’, ’мышца’, ’мякаць, мяздра пладоў і ягад’ (ТСБМ, Яруш., Жд. 1, Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС, Ян.; зэльв., Жыв. сл.; в.-дзв., Шатал.), м`я́со ’слёзная залозка ў воку’ (Дразд.). с. 149

Мясёнжка ’гатунак хуткаспелай рэдзькі’ (КЭС, лаг.). с. 149

Месёнчны ’месячны’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 149

Мясі́ць , місі́ць, месі́ць, драг. мысэ́тэ ’мяць, размінаць густую масу, перамешваючы яе з вадкасцю’, ’таўчы’, ’біць, дубасіць’, ’хадзіць, ездзіць па гразкім, топкім, сыпкім’ (ТСБМ, Грыг., Шат., Сл. ПЗБ, ТС; гродз., драг., КЭС), мясі́лка ’машына для размешвання’ (ТСБМ). с. 149

Мясні́цы , мясні́ці, мняснэ́цэ ’мясаед’ (паст., беласт., драг., Сл. ПЗБ), с. 150

Мястэчка , мясце́чка ’пасёлак гарадскога тыпу’, ’цэнтральная частка сяла’, ’сяло з некаторымі прыкметамі горада’ (ТСБМ, Мядзв., Нас., Яруш., Грыг., Бяльк., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), с. 150

Мясце́рыцца ’прыстройвацца, прыладжвацца’ (ушац., Нар. сл.). с. 150

Мясці́на , месці́на, ме́сціна, ме́сцінка ’пэўная частка якой-небудзь тэрыторыі; асобнае месца’, ’мясцовасць’, ’край, раён, акруга’ (ТСБМ, Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), с. 150

Мясці́цца ’ўсаджвацца’ (Бяльк., ТС), у выразе не месціцца ў шкуры ’неспакойны, непаседлівы’ (Ян.). с. 150

Мясывіды ’мясаед’ (Грыг.). Да мясае́д (гл.). с. 150

Мя́та , мне́та ’травяністая расліна з моцным пахам, Меnthа L.’, малар. мне́тва (ТСБМ, Кіс., Касп., ТС, Сл. ПЗБ; міёр., Жыв. сл.; драг., КЭС; Сл. Брэс.), бяроз. мня́та ’мята палявая, Меnthа аrvensis L.’ (Нар. лекс.). с. 150

*Мята́ць₁ , мята́цца ’мільгаць блізка, перад вачыма’ (Юрч.), с. 150

Мята́ць₂ , міта́ць ’месці’ (мін., КЭС). Да ме́сці (гл.). с. 151

Мя́тка ’бульбяная каша’ (лід., Сцяшк. Сл.), малар. мне́ткы (Сл. Брэс.), с. 151

Мятла́₁ , метла́, мітла́, мытла́ ’пучок звязаных галінак без лісцяў, насаджаны на палку, які служыць для падмятання; венік’ (ТСБМ, Янк. 1, Бір. дыс., Бес., Яруш.), с. 151

Мятла́₂ , мітла́, метла́ ’камета’ (Бес., Федар. 1), брэсц. мытла́ ’сонечны прамень’ (Нар. лекс.). с. 151

Мятла ́₃, метла́, мітла́, мяцёлка ’мятлічка звычайная, Ареrа sріса-ventі (L.) Р. Веаuv.’ (Бес., Касп., Яруш., Выг. дыс.; паўд.-бел., Смул.; міёр., Жыв. сл.), ’прасянік разгалісты, Міlium еffussum L.’ (гом., паўд.-усх., Кіс.), ’зараснік чароту Рhragmites соmmunis Тrin.’ (лёзн., Яшк.). Да мятла́₁ (гл.). с. 151

Мятла́цца , метла́цца ’матляцца’ (ТС). с. 151

Мятле́йшы ’больш уважлівы, памятлівы’ (Юрч. Фраз. 2). с. 151

Мя́тлік₁ , брасл. мя́тлічак ’матылёк’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ). с. 151

Мя́тлік₂ ’метлюжок звычайны, Роа trivialis L.’ (Шат., Мат. Гом., Ян.), ’свербігуз усходні, Вunias оrientalis L.’ (маг., Кіс.). с. 151

Мя́тлік₃ ’чыстае, мяккае палатно з разрэзам для галавы, якое кума надзявае або накрывае дзіця пры хрышчэнні’ (бых., Рам. 8; лельч., Арх. ГУ; Мат. Гом.), ’сарочка, якую надзявалі дзіцяці першы раз пасля хрышчэння’ (ТС), ’канверт для немаўляці’ (свісл., Шатал.), ’карункавае пакрывала’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 152

Метлі́на ’мятліца ў жыце’ (Растарг.). Да мятла₁. с. 152

Мятлі́нак ’трава мятліца, Аgrostis, L.’ (слонім., Сцяшк. Сл.). с. 152

Мятлі́ца , метлі́ца ’мятлюг, Аgrostis vulgaris L.’ (ТСБМ, БелСЭ, Шат., ТС; слуц., Шн. 2; ваўк., Сл. ПЗБ), ’метлюжок аднагадовы, Роа аnnuа L.’ (шчуч., шальч., Сл. ПЗБ), ’жарновец мяцёлчаты, Sarothamnus scoparinis (L.) Wimm. еt Косh.’ (Др.-Падб.; гродз., Кіс.), ’трыснёг, Рhragmites соmmunis Тrin.’ (мазыр., Жыв. сл.; стол., Яшк.; Бяльк.), ’каласоўнік аржаны, Вromus secalinus L.’ (Нас.; мін., Кіс.), мятлічка ’мятлічка звычайная, Ареra sріса-ventі (L.) Р. Веаuv.’ (маг., Кіс.). с. 152

Мятлі́ца₂ ’дробная соль’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 152

Мятліца₃ ў фальклорным запісе: Пташачкі садзілісь па мястам, усё па дзераўцам, па мятліцам, па ракітавым кустам (паўн.-усх., КЭС). с. 152

Мятлі́чкі (мн.) ’від вышыўкі’ (чачэр., Мат. Гом.). с. 152

*Мятлі́шча , метлі́шчэ ’ручка мятлы’ (ТС). с. 152

Мя́тлуха , мятлу́ха, мя́тлушка, мятлу́шак ’матыль’ (Юрч., Гарэц., Грыг., Яруш., Бяльк.; б.-каш., чач., Мат. Гом.; лід., Сцяшк. Сл.), ’матыль, лічынка камара’ (касцюк., Мат. Маг.). с. 152

Мятлю́г , мятлюга́, мятлюжок ’мятліца, Аgrostis vulgarіа With.’ (ТС, Гарэц., ТСБМ; лельч., Арх. ГУ; гродз., маг., Кіс.), ’жарновец мяцёлчаты, Sarothamnus scoparius (L.) Wimm. еt Косh.’ (Др.-Падб.), ’каласоўнік аржаны, Вromus Secalinus L.’ (Шат., Нас., Бяльк.), ’мятлічка звычайная, Ареrа spicaventі (L.) Р. Веаuv.’ (маг., Кіс.), ’метлюжок, Роа рratensis, Роа trivialis L.’ (маг., Кіс.), мятлю́к ’тс’ (Шат., Мат. Гом.). Да мятла₁ (гл.). с. 153

Мятлю́га ’завея’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). Да мяце́ль (гл.) (Мурашка, Бел. лекс., 117). с. 153

Мятля́к , мятлячок ’мятлюг, Аgrostis vulgarіs L.’ (Сл. ПЗБ). Да мятла́₁. с. 153

Мятне́йшы ’адметны, больш паважаны’ (Юрч. Фраз. 3), с. 153

Мятну́шка ’лазаніца звычайная, Lysimachіа vulgaris L.’ (Шат.). с. 153

Мя́тны ’дробны’ (Выг.— Смул., БЛ, 3, 21). с. 153

*Мяточніца , мето́чніца ’маленькі шчупачок’ (Крыв.). с. 153

Мяту́шка ’нізка (рыбы, грыбоў)’ (беш., Нар. сл.). Да мату́шка (гл.). с. 153

Мятушы́цца ’мітусіцца’ (дзярж., Нар. сл.; стаўбц., Жыв. сл.). Да мітусі́цца (гл.). с. 153

*Мятчы́шча , метчы́шчэ ’нізка, на якую нанізваюць рыбу’ (ТС). Да ме́тка (гл.). с. 153

*Мятэнька , беласт. мэтэ́нька, мытэ́нька ’мянташка’ (Смул.). с. 153

Мя́ўкаць ’крычаць (пра катоў)’ (ТСБМ, Сцяшк., Яруш., Зн., Бяс., Нас., Касп., Сл. ПЗБ; ДАБМ, к. 301), мя́ўчыць ’мяўкаць’ — у стараабрадцаў (Растарг.). с. 153

Мяхе́д ’непаваротлівы, таўстун’, мяхе́да ’непаваротлівая, нерахманая жанчына’ (Нас.). с. 153

*Мяхі́р , мыхі́р ’паветраны пузыр у рыб’ (брэсц., Нар. лекс.), кобр. ’мачавы пузыр’ (Нар. лекс.). с. 154

Мяхотка ’вехцік для мыцця посуду’ (Касп.). Да вяхотка₁ (гл.). с. 154

Мяце́ж ’стыхійнае, узброенае паўстанне’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ), ’разбой, сумятня, знішчэнне’, ’завея, мяцеліца’ (ТС), мяцежа́ ’паўстанне’ (валож., Сл. ПЗБ), мяцежыць ’трывожыць, прыводзіць у замяшанне’ (Нар. Гом.). с. 154

Мяце́ліца , меце́ль, мяце́ль, мытэ́лыца ’снежная бура, завея’, ’беларускі народны танец’ (ТСБМ, Гарэц., Грыг., Мал., Яруш., Нас., Шат., Касп., Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ, ТС; драг., Нар. словатв.), мяце́ліцай ’хутка’ (Сл. ПЗБ). с. 154

Мяце́ліць ’хутка рухацца’ (гродз., Сцяшк. Сл.). Да мяце́ліца (гл.). с. 154

Мяце́льнік ’дзяржанне ў мятле’ (паст., Сл. ПЗБ). Да мятла́₁ (гл.). с. 154

*Мяце́нька , мете́нька ’мянташка’ (лун., Шатал.). Да мятэ́нька (гл.). с. 154

Мяцёва , мя́ціва, мя́ціво, мя́ціўя ’бацвінне’ (Жд. 1; іўеў., маст., Сцяшк. Сл.), ’націнне гародніны’ (бялын., Нар. сл.). с. 154

Мяцёлка ’мятла’, ’суквецце некаторых раслін’, ’мятліца’ (ТСБМ), ’доўгія валасы на канцы хваста ў каровы’ (шчуч., Сл. ПЗБ), мяцёлачкі ’адросткі пер`я ў птушкі ў час лінькі’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 155

Мяць ’размінаць’, ’аддзяляць валакно ад трасты’, ’таўчы’, ’камячыць’, ’прыгінаць, прытоптваць (расліны) да зямлі’, ’умінаць, есці з апетытам’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Ян.; міёр., Нар. лекс.). с. 155

Мя́цьва ’корм свіней: дробна насечаная трава, пасыпаная мукой’ (Мядзв.), ’тс’, ’страва, прыгатаваная з зялёнай агародніны’ (КЭС, лаг.). Да мяць (гл.). с. 155

Мяцю́к ’спакладаны парсючок’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 155

Мяч , мя́чык, ме́чык ’шар для гульні, зроблены з пругкага матэрыялу’, драг. мнеч, пруж. м`яч ’тс’ (ТСБМ, Бяльк., Янк. 1, Рам. 8, Сл. ПЗБ, КЭС), ме́чык ’мячык з валовай шэрсці, абшыты панчохай’ (Растарг.). с. 155

Мя́ча ’адліга пасля толькі што выпаўшага снегу’ (кір., Нар. сл.). с. 155

Мя́чка ’жанчына, якая вядзе канчатковую апрацоўку льну церніцай, мне лён’ (Жд. 1, Сл. ПЗБ; смарг., Сцяшк. Сл.; КЭС, лаг.), ’церніца; мяліца’ (Бяльк., Сл. ПЗБ; бялын., Бел. хр. дыял.). с. 155

Мя́чыць ’мяць’ (рэч.), ’есці’ (гом., Мат. Гом.). с. 156

Мячэўнік ’трыснёг звычайны, Рhragmites соmmunis Тrin.’ (паўн.-усх., Кіс.), ’чарот, Scirpus L.’ (смарг., Сцяшк. Сл.), ’сіт, Juncus L.’ (віл., Сл. ПЗБ), ’касач, Іris рseudacorus L. (круп., Нар. сл.), ’зараснік касачоў’ (Бяльк.), ’пухоўка, рагоз шыракалісты, Турhа latifolіа L.’ (маг., чэрв., Сл. ПЗБ; расон., Шатал.; Касп., Мат. Маг., Мат. Гом.), слаўг. ме́чаўнік ’тс’ (Яшк.). с. 156

Мячэць ’малітоўны дом у мусульман’ (ТСБМ), с. 156

Мяша́нец , міша́нец ’патомак ад шлюбу людзей рознай нацыянальнасці, расы’, ’жывёла змешанай пароды’ (ТСБМ, Нас., Нік. Очерки; лудз., Сл. ПЗБ). с. 156

Мяша́ць , меша́ць, міша́ць, мыше́тэ ’размешваць, перамешваць’, ’злучаць разнароднае’, ’уцягваць, умешваць’, ’паўторна пераворваць’, ’баранаваць другі раз’, ’перашкаджаць’, ’замешваць, расчыняць цеста’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Нік. Очерки, Выг. дыс., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, Жд. 1, ТС; полац., Хрэст. дыял.), мяша́ць свінням ’рыхтаваць корм для свіней’ (КЭС, лаг.), кам. мі́шань, мі́шанка, ме́шань ’корм для свіней, кароў’ (ТСБМ, Нас., Касп., ТС, Шатал.), ме́шанка ’кармавая сумесь для жывёлы, птушак, рыбы’, ’змешаны пасеў кармавых раслін’ (ТСБМ, Шат., Шатал., Сл. ПЗБ, Нік. Очерки; паўн.-усх., КЭС), мешані́на ’сумесь разнароднага’, ’блытаніна’, ’адсутнасць яснасці’ (ТСБМ, Нас.; міёр., Нар. словатв.), шальч. ’поле, узаранае другі раз’ (Сл. ПЗБ), нясв. ме́шанка ’зводная сястра’ (там жа), мяша́нка ’тоўчаная бульба, пюрэ’ (Ян.), ’мешанка’ (Сл. ПЗБ), мяша́лка ’мешалка’ (шальч., Сл. ПБЗ; мін. сляпянск., КЭС). с. 156

Мяшка́ць ’жыць’, мяшканец ’жыхар’, мяшка́не ’часовы прытулак’, ’месца пражывання’ (Нас.), ’хата, жыллё’ (брасл., Сл. ПЗБ), с. 157

Мя́шкі ’назвы плоскуняў’ (староб., ДАБМ к. 283), зама́шкі ’яшчэ растучыя плоскуні’ (ДАБМ, с. 870). с. 157

*Мяшкорыць , мешко́рыць, мешко́ліць ’калашмаціць’ (ТС). с. 157

Мяшла ́, мешла́ ’мешалка, лапатачка’ (чырвонасл., 3 нар. сл.). Да мяша́ць (гл.). с. 157

Мяшня́к ’змешаны лес’ (зэльв., Сцяшк. Сл.). Да мяша́ць (гл.). с. 157

Мяшок ’мех’ (ТСБМ, Яруш.). Да мех (гл.). с. 157

Мяшолка ’лапата для замешвання корму жывёле’ (Касп.). с. 157

Мяшонка ’мяшанка’ (Бяльк.; паўн.-усх., КЭС), ’мятая бульба, замешаная мукой’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 157

Мяшочнік , мяшэчнік ’той, хто мяшкамі скупляе харчовыя прадукты з мэтай іх спекуляцыі’ (ТСБМ). с. 157

Мяшу́лка ’мешалка, лапатка’ (Бяльк.; хоц., Мат. Маг.; іўеў., Сцяшк. Сл.), смал. мешулка ’тс’, ’вясло’. с. 157

Мяшча́нка ’абывацелька’, мяшчанства ’абывацельшчына’ (ТСБМ). с. 158

Мяшэй , мяжэй ’расліна з сям. злакавых, Setarіа glauса (L.) Р. Веаuv.’ (маг., Кіс.). с. 158

Мяшэніцца ’мяшацца, збівацца, блытаць’ (Нас.). с. 158

На₁ прыназоўнік (з він. і месн. Скл.) с. 159

На́₂ , на́це ’на, бяры(це), вазьмі(це)’ (Шат., Касп., Бяльк., Гарэц., БРС, Байк. і Некр., Грыг.), сюды ж на́, на́ — падзыўныя словы для сабакі, палеск. ня́, ня́ ’тс’ (ТС); с. 159

На- — часц. для ўтварэння вышэйшай ступені параўнання: набольш ’найбольш’ (Нас., ТС), на́болі, на́боля ’больш за ўсё’ (Рам.), намилейший ’самы мілы’ (Карскі, 2-3, 50; віцебск.), с. 159

Наагу́л ’увогуле, наогул’ (Гарэц., Яруш., Касп., Бяльк.), наогул (ТСБМ), с. 160

Наадварот (Шат., Яруш.), наодворо́т (ТС), на атварот ’наадварот, узаемна’ (Нас.); с. 160

Наадле́г ’наводмаш’ (Арх. Федар.). Гл. наводліў ’тс’. с. 160

Наазе́м ’на зіму’: нааром наазем (Мат. Гом.). с. 160

Наапосле , наопасле ’пасля; нарэшце’ (Нас.). с. 160

Нааста́так ’нарэшце, у канцы’ (Яруш.), на аста́так ’нарэшце’, на аста́тку ’у рэшце рэшт’ (Нас.). с. 160

Наатскоце , на атскоце ’на некаторай адлегласці, асобна, далей’ (Нас.). с. 160

На́ба ’добра што’ (слуц., Сержп.: наба яшчэ скора хамянуўся), на́ба і на́бо ’тс’ (Янк. 1, мазыр., Шн. 3, 412; жытк., Арх. ГУ), на́бе і на́бо ’добра што; паколькі’ (ТС), на́бу ’дзякаваць богу, на шчасце’ (драгіч., 3 нар. сл.); с. 160

Набабэ́ніць ’накласці’ экспр. (Жд. 2). Да бабэніць ’піхаць, набіваць’ (гл.). с. 161

Набабэ́хаць ’наліць без патрэбы, разліць’ (слонім., Нар. лекс.). с. 161

На́бадры ’шоры, шляя’ (БРС), ’шлеі, частка збруі’ (Янк. БФр. 297, слуц., Сл. бел. нар. фраз.), ’медныя бляхі для збруі’ (Лупсякоў, Фалькл. Гом.), на́бадрыкі ’шоры’ (стаўбц., Нар. сл.). с. 161

Набажэ́нства ’богаслужэнне’ (БРС, Гарэц., Байк. і Некр.), с. 161

Набайсі́ць ’нагаварыць’ (ТС). Да байсіць ’гаварыць, абгаворваць’ (гл.). с. 161

На́бак ’набок’ (Байк. і Некр.), ’у бок’ (Нас.), на́-бак: на-бак шапачка не носишь? (дзісн., Дзмітр.). с. 161

Наба́кі́р ’набак’ (Нас., Байк. і Некр., Др., Гарэц., БРС), набаке́р ’тс’ (Янк. 1), наба́кер і наба́кір (ТС). с. 161

Набалоціць ’забрудзіць’: Набалоціў хату (шчуч., Сл. ПЗБ). Да балота ’гразь, бруд’, с. 161

Набамбе́рыць ’насыпаць’ (любан., Жыв. сл., 150), набамбе́рыцца ’наесціся’ (Сцяшк. Сл.). с. 161

*Набамбу́ліць , набамбу́лыты ’надуцца, пакрыўдзіцца’ (драгіч., Клім.). с. 162

*Набану́цца , набону́цца ’напароцца’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 162

Набанды́жыць ’напіхаць, наладаваць’ (ТС), с. 162

Набарк ’напавер’ (Сцяшк. Сл.). с. 162

Набарохтацца ’навалтузіцца, набоўтацца’ (Нас.). Да барохтацца (гл.). с. 162

Набасанож ’на босую нагу’ (ТСБМ). Да босы і нага. с. 162

Набасанос ’на босую нагу’ (Сцяц., Сцяшк. Сл., стаўбц., Нар. сл.). с. 162

Набасонак ’на босую нагу’ (Мат. Гом., Янк. 1), набасонач ’тс’ (Мат. Гом., Янк. 1, Сцяшк. Сл.). с. 162

Набасяка ́ ’басанож’ (Сцяц., Жд. 2), набасека́ ’без панчох’ (калінк., 3 нар. сл.), набосякы́ (драгіч., 3 нар. сл.). с. 162

Наба́т ’трывога, сігнал трывогі’ (БРС). с. 162

Набатава́ць ’насварыцца на каго-небудзь, ціха, павучальна’ (Янк. 3). Гл. батава́ць ’дакараць’. с. 162

Набатра́чыць ’нестаранна зрабіць работу’ (ТС). Да батра́чыць, батра́к (гл.). с. 162

На ба́х ’акурат, якраз’ (ваўкав., Арх. Федар.). с. 162

Наба́хаць ’наліць (звыш меры)’ (Сцяц.). Гл. ба́хаць. с. 163

Набахту́рываць ’прагна піць, звыш меры наліваць што-н. (Нас.), с. 163

Набгом ’прагна, нагнуўшы посуд (піць)’ (Касп.) і нагбом ’нагінаючы пасудзіну’ (Нас., Бяльк., БРС), піць набгом ’піць з вялікай пасудзіны, нагнуўшы яе’ (барыс., бялын., Янк. Мат., калінк., 3 нар. сл.), ’хутка, адразу’ (Сцяшк.), ’піць не шклянкаю, а з бутэлькі, збана ці іншай пасудзіны, нахіліўшы яе’ (Янк. 1), ’(піць) нагінаючы пасудзіну або прыгнуўшыся да вады (возера, ручая)’ (Гарэц.). с. 163

Набда ́ ’прыбытак, зыск’ (Ласт.), с. 163

Набе́дры , набе́дрыкі ’шлеі, частка збруі’ (докш., бабр., Янк. Мат., Янк. 1), ’шоры’ (карэл., Янк. Мат.), ’бакавыя раменьчыкі на мордзе каня’ (Маслен.), ’рамяні, каб хамут на вушы не падаў’ (ТС). с. 163

Набеёдаваць ’наваліць звыш меры’ (Нас.). Гл. бяёдаваць, баёдаваць. с. 163

*На́беражны , на́бэрэжны ’перапалены (аб гаршках)’ (Вярэн.). с. 163

На́беражня ’папярочнае ўмацаванне паміж капылоў у санях’ (рэч., Мат. Гом.). с. 163

Набе́раткі ’набедрыкі, збруя’ (Бяльк.), на́бераткі ’паўшоры’ (маладз., Янк. Мат.), на́берадкі ’шляя’ (лаг., маладз., Шатал, Сл. ПЗБ). с. 164

На́бердкі ’набіліцы’ (Бяльк.). с. 164

На́білка ’рухомая рамка ў кроснах, у якую ўстаўляецца бёрда’ (Касп., Воўк.-Лев., Татарк.; ТС), на́білкі (Байк. і Некр.; Шат.; Янк. 1; Тарнацкі, Studіа; Гарэц., Бяльк.), набі́лкі (Др.-Падб., Янк. 1, ТС), на́біліца (ТС), набі́ліца (Касп.), на́біліцы (БРС, Байк. і Некр.; Шат.; докш., Янк. Мат.; полац., Хрэст. дыял.; Воўк.-Лев., Татарк.), набі́ліцы (Янк. 1, Грыг., Маш., Мядзв., Кліх, Бір. Дзярж., Др.-Падб., Тарнацкі, Studіа; ТС; Бяльк.), набылі́ца (Дразд.), на́белкі (Бяльк.). с. 164

*Набі́льнік , набы́льнык ’пласт сена, які можна ўзяць на вілы’ (брэсц., Нар. лекс.). Гл. наві́льнік. с. 164

На́більніца ’дэталь у кроснах’ (Сцяшк., пух., 3 нар. сл.), набі́льніцы ’рамкі, у якіх замацоўваюцца бёрды’ (Тарнацкі, Studіа; Сцяц.), на́більніцы, на́быльніцы (воран., бяроз., Шатал.). Гл. на́білка. с. 164

Набі́льніцы (nabilniсу) ’пухіры на нагах, апрэласці’ (ваўкав., Арх. Федар.). с. 164

Набіра́нка ’посцілка (рознакаляровая)’ (Мат. Гом.). с. 164

На́біржына ’вузкая дошка, што накладваецца на капылы паверх вязаў’ (смарг., Шатал.). с. 164

На́бірка ’кошычак для збору ягад, звычайна з кары’ (докш., Янк. Мат., лунін., Шатал., кіраўск., Нар. сл.), набі́рак (глуск., бабр., Янк. 1), набі́рок (палеск., 3 нар. сл.), набі́рачка (докш., Янк. Мат.), набі́рушка (палеск., 3 нар. сл.); с. 165

Набі́рычыць ’насварыцца’ (мінск., Песні сямі вёсак). с. 165

Набі́ты ’вопытны’ (БРС, Нас., ТС), с. 165

Набі́ць ’накалоць (дроў)’ (мядз., Нар. сл.). с. 165

Наблажы́ць ’нарабіць глупства’ (Нас.). с. 165

Наблі́жай ’бліжэй’, ’прыстойней, лепш’ (Нас.). с. 165

Набліска́ць ’напырскаць, нападаць’ (ст.-дар., Нар. сл.). Гл. блі́скаць ’пырскаць’. с. 165

Наблу́таць ’напутаць, наблытаць’ (Шат., Др.-Падб.). Гл. блу́таць, блы́таць. с. 165

Наблышы́ць ’награзіцца’ (Касп.). Гл. блышы́ць. с. 165

Набо ’добра што’: Я люблю черную Гапочку, хоць ена маленька // Набо ена черненька (мазыр., Шн. 3). Гл. на́ба. с. 165

Набожнік ’вышыты рушнік, які вешалі на абразы’ (Касп., Сцяшк., Др.-Падб., Дэмб. 1; бых., Янк. Мат., Гарэц.; круп., Нар. сл., Бяльк.), с. 165

Набожны ’набожны, веруючы, рэлігійны’ (Нас., Гарэц., ТСБМ), с. 166

Набой₁ ’зарад’ (Касп., Шат., Байк. і Некр., Яруш., Гарэц., БРС, ТС), с. 166

Набой₂ ’мазоль, бітае месца’ (Сцяшк.), ’болька на падэшве нагі, узнікае ад непрывычкі хадзіць босымі нагамі’ (Сцяц.), с. 166

Набой₃ ’след на дарозе, выезджаны санямі’ (Арх. Федар.), ’высокі пласт снегу на дарозе, які перашкаджае яздзе’ (Кліх), ’тупкая частка зімняй дарогі’ (Сцяц., ТС), ’наезджаная частка зімняй дарогі’ (в.-дзв., Шатал.), ’астаткі саннага шляху’ (столін., Яшк.), с. 166

Набой₄ ’набойка, прылада набіваць абручы на бочку’ (Бяльк.), набойка ’тс’ (гродз., Нар. сл.; ТС). с. 166

Набольш ’найбольш, больш за ўсё’ (Нас., ТС), на́баля, набо́лі ’тс’ (Рам. 1, 4), с. 167

Набор₁ ’неабходны матэрыял, каб пашыць боты’ (в.-дзв., Шатал., Жд. 2). с. 167

Набор₂ ’каменне (у печцы, лазні) ’ (рагач., Мат. Гом.). с. 167

Наборкі ’посцілкі з узорамі’ (брасл., Сл. ПЗБ). Гл. набіра́нка. с. 167

*Наборсавацца , наборсуватысь ’наесціся, нахлябацца’ (кам., Сл. ПЗБ). с. 167

Набоўкнуць ’набрацца вадой’ (Юрч. Фр. 1), ’нахмурыцца, набрацца хмарам’ (Бяльк.). с. 167

Набра́дзены «набранный слишком много» (Нас.). с. 167

Набра́жыцца ’празмерна напіцца, нахлябтацца’ (ТС). с. 167

Набра́знік ’рушнік, які вешаюць на абразы’ (Касп.). с. 167

Набрака́ць , набра́кнуць ’набухаць; раздувацца, намакаць’ (БРС, Байк. і Некр., Нас.), ’набухнуць’ (Касп., Гарэц.), набра́кці ’тс’ (Шат.), ныбріка́ць ’набірацца вільгаці’, ныбря́кнуць (Бяльк.), набру́ківаць ’намакаць, набірацца вільгаці’ (Нас.), набра́клы (Байк. і Некр., Шат., Нас., Гарэц.), набра́кшае, набра́клае насенне ’намочанае, але не праросшае насенне’ (Жд. 1), с. 167

Набра́нка₁ ’вымова, прачуханка’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 168

Набра́нка₂ (ныбря́нка) ’сукенка з куплёнага (набранага) тавару’ (Бяльк.). с. 168

На́браўкі ’мяшкі пад вачамі’ (жлобін., Нар. сл.). с. 168

Набрачок ’світанак’ (Касп.). с. 168

Наброд ’валацуга, заходжы падазронага выгляду’ (Бяльк.), ’зброд’: Наброд карова, глядзі і ня ўледзіш (Юрч. Фр. 3: ’шкадлівая’), наброды ’прыезджы чалавек, сям`я’ (мсцісл., Янк. 1), набродны ’прыблудны’ (рэчыц., Нар. сл.), с. 168

Наброзгнуць ’набруснець’ (ТС). Гл. брозгнуць, брозкі. с. 168

Наброіць ’нагарэзнічаць’ (Нас., Гарэц.), с. 168

Наброхацца (набрёхацца) ’напіцца’ (мсцісл., 3 нар. сл., Юрч. Фр. 1), с. 168

Набру́знуць , набру́зці ’набрацца вільгаці’, ’апухнуць’ (Нас.), ’намокнуць, насыціцца вільгаццю’, набрузлы ’прамоклы’ (Байк. і Некр.). Гл. бру́знуць, бру́злы. с. 168

Набруня́ць ’набракнуць’ (ТС), набруня́ўшае ’набраклае (намочанае, але не праросшае)’ (Жд. 1), с. 168

Набрусава́ць ’натачыць’, ’абчасаць’ (Нас., Байк. і Некр.). Гл. брусава́ць. с. 168

Набры́днуць ’надакучыць, абрыднуць’ (Бяльк., Сцяшк.), набры́даць ’моцна надаесці’ (Шат.), с. 168

На́брыдзь ’валацуга’ (Бяльк.), ’чужыя людзі, непрыемныя для мясцовых жыхароў перасяленцы’ (бялын., Нар. сл.), с. 169

Набры́нуць ’набрысці, трапіць’ (ТС). с. 169

Набры́цца ’натрапіць’: набрыўся на грыбы (паст., Сл. ПЗБ). с. 169

Набрыня́ць ’набухаць’ (Касп.), ’набухнуць ад вільгаці’ (Шат., Сцяшк., Чач.). Гл. брыня́ць. с. 169

Набрэ́нкнуць ’набрыняць (вадою)’ (Сцяц.). с. 169

Набу́бнець ’набухнуць’ (браг., 3 нар. сл.), набубні́цца ’набрыняць (пра пупышкі)’ (в.-дзв., Нар. сл.), набубе́ніцца ’наесціся’ (полац., Нар. лекс.), с. 169

Набу́гліцца ’напрацавацца’ (полац., Нар. лекс.). с. 169

Набугорываць ’навальваць многа, накладваць’, набугораны «наваленный подобно бугру» (Нас.), с. 169

Набудава́ць ’набраць, накласці поўную пасудзіну’ (ушацк., Нар. лекс.), набудава́цца ’наесціся’ (полац., Нар. лекс.). с. 169

Набу́ніцца ’ўздуцца, набухнуць’ (ТС). с. 169

Набу́хаць ’наліць празмерна’ (Арх. Федар.), с. 169

На́буць ’мабыць’ (ТС). Гл. ма́быць. с. 169

Набэ́дрыкі ’збруя’ (Байк. і Некр., Бяльк.), ’частка збруі’ (карэл., Янк. Мат.). Гл. набе́дрыкі ’тс’; с. 169

Набякрэ́нь ’набок, набакір’ (Сцяшк.). с. 169

*На́вад , на́вод ’вышыўка’ (ТС). с. 170

На́вадзень (на́ва дзень) ’бохан хлеба’ (Грыг.), навадзянь ’тс’ (Пал.). с. 170

Наважа́ць₁ ’прывязаць, прыжывіць’ (Сцяшк.). с. 170

Наваждоліць ’намазаць што-н., больш чым трэба’ (віл., Нар. сл.). Гл. важджоліць, вазголіць. с. 171

Навазголіваць ’намазваць, замазваць’ (Юрч.). Гл. вазголіць. с. 171

Навазёкацца ’наваждацца, набрацца клопату з чым-н.’ (Нас.). с. 171

Навазю́рыць ’разліць, размазаць’ (Жд. 2). Гл. вазю́рыць. с. 171

Нава́ла ’стыхія, напасць’ (БРС, Байк. і Некр.), ’напасць, нападзенне’ (Касп.), ’бяда, гора’ (Сцяшк.), ’прымус, непрыемная прэтэнзія, патрабаванне; нападзенне; бура’ (Др.-Падб., Гарэц.), ’націск’ (Яруш.), с. 171

Навалаводзіць ’навадзіць, навазіцца’ (Шат.). Гл. валаводзіць. с. 171

На́валак ’паверх’ (Гарэц.). с. 171

На́валач ’зброд’ (БРС), ’дрэнны, шкодны чужы чалавек’ (Сцяшк.), ’чужыя людзі, перасяленцы’ (стаўбц., 3 нар. сл.). с. 171

На́валка ’чахол на падушку’ (БРС, Сцяшк., Бяльк.), с. 171

Навалочка ’мяшок’ карэл. (Шатал.), на́валачка ’навалка’ (БРС, Сцяшк.), на́вылычка ’памянш. ад на́вылка’ (Бяльк.), с. 171

Нава́льнік ’гульня ў хованкі’ (ваўкав., Сцяшк. Сл ). с. 171

Навальні́ца ’рус. гроза’ (БРС, Касп., Бяльк., Кліх, Сцяшк., Яруш., Байк. і Некр.), ’бура, ураган; наплыў, вялікая маса, тлум’ (Гарэц., Др.-Падб.), с. 172

На́вар ’двор для скаціны’ (Бяльк.). с. 172

На́варат ’бервяно ў зрубе, над прасценкамі, над вокнамі і над дзвярамі’ (брагін., Шатал.), ’тс’ і ’верхні вушак у дзвярах’ (жытк., Нар. сл.), на́варатня ’бервяно, якое кладзецца над вокнамі і дзвярыма’ (цэнтр.-палеск.), на́воротні ’бярвенні з выдзяўбанымі паглыбленнямі, у якія ставяць кроквы’ (пінск., Нар. лекс.), на́варацень ’бервяно, якое кладзецца на куравіцы і на якім умацоўваецца вясло (на плыце)’ (падзвін., Нар. сл.). с. 172

Нава́рка ’прыбытак’ (мсцісл., Юрч. СНС), с. 172

Нава́ркі ’ільснівыя плямы, пералівы’: «Конь гладкі, аж нава́ркі ходзяць по ём» (ТС, 3, 112). с. 172

На́варня ’бервяно, якое кладзецца над вокнамі і дзвярыма’ (столін., Нар. сл.). с. 172

Наваропіць ’многа наліць’ (Грыг.), нываропіць ’накласці шмат [наварочаць] ’ (Бяльк.). с. 173

Наварот ’вяртанне, зварот’ (Др.-Падб.), наворот ’заход’: «Ужэ другім наворотом грыбы несуць» (ТС, 3, 115); на́варатам ’у першы, другі, трэці прыём’ (Некр.). с. 173

На́ват , часціца і злучнік, на́вет (пух., 3 нар. сл., ТС), на́вэт (Мал.), на́выт (Бяльк.), на́віт (маладз., Янк. Мат.), на́вець (ТС), на́вэцца (пінск., Нар. лекс.). с. 173

Навата́жыць (навата́жытсь) ’нагрузіць, загрузіць’ (Шпіл.). с. 173

Наве́даць ’зайсці, адведаць’ (ТСБМ, Сцяшк.), наве́дываць ’адведваць’, наве́дчык ’наведвальнік’ (Бяльк.). с. 173

Наве́й ’хвароба ў выніку чараў’ (Машынскі, Кulturа, II, 1, 180), ’падвей шыракалісты’ (міёр., Жыв. сл.). с. 173

На́вертам ’мімаходам, між іншым’ (Гарэц.). с. 174

Наве́ц ’мярцвяк, нябожчык’: не чалавек нават — як бы жывы навец (Васючэнка, зб. Тутэйшыя. Мн., 1989, 161). с. 174

Навод₁ ’навучэнне, падвучванне’ (Бяльк.), с. 174

Навод₂ ’самастрэл на мядзведзя’ (Маш.). с. 174

Наводліў ’наводмаш’ (ТСБМ), навотліў ’тс’ (калінк., 3 нар. сл.), наўотліў: «паганымі рукамі рву [завітку] наўотліў — направа ці налева, толькі не ўверх» (хойн., Полес. этнолингвист. сб. М., 1983, 100), навотляў ’наводліў, наводмаш’ (карэл., Нар. лекс.), навотляй (лях., Янк. Мат.), навотля, наотля ’наводмаш; наадварот, не так, як трэба; ад сябе’ (гродз., Сцяшк. Сл.), навотля, навотлю ’наводмаш; на адлегласці’ (Сл. ПЗБ). с. 174

Наводляг ’наводмаш’. Гл. наводліў. с. 175

Наводны ’пра свойскую жывёліну ці птушку, якая нарадзілася, выведзена дзе-н. у другім месцы; такая жывёліна адбіваецца ад свайго двара, ад чарады’ (Янк. 2), ’чужы, прыблудны’ (стаўбц., Жыв. сл.; маладз., Янк. Мат.), ’прыведзены (з іншага месца) ’ (ТС). с. 175

Навоз₁ ’загуменне, дарожка, якая ідзе ўздоўж вёскі па загуменнях, поле за загуменнем’ (Хрэст. дыял., 334; Сл. ПЗБ), ’дарожка ў вёсцы па-за будынкамі’ (Чуд.), ’вялікі ўчастак поля, на якім размешчана некалькі хутароў’ (нясвіж., Яшк.), ’месца за агародамі ўздоўж вёскі’ (слуц., Нар. сл.), навозы ’ўчастак поля ля вёскі’ (карэл., Янк. Мат.), навозам ’загуменнем, задамі, сцяжынкай за вёскай’ (Жд. 1); с. 175

Навоз₂ ’гной’ (асіп., Буз.; ганц., Сл. ПЗБ; гродз., Сцяшк. МГ), навозны ’угноены’ (Сл. ПЗБ), ’звязаны з вывазкай гною’, параўн.: «между С. Иоанном и С. Петром играются на Белоруси навозныя толоки» (Фалют., 84). с. 176

Навой ’дэталь у кроснах’ (Бяльк., Гарэц., Тарн., Сцяшк. МГ, Сл. ПЗБ, ТС), навоі ’частка кроснаў’ (Воўк-Лев., Татарк.), навойка ’тс’ (полац., Нар. сл.; Янк. 1, Мат. Гом., ТС). с. 176

Навокал , таксама навакол, навокала, навакола (ТСБМ), нао́коло ’навокал, кругом’ (ТС), с. 176

Навоны , нав(уо)ны ’пабочны’ (гом., Сержп. Отч., 9). с. 176

Наворашнік ’шкло ад газавай лямпы’ (беласт., «Ніва», 24 чэрв. 1979 г.). с. 176

Наворысты ’пахілены (пра дрэва)’ (лельч., Нар. лекс.), ’пахілы, нахілены (пра дрэва)’ (ТС). с. 176

Наворышча ’нечаканае (выпадковае) спатканне’ (Бяльк.). с. 177

Навотны ’незнаёмы’ (бераст., Сцяш. Сл.), ’пра жывёлу, якая першы раз пасвіцца ў статку’ (мазыр., Жыв. сл.), ново́тны ’наежджы, прыбытны аднекуль’ (ТС), с. 177

На́вуж ’наўскапыта, галопам’ (мсцісл., 3 нар. сл.), навуш: «бегла навуш» (Куляшоў), у запісах Шымкевіча навожъ «очень быстро, во весь дух» (Грыг.). с. 177

На́вуза , на́ўза ’вашчына’ (паст., 3 нар. сл.), ’соты без мёду, вашчына’ (слаўг., Нар. сл.), ’аснова для пчаліных сотаў, вырабленая штучна’ (мядз., Нар. словатв.), ’неператоплены воск’, ’рамка для вашчыны ў калодачным вулеі’ (Сл. ПЗБ), навужваць ’рыхтаваць рамкі для мёду’ (Мат. Гом.), наву́знік, наву́жнік ’невялікі вулей у лесе на дрэве, пастаўлены для лаўлення раёў, што вылецелі са свайго пчальніка’ (Гарэц.); с. 177

Наву́ка (ТСБМ, Яруш., Гарэц.), с. 177

Навуле́чка ’навалачка’ (навагр., 3 нар. сл.). с. 178

Наву́рзацца ’наесціся многа’ (Грыг.), навурзгацца ’тс’ (полац., Нар. лекс.). с. 178

Навурзня ́ ’непаваротлівы пузаты чалавек’ (полац., Нар. лекс.). с. 178

Навуры́цца , наву́рыцца экспр. ’наесціся’ (ушац., полац., Нар. лекс.; мядз., Жд. 2). с. 178

Навучыце́лька ’настаўніца’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 178

Навучы́ць ’навучыць, вывучыць’, наву́чка ’навука, вывучка’ (Бяльк.). Да вучы́ць (гл.). с. 178

Навучэ́нец ’вучань старшых класаў, слухач сярэдніх навучальных устаноў’ (ТСБМ). с. 178

Наву́шнік ’вуха ў шапцы-вушанцы; спецыяльнае прыстасаванне для аховы вушэй ад холаду; прылада, якая надзяваецца на вушы для праслухоўвання гукаперадач і гуказапісаў’ (ТСБМ). с. 178

Наву́шніца ’шапка-вушанка’ (акцябр., Мат. Гом.). с. 178

Навушча́ць ’падбухторваць’ (калінк., Арх. ГУ). с. 178

Навы́глыд ’наадварот’ (Бяльк.): а ты ўсё навыглыд дзелыіш. с. 179

Навы́дла ’падобна, накшталт’ (Гарэц.), с. 179

На́выр ’пад карову, даіць карову; на двор’: Ці хадзіла ты, таічка, навыр? (Бяльк.). Гл. на́вар. с. 179

Навыру́нку ’навідавоку’(?): Тут, у нас, любы чалавек навырунку, відзен увесь (Масарэнка). с. 179

Навы́тар ’практыкаванне’ (Дуж.-Душ.), навы́тарынный ’навучаны, звычны да справы, набіўшы руку, не навічок’, дзеепрым. залежнага стану ад дзеяслова навы́тырыць (Нік. Оч.). с. 179

Навы́шній ’усявышні’ (Юрч. Сін.). с. 179

Навэ́длуг , наве́длуг, наву́длуг ’у параўнанні’ (Сцяшк. Сл., ТС), навэ́длух ’тс’ (мядз., Сл. ПЗБ). с. 180

Навю́ткі ’новенькі’ (віц., Мат.). с. 180

*Навяжоны , навежоны ’дзіўны, дзівакаваты’ (ТС), с. 180

На́вязка ’нешта навязанае’: навязкі навязваць (Л. Калюга), ’загавораная шаптухай ніцяная перавязка на балючым месцы’ (дзярж., Нар. сл.), с. 180

Навя́ліцца ’навязвацца, нападаць; пападацца’ (Нас.), ’унадзіцца, дзейнічаць настойліва і неадступна’ (Бяльк.), ’настойліва і ўпарта ажыццяўляць сваё жаданне, сваю думку’ (Гарэц.), ’прывязацца да чаго-небудзь раптоўна’ (Мядзв.), ’накінуцца на каго-н. з лаянкай, папрокамі’ (ушац., Нар. сл.), навя́лівацца ’настойваць, настойліва дамагацца’ (Гарэц.), ’прыставаць, чапляцца, навязвацца’ (Юрч.). с. 180

Навяра́піцца ’напаткацца’ (слонім., Сцяшк. Сл.). с. 181

Навярну́ць ’схіліць, пераканаць; нахіліць, пахіснуць; нагаварыць на каго-н.’ (Гарэц.), ’прымусіць’ (астрав., Сл. ПЗБ), ’надумацца (сказаць)’ (карм., Мат. Гом.), сюды ж навярну́цца ’павярнуцца’ (мядз., Жыв. сл.), ’адведаць’ (круп., «Полымя», 1980, 8, 253). с. 181

Навярта́ць ’пагражаць’ (чачэр., Мат. Гом.). с. 181

*Навяшча́ты , навышча́тый: навышчатый кошэлік ’кашэль з накрыўкай, які падвешваўся за спіной’ (палес., 3 нар. сл.). с. 181

Нага ́ ’ніжняя канечнасць’ і інш. значэнні. с. 181

Нага́баць , нага́баці ’знайсці, натрапіць’ (Федар. 2, 45), нага́баты ’знайсці, назбіраць’ (драг., Жыв. сл.), нагаба́ты ’нагнаць, спасцігнуць’ (Клім.), нага́баті ’сустрэць’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 181

Нагавíцы ’штаны’ (ТСБМ, жлоб., Мат. Гом., Сцяшк. Сл.; слуц., ганц., пруж., беласт., Сл. ПЗБ), ’рукавіцы’ (докш., Цыхун, вусн. паведамл.), с. 182

*Нагадава́ць , нагодова́ць ’накарміць’: нагодуй дзіця (лельч., Нар. лекс.). с. 182

Нагада́ць ’напомніць, прыпомніць, успомніць’ (ТСБМ). с. 182

На́гадле ’хутка, спяшаючыся’ (зэльв., Сл. ПЗБ). с. 182

Нага́й ’заезд (пры лоўлі рыбы невадам)’: у два нагая ловілі (ТС). с. 182

Нага́йка ’бізун’ (ТСБМ; гродз., Сл. ПЗБ). с. 182

Нага́йны ’?’ у песні, запісанай у Сакольскім павеце на Беласточчыне: Оj, wydu ja za worota/ne bere mene ochwota/a mojemu mileńkomu/ne nahajna robota (Кольб. 498). с. 183

*Нагалабоску , наголобо́ску, наголобу́зку ’набасанож, на голую нагу’ (ТС), наголобі́ску ’тс (пінск., Нар. лекс.), наголобу́скы, наголобу́ську ’тс’ (столін., Нар. лекс., Жыв. сл.). с. 183

Нагаловіч ’перакладзіна паміж вушакамі над дзвярамі’ (браг., Шатал.), ’верхні брус над акном’ (рэч., Мат. Гом.), сюды ж на́галавень ’вушак над варотамі’, ’брус над дзвярамі’ (маст., Шатал.), нагловень ’тс’ (браг., Шатал.). с. 183

Нага́льны ’напорысты’, ’тэрміновы’, ’праліўны (пра дождж)’ (Сл. ПЗБ), с. 183

Нага́на ’ганьба, знеслаўленне’ (Нас.). с. 184

Наганашы́ць ’нарваць’ (Жд. 1). Да ганашы́ць (гл.). с. 184

Нагану́ць ’настаяць, дамагчыся’ (Сл. ПЗБ), ’зажадаць’ (Сцяц.), ’вырашыць’ (Сл. ПЗБ), ’задумаць’ (Сцяц.), с. 184

Наганя́й ’ушчуванне’ (Яўс.). с. 184

Нагарава́цца экспр. ’наесціся’ (полац., Нар. лекс.). с. 184

*Нагара́тацца , нагара́татыся ’нагаравацца, намучыцца’ (драг., Нар. лекс.). с. 184

Нагарода ’ўзнагарода’ (Нас.); zа naharódaju za trudý wiérniecsa (Пятк. 2); с. 184

Нагаса́цца ’нагойсацца’ (карэл., Нар. лекс.). с. 185

Нага́та ’старажытная грашовая адзінка’ (Рабцэвіч), с. 185

Нагбом ’нагнуўшы вядро, збанок’ (піць) (Нас., ТСБМ, брасл., глуск., бялын., ДАБМ, камент. 145; полац., Нар. лекс.), нагбом і на́гбам ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 185

На́гды ’іншы раз’ (Жд. 1), на́гдысь ’нядаўна’ (Бяльк., навагр., Сцяшк. Сл., Мат. Гом.), на́гдась, на́гдай ’надоечы’ (Нас.), нагдое ’пазаўчора’ (Жд. 2), нагдоя ’надоечы’ (мін., Жыв. сл.), нагдовя ’тс’ (навагр., 3 нар. сл.), нагдове ’надоечы, днямі’ (ТС), нагдовісь, нагдовясь ’нядаўна’ (Мат. Гом.), нагдовінь ’нядаўна’ (Мат. Гом.), нагдовінь ’нядаўна, надоечы’ (ушац., Нар. сл.), с. 185

На́гель (nágel) ’драўляны гвозд (для замацавання плытоў)’ (зах.-палес., Кольб.). с. 185

*Наге́льніца , нагэ́лныца ’раптоўная смерць’ (драг., Нар. лекс.), сюды ж нагэ́лно ’неадкладна, дазарэзу’, нагэ́лный ’неадкладны’ (драг., 3 нар. сл.). с. 186

Нагіна́ць ’схіляць, нахіляць’ (ТСБМ, Нас., ТС), с. 186

На́гла ’смерць’ (эўфемізм) (брэсц., Нар. лекс.), ’згуба, смерць; бяда, гора’ (ТС), с. 186

На́гле ’вельмі’ (Бяльк.), на́гле, на́гло ’надта, вельмі’ (ТС), на́гля ’тс’ (лях., Янк., Мат.; Сцяшк. Сл.). с. 186

*Нагле́дзіны , нагля́дзяны ’абрад знаёмства бацькоў жаніха і яго сваякоў з нявестай’ (навагр., Жыв. сл.). с. 186

На́гліць ’нахабна хлусіць’ (Бяльк.), ’прымушаць’ (Нас.). с. 186

На́глы ’раптоўны, нечаканы’ (Сл. паўн.-зах., 3 нар. сл.), ’круты’, ’злосны, люты’ (слонім., Сцяшк. Сл.), ’вялікі, высокі’ (ТС; лельч., Нар. лекс.; мазыр., 3 нар. сл.; ельск., жытк., петрык., Мат. Гом.), ’нахабны’ (уздз., Жд. 1; рэч., Мат. Гом.; ТС), с. 186

Нагля́дчык ’чалавек, які за кім-, чым-н. наглядае’ (ТСБМ). с. 187

Нагне́тка ’?’: Як-бы з руты ды нагнетак/Букет велькі май уклаў (Цётка). с. 187

Нагнётка ’мазоль’ (Сл. ПЗБ). с. 187

Нагні́сты ’моцны, магутны’ (астрав., Сцяшк. Сл.). с. 187

Нагном ’нахіліўшы пасудзіну’ (піць) (Сл. ПЗБ, дзярж., 3 нар. сл., Нар. сл.), ’адным глытком, не адпачываючы, піць’ (беласт., Ніва, 22 красавіка 1979 г.), ’з бутэлькі, з гладыша, без шклянкі (піць)’ (бяроз., КЭС). с. 187

Наґо́ґа ’капрызны чалавек’, наг̌о́г̌ытыся ’капрызіць’ (драг., Нар. сл.), с. 187

Нагода ’прычына, выпадак’ (ТСБМ), с. 188

Нагодкі ’наготкі (кветкі)’ (Янк. 1). с. 188

Нагокаць ’зрабіць многа’ (чач. Мат. Гом.). с. 188

Нагонка ’ўшчуванне’: Дырэктар прыдзе, нагонку дасць (Крапіва). с. 188

Наготкі ’расліна Саlendulа оfficinalis’, адз. л. наготка (міёр., Жыв. сл.; хойн., Пятк.), іншыя назвы: нагодкі, нагаткі́, ногцікі (гом., гродз., Кіс.), адз. л. нагадок (віл., Сл. ПЗБ), с. 188

Награ́ны , найгра́ны ’аплоднены (пра яйцо)’ (мін., слонім., Жыв. сл.; барыс., чэрв., Сл. ПЗБ; ТС). с. 189

Нагу́ла ’гуляка, гультай’ (Нас.), ’свавольніца’ (чач., Мат. Гом.), ’той, хто нахабны’ (беласт., Сл. ПЗБ), нагу́ловаты ’упарты’ (мазыр., Жыв. сл.). с. 189

Нагэ́лный ’неадкладны’, нагэ́лно ’неадкладна, дазарэзу’ (драг., 3 нар. сл ). Гл. наге́лніца. с. 189

Над₁ , прыназ., рэдка нада (нада мной); с. 189

Над₂ у выразе: Як нема на наду, так чорт даў хаду (пра запаслівасць, гаспадарлівасць) (саліг., Нар. сл.). с. 189

На́да ’трэба’ (Бяльк.), на́да, на́ды (Сл. ПЗБ), с. 189

На́дабе ’патрэбна, трэба’ (Нас.), на́добі ’трэба’ (в.-дзвін., шуміл., Сл. ПЗБ); ён нам крайні надабі (гарад., Сл. бел. нар. фраз., 141), с. 190

*Надабе́нь , надобе́нь — слова з няясным значэннем у архаічнай формуле сватання без сватоў; жаніх ідзе з вязкай лапцей за плячыма, падыходзіць пад акно хаты маладой і пытаецца: «Надобе́нь толубень? А як недоўбень, то я дале подоўбень» (ТС). с. 190

Нада́вяча ’нядаўна’ (ляхав., Сл. ПЗБ), с. 190

Нададзе́ць ’надакучыць’ (ваўк., лід., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), надодзе́ць ’надаесці, абрыднуць’ (ТС). с. 190

Надае́сць ’надакучыць’ (ТСБМ, Бяльк., Пятк), надае́сці ’тс’ (Сл. ПЗБ), надое́сці ’тс’ (ТС), с. 190

Надазаля́ць ’надакучаць’ (бяроз., КЭС), с. 191

Надаку́чыць ’надаесці’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), надоку́чыць ’тс’ (ТС), надакушны ’надаедлівы’ (Мат. Гом.), надакучлівы ’тс’ (Сл. ПЗБ), с. 191

На́далаба ’вузкая планка, што набіваецца на капылы паверх вязоў’ (маст., Шатал.). Гл. надаўб. с. 191

Надалізоный ’надакучлівы, назойлівы’ (браг., 3 нар. сл.), надалызоны, надалы́злівы ’дакучны’ (лоеў., Ян.), с. 191

Надалончыць ’залатаць (рукавіцы)’ (Сцяшк. Сл.), с. 191

Надалу́жыць ’сэканоміць, нагнаць час’ (Сцяц.), ’пажыць добра’ (Сцяшк. Сл.), надалу́жваць ’дабаўляць’ (лях., Сл. ПЗБ), надолу́жыць ’надбавіць, задаволіць патрэбу’, надолу́жваць ’надбаўляць, дапамагаць пакрыць нястачу’ (ТС), с. 191

*Надамахі ́, надомохі́ ’мудрагеліста, алегарычна’ (ТС). Гл. намахі́. с. 192

Надаража́цца ’здзекавацца’ (Бяльк.), ’рабіць наперакор, на злосць; дражніцца, кпіць’ (жлоб., Жыв. сл.), надража́цца ’ганьбаваць, здзекавацца, рабіць прыкрасць’ (Нас.), надара́жывацца ’дражніцца з кім-н., злаваць каго-н.’ (міёр., Нар. сл.), надаражы́цца ’зрабіць што-небудзь назло’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), с. 192

Надары́цца ’выдацца, трапіцца’ (ТСБМ). с. 192

На́дась ’нядаўна, на днях’ (Нас., Бяльк.; калінк., 3 нар. сл.). Гл. анагдысь, нагды. с. 192

Нада́ткі ’надбаўка зямлі (да прысядзібных участкаў)’ (лунін., Шатал.), ’кароткія загоны, дадаткі’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 192

На́даўб ’папярэчны брус, што злучае палазы ў санях, накладаецца на капылы’ (смарг., Шатал.), на́даўбня ’тс’ (маст., Шатал.), на́доўбня ’тс’ (ТС), на́доўбень ’тс’ (ТС), на́даўбкі, на́далабы, на́далабкі ’намарзні’ (Сл. ПЗБ), на́дабкі, на́дубкі, на́дулубкі ’вязкі ў санях’ (маларыт., Нар. сл.), на́даланка ’доўгая планка, што накладваецца на капылы паралельна полазу (паверх вязаў)’ (Сцяц.), с. 192

На́даўба ’засядзеўшаяся ў дзеўках, якую возяць па вёсках і прапануюць: Ці не трэба надаўба?’ (ушац., Панюціч, дыс.), с. 193

Надбольшы ’найбольшы’ (ТС). с. 193

Надве́чар , на́двячар ’пад вечар’ (Сл. ПЗБ), надвычі́р ’тс’ (драг., 3 нар. сл.), надве́чо́р, надвечэрэ́ ’тс’ (ТС), надвечары (Колас). с. 193

Надворак₁ ’двор, падворак’ (Яруш.), ’двор каля хаты’ (БРС), ’прастора паміж хатай і гаспадарчымі пабудовамі’ (нясвіж., слуц., смілав., шчуч., Яшк.; гродз., астрав., дзятл., маст., лід., навагр., Сл. ПЗБ). с. 193

Надворак₂ ’стул’ (нясвіж., Сл. ПЗБ), ’панос’ (Сцяц.). с. 193

Надвор`е₁ ’месца па-за жылымі пабудовамі; дворышча’ (Нас., Яшк., Федар.), с. 193

Надвор`е₂ ’чыстае паветра, пагода’ (Нас.), ’надвор`е’ (Сл. ПЗБ, ТС), надвор`я ’надвор`е, пагода’ (Бяльк.), с. 194

Надвор`е₃ 'медыц. стул’ (ТС). с. 194

Надворсак ’дворышча’ (навагр., Нар. сл.). с. 194

Надвосень ’перад пачаткам восені’ (калінк., 3 нар. сл.), на́досень ’пад восень’, ’першая палова восені’ (ТС). с. 194

Надвы́ш ’больш, вышэй’ (Нас.), с. 194

На́дгаладзь ’не даядаючы, галодна’ (калінк., 3 нар. сл.), надгаладзень ’тс’ (слуц., Нар. сл.). с. 194

Надгру́зачкі ’кавалачкі’: разб`илас`а на надгрузачк`и. (Сцяшк. Сл.). с. 194

Над`е́хаць ’наехаць’ (Бяльк.) с. 194

Надза́хад ’перад захадам’ (Сл. ПЗБ). с. 194

Надзвы́чай ’вельмі, надта; у высокай ступені’ (ТСБМ). с. 194

Надзе́жа₁ ’надзея’ (Нас., Сл. ПЗБ), надзёжа (Бяльк., Сл. ПЗБ). с. 195

Надзе́жка ’накідка’ (лоеў., Мат. Гом.). с. 195

Надзе́жнік ’кавалак палатна, якім пакрывалі дзяжу’ (Сл. ПЗБ, Жд. 1, Сцяшк., Бяльск.; талач., Шатал., Мат. Гом., круп., Нар. сл.), надіжнык ’тс’ (драг., 3 нар. сл.), надзежніца ’тс’ (Мат. Гом.). с. 195

Надзе́і ’дажджавыя чэрві’ (в.-дзв., расон., Сл. ПЗБ), с. 195

На́дзелень ’зеленаваты, недаспелы’ (слуц., Нар. сл.), ’недаспелая садавіна’ (карэл., Сл. ПЗБ), на́д`зялян, на́д`зялянь ’зеленаваты’ (навагр., Жыв. сл.). с. 195

Надзе́льны ’вясельны’ (светлаг., Мат. Гом.), с. 196

Надзе́ць₁ ’апрануць’, ’уздзець’ (Сл. ПЗБ, Бяльк., Пятк.), надзе́цца ’апрануцца’ (Жд. 1). с. 196

Надзе́ць₂ ’нафаршыраваць’ (навагр., 3 нар. сл., Сцяшк. Сл.), надзява́ць ’начыняць’ (карэл., Шатал.; Жд. 2; ваўк., Сл. ПЗБ), надзяваны ’надзеты’, ’нафаршыраваны, начынены’ (ТС; ашм., гродз., Сл. ПЗБ). с. 196

Надзе́я ’надзея, спадзяванне’ (Нас., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), с. 196

Надзёжа, надзёжына ’адзенне’ (Нас.), с. 196

Надзёжнік ’рачная губка, бадзяга’ (Ян.), надочнік, ладочнік ’тс’ (ТС), с. 196

Надзённы ’актуальны’ (ТСБМ). с. 197

Надзі́клі ’на ветры’: У нас у хаце заўсёды холадна, бо стайііц` йана надз`ікл`и (слонім., Сцяшк. Сл.). с. 197

Надзіма́нкі ’пацеркі, пустыя ўсярэдзіне’ (навагр., Нар. сл., маст., Сцяшк.), нады́манкі ’каралі’ (рэч., Мат. Гом.). с. 197

На́дзіць ’вабіць, прыцягваць надзеяй’ (Нас.), ’прыманьваць, прынаджваць’ (Сцяшк.), надзіцца ’захапляцца надзеяй’, ’падкрадвацца’, ’набываць звычку’ (Нас.), ’спадзявацца, чакаць’ (ТС), с. 197

Надзява́нікі ’ежа з начынкай: парасяты, гусі, булкі’ (докш., Янук.), ’бульба (адвараная ў лушпінах)’ (рэч., Мат. Гом.). с. 197

Надзянькі ́ прысл. ’адпачынак у свята’: Добра падраб`ілас`а, ц`ап`ер схаджу да Йули` надз`янк`и. (воран., Сцяшк. Сл.). с. 197

Надкоснік ’шафер’ (Сл. ПЗБ), ’брат маладой, які бярэ ў маладога выкуп за касу нявесты’ (Сцяшк. Сл.), ’меншы брат маладой, які бярэ грошы за касу ў маладога’ (в.-дзв., Шатал.). с. 197

Надла́пкі ’вузкая планка, якая накладваецца на капылы наверх намаразняў’ (карэл., Шатал.), надлобы ’тс’ (пінск., Шатал.). с. 198

Надоба ’хатнія рэчы, неабходныя гаспадыні’ (карэл., Сцяшк.), ’убранне’ (стаўбц., Нар. сл.), на́даб (надыб) ’патрэба’ (Бяльк.), надоб`е (надоб`я) ’госці’ (чэрв., Нар. лекс.), nadobak, nadobinka, nadobninа ’аздобная рэч, патрэбная рэч’ (Федар.), nadóbninа ’драўніна для вырабу сельскагаспадарчых прылад’ (Арх. Федар.), надобейка ’нагода, падзея’ (Песні сямі вёсак). с. 198

Надобрыцу ’на правы бок’ (смарг., Шатал.; ашм., Сцяшк. Сл.). с. 199

Надовень ’участак поля каля вёскі’ (полац., Яшк ). с. 199

Надовесь ’нядаўна, на днях’ (Нас.), нагдавісь ’тс’ (Мат. Гом.). с. 199

Надодніцы ’на світанні’ (Сцяшк. Сл.), надоднік ’да світання’ (Сл. ПЗБ). с. 199

Надоечы ’нядаўна, днямі’ (ТСБМ, Мат. Гом., Янк. 2, Ян.), надоячы ’тс’ (Бяльк., Пятк.), надойчы ’тс’ (Сцяшк.), надовечы, надовячы ’тс’ і ’сягоння раніцай’ (Нас., Янк. 2, Мат. Гом., Сцяшк. Сл., Ян.), надоіч ’днямі’ (Сл. ПЗБ), надое ’тс’ (Жд. 2), с. 199

Надозарку ’назіркам’ (расон., Шатал.). с. 200

Надочнік ’рачная губка, бадзяга’ (ТС). Гл. надзёжнік. с. 200

Надоясь ’учора’ (Мат. Гом.), надось ’надоечы’ (Ян.), с. 200

Надру́га ’здзек, кпіны’ (Сцяшк.). с. 200

Надры́ва ’навес для захавання дроў’: У надрыв`е дроў н`и пал`енца (Сцяшк. Сл.). с. 200

Надрэ́ґаць, надрэ́каць ’нашкодзіць’, ’нагаварыць абы-чаго’ (ТС). с. 200

Надса́днік ’талакнянка’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), с. 200

На́дсыр ’сыравата’ (Янк. 1), ’сыраваты, недавараны’ (Мат. Гом., калінк., 3 нар. сл.; мін., Жыв. сл.; слуц., Нар. сл.; ТС). с. 200

На́дта ’вельмі’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), на́дто ’тс’ (Сцяшк. Сл.; ТС), на́тта, на́тто ’тс’ (Сл. ПЗБ), с. 200

На́дубель ’гэбель выбіраць канты ў дошках’ (Сцяшк. Сл.). с. 201

На́дубень ’намаразень’ (свісл., Шатал.). с. 201

На́дубіна экспр. ’вялікі гультай’ (міёр., Нар. сл.). Гл. надубень, надаўбень. с. 201

Надубы́рыцца ’наставіць хіб, надзьмуцца, натапырыцца’ (Юрч. Сін.). с. 201

Надува́нчык ’адуванчык, дзьмухавец’ (ТС), надува́ньчык ’тс’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 201

Наду́дліцца ’напіцца праз меру, насмактацца’ (Бяльк.). с. 201

Надуко́ваны ’выхаваны’ (Пятк.). с. 201

Наду́м ’мысленнае рашэнне’ (Бяльк.). с. 201

Надума́ць ’надуваць, навейваць’ (бешанк., Нар. сл.). с. 202

Надумба́шыцца ’нахмурыцца’: небо надумбашылось (ТС). с. 202

Наду́ндзіцца ’напіцца ўдосталь, уволю’ (слонім., Нар. лекс.), ’нассацца’ (Сцяц.). Гл. дундзець, дунда. с. 202

Надчэ́кваць ’чакаць’ (мін., Жыв. сл.). с. 202

Нады́баць ’натрапіць, сустрэць’ (Сцяшк. Сл.; Сцяц., в.-дзв., Шатал.), надыбаць ’наткнуцца, набрысці’ (слонім., Нар. лекс.; Сл. ПЗБ), с. 202

Надыма́нкі ’каралі’ (рэч., Мат. Гом.). Гл надзіма́нкі 'тс’. с. 202

Нады́сь ’нядаўна, на днях’ (Нас., Бяльк., Сцяшк. Сл.), ’цяпер, зараз’ (Мат. Гом.), ’надоечы’ (Жд. 1, Ян.), с. 202

Надыха́нка ’хлеб з цеста, замешанага грэцкай мукой на аржаной рошчыне’ (мядз., Нар. сл.). с. 202

Надэ́чыць₁ ’падбухторыць’, надэ́чыцца ’падбухторыцца’, надэ́чаны. ’падбухтораны’ (Яўс.). с. 202

Надэ́чыць₂ ’змяшчаць’ (Каханоўскі, Повязь часоў. Мн., 1985, 87), с. 203

Нае́дак ’пажытак для арганізма ад з`едзенай стравы, сытнасць’ (полац., Янк. 1; ТС), ’ежа (сытная)’ (рагач., жлоб., жытк., Мат. Гом.), нае́дкі ’яда’ (саліг., Нар. сл.), с. 203

На́едзь ’хвароба коней’ (пухав., Жыв. сл.), ’камень на зубах у каня’, ’жалвакі ў сале пад сківіцамі ў свіней’ (ТС). с. 203

На́жа ’удача’ (ТС), на́джа ’надзея, спадзяванне’ (драг., 3 нар. сл., столін., Нар. лекс.; лунін., Шатал.), с. 203

*Нажава́ты, ножова́ты ’абзолісты’ (ТС). с. 203

Нажалопкацца ’наглытацца’ (гродз., Цых.), нажолупа́цца ’наглытацца не жаваўшы’ (ТС), нажлопацца ’напіцца гарэлкі, нахлябтацца’ (Сл. ПЗБ), с. 203

Нажлу́кціцца ’напіцца празмерна’ (ТС, мядз., Сл. ПЗБ). Да жлу́кціць ’піць’ (гл.). с. 204

На́жма ’крынічнае месца на схіле ўзгорка, дзе заўсёды сочыцца вада; гразкае месца’, ’вялікая колькасць вады пад снегам або пад лёдам у час адлігі’, ’прыліў вады ў рэчку, напор вады на плаціну’ (Яшк.), с. 204

Нажмяні́ць ’пашкодзіць, натрудзіць руку работай на агародзе’ (брэсц., Нар. лекс.). Да жме́ня (гл.). с. 204

Нажні́цы₁ ’ножны, нажнічкі’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), нажэ́нкі, нажэ́нькі ’тс’ (Сцяшк. Сл.; Жд. 1), нажы́чкі ’тс’ (Нас.), нажэ́нцы́ ’тс’ (Бяльк.). Гл. ножны, ножніцы. с. 204

Нажні́цы₂ ’панажы ў кроснах’ (воран., Сцяшк. Сл.). Да нага́, нажны́ ’які прыводзіцца ў рух пры дапамозе ног’, с. 204

Нажор ’вада пад вясеннім снегам’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 204

Нажу́тка ’жакет’ (Жд. 1, Сцяшк. Сл.; Сл. ПЗБ), ’летнік з сівага даматканага сукна’ (навагр., Нар. сл.), ’безрукаўка’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк.). с. 204

Наза́рак ’на наступны год’ (Сцяшк. Сл.). с. 205

Наза́ўтра ’на наступны дзень’. Іншыя формы: наза́ўтрэ, наза́ўтрае, наза́ўтрая, наза́ўтрыя, наза́ўтрага (Сл. ПЗБ, Жд. 1; жлоб., Мат. Гом.; калінк., 3 нар. сл.), наза́ўтро, наза́ўтрэй (ТС). с. 205

Наза́ўша ’назаўсёды’ (зэльв., Жыв. сл.), наза́ўшэ ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 205

На́збыт ’празмерна, надзвычайна’ (Нас.), с. 205

На́збышам ’з надбаўкай, з вярхом’ (Арх. Федар.). с. 205

На́зва ’назва, найменне’ (Байк. і Некр., БРС, ТСБМ, ТС, Сл. ПЗБ), назва́нне с. 205

Назві́ска ’прозвішча’ (астрав., Сцяшк., Сл.; пін., 3 нар. сл.), назві́ска, назві́ско ’найменне’ (Сл. ПЗБ), с. 206

Наздра ́ ’кішкі ў гарбузе’ (докш., Жд. 1). с. 206

На́зімка ’азімая пшаніца’ (Сцяшк.; брэсц., Нар. лекс.). с. 206

На́зіркам, на́зяркам ’не спускаючы з вачэй (ісці, бегчы)’ (Сл. ПЗБ, Бяльк., Нас., Янк. 2, Сцяшк. Сл.), на́зірком ’следам, не выпускаючы з поля зроку’ (ТС), на́зір ’тс’ (дзярж., Нар. сл.), с. 206

На́зма ’нара (лісіная)’ (Мат. Гом.). с. 206

Назна́йніцу ’навыварат’ (смарг., Шатал.; свісл., Сцяшк. Сл.), таксама назна́нок, назна́нку ’тс’ (Нас.), с. 206

Назнарок ’знарок, наўмысна’ (Янк. 1, Мат. Гом., Сцяшк. Сл., ТС), назнарокі ’тс’ (калінк., 3 нар. сл.), назнаракі́ ’тс’ (Янк. 3), назнарочай ’тс’ (Ян.). с. 206

Назобак ’аброчная торба’ (ДАБМ, камент., 825). с. 207

Назола ’дакука, прыкрасць, журба’, ’надакучлівая асоба’ (Нас., Яруш., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), назол, назольнік ’надакучлівая асоба’ (Юрч., СНС), с. 207

Назор ’нагляд’ (Дуж.-Душ.), с. 208

Назорку ’на золку, на світанні’ (жлоб., будакаш., Мат. Гом.). Да зара, зорка (гл.), с. 208

Назоў ’назва’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.), с. 208

Назу́блены ’прарослы’ (ТС), назубленае насенне ’насенне, якое толькі пачынае прарастаць’ (Жд. 1, Мат. Гом.), назубіцца ’прарасці’ (Мат. Гом.), назубіць ’нарабіць вострых зубоў на лазе’ (Яўс., Яруш., Сл. ПЗБ). с. 209

Называ́ты ’запрашальнік (на вяселле)’ (Мат. Гом.). с. 209

Назы́знуць ’напухнуць, набрыняць’: віма назызла (у каровы) (полац., шарк., ул. інф.). Да зызнуць (гл.), с. 209

Назы́каць ’напазычаць’ (Мат. Гом.). с. 209

Назы́нуць ’наваліцца, напасці’ (Юрч.). Да зы́нуць (гл.). с. 209

Назы́рны ’неадчэпны, надакучлівы’ (Сцяшк.). с. 209

Назява́ць экспр. ’накрычаць’ (паст., Сл. ПЗБ). Да зява́ць ’моцна крычаць, гарланіць’ (Нас.), с. 209

Назялі́ць: дзеці назелюць галаву (бялын., Янк. 3). Да зялі́ць ’надакучаць, дурыць’ (гл.). с. 210

Наі́граны, найгра́ны ’пра яйцо з зародкам’ (стаўб., Нар. сл.; нараўл., Мат. Гом.). с. 210

Наі́ўны ’недасведчаны, легкаверны’ (ТСБМ). с. 210

Най — прыстаўка найвышэйшай ступені параўнання, с. 210

Найба́рдзей ’асабліва, рус. в особенностн’ (Яруш.). с. 210

Найбогу ’яйбогу, дадушы, папраўдзе’ (Бяльк.). с. 210

На́йда ’знайдыш’ (Гарэц.), ’прайдзісвет’ (Жд. 1), ’нахабная, непаседлівая, назола’ (Бяльк.), ’гаваркая жанчына’ (ветк., Мат. Гом.), ’жанчына, якая любіць хадзіць па хатах’ (жлоб., Жыв. сл.), ’распусная жанчына’ (Яўс.), а таксама на́йдыш ’знайдыш’ с. 210

Найдзён ’знайдыш, пазашлюбнае дзіця’, ’падкідыш’ (Нас., ТС), найдзёна ’тс’ (пра дзяўчынку) (Нас., ТС), а таксама найдзёнок, найдзённік. с. 210

Найліхоўніцу ’навыварат’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 211

Найм ’наём, найманне’ (ТС), часцей мн. на́ймы ’тс’ (Нас., Гарэц.), с. 211

Найме́нна ’абавязкова’ (ашм., Сцяшк. Сл.), найі́менна ’абавязкова, дакладна’ (маладз., Янк. Мат.). с. 211

На́ймі ў выразе: наймі відзець — бачыць сваімі вачамі (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 211

На́йміт ’наёмны работнік, парабак’ (БРС, Нас., Гарб., Грыг., Пятк., ТС), ’наёмнік’ (Гарэц., Яруш.), на́йміты ’наёмны рабочы, парабак’ (ТС), таксама на́ймітка ’парабчанка, служанка’ (Грыг., ТС, Сл. ПЗБ), на́йметка ’тс’ (Нас.), на́ймічка ’тс’ (Янк. 1, Кліх, Сл. ПЗБ, ТС), наймі́тная ’служанка’ (клімав., Растарг., Да характ., 207), найміта́ ’наёмныя работнікі ці работніца’ (Ян.). с. 211

На́ймя (Нас. Сб., 168) ’імя’ (Нар. сл.), на́йме ’найменне, празванне, мянушка’ (Нас., Гарэц., Яруш.), найменне ’тс’ (Гарэц., Яруш.), найменье ’назва, абазначэнне’ (ТС). с. 212

На́йніца ’левы бок адзення’ (мядз., Нар. сл.). с. 212

Найпагатові ’больш за ўсё, асабліва’ (Яруш.). с. 212

Найпа́чэ ’больш за ўсё, асабліва’ (Пятк.), с. 212

Найса́ма ’звыш меры’: найсамо хужэй (ТС). с. 212

Найсампярод ’перш за ўсё, раней за ўсё’: с. 212

Найстры́ць ’навастрыць’, найстры́ны ’навостраны’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 212

Найсці́, найці́ ’найсці’, ’знайсці’, ’нарадзіць’ (Бяльк., Яруш., Кліх, Пятк., Сл. ПЗБ, ТС), найсці́ся, найці́цца ’знайсціся’, ’нарадзіцца’ (Жд. 1, Сцяшк. Сл., Мат. Гом., Юрч., Сл. ПЗБ, ТС). с. 213

Найясне́йшы ’святлейшы (граф, князь)’ — тытул (Гарэц.). с. 213

Накага́ліцца ’назбірацца’ (ТС). Да кага́л (гл.). с. 213

Нака́з ’запрашэнне’, ’паведамленне, апавяшчэнне’, ’наказ’ (Яруш., Гарэц.; валож., Жыв. сл.; Яўс.). с. 213

Наказа́нне ’пакаранне’ (уздз., Жд. 1). с. 213

Наказі́рыць ’разверадзіць, дапячы’ (слонім., Жыв. сл.). с. 213

Наказлава́цца экспр. ’наванітаваць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Гл. казлаваць ’ванітаваць’, казлы₁₂ (у выразе казлы драць). с. 213

*Наказнаць, накэзна́ты ’закілзаць (каня)’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 213

*Наказу́біцца, накозу́бытыся ’натапырыцца, надзьмуцца, пакрыўдзіцца’ (пін., столін., Нар. лекс.), накозубытысь ’тс’, накозубленый ’насуплены’ (Клімч.), накозобіцца ’надзьмуцца, насупіцца’ (ТС). с. 214

На́калеска ’планка, якая змацоўвае капылы саней’ (Сл. ПЗБ), накалесніцы ’наклесніцы, намаразні, плашкі, што насаджваюцца на капылы для звязкі’, накылісьніцы ’тс’ (Бяльк.). с. 214

Накале́снік ’воз (сена)’ (жытк., Мат. Гом.), с. 214

На́калле ’ўсё, што ёсць навакол’ (Яўс.). с. 214

Накалпа́к ’вузлом на патыліцы (пра манеру завязваць хустку)’ (Сцяшк. Сл., маладз., Янк. Мат.), нъкалпы́к ’тс’ (міёр., Нар. сл.), накалпа́к ’абы-як (завязваць хустку)’ (Жд. 2). Да каўпак ’высокая шапка’ (гл.), с. 214

Накалтані́ць ’убіць, удзяўбці’: трэба яму добра накалтаніць у голаву. с. 214

На́кальны ’упарты, свавольнік, разбэшчаны, дураслівы, непаслухмяны (пераважна пра дзяцей падросткаў)’ (бялын., Янк. 3). с. 214

*Нака́мкаваць, нака́мкуваты ’скардзіцца на хваробу, боль’ (Клімч.). Да ка́мкаты ’квакаць (пра лягушку); скардзіцца, ныць’, с. 214

Накане́чнікі ’дзве дошкі, якія прымацоўваюцца па краях страхі і сходзяцца ўверсе, утвараючы канёк’ (расон., Шатал.). с. 214

Наканована, наканава́на ’суджана, прадвызначана’ (бялын., Янк. 3; Гарэц., барыс., Шн. 2), с. 215

Накану́ні ’напярэдадні́ (ТС). с. 215

На́капась ’напасць’ (круп., Сл. ПЗБ). с. 215

Накапса́ць ’наштурхаць’ (Янк. 2). Да капса́ць (гл.). с. 215

*Накапу́зіцца , накапу́зытыся ’мець выгляд хваравітага чалавека з пахіленай набок галавой’ (драг., Нар. словатв.). с. 215

Накара́скацца ’навязацца’ (кіраўск., Нар. сл.). с. 215

Накаса́цца ’навязацца, прычапіцца’ (Гарэц., Бяльк., Сцяшк. Сл., Юрч., Шн.. Рам.), сюды ж на́кась ’назола’ (Яўс.), на́касць ’няшчасце, бяда’ (Сцяшк. Сл.), накаснік ’злыдзень’ (Полымя, 1980, 8, 253); с. 215

Накастры́чыць ’накласці абы-як, многа’ (слонім., Жыв. сл.). с. 215

На́кась ’наўкос’ (Гарэц., Др., Сцяшк. Сл.; калінк., 3 нар. сл.), ’коса’ (Яўс.), накаські ’тс’ (Яруш.), накася́к ’перакошваючы, абыякава, няправільна’ (Янк. 3). Утворана з прыназоўнікавага словазлучэння на кось, дзе выступае адпрымет- нікавы назоўнік са значэннем ’нешта касое’. с. 215

Нака́т ’дарога, вымашчаная бярвеннямі’ (Жд. 1), ’рад бярвенняў, якія накладваюцца на ўжо звязаны плыт’ (Нар. сл.), ’след ад колаў, воза’ (Бяльк.). с. 216

Накатага́ніць ’наварыць’ (Мат. Гом.). с. 216

*Накаўба́сіць, накоўба́сіць экспр. ’няроўна напрасці’ (ТС). с. 216

Накашалі́ць ’нагаварыць недарэчнага’ (трак., Сл. ПЗБ), ’нарабіць беспарадак’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 216

Накве́каць экспр. ’намазаць’ (Мат. Гом.). с. 216

Наке́рзаць ’зрабіць абы-як’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 216

Наке́ўзаць ’наквэцаць’ (ТС), наке́лзаць ’тс’ (рэч., Нар. сл.). Да ке́ўзаць (гл.), с. 216

Накме́тнік ’нейкая расліна’: а накметнік штоночы мярэсціцца (Бічэль-Загнетава). с. 216

Накол ’рог хусткі’ (чэрв., Сл. ПЗБ), наклы́ ’па вуглах’ (там жа), с. 216

Накольнік ’неслух, свавольнік, гарэза’ (Касп., Яўс., ТСБМ), накольніца ’круцёлка, гарэзніца’ (слуц., Жыв. сл.). с. 217

Накопіч ’сноп, якім накрываюць мэндлік’ (навагр., Нар. словатв.), накопы́чыты ’накласці’ (Клімч.). Да капа́, капі́ца ’ўкладка снапоў’. с. 218

Накта́йза ’гальштук’ (воран., Сцяшк.), мікта́йза ’тс’ (гродз., Сцяшк. Сл.), міхта́йка, мыхта́йка ’тс’ (драгіч., Бел.-польск. ізал., 3 нар. сл.), накта́йза, ната́йза ’тс’ (беласт., Бел.-польск. ізал.), с. 218

Накуве́сіцца ’наваліцца, навіснуць?’, с. 218

Накуры́ць ’напыліць’: Накурыў ужо п`аском аўтобус (свісл., Сцяшк. Сл.), с. 219

Наку́тнік ’набожнік, рушнік, які вешаюць на абразы’ (Мат. Гом.). Да кут ’вугал, покуць’. с. 219

Накшта́лт ’накшталт’ (Яруш., Байк. і Некр., ТСБМ, ТС). с. 219

На́лаб ’да дна’ (круп., Полымя, 1980, 8, 254), ’набгом, адразу, у адзін прыём’ (навагр., Нар. сл.; Юрч. Фраз.), на́лба ’нагнуўшы вядро, збанок (піць)’ (пухав., Бел. дыял.; Сцяшк. Сл.), налбом ’нагбом’ (Сл. ПЗБ), с. 219

Налабавозіцца ’напрацавацца, стаміцца ад працы’, налабавозіць ’нарыхтаваць, навазіць, нанасіць’ (Яўс.). с. 219

Налажы́цца ’прывучыцца, прыстасавацца’ (Нас.), ’прызвычаіцца, прывыкнуць’: Ты хлопец чэпкі, скора наложышся рабіць як трэба (Кудравец), с. 219

Налажы́ць, у выразе: налажы́ць галаво́ю ’панесці смерць, памерці’, с. 219

На́лапам ’нечакана’ (дзярж., Нар. сл.), ’знячэўку, інтэнсіўна’ (слуц., Нар. словатв.), нала́пам, налопам ’раптоўна, хціва’ (Сцяшк. Сл.), налопам ’нечакана, нахабна’ (Бяльк.), налоп ’нечаканасць’ (Бяльк.), с. 219

Нала́с ’захворванне скуры’ (Касп.). с. 220

Наластава́ць ’накласці’ (любан., Нар. словатв.). Да лашт, лаштава́ць (гл.). с. 220

Налашчы́ць ’адбяліць (пражу)’ (Мат. Гом.), налосці́цца ’наглянцавацца, зашмальцавацца’ (ТС). Да лоск ’бляск, глянец’. с. 220

Нале ́ ’ага, так, але’ (шчуч., 3 нар. сл.), ноле́ ’тс’ (кап., Нар. словатв., карэл., Нар. лекс., Жд. 1), нуле ’тс’ (Нар. лекс.). с. 220

Нале́мбік ’слабіцельнае’ (Бяльк.). с. 220

На́лепкі ’кідком з рукі’: Кідай мячык налепкі (Бяльк.). с. 220

Нале́цце ’будучы год’ (Нас., Гарэц., Яруш., Др., Юрч., Сл. ПЗБ), нале́цьця ’тс’ (Бяльк.; бялын., Янк. Мат.; чавус., Нар. сл.; Яўс.; віл., Жыв. сл.), нале́цце ’лета (наступнае)’ (Мат. Гом.). Сюды ж нале́та ’ў будучым годзе’ (Янк. Мат.; Сл. ПЗБ), на-ле́то ’на будучы год’ (Мядзв.), с. 220

Налі́м ’мянтуз, мянёк’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), с. 221

Налі́снік ’тонкі блін з пшанічнай мукі’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Янк. 1, Вешт.; бых., Янк. Мат., Некр., ТС), нале́снік ’тс’ (Нас., Бяльк., Яўс.), ’блінчык з начынкай’ (Мядзв., ТС), нале́снікі ’бліны з мукі, крухмалу без соды, дражджэй’ (Янук.), с. 221

Налі́чнік ’ліштва (у вокнах, дзвярах)’ (расон., Шатал., Шушк.), налі́шнікі ’маляванне асады на вокнах з надворнага боку’ (Бяльк.). с. 221

Налі́шно ’асабіста’ (Мядзв.). с. 221

На́лля ’гурт’: Наляцела налля дзяцей (паст., Сл. ПЗБ), на́льля ’пра таго, хто нагла і неадступна лезе ў шкоду’ (полац., Нар. лекс.), ’навала, напасць’ (ушац., Нар. сл.). с. 221

Налог ’дрэнная схільнасць, звычка’ (Нас.), ’звычка’ (міёр., Нар. сл.), налога ’тс’ (віл., Жыв, сл.), с. 221

Налой ’наезджаная санная дарога’ (свісл., Шатал.). с. 222

На́лпа ’малпа’ (Шпіл., Грыг., Мядзв., Федар., Сцяшк. Сл., ТС), с. 222

Налоп ’нечаканасць’ (Бяльк.), налопым ’налопам, нечакана, нахабна’ (там жа). Гл. на́лапам. с. 222

Налы́гач ’вяроўка для налыгвання валоў’ (мазыр., 3 нар. сл.), ’повад’ (нараўл., Мат. Гом.), ’рамень для папарнага звязвання валоў пры аранні’ (докш., Сл. ПЗБ), с. 222

Нама́ґір ’набакір, набок’, на ма́г̌ер ’тс’ (ТС), намаг̌і́рыць ’адзець набакір’ (там жа). с. 222

Намазклі́вы ’ўпарты’ (браг., рэч., Мат. Гом.), с. 222

Нама́к ’куль (саломы)’ (Мат. Гом.). с. 222

Наманы ́ ’наўгад’ (навагр., Сцяшк. Сл), ’наўздагад, навослеп, пэўна не ведаючы дарогі’ (слуц., Полымя, 1988, 7, 203). с. 222

На́маразень ’падоўжны брусок, які набіваецца на капылы ў санях’ (Сл. ПЗБ; карэл., Нар. лекс.), на́маразні мн. (шчуч., Сцяшк. Сл.; Сл. ПЗБ; Сержп. Грам.), на́марзень (ТСБМ), на́марзня, на́мерзня (Сл. ПЗБ; Мат. Гом.), на́марзні (Бяльк., Сл. ПЗБ), на́мярзні (Сл. ПЗБ), на́морожэнь, на́морозень (Маслен.), на́маражня, на́морожня (Мат. Гом., Маслен.; лунін., Шатал.; ельск., КЭС; Сл. ПЗБ, ТС), на́маражні (Пятк., Сл. ПЗБ), на́маржні (Сл. ПЗБ), на́марзня ’вяровачная пятля на капыл саней, якой прымацоўваецца аглобля’ (дзярж., Нар. сл.), с. 223

На́марач ’дурман, одум’ (астрав., Сцяшк. Сл.). с. 223

Намарска́цца ’напрацавацца’ (Янк. 1). Да марска́ць, марсану́ць (гл.); с. 223

Намасты́р ’манастыр’ (Грыг., Мядзв.: «исковерк. монастырь»; мін., магіл., Мат. 2; Сержп.), номасты́рь (мін., Шн. 2; слуц., Чуд.), с. 224

Намацём ’вобмацкам’ (Клім.). Да ма́цаць (гл.); с. 224

На́мачы займ. ’нам’: Дарога к намачы нялёхкая была (узд., Жд. 2). с. 224

Наме́лісты ’спорны пры мліве’ (слонім., Сцяшк. Сл.). с. 224

Намелькава́цца ’наканаваць’: Як яму намелкуецца на вяку з раджэння, так і будзя (карм., Мат. Гом.). с. 224

Наме́снік ’службовая асоба, што замяшчае кіраўніка’ (ТСБМ), ’удзельнік абраду з боку маладой, які сядзеў побач з ёй да прыезду дружыны жаніха’ (віл., 3 нар. сл.), ’аканом’ (Мал.), с. 224

На́ме́тка₁ намётка, на́мітка ’доўгі, вузкі кусок палатна, звычайна з каймой ці вышыўкай’, ’накрыццё галавы ў замужніх жанчын у выглядзе рушніка з аздобамі, пакрывала нявесты’ (Шн. 3, Чач., Др., Маш., ТС, Сл. ПЗБ, Жд. 1, Кольб., Грыг., Чуд., Сцяшк., Бяльк., Мат. Гом.), с. 225

Наме́тка₂ ’пазнавальны знак (напрыклад, на вуху ў авечкі, на лапцы ў гусі)’ (Янк. 1), ’памета’ (рагач., Мат. Гом.). Да наме́ціць, ме́ціць ’памячаць’. с. 225

Намёт₁ ’вельмі тонкае палатно ў два ніты з каляровымі палоскамі па баках’ (докш., Янк. Мат.), ’абрадавы ручнік (даматканы)’ (ветк., Мат. Гом.; чэрв., Сл. ПЗБ), ’кавалак тонкага кужэльнага палатна, які жанчыны абмотвалі вакол галавы’ (чэрв., пухав., калінк., Сл. ПЗБ), с. 225

Намёт₂ ’гурба, сумёт’ (Юрч., СНС), с. 226

Намі́тусь ’у розныя бакі (галовамі, камлямі і інш.)’ (смарг., Сцяшк. Сл., ТС), ’галовамі ў супрацьлеглыя бакі, «валетам» (легчы)’ (глыб., Сл. ПЗБ), намітуз ’тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), намытусь ’адзін да аднаго спіной (ляжаць)’ (драг., Лучыц- Федарэц, вусн. паведамл.), на-мітусь ’наадварот’ (Мядзв.), намітусь ’спосаб вязання: вочка направа, вочка налева’ (Жд. 1), намітуські́ ’адна насупраць другой’ (лаг., Сл. ПЗБ). с. 226

Намне́сь ’нядаўна’ (Грыг.), ’учора’ (маг., Мат.). с. 226

Намова ’нагавор, паклёп’ (Гарэц., Др.), ’падгавор’ (Яруш.), ’дагавор, згода’ (Сцяшк.), а таксама намоў ’нагавор’ (Нас., Гарэц., Бяльк.), на́мо́ўка ’паклёп’ (Нас., Гарэц.), на́маўка ’загавор, урокі’ (Нік. Оч.), с. 226

Намонацца ’натаміцца, намарыцца’ (Сцяшк. Сл., ТС), намонькацца ’тс’ (ТС). с. 226

Намосклый ’прамоклы, размоклы (толькі пра драўлянае)’ (драгіч., Клімч.). с. 226

Намот, намотка ’намітка’ (Жд. 1), на́матка ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 226

Наму́льніца, намы́льніца ’ручка сахі’ (беласт., Смул.). с. 227

Намушча́ць ’падгаворваць, падбухторваць’ (Нас.), ’навучаць’ (Гарэц., Др.). с. 227

На́мша ’памінкі па нябожчыку’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), ’плата папу за памінанне памёршых’ (Клім.), с. 227

Намы́знік ’наморднік’ (воран., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ), ’скураная палоска ў аброці’ (маст., Шатал.; Маслен.), намы́рзнік ’вуздэчка’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 227

Намыля́цца ’напамыляцца’ (Янк. БП). Гл. мыля́цца. с. 227

Намы́снік , наму́снік ’частка вуздэчкі’ (слуц., Полымя, 1988, 7, 201; Маслен.). Да мы́са (му́са) ’морда ў жывёлы’ (гл.). с. 227

Намэ́дрыкі ’частка збруі — пляцёнка з раменю, накладваецца на спіну каня, падтрымлівае хамут’ (Сцяц.), намэ́трыкі ’тс’ (дзятл., Сл. ПЗБ), нама́ндрыкі ’набадры’ (карэл., Нар. словатв.). Гл. набэдрыкі. с. 227

Намэ́ціцца ’намерыцца’ (ашм., Сцяшк. Сл.). Да мэ́та (гл.). с. 227

Намяка́ць ’намякаць’ (Яруш.). с. 227

Намя́каць ’адлупцаваць’ (Мат. Гом.), ’набіць чым-небудзь тупым’ (Нас.), намя́кшыць ’набіць’ (Мат. Гом.). Да мя́к! выкл. ’шмяк!’ (Нас.). с. 227

Намяні́цца ’лічыць сябе за роўню з кім-небудзь’ (Гарэц.). с. 227

Нане́т ’зусім’: Звяліся ягады нанет (браг., калінк., 3 нар. сл.), ’зусім, нанішто’ (Бяльк.). с. 227

Нанзі́цца ’накалоцца’ (Гарэц., Др.). с. 228

На́ніц ’навыварат’ (воран., Сцяшк. Сл.; расон., Шатал.; міёр., Нар. сл.), с. 228

Наоблап ’пакідаючы каляіну ў сярэдзіне, між колаў (адно кола пасярэдзіне дарогі, а другое — за дарогай) пры яздзе па гразкай ці выбітай дарозе’ (ТС). с. 228

Наодлукі ’абы-як (рабіць)’ (беласт., Ніва, 5 жніўня 1979 г.), с. 228

Наопал ’напалову змешанае’ (Булг.). с. 228

Наотбег ’убок ад берага’ (ТС). с. 228

Наотвіль ’наводмаш, наводліў’ (ТС). Гл. наводліў. с. 228

Наотля ’ад сябе, наводмаш’ (Сцяшк. Сл.). Гл. наводліў. с. 228

Наошлап ’пакідаючы каляіну між колаў воза’ (ТС). с. 228

На́па ’зачэп пры лоўлі рыбы сеткай, вудай’: Невода зачэпіло, то напа (ТС). с. 228

Напава́ць ’напаіць’ (Рам.), с. 229

Напаве́р ’у доўг, у крэдыт’ (Грыг., Гарэц.), ’у пазыку’ (Вайск. сл.), напове́р ’без грошай, у крэдыт’ (ТС). с. 229

Нападарэ́ндзе ’бачна, на віду’ (Сцяшк.), нападарэ́ндзі ’пад рукой’ (Сцяц.), ’на відным месцы, пад рукой’ (Чэрн.). с. 229

Нападме́ці ’хутка, імгненна?’: Праляцеў, як нападмеці — яму здалося, што ногі не кранаюць падлогі (Калеснік, Пасланец Праметэя. Мн., 1984, 64). с. 229

Нападоймішча ’цяжкі’ (ушац., Нар. сл.). с. 229

Напакава́цца ’наесціся ў волю’ (Жд. 2). с. 229

На́пал₁ ’напалавіну, папалам’ (Бяльк., Сцяшк., Юрч., Янк. 3, Жд. 2), ’напалам, на дзве роўныя часткі’ (калінк., 3 нар. сл.), на́пол ’напалавіну, напалову’ (ТС), на́палы ’на дзве роўныя часткі’ (Нас.), с. 229

Напа́л₂, напол ’бочка для мукі, выдзеўбаная з дрэва’ (Мат. Маг.). Гл. напол. с. 230

Напала́м ’напалову’ (Гарэц., Др.), ’на дзве роўныя часткі’ (Сл. ПЗБ), напола́м ’напалам, у роўнай долі’ (ТС). с. 230

Напалову ’напалам’ (Сл. ПЗБ), наполові́ну ’тс’ (ТС), напалаві́ну ’больш у два разы’ (валож., Жыв. сл.). с. 230

Напамке ́ ’ні ў галаве’ (Жд. 1). с. 230

Напапа ́ ’вертыкальна’ (Яўс.), nа рарá ’тс’ (Пятк.), напопа́ ’стаймя’ (ТС). с. 230

Напараджа́ць ’збіраць, рыхтаваць’ (Юрч.). с. 230

Напа́рстак (Нас., ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’напарстак’, ’металічны абручык, з дапамогай якога каса прымацавана да касільна’ (слуц., Нар. словатв., Сцяц., Янк. 2), неперсток ’тс’ і ’пярсцёнак’ (ТС), неперстак ’металічнае колца, якім прымацавана каса да касся’ (навагр., свісл., кап., Шатал., Ян.), напэрсток ’тс’ (драг., Нар. словатв., пруж., Выг.), ’сякерка для кляпання кос’ (драг., Жыв. сл.), сюды таксама наперснік ’напарстак’ (ТС), ’пярсцёнак’ (Ян.), наперснык ’пярсцёнак’, ’напарстак’ (Мат. Гом.). с. 230

Напастыра́цца ’частымі дробязнымі сваркамі выклікаць непрыязныя да сябе адносіны, апастыляцца’ (Нар. сл.). Гл. настыра́цца ’тс’. с. 231

Напа́сць ’несправядлівае абвінавачванне, паклёп’ (Нас., Яруш.), ’нагавор, паклёп’, ’гора, бяда’ (Гарэц.), ’дарэмшчына’ (робіць як за напасць), ’нагавор, паклёп’, ’бяда, гора’ (ТС), напась ’выдумка, памылковае непраўдзівае абвінавачванне, нападкі’ (бялын., Янк. Мат.), с. 231

Напатка́ць ’сустрэць’, ’натрапіць’ (Яруш., ТСБМ, Сл. ПЗБ), напаткну́цца ’сустрэцца твар у твар’ (Сцяшк.). с. 231

Напатоліць ’задаволіць’: Цэлага быка зарезаў... то ўс`их напатол`иў на в`ас`ел`л`и (Сцяшк. Сл.). с. 232

Напатомны ’які мае наступіць, быць потым, далейшы’ (Гарэц.). Гл. патомны ’тс’. с. 232

На пача́і ’на самым пачатку, напярэдадні’ (Мат. Маг.). с. 232

Напаў- — першая частка складаных слоў напаўгнілы, напаўдзікі, напаўмёртвы і г. д., якая абазначае частковую прысутнасць прызнака, выражанага ў другой частцы слова. Да напоў (*напол) ’напалавіну’ (гл.). с. 232

Напа́шкі ’накінуўшы на плечы’ (докш., Янк. Мат., Янк. 1, Сцяц., калінк., рагач., Мат. Гом., Мат. Маг.), напа́шку ’тс’ (навагр., Нар. словатв.). с. 233

Напашэ́ве ’пад рукамі, нагатове, у патрэбную хвіліну’ (слуц., Вітка, Полымя, 1988, 7, 201), ’на такім месцы, дзе можна ўзяць адразу, не шукаючы’ (слуц., Нар. словатв.), напашэ́вя ’пад рукою, навідавоку’ (дзярж., Нар. сл.), напашэўку ’пад рукамі, пад рукой’ (мін., Жыв. сл.; стаўбц., Нар. сл.; Янк. Мат.; шчуч., Сцяшк. Сл.), ’блізка, пад рукамі’ (Сл. ПЗБ). с. 233

Напая́ўцы ’навідавоку, пад рукамі’ (круп., Полымя, 1980, 8, 254). с. 233

Наперагонкі ’навыперадкі’ (Сл. ПЗБ). с. 233

Напе́рад ’уперад’ (ТСБМ, Ян.), наперэ́д ’тс’ (ТС), напе́рад, наперэ́д, напярод ’раней’, ’спачатку’ (Жд. 2, Ян., ТС; пруж., Сл. ПЗБ), с. 233

Напе́рак (напе́рек) ’папалам’: Наперак перарэзаў (Нас.). с. 234

Наперакі ́ ’насуперак, назло’ (Арх. Федар.), напяраке́ ’насупроць’ (Жд. 1), напярэк ’тс’ (Нас.), с. 234

Наперахоп, напярахоп, напярахапэ́ ’навыперадкі’ (кіраўск., Нар. сл.), наперахопкі ’тс’ (Яўс.). с. 234

Напе́рва ’спачатку’ (в.-дзвін., Шатал.), на́перва (на́перво) ’тс’ (Нас.). с. 234

Напе́рыч ’насыпка’ (браг., Нар. словатв.), напе́рніч ’тс’ (Сцяшк., ветк., лоеў.. Мат. Гом.), напернік ’тс’ (рэчыц., Нар. сл.; браг., добруш., гом., Мат. Гом.). с. 234

Напе́таваць ’накласці, наладаваць’ (Некр.). Гл. петаваць. с. 234

На́пінка ’накідка’ (ТС), напіна́нка, напіна́ха ’вялікая хустка’ (Ян.). с. 234

Напірга́ць ’наштурхаць’ (маладз., мін., Янк. 2). Гл. піргаць. с. 234

На́піта ’насцеж’ (Гарэц., Бяльк., Мат. Маг.; віц., Бел. дыял.), ’шырока, да канца расчыніць (акно, дзверы)’ (бялын., Янк. Мат.), на́пята ’тс’ (ветк., Мат. Гом.), ’наўсцяж, наросхрыст’ (Юрч.), с. 234

Напітошыць ’напхаць’ (кап., Нар. словатв.). с. 234

Напіцава́цца ’запрацавацца’ (Янк. 2). Да піцава́ць ’цяжка працаваць’ (гл.). с. 235

Напіцава́ць ’натаптаць, напхаць, набіць’ (слонім., Жыв. сл., Сцяц., стаўбц., Нар. сл., Янк. 2). с. 235

Наплагу́ніць ’паналіваць’ (карэл., Сцяшк. Сл.). с. 235

Напла́ў ’смецце (ад прыбою, разліву)’ (гом., Мат. Гом.). Да плавіць ’сплаўляць’, плаў ’смецце, якое наносіць вада’, наплаваць ’наплываць, набірацца’ (ТС). с. 235

На́плестка ’вузкая планка, якая накладаецца на капылы паверх намаразняў’ (свісл., Шатал.). с. 235

Наплоіць ’завіць’: наплоіць валасы́ (Бяльк.; полац., Нар. лекс.). Да плоіць ’закручваць, укладваць’ (гл.). с. 235

Наплю́жыць ’наплюхаць, напаскудзіць’ (ТС). с. 235

Наповерку, наповеркі ’несці груз удвух, прымацаваўшы да сярэдзіны палкі і ўзяўшыся за яе канцы або палажыўшы іх на плечы’ (Юрч.), ’наперавес’ (Нас.), наповірку ’тс’ (Яруш.), ’трымаючыся ўдвух за абодва канцы’ (Бяльк.), с. 235

Напо́й ’пітво’ (Нас.; рэч., Груз.), ’запой’ (Грыг.), ’гарэлка’ (смарг., Сцяшк. Сл.), с. 235

Напол ’вялікая кадушка, выдзеўбаная з дрэва’ (Бяльк.), напал, напол ’тс’ (Мат. Маг.), с. 236

Наполак ’жалезная лапатачка ў сахі, пры дапамозе якой зямля пры аранні адкідваецца на адзін бок’ (Нас.), ’тып лапаткі над лемяшам’ (Грыг.). с. 236

Напонка ’верхняя планка ў папяровым змеі, сцягнутая ніткай’ (Растарг.). с. 236

Напопускі ’наўздагон’ (карэл., Сцяшк. Сл.). с. 236

Напор ’упартасць’ (Нас.), напора ’ўпарты’ (Бяльк.). Да напіра́цца ’ўпарта дзейнічаць з мэтай ажыццяўлення свайго жаданная, настойваць’ (Нас.), с. 236

Напоў ’папалам’ (Гарэц., Др.). с. 236

Напочат (напочет) ’па прыкладу, па ўзору, падобна да’ (Нас.). Да почат ’прыклад, узор, падабенства’ (гл.). с. 237

Напра́ва ’рамонт; выпраўленне’ (Нас., Гарэц.). Да пра́віць ’рабіць, выпраўляць’ (гл.), с. 237

Напрадве́сні ’ў пачатку вясны, ранняй вясной’ (Гарэц., Сл. ПЗБ), напрадвясне́ ’тс’ (Сцяц.), с. 237

Напразэ́нці ’наперадзе’: Мы напразэнц`и удвох стайали, нас п`ершых пазвал`и (Сцяшк. Сл.). с. 237

Напраку́дзіць ’нагарэзнічаць’ (ТСБМ), напракуднічаць ’тс’ (Нас.). Гл. праку́да ’гарэза, свавольнік’. с. 237

Напра́ма ’кірунак, напрамак’ (Яруш.), напра́мак ’тс’ (Байк. і Некр., ТСБМ). с. 237

Напрану́ць ’накрыць’: Напрані яе радном (гродз., 3 нар. сл.), напрануцца, напрянуцца ’накрыцца’: Лісцяйкам напрянуся (Кос.), с. 237

Напра́сны ’дарэмны’, напра́сна, напра́сне, напра́сня, напра́сно ’дарэмна’ (Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), напра́сць, напра́сніца, напра́сліна ’паклёп, дарэмшчына’ (Нас., Грыг., Нік. Оч., Мядзв., Мат. Маг., Сл. ПЗБ), напра́снаваць ’нападаць, беспадстаўна чапляцца’ (Нас.), с. 237

Напрасты ́ ’прамой дарогай, напрамік’ (Бір. дыс.), напросці ’тс’ (ТС), напрасці́к ’тс’ (Янк. 1), напрасцікі́ ’проста, бліжэйшай дарогай’ (Некр., Мат. Гом.). Да просты ’прамы’. с. 238

Напра́тка, напря́тка ’верхняе адзенне, вопратка’ (Нас., Мат. Маг., Бяльк., Пал., Сцяшк., Юрч., Мат. Гом.), ’від адзення’ (Грыг.), памянш. напраточка (Шн.). Гл. напрану́ць. с. 238

Напровесні ’напрадвесні’ (зэльв., Жыв. сл.; калінк., 3 нар. сл.). Гл. провесна. с. 238

Напродзіў ’надзіва, на здзіўленне’ (Нас., Гарэц.), напрыды́ў ’на погляд’ (Доўн.-Зап., Пінч.). Гл. продзіў ’дзіва’. с. 238

Напро́ст₁ ’напрасткі, напрамую’ (ТС). Да просты ’прамы’. с. 238

Напрост₂: жаць напрост (на прост) ’не звязваючы ў снапы’ (Янк. 1, ТС), ’жаць, рассцілаючы жмені’ (калінк., 3 нар. сл.). с. 238

Напроці, напроціў ’насупраць; насустрач’ (Яруш., Сл. ПЗБ, Жд. 2, Мат. Гом., ТС), ’насуперак’ (Янк. 1, ТС, Сл. ПЗБ, ТС), ’у параўнанні’ (Мал., ТС), ’перад’: напроці дня (лельч., Нар. лекс., ТС), ’да’: Нема напроціў кого отозвацца (ТС), ’за, па’: напроці ягод едзе (ТС), напроця ’насупраць’ (Юрч.), напроць ’насупраць, насуперак’ (Яруш., Сл. ПЗБ, Жыв. сл.), напроціўку ’тс’ (Нас.). Да проці, проціў (гл.). с. 238

Напру́д ’насілу’ (Сержп., Отч.), сюды ж напру́дзіцца ’напружыцца’ (Пал.), ’напрэгчы ўсе сілы’ (Растарг.). с. 239

Напры́клад ’прыкладна’ (Нас.), ’напрыклад’ (Гарэц., Яруш., Байк. і Некр., ТСБМ). с. 239

Напры́шля ’напрыклад’ (бяроз., Выг.), напры́шляй ’тс’ (ляхав., Янк. Мат.). с. 239

Напры́шнік ’частка вуздэчкі’ (Маслен.). с. 239

Напрэ́ндзіць ’надуць, уздуць’: trybuch naprendzić (слонім., Арх. Федар.). с. 239

На́псінь ’дрэва, пасінеўшае ці пачарнеўшае ад вільгаці’ (Нас.), напсі́ніць ’пасінець ад вільгаці, макраты’ (Нас.). с. 239

На́пто ’вельмі, занадта, залішне’ (лельч., Нар. лекс.). с. 239

Напу́ганы ’празмерна адзеты’, напугацца ’празмерна надзець на сябе, начапляць лішняга’, ’надзьмуцца, натапырыцца’, ’абкружыцца імглістым кругам (пра месяц)’ (ТС). с. 239

Напу́чываць ’павучаць’ (Юрч., СНС), напуча́ць ’навучаць, накіроўваць на правільны шлях’ (Ян.). с. 240

Напшэ́ціць ’напсаваць’ (Сцяшк. Сл.). с. 240

Напыскаць ’крапіць вуллі воцатам, мёдам, настоем зелля і пахучых кветак для прыманьвання пчол’ (Кіркор). с. 240

Напы́цца: Торбу конскую ў нас яшчэ напыццай называюць (светлаг., Мат. Гом.). Да пы́са, пы́ца ’морда каня’. с. 240

Напэ́рло ’чыста’, напэрло памый падлогу (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 240

Напярэ́спяхі ’навыперадкі’ (зэльв., Жыв. сл.), на-піраспехі ’наперагонкі, хто каго перагоніць у чым-небудзь’ (Нік. Оч.). с. 240

Напярэ́сцігі ’напярэймы, наперарэз’ (Сцяшк.; зэльв., Жыв. сл.; карэл., Янк. 1), напярэ́сцікі ’наўпрасткі, карацейшым шляхам, наперарэз (ісці, бегчы)’ (Янк. 1). с. 240

Нара ́ ’нара, дзірка ў зямлі ці інш.’ (Яруш., Байк. і Некр., ТСБМ), таксама но́ра ’тс’ (Янк. 3), нура́ ’тс’ (віл., Сл. ПЗБ), нора́ ’нара, глыбокая яміна з вадой’ (ТС), с. 240

Нараві́ць ’імкнуцца, намагацца, старацца’ (мін., Жыв. сл.; слонім., Нар. словатв.), ’дагаджаць, гадзіць’ (Нас., Федар., Сцяшк.), ’уступаць, саступаць’ (навагр., 3 нар. сл.; Юрч.), ’чакаць’: цѣлый часъ норовивъ цебе (Нас.). Гл. нораў. с. 241

На́рад ’нашчадкі’ (Сержп. Грам.). с. 241

Нара́д₁ ’падрыхтаваныя да ткацтва кросны’ (мсцісл., Жыв. сл., Лебед., Мат. Гом.), ’увесь набор ткацкіх прылад’ (дзярж., 3 нар. сл.). с. 241

Нара́д₂ ’воз без драбін для вывазкі сена’ (Сержп. Земл.), нара́дка ’воз, у якім возяць гной’ (Жд. 2). с. 241

Нара́да (Гарэц., Байк. і Некр., ТСБМ). Гл. ра́да, ра́дзіць. с. 241

На́радзень ’зародак (у яйцы)’ (Шпіл.). с. 241

Нара́дка ’чары’ (чач., Жыв. сл.). с. 241

Нара́зе ’раптам, нечакана’ (калінк., 3 нар. сл.), ’пакульшто’ (Сцяц., Сл. ПЗБ), ’адразу’ (Сл. ПЗБ). с. 241

Наразмі́н ’туды-сюды, адзін другому насустрач’ (ушач., Нар. лекс.). Да разміну́цца ’разысціся’, гл. міну́ць, міна́ць. с. 241

На́разь ’паасобку’ (Бяльк.), с. 241

Нара́іць ’даць параду, параіць’ (мазыр., Бел. каз. эпас, 75). с. 241

Нарака́ць ’скардзіцца, выказваць свой боль, скруху’ (Байк. і Некр., БРС, ТСБМ, Сл. ПЗБ), нарэка́ць ’тс’, с. 241

На́рап (на́роп) ’дробны, пушысты снег, які скрыпіць пад палазамі’ (Нас.), на́раплівы: наропливая дорога ’дарога, пакрытая такім снегам’ (там жа). с. 242

На́рапкам ’імкліва, нечакана?’: Ён паяўляўся нарапкам (Скрыган). с. 242

На́расць ’нараст’ (Гарэц., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), на́расцень ’тс’ (Нас.; бялын., Янк. Мат.; Сл. ПЗБ, Мат. Гом., ТС), на́раснь ’тс’ (Мат. Гом.), на́расля, наро́сля ’тс’ (Мат. Гом., ТС), на́расль ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 242

На́рат₁ ’чорт?’: Каровы нарат не возьме (Адамчык), на́ратка: шукаць нараткі ’шукаць бяды сабе, на сваю галаву’ (карэл., Янк. Мат.). с. 242

На́рат₂ ’нерат, верша’ (Сл. ПЗБ), нараток ’тс’ (полац., 3 нар. сл.: докш., Сл. ПЗБ), ’вераўчаная сетка ў форме мяшка, у якую кладуць сена для каня, адпраўляючыся ў далёкую дарогу’ (полац., Нар. лекс.; міёр., Нар. сл.; в.-дзв., Шатал.; Сл. ПЗБ). Гл. норат, нерат. с. 242

Нара́ў ’спадоба’ (Юрч.), нараўцо ’звычай’ (Некр.), нараўцэ́: Дзе сяльцэ, там і нараўцэ (Янк. 1). Гл. нораў. с. 242

Нарачоны (наречоный) ’названы’ (Нас.), нарачоная ’нявеста’ (Сл. ПЗБ), с. 242

Нарачы́та ’назнарок’ (Яруш., Бяльк.), нарочыта ’тс’ (Растарг.), с. 242

На́рва₁ ’нарыў, болька’ (Бяльк.). с. 242

На́рва₂, мн. на́рвы ’намаразні’ (карэл., Шатал.), нарва́ ’прыстасаванне, якое кладуць на малыя санкі пры вывазцы бярвення’ (навагр., Сцяшк. Сл.), нарвіна ’тс’ (пін., Шатал.; Бяльк., Мат. Гом.), ’дошка, якая набіваецца паверх вязоў’ (Маслен.), с. 242

Наркоз (БРС, ТСБМ), нархоз (Сл. ПЗБ). с. 243

Нарог ’лямеш, сашнік’ (Нас., Чач., Шн., Гарэц., Яруш., Тарн., Сл. ПЗБ); с. 243

Наро́д ’народ, людзі, нацыя’ (Яруш., Бяльк., ТСБМ, Сл. ПЗБ), с. 243

Народак ’наседжанае яйцо’ (Некр.), ’баўтун’ (светлаг., Мат. Гом.), ’зародак’ (ТС), ’сперматазоід’ (ЭШ). с. 244

Нарожны ’вуглавы, навугольны, краевугольны’ (Нас., Гарэц.), с. 244

Нарок ’прадвызначэнне, наканаванне’ (Гарэц.), ’прызначэнне, лёс’ (Др.), а таксама нарокам ’спецыяльна, наўмысна’ (Чач., Нас., Гарэц., Бяльк.), ’жартам’ (Чач., Нас., Яруш.), наракава́ць ’прадвызначыць лёсам’ (Нас.); с. 244

Нароссыпі ’на апошнім месяцы цяжарнасці’ (Жд.). с. 244

Нароў ’нораў’ (Ян.; мазыр. Бел. каз. эпас), нароўка ’нораў, характар’ (Бяльк.). Гл. нораў ’тс’. с. 244

Нарочна ’знарок, спецыяльна’ (Сл. ПЗБ), на́рачна ’тс’ (Яруш.), нарошна ’тс’ (Бяльк.), нарошне ’знарок, наўмысна’ (ТС, Ян.), нарошні ’тс’ (Яўс., Мат. Маг.), нарошня ’тс’ (Мат. Маг.). Гл. нарок. с. 244

Нарошча ’спосаб, прыём, метад’ (полац., Нар. лекс.), нарошч ’раз, спосаб’ (міёр., Нар. сл.), наро́шчы мн. ’прыступы’, параўн.: «Зуб разбалеўся, учора трыма нарошчамі як уздымецца боль...» (мядз., Нар. словатв.). с. 244

Нарт ’упарты чалавек, які хоча ўсё рабіць па-свойму’ (Бяльк.), ’назола, упарты’ (Юрч. Фраз.), нарт і нард ’упартае, сярдзітае дзіця ці жывёла’ (Нас.), сюды ж нарціцца ’ўпарціцца’ (Юрч., СНС). с. 245

На́рты ’лыжы’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ). с. 245

Нару́б ’надмагільны помнік; драўляная калода з суком, на якім выразаны крыж’ (Клім.), на́руб, но́руб ’зруб (у калодзезі і інш.)’ (ТС). с. 246

Нарубе́ц ’навыварат’ (круп., Нар. сл.). с. 246

Нару́га ’ўпартасць, свавольства, непаслухмянасць’ (Нас., Грыг., Гарэц.), ’здзек, насмешка’ (Гарэц., Бяльк., Яўс., Юрч., Сцяшк. Сл.), ’вупар’ (Нас.), ’назола’ (круп., Макар.), на нару́гу ’на зло, насуперак’ (Рам., Растарг.), с. 246

Нару́жнік ’неслух’ (Нас., Гарэц., Бяльк., Яўс.), нару́жніца ’непаслухмяная, упартая дзяўчына’ (Нас., Яўс.), сюды таксама нару́жна ’здзекліва’ (Яўс.), наружонік, наружоніца, наружоны, наруглі́вы ’здзеклівы’ (ушацк., Пытанні лексікал., фразеал. і стылістыкі. Мн., 1985, 51—53), с. 246

Нару́сца ’наплакацца, нараўціся’ (Бяльк.). Да ру́сьць ’плакаць, раўці’. с. 247

Наручкі ’нейкая лінейная мера’ (в. Ройсты б. Свянц. пав.; Крывіч, 1927, 12, 106). с. 247

Нару́чэ, нару́ччэ ’бярэмя (дроў), ахапак (сена)’ (брэсц., Нар. лекс.), с. 247

Нару́шнік ’ручайка, верацяно з напрадзенымі на яго ніткамі’ (Бяльк.), ’манжэта’ (Мат. Маг.). Да рука́ (гл.). с. 247

Нарцы́с ’расліна Narcissus poeticus’ (БРС, ТСБМ), нарцы́з ’тс’ (Некр. і Байк.). с. 247

На́ры ’падмосткі, дошкі на козлах для спання’ (Яруш., Бяльк.), ’насціл з дошак для спання, палок’ (Сл. ПЗБ), ’насілкі для вынасу нябожчыкаў’ (Грыг., Сцяшк., Янк.), ’падстаўка пад галаву нябожчыка’ (ТС). с. 247

Нарыжава́цца (нарыжова́цца) ’нарумяніцца’ (ТС). с. 247

Нарыжава́ць ’накласці чаго-небудзь у вялікай колькасці’ (віл., Нар. сл.), нарыжава́цца ’сабрацца пайсці, паехаць куды-небудзь’ (там жа). с. 247

Нары́йніца ’эпітэт свінні і мянушка неахайнай жанчыны’ (Кліх). с. 248

Нары́каціць (нары́коціць) ’натрапіць, наскочыць незнарок’, ’набраць, назбіраць’ (ТС). с. 248

Нары́льнік ’высыпка, маленькія прышчыкі на губах’ (Бяльк.). с. 248

Нары́на ’замеценая снегам дарога’ (Касп.). с. 248

Нары́нуць ’напасці, наляцець раптоўна’, ’натрапіць, наткнуцца’ (ТС). с. 248

Нары́п ’скрып саней пры вялікім снезе’ (в. Калядкі, Случчына, ЭШ), на́рыпень ’скрыпучы мароз’ (ТС), с. 248

Нарыпітава́цца экспр. ’наесціся’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 249

На́рыс (Гарэц., Байк. і Некр., БРС, ТСБМ). с. 249

На́рыск ’след ваўка, лісіцы’ (Інстр. 2), с. 249

Нары́схраст ’насцеж (пра дзверы)’ (в.-дзв., Шатал.). с. 249

Нары́тнікі ’набедрыкі’ (Некр., ТС, Мат. Гом.), ’шляя’ (Маслен.; чач., Жыв. сл.), ’паўшоры’ (рэч., Нар. сл.), нарэ́тнікі ’набедрыкі’ (кір., Нар. сл.; гом., Мат. Гом.), нары́ткі ’тс’ (ТС), нары́(т)шнікі ’тс’ (Шат.), с. 249

Нары́ў ’нарыў, болька’ (Сл. ПЗБ, ТС), нары́ўка ’маленькі нарыў’ (Сл. ПЗБ). с. 249

Нары́ўнік₁ ’казялец, Ranunkulus seceleratus L.’ (Кіс.), ’трава (гаючая)’ (лельч., Мат. Гом.). Да нарыва́ць, нары́ў (гл.), с. 249

Нары́ўнік₂ ’жук-гнаявік’ (ветк., Мат. Гом.). с. 249

Нарыхтава́ць ’падрыхтаваць’ (Нас., ТСБМ), нарухтава́ць ’тс’ (Гарэц.), нарыхтава́цца ’падрыхтавацца’ (Нас., Сл. ПЗБ), нарухтава́цца ’падрыхтавацца і чакаць толькі моманту, каб пачаць’ (Мядзв.). Гл. рыхтава́ць. с. 249

Нары́ца₁ ’свішч, нарыў (звычайна ў коней) ’ (Гарэц., Арх. Федар., Бяльк.; рэч., Нар. сл.; карэл., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ), норы́ця ’хвароба скуры ў жывёл’ (Клім.), норы́ца ’хвароба коней; бліжэй неакрэсленая ўнутраная хвароба ў чалавека; пашкоджанне ў бульбе’ (ТС), с. 249

Нары́ца₂ ’норка’: злавіў нарыцу (Некр.), ’Мustellа lutreolа’ (Некр. і Байк.), с. 250

Нары́ца₃ ’шкоднік’ (Ян.), норы́ца ’праныра’ (івац., Нар. сл.). с. 250

Нарыца́ць ’называць?’: Наряцай, мати, Ивана своамъ сыномъ (магіл., Шн. 2, 620). с. 250

Нары́ціцца ’нарыхтавацца, мець намер’ (Бяльк.), ’наважыцца зрабіць што-небудзь’ (браг., 3 нар. сл.), ’намерыцца’ (рэч., Мат. Гом.). с. 250

Нары́цца ’наткнуцца, напароцца’ (ТС), ’натрапіць, наскочыць’: Нарыўса на жураўля на балоці (саліг., Нар. словатв.). с. 250

На́рыць ’бадзяцца’ (Бяльк.). с. 250

Нарэ́ндзіць ’прыстроіць, нарыхтаваць’ (Арх. Федар.). с. 251

Нарэ́пяці́цца ’прыгожа адзецца, напудрыцца, падмаляваць губы, падвесці бровы’ (навагр., Нар. сл.). с. 251

Нарэ́ў ’вялікі мядзведзь’ (Інстр. 2). с. 251

Нарэ́чанька ’назва танца’ (светлаг., чач., Мат. Гом.), нарэ́чэнька ’від танца’: Нарэчэньку танцэвалі по парах, адзін подпеваў (ТС), «на рэчаньку» ’тс’ (Полымя, 1988, 8, 175). с. 251

Нарэ́ч`е ’мова, голас’: Нема нарэч`я крыкнуць (ТС), с. 251

Нарэ́шце ’напаследак, урэшце’ (Нас., Гарэц., Яруш., Сл. ПЗБ), нарэ́шці ’тс’ (Сл. ПЗБ), нарэ́шця ’апошнім, пазней за іншых’ (навагр., 3 нар. сл., Сл. ПЗБ), нарэ́сьце ’тс’ (Жд. 1), нарэ́шты ’напаследак, у канцы’ (Булг.), на рэ́што ’тс’ (Нас.). с. 251

Насаке́рыцца ’накіравацца, намерыцца нешта зрабіць (экспр.)’ (Цых.). с. 251

Насампе́рад ’перш за ўсё, у першую чаргу’ (Гарэц., Др.), с. 251

Наса́р₁ (носа́р) ’насаты чалавек’ (ТС). Да нос (гл.). с. 251

Наса́р₂ (носа́рь) ’ёрш-насар, Асеrinа асеrinа’ (Жук.), носу́ра ’тс’ (Дэмб.), с. 251

Наса́тка₁ ’насоўка, насавая хустачка’ (Гарэц., Жд. 1, Сл. ПЗБ), сюды ж насаві́к ’тс’ (Ян.), наса́рка ’тс’ (Сцяшк. Сл.) і пад. с. 251

Наса́тка₂ ’драўляная пасудзіна, бочачка з носікам для напіткаў, алею і інш.’ (Нас., Мат. Гом., ТС; чэрв., Нар. лекс.), с. 251

Насахава́цца ’нагаварыцца (з мэтай абгаворваць, згаворвацца)’ (слаўг., Нар. словатв.). с. 252

Насе́дала (насе́дало) ’седала’: Пашлі куры на наседало (івац., Нар. сл.). с. 252

Насе́нне, насі́нне, насе́не, насе́нё, насе́ня, насе́нья, насе́ньня (Мал., Гарэц., Булг., Сл. ПЗБ, Бяльк., Растарг., Сцяшк.), насе́нье ’семя’, ’яечкі, расплод’ (ТС), с. 252

Насенава́ць ’убраць; упарадкаваць сена’ (валож., Жыв. сл.), насенаваць ’нарыхтаваць сена’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). Да сена, сенаваць (гл.). с. 252

Насёбы ’які носяць кожны дзень, у якім працуюць; не святочны (пра адзенне)’ (докш., Янк. Мат.). с. 252

Насі́л ’прымус, гвалт’ (Нас.), насі́льства, насі́лства ’тс’ (Нас., Гарэц., Яруш., Бяльк.), насі́лам ’гвалтоўна, прымусам’ (Нас.). Гл. сі́ла, сі́ліць. с. 252

Насі́лы ’каромысел’ (мядз., Жыв. сл.; Сл. ПЗБ; петрык., Мат. Гом.), ’жэрдкі, на якіх носяць копны’ (Сержп. Земл.; слуц., Нар. словатв., ТС; петрык., Шатал.; Мат. Гом.; Сл. ПЗБ), адз. л. насі́ла ’тс’ (Янк. 1, ДАБМ, пін., Шатал.), насі́ло ’частка калодзежнага жураўля, вочап’, ’жэрдка пад столлю каля печы, на якую вешаюць адзенне’ (дзярж., 3 нар. сл.), сюды ж насі́лкі, насі́льніцы ’жэрдкі, на якіх выносяць сена з мокрых месц у балоце’ (докш., Янк. Мат., ТС), насі́лка ’шост для выцягвання вядра з калодзежа’ (Тарн.). Да насіць. с. 252

Насі́ць у розных значэннях ’насіць’, с. 252

Наскава́ць ’нацкаваць’ (Сл. ПЗБ; бабр., Шн. 2; Пятк.), наскова́ць ’тс’ (ТС), наскува́ць ’тс’ (Гарэц.). с. 252

На́скі, на́ські ’наш, свой’ (Нас., Рам., Яруш., Растарг.; парыц., Янк. Мат.; Мат. Маг., Янк. 1, Бяльк.; міёр., Нар. сл.), на́скі ’тутэйшы’ (Сл. ПЗБ), на́ські ’наш (беларускі)’ (Жд. 2), ’таварыскі’ (Ян.), с. 253

Наскіпа́ць ’накалоць дробна’ (Яўс.), ’нарабіць трэсак’ (Мат. Гом.), наскепа́ць ’накалоць многа, нашчапаць’ (Нас.), наськіпа́ць ’нашчапаць, нарабіць трэсак’ (Бяльк.). Да скіпа́ць (гл.). с. 253

Насланнё ’насланне, навядзенне чарадзейнай сілаю’ (Нас.) ’нашэсце’, ’пра таго, хто ў вялікай колькасці з`яўляецца дзе-небудзь, несучы шкоду’ (полац., Нар. лекс.), ’бяда, гора, няўдача, няшчасце’ (бялын., Янк. Мат.), ’напасць’ (Яруш.), насла́нне ’непрыемнасці, беды, няўдачы, хібы ў справах, усё, што з`яўляецца як бы насланым, пасланым у якасці кары злой сілай’ (Гарэц.), ’эпілепсія’, ’ачмурэнне’: с. 253

Насласні́ць ’намазаць (тлуста)’ (добруш., Мат. Гом.). с. 253

Насле́днік ’хорт, паляўнічы сабака, які ідзе па следу’ (Гарб.), ’прадаўжальнік, паслядоўнік’: с. 253

Наслу́ніцца ’пакрыўдзіцца’ (смарг., Сцяшк. Сл.). с. 253

На́слыж ’рыба верхаводка’ (гарадоц., Нар. лекс.). с. 253

Насок ’посуд для алею, гарэлкі і інш.’ (Ян.). Гл. наса́тка ’тс’. с. 253

Насомач ’кароткае бервяно, якое кладзецца ў сцяну паміж вокнамі’ (Шушк.). с. 253

Насос₁ ’запаленне нёба (у коней)’ (Гарэц., Бяльк.), насосы ’пухліна дзёснаў за пярэднімі зубамі’ (Клім., Пятк.), с. 253

Насос₂ ’нагар (у люльцы)’ (ТС). с. 253

Насос₃ ’сала, якое соліцца ў расоле’ (Сл. ПЗБ). Да насса́ць ’насякнуць’, гл. ссаць. с. 253

Насор ’смецце, рэшткі’: раd nasoram s sienа (Пятк. 2, 198). Гл. сор ’смецце’. с. 254

Насоў ’нешта, падобнае дла кашулі з палатна, якое сяляне апранаюць на адзенне для аховы яго летам ад дажджу, а зімой ад снегу’ (Нас.), ’белы палатняны балахон, які беларусы носяць летам, від летняга паліто’ (Мядзв.), ’балахон паверх сарочкі і спадніцы ў жанчын; ён мае невялікія выемкі па баках і на грудзях’ (Даўгарукаў), ’беларускі палатняны каптан’ (Багд.), ’доўгі балахон у талію з белага палатна, спецыяльна вытканага’ (Шн. 3), ’палатняны халат’ (Анім.), ’доўгая верхняя мужчынская вопратка без падклада’ (расон., Шатал.), ’верхняе адзенне з даматканай тканіны’ (Сл. ПЗБ), ’пояс ці рамень’ (Анік.), насоўка ’адзенне з суровага палатна, якое служыла для захавання кажуха ці бурноса ад дажджу’ (карэл., Нар. словатв.), ’вопратка ў выглядзе плашча, якая надзяваецца на кажух’ (Жд. 1), с. 254

На́спа₁ ’насып, верх; збожжа, насыпанае звыш меры’ (Нас., Яруш.). с. 254

На́спа₂ ’лес, які расце на ўскраіне поля’ (Шн.), іці́ць у на́спу ’ісці ў малады лес збіраць грыбы’ (Нік. Посл.). с. 254

Наспаку́дзіць ’надаесці’ (карэл., Сцяшк. Сл.). с. 254

Наспара́цца ’набрацца, назапасіцца’ (віл., Жыв. сл.). с. 254

Наспароміць ’нарыхтаваць у запас’ (Нас.), наспароміцца ’назапасіцца, настарацца’ (Нас., Растарг.). Гл. спароміць. с. 254

Наспары́ць ’нарасці ў вялікай колькасці’ (полац., Нар. лекс.), ’назбірацца’ (міёр., Нар. сл.). Да спор ’прыбытак, нарашчэнне’ (гл.). с. 254

Наспасобіць ’прыдбаць, назапасіць’ (жлоб., Жыв. сл.), ’назапасіць у патрэбнай колькасці’ (Нас.). Гл. спасобіць. с. 255

Наспаты́чку ’насустрач’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 255

Наспа́шкі ’ў здольшчыне’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Да паха́ць ’рабіць, працаваць (звычайна на полі)’; с. 255

Наспе́ць ’наступіць’ (Яруш.). Да спець (гл.), с. 255

Наспі́чнік ’дэталь у коле воза (рэхва, якая набіваецца на калодку каля спіц)’ (ТС), наспі́шнікі мн. ’тс’ (Маслен.). Да спіца ’дэталь у коле’ (гл.); с. 255

Наспод ’навыварат’ (Бяльк.). Да спод ’ніжняя частка чаго-небудзь; унутраная частка адзення’. с. 255

Настабу́рчаны ’непрыгладжаны, непаслухмяны (адносна валасоў)’ (ваўк., Сцяшк. МГ), настабу́рчыцца ’натапырыцца’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Гл. стабарча́ ’старчма, старчаком’. с. 255

Наста́лак (наста́лок) ’сякера для кляпання кос’ (драг., Жыв. сл., Клім.). с. 255

Настаноўнік ’нейкая лясная лекавая расліна’ (ТС). Да настанаўля́ць (настоноўля́ць) ’настаўляць’, наста́віць ’паставіць’ (ТС), с. 255

Настаражы́ць ’наставіць пастку і пад.’, настарожаны ’настаўлены, напружаны’ (палес., Цыхун, вусн. паведамл.), с. 256

Наста́рчыцца ’назапасіцца, старанна ўдосталь нарыхтаваць чаго-небудзь’ (Нас., Сцяшк. Сл.), с. 256

На́стаўка ’рыбалоўная прылада, якой ловяць рыбу з лодкі’ (ТС). с. 256

Наста́ўнік ’выкладчык’ (Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ’настаўнік; натхніцель’ (ТСБМ); с. 256

Настаўні́к, настаўні́ч ’талакнянка’ (пух., Жыв. сл.). с. 256

Настаццё, настацё ’з`яўленне маладзіка’ (карэл., Сцяшк. Сл.; зэльв., Жыв. сл., Сл. ПЗБ, Растарг.). с. 256

Наста́чыцца ’набрацца, мець магчымасць’ (Юрч.). Гл. наста́рчыцца. с. 257

Настая́шча ’досыць многа’: Грыбоў настаяшча назьбіралі (мядз., Нар. словатв.), ’многа, як належыць’ (брасл., Сл. ПЗБ; шчуч., Сцяшк. Сл.), ’як мае быць’ (Сцяц.), ’даволі’, ’добра’, ’поўнасцю’ (Сл. ПЗБ, Жд. 2), сюды ж настая́шчы, настоя́шчы ’сапраўдны, праўдзівы’: Сягодня настаяшчая пагода (Некр., Сцяц., Сл. ПЗБ, ТС), ’даволі значны’ (ТС). с. 257

На́стлыш ’вада пад снегам’ (Касп.). с. 257

Насто́й₁ ’выцяжка з траў, раслін’ (Сл. ПЗБ), настойка ’настоеная на ягадах гарэлка’ (ТС), настоенка ’засыпаныя цукрам ягады’ (Ян.). с. 257

Насто́льнік ’абрус’ (Гарэц., Бяльк., Янк. Мат., Сл. ПЗБ, ТС), насту́льник ’тс’ (Зн. дыс.), с. 257

Насторч ’старчаком, старчма, усторч’ (Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, Ян.), сюды ж насторчыць ’вывіхнуць, выкруціць’ (слонім., Нар. лекс.), с. 257

Настра́мак ’невялікі воз (сена, канюшыны, саломы)’ (Янк. 1, Жд. 3, ТС, Ян.), с. 257

Настрамі́ць (настромі́ць) ’неакуратна налажыць, накідаць абы-як’ (ТС), настрамя́шыць ’скласці абы-як’ (клецк., Жыв. сл.), ’падняць, задраць’ (любан., Жыв. сл.), с. 258

Настрапалі́ць ’падвучыць, падбухторыць ’ (навагр., Жыв. сл.; слонім., Нар. лекс.; стаўбц., 3 нар. сл., Яўс., Юрч.), ’настроіць супраць каго-небудзь’ (навагр., Нар. словатв.), с. 258

Настрэ́нчыць ’настроіць (пастку)’ (Нас.), ’настроіць, падбухторыць, падгаварыць’ (ТС), ’нараіць’ (свісл., Сцяшк. Сл.; маст., Сл. ПЗБ), настрончыць ’падгаварыць’ (лід., Сцяшк. Сл.), с. 258

Насту́пнем ’гвалтам, прымусам’ (ТС), с. 258

Насту́пны ’наступаючы, чарговы, прышлы, які мае наступіць’ (Нас., Гарэц., Некр. і Байк., ТСБМ), насту́пнік ’нашчадак, пераемнік; намеснік’ (Нас., Гарэц., Некр. і Байк., ТСБМ), насту́пца ’тс’ (Нас.), с. 258

Насту́рка ’дэкаратыўная расліна з пахучымі кветкамі, звычайна Tropaeolum majus L.’ (ТСБМ), насту́лька ’тс’ (Нас., Некр. і Байк., Сцяшк. Сл., Ян.), насту́рцыя (Некр. і Байк., ТСБМ; міёр., Жыв. сл.), насту́рція ’тс’ (Жыв. сл.). с. 259

Насту́чыць ’настаяць’ (Ян.). с. 259

Настыбу́рчыцца ’наставіцца, наставіць вушы’ (Цых.). Гл. настабу́рчаны. с. 259

Насты́гнуць, насты́гці ’выстыць, настыць’ (Нас.), настыга́ць ’настываць’ (Нас., Сл. ПЗБ). Гл. сты́гнуць. с. 259

Насты́рны ’ўпарты, настойлівы’ (ТСБМ, Сцяшк.), ’упарты, задзірысты’ (ТС), nastyrnionу ’тс’ (Пятк. 2), сюды ж настыра́цца ’псаваць адносіны, задзірацца’ (ТС, Жд. 2), с. 259

*Насу́гавата, насу́говато ’пахмурна, змрочна, туманна’ (ТС). с. 260

Насулі́ць ’надбавіць цану’ (Нас.), ’прапанаваць’ (ТС); магчыма, сюды ж насулі́ць на душы — ’сапсаваць настрой’ (Сл. ПЗБ). Да сулі́ць (гл.). с. 260

Насулотаць ’забрудзіць’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Гл. сулотаць. с. 260

Насу́па ’пануры, злосны чалавек’ (Марц., Бяльк.), насупава́ты ’няветлівы, змрочны чалавек’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), насупя́чыцца ’нахмурыцца’ (ТС), насу́піцца ’пакрыўдзіцца да слёз’ (Юрч. Сін.), ’нахмурыцца; натапырыцца’ (Сл. ПЗБ, ТС, Пятк. 2), с. 260

Насу́перак ’наперакор’ (ТСБМ), насу́перакі ’тс’ (Гарэц.). с. 260

Насупор ’насуперак, напроціў’ (Шуба, Прысл., 138), с. 260

Насупраці́ў, насупраці́ўку ’напроціў; наперакор’ (Нас.), насу́пратив ’тс’ (Растарг.), с. 260

Насу́праць ’наперакор; напроціў’ (Растарг., ТСБМ, Сл. ПЗБ), насупро́ць ’тс’ (Др., ТСБМ), насу́проця ’тс’ (Нас., Бяльк.). Гл. су́праць, супроць. с. 260

Насурні́ць ’нахмарыць’: нешта насурніла, каб дошч ні пайшоў (Мат. Маг.). с. 260

Насу́страч, насустрэ́чу (Гарэц., ТСБМ, Бяльк., Растарг.). Да сустрэ́ча (гл.). с. 260

Насу́тыч ’упрытык, вельмі блізка’ (ТС). с. 261

Насца́к ’выспятак’ (Ян.; браг., Нар. словатв.), ’выспятак, штуршок’ (Сцяшк.), с. 261

На́сцеж ’на ўсю шыр, поўнасцю’ (ТСБМ, ТС), на́сьцеж ’тс’ (Др., Бяльк.), на́сцяж ’тс’ (Сл. ПЗБ), на́сціж ’тс’ (Сл. ПЗБ), с. 261

Насціга́ць ’даганяць; прымушаць, дабівацца’ (Юрч. Фраз. 1), ’даганяць, наганяць’ (ТС), насці́гнуць ’дагнаць’ (брасл., Сл. ПЗБ). Гл. сцігаць. с. 261

Насці́л ’насціл, памост’ (ТСБМ, ТС, Сл. ПЗБ), насці́ль ’тс’ (Мат. Маг.). с. 261

Насцыпа́ць ’нарваць’: Идзи, дочушка, насцыпли яблыкоў сватам (віц., Шн. 2, 96). Да нашчыпа́ць ’нарваць’ з цоканнем. с. 261

Насцяба́цца ’напіцца да ап`янення’ (Нас.), насціба́цца ’напіцца ўдосталь’ (Мядзв.), насцёбацца ’напіцца гарэлкі’ (лях., Янк. Мат.). Да сцяба́ць ’сячы, хвастаць; піць залпам і інш.’, с. 262

Насы́паваты ’пахмурны, сумны’ (навагр., 3 нар. сл.). с. 262

Насыпня ́ ’бочка для захавання збожжа’ (Клім.). с. 262

На́сырава ’начыста, зусім’: душа вылазіць насырава (калі нясуць непасільнае, Ян.). с. 262

Насы́ціць₁ ’накарміць, задаволіць ежай’ (Нас.). Да сы́ты (гл.). с. 262

Насы́ціць₂ : насыціць сыты́ ’падсаладзіць мёдам ваду’ (Ян.). Да сыта́ (гл.). с. 262

Наськапа́ць ’нашчапаць’ (віл.; раг., Сл. ПЗБ). с. 262

На́ські₁ ’таварыскі’ (Ян.), на́ській ’нашага краю, нашага звычаю, наш’ (Нас.), ’наш, свой’ (Бяльк., Мат. Маг.). Гл. на́скі. с. 262

На́ські₂ на́ські велі́кдзень ’наўскі вялікдзень, чацвёрты дзень велікоднага тыдня’ (ТС). Гл. на́ўскі. с. 262

Насэ́нтарыць ’накласці, напакаваць надта многа’ (Сцяц., Сцяшк. Сл.). с. 262

Нася́дваць ’псавацца’: Вочы насядваюць ад курынай слепаты (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 262

Насяка́нік ’кіёк з насечкамі, зробленымі спецыяльна яшчэ на растучым дрэве’, ’насмешлівая назва рабога’ (Нас.), насяка́нка ’настырная, з вострым языком дзяўчына’ (Нар. сл.), насяка́йло ’рабы чалавек’ (Мікуц.). с. 262

Нася́кнуць ’нацягнуць, набрацца’ (Пятк. 2). Гл. сяка́ць. с. 262

Насяле́нец ’жыхар’ (Сл. ПЗБ), населе́нец ’наежджы’ (ТС), с. 262

Нася́ра ’вялікі нос’ (Цых.). с. 263

Нат (на`т) ’нават’ (Гарэц., ТСБМ, ТС). с. 263

Натага́ніць ’наліць, накласці з верхам’ (жлоб., Жыв. сл.), с. 263

*Натакрок, натакр(уо)к ’на будучы год’ (Бес.). Гл. такрок. с. 263

Наталі́ць ’насыціць; задаволіць’ (ашм., Сцяшк. Сл.), ’насыціць (у ядзе, адзенні)’ (Янк. 3), натолы́ты ’тс’ (Клім.). Гл. талі́ць. с. 263

Натальмаху ́ ’няёмка, нязручна’: Ехаў натальмаху (Сцяшк. Сл.), трымаць натальмаху́ ’не датыкаючыся (да чаго-небудзь)’ (Сцяц.). с. 263

Натапы́рыць ’падняць, расставіўшы, пер`е; пышна адзецца’ (Нас.), ’настаражыць вушы; наставіць шэрсць, расставіць пер`е з перапуду, ад дажджу і пад.; растапырыць, ускалмаціць’ (Гарэц.), натопу́рыць ’наставіць, прыўзняць’ (ТС), натапы́рыцца, натупы́рыцца ’распусціць пер`е; надзьмуцца, разгневацца’ (Нас., Сл. ПЗБ; Ян.), натопу́рыцца ’тс’ (ТС), с. 263

*Натаракох, натороко́х ’напагатове, у чаканні’ (ТС). Да торак ’сцежка, якой ходзіць звер’ (гл.), с. 264

Ната́рыць ’надраць бульбу на тарцы’ (Жд. 1, Ян.), натаркава́ць ’тс’ (Сл. ПЗБ). Гл. та́рыць, таркава́ць. с. 264

Ната́тка ’заметка’ (ТСБМ), ’запісанае на памяць’ (Бяльк.). с. 264

*Нататое, натото́е ’наўмысна, назло’ (драг., 3 нар. сл.). с. 264

Ната́цыя ’павучэнне’ (Бір. Дзярж.), ’праборка’ (Бяльк.). с. 264

Натко́сьнік ’меншы брат ці родзіч маладой’ (віл., 3 нар. сл.). Гл. надко́снік ’тс’. с. 264

На́тля ’перад сабой’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 264

Натма́шша (нытма́шша) ’наводмаш’ (Бяльк.). с. 265

На́тмыч ’дагары’ (Мат. Маг.), с. 265

*Натомасць, нато́мосьць ’узамен’ (драг., 3 нар. сл.), с. 265

Натомес ’на тое месца’ (клец., Бел. дыял., 134). с. 265

Натосьнік ’колца атосы, што надзяваюцца на канец восі’ (Бяльк.). с. 265

Натоўп ’тлум, мноства людзей’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ), у 20-я гады таксама на́таўп (Некр. і Байк.). с. 265

Натпа́шша ’наводмаш’ (Бяльк.). с. 265

Натрубі́цца ’наесціся да адвалу, да болі ў жываце’ (полац., Нар. сл.), экспр. ’напіцца’ (ТС). Да трубі́ць — іранічна ’есці, піць’. с. 265

Натрудзі́ць ’стаміць, давесці да хваравітасці’ (Сл. ПЗБ), ’патрывожыць, натаміць і без таго стомленыя ці хворыя часткі цела; прычыніць боль, муку таму, хто нямоглы, хваравіты’ (Нас., Гарэц.), ’навярэдзіць’ (Некр., ТС). Гл. труд, трудзі́ць. с. 265

Натру́шчыцца экспр. ’наесціся’ (ТС.). Да тру́шчыць ’есці’ (гл.). с. 265

Натрэскацца ’наесціся многа’ (Грыг.). Да трэскаць ’есці’. с. 265

Натрэтны ’назойлівы, надакучлівы’ (Жд. 2), натрэнтны ’напорысты’ (Сл. ПЗБ), ’навязлівы, назойлівы’ (Нас.), ’настойлівы’ (Сцяшк. Сл.). с. 265

На́тта ’надта, вельмі’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), натто ’тс’ (Кліх, Сцяшк., Сл. ПЗБ), ’звыш, залішне’ (Нас., Мал.). Гл. надта. с. 265

Нату́га ’напружанне’ (Нас., Яруш., Гарэц., Бяльк.), ’празмернае напружанне сіл’ (Сл. ПЗБ), натужыць ’нацягнуць, напружыць’ (Бяльк.). Гл. тугі́, ту́жыць. с. 265

Нату́ра ’характар’ (Яруш., Некр., Бяльк., Пятк. 2, Сл. ПЗБ, ТС), ’прырода, характар’ (Рам., Гарэц.), ’упартасць’ (Нас.), с. 266

Натура́льны ’прыродны, не штучны, звычайны’ (Некр. і Байк., ТСБМ), с. 266

Натурлівы ’схільны да самадурства, упарты, капрызны’ (Гарэц., Анім., Сл. ПЗБ, Яўс.), ’наравісты’ (Нас., Бяльк., ТС). Да натура, літаральна ’той, хто паказвае свой характар’. с. 266

Нату́рысты ’ўпарты’ (Нас., Гарэц.; навагр., Нар. словатв.; мазыр., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ, ТС). Да нату́ра ’характар’. с. 266

На́тха ’вонь’ (Нас.), ’адрыжка’ (бяроз., Шатал.), с. 266

Натхне́нне ’рус. вдохновенне’ (Нас., Гарэц., Бяльк., ТСБМ). с. 266

На́тша ’на галодны страўнік’ (Сл. ПЗБ), на́тшча ’тс’ (Нас.). Гл. на́шча ’тс’. с. 266

Наты́хмест (на тыхъ мѣстъ) ’імгненна, раптам’ (Нас.). с. 266

Нау́знік ’малы пчаліны вулей, які ставяць у лесе на дрэве для прываблівання раёў’ (Кос.). Гл. навузнік. с. 266

Нау́ськаць ’падвучыць, падбухторыць’ (стаўб., Жыв. сл.). Гл. вуськаць. с. 266

Нау́тхаць ’загадзя мець на ўвазе’ (Мядзв.). с. 266

Наў₁ прыназ. ’у’: наў прымы ідзе (смарг., Сл. ПЗБ). с. 266

Наў₂ ’навіна, новы ўраджай’: Пазычця мне гарнцы два круп да наві (Бяльк.). с. 266

Наў- у прыслоўях тыпу наўбе́жкі ’бягом’, наўго́н ’наўздагон’, наўдага́д ’наўгад’, наўкруг ’кругом’, наўкрыж ’накрыж’ і пад. с. 267

Наўве́це ’на прыкмеце; на чарзе да выканання; у думках, на ўвазе’ (Нас., Гарэц.), наўве́ці (Бяльк.), наўве́те (Растарг.). с. 267

Наўга́д ’наўздагад’ (Нас., Гарэц.; калінк., 3 нар. сл.), ’наўрад’ (Гарэц.), наўгады ’наўгад, усляпую’ (Ян.; пін., Нар. лекс.; ТС). Да гадаць. с. 267

Наўгод ’на выбар’ (Гарэц.). Да год, гадзі́ць (гл.). с. 267

Наўгру́нь ’галопам’ (бялын., Янк. Мат.), наўгру́м ’навыперадкі’ (Сцяшк. Сл.). Гл. угру́нь. с. 267

Наўда́, рэдка на́ўда, ноўда ’карысць, выгада’ (Шпіл., Сл. ПЗБ, Арх. Федар., Сцяшк. Сл., Цых., шчуч., 3 нар. сл.), ’патрэба, неабходнасць’ (Федар., Сл. ПЗБ), ’навіна, дзіва’ (Шн. 3, Яўс., Янк. БП; бялын., Нар. сл.), ’асаблівасць, важнасць’, звычайна іранічна ў выразе: вялікая наўда (Чач., Нас., Яруш., Гарэц., Шат.), ’смутак, бяда’ (Яруш., слуц., чэрв., Мат.). с. 267

Наўда́ку ’наўрад, наўрад ці’ (Нас., Яруш., Растарг., Юрч.), ’наўрад, малаверагодна, на ўдачу’ (Гарэц., Бяльк.), наўдачу ’тс’ (Яруш., Нас.). Да удацца, удача (гл.), с. 268

Наўдобу ’нібы, быццам бы’ (Юрч. Фраз. 1). с. 268

Наўдое ’капрызнае’: Зусім наўдое стала дзіця, як захварэла (маст., Сцяшк. Сл.). Да наўда́ (гл.), с. 268

Наўдолькі ’ў абход’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 269

На́ўечка ’сукенка, якую надзяваюць дружкі на вяселлі’ (Жд. 1). с. 269

Наўз- (наўс-) у прыслоўях тыпу наўздагон ’следам’, наўзбоч ’збоку’, наўскрыж ’накрыж’, наўскасы ’наўкос, коса’ і пад., с. 269

На́ўза ’прылада, да якой прымацоўваюць воск у вуллі’ (Некр.), ’вашчына’, ’рамка для вашчыны ў калодачным вуллі’ (Сл. ПЗБ), таксама наўс ’тс’ (там жа). Гл. навуза. с. 269

Наўза́вады ’наўскач’ (дзярж., Нар. сл.), ’хутка (бегчы)’ (ковен., Мат. 2), наўзавады ’ўскач’ (Сцяшк. Сл.), наўзавад ’вельмі хутка’ (Сцяшк.), с. 269

Наўзлакотках ’абапёршыся на локці’ (Юрч. Фраз. 2), наўзлакоткі ’тс’ (Растарг.). Да лакоткі, гл. локаць. с. 269

Наўзна́к ’дагары’ (Гарэц., Сл. ПЗБ, ТС), наўзнач ’тс’ (Янк. 1; карэл., Янк. Мат., Ян.), навознач ’тс’ (стол., Жыв. сл.), с. 269

На́ўзні́ч ’наўзнак’ (ТСБМ, Растарг.), с. 270

Наўзрок ’на выгляд, на вока’ (Нас., Др.). Да ўзіра́цца ’глядзець’, узро́к ’зрок, бачанне’, с. 270

Наўка́з ’прыкладна, для страху’ (ТС). Да ўказаць ’паказаць, правучыць’, ука́з ’указанне’. с. 270

Наўкола ’кругом’ (Гарэц., Яруш., Бяльк., ТС). Гл. навокал. с. 270

Наўколенцах ’на каленях, стаўшы на калені (што-небудзь рабіць)’ (Мележ). с. 270

Наўле́чка ’навалачка’ (Нік. Очерки; дзярж., Нар. слова; маладз., Янк. Мат.; слуц., Полымя, 1988, № 7, 203), на́ўлечка ’тс’ (Жд. 2). с. 270

Наўманкі ́ ’наўгад, прыблізна’ (браг., 3 нар. сл.), наўма́нкі ’навобмацак’ (Сцяшк. Сл.). Да ўману́ць ’убіць сабе ў галаву’, мана́ ’абман; здань’. с. 270

Наўме ́ ’ў галаве, у думках’, на́ўме, на́ўмех ’тс’, звычайна з адмоўем: не на́ўме, не на́ўмех (ТС). с. 270

Наўме́це, наўмеці ’на прыкмеце’: Была наўмеці добрая сасонка — нехта забраў ужо (бялын., Янк. Мат.). с. 270

Наўме́цца ’набрацца, назапасіць’ (слонім., Нар. лекс.), ’мець удосталь, хапіць’ (Сцяшк.). с. 270

Наўмі́згі (ны-умизги) ’на любоўнае спатканне’ (Мат.; Нік. Посл.). с. 271

Наўмі́ць ’давесці да розуму, даць зразумець’ (Нас., Гарэц., Др.). с. 271

Наўмор ’насмерць, зусім’ (ТС). Да ўмары́ць ’замучыць да смерці’, гл. мор. с. 271

Наўмы́сля ’знарок, назнарок’ (Гарэц.; бялын., Янк. Мат., ТСБМ), наўмы́сле ’тс’ (Сцяшк.), наўмы́сня, наўмы́сне ’тс’ (Сл. ПЗБ, Ян., ТС, Янк. 2), надумысне ’тс’ (Сцяшк. Сл.), наўмысно ’тс’ (ТС), наўмысна ’тс’ (ТСБМ). с. 271

Наўнэт ’вельмі’: Наўнэт спужалася (свісл., Сцяшк. Сл.), ’зусім’ (Адамчык); с. 271

*Наўпа , на́впа ’малпа; жэўжык’ (драг., 3 нар. сл.). Да ма́лпа (у народным вымаўленні ма́ўпа) с. 271

Наўпа́кі ’насуперак, наадварот; паўторна’ (Гарэц.), наўпакі́, наопакі́, навопакі́ ’надварот; навыварат; насуперак’ (ТС). с. 271

Наўпаміна́нне ’напамінанне’ (Нас., Яруш.), наўпаміна́ць ’угаворваць, пераконваць’, наўпамяну́ць ’угаварыць; напомніць’ (Нас.). с. 271

Наўправі́к ’прама, проста’ (ТС). Да пра́ва (пра́во) ’прама’, пра́вы ’прамы’ (ТС), гл. с. 272

Наўпроці ’супраць, насупраць’ (Гарэц., Бяльк.), наўпроціў ’тс’ (ТС). с. 272

Наўпярод ’перад, перш за ўсё’ (навагр., Шн. 3, Кліх). Да пярод, перад, гл. наў-. с. 272

На́ўра ’настырны, пранырлівы чалавек’ (докш., Сакалоўская, вусн. паведамл.). с. 272

Наўра́д ’наўрад, наўрад ці, малаверагодна’ (Нас., Бяльк., ТСБМ, Пятк., ТС), с. 272

Наўра́ць ’навешаць на жэрдкі для сушкі гарох, траву; падплясці лапці і інш.’ (бешанк., Нар. сл.). с. 272

Наўродзе ’накшталт’ (Бяльк.), с. 272

Наўрок ’урокі, чары’ (Бяльк.). с. 272

На́ўрышча ’напасць, гора, ліха, бяда’ (жлоб., Жыв. сл., Ян.), наўрэць ’неспадзявана сустрэць, убачыць, напаткаць’: вужаку наўрэў (Купала), наўрэцца ’напаткацца’ (Жд. 2), наўра́цца ’выпадкова набрысці, натрапіць, нечакана сустрэцца’ (Гарэц., Бяльк.), наўры́цца ’знячэўку спаткаць, натрапіць’ (маладз., Янк. Мат.), с. 272

Наўскапыта ́ ’наўскач, галопам’ (Колас, ТСБМ). Да капыт (гл.), с. 273

Наўскаса ́ ’коса, наўскасяк’ (Юрч.), наўскасы́ ’тс’ (Сл. ПЗБ), на́ўскась, наўскось ’тс’ (Пятк. 2, Юрч., Бяльк., Растарг.), наўскася́к ’тс’ (ТСБМ, ТС, Растарг.), наўкася́кі ’тс’ (Ян.). с. 273

Наўска́ч ’галопам, скачкамі, вельмі хутка’ (Нас., Гарэц., Яруш., Янк. 1, Бяльк., ТСБМ), на́ўскачы, на́ўскачак, на́ўскачкі ’тс’ (Ян.), на́ўскачка ’тс’ (Гарэц., Янк. БП). с. 273

На́ўскі: на́ўскі вялі́кдзень ’чацвер велікоднага тыдня’ (Інстр. II), на́ўські: с. 273

Наўскура́ць (nauskurać) ’паспець, успець’ (Арх. Федар.). Гл. ускура́ць ’спяшацца’. с. 274

Наўспяце́нь (ныўспяце́нь) ’наадварот’: прыставіць дзверы ныўспяцень (Бяльк.). с. 274

Наўспя́чча з няясным значэннем, тлумачыцца як ’выкінуць нагамі’ (Растарг.). с. 274

Наўсцяж ’на працягу, на ўсёй працягласці’ (Нас.), ’цугам; кругам, суцэльнай паласой, сцяной, кальцом’ (Гарэц.), ’адзін за адным, гужам, цугам (пра коней)’ (Мал.), ’адзін за адным, выцягнуўшыся (пра бег коней)’ (Янк. 2), ’насцеж’ (Сл. ПЗБ), с. 274

Наўсягды ́ ’назаўсёды’ (Жд. 2). Да ўсягды́ (гл.). с. 274

Наўтэ́нт, нафтэ́нт ’наскрозь’ (Бузук, Паўдн.-бел., 164). с. 275

На́ўхрасць ’накрыж’ (Ян.), на́ўхрысць ’тс’ (Бяльк.), на́ўхрэст ’тс’ (Кос.). с. 275

Наўцянькі ́ ’нацянькі, проста, не дарогаю’ (Бяльк.). с. 275

На́ўчань (на́учень) ’вучань’ (Анім.), с. 275

Наўчва́ль ’галопам (пра хуткі бег каня)’ (беласт., Ніва, 10 жніўня 1980 г.), науджва́л ’тс’ (пін., Жыв. сл.). Гл. учва́л. с. 275

На́фта ’нафта’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ), ’газа’ (Сл. ПЗБ, Бес.). с. 275

Нафталі́н (хімічнае рэчыва) (БРС, ТСБМ), нафталі́на ’тс’ (Некр. і Байк.; маладз., Янк. Мат.). с. 275

Наха́ба ’напасць’ (Нас., Грыг., Др., Яруш., круп., ЭШ), ’напасць, непрыемнасць; нахабства’ (Гарэц.), ’гора, навалач’ (Макар.), ’няшчасце, навала; нахабнік’ (Бяльк.), ’навязаны клопат, абуза; нахабнік, нахабніца’ (Янк. 2, Ян.), ’назола, пры- ставака, бессаромнік’ (парыц., Янк. Мат.), ’нахабнік’ (Клім., Пятк. 2), ’здань’ (касцюк., Арх. ГТ), наха́біца ’пошасць, хвароба’ (ТС), ’назола’ (івац., Жыв. сл.), наха́бны ’навязлівы, прыдзірлівы’ (Нас.), ’наглы’ (Бяльк.), с. 275

Наха́каць ’нашкодзіць’: чорт нахакаў (ТС). с. 276

Наха́лам ’нахабна, бесцырымонна’ (Сл. ПЗБ), ’нахабна, назойліва’ (ТС), сюды ж наха́льны ’вялікі, моцны’: дажджэ́ наха́льныя (Сл. ПЗБ), наха́лны ’нахабны’, наха́льніца ’празмерна цікаўная асоба, назола’ (ТС), с. 276

Нахалды́кацца экспр. ’напіцца’ (ТС). с. 276

Нахапок ’спяшаючыся, у спешцы’ (ушац., Нар. лекс.), ’хутка, абы-як’, нахапкі́ ’наперагонкі’ (Яўс.), нахапу́ ’на скорую руку’ (Жд. 2, Сл. ПЗБ). Да хапа́ць, хап (гл.). с. 276

Нахахорыцца ’надзьмуцца, натапырыцца’ (Колас). с. 276

На́хаць ’нахабніца (пра свінню)’ (салігор., Нар. словатв.). с. 276

*Нахібава́ць, нахыбова́ты ’завяршыць верх страхі’ (бяроз., Шатал.). Да хіб ’верх страхі, вільчык’ (гл.). с. 276

Нахіла́цца ’пад`есці’ (карэл., Марц.). с. 276

Нахі́льнік ’расліна Аtrора belladonnа L., красаўка’ (палес., Бейл.). с. 276

Нахлабу́чыць (ныхлабу́чыць) ’сядзець як папала’ (чавус., Нар. сл.), сюды ж нахлабу́чка ’праборка, натацыя’ (Бяльк.), с. 276

Нахлапны́: нахлапная балка ’апошняе суцэльнае бервяно, якое кладзецца над сточанымі бярвеннямі’ (Сл. ПЗБ). с. 277

Нахла́шч ’наросхрыст, шырока, размашыста’ (калінк., 3 нар. сл., Сцяшк.): Парашчыняў нахлашч дзверы (Місько); сюды ж нахля́шч ’насцеж’ (Сцяц.), с. 277

Нахлепяста́цца ’насмяяцца’ (Яўс.). Гл. хлепяста́цца ’рагатаць’. с. 277

На́хлесткі ’падоўжныя бакавыя планкі, што насаджваюцца на капылы ў санях’ (Сл. ПЗБ), с. 277

Нахлюме́ндзіцца ’наплакацца’ (Яўс.). с. 277

Нахлю́пісты (нахлю́пыстый) ’занадта нахілены ўніз’ (драг., 3 нар. сл.). Да хлю́паць ’падаць’, хлю́плы ’прысадзісты, нізкі’, с. 277

Нахма́рыцца ’пакрыцца хмарамі; нахмурыцца’ (Нас., Гарэц., Растарг.), нахму́рыцца ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 277

Нахохліцца ’натапырыцца (пра пер`е)’, нахохліць ’натапырыць’ (в.-дзв., Шатал.), ’начасаць, падкруціць’ (ТС). Да хахол, хохлік ’чуб’ (гл.). с. 277

На́храп ’цураючыся паху, духу’ (Нас.), ’блізка’: Нахрап не пускае нікога (Ян.). с. 277

Нахра́пам ’раптоўна, гвалтоўна, супраць жадання’ (Нік. Оч.; Мядзв.), ’нахабна’ (Ян., Растарг.), на́хрыпым ’дзёрзка, нахабна’ (Бяльк.), нахрапкі ’тс’ (Ласт.), с. 278

Нахра́пнік ’зацяжны дождж’ (Ян.). с. 278

Нахрапу́дзіцца экспр. ’надзьмуцца’. с. 278

Нахра́ць (ныхра́ць) і нахра́т (?) ’гвалт, насілле’ (Нік. Оч.), нахра́тым ’гвалтоўна, сілай’ (там жа); нахры́ццю ’нахабна’: Ен нахрыцьцю лезе ў вочы (Ласт.), нахра́ццю (нахратью) ’зламысна’ (Нік. Няч.), на́хрыць (на́хриць) ’той, хто ўздзейнічае на іншага насіллем, хто паводзіць сябе насуперак прынятым правілам і ўмовам жыцця’ (Нік. Оч.), нахра́тны (ныхра́тный) ’дзёрзкі, гвалтоўны’ (там жа), с. 278

На́цемак (на́цімак) ’адвячорак’ (Яўс.). Да цьма́ (гл.). с. 278

Наці́кнуць ’напомніць, нагадаць’ (Ян.), нацекну́ць ’намякнуць’ (ТС), націка́ць ’найсці на след, напасці на след’ (Гарэц., Др.). с. 279

Наці́на ’бацвінне, лісты гародніны’ (Нас., Гарэц., Янк. 1), ’сцябло агародніны’ (Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ’сцябло агуркоў’ (Ян.), ’бульбоўнік’ (Мат. Маг.), ’сцёблы рэпы’ (Пятк. 2), ’ежа, прыгатаваная з лістоў рэпы’ (Крачк.), ’квашаныя верхнія лісты капусты’ (Вешт.), наці́ня ’раска’ (Сл. ПЗБ), с. 279

Наці́нка ’прымус да яды і работы’ (Нік., Оч.), ’зацён, нораў (у каня)’ (Бяльк.), сюды ж націна́ць ’настойваць’ (Сл. ПЗБ). с. 279

Націра́ць ’змятаць з абмалочанага збожжа пустыя каласы’ (барыс., талач., Сл. ПЗБ, Шатал.). с. 280

Наці́ць ’уцягваць ніткі ў бёрда’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 280

Нацкну́ць ’падтыкнуць, прыпомніць, навесці на думку’ (Арх. Федар.). с. 280

Нацму́ліцца ’напіцца малака з бутэлькі’ (Растарг.). Да цмуліць ’паволі, прапускаючы праз зубы, піць са збанка малако’ (Растарг.), гл. с. 280

На́цса ’гэта значыць, так сказаць’: с. 280

Нацу́біць ’накласці многа’ (Жд. 2). с. 280

Нацу́дзіцца ’напіцца многа’ (Нас), нацу́дліцца ’нацадзіцца, наліцца, напіцца праз меру’ (Бяльк.). Да цу́дзіць ’піць, цадзіць (паволі)’ (Нас.). с. 280

Нацукрава́цца ’наласавацца’ (Янк. 3). Да цу́кар (гл.). с. 280

Нацу́паць ’намацаць’ (Нас., Гарэц.). с. 280

Нацурбоніць экспр. ’наліць’ (Нас). с. 280

Нацуркава́ць ’упэўніць, пераканаць’ (кап., Жыв. сл.). с. 280

Нацурудзі́ць экспр. ’наліць’ (ТС). с. 281

Нацурыць ’намеціць, назначыць’ (Шпіл.). с. 281

-на́ццаць, частка складаных лічэбнікаў: адзіна́ццаць, двана́ццаць і пад., часам выступае ў форме -на́нцаць: адзіна́нцаць, петна́нцаць (ДАБМ), двана́нцаць (ТС) і інш. с. 281

Нацыкава́ць (нацыкова́ць) ’нацкаваць’ (Сл. ПЗБ). с. 281

Нацы́каць перан. ’нагаварыць’ (Ян.). Гл. нацкнуць. с. 281

На́цыя ’нацыя, нацыянальнасць, народ’ (Яруш., Некр. і Байк., БРС, ТСБМ), на́цыя ’парода’ (Растарг.), на́цая ’нацыя; мова; вёска’ (Ян.). с. 281

Наць ’зварот (да каго-небудзь)’ (Касп.). с. 282

Нацэ́пніца ’памылка пры снаванні красён’, нацэ́пуха ’тс’ (Сл. ПЗБ), нацэ́піца, начэ́піца ’тс’ (Уладз.). с. 282

Нацэ́ўнік ’манжэта (частка рукавіцы)’ (Жд. 1). с. 282

*Нацюга́каць, натюгакаты ’насварыцца, адчытаць’ (Клім.), сюды ж, відаць, лаянкавае нацюга (Глобус, Маладосць, 1988, 4, 146). Да выклічніка цюгй! (цю-га!)=рус. ату! ату его!, якім наганяюць звера на паляванні. с. 282

Нацюцю́рыцца ’натапырыцца, напыжыцца, наставіць пер`е’ (Сл. ПЗБ). с. 282

Наця́гіч ’бандарная прылада для нацягвання абручоў’ (Сержп. Грам., гродз., Нар. сл.), ’пруток для нацягвання, замацавання палатна ў кроснах’ (зэльв., Жыв. сл.; браг., Нар. сл.; мазыр., Шатал.), наця́гавіч ’тс’ (Бяльк.), наця́гач ’прылада для нацягвання абручоў на бочку або шын на колы’ (ТС; драг., 3 нар. сл.), наця́віч ’тс’ (гродз., Нар. сл.; Сл. ПЗБ, 3 нар. сл.), наця́гавіч ’тс’ (Дэмб., Бяльк., лях., Сл. ПЗБ), наця́жыч ’тс’ (ТС), наця́жавіч ’тс’ (Дэмб.), наця́гуш ’тс’ (там жа). с. 282

Наця́жка ’адзежына, якая надзяваецца паверх на кажух або іншую верхнюю вопратку; бяльмо на веку’ (ТС). с. 282

*Нацяка́ць, натяка́ты ’намякаць’ (брэсц., Нар. лекс.), натякну́ті ’напомніць’ (бельск., Ніва, 6 мая 1979 г.), с. 282

*Нацяле́мкацца, нацеле́мкацца ’наесціся, напіцца ўволю’ (ТС). с. 282

Нацяле́скацца ’пад`есці’ (Сцяц.). с. 283

Нацямкі ́ (ны-цямкі́) ’на вакамер’ (віц., Мат.). с. 283

Нацянькі ́ ’напрасткі, бліжэйшай дарогай’ (Гарэц., Др., Яруш., Некр., Бяльк., лях., Янк. Мат., Сцяшк.), ’кароткім шляхам’ (Сл. ПЗБ), наценькі́ ’напрамік, наўпрост’ (слуц., Нар. словатв., ТС), с. 283

На́ча ’нібы’: Ходзіць нача пава (браг., Нар. словатв.), ’быццам, нібы; хіба’ (Ян.), на́чай ’быццам, нібы’ (там жа), на́чэ ’як, бы’: Zwiery takije by nacze ludzi (Пятк. 2), с. 283

Нача́іць ’прадказаць’, нача́івацца ’чакаць’ (Нас.). Да ча́іць, ча́яць (гл.). с. 283

На́чай, на́чэй, на́чэ ’інакш, іначай’ (Кліх, Сцяшк., Жд. 1, Сл. ПЗБ; кап., Жыв. сл.; лельч., Нар. лекс.). с. 283

Начакве́т ’букашнік горны, Jasione montana L’ (віц., Кіс.), іншыя назвы: начні́к, начні́ца, паўночнік (там жа). с. 283

Начаке́ніцца ’прыбрацца’ (Ян.). с. 284

Начаку ́ (начыку́) ’напагатове’ (Бяльк.), с. 284

Нача́льнік ’хто кіруе, загадвае чым-небудзь’ (Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ, Некр. і Байк., БРС, ТСБМ), с. 284

Начапу́рыцца ’прыбрацца’ (жлоб., Жыв. сл.), начэпу́рыцца ’тс’ (Нас.; лунін., Шатал.; Янк. БП), naczapúrycsа ’надуцца, наставіць пер`е’ (Федар.), с. 284

Нача́так ’пачатак’ (Сл. ПЗБ), нача́ткі мн. (ТСБМ): нача́ткі робіць ’пачынаць якую-небудзь справу’ (ТС), с. 284

Нача́ць ’пачаць’ (Сл. ПЗБ, ТС), с. 284

Начачу́рыць ’натапырыць’ (Сл. ПЗБ), начачу́рыны ’натапыраны (пра пер`е)’ (там жа). Да чачэ́рыць ’тапырыць, настаўляць’. с. 285

Начвалава́ць ’нацкаваць’: Начвалуй, начкуй собакама (Арх. АН СССР, ф. 216-4-260-11). Да чвал, чвалава́ць (гл.). с. 285

Начва́ч ’пузан; абжора’ (Цых.; зэльв., Жыв. сл.; клец., Нар. лекс.; карэл., Янк. 1). с. 285

Начвоґаць, начві́г̌аць ’насцябаць, нахвастаць’ (ТС). Да чвог̌аць ’сцябаць, біць пугай’ (гл.), с. 285

Начворыць ’навырабляць, нарабіць шкоды’ (ТС). Да чворыць, чвэ́рыць (гл.). с. 285

Начвэ́ндзіць экспр. ’надыміць, накурыць’ (шчуч., 3 нар. сл.). Да чвэнд (чвэнт) ’непрыемны пах’, гл. с. 285

Начле́г ’начоўка; пасьба коней ноччу’ (Яруш., ТСБМ), ’вывад коней на пашу ўначы’ (Бяльк.), ночле́г ’тс’ (ТС), сюды ж начлягава́ць ’пасвіць коні ноччу’ (Жд. 2), ’начаваць’ (Сл. ПЗБ), начле́жкі ’вячоркі’ (Мат. Маг., Сл. ПЗБ), начле́жнік, начле́зьнік ’той, хто пасе коней ноччу’ (Шн. 2, Сл. ПЗБ; навагр., 3 нар. сл.), ночле́жнік ’той, хто водзіць коней на начлег; той, хто просіцца пераначаваць або начуе ў чужых’ (ТС), нацле́жнік ’хто начуе не дома; начны стораж коней, што пасуцца ў полі’ (вілен., гродз.; ковен., Нас.), с. 285

Начні́к₁ ’мыльнік, Saponarіа оfficinalis L.’ (брэсц., Федар.), ’букашнік горны, Jasione montana L.’ (віц.; гродз., Кіс.), с. 285

Начні́ца₁ ’начная птушка’ (Яруш.), ’казадой’ (Інстр. 2), ’ляляк звычайны’ (Веснік БДУ, 1981, 1), ’пішчуха’ (столін., там жа), ’сава’ (віц., Зап. Сев.-зап. отд. РГО, 1910, 1), с. 286

Начні́ца₂ ’начны матылёк, цьма’ (Пятк. 2), с. 286

Начні́ца₃, часцей начні́цы ’злыя духі, якія ў начны час турбуюць дзіця’ (Сл. ПЗБ), ’злыя начныя істоты’ (Федар. 1), ’начныя здані’ (Ян.), ’выдуманыя, фантастычныя істоты, начныя ведзьмы’ (Сцяшк.), ’маленькія і злыя духі ночы’ (барыс., Шн. 3), ’дзіцячая хвароба’ (Касп.), ночны́ця ’нячыстая сіла, якая ноччу знішчае птушанят у гнёздах і яйкі, калі сказаць пра іх месцазнаходжанне пасля захаду сонца’ (Клім.), ночні́ца ’бяссонніца’ (ТС), с. 286

Начні́ца₄ ’паўночнік, Jasione montana L.’ (віц., Кіс.), ношні́ца ’тс’ (Жд. 2), ночны́ця ’кветкі, якія распускаюцца ноччу’ (Клім.), с. 286

Начні́чнік ’паўночнік, Jasione montana L.’ (Арх. Федар.). с. 287

Начны́, рэдка ночны ’які мае адносіны да ночы’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ, ТС, Сл. ПЗБ), ночны́ субст. ’начны дэман’ (ТС). с. 287

*Начосаваты, начо́соваты ’задзірысты’, начо́совы ’пакручасты, з няроўнымі слаямі (пра дрэва)’ (ТС). с. 287

Начоўкі ’ночвы’ (Грыг., Гарэц., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, Янк. 1, Растарг.), рэдка начоўка ’тс’ (маладз., П. С., Сл. ПЗБ), с. 287

Начу́баць ’нацягаць за валасы, пабіць’ (ТС). Да чу́баць, гл. чуб. с. 287

Начумі́цца ’наесціся занадта’ (Ян.). с. 287

Начу́рыць ’начараваць’ (Шпіл.). Да чу́р (гл.). с. 287

Начы́нка ’фарш’ (Растарг.), ’нафаршыраваная рыба, парася і інш.’ (ТС), начына́нка, начы́ненка, начыня́нка ’тс’ (Ян.). Да начыня́ць ’фаршыраваць’, гл. чыні́ць. с. 287

Начы́нне ’інструменты, прылады’ (Яруш.), ’драўляны посуд; набор рамесніцкіх прылад, інструментаў’ (Нас.), начы́нье ’набор прылад’: начынье кросна ткаць (ТС), начы́ння, начы́не, начы́нё, начэ́нё ’ўвесь посуд у хаце; інструмент’ (Сл. ПЗБ), начы́нё ’сталярны інструмент’ (навагр., Нар. словатв.), начэнё ’рамесніцкія прылады’ (Кліх), начэ́ня ’сталярны інструмент’ (нясвіж., 3 нар. сл.), ’начынне, рэчы’ (лід., Сл. ПЗБ), с. 287

Начыры́ць ’начарціць’ (Ян.). с. 288

Начэ́льнікі ’абіўка з тонкіх дошак у вушаках’ (гродз., КЛА). с. 288

Начэ́пніца ’памылка пры снаванні кроснаў’ (Сл. ПЗБ). Гл. нацэ́пніца ’тс’. с. 288

На́ша ’кіслае малако’ (Мат. Маг.). с. 288

Нашабуня́ць (нашыбуня́ць) ’хутка што-небудзь зрабіць’ (чавус., Нар. сл.). с. 288

Нашакаля́ць ’нашчапаць’, нашакаліня́ць ’насмяціць’ (Сл. ПЗБ). с. 289

*Нашалдзіцца, нашалді́тысь ’набалбатацца’ (драг., 3 нар. сл.). Гл. шалдзі́ць. с. 289

Нашалэндзіць экспр. ’нагаварыць’ (Сл. ПЗБ). Гл. шалэ́ндзіць. с. 289

Нашаморыцца ’нахмарыцца’ (Сл. ПЗБ). с. 289

Нашапе́рыцца ’натапырыцца’ (любан., Сл. ПЗБ), нашопу́рыць ’узбіць, ускалмаціць’ (ТС), с. 289

Нашармака ́ ’абы-як, як-небудзь’ (Сцяшк.), ’дарэмна, на дарэмшчыну’ (ТС, Растарг.), с. 289

*Нашарэ́піць, нашэрэ́піць ’натапырыць, наставіць’, нашэрэ́плены ’натапыраны’ (ТС). с. 289

Нашаты́рыцца, нашату́рыцца ’натапырыцца’ (Сл. ПЗБ; слонім., стаўбц., Жыв. сл.; Нар. сл.), нашатэ́рыцца ’надзьмуцца’ (Жд. 2), нашаты́раны, нашату́раны ’натапыраны; насцярожаны’ (Сл. ПЗБ; мін., Жыв. сл.). с. 289

Наша́ўкацца экспр. ’наесціся’ (Сл. ПЗБ). с. 289

Нашве́ркаць ’шапялявячы нагаварыць’ (Некр.). с. 289

Нашка́радзіць ’нашкодзіць, напаскудзіць’ (Яўс.). с. 289

Нашла́па ’бервяно ў зрубе, якое накладваецца паверх на асаду акон, дзвярэй’ (ТС), ’бервяно, якое кладзецца над вокнамі і дзвярыма; бервяно, якое ляжыць на бэльках і служыць асновай пад кроквы; аполак, які закрывае прамежак паміж дошкамі ў столі; верхні вушак у дзвярах’ (палес., Нар. сл.), нашла́п ’тс’ (там жа), нашла́піць ’накрыць зверху’ (ТС), с. 290

На́шлыг ’накрыж’ (чач., Жыв. сл.). с. 290

Нашовы ’вышыванне’ (Бяльк.). Да шыць. с. 290

На́шскі ’наш, свой, уласцівы нам’ (Гарэц.). Гл. на́скі. с. 290

Нашта́лт ’падобна да, зусім як’ (ТС). Гл. накшталт. с. 290

Нашто ’навошта’ (Сл. ПЗБ), на́шта ’тс’ (Растарг.), на́шчо ’тс’ (ТС). с. 290

Нашу́лка ’ахапак чаго-небудзь (акрамя сена), які бяруць пад паху’ (навагр., Нар. сл.), ’ношка’ (іўеў., маладз., Сл. ПЗБ), нашу́лкі ’насілкі; дзве жэрдкі, на якіх пераносяць сена’ (ашм., смарг., Сл. ПЗБ). с. 290

Нашупы́рыцца ’наставіць пер`е (пра курэй)’ (Бяльк.). Гл. нашапу́рыцца, нашапе́рыцца. с. 290

Нашу́хацца ’многа надзець на сябе’ (ТС). с. 290

Нашу́шкацца, нашу́штацца ’многа надзець на сябе’ (ТС, жытк., Жыв. сл.). с. 290

На́шцы, на́сцы ’наскі, тутэйшы’ (ТС). с. 290

На́шча ’не еўшы нічога’ (Нас., Мядзв., Шпіл., Грыг., Гарэц., Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ), ’на пусты жывот пасля начнога сну’ (полац., Нар. сл.), на́шчо ’тс’ (мін., Шн. 2, навагр., Сл. ПЗБ), na czczo ’тс’ (Федар.), сюды ж нашчако́м ’тс’ (дзятл., Сл. ПЗБ), на́шчы ’які з раніцы не прымаў ежы, пусты’ (Нас.), на́шчыцца ’есць што-небудзь на галодны страўнік, закусваць пасля выпіўкі’ (Нас.), ’апахмяляцца’ (Яўс.; мсцісл., 3 нар. сл.), с. 290

Нашча́дак ’наследнік, патомак’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ), с. 291

Нашчама́ць ’нашчапаць’: нашчамай шчэпак (ст.-дар., Нар. сл.). с. 291

Нашчогацца ’насёрбацца’ (пух., 3 нар. сл.). с. 291

Нашчот ’наконт, пра’ (Бяльк., зэльв., Жыв. сл.). с. 291

Нашчэ́нт ’ушчэнт, дарэшты’ (брасл., Сл. ПЗБ), ’дашчэнту, датла’ (ТС), ’зусім, поўнасцю, канчаткова’ (ТСБМ). Да шчэнт, гл. с. 291

Нашчэ́серца ’на галодны жывот’ (калінк., 3 нар. сл.), нашчосе́рцэ, нашчэсе́рцэ ’нашча, не еўшы’ (ТС), у іншым графічным афармленні: на́ шчэ сэрца (на́ ще сэрца) ’тс’ (Нік., Приметы, 65), с. 291

Нашы́кацца экспр. ’напіцца (гарэлкі)’ (ТС). с. 291

Нашы́льнік ’частка збруі — рэмень ад хамута да пярэдняга канца дышля’ (ТСБМ), с. 292

На́шына ’мясцовае асяроддзе’ (Ян.), с. 292

На́шынец ’наш, тутэйшы, зямляк’ (Сабаленка), ’чалавек з мясцовага асяроддзя’ (Ян.), на́шчанец ’наш чалавек, свой брат’ (Нас., Гарэц.), на́шчыніц ’мясцовы чалавек, тубылец’ (Нік. Очерки; мсцісл., 3 нар. сл.), с. 292

Нашы́пкацца ’набіцца, назбірацца’ (Ян.). с. 292

Нашыпулі́ць, нашыпуля́ць ’накрышыць; дробна насячы’ (Сл. ПЗБ). с. 292

Нашы́цца₁ ’налезці, набіцца’ (ТС). Да шы́цца ’лезці’ (гл.). с. 292

Нашы́цца₂ экспр. ’напіцца гарэлкі’ (ТС). с. 293

Нашы́шкацца ’налезці, набіцца’ (Сл. ПЗБ, карэл., Нар. словатв.). с. 293

Нашэ́мацца ’многа надзець на сябе’, нашэ́мкаць ’нацягнуць’ (ТС). с. 293

Нашэ́рсціцца ’натапырыцца’ (Сл. ПЗБ). с. 293

Нашэ́шкацца ’многа адзець на сябе’ (ТС). с. 293

Наю́дзіць ’падгаварыць’ (Сл. ПЗБ), с. 293

Ная́ве ’сапраўды, на самай справе, у рэчаіснасці’ (ТСБМ), на́яве ’на вачах, увачавідкі’ (ТС), с. 293

Ная́дна (ная́дно) ’дакучліва, надрыўна’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 294

Ная́дрыцца ’набухнуць’ (Сл. ПЗБ), с. 294

Наяжджомы ’наезджы’ (Сл. ПЗБ). с. 294

Не₁, адмоўе і злучнік (Нас., Бяльк., Растарг., ТС), не, ні, нэ, ны (Сл. ПЗБ), с. 294

Не₂ — прыназоўнік ’каля’: Не вакна доўга пелі (Ян.). с. 294

Не- (ня-) адмоўная часціца ў якасці прэфікса і ў складзе словазлучэнняў, вядомая ўсім славянскім мовам. с. 294

Не́а ’не (адмова)’: неа, ні пайду (мсцісл., 3 нар. сл.), ’тс’ (Грыг., Гарэц.; бялын., Янк. Мат.; ТС), не́-а ’тс’ (Янк. 1), не́ка ’тс’ (Цых.). с. 295

*Неаболіць, необо́ліць ’зайздросціць, крыва глядзець’ (ТС), нэобо́лыты ’не спрыяць, не жадаць дабра’ (пін., Нар. лекс.; камян., 3 нар. сл.), ныобо́лыты ’тс’ (кобр., Нар. лекс.), ныобво́лытэ ’рабіць наадварот, не спрыяць, насміхацца’ (драг., нар. словатв.), с. 295

Неабхолы, неапхолы ’які не дае ўсходаў (пра зерне)’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 295

Неагу́рны (неогурьный) ’непаслужлівы’ (Арх. АН СССР, ф. 216-4-260-11). с. 295

Неадме́нны ’абавязковы; пастаянны’ (ТСБМ). с. 295

Неаднаколы ’неаднолькавы’ (круп., Сл. ПЗБ). с. 296

*Неастырка́цца, ныостырка́тыся ’не бываць, рэдка паказвацца’ (кобр., Нар. лекс.). с. 296

Не́ба, не́бо ’нябёсы’ (Яруш., БРС, ТСБМ, Бяльк., ТС, Ян.), ’паднябенне’ (Бяльк., Пятк. 2, ТС, Ян.), ’скляпенне ў печы’ (Мат. Маг., Шушк., ТС, Ян., браг., петрык., Шатал.), ’верхняя частка ткацкага станка, на якую падвешваюць ніты і набіліцы’ (браг., Нар. сл.), с. 296

Небажа́ты ’пляменнікі, унукі’ (ТСБМ) і адз. л. небажа́ («гаворыцца з пагрозай і больш у дачыненні да няпоўналетніх», Нас.), небажа́та ’ўнукі’ (Ян.), небожа́та, адз. л. небо́ж ’ласкавы зварот да малых, маладзейшых з боку старэйшых’ (ТС), ’пляменнікі’ (пін., Сл. ПЗБ), небажаня́та ’тс’ (любан., лях., Сл. ПЗБ). Гл. нябога. с. 296

Не́балазя ’нядобра’ (віл., Сл. ПЗБ; дзярж., Нар. сл.), с. 296

Небакра́й ’небасхіл; гарызонт’ (ТСБМ). с. 297

Небара́к ’бядак’ (Нас., Грыг., Гарэц., Федар., Яруш., ТСБМ), небора́ка ’тс’ (Нас., Мядзв., Бяльк., Сл. ПЗБ), ’чалавек, якога сустракаюць няўдачы’ (Янк. 1), нябара́ка ’бядак, няшчасны чалавек’ (Мал., Сл. ПЗБ), небора́ка ’бядак, гаротнік’ (ТС), памянш. небарачок, небара́чка (Сл. ПЗБ, ТС), с. 297

Небаскроб ’вышынны будынак’ (БРС, ТСБМ). с. 297

Небасхі́л ’небакрай; гарызонт’ (Яруш., Гарэц., Некр. і Байк., БРС, ТСБМ), с. 298

Не́будзь ’зло; хвароба’ (Ян.). с. 298

-не́будзь, часціца ў складзе неазначальных займеннікаў і прыслоўяў што-небудзь, хто-небудзь, куды-небудзь і пад. (Гарэц., Некр. і Байк., БРС, ТСБМ, Бяльк.), таксама дыял. -нібу́дзь ’тс’ (Цых.), с. 298

Не́быты ’нястача, недахоп’ (слаўг., Нар. словатв.). с. 298

Небяспе́ка ’стан пагрозы’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ), с. 298

Не́вад ’вялікая рыбалоўная сетка, нерат’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ, Сцяшк., Сл. ПЗБ), ’вялікая рыбалоўная сетка з двума крыламі і кулём пасярэдзіне’ (полац., 3 нар. сл.), не́вод ’самая вялікая перасоўная рыбалоўная аднасценная сетка з заходам’ (палес., Крыв., ТС), нэ́вуд ’тс’ (Бес.; пра распаўсюджанне назвы і рэаліі ў Беларусі больш падрабязна гл. Браім, Рыбалоўства, 48—49), с. 298

Невароўны ’неасцярожны’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 299

*Не́варуш, не́воруш ’неруш, бязлюднае месца’ (ТС). с. 299

Не́весь (не́вісь) ’невядома, немаведама’: невісь што дзелыць (Яўс.), невець ’тс’: невець колько (Сл. ПЗБ), ні́вісь ’тс’ (Нас.). с. 299

Не́відась ’навіна; незвычайная, апетытная смачная яда з новага ўраджаю; незвычайнае дзіва, цуд’ (пух., 3 нар. сл.). с. 299

Невідомка (ńavidomka) ’шапка-невідзімка’ (Вяр.). с. 299

Невіру́тнік ’паганец’ (Броўка). Да віру́тнік ’разбойнік, злачынец’ (гл.), с. 299

Невісне́ць ’пацямнець’: Вочи мои невиснѣюць (Нас.). Гл. нявісны. с. 300

Не́вук ’неаб`езджаны конь’ (лельч., Жыв. сл.; ТС), ’неадукаваны, недасведчаны чалавек’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ, Бяльк.), ’гультай, хто не хоча вучыцца’ (Растарг.), не́ук ’гультай; непрывучаны да вупражы (пра каня і пад.)’ (Нас.), ’малады бык ад 2 да 3 год’ (Гарб.), с. 300

Не́га ’догляд, пялегаванне, ласка’, не́жны ’прывучаны да ласкавага абыходжання, далікатны’, с. 300

Не́гадзь ’непагадзь’ (Янк. 3, рэч., Нар. сл., Некр., Пятк. 2, Яўс.), ’працяглае даждлівае ці снежнае надвор`е’ (Янк. 2), не́годзь ’тс’ (ТС, петрык., Шатал.), сюды ж негадзі́на ’непагадзь; час суровых выпрабаванняў’ (Сцяц.). с. 300

Негадзя́й ’нягоднік, паганец’ (Ян.), негодзя́й ’няздольны да працы, ні да чаго не варты чалавек; гультай, нягоднік’, негодзя́йка ’няздатная да працы, няўмелая жанчына’ (ТС), неґаджа́й (ніґаджай) ’неахайны чалавек’ (Сцяц.), с. 300

Не́ґалда , не́ґелда ’няўдалы; неахайны чалавек’ (Сл. ПЗБ), не́г̌алда ’несамастойны, непрыстасаваны (пра дзяцей)’ (докш., Міхайлаў, вусн. паведамл.), не́галда ’тоўстая, нязграбная, непаваротлівая жанчына або дзяўчына’ (Растарг.). с. 301

Негалю́зны ’несамавіты, плюгавы’ (барыс., Шн. 2), ’няўклюдны’ (Янк. 1), негілю́зны ’непрыглядны’ (Ян.). с. 301

Негара́зд ’не вельмі-та, дзе там’ (Растарг.), негара́ст (nieharast) ’нязручна; нешчасліва’ (Арх. Федар., Федар. 7), с. 301

Не́гдзе ’недзе; няма дзе’ (Сл. ПЗБ, Пятк. 2), не́гдзя ’тс’ (карэл., Нар. лекс., Сл. ПЗБ), с. 301

Не́гды, не́гдысь ’некалі, калісьці’ (Нас.), с. 302

Не́генькі ’далікатненькі’ (Нас.). с. 302

Не́гле ’нельга, немагчыма’ (ТС). с. 302

Негр (БРС, ТСБМ), нэ́гар (побач з му́рын, Некр. і Байк.), с. 302

Неграме́чы ’непераборлівы ў ежы’ (карэл., Марц.). с. 302

Негуля́шчая ’цяжарная’ (Ян.). с. 302

Недабой ’загана ў палатне, калі ўток слаба прыбіты бёрдам’ (гродз., Нар. сл.; в.-дзв., Шатал.; Жд. 1). с. 303

Недаборны ’пераборлівы’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 303

Недабрата́ ’хвароба; цяжкі душэўны стан’ (Марц.). с. 303

Недаве́рак ’той, хто не верыць’ (Бяльк., ТСБМ): с. 303

Не́дагадзь ’асоба, якой цяжка дагадзіць’ (слаўг., Нар. словатв.). с. 303

*Недагоніч, недого́ніч ’недаразвітае зерне ў коласе; запозненыя ў развіцці каноплі; парасткі збожжавых культур, якія затрымаліся ў сваім развіцці на стадыі кушчэння’, недого́ніца ’недаразвітае зерне ў коласе; дробная недаспелая ягада’ (ТС). с. 303

Недалу́га ’ненармальная, недаразвітая з нараджэння істота’ (мсцісл., 3 нар. сл.), ’нямоглы, хваравіты чалавек’ (Мядзв , Макар.), ’няздольны, няздатны чалавек’ (Сцяшк.), ’няўдаліца’ (Яўс.), недалу́гі ’хваравіты, слабы’ (Федар., Рам., Мат. Маг., Ян.), ’неправорны, непрыгодны да справы’ (Сцяшк.), ’няўклюдны’ (Сл. ПЗБ), недалу́жны ’ганебны, няўдалы, непрыгожы, мізэрны’ (Яўс.), ’бездапаможны, слабасільны; закінуты, сіратлівы, няшчасны’ (Гарэц.), ’слабасільны, нездаровы’ (Нас.), недолу́жны ’слабы, хворы’ (ТС), недалу́жнік ’слабасільны чалавек’, с. 303

Недалэ́нга ’недалужная асоба; недарэка, няўклюда’ (стаўбц., Жыв. сл.; Сцяшк.), недалэ́нг̌а ’тс’ (Сцяц.; шчуч., міёр., 3 нар. сл.), ’нязграбны чалавек’ (Сл. ПЗБ), недалэ́нгі ’няздольны, няздатны’ (Жд. 2), ’няякасны (пра зерне)’ (Сл. ПЗБ), недалэ́нжны ’няздольны, няздатны’ (свісл., Шатал.), недалэнгаваты ’нязграбны, няўдалы’ (Жд. 2). с. 304

Недапе́ка ’дурань, дурніца’ (Яўс.), недапёка ’недавучка’ (Нас.), ’нязграбны чалавек’, недапе́клы ’не зусім разумны’, недапе́чаны, недапячоны ’тс’ (Сл. ПЗБ), с. 304

Недара́йда ’неахайны чалавек; няўклюда’ (Сл. ПЗБ), недаральда ’тс’ (там жа), с. 304

Недарэ́ка ’абмежаваны чалавек; заіка’ (Гарэц.), ’няўклюда, неахайны чалавек’ (Сл. ПЗБ), недарэ́кі ’неразумны, бесталковы; картавы, заікасты’ (Ян.), ’коснаязыкі’ (пух., Жыв. сл.), недарэ́члівы ’картавы, заікасты’ (Ян.), недарэ́чны ’няўдалы’ (Сл. ПЗБ). с. 305

*Недапе́ўніцца, недопе́ўніцца ’канчаткова не дамовіцца’ (ТС). с. 305

Недапошлы ’хворы’ (Сл. ПЗБ). с. 305

Недасе́к ’загана ў палатне, калі ўток слаба прыбіты бёрдам’ (чэрв., Нар. лекс.; Ян.; круп.; гродз., Нар. сл.; лунін., Шатал.; Жд. 1; Уладз.; Сл. ПЗБ), недосе́ка ’тс’ (ТС), недосі́ка ’тс’ (пін., Нар. лекс.). с. 305

Недасе́ка ’насмешлівая мянушка таго, хто нарадзіўся ў Мсціславе’ (Нас.). с. 305

Недасі́лак ’слабы, хілы чалавек’: Заплыве недасілак — магутам стаў (Бічэль-Загнетава). с. 306

Недаскана́лы ’які мае недахопы’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ). с. 306

Недасну́й ’памылка пры снаванні, калі снуецца менш пасмаў, чым павінна быць’ (расон., Шатал.; Уладз.). с. 306

Недастойны ’які не заслужыў спрыяльнасці, ласкі, спагады, паблажлівасці’ (валож., Жыв. сл.), с. 306

Недатопак ’атопак, стаптаны лапаць’ (пух., Жыв. сл.). с. 306

Недаты́ка ’незачэпа’ (Жд. 2), ’самалюбівы чалавек’ (Растарг.), літаральна ’чалавек, які не любіць, каб да яго дакраналіся; чалавек, які крыўдзіцца за кожную дробязь’ (Нас.), недоты́ка ’незачэпа’ (ТС), недаты́чка ’неразумны’ (Бяльк.), с. 306

Недаўме́ць ’не разумець, недамысліваць’ (Мат. Маг.), недаўмі́ць ’недадумаць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Сюды ж недаўменне ’здзіўленне, стан нерашучасці як вынік неразумення’ (ТСБМ), с. 306

Недахачу́, недохочу ’ўволю, удосталь’ (ТС). с. 306

Недахва́т ’недастача’, недохва́т ’нястача, беднасць; недахоп, брак’ (ТС), недахва́тка ’тс’ (Растарг.), недахва́тнасць ’недахоп’ (Мат. Маг.). с. 306

*Недахода, недохо́да ’памылка пры снаванні’, недоходня́ ’тс’ (ТС, Уладз.). с. 307

Недахоп ’памылка, хіба; патрэба ў чым-небудзь’ (ТСБМ), недохо́п ’нястача’ (ТС). с. 307

Недацёпа асудж. ’дурны чалавек’ (міёр., 3 нар. сл.), недоцёпа экспр. ’недагадлівы чалавек’ (ТС), с. 307

Недачупа́лле ’недарэка, някемлівы чалавек’ (пух.; чэрв., Жыв. сл.), недачупа́лы ’недаразвіты, мізэрны’ (там жа), ’не зусім разумны’ (Сл. ПЗБ). с. 307

Недашмыгі ’не да смаку, неадпаведна жаданню, нораву’ (Нас.). с. 307

Не́дзе, не́дзя ’дзесьці; няма дзе’ (Сл. ПЗБ), (недзьзя) ’няма дзе, няма куды; дзесьці, у нейкім месцы’ (Мал.), ’дзесьці, у дакладна неакрэсленым месцы; няма дзе’ (ТС), не́дзе, не́гдзе, не́йдзе ’дзесьці, кудысьці, у нейкім месцы; няма куды’ (Гарэц.), не́дзека ’дзесьці’ (Сцяшк., докш., Янк. Мат.). Гл. не́гдзе ’тс’. с. 307

Не́едзь ’ежа’: Ена умрэ без нееді (Ян.). с. 308

Не́жань ’эпілепсія, прыпадак’ (Ян.). с. 308

Нежыве́ць ’траціць прытомнасць’: Як былі прыступы, яна нежывела (Сл. ПЗБ). с. 308

Не жываце́й! ’сцеражыся’ (полац., Нар. лекс.), не жывата́й! (вокрык з пагрозай) ’жыў не будзеш’ (Растарг.). Да жывата́ць ’цешыцца здароўем’ (Нас.), с. 308

Не́жыт ’насмарк’ (драг., Жыв. сл.), нэ́жыць, ныжы́д ’тс’ (брэсц., Сіг.; Мат. Брэст.), не́жыт ’высыпка на целе ў дзіцяці’ (петрык., Шатал.), нежы́тоўка ’вялікая скула’ (лунін., Шатал.); ’скула, скулка’ (ТС), с. 308

Незаба́вам ’адразу, хутка, без затрымкі’ (Др., Пятк. 2), незаба́ўна ’неадкладна, хутка’ (Нас., Гарэц., ТС), незаба́ўка ’нядоўга, хапае часу’ (Нас.). с. 309

Незаба́рам ’хутка, без затрымкі’ (Растарг.), незаба́ром ’хутка, неўзабаве’ (ТС), с. 309

Незабу́дка ’расліна Мyosotis palustris Lam., незабудка’ (Кіс., Яруш., міёр., Жыв. сл.), незабу́дзька ’тс’ (карэл., Шатал.), невзабу́дка ’тс’ (пін., Шатал.), незабудкі́ мн. ’расліна Муosotis silvatica (Еhrh.) hoffm., незабудка лясная’ (Бейл.), с. 309

Незада́лы ’няўдачы’ (Нік. Оч.). с. 309

Незада́ча ’няўдача’ (Юрч.), с. 309

Незале́жнасць ’самастойнасць, аўтаномнасць’ (Яруш., Некр. і Байк., БРС, ТСБМ), с. 309

Незапаміна́йка ’незабудка’ (Жд. 2; воран; Шатал.). с. 309

Не́збалазь ’ахвота’: Іка́я вам не́збылызь грязь іціць мясіць (Юрч. Фраз. 1). Гл. небалазь. с. 310

Незграбоцце (нізграбо́цё) ’нязграбны чалавек’ (Сцяц., Сцяшк.; навагр., Жыв. сл.). с. 310

Нездале́ка ’той, у каго мала фізічнай сілы’ (Янк. 3), нездаля́ка ’тс’ (Пятк. 2), нездале́тнік ’нямоглы, слабы чалавек’ (Янк. 3), с. 310

Не́зла (не́зло) ’даволі добра’ (Нас.). с. 310

Незумы́сня ’ненарокам, выпадкова’ (Колас). с. 310

Не́йдзе ’дзесьці; мусіць, мабыць’ (Янк. 1), ’няма дзе’ (Грыг., Растарг., Бяльк.), ’дзесьці; мусіць, мабыць; няма дзе’ (Нас.), не́йдзі ’тс’ (Мат. Маг.), не́йдзя ’кудысьці’ (Сл. ПЗБ), не́йдзе, не́йдзі ’дзесьці; кудысьці; няма дзе’, не́йдзека ’тс’ (ТС). с. 310

Не́йкі, не́кі ’якісьці, незнаёмы; абы-які; які-небудзь’ (ТС, Сл. ПЗБ, Грыг., Мал., Бяльк.), ’якісьці’ (Нас.). с. 310

Нейлон 'штучнае сінтэтычнае валакно’ (ТСБМ), нейлонка ’нейлонавая мужчынская кашуля’ (лаг., Жыв. сл.). с. 310

Не́ка ’не; ніяк’ (бешанк., Нар. сл.; Цых.). с. 310

Не́калі ’няма калі, няма часу’ (Нас., Грыг., Гарэц., Мал., Сл. ПЗБ, ТС, Растарг.), ’няма калі; калісьці’ (докш.; бых., Янк. Мат.; Бяльк.), ’калісьці, даўно’ (Сцяшк.), ’некалі; у будучым, у хуткім часе’ (Яўс.), с. 310

Не́кальства ’недахоп вольнага часу; мітусня’ (Нас., Гарэц., Ян., Юрч.). с. 311

Некаторы ’паасобны’ (Сл. ПЗБ, Некр. і Бойк., БРС, ТСБМ), не́которы ’асобны; пэўны’ (ТС), с. 311

Не́кась ’леташняя няскошаная трава’ (Сл. ПЗБ), ’позняя асенняя трава’ (мядз., Нар. сл.), ’сенажаць дрэннай якасьці’ (Ян.), не́кось ’участак сенакосу, непрыдатны для касьбы; няскошаны ўчастак’ (ТС), нэ́кош ’няскошаны луг, поплаў’ (пін., Нар. лекс.), не́каш ’няскошаная трава’ (Сл. ПЗБ). с. 311

*Не́кася, некось ’неяк; калісьці’ (ТС). с. 311

Не́каць ’аднеквацца, гаварыць «не»’ (Нас.). с. 311

Некерко ’гваздзік-травянка, Dianthus deltoides L.’ (гродз., Кіс.). с. 311

Не́клус ’маленькі вулейчык, які ставіцца для лоўлі раёў’ (Сцяшк.). с. 311

Не́крут ’рэкрут’ (Нас., Пятк. 2. Растарг., ТС), ’навабранец, рэкрут; няспрытны, непаваротлівы́ (Бяльк.), не́крутка ’салдатка’ (ТС), с. 311

Не́кства, род. скл. не́ксці, зборн. ’яўрэйства, рэдка — пра татар і цыганоў’ (Нік. Оч.). с. 312

Не́ксьці ’якісьці’ (Сцяшк.). с. 312

Не́кся ’некалькі дзён назад’ (карэл., Янк. Мат.). с. 312

Некульця́пістый ’нязграбны, няўдалы’ (Юрч.). Да кульцяпа, кульцяпісты, гл. куляць. с. 312

Некуца́вый ’неядомы (грыб)’ (Мат. Маг.), нікуца́вый ’ніякі, дрэнны’ (слаўг., Яшкін, вусн. паведамл.). с. 312

Не́лад ’не́парадак, нязгода’ (Нас.), нэ́лад ’нелады’ (драг., 3 нар. сл.), с. 312

Нелапы́ ’ладны, дастатковы па велічыні, вазе і памерах’: мае парасята ужэ нелапые (слуц., Нар. словатв.), нелапу́ ’няладны, нядобры’ (ТС), с. 312

Не́лень ’дуб, які захоўвае на сабе сухія лісты аж да новых і пачынае распускацца ў першай палове мая, прыблізна на два тыдні пазней за звычайны’ (Пятк. 2), неле́нь ’тс’ (Маш.), не́лень і не́лін ’тс’ (ТС), нелі́н ’тс’ (лельч., Жыв. сл.), с. 312

Не́лупак (не́лупык) ’неслух, свавольнік’ (Яўс.). с. 313

Не́льга ’не можна, няма магчымасці’ (Мал., Гарэц., Пятк. 2, с. 313

Не́людзь ’нелюдзім’ (слаўг., Нар. словатв.; Яўс., Сл. ПЗБ), ’вылюдак, ідыёт’ (Юрч.), ’нечалавек’ (Сцяц.), ’непадобны да людзей’ (ТС), сюды ж не́люддзя, не́улюддзя, нелюдзяддзё ’тс’ (слаўг., Нар. словатв.). с. 313

Не́ма₁ ’моцна, роспачна (крычаць)’ (Сл. ПЗБ, Жд. 1). не́мо ’страшна, дзіка, глуха’: немо гораць ногі; удырыло не́мо (ТС). с. 313

Не́ма₂ ’тварам да зямлі’ (Чач.). с. 314

Немаве́дама ’невядома’ (Сл. ПЗБ), німаве́дама ’тс’ (Янк. 1; бых., Янк. Мат.; Бяльк.). с. 314

*Немаве́сць, немове́сць ’немаведама’ (ТС), нэмові́сты ’тс’ (пін., Нар. лекс.). с. 314

Немазна́ць ’немаведама’: Немазнаць што там робяць (Ян.). с. 314

Немайда́ма ’невядома’ (Бяльк.). с. 314

Немала́ду (німала́ду) ’невядома’ (Янк. 1), ’без прычыны, немаведама за што’ (Некр.), немаладу́ ’невядома; вельмі многа’ (саліг., гл. Мат-лы науч.-теор. конф. Мин. пед. ин-та. Мн., 1966, 9). с. 314

Не́мам: не́мам сядзе́ць ’сядзець моўчкі’ (Сл. ПЗБ). с. 314

*Не́маразь, не́морозь ’дрыжыкі, жах’ (ТС). с. 314

Не́марасць ’псіхічнае расстройства, выкліканае моцным жаданнем дасягнуць чаго-небудзь, зайздрасцю і інш.’ (навагр., Жыв. сл.), ’прыгнечаны стан духу’ (Некр.), ’бязрадаснае адчуванне’ (Гарэц., Др.), ’роспач, цяжкае становішча; слабасць’ (Сл. ПЗБ). с. 315

Не́марач₁ ’слабасць’ (Касп.). с. 3

Не́марач₂ ’бездань’ (Сцяшк. Сл.). с. 3

Немарэ́ч ’непраходныя месцы, нетры’ (Гарэц.), немарэ́ча ’гушчар лесу’ (Сцяшк. Сл.). Гл. немярэча ’тс’. с. 3

*Немаўга́д, немоўга́д, немоўга́доў, немоўга́ду, немоўга́ды ’невядома, немаведама’ (ТС). с. 3

Немаўля ’малое дзіця’ (ТСБМ), іншыя формы, адзначаныя ў мастацкай літаратуры: немаўляшка (Багдановіч), немаўлёнак ’дзіця, якое знаходзіцца яшчэ ў лоне мацеры, не радзілася на свет’ (Лужанін), немаўлятка і пад., гл. Рапановіч, Лекс. і грам., 26—27. с. 3

Не́мач ’слабасць, бяссілле, хвароба’ (Нас., Касп., Грыг., Гарэц., Чуд., Яруш., Пятк. 2, Жд. 2, Янк. Мат., ТС, Сцяшк.), ’хвароба, ліха’ (чавус., Нар. сл.), ’слабасць, перашкода’ (дзярж., Нар. сл.), с. 3

Не́мец₁ ’нямко, нямы чалавек’ (ТС), не́мяц ’глухі, глуханямы’ (Мал.), не́міц ’вельмі маўклівы’ (міёр., 3 нар. сл.), с. 4

Не́мец₂ ’немец’ (ТСБМ, ТС), не́мяц ’тс’ (Мал., Жд. 1, Цых.), с. 4

Не́мец₃ ’гульня’ (Бяльк.), ’пасаж у гульні’ (ТС), не́мчык ’тс’ (ТС). с. 4

*Не́містам, нэ́мыстом ’знарок, наўмысна’ (пін., Нар. лекс.). с. 4

Не́мка₁ ’нямая жанчына’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк., Федар., Бяльк., ТС), с. 4

Немтура ́ ’немцы (зневаж.)’ (ТС). Гл. нямту́р. с. 4

Немчуга́н ’немец (зневаж.)’ (ТС). с. 4

Немчура ́ ’немцы (зневаж.)’ (Янк. БП). Гл. нямчу́р. с. 5

Не́мы: не́мы го́лас ’страшны, ненатуральны голас, падобны на голас нямога чалавека’ (Некр.), не́мы ’страшны, замагільны’ (але нямы́ ’нямы чалавек’, там жа), ’роспачны, дзікі’: немым голосом крычыць (Сл. ПЗБ), немы́м го́лосом, нему́м ду́хом ’страшна, дзіка (крычаць, раўці і пад.)’ (ТС). с. 5

Не́мыря ’жах, немарасць, страх’ (Бяльк.), што адпавядала б літаратурнай форме *не́мара. с. 5

Немярэ́ча (німяреча) ’непраходнае балота’ (Яруш.), не́мярэч (немеречь) ’непраходнае месца ў лесе; балоцістае месца сярод лесу, заваленае ламаччам’ (Нас.), не́мерача, не́міріч, німярэ́ч, німярэ́чча ’непралазныя зараслі ў лесе’ (Бяльк.), німярэ́ч ’нетры’ (Яруш.), немарэ́ча ’гушчар лесу’ (Сцяшк. Сл.). с. 5

Ненаві́дзець ’мець антыпатыю да каго-небудзь ці чаго-небудзь’ (Яруш., Пятк., БРС, ТСБМ). с. 5

Ненаві́дны ’ненавісны’ (Янк. 1, ТС), ’змрочны, пануры’ (ТС), ’агідны, брыдкі’ (бяроз., Шатал.), с. 5

Ненаві́сны ’змрочны, насуплены’ (ТС), ’які выклікае пагарду, агіду або выражае нянавісць’ (ТСБМ). с. 6

Ненае́да ’ненажэра, заўсёды галодны, ненае́дак, ненаедны чалавек’ (Яўс.), ненае́днік ’прагнюка, злыдзень’ (Янк. 2), ненаедны ’ненасытны; прагны’ (Янк. 2, ТС). с. 6

Ненажэ́рны ’ненасытны, прагны’ (Касп.), нінажо́ра ’абжора’ (шчуч., 3 нар. сл.). Да жэ́рці (гл.). с. 6

Ненайгра́ны ’неаплоднены (пра яйцо)’ (ТС). Да ігра́ць ’спарвацца (пра птушак)’. с. 6

Ненапа́мкі (нінапамкі) ’няўцям’ (Сцяц.). Гл. напамкі. с. 6

Ненаро́кам ’незнарок; жартам’ (Нас.), ’праўда, на самай справе; незнарок’ (дзярж., 3 нар. сл.), ’незнарок, выпадкова’ (в.-дзв., Шатал., Сцяц.), с. 6

Ненасло́ў (нінасло́ў) ’няўрокам, каб не зрачы’ (Бяльк.). с. 6

Ненаўце́й, нінаўце́й ’нечакана’ (Бяльк.). с. 6

Не́нашта ’чагосьці’ (калінк., 3 нар. сл.). с. 6

Не́ндза ’клопат, турботы’ (ТС). Гл. нэ́ндза ’тс’. с. 6

*Не́нька₁, нэ́нька ’калыска’ (Сл. Брэс.), ’калыска (толькі вісячая)’ (брэсц., Нар. лекс.), с. 6

Не́нька₂ (нэнька?) ’рыбалоўная рухомая пастка з адным адкрытым заходам (звычайна лазовая)’ (палеск., Крыв.). с. 6

Не́нькі (ненькій) ’нейкі’ (Бяльк.). с. 7

Не́павадзь (niépavadź) ’нясмелы, нецямкі, убоісты’ (Варл.). с. 7

Не́пагадзь ’непагода’ (Касп., Сл. ПЗБ, Бяльк.). Да паго́да (гл.). с. 7

Не́падабень ’пра непрыгожую, неахайную асобу’ (жлоб., Жыв. сл.). с. 7

Непадле́глы ’незалежны’ (БРС, ТСБМ), непадле́гласць ’незалежнасць, самастойнасць’ (там жа), неподле́глый ’незалежны, свабодны; непадуладны, непадначалены’ (пач. XVI ст., КГС). с. 7

Непадчу́жду (ніпадчу́жду) ’недарэчы, кепска, не на карысць’ (Бяльк.). с. 7

Непазбы́ўны ’якога цяжка пазбыцца’ (Нас.), непазбы́ўна (Гарэц.). Да пазбыцца ’вызваліцца ад каго- ці чаго-небудзь’. с. 7

Непазо́рны (непазо́рный) ’непрыглядны, непрывабны’ (Яруш.). Гл. пазо́рны (позо́рный) ’прыгожы на выгляд’ (Нас.). с. 7

Непака́заны ’неймаверна вялікі’ (мядз., Жыв. сл.). с. 7

Непака́йна (ніпыка́йна) ’без споведзі’ (Бяльк.). Да пака́яцца, ка́яцца (гл.). с. 7

Непакаля́ны (непокаля́ны) ’незабруджаны, незапэцканы’ (Арх. ТС). Да пакалі́ць ’забрудзіць, запэцкаць; вымазаць’. с. 8

*Непале́так, нэполі́ток ’неўраджай, няўрод’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 8

Непамысло́та ’непрыемнасць’ (Сцяшк.), сюды ж niepamysnaść, с. 8

Непанёмісты ’някемлівы’ (Касп.). с. 8

Не́папуч ’не горш’: Баюсь, каб не здарылася непапуч таго, як у мяне (Касп.), непапу́шч (непопущъ) ’тс’ (Нас.), непапушчы ’быццам як, прыкладна так як’ (Юрч. Фраз. 2). с. 8

Не́пасць ’нечаканасць’, у выразе: з не́пасці — нечакана (Сл. ПЗБ). с. 8

Непахарэ́мны ’хваравіты і капрызны’ (Сл. ПЗБ). с. 8

Непералі́ўкі ’безвыходны стан’ (Касп.), ’неспакой, трывога, пагроза’ (Варл.), ’не на жарт’ (Шат.), неперэ́ліўкі, непярэ́ліўкі ’дрэнь справы, бяда будзе’ (Янк. 1, ТС), с. 9

Не́пладзь ’бясплодная жывёліна’: кобыла неплодзь (Нас.). с. 9

Не́прас ’нягоднік’: непрас, ні ма́цер, ні ба́цька не послухае (ТС). с. 9

Непрасцёвы ’злапамятны’ (Сцяшк. Сл.). с. 9

Непрые́мны ’антыпатычны, прыкры’ (БРС, ТСБМ). с. 9

Непрылю́дны ’нелюдзімы’ (міёр., Нар. сл.), няпрылю́дны ’тс’ (Сл. ПЗБ), нэпрылю́дны ’непрыемны, няветлівы, дзіклівы’ (Полес. этнолннгв. сб., 10), непрылю́дак ’маўклівы, дзікаваты чалавек’ (мядз., Нар. сл.), ’нелюдзень’ (Жд. 1). с. 9

Непрыто́мны ’які страціў прытомнасць, знаходзіцца ў бяспамяцтве’ (Нас., Нік. Оч., Касп., Варл., Сл. ПЗБ, БРС, ТСБМ), ’які не кантралюе свае паводзіны’ (ТС). с. 9

Непрыту́жны ’лёгкі, які лёгка пераносіцца’: Непрытужная зіма була, лёхкая (ТС). Да прыту́жны ’заўзяты, шчыры’ (гл.). с. 10

Непрыты́ка ’недатыка’ (Мядзв.), с. 10

Непрыя́зны ’непрыхільны’ (БРС, ТСБМ). Гл. прыязны. с. 10

Непрыя́цель ’вораг’ (Нас., Гарэц., Мал., Сл. ПЗБ, ТСБМ). Гл. прыяцель. с. 10

Непутны ́ ’разбэшчаны, непаслухмяны’ (Яўс.), непутны́й ’малапутны, бесталковы’ (Бяльк., Янк. Мат.), не́пуць ’бязладны чалавек, шалапут’ (Мат. Маг.), непуцьцё ’шалапутны, распусны, бяспутны чалавек’ (мсцісл., 3 нар. сл.), ’недарэчнасць’ (Бяльк.). Да пу́тны (гл.), с. 10

Не́пша ’прымесь (у просе) ’: Насееў проса, змалаціў — адна непша (Ян.). с. 10

Не́раб ’гультай, лодар’ (Сцяшк.). с. 10

Не́радзь ’неўраджай, неўрадлівы год, недарод’ (Сцяшк.; любан., Жыв. сл.; слаўг., Нар. сл.), не́родзь ’тс’ (ТС). Сюды ж не́радзь (nieradź) ’дробныя ягады; заморкі, няўдалая гародніна’ (Жд. 1; в.-дзв., Шатал., Арх. Фед., ТС), ’што-небудзь дробнае, невялікага памеру, росту’ (Сл. ПЗБ), ’машкара’ (свісл., карэл., Сл. ПЗБ), нэ́радзь (нэ́раць) ’тс’ (зэльв., Сл. ПЗБ). с. 10

Неразгара́ка ’нязграбная, няўмелая асоба’ (кап., Жыв. сл.). с. 10

Не́рам (не́ром), у фразеалагізме не́ром лежа́ць ’моцна жадаць’. с. 10

Не́рамасць, нермасць ’турбота’ (Сл. ПЗБ). с. 11

Не́раст ’нераставанне’ (Яруш., Сцяшк., Шат., Сл. ПЗБ, ТСБМ), тое ж не́рас, на́раст, но́раст, нэ́раст (Сл. ПЗБ; полац., 3 нар. сл., Касп.), не́раст ’час нераставання’ (Гарэц.), не́рэс, не́рэст ’нераст, нерасцілішча’ (ТС); сюды ж нерастава́ць, нарастава́ць ’адкладваць ікру’ (Шат., Сл. ПЗБ), нерэсці́цца ’тс’ (ТС), с. 11

Не́рат ’рыбалоўная прылада з лазовых дубцоў або сеткі’ (Нас., Гарэц., Маш.; бых., Рам.; бабр., Шн., Анік., Бяльк., Шат., Сцяшк., Сл. ПЗБ), ’рыбалоўнае начынне звычайна з лазовых пруткоў у выглядзе доўгага кошыка з лейкападобнай адтулінай і без крылляў’ (Яшкін, 3 жыцця, 128), ’жак без крылляў’ (Дэмб.), нерат альбо норат ’спецыяльнае рыбалоўнае прыстасаванне, звязанае з шнуркоў з гнутымі драўлянымі рабрынамі ўсярэдзіне, з адтулінай спераду, што звужаецца ў адну кропку’ (Мядзв.), не́рэт, неро́та ’рыбалоўная стаўная пастка з адным глухім заходам (з нітак або лазовая)’ (Крыв.), няро́та ’тс’ (Сержп. Грам., 51), неро́та ’сплеценая з лазы снасць на ўюноў’ (ТС), не́рат ’спецыяльная сетка для лоўлі рыбы і птушак’ (Шат.), но́рат ’рыбалоўная прылада’ (полац., Шн.), ’від рыбалоўнай прылады; вераўчаная сетка браць сена ў дарогу’ (Касп.), на́рат, нарот, нярот, но́рат ’тс’ (Сл. ПЗБ), нераток ’вяровачны мяшок для сена каню ў дарогу’ (Сцяшк. Сл.), с. 11

Нераўну́ючы ’надта падобны, але не можна параўнаць’ (Варл.). Засцерагальны выраз, які адлюстроўвае рэшткі ахоўнай магіі: непажаданае прыроўніванне каго-небудзь ці чаго-небудзь добрага да горшага магло прынесці шкоду першаму. Да ро́ўны ’аднолькавы’, раўня́ць ’параўноўваць’ (гл.), с. 12

Нерв, нэрв звычайна мн. не́рвы, нэ́рвы ’нервы’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), не́рва ’тс’ (Янк. 1), не́рванный ’нярвовы’ (Юрч.); сюды ж нэрвава́цца ’перажываць’ (Сл. ПЗБ), не́рвенік ’дзіванна скіпетрападобная, Verbascum thapsiforme Schrad.’ (Бейл.). с. 12

Не́руш ’глухое месца ў лесе, да якога цяжка дайсці’ (Сцяшк.). с. 12

Нерх ’лёгкая неўраджайная зямля’ (ТС), нерхова́ты ’неўраджайны, лёгкі (аб зямлі) ’ (ТС). с. 12

Не́рымасць ’турбота’ (Сл. ПЗБ). Гл. не́рамасць. с. 13

*Несало́дны, несоло́дны ’несалёны, маласалёны’ (ТС). Гл. соло́дны ’салёны’. с. 13

Несамавіты ’непрыгожы, няважны; нястрыманы’ (Гарэц.), ’несамастойны, непрыгожы; не маючы унутранай годнасці’ (Касп., Шат.), ’няякасны’ (Сл. ПЗБ), несамовіты ’неразумны, дурнаваты’ (ТС), nisamavitу ’не зусім добры’ (Варл.), с. 13

Не са́ма то (ni sáma to) ’не надта добра’ (Варл.). с. 13

*Несатварэ́нны, несотворэнны ў выразе: несотворэнная сіла ’пра незлічоную колькасць’ (ТС). с. 13

Не́сіл ’бяссілле’ (Касп.), нясіл (неси́л) ’бяссільны, нядужы’ (Нас.). Да сіла (гл.). с. 13

Не́скалькі, нескулько ’некалькі; некаторы (час)’ (Сл. ПЗБ), не́сколько ’некалькі’ (ТС), не́скылькі ’тс’ (Бяльк.), с. 13

Не́скуль ’аднекуль, невядома адкуль’ (ТС). с. 14

Неслабо́дна (неслобо́дна) ’цяжарная’ (ТС). с. 14

Не́слух ’непаслухмяны’ (Нас., Бяльк., Касп.), ’непаслухмяныя дзеці’ (Варл.), сюды ж не́слуш ’непаслухмяны’ (Нас.), с. 14

Не́смак ’непрыемны смак у роце’ (Сл. ПЗБ), ’нясмачная страва’ (Сцяшк. Сл., Жд. 2), не́смач ’тс’ (слон., Жыв. сл., ТС), не́смаш ’тс’ (Сцяц.), с. 14

Не́смысел ’неразумны, неразважлівы’: Ены обыдва несмысли (Нас.), с. 14

Несмяртэ́льнік ’старасцень, Senecio vernalis’ (брэсц., Кіс.; паст., Сл. ПЗБ). с. 14

Неспадзе́ўкі ’нечакана’ (Гарэц., Некр.; докш., Янк. Мат.), ’нечаканы выпадак’ (Варл.), сюды ж неспадзёва ’нечаканасць’ (Сцяшк.), неспадзяванне (несподзеванне) ’тс’ (Нас.). с. 14

Неспата́чыць (неспота́чиць) ’не ўгледзець, не заўважыць пры пільным назіранні’, неспата́чны (неспотачный) ’цяжка заўважальны ці знаходны’ (Нас.). Гл. спата́чыць. с. 14

Неспато́льна ’надта, вельмі’ (Сцяшк.). с. 14

Не́спун ’свавольнік, гарэза’ (ТС). с. 14

Нестрыва́лы ’нястраўны’: Нестрывалае нешта зьеў (Касп.). с. 15

Нестыка́цца ’бываць вельмі рэдка’ (Гарэц.), ’не быць, рэдка паяўляецца’ (драг., 3 нар. сл.), не стыка́цца ’не бываць’: Два дні дома не стыкалася (ТС). с. 15

Несубо́жны (несубо́жный) ’бязбожны; празмерна вялікі’ (Нас.). с. 15

Несувіру́тны: «Для ўзмацнення адмоўнай якасці да слоў гультай, абібок, лодыр дадаюцца прыметнікі несусветны, несувірутны (неверагодны, якога не бачыў свет)» (ушац., Пан. дыс.), с. 15

Несуво́рна (нісуворна) ’не ў згодзе’ (лід., Сл. бел. нар. фраз., 126). с. 15

Несудо́бны ’нязручны’ (Куч.), хутчэй ’несвоечасовы, непажаданы’, с. 15

Несудо́мны, несудомы ’надта вялікі, страшны’ (ТС); несудо́мны лес = вялікі, непраходны лес, нетра; несудомны мороз = вялікі, траскучы мароз (мазыр., ул. Зап.). с. 15

Несула́дны ’няскладны’ (Сл. ПЗБ). Гл. сула́дзіць, сула́дны. с. 16

Несура́з (насуразъ) ’непрыгожы’ (Мікуцкі, Шестой отч.), ’агідны’ (Анім.), с. 16

Несусве́тны (нісусветны) ’надта вядомы, якіх мала ёсць на свеце’ (бялын., Янк. Мат.), несусве́тнік ’нялюдскі, нядобры (пра чалавека) (Янк. 3), несусве́ціца ’мана’ (там жа), несусве́цце ’недарэчнасць, бязглуздзіца’ (Юрч.), с. 16

Несхадзі́мы (несходзімы) ’вельмі вялікі, які цяжка абысці, непраходны’ (ТС), ’бясконцы’ (Сцяшк. Сл.), с. 16

Не́сці ’несці, дастаўляць і інш.; несці яйкі’ (БРС, ТСБМ, Сл. ПЗБ, Бяльк.), а таксама несць, нясці (Бяльк., Сл. ПЗБ), несці (ТС); с. 16

Не́сыць ’ненаеднасць, прагнасць’ (Сцяшк., Юрч.), ’прагны (пра чалавека)’ (Шат.). с. 17

Нет ’няма; не’ (Сл. ПЗБ, ТС, Пятк.), с. 17

*Неталі́віць, нытылівыты ’не ведаць, не разумець’ (Сл. Брэс.). с. 17

Нетварэ́нна ’безліч, вельмі многа’: Уюноў там було нетворэнно (ТС). Гл. несатварэ́нны. с. 17

Не́тка ’бядняк’ (Нас., Касп.). Да нет (гл.), с. 17

Не́ткуль ’неадкуль, аднекуль’ (Нас., Бяльк., Юрч.), не́ткуль, не́ткуле, не́ткуля ’аднекуль, знекуль’ (ТС). с. 17

Не́тра₁ ’цяжкадаступнае месца ў багністым балоце, трушчобы’ (парыц., Янк. Мат.), ’непраходныя зараслі на балоце’ (ТС), ’поле, якое ніколі не апрацоўвалася’ (Жд. 1), не́тры ’густыя зараслі’ (Гарэц.), с. 17

Не́тра₂ ’машкара’ (Сл. ПЗБ), ’незлічоная колькасць’ (жлоб., Нар. сл.), ’вош’ (Шатал.), нэ́тра ’напасць, неадчэпны чалавек’ (драг., Нар. лекс., 3 нар. сл., Сл. Брэс.). с. 18

Не́труд ’вялікае непраходнае балота’ і мікратапонім Нетруд (мазыр., БММ, 38). с. 18

Не́тувіч ’неабадранае ці нястоўчанае зерне ў крупах’ (слаўг., Нар. сл.). Гл. нетуўч ’тс’. с. 18

Не́тусны ’непрывабны’ (Касп.). с. 18

Не́туўч ’неабадранае ці нястоўчанае зерне ў крупах’ (слаўг., Нар. сл.). с. 18

Не́туці ’няма’ (Касп., в.-дзв., расон., шум., Сл. ПЗБ), с. 18

Не́тшта ’вельмі многа, мноства’ (Шат., Жд. 1), не́тшто ’многа’ (Жд. 1). с. 19

Не́ук ’гультай, невуч’ (Нас.). с. 19

Неўвіру́тны ’несусветны’ (Макарэвіч, Полымя, 1980, 8), ’няўлоўны, хітры, лоўкі’ (Яўс.). Гл. невірутны. с. 19

Не́ўгалаў (неўгылыў) ’несваім голасам’ (Бяльк.), неўго́лоў ’абыякава, нецікава’ (ТС). с. 19

Неўгамонна ’безперастанна’: с. 19

Неўжадо́бу ’без жадання’ (Варл.). Да жадаць, жадоба. с. 19

*Не́ўжыткі, ны́вжыткэ ’пясчаная зямля, непрыдатная для апрацоўкі’ (драг., Сл. Брэс.). Гл. ужы́так, ужыва́ць. с. 19

Неўзаба́ве ’у хуткім часе; не затрымліваючыся’ (Гарэц., Касп.), неўзаба́ві (неўзабави) ’хутка, без затрымкі; незадоўга’ (Нас.), с. 19

Неўзаме́ткі ’непрыкметна, незаўважальна’ (Касп., Сл. ПЗБ), неўзаме́тку ’тс’ (Нас., ТС), неўзаме́тцы, ’незаўважальна, непрыкметна’ (ТС). с. 19

Неўкавы́рны ’незгаворлівы; флегматык’ (Касп.), ’няветлівы, непаслухмяны’ (Ян.), ’капрызны, свавольны’ (Сцяшк. Сл.), неўкавы́рный ’неўгамонны; якога нічым нельга крануць, упарты’ (Нас.), ’упіра; той, якім нельга ўкіраваць’ (Бяльк.), ’капрызны’ (Юрч.), ніўкавырный ’упірлівы, цяжкі для выхавання або для кіравання’ (мсцісл., 3 нар. сл.), с. 19

Не́ўкач, не́ўкача ’калісьці, даўным-даўно’ (Сл. Брэс.), не́ўкоч, не́ўкоча ’калісьці; калі-небудзь; у хуткім часе’ (ТС), ’калісьці, даўным-даўно’ (лунін., Жыв. сл.), нёкоч ’некалі, калісьці, даўней’ (пін., Нар. лекс.). с. 19

Неўлаго́дня ’не ў ладах; не ў гуморы’ (Юрч.). Гл. лаго́дны. с. 20

*Не́ўма₁, нэ́вма ’няўмека’ (столін., Нар. лекс.). с. 20

Неўма₂, звычайна ў спалучэннях неўма што (шчо) ’абы-што’, не́ўма дзе ’немаведама дзе, далёка’, не́ўма як, не́ўма які ’вельмі’ (Ян.), не́ўма як ’неахайна; не так, як патрэбна, звыш меры’ (калінк., 3 нар. сл.), не́ўма колькі ’вельмі доўга, многа’. с. 20

Неўмаве́рны ’які не верыць, не спагадае’ (навагр., 3 нар. сл.), неўмоверны ’неспагадлівы’ (ТС). с. 20

Неўміру́шчы ’неўміручы’ (Жд. 2, Сл. ПЗБ), с. 20

Неўнара́й: «Поўнач» не раз у ім схову шукала, «Захад» знаў сілу яго неўнарай» (Купала). с. 20

*Не́ўнік, нэвникъ ’малы гаршчок’ (пін., Мат. сев.-малорус., 2, 17). с. 20

Неўпрыця́м ’невядома, няўцям’ (Сцяшк., Варл.), неўпрыцямку ’не ў памяці’ (бешан., Нар. сл.). с. 20

Не́ўра ’няўмека’ (ельск., Мат. Гом.). с. 20

Неўспадзе́ўкі ’неспадзявана, раптам’ (Касп., Янк. 3, Варл.). Гл. неспадзеўкі. с. 20

Неўстаёнцы ’не ўстаяць, рупець (кудысьці)’ (Сцяц.). с. 20

Нехамя́жы ’нехлямяжы, неахайны’ (Сл. ПЗБ), нехамя́жына ’неахайны чалавек’ (Касп.). с. 21

Нехарму́зный ’нехлямяжы, непрыгожы’ (Юрч.), нехорму́зны ’вельмі непрыгожы, непрывабны’ (ТС). с. 21

*Нехарма́тны, нехорма́тны, нехорму́тны ’вельмі непрыгожы, непрывабны’, нехорму́цье ’непрыгожасць, непрывабнасць (таксама і пра чалавека)’ (ТС). с. 21

Нехваты́жны ’непаважаны’ (ТС). с. 21

Нехлюшча́віна (ніхлюшчавіна) ’непаваротлівы, няскладны’ (Касп.). с. 21

*Нехля, нэ́хля ’неахайная жанчына’ (брэс., Нар. лекс.). с. 21

Нехлямя́жы ’неахайны, брудны, апушчаны’ (Сержп. Грам.; навагр., Нар. сл.), ’неакуратны, няскладны, няўдалы, абы-які’ (Сл. ПЗБ), ’непаваротлівы, няздольны’ (Бяльк.), нехлям`я́жы ’несамавіты, непрывабны’ (ТС). с. 21

Не́хрысць ’нехрышчоны’ (Нас., Шат., Мат. Гом.), не́хрысь ’лаянкавая назва кожнага нехрысціяніна’ (Мядзв.), не́хрысцік ’паганец’ (ТС). Да хрысці́ць (гл.). с. 21

Не́хта ’хтосьці’ (Нас., Грыг., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ), не́хтачка, не́хтачкі (Янк. 3, Яўс.), с. 21

Нехупа́вы ’непрыглядны, несамавіты’ (жлоб., Жыв. сл.), ’нясмелы, сарамяжлівы’ (Мат. Гом.). Гл. хупа́вы. с. 21

Нехуца́вы ’неакуратны, нехлямяжы’ (Бяльк., Юрч.), ’нязграбны, неакуратны’ (Яўс.), нехаца́вы ’несамавіты’ (Касп.). с. 22

Не́цепка, паводле апісання: «изба без топки печи, находящаяся чрез сени часто без печи, хотя и с приготовленным фундаментом для неё, служашая отчасти кладовою, а отчасти (летней порою) спальнею, так как здесь меньше мух и блох» (Нік., Очерки, 1, 103). с. 22

Не́ці: нецямі не адбудзеш («ссылка на неимение», Гарэц.), с. 22

Нецікавы ’нецікавы; слабы, малавартасны (ужываецца з назоўнікамі, якія абазначаюць назвы сельскагаспадарчых гароднінных культур або назвы хатніх жывёл)’ (Янк. 1), ’непрыгожы’ (Сл. ПЗБ), ’не вельмі добры; непрацаздольны’ (Мат. Гом.), ’неахайны, неакуратны’ (Ян.), ’з аслабленымі разумовымі здольнасцямі’ (ТС), нецікавая трава ’непрыгодная на корм’ (Жд. 1). с. 22

Не́цікі (не́цеки) ’нечаканасць’: «Въ нецӗкахъ» спужався. Ты усе нецӗками подходзишъ» (Нас.), нӗцӗкомъ ’нечакана, неспадзявана’ (там жа). с. 22

Не́цяг ’вераценнік вялікі’ (пін., Веснік БДУ, 1981, 1, 26), нэ́цяг ’балотная птушка зуй’ (Дразд.), не́цег ’кулік’ (брагін., Мат. Гом.). с. 22

Не́ча ’няма чаго’ (Бяльк.), нече̂ ’тс’ (Нас.), с. 23

Не́чась ’нечасанае ільняное валакно’ (Касп.), не́чысь ’кужаль, вычасаны лён’ (бялын., Янк. Мат.), ’абадраны лён; палатно з абадранага лёну’ (круп., Нар. сл.), ’кужэльнае палатно’ (Сл. ПЗБ). Да часаць (лён). с. 23

Не́шка ’чырвоная шурпатая буйная бульба’ (Жд. 2). с. 23

*Нечапа́йка, нечэпа́йка ’бальзамін (садовая кветка)’ (ТС). с. 23

Нешмана́ць ’не звяртаць увагі; не слухацца’ (Некр.), nieszmanajka ’адчайны чалавек’ (Пятк.). Гл. шманаць. с. 23

Не́шпар ’вячэрня ў католікаў’ (Гарэц., Касп., Шат.), нешпо́р ’вячэрні час; вячэрня’ (Нас.). с. 23

Не́шта ’штосьці’ (Гарэц., Касп., Шат.), нѣшта ’тс’ (Грыг., Нас.), не́шта ’нешта; чамусьці’ (Янк. 1, Сл. ПЗБ; докш., Янк. Мат.), не́што ’тс’ (Сл. ПЗБ), не́шчо ’штосьці; чамусьці; неяк, як-небудзь’ (ТС), памянш. не́штачка (Некр., Янк. 3). с. 23

Нё₂ ’но (выгук, якім паганяюць каня ці вала)’ (ТС), с. 23

Нёню ’не хачу (у размове з дзецьмі)’ (ТС). с. 23

Нёха ’неахайны чалавек’ (лунін., Шатал.). с. 24

Ні — адмоўная часціца і структурны элемент у складзе займеннікаў, прыслоўяў і злучнікаў, с. 24

Ні́бы ’быццам, як бы’ (Нас., Касп., Сл. ПЗБ), нібы́ ’быццам, нібы’ (Бяльк.), нібу ’як быццам, нібы’ (ТС), с. 24

Нібына́мкі ’няважна, пляваць’ (Некр.). с. 24

Нібы́та ’быццам’ (Нас., Касп., Янк. 1), нібы́тта ’тс’ (Мат Маг.; мсцісл., 3 нар. сл.). Гл. нібы. с. 24

Ні́ва ’участак зямлі, ралля’ (Яруш., Чуд., Шат., Касп.), ’участак зямлі аднаго гаспадара’ (Сцяшк.), ’вялікі ўчастак ворнай зямлі, прызначаны цалкам для адной культуры’ (ТС), ’палетак’ (Сл. ПЗБ). ні́ва, ныва ’невялікае поле сярод лесу’ (Сл. Брэс.), ні́ўка ’невялікая палоска раллі’ (Нас., Яруш., Бяльк.), ’невялікае поле, звычайна сярод лесу’ (ТС), с. 24

Ніва́дзіць: ніва́дзіць табе ’так табе і трэба’ (навагр., 3 нар. сл.; стаўбц., Нар. сл.). с. 25

Ніве́сць ’невядома’ (Шат.), ні́вісь ’тс’ (Нас.), ніві́сь ’тс’ (Бяльк.), ні́вясь ’тс’ (Мат. Гом.), ні́весь як ’невядома як’ (Яруш.), ні́вісь куды ’невядома куды’ (Грыг.), ні́вісь адкуль ’раптам’ (Грыг.), ніве́ць дзе ’невядома дзе’ (слон., Жыв. сл.). с. 25

Ні́веч (ни́вичь) ’нішто, нікчэмнасць’: въ нивичь пошло (Нас.), с. 25

Ніве́чыць ’калечыць’ (Нас.). Гл. нявечыць. с. 25

Нівэ́зь (ни-вэзь) ’ніяк нельга’: Ни-вэзь нечимъ помочь (Нас.). с. 25

Нівя́нка ’кветка, падобная да рамонку’ (Мат. Гом.), с. 25

Нівяру́шкі ’вясеннія апенькі’ (Сл. ПЗБ). с. 25

Ніга́дкі ’бесклапотна, ні аб чым не думаючы’ (Бяльк.), ’добра’ (Ян), ’хоць бы што, нядоўга думаючы’ (ТС), ні гадкі ’як ні ў чым не бывала, як з гусі вада’ (Шат.). с. 25

Ніганьбі́тны ’паслухмяны, памяркоўны; нягрэблівы’ (Янк. 1). Да га́ньбіць (гл. ганьба), с. 25

Ні́г̌аць ’заглядваць, выглядваць’ (мін., ул. інф.). Гл. ні́каць. с. 26

Ні́г̌ды ’ніколі’ (навагр., 3 нар. сл.; Сцяц., Сл. ПЗБ), нігды ’тс’ (Жд. 1, Сцяшк., Сл. Брэс.), ніг̌да ’тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), нег̌дэ, ныг̌ды ’тс’ (драг., Нар. словатв.), ныг̌дэ ’тс’ (камян., Сл. ПЗБ), с. 26

Нігілю́зны ’непрыгожы, неахайны’ (жлоб., Жыв. сл.). с. 26

Ніго́д ’ніколі, ні адзін год’ (Жд. 2). с. 26

Ніда ’вашынае яйцо, гніда’ (Дразд.). с. 26

Нідарэ́йша ’нязграбны чалавек’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 26

Ні́дбіць ’знемагаць, чахнуць’ (Нас.). с. 26

Ніж ’чым, як’ (слонім., Нар. словатв., ТС), нэж ’тс’ (Сл. Брэс.), с. 26

Ніжапе́рніца бат. ’агатка’ (Мат. Гом.), ніжы́парніца ’гусялапка’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 26

Ні́жнік ’валет (у картах)’ (Нас., Бяльк.), с. 27

Ніз ’ніз, ніжняя частка’ (Яруш.), ’ніз; падлога’ (Касп.), ’ніз; даліна’ (ТС), ’нізіна; падол’ (Сл. ПЗБ), ’ніжняя частка; падол’ (Мат. Гом.), с. 27

Ніза́ць ’нанізваць’ (Гарэц., Яруш.), ’нанізваць, сцябаць’ (Нас.), ’нанізваць, бадаць’ (Сл. ПЗБ), ’нанізваць, наколваць’ (ТС), сюды ж, відаць, і кобр. ныза́ты ’штурхаць’ (Жыв. сл.), с. 27

Ні́збіна (нізьбіна) ’нізіна’ (рэч., Нар. сл.). с. 27

Нізва́ння ’ніколькі’ (Касп.), ні званьня ’зусім нічога, нічуць’ (Шат.). с. 27

Нізвіня́ць ’прабачаць’ (Грыг.). с. 27

Нізі́перніца ’гусялапка’, нізі́пернік ’тс’ (Сл. ПЗБ), нізі́пірсьніца ’тс’ (Бяльк.), нізыпі́рніца ’тс’ (Сл. ПЗБ), нізіперснік, нізіперсніца ’трыпутнік’ (Кіс.). с. 27

Ні́зкі ’невысокі’ (Яруш., ТС), ні́зкі́ ’невысокі; нізінны; дрэнны па якасці’ (Сл. ПЗБ), с. 27

Нізну́ць ’парнуць вострым прадметам; раптоўна зашыцца’ (ТС), ’ударыць’ (Ян.). Гл. нізаць. с. 28

Нікара́пла ’няўклюда’ (Сл. ПЗБ). с. 28

Ні́каць ’хавацца ў кутках, схіляць галаву’ (Нас.), ’шукаючы, заглядваць усюды’ (круп., Нар. сл.; Касп.), ’выглядваць; хадзіць сюды-туды’ (Мат. Гом., Ян.), ’прыглядацца’ (Сл. ПЗБ), ’сланяцца па кутках, хадзіць без мэты’ (Шатал.), ’заглядаць, куды не просяць’ (Янк. 3), ’сноўдацца без справы’ (Пал.), сюды ж нік ’зірк’ (Янк. 3), с. 28

Нікбіць ’губіць, нішчыць; ужываць на зло’ (Нас.). с. 28

Ніква ́ ’топкае балота, дрыгва’ (ТС). с. 28

Ні́кі злуч. ’ні’, звыч. пры параўнанні: н`ик`и табойу дз`еўчыну ўз`аў с. 28

Ні́кнуць ’знікаць, гінуць’ (Сл. ПЗБ), ’знікаць, схіляцца ўніз’ (Нас., Гарэц.), ’нікнуць, вянуць’ (Яруш.), сюды ж ні́клы ’паніклы’ (Гарэц.), ’кволы’ (Сл. ПЗБ). с. 29

Ніко́лі ’ніколі, ні ў якім выпадку’ (Нас., ТС, Пятк., Касп.), с. 29

Нікольнік ’лешч, які нерасціцца ў сярэдзіне мая’ (Жук.). с. 29

Нікс ’серна-кіслы цынк’ (Нас.). с. 29

Ні́кпачын, нікпочы́н ’нядаўна, толькі што’ (жытк., Мат. Гом.; ТС). с. 29

Нікуды́шні, нікуды́шны ’нікчэмны, непрыдатны, няздатны’ (Касп., Сцяц., Сл. ПЗБ; драг., Нар. лекс.; Ян.; петрык., Мат. Гом.), нікудычны ’слабы, стары’ (Ян.). с. 29

Нікчэ́мны, нікчо́мны ’нікуды не варты, непрыдатны’ (Нас., Касп., Сл. ПЗБ, ТС). с. 29

Нільжа ́ ’нельга, няма магчымасці’ (Мал.). Гл. не́льга. с. 29

Нім ’перш чым, пакуль’ (Федар., Чачот), с. 29

Німала́ду ’без прычыны, немаведама за што’ (Некр.), ’невядома’ (Янк. 1). с. 30

Німама́та ’громка (вельмі)’ (Мат. Гом.). с. 30

Нінаві́дны ’непрыгожы, непрыглядны’ (жлоб., Ж.ыв. сл.). с. 30

Ні́ня ’зараз’ (гродз., Сл. ПЗБ; Цых., Хрэст. дыял.), ні́ні ’тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), ні́няка, нінека ’сёння’ (гродз., Шн. 3; Сцяшк. Сл.), с. 30

Ніпро́шта (нипро́што) ’як быццам; быццам бы не’ (Нас., Грыг.), с. 30

Ніссялю́ба ’неахвотна’ (жлоб., Мат. Гом.). с. 31

Ні́сякава (ні́сяково) ’ніякавата, няёмка’ (ТС). с. 31

Ніт₁ , звычайна ў мн. ніты́, нітэ́ ’ніцяныя петлі ў ткацкім станку для падымання нітак асновы’ (Нас., Касп., Шат., Сл. ПЗБ, ТС, Сцяшк., Бяльк.; мсцісл., Жыв. сл.; браг., Нар. сл.; Дразд.; полац., Хрэст. дыял.; Уладз., Грыг., Гарэц.; Воўк-Лев., Татарк.; Маш.), нитык ’тс’ (драг., Жыв. сл.), с. 31

Ніт₂, мн. ніты́ ’заклёпка’ (Нас., Бяльк.). с. 31

Нітава́ць ’злучаць, склёпваць’ (Нас., Др., Грыг.), с. 31

Нітве́дама ’немаведама’ (мядз., Нар. словатв.). с. 31

Нітка ’прадзіва, нітка’ (Бяльк., Яруш.; мсцісл., Жыв. сл., Сл. ПЗБ, ТС), рэдка ніць ’тс’ (Яруш.), ніткі мн. ’прадзіва’ (Бесар.), с. 31

Ні́тра ’парашок для мыцця бялізны’ (Сл. ПЗБ). с. 31

Нітубіч ’бяссмертнік’ (ваўк., Сл. ПЗБ), ниту́ніч ’цмен пясчаны, Helichrysum arenarium’ (гродз., Кіс.), нятубіц ’пералёт мнагалісты, Аnthyllis polyphylla’ (гродз., Кіс.). с. 31

Ні́ты, нітава́нне ’рвота, ваніты’ (Нас., Гарэц.). с. 32

Ні́ўка₁ ’памянш. ад ніва́ (Нас., Бяльк., ТС), ’агароджанае месца для жывёлы ў полі’ (ДАБМ, камент. 785). Гл. ніва. с. 32

Ні́ўка₂ ’пырнік паўзучы, Аgropyron repens’ (маг., Кіс.). с. 32

Ніўпа́мкі ’не ў памяці’ (Некр.; калінк., 3 нар. сл.). с. 32

Ні́хвець ’недамагаць, чэзнуць’, ні́хневаць ’тс’ (ТС). с. 32

Ніхто ́ ’ніхто, ніводзін чалавек’ (Нас., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), с. 32

Ні́храць (ніхрэць) ’недамагаць, чэзнуць’ (ТС), ніхрыты ’чахнуць, сохнуць’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 32

Ніц₁ ’ніцма, тварам да зямлі’ (Нас., Гарэц., Бяльк.,. Пятк., Шат., Сл. ПЗБ), с. 32

Ніц₂ ’спод, левы бок тканіны ці адзежы’ (Нас.), с. 33

Ніц₃ ’нічога’ (Сл. ПЗБ, Сцяц., Шатал.), с. 33

Ніцава́ць ’пераварочваць, перашываць адзежу ўсярэдзіну добрым бокам’ (Нас., Гарэц., Грыг.). Да ніц₂ (гл.); с. 33

Ніцака ́ ’ніц, тварам уніз’ (Ян.). с. 33

Ніцалаза ́ ’вярба размарыналістая, Salix rozmarinifolia L.’ (мін., Кіс.; Шат.), ніц-лаза́, ні́цая лаза ’нізкарослая вярба з тонкімі галінкамі і дробнымі лістамі’ (Др., Бяльк.), ніцлаза́ ’жаўтазель фарбавальны, Genista tinctoria L.’ (гродз., Кіс.), ні́цая лаза́ ’лазаніца, Naumburgia thyrsiflora L.’ (сураж., Касп.), ні́цыя ло́зы, фалькл. (мін., Шн.), с. 33

Ні́цам ’ніц, тварам уніз’ (Сл. ПЗБ, Бяльк.), с. 33

Ніце́ць ’рабіцца тонкім і кволым (пра расліны)’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’вырастаць тонкай і доўгай (пра націну агародных культур’ (полац., Нар. лекс.), ’расці у парасткі’ (Сцяшк. Сл.). с. 33

Ні́цікі ’ніты, частка кроснаў, з дапамогай якіх утвараецца зеў у аснове’ (валож., Жыв. сл.). с. 33

Ні́ціць ’рабіць кабылкі ў нітах’ (браг., Нар. сл.), ’вязаць петлі ніта, рабіць ніт’ (Уладз.), ніціць ніт ’нацягваць ніткі ў ніце’ (ТС), ніціць ’сукаць ніткі’ (мсцісл., Жыв. сл.), ніціцца («ніт ніціцца») ’блытацца, перацірацца’ (ТС), с. 33

Ніцкі ́ ’нелюдзімы’ (слуц., Сл. ПЗБ). с. 34

Ні́цма ’ніц, тварам уніз’ (Кліх, Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ, ТС), ’стрымгалоў’ (Шат.). Да ніц₁ (гл.), с. 34

Ніцно́та ’звышмодная ў адзенні і ў сваіх паводзінах жанчына’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 34

Ні́цы ’нізкі, паніклы (звычайна пра дрэва)’ (Сл. ПЗБ, Касп.), ’апушчаны ўніз’ (Сцяшк. Сл.), ’скрытны, пануры’ (Касп., Бяльк.), ’скрытны; хітры, няшчыры’ (Нас.), ’змрочны, пануры’ (ТС), ’подлы, ганебны’ (Ян.), ’пахмурны, непагодлівы’ (Сл. ПЗБ, ТС), с. 34

Ніць ’прадзіва’ (Яруш.). Гл. ні́тка. с. 34

Ніця́нікі ’лапці, зробленыя з нітак’ (дзятл., Сл. ПЗБ), ніця́нькі ’тс’ (навагр., Жыв. сл.). с. 34

Нічаве́й ’старасцень вясенні, Senecio vernalis L.’ (віц., Кіс.). с. 34

*Нічаге́за (нічоге́за) ’злая жанчына’: Той то вельмі добрэзный, а вона нічогеза (ТС). с. 34

*Нічаго́та (нічогу́отэ) ’нікчэмнасць’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 34

Ні́чальніцы ’ніты, частка кроснаў, з дапамогай якіх утвараецца зеў у аснове’ (Кліх; валож., навагр., Жыв. сл.; свісл., воран., Шатал.; Сцяц., Жд. 1, Сцяшк.; карэл., Янк. Мат., Сл. ПЗБ), сюды ж ні́чаніцы (талач., Шатал.; Бес., Уладз.; вільн., беласт., Сл. ПЗБ), с. 34

Ні́чкам (ні́чком) ’ніц, тварам уніз’ (ТС), с. 35

Нічко́м ’моўчкі’: Я ня ныю, сяджу нічком (люб., Сл. ПЗБ). с. 35

Нічо́га ’нічога; нядрэнна; абы-як’ (Нас., Сл. ПЗБ, Касп.), ’нічога, нішто сабе’ (Ян.), нычо́го ’дрэнна, нічога’ (Клім.), нічаго́ ’нічога, так сабе’ (Бяльк.), нічо́го ’нічога’ (Сцяшк.), с. 35

Нічо́гі ’нядрэнны; дрэнны; слабы здароўем’ (Сл. ПЗБ), ’слабы, малавартасны (пра неадушаўлёныя прадметы), слабы здароўем (пра чалавека, жывёлу)’ (Янк. 1), ’дрэнны, кепскі, паганы, шкодны, шкадлівы; непрыдатны, няўдалы, благі, нікуды не варты; слабы, кволы’ (ТС), ’нікчэмны’ (Сцяшк. Сл.), ’прыгожы; слабы здароўем; нікудышны’ (Мат. Гом.), нычо́гы, нычо́гый ’дрэнны, кепскі’ (бяроз., Шатал.), нічо́гій ’дрэнны, нікчэмны’ (Доўн.-Зап. ПП), с. 36

Ні́ша ’выемка ў сцяне’ (ТСБМ). с. 36

Ні́шкам ’цішком; употай’ (Сл. ПЗБ), ’без шуму, ціха’ (дзярж., 3 нар. сл.), нішком ’моўчкі’ (Мат. Гом., Маш.), ’без гуку, ціха, шэптам; употай, незаўважальна; знянацку, нечакана’ (ТС), ны́шком ’ціха, моўчкі’ (Клім.; пін., Жыв. сл.), дэрываты — ні́шка ’цішком, спадцішка’ (ТС), ні́шкі ’тс’ (Мат. Гом.), ні́шачком ’без шуму, ціха’ (дзярж., 3 нар. сл.), ні́шчачком ’крадучыся’ (ст.-дарож., Нар. сл.), нішчачком ’моўчкі’ (Сл. ПЗБ), с. 36

Нішкара́дзіна ’няўклюда’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 36

Нішкарэ́йда ’няўклюда’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 36

Нішкну́ць ’маўчаць’ (Ян.), ні чхні́, ні шкні́ ’загад маўчаць’ (лоеў., Полымя, 1978, 5, 255), с. 36

Ніштава́ты ’нядрэнны, добры’ (Бір. дыс.). Гл. нішто́. с. 36

Нішто ́ ’нішто; абы-як; не шкодзіць’ (Нас.), ’нядрэнна’ (Сл. ПЗБ), ’нішто’ (Касп., Бяльк.), ’нядрэнны, нядрэнна’ (докш., Янк. Мат.; Янк. 1), ’нічога сабе, нішто’ (Гарэц.), нішчо́ ’нішто, ні адно; нічога, так сабе; нядрэнна, добра; нічога страшнага, хоць бы што; нядрэнны, неблагі; немалы’ (ТС), ’нічога, нішто’ (Мат. Гом.), с. 36

Нішча́ць ’худзець’ (Сл. ПЗБ). с. 37

Нішчы́мны ’посны, без тлушчу, без закрасы’ (Касп., Шат., Некр., Сцяшк., Янк. 1, Вешт., Сл. ПЗБ), ’пусты, парожні; посны; без нічога, з пустымі рукамі; дрэнны, слабы’ (ТС, Ян., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), нішчы́мный (нисчи́мный) ’пусты, звараны без закрасы’ (Нас., Бяльк.), сюды ж нішчы́мніца ’адсутнасць тлушчу, посніца’ (Бяльк., Касп., Мат. Гом., Янк. 1—2; бых., Янк. Мат.), ’посная ежа’ (Яруш., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), ’нясмачная ежа’ (Нас.), нішчымно́та ’пустата, нястача’ (ТС), нішчы́мнік (нисчи́мникъ) ’бядняк, які харчуецца ўсухамятку’ (Нас.). с. 37

Ні́шчыць ’даводзіць да галечы’ (Нас.), ’знішчаць, зніштажаць, губіць, спусташаць, прымяншаць’ (Гарэц.), ’спусташаць’ (Яруш ), ’знішчаць’ (Шат., Бяльк.), нішчыцца ’гінуць, прападаць’ (ТС), с. 37

Нішчэ́та ’бесталкоўшчына, пустэча (пра чалавека)’ (ТС), с. 37

Нія́к ’ніякім чынам’ (Нас., Шат., Бяльк., ТС), ’ніколькі’ (гродз., Сл. ПЗБ), с. 37

Нія́кі ’ ніякі, ні адзін, ніводны’ (Нас., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, Ян., ТС), ’дрэнны, благі, нягодны’ (Ян., ТС; полац., Нар. лекс.; бешанк., Нар. сл.), ’худы, хваравіты’ (Мат. Гом.), ’хворы’ (ТС, Сл. ПЗБ), ’неразумны; слабы, кволы; невялікі’ (Сл. ПЗБ), сюды ж нія́ка ’дрэнна’ (Сл. ПЗБ), ’цяжка’ (Сцяшк. Сл.), нія́коваты ’слабаваты, нікуды не варты’ (ТС), ніякава́ты ’маларослы’ (Мат. Гом.), ніяку́сенькі ’ніякі’ (Сцяшк. Сл.), ніякаве́ць ’бянтэжыцца’ (там жа), с. 37

Но₁ ’так, але’ (саліг., Нар. словатв.), ’але, ну’: Но, дарма, — дзед кажэ, — быле хлеб (рэч., Бел. каз. эпас, 111), ’ды’ (ТС), с. 38

Но₂ ’а ну ж, ж, жа’: Ідзі но воды прынесі! (ТС), с. 38

Но₃ ’толькі, адно’: Хай но начнуць косіць, то дождж будзе (ТС), ’быццам, як’ (ТС). с. 38

Но₄ — выклічнік, якім падганяюць каня: Ён на коня: но! но! (рэч., Бел. каз. эпас, 95), ’пагрозны або панукаючы крык на каня’ (Дразд., ТС), но́-о! ’тс’ (мсцісл., 3 нар. сл.), но́-но́ ’тс’ (в.-дзв., Шатал.), сюды таксама нэ́ ’пануканне’ (Касп.), ну ’тс’ (Янк. 3), нё ’тс’ (ТС), с. 38

Но́вы ’новы’ (Сл. ПЗБ), но́вый ’тс’ (Бяльк.), но́ву ’тс’ (ТС). Сюды ж навіна́ ’нешта новае, раней невядомае; новаўзаранае поле’, но́віна ’новаўзаранае поле’ (Шатал., Сл. ПЗБ), но́вінка ’свежавытканае палатно’ (Касп.), наві́к ’новы, прыезджы чалавек’ (Сцяшк.), экспрэсіўныя ўтварэнні навю́сенькі, навю́танькі (Нас.), нову́ські (Сл. ПЗБ), нову́сенькі (ТС), но́вы-навю́сенькі (Цых., с. 38

Но́гаць ’ногаць, пазногаць, пазур’ (Яруш., Шат., Бяльк., Пятк., 2; Сцяшк., Сл. ПЗБ), но́гыць ’тс’ (Грыг.), но́гоць ’тс’ (ТС), но́каць, но́хаць, нёхаць ’тс’ (Сл. ПЗБ, Шатал.), но́гець ’тс’ (Шатал.), с. 39

Но́гель ’цвік’ (Мат. Гом.). Гл. нагель. с. 39

Но́гцам ’нагой, выспяткам’ (Некр.). с. 39

Но́даць ’псаваць’ (Касп.), ’абнеслаўляць’ (Інстр. 3). с. 39

Но́ды, но́гды ’іншы раз, днями’ (Сл. ПЗБ, Грыг.), ’часамі, выпадкам’ (Сл. Брэс., Бяльк.; мсцісл., 3 нар. сл.), ’калі’ і ’хіба’: Ноды ён прыйдзе? (Касп.). с. 39

Нож ’нож, рэжучая прылада’ (Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), н(уо)ж ’тс’ (Бес.), ныж ’тс’ (Сл. ПЗБ), ніж ’тс’ (Дразд.), с. 39

Но́жніца ’похва для нажа’ (ТС). с. 40

Но́жны, н(уо)жны, но́жні ’нажніцы, звычайна вялікія’ (Касп., Сл. ПЗБ, Гарэц., Дэмб., ТС, Мат. Гом., Сержп. Грам., Шатал., Сцяшк.; нясвіж., Нар. словатв., Сл. ЦРБ, Ян.), но́жна ’тс’ (шчуч., Сл. ПЗБ; навагр., Нар. сл., Сцяшк.), сюды ж но́жніцы ’тс’ (Яруш., Бес., Др.-Падб., Сл. ПЗБ, ТС), но́жынкі ’тс’ (Шат.), но́жанцы (Сл. ПЗБ), с. 40

Но́здра ’адтуліна ў носе’ (ТС), но́уздра, ны́здра ’тс’ (пін., Дразд.), ныздря́ ’тс’ (Бяльк.), н(уо)здры мн. (Бес.), но́здры ’тс’ (Сл. ПЗБ), ’поры’ (лях., Сл. ПЗБ; іўеўск., Нар. словатв.), ноздры́ ’праходы для агню з печы ў горн’, с. 40

Ной — узмацняльная часціца: Ной гэты год у лесі ягад мнозазна! (стаўб., Сл. ЦРБ). с. 40

Но́йды ’мабыць’ (Мат. Гом., Мат. Маг.), ’часамі, выпадкам’ (Бяльк.). Гл. но́ды. с. 40

Ноле ́ ’ну, але’ (Сцяшк.), ’так, ага’ (Сл. ЦРБ). Гл. нале́ ’тс’. с. 40

Но́на ’многа, шмат’ — «дзіцячае» слова (Клім.). с. 40

Но́нічы, но́ньчы ’сёлета’ (Сл. ПЗБ), ’сёлета; сягоння, цяпер’ (бешанк., Нар. сл.), сюды ж таксама нонечны ’сяголетні’ (Сл. ПЗБ). с. 40

Но́пік ’нецямлівы чалавек’: Нопік ты, нічога ня ведыіш (Бяльк.). с. 40

Нор ’птушка, што нырае’ (Касп.), таксама нур («вадзяная птушка нур», Дразд.). с. 40

Но́раст ’нераст’ (Касп.; полац., 3 нар. сл.; мядз., Сл. ЦРБ; брасл., Сл. ПЗБ), ’ікра (рыб, жаб)’ (брасл., Сл. ПЗБ), с. 41

Но́рат ’від рыбалоўнай сеткі’ (Касп.; в.-дзв., паст., Сл. ПЗБ; мядз., Сл. ЦРБ, полац., Шн. 2), ’плеценая з нітак сетка для сена, пяхцер’ (Касп.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), с. 41

Но́раў ’характар; упарты характар з капрызамі’ (Нас., Яруш., Шат., Бяльк.), ’звычай’ (Нас.), но́роў ’нораў, звычка’ (ТС), наро́ў ’тс’ (Ян.), ’нораў, натурлівасць’ (ТС), с. 41

*Но́раччу, норэччу ’настойліва, заўзята’ (ТС). с. 41

Но́рка₁ ’драпежны пушны звярок’ (ТСБМ). с. 41

Но́рка₂, нары́ца ’назва рухавай, непаседлівай асобы’ (пух., Жыв. сл.). с. 41

Но́рма ў розных значэннях (ТСБМ), у тым ліку ’участак калгаснага поля, які выдзяляецца для апрацоўкі аднаму чалавеку’ (слуц., Нар. словатв.), ’зямельны надзел — 5 дзесяцін’ (ветк., Яшк.). с. 42

Норт ’цячэнне; паглыбленне, вір на павароце ракі’ (Сл. ПЗБ), ’паўвостраў, які ўтварае рака, мяняючы напрамак свайго цячэння’ (карэл., 3 нар. сл.), ’неглыбокае месца ў рэчцы, дно якога ў карчах’ (навагр., Нар. лекс.), ’спакойная частка ракі ў вілейскіх плытагонаў’ (JР, 64, 31), ’калена ў рацэ’ (астрав., ул. інф.), ’фарватар ракі; месца, якое агібае рака’ (гродз., Яшк.), ну́орт ’глыбокае месца на павароце ракі’ (беласт., Сл. ПЗБ), с. 42

Но́рчык ’нырэц’ (пін., Нар. лекс.). Гл. нор, нырэц. с. 42

Нос₁ ’ нос, дзюба, завостраная частка прадмета’ (Бяльк., Шатал., Сл. ПЗБ, Сл. ЦРБ, ТС), с. 42

Нос₂, звычайна ў спалучэннях: на но́се ’вельмі скора, у самы блізкі час’ (Сл. ЦРБ), на носу́ ’пра хуткае з`яўленне’: Ужэ весна на носу́ (ТС). с. 42

Но́саль ’насач, насаты чалавек’ (Сцяц., Сцяшк. Сл.; шчуч., Сл. ПЗБ; Янк. 1; мазыр., Мат. Гом.), с. 42

Но́сікі ’бульба з лушпайкамі, пасоленая, варыцца з цыбулькай ці кропам’ (валож., Сл. ЦРБ). с. 43

Но́скі ’які доўга носіцца’ (бялын., Янк. Мат., ТС), і носкі́ (ТС). с. 43

Но́сніца ’насоўка’ (Сл. ЦРБ). с. 43

Но́сцам ’нагой, выспяткам’ (Некр. і Байк.; калінк., 3 нар. сл.; жытк., Мат. Гом., ТС), но́ссам ’нагою, наском бота’ (Янк. 1), носца́: даць носца́ ’даць выспятка’ (ТС). с. 43

Но́счы ’сквапна’ (Сцяшк. Сл.). с. 43

Но́сьма: но́сьма насіць ’насіць бесперастанку’ (пух., 3 нар. сл.). с. 43

Но́та ’нота, гук’ (Яруш., ТСБМ), ’голас’ (Сл. ПЗБ), с. 43

Но́тны ’занудлівы, патрабавальны’ (мін., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), ’капрызны’ (жлоб., Мат. Гом.). с. 43

Ноў₁ ’маладзік’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 44

Ноў₂, (новь) ’час з`яўлення новага хлеба, новы хлеб’ (Нас.), от нова до но́ва ’круглы год, ад старога да новага ўраджаю’ (ТС), с. 44

Ноў₃ ’новаўзаранае поле, цаліна’ (Яшк.), сюды ж ноўка ’тс’ (Бяльк.), с. 44

Но́ўды, но́ўда ’часам, выпадкам’ (Бяльк., Мат. Маг.), но́ўды ’можа, магчыма’ (Яўс.). Гл. нойды. с. 44

Но́ўза ’соты, не занятыя мёдам, але прыгодныя’ (Шат.). Гл. на́ўза. с. 44

Но́халь ’пра чалавека з вялікім носам’ (докш., Янк. Мат.), с. 44

Но́хар ’чалавек з вялікім носам’ (ТС). с. 44

Но́хцам ’нагой, выспяткам’ (кап., Жыв. сл.). с. 44

Но́ца ’адгоннае слова на каня’ (Мядзв.), с. 44

Ноч ’ноч, частка сутак’ (Бяльк., Шат., Сл. ПЗБ, ТС), с. 44

Но́чай ’ноччу’ (паст., смарг., Сл. ПЗБ), но́чай, но́чый ’тс’ (валож., віл., Сл. ЦРБ), начо́й ’тс’ (астрав., Сл. ПЗБ), с. 45

Но́чы ’ноччу’ (чэрв., Нар. лекс.; Сл. ПЗБ), но́ччы ’тс’ (віл., Сл. ЦРБ). с. 45

Но́чвы ’начоўкі’ (Яруш., Гарэц., Шат., Касп., Бяльк., Кліх, Сл. ПЗБ, Маш., Янк. 1, ТС; палеск., 3 нар. сл.), сюды ж но́чаў ’вялікія начоўкі’ (петрык., 3 нар. сл.), с. 45

Но́чка ’назва птушкі’: Чо́рная птушка, лета́е вечэром, розбура́е гнёзда (Куч.), ну́чка ’кажан’ (Сіг.), ню́чка ’тс’ (брэсц., Нар. лекс.), сюды ж н(уо)чка ’начны матыль’ (Ніва, 1979, 4 лістап.). с. 45

Но́ша₁ ’вязка, клунак’ (Яруш., Сл. ПЗБ, ТС), памянш. но́шка, а таксама ны́шка, нэ́шка ’тс’ (Некр., Жд. 1, Клім.; бялын., Янк. Мат.; Сл. ПЗБ), с. 45

Но́ша₂ ’яечнікі ў курыцы’ (Ян.), но́ша: у старо́е гусі но́ша з`яўляецца каля ног (Бір. дыс.), сюды ж, магчыма, но́ша ’пухліна, гузак, грыжа’ (ТС), с. 45

Но́шта ’ноша, вязка, клунак’ (Гарэц.; брасл., шчуч., даўгаўп., ігнал., Сл. ПЗБ). с. 46

Но́шы ’насілкі; жэрдкі, на якіх носяць копы сена’ (Жд. 2, Сл. ПЗБ, Ян., ТС), ’насілкі для пераноскі нябожчыкаў’ (ТС), ’прыстасаванне, на якім носяць вёдры’ (ДАБМ). с. 46

Ну — часціца ўзмацняльная (Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ’так, але’ (Некр., Сл. ПЗБ; мядз., чэрв., Жыв. сл.; ТС), с. 46

Нугры́ці ’назойліва прасіць» (івац., Нар. сл.). с. 46

Нуд ’халера, зараза, нуда’ (слонім., Нар. словатв.; Сл. ЦРБ), ’нуда; моташнасць’ (драг., Нар. словатв.), ’сум, маркота’ (Чэрн.), ’неахайнасць’ (Нік., Очерки), нудзь ’нуда, журба, маркота’ (ТС), с. 46

Нуда ́₁ ’нячыстасць на целе і на галаве; бядота, голад; сум, нудота’ (Нас.), ’нудота, сум; моташнасць’ (Бяльк., Гарэц., Шат., Сл. ПЗБ), ’маркота; бядота’ (Касп.), ’сум, гора; галеча’ (Яруш.), ’маркота, сум, хандра’ (Мал.), ’маркота; вошы’ (Пятк. 2), ’хвароба раслін’ (Сцяшк.), ’галеча, нястача’ (Нік. Очерки), ’моташнасць’ (ТС), ну́джа ’моташнасць; сум, маркота’ (Клім.), ’нудны чалавек’ (ТС), с. 46

Нуда ́₂ ’так, але’ (карэл., Нар. лекс.). с. 46

Ну́дачка (ну́дычка) ’ягада касцянка’ (Бяльк.). с. 46

Ну́дзіць ’прымушаць’ (Гарэц.), ’прымушаць; сумаваць; муціць’ (Нас.), ’цягнуць на ваніты, ныць’ (ТС), ’муціць; ныць, балець’ (Сл. ПЗБ), ’муціць, пазываць на ванітаванне’ (Бяльк.), ’занядбаць цела; цягнуць на ваніты’ (Нік., Очерки), нудзіць ’цягнуць на ваніты’ (Касп., Шат.), ну́дыты ’цягнуць на ваніты; сумаваць, маркоціць’ (Клім.), ну́дзяці ’сумаваць, маркоціцца’ (Чэрн.), с. 47

Нудзьба ́ ’нудота’ (зэльв., Жыв. сл.). с. 47

Ну́дзьга ́ ’нуда, смутак’ (Гарэц., Багд.), ’стан пчалы без узятка’ (Мат. Гом.). с. 47

Ну́дкі: ну́дкая каша ’несалоджаная каша’ (Вешт.). с. 47

Ну́днік ’бядняк, бедалага; надаедлівы чалавек’. с. 47

Ну́днікі ’дзікі вінаград (Vitis L.)’ (Сл. ЦРБ). с. 47

Ну́дны ’надаедлівы; нецікавы; бедны’ (Нас.), ’сумны; які наганяе нуду’ (Сл. ПЗБ), ’які выклікае моташнасць, ад якога цягне на ваніты’ (ТС), ’нясмачны, брыдкі’ (Ян.). с. 47

Ну́жа ’недахоп харчоў; патрэба’ (Нас.), ’галеча’ (Яруш ), ’сум’ (пін., Сл. ПЗБ), ’мухі (наогул насякомыя)’ (Ян.; Мат. Гом.), ’шасціножкі (камары, мошкі, сляпні, авады, зыкі, мухі)’: Улетку нужа тавар заедае (Некр.), сюды ж таксама ню́жа ’галеча; рой мошак’ (Сержп., Грам.), с. 47

Ну́жаць ’есці’: Навару Сцяпану чаго, а сама сала нужаю (чачэр., Мат. Гом.). с. 48

Нужда ́ ’нястача, беднасць’ (Сл. ПЗБ), ’патрэба, неабходнасць’ (Бяльк.), ’бяда, гора, журба’ (ТС, Ян.), с. 48

Нузда́ць ’цугляць, трымаць у строгасці’, ’вуздаць, кілзаць’ (Бяльк.), ’звязваць звенні плыта’ (беразін., 3 нар. сл.), сюды ж нуздо́ ’вуздэчка’ (Ян.), ну́зды, нуздакі́ ’вяроўкі, звітыя з бярозавых або лазовых вітак ці гужбы для звязкі паасобных звенняў у цэлы плыт’ (расон., беразін., барыс., 3 нар. сл.), с. 48

Ну́здзечка ’вуздэчка для язды вярхом, лепшай якасці, з цуглямі’ (Маш.), с. 48

Нуле́, нулі́ — сцвярджальная часціца (Жд. 2, Сл. ЦРБ), ну́ле ’тс’ (карэл., Янк. Мат.), тое ж нале́, ноле́ (гл.). с. 48

Нум ’ну, давайце’: нум-те-тка, братцы, думати (гом., Рам. 1), нумо: нумо думати, гадати, де нам, сестра, мати узяти (там жа), с. 49

Ну́мар (Яруш., ТСБМ), нумір (Бяльк.). с. 49

Нура ́₁ ’маркота; знясіленне’ (Нас., Касп.), ну́ра ’знясіленне’ (Яруш., Гарэц.), нуря́ ’мучэнне’ (Бяльк.), нуры́ць ’марыць, мардаваць; падаць тварам на зямлю’, нуры́цца ’маркоціцца, мардавацца’ (Нас.), с. 49

Ну́рачка ’невялікі кавалачак хлеба’ (Жд. 2, Сл. ЦРБ). с. 49

Нуро́к ’нырок, ныранне’ (Яруш.), ’від дзікай качкі’ (Сцяшк.), нюро́к ’нырок, ныранне’ (Сл. ПЗБ), нурко́м ’нырцом’ (Сл. ПЗБ), с. 49

Ну́ртам, ну́рта ’ніцма’ (Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ). с. 49

Нурэ́іна ’нелюдзімы, непрыязны флегматычны чалавек’ (Жд. 1, Сл. ЦРБ). с. 49

Нурэ́ц ’нырэц’ (карэл., Нар. лекс.), ’скачок у ваду’ (Яруш., Сл. ПЗБ), ’той, хто нырае’ (Сл. ПЗБ), ’вадаплаўная птушка’ (Сл. ЦРБ), с. 50

Нут ’гэбель выбіраць пазы’ (Сл. ЦРБ). с. 50

Ну́тка ’ну, давай’ (Нас.), ну́ткала ’калі падахвочваюць да падняцця цяжару’ (Чачот), с. 50

Нутра́к ’парсюк або жарабец з адным яйцом (другое выразана)’ (Цых.), ’нутрэц’ (беласт., Сл. ПЗБ), ’непакладаны кабан’ (Бесар.), с. 50

Ну́трашчы ’вантробы’ (Мат. Гом.). Да нутро́ (гл.). с. 50

Нутро ́ ’вантробы, унутранасці’ (Нас., Гарэц., Пятк. 2, Касп.), ’сярэдзіна, унутраная частка’ (Сцяшк., ТС), нутрэ́ ’тс’ (ТС), нутрё ’унутранасці’ (Грыг.), нутра́, нутры́, мн. ’тс’ (Сл. ПЗБ), с. 50

Ну́трыя ’вадзяны пацук’ (ТСБМ). с. 51

Ну́ты ’прапілаваныя праёмы ў дошках дзвярэй, куды заганяецца шпона або пояс’ (Сцяшк.). с. 51

Ну́цер ’конь, кабан напаўпакладаны або з прыроднай анамаліяй’ (ТС). с. 51

Ну́ціць ’ціха спяваць’ (Сцяшк. Сл.; стаўб., Сл. бел. нар. фраз.). с. 51

Ну́шкаць (ну́шкъць) ’панукаць, падганяць’ (міёр., Нар. сл.), ’прымушаць’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 51

Ну́шпарыць ’вышукоўваць, дазнавацца’ (Сцяшк. Сл.). Гл. нышпарыць. с. 51

Ны ’выгук, якім падганяюць коней’ (ТС). с. 51

Ны́г̌а ’нешта малое, фіга’ (ТС). с. 51

Ны́гаць ’сланяцца, совацца’ (стаўб., Жыв. сл.), ны́г̌аць ’заглядваць, соваць нос’ (стаўб., Нар. сл.), ’шукаць’ (віл., Нар. сл.), ны́гаць ’есці спяшаючыся, не сядаючы за стол’ (чэрв., Сл. ЦРБ), ’перабіраць пры ядзе’ (Сцяц.). с. 51

Ны́двіць ’знемагаць, чахнуць’ (Нас., Яруш., Гарэц.). с. 52

Ны́дзгаць ’есці без апетыту, перабіраючы’ (слонім., Нар. лекс.; Сцяшк. Сл.), ны́дзьгаць ’нудзець’ (пух., 3 нар. сл.). с. 52

Ны́дзіць ’цягнуць на ваніты; ныць, балець’ (Сл. ПЗБ), ’маркоціцца, ныць, знемагаць ад нуды; чахнуць; затыхацца (пра рыбу)’ (ТС), ’капрызіць’ (Сцяшк. Сл.), с. 52

Ны́днік 'скнара, скупы’ (Нас., Бяльк.). Да ны́дзіць (гл.). с. 52

Ны́зг̌ры ’пыса’ (глыб., Сл. ПЗБ). с. 52

Ны́каць₁ ’схіляць часта галаву, як гэта робяць качкі; заглядваць у розныя месцы, як бы шукаючы нешта; ухіляцца ад працы пры дапамозе розных хітрыкаў’ (Нас.), ’заглядваць ва ўсе куткі, шукаючы што-небудзь ці каго-небудзь’ (чавус., Нар. сл.), ’хадзіць, швэндаць’ (Яўс.). Гл. ні́каць. с. 52

Ны́каць₂ ’плакаць, ныць’. (Мат. Маг.). с. 52

Ны́некавых ’сёння’ (астрав., Сцяшк. Сл.). Да ні́ня ’сёння’ (гл.), с. 52

Ны́прыць ’цікаваць’: ныпрыць, па сялі ходзячы, дзе які дымок угледзець (карэл., Марц.). с. 52

Ныра́ць ’даваць нырца’ (Яруш., ТСБМ), зак. тр. нырну́ць (Яруш., ТСБМ, Сл. ПЗБ), с. 52

Ны́рка₂ ’нырэц, від качкі’ (Нас., Янк. 3). Гл. нырэц. с. 53

Ны́ркаць ’даваць нырца; падглядваць’ (Касп.), ’пазіраць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ныркнуць ’нырнуць’ (Мат. Гом.). с. 53

Ны́рыць ’заглядваць, шукаючы нешта’ (калінк., Арх. ГУ), с. 53

Нырэ́ц, нырец ’скачок у ваду’ (Бяльк., ТСБМ), ’від качкі’ (Грыг., Гарэц.), нырэ́ц, норэ́ц ’скачок у ваду; балотная птушка, чомга’ (ТС), нырэц, нурэ́ц ’вадзяная птушка нур’ (Дразд.), сюды ж нырок-чубацік ’чэрнець чубатая’ (Інстр. 2). с. 53

Ны́хляць ’марнець, чахнуць’ (ляхав., Сл. ПЗБ). с. 53

Ныхра́ццю ’прымусам, гвалтам’ (віц., Мат.). с. 53

Ны́хтарыць ’капацца, шукаць’ (Сцяшк. Сл.). с. 53

Ны́цкаць ’наракаць’ (мядз., Сл. ПЗБ). с. 53

Ныць ’тупа балець; надакучліва гаварыць, скардзіцца; марнець, чахнуць’ (Сл. ПЗБ, ТС), ’нудзіцца, знемагаць’ (Нас., Яруш., Гарэц., Пятк. 2), ’усмажвацца (пра грыбы)’, с. 53

Ны́шпарыць, ну́шпарыць ’шукаць чаго-небудзь; вышукоўваць, дазнавацца’ (Касп., Сцяшк. Сл.), с. 54

Нэ ’но, пайшоў (паганянне каня)’ (Бяльк., Гарэц., Касп.), с. 54

Нэ́бнуць ’ударыць, стукнуць’ (вілейск., Нар. сл.). с. 54

Нэ́г̌ер ’негр’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 54

Нэ́маць ’красці, паціху браць’, нэ́мнуць ’украсці, паціху ўзяць’ (Нас.). с. 54

Нэ́ндза ’нуда; ныцік; пераборлівы ў ядзе’ (Сл. ПЗБ, Цых.), ’худы, знясілены чалавек’ (камян., Жыв. сл.), нэ́нджа ’пераборлівы ў ядзе’ (Сл. ПЗБ), нэ́нза ’нуда, ныцік, плакса’ (Сл. ПЗБ), нэ́нда ’нуда’ (Сл. ЦРБ), не́нза ’клопат, турботы’ (ТС), с. 54

Нэ́нька ’калыска (толькі вісячая)’ (брэсц., Нар. лекс.). Гл. не́нька ’тс’. с. 54

Нэ́раць ’машкара’ (Весці АН БССР, 1969, 4, 129). Гл. нерадзь. с. 54

Ню́жа ’бяда, галеча; рой мошак’ (Сержп. Грам.). с. 54

Ню́ні, у выразе распусціць нюні ’расплакацца’ (Сл. ПЗБ), ню́нькі ’плач’: «Нюнькі справив» (Нас.), с. 54

Ню́нька ’мордачка (у крата)’ (брэсц., Нар. лекс.), с. 55

Ню́нькі ’самыя раннія вясеннія кветкі, жоўценькія, што растуць у балоцістым месцы’ (Нас.), ’лотаць балотная, Саltha palustris L.’ (Кіс.), ’асака’ (Бяльк., Мат. Гом.), с. 55

Ню́ня ’негаваркі чалавек’ (Сл. ПЗБ), ’маўклівы, скаваны ў рухах чалавек’ (міёр., 3 нар. сл.), ’сугней (у размове з дзецьмі) ’ (ТС), ’плакса’ (Яўс.), ню́нька ’тс’ (Сл. ПЗБ), ’не надта разумны’ (полац., Нар. лекс.), с. 55

Нюро́к ’нырок, нырэц’: даць нюрка (варон., Сл. ПЗБ). с. 55

Нюрча́ць ’бурчаць’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 55

Ню́хаўка ’нос, вялікі нос’ (Касп.; в.-дзвін., Шатал., Сцяшк.; навагр., Жыв. сл.; клец., Нар. лекс.; астрав., Сл. ПЗБ; лаг., Сл. ЦРБ). с. 55

Ню́хаць ’успрымаць пах; высочваць, шукаць’ (Бяльк., ТСБМ, ТС, Сл. ПЗБ), ню́шыты ’тс’ (камян., Сл. ПЗБ), с. 55

Ню́хкацца экспр. ’мець намер’ (нясвіж., Сл. ПЗБ). с. 56

Ню́хмарка экспр. ’нос’ (маладз., Сл. ЦРБ), с. 56

Нюхце́ць ’нюхаючы, вышукоўваць што-небудзь’ (Некр., Сл. ПЗБ), с. 56

Ню́шка ’мыса’: у каровы баліць нюшка (талач., Шатал.). с. 56

Нюшо́к ’невялікая колькасць, якую можна ўзяць у тры пальцы’ (Нас.), ’шчопці’ (Нік., Няч.; Касп.), ’малая колькасць’ (расон., Шатал.), нюшо́к, нючо́к ’драбок’ (Сл. ПЗБ), нішо́к ’тс’ (астрав., вусн. паведамл.). с. 56

Ню́шчыць ’муркаць’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 56

Ня₁, ня-ня ’выгукі, якімі падзываюць сабаку’ (ТС), ня-ня-ня ’падзыўныя для кароў’ (ДАБМ, камент. 895), с. 56

Ня₂ ’не; хіба’ (Касп.), ’не; няўжо’: ня ты ня ведыіш (Бяльк.). с. 56

Няба́вам (niebawam) ’праз некаторы час’ (Пятк. 2). Да бавіць (гл.), с. 57

Нябе́г̌лы (небег̌лы) ’нерызыкоўны’ (лельч., Нар. лекс.). с. 57

Нябе́скі ’нябесны; блакітны, падобны колерам да светла-блакітнага неба’ (Нас.), нябе́скі, нябе́сны ’уласцівы небу’ (Яруш.), нябе́скі, небе́скі ’блакітны’ (Грыг., Сл. ПЗБ, Сл. ЦРБ), с. 57

Нябо́га ’небарака, бедалага, няшчасны’ (Шпіл., Мядзв., Яруш., Булг., Бяльк.), нэбо́га ’тс’ (беласт., Сл. ГІЗБ), нябо́га — звычайна ў звароце ’прыяцель, голуб, даражэнькі, шаноўны’ (Нас., Мал., Касп.), нябо́га, небо́га, нібо́га ’пляменніца’ (парыц., Янк. Мат.; пухав., Сл. ЦРБ; Сцяшк., Янк. 1, Чуд.; ст.-дар., Нар. сл.; петрык., Шатал.; браг., рэч., Мат. Гом.; мазыр., 3 нар. сл.; Сл. Брэс., ТС), нябожа ’тс’ (хойн., Шатал.), сюды ж небо́ж, мн. небожа́та ’ласкавы зварот да малых, маладзейшых з боку старэйшых’ (Федар., Пятк., ТС), нябо́ж, небож ’тс’ (ст.-дар., Нар. сл.), ’пляменнік’ (Сл. ПЗБ, Сл. ЦРБ, Чуд., Мат. Маг., парыц., Янк. Мат.; Янк. 1, Ян.; браг., Мат. Гом.; лельч., Нар. лекс.; мазыр., хойн., Шатал.), нябо́г ’тс’ (петрык., Шатал.), ні́бог, ні́бож — у іранічным звароце ’шаноўны, даражэнькі’ (Нас.), небажа́ — пагрозлівы зварот да няпоўналетніх (Нас.), нябо́гая ’нявестка’ (пруж., Сл. Брэс.), с. 57

Нябо́жчык (нябо́шчык, небо́шчык, нібошчык) ’памёрлы чалавек’ (Нас., Гарэц., Грыг., Некр., Мал., Булг., Мядзв., Чуд., Касп., Пятк., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), niebójszczyk ’тс’ (Маш.), с. 58

Нябо́сь ’ня бойся; ага’ (Нас.), нябэ́сь ’тс’ (Сл. ПЗБ), niboś ’тс’ (Федар.). с. 58

Нябы́т ’нябыццё’ (Яруш.), нябыццё ’адсутнасць’ (Гарэц.). с. 58

Нява́ла экспр. ’гультай’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 58

Няве́га ’няветлівы чалавек’ (круп., Макар.). с. 58

*Няве́глас ’гарэза’ (браг., Мат. Гом.), неве́глас ’пагібель, смерць’ (ТС). с. 58

Няве́дама (невѣдомо) ’невядо́ма’ (Нас., Гарэц.). с. 59

Неве́льміся (нівельміся) ’не асабліва, не вельмі ж’ (Сцяц.). с. 59

Няве́рнік ’недаверлівы чалавек; від гульні ў карты’ (Некр.), няве́рка ’тс’ (ТС). с. 59

Няве́рхавата (неве́рховато) ’нявыгадна, нядобра’ (Нас.). с. 59

*Няве́сна, нэве́сна: Которую засваталі, то нэвесна (бяроз., Сл. ПЗБ). с. 59

Няве́ста ’дзяўчына, якая збіраецца пайсці замуж; жанчына ў час вяселля’ (Бяльк., Сл. ПЗБ, Пятк. 2), ’акрамя звычайнага значэння наогул, таксама нестарая жанчына’ (Нас.), ’нявестка, жонка сына ў адносінах да яго бацькоў’ (Сл. ПЗБ; гродз., 3 нар. сл.), неві́ста ’тс’ (Булг.), няве́стка ’тс’ (Бяльк., Сцяшк., Касп., Сл. ПЗБ), неве́стка, нэв(іе)стка ’тс’ (Маш., ТС, Бесар.), с. 59

Няве́хна ’нявеста, маладзіца’ (Гарэц., Анік., Мал.), ’нявестка, жонка сына’ (Нас., Федар., Кліх, гом., Шн.; Жд. 1, Сл. ЦРБ, ТС, Ян.), неві́хна ’тс’ (Маш.), с. 60

Няве́чыць ’калечыць, рабіць недзеяздольным, псаваць’ (ТСБМ), няве́чыць ’біць, калечыць; абражаць, зневажаць’ (Ян.), ні́вечыць (нивичиць) ’ператвараць у нішто, ужываць на зло’ (Нас.), с. 60

Няві́дны ’невінаваты’ (Сл. ЦРБ). с. 60

Няво ́ ’няўжо’ (Бяльк.), няво́ж ’тс’ (Мат. Гом.), с. 61

Няво́гледдзю ’без аглядкі, з усіх сіл’ (Крыў. Дзіс.). с. 61

Няво́льна ’нельга, няможна’ (Нас., Сл. ЦРБ, Сл. ПЗБ), нэво́льно ’тс’ (Сл. Брэс.). с. 61

Няво́ля ’няволя, плен’ (Яруш., Ян ), ’прымус’ (Нас., ТС), ’прыгон, услужэнне’ (ТС), ’цяжарнасць’ (Ян.). с. 61

Няво́тта ’не вельмі’ (Бяльк.). с. 61

Няво́шта (нево́што) ’нічога, жыве абы-як’ (Нас.), сюды ж таксама няўвошта («Энеіда навыварат»). с. 61

Нявы́валака ’слабахарактарны, вялы чалавек’ (Мядзв.), ’нязграбны, гультаяваты чалавек’ (Мат. Маг.), ’не надта разумны’ (полац., Нар. лекс.), ’маруда’ (ушац., Нар. сл.), ’абыякавы да ўсяго’ (Жд. 2); с. 61

Няг̌е́г̌лы ’кволы, слабы; несамавіты’ (Касп.; Жд. 2; бялын., Янк. Мат.; Крыў. Дзіс.), няге́глый ’нездаровы, слабы’ (Бяльк.), ніг̌е́г̌лы ’няўдалы, непаваротлівы’ (Цых., Сл. ПЗБ), сюды ж няг̌е́г̌а ’чалавек слабага здароўя’, няг̌е́г̌лік ’няздара, няўмека’ (Сл. ЦРБ), ’нямоглы, няўдалы, хворы чалавек’ (Янк. 3), няге́гляццё ’нягеглае стварэнне’ (Юрч. Фраз. 1). с. 61

Нягі́дны ’дрэнны, шкодны’ (Касп.), ’чорт, нячысцік’: «Нябожчыца Міхасіха бачыла нягіднага» (Гарэцкі), сюды ж нягіднік ’нягоднік’ (Касп.). с. 62

*Нягі́пта, негі́пта ’непраходнае, гіблае месца ў балоце; нешта непрыемнае, цяжкае; няздольны, няварты чалавек’ (ТС). с. 62

Няго ́ ’няўжо’ (Бяльк., Яўс., Крыў., Дзіс.), няго́, няго́ж, няго́ш ’тс’ (Касп., Сл. ПЗБ, Сл. ЦРБ), с. 62

*Няго́га, нэго́га ’няўклюда’ (брэсц., Нар. сл.). с. 62

Няго́да ’непагода, непагадзь’ (Чач., Некр.; слонім., Арх. Бяльк.; петрык., Шатал.), него́да, нэго́да ’тс’ (ТС, Сл. Брэс.), ’непагадзь; бяда, няшчасце’ (Бяльк.), ’дрэннае надвор`е; нязгода’ (Гарэц.), ’дрэннае надвор`е; дрэнны настрой’ (Сл. ПЗБ), ’няшчасце, няўдача’ (Яруш.), с. 63

Няго́ж ’а як жа, так, напэўна’ (віц., Хрэст. дыял.), сюды ж аняго́ж ’так’, аня́-ж ’а як жа’ (віц., Мат.). с. 63

Нядба́йла ’гультай, бестурботны чалавек’ (Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), нядба́йлік. ’тс’ (Янк. 1, ТС), нядбайнік ’тс’ (лунін., Шатал.; Мат. Гом.), нядба́йліца ’тс’ (Сцяшк.), нядба́ліца ’тс’ (бялын., Янк. Мат.; Гарэц., Сл. ПЗБ), нядба́йніца (лунін., Шатал., Мат. Гом.), нядба́йліска ’тс’ (Сцяц.). Да дбаць (гл.). с. 63

Нядзе́б, няйдзеб ’замест таго, каб’: Ня(й)дзеб касіць хапацца, ты па грыбах шлындаеш (Гарэц.). с. 63

Нядзе́ля ’нядзеля, рус. воскресение’ (Нас., Гарэц., Булг.), ’нядзеля; тыдзень’ (Яруш., Грыг., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ’тыдзень’ (Бяльк., Касп.), с. 63

Нядзьвач ’мядзведзь’ (Шаўцоў, Полымя, 1971, 10, 220). с. 64

Нядо́брае ’нечысць, нячысцікі’ (Мат. Гом.), с. 64

Нядо́віча (недо́віча) ’не так даўно, нядаўна’ (Бяльк.). с. 64

Нядо́імка ’недаплата’ (Бяльк.). с. 64

Нядо́кратка ’сарамлівая’ (Сцяшк. Сл.). с. 64

Нядо́ля ’няшчасце, няўдача’ (Нас., Яруш.), ’няўдалы чалавек’ (Гарэц., Сцяшк., Сл. ПЗБ), ’ненадзейнае, нямоцнае на трываласць што’ (Сл. ЦРБ). Да доля (гл.). с. 64

Нядо́са (недоса) ’недастаткова’ (Нас.). с. 64

Нядо́шлы ’кволы, слабы, хваравіты’ (стаўб., 3 нар. сл., Крыў. Дзіс.), недо́шлы ’тс’ (Сл. ПЗБ, ТС), нідо́шлы, нідэшлы ’тс’ (дзярж., Нар. сл.), няду́шлы ’тс’ (Мат. Гом.), нядэшлы ’благі, мізэрны’ (Сцяшк. Сл.). с. 64

Няду́га (nieduha) ’хвароба, слабасць’ (Федар., Маш., ТС). Сюды ж няду́жыць ’хварэць’ (Нас,), неду́говаты ’тс’ (Булг.), нэду́гі ’нядужы, слабы’ (беласт., Сл. ПЗБ), няду́жы, неду́жы ’слабы, хваравіты’ (Нас., Сцяшк., Янк. 1, ТС, Сл. ПЗБ), няду́жны, неду́жны ’тс’ (Бяльк, Булг.), с. 64

Нязбе́дны (незбедный) ’паганы’ (Карскі, Труды, 312), с. 65

Нязбо́жны ’бязбожны, неміласэрны’ (Нас.). с. 65

Нязбы́тна ’неажыццявіма’ (Касп.). с. 65

Нязг̌а́рны (незг̌а́рны) ’непрыгожы’ (ТС). с. 65

Нязго́дны ’непатрэбны, лішні; непрыгодны па стану здароўя, выбракаваны’ (Сл. ПЗБ). с. 65

Нязго́ршы ’някепскі’ (Сцяц., Касп.), ’належны, добры’ (Сцяшк. Сл.), сюды ж нязго́рш (нізгорш) ’нядрэнна’ (Сцяшк. Сл.; мін., Жыв. сл., Сл. ЦРБ). с. 65

Нязгра́ба ’няўдалы чалавек’ (кап., Нар. словатв.), нязгрэ́ба ’няўдалы, няспрытны’ (Сцяшк.). с. 65

Нязг̌ра́да (незг̌ра́да) ’няўмека, няўклюда’ (ТС), нязгрэ́да ’няўдаліца’ (клец., Нар. лекс.). с. 66

Нязгра́я (незграя), нізграя ’няраха’ (Нас., Яруш.), ’неакуратны чалавек’ (Юрч.), незгрэ́я ’няўклюда; нязграба; нехлямяжы, непрыгожы чалавек’ (ТС). с. 66

Нязда́ра (незда́ра) ’няздольны да працы; нязграбны’ (Цых., Сл. ПЗБ, Сцяшк.), ’бяздарны’ (Яруш.). с. 66

Нязі́пер ’званочак балонскі, Саmpanula bononiensis L.’ (Кіс.). с. 66

Нязла́гада (нізла́гада, незла́гада) ’нязгода, сварка, неспакой’ (дзярж., Нар. сл., Мат. Гом.). с. 66

Нязмо́га ’бяссілле’ (Гарэц., Касп., Бяльк.), незмага́ (незмога́, нізмыга́) ’тс’ (Нас., Грыг., Бяльк.). с. 66

Нязы́м (незым) выкл. ’не чапай, не руш; хай, няхай', злуч. ’дапусцім’ (Нас.). с. 66

Няйма́ць (ня ймаць) ’не мець, не браць (веры)’ (Тарэц., Др.-Падб.). Да імаць (гл.), с. 66

Някдэ́ба ’няўмека’ (гом., Нар. словатв.). с. 66

*Няке́ча, ныкэ́ча ’неахайная жанчына’ (Сл. Брэс.). с. 67

Няклёпісты ’няскладны, нязграбны’ (Сцяшк.). Гл. нясклёпісты. с. 67

Ня́ко ’неяк’ (Хрэст. дыял.), ня́кось ’тс’ (Клім., драг.; Сл. Брэс.), ня́кся ’тс’ (іван., Сл. Брэс.). с. 67

Някры́тая ’яўная бяда, бачная небяспека’ (Нас.). с. 67

Някшчо́нік (някщо́ник) ’зняважлівая назва яўрэя, часам цыгана’ (Нік. Очерки). с. 67

Няле́тка ’малалетні’ (Гарэц.). с. 67

Нялёгкая (нілёхкая) ’нячыстая сіла’ (кіраўск., Нар. сл.), ’непераадоленая, шкодная сіла; злы лёс, д`ябальская сіла’ (Нас.). с. 67

Нялю́дскі, нялю́дзкі, нелюцкі ’дрэнны, кепскі; няўдалы; нелюдзімы; бесчалавечны’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк., Сл. ЦРБ, ТС, Мат. Маг., Касп., Нас.), нелю́дны ’непрыгожы’ (Сл. Брэсц.), нелюдзя́шчы ’няздатны, хворы’ (Ян.), сюды ж нялю́дзьдзя ’вылюдак, не падобны да людзей’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 67

Ням, ням-ням ’есці (у размове з дзецьмі)’ (ТС), ня́маць ’тс’ (Юрч. НВС), ня́маць, ня́мняць ’тс’ (ТС). ням, нямачкі, ня́мы ’пабуджэнне дзіцяці да яды’ (мсцісл., Нар. лекс.). с. 67

Няма ́ ’няма, рус. нет’ (Нас., Мал., Гарэц., Касп., Шат., Сл. ПЗБ, Сл. ЦРБ), нема́ ’тс’ (ТС, Сл. ПЗБ, Ян.), німа́ ’тс’ (Яруш., Касп., Кліх, Бяльк., Сл. ПЗБ), с. 67

Няма́ль ’амаль’ (Нас., ТС), ныма́ль ’тс’ (столін., Нар. лекс.), а таксама ’верагодна, відаць, здаецца’: немаль пан пріѣхавъ (Нас.), с. 68

Няма́ш ’няма’ (Нас., Касп., Гарэц., Сцяш.), нема́ш ’тс’ (ТС), німаш ’тс’ (Грыг., Касп., Бяльк., Сцяшк., Нік. Очерки, Сл. ПЗБ), сюды ж няма́шака (немашака, нямашка, німашака, нем́ашэка, немашыка, нямашыка) ’тс’ (Нас., Гарэц., Касп., Шат., Мал.; мазыр., Шн. 2, Яруш., Гарэц., Сцяшк., Янк. 1, Яўс., Жд. 1, Сл. ПЗБ, ТС, Мат. Маг., Сл. Брэс., Мат. Гом.), нямашацька, нямашытка, нямашачка ’тс’ (Грыг., Бяльк., Нік. Очеркн, Мат. Маг., Сл. ПЗБ), с. 68

Нямкі́ня, немкіня, ’немка, нямая жанчына’ (Сл. ПЗБ). с. 68

Нямні́шча ’старое рэчышча (Нёмана)’ (стаўб., Сл. ЦРБ): ні ва ўсякум нямнішчы адзінакава рыба водзіцца (карэл., Нар. словатв.). с. 69

Ня́мнуць (нямнаць) ’ударыць, гнянуць’ (Крыў. Дзіс.). с. 69

Нямо́глы ’слабы, хваравіты’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк.). с. 69

Нямту́р ’нямы чалавек’ (Нас.), ’нямы, маўклівы’ (Касп., жлоб., Нар. словатв.), ’глуханямы або глухі чалавек’ (Юрч. НВС). с. 69

Няму́ні, нему́ні ’апенькі’ (Сл. ПЗБ). с. 69

Нямчу́р ’маламоўны; немец’ (Сцяц.), ’маўклівы або нямы чалавек’ (Сл. ЦРБ, Сцяшк. Сл.; міёр., 3 нар. сл.; Крыў. Дзіс.), немчур ’маўчун’ (Мат. Гом.). с. 69

Нямы ́ і не́мы ’пазбаўлены здольнасці гаварыць’ (Нас., Яруш., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), часам нямы́ ’тс’, але не́мы ’страшны, замагільны’ (Некр.), с. 69

*Няна́джана, нена́джэно ’нечакана, неспадзявана’ (ТС), нына́джано ’тс’ (драг. Клім.), нена́жано ’знянацку’ (пін., Жыв. сл.), нэна́жэно ’незнарок, неспадзеўкі, нечакана’ (пін., Нар. лекс.), ненажено ’нечакана’ (лельч., Нар. лекс.), сюды ж нена́джэны ’нечаканы, неспадзяваны’ (ТС), нына́джаный ’тс’ (Клім.). Да наджа ’надзея, спадзяванне, на́жа ’тс’ (гл.). с. 69

Няна́сьце ’нягода, дрэннае надвор`е’ (Бяльк.), нянасце ’тс’ (Ян.). с. 70

*Няна́ўмех, нена́ўмех ’не да таго, не ў галаве’ (ТС). Гл. наўме́. с. 70

Няна́цкі ’нечакана, раптоўна’ (Нас.). Гл. знянацку. с. 70

Няна́чы (ніначы) ’не інакш’ (Касп.). Гл. нача. с. 70

Ня́нё (дзіц.) ’мяса’ (Клім.), ня́ня ’тс’ (Сл. ЦРБ). с. 70

Ня́нька₁ ’нянька, што даглядае дзяцей’ (Нас., Яруш., Пятк., Сл. ПЗБ, ТС), с. 70

Ня́нька₂ ’калыска’ (кобр., ДАБМ, камент. 813). Гл. ненька. с. 70

Ня́нька₃ ’нанка, кітайка (від матэрыі)’ (Нас.). с. 70

Ня́ньчыць ’плакацца, канькаць’ (слонім., Нар. словатв.), с. 70

Няпо́рны (ніпо́рны) ’несвоечасовы, дачасны’ (карэл., Шатал.; мін., Жыв. сл.; зэльв., Сл. ПЗБ). с. 70

Няпо́шлы ’слабы, кволы’.(Крыў. Дзіс., ушач., Пан. дыс.). Да по́шлы ’дужы, моцны’. с. 70

Няпу́шч (непушчъ) ’накшталт, падобна, як’: непушчъ твойго коня (Нас.). с. 70

Няпэ́ўны ’недабраякасны (пра насенне)’ (Сл. ЦРБ), ’ненадзейны, нявызначаны’ (Касп.), няпе́ўны (непевный) ’неверагодны, ненадзейны’ (Нас., Юрч. НВС), няпеўны, ніпе́ўны ’няякасны (пра расліны і насенне); слабасільны (пра дзіця)’ (Мат. Гом.), ніпеўны ’кволы, хваравіты, слабы; нядобры, няўдалы’ (магіл., Нар. словатв.; глус., парыц., Янк. Мат.). с. 71

Няра́д (неря́дъ) ’беспарадак; нязгода’, дэрываты — няра́дна, няра́днасць, няра́дны (Нас.). с. 71

Няра́ха ’неахайны чалавек’ (астрав., ул. інф.), нера́ха ’няўклюда, неахайны чалавек’ (Ян., ТС), ніра́ха, нірэ́ха ’неахайны чалавек’ (Сл. ПЗБ), а таксама няра́хлівы, ніра́хлівы ’неахайны’ (Сл. ЦРБ, Сл. ПЗБ), нерахава́ты ’неахайны, некультурны’ (ТС), с. 71

*Няродня , нырі́дня ’падчарыца’ (брэсц., Нар. лекс.). Да ро́дны, радня́ (гл.), с. 71

*Няро́знак, ныро́знак ’няздатны чалавек’ (Сл. Брэс.). с. 71

Няро́т ’нерат, верша’ (Сл. ПЗБ, Янк. 1, Мат. Гом.), неро́та ’тс’ (ТС). Гл. нерат. с. 72

Няршы́ць ’нераставаць’ (Крыв.). с. 72

Нярэ́па ’гультай’ (Сцяшк. Сл.). с. 72

Нярэ́шка ’прылада для лоўлі рыбы’: Йак л`ешчы н`ерэсц`ацца, стаўл`айуц` н`ерэшкі (Куч.), нярэ́жка ’рыбалоўная снасць (сеткавы мяшок, прымацаваны да двух шастоў), лавілі там, дзе нераставала рыба’ (Помнікі гіст. і культ. Беларусі, 1974, 4, 55). с. 72

*Нясе, нысэ́ ’быццам’, нэсе́бе ’як бы, быццам’ (Сл. Брэс.). с. 72

Нясклёпа ’няўмелая асоба’ (Юрч., НВС), нясклёпістый ’непаваротлівы’ (полац., Нар. лекс.), нясклёпісты ’няскладны, нязграбны’ (Крыў. Дзіс.). с. 72

Нясла́ва ’ганьба, абясслаўленне’ (Нас.; мін., Шн. 2), ніслава ’тс’ (Федар.), с. 72

Няста́ча ’недахоп, адсутнасць чаго-небудзь’ (ТСБМ), няста́так (нестатокъ) ’тс’ (Нас., Сл. ПЗБ), неста́тачны (нестаточный) ’недастатковы; нязбыўны’ (Нас.). Да стачыць ’быць дастатковым’, статак (гл.). с. 72

Нясто́чнік (несточнчкъ) ’не майстар, няўмелы’ (Нас.). с. 72

Нястра́ўнасць ’дрэннае страваванне’ (Гарэц., ТСБМ, Сл. ПЗБ), нестраўнось ’тс’ (Мядзв.), нястроўнасць ’тс’ (Сл. ЦРБ). Да страва, страўнасць (гл.); с. 72

Нестро́пця ’няўмека’ (клец., Нар. лекс.). Да троп (гл.), с. 72

Нясты́днік ’сараматнік’ (чэрв., Нар. лекс.). с. 72

Нясці ́ ’несці’ (Сл. ПЗБ), несці́ ’тс’ (ТС). Гл. не́сці. с. 73

*Нято́, нето́ ’не толькі, не столькі’: У печо́ры нето ракі, і язі седзяць (ТС), ’не тое, што’: с. 73

Нято́туды ’куды там’: Нето́туды! и в тэй бок не глядиць (Нас.). Сюды ж ніто́туды ’ніяк’ (Нас.). с. 73

Нято́ўпіцца ’не змяшчацца’: Як падзялілі бацькаву палоску, дык і барана нятоўпіцца (лаг., Сл. бел. нар. фраз.). Гл. рэдкае то́ўпіцца. с. 73

Нятры́м (нетри́мъ) ’не руш’: Не тримъ мойго; ’хай, няхай’: Не тримъ гово́риць (Нас.). с. 73

Няту́біц ’пералёт мнагалісты, Аnthyllis polyphylla W. et K.’ (гродз., Кіс.). с. 73

Няту́пнік ’старасцень вясенні, Senetio vernalis W. еt К.’ (віц., Кіс.), nietupnik ’тс’ (гродз., Ажэшка). с. 73

Няту́скны ’нябляклы, яркі’ (А. Салавей). Да туск ’туман, цемра’, с. 73

Няўвошта: Хлапец няўвошта ўкрасіў (Энеіда навыварат). Гл. нявошта. с. 73

Няўга́дніна (неўгадніна) ’нешта недарэчнае’ (свісл., Сл. ПЗБ), сюды ж неўгаднік ’абманшчык’ (там жа), нывгадь ’немаведама’ (Сл. Брэс.). Да ўгадаць, гадаць (гл.). с. 73

Няўго ́ (неўго́) ’няўжо; хіба’ (Нас.), ’няўжо’ (Бяльк.), няўго́-ш ’вядома, безумоўна’ (Воўк-Лев., Татарк.), неўгэ́ ’няўжо’ (ТС). с. 74

Няўго́йны ’няўцешны’ (Сцяшк. Сл.). Да гаі́ць (гл.). с. 74

Няўдо́ба ’участак, непрыгодны для апрацоўкі’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл., Шатал., Сл. ЦРБ, Мат. Маг., Мат. Гом.), няўдоб, няўдобшчына, няўдо́бішча ’тс’ (Сцяшк.), няўдо́біца ’тс’ (Сл. ПЗБ, Сл. ЦРБ, Яўс.), няўдобніца, няўдобшчына ’тс’ (Сл. ЦРБ), няўдобія ’тс’ (Сл. ПЗБ), няўдобства ’тс’ (Мат. Гом.). Да удоба, даба (гл.). с. 74

Няўжо ́ (не ўжо, неўжо) ’няўжо, хіба’ (Нас., Мядзв., Гарэц., Яруш., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ), неўжэ́ ’тс’ (Пятк., ТС, Ян.), сюды ж няўжо́ ж (не ўжо-жъ)) ’хіба, няўжо; а як жа’ (Нас.), няўжож ’няўжо’ (Яруш.), неўжож ’тс’ (Мядзв.), неўжэ ж ’няўжо; так, ага, а як жа’ (ТС), нывжэж ’а як жа’ (брэсц., Нар. лекс.), с. 74

*Няўзго́да, неўзго́да ’няшчасце, непрыемнае здарэнне’ (ТС), с. 74

Няўздо́лець ’хварэць; быць не ў стане, не змагчы’ (Гарэц., Сержп., Шат., Касп., Сл. ПЗБ), няўздо́ліць ’быць нездаровым’ (Грыг., Нас.), неўздале́ць ’хварэць, быць не ў стане’ (Нас.), сюды ж неўздале́ка, неўздаля́ка ’слабасільны’ (Касп., Панюціч, Лексіка, 82), няўздо́лы ’фізічна слабы, нядужы’ (Панюціч, там жа). Да рэдкага ўздо́лець ’змагчы, быць у сілах’ (Нас.). с. 74

Няўзна́кі ’непрыкметна’ (Сцяшк.), неўзнакі́ ’тс’ (Варл.), няўзна́ч ’часам; ціха, непрыкметна; няўцям’, няўзна́чку ’непрыкметна’ (Нас.), неўзнаце́йку ’нечакана’ (Касп.). Да знак, знаць (гл.). с. 74

Няўзо́ра (неўзора) ’нелюдзь’, неўзо́рысты ’нелюдзімы’ (Ян.), няўзоркі (невзоркій) ’які мае суровы погляд; слепаваты; неадукаваны’, няўзорысты (невзористый) ’змрочны; непрыгожы’, няўзорыца (невзорица) ’чалавек з непрыемным поглядам’ (Нас.). Да ўзірацца, зо́рыць (гл.), с. 74

Ня́ўкаць ’мяўкаць’ (Сл. ПЗБ; пін., Шатал.; Мат. Маг.); с. 75

Няўклю́да, няўхлю́да ’няўдалы чалавек’ (Сл. ПЗБ), не́ўклюдзь ’недарэка’ (слаўг., Нар. словатв.), няўклю́дны ’непрыгожы, непрывабны’ (Яўс.), неўклюдны ’няскладны, няспрытны’ (ТС), няўклюдня ’мізэрнасць, непрывабнасць, няўтульнасць’ (Яўс.), с. 75

Няўко́м (невкомъ) ’быццам, хіба ж’ (Нас.), ’нездарма; няўжо’ (Касп.), ’знячэўку, знянацку’ (Мат. Маг.), ня-ў-ком жа ’аднак жа не, чаму ж не’ (Гарэц.), с. 75

Няўло́мак ’здаровы чалавек, здаравяк’ (Сл. ЦРБ, Сцяшк. Сл., Юрч. НВС), ’здаровы чалавек, які прыкідваецца слабым’ (Сцяшк.), ’чалавек, які можа што-небудзь зрабіць, але не хоча’ (Нар. сл.), с. 75

Няўлю́дны, неўлю́дны ’нелюдзімы’ (Ян.), няўлю́ддзе (неўлюдзьдзя, невлюддзе) ’нелюдзь, нікчэмнасць’ (Юрч. НВС, Нас., Бяльк.), не́ўледдзе ’нелюдзім’ (Сл. ПЗБ), с. 76

Няўмы́сля (невмы́сля, няўмысьля) ’незнарок’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Яруш., Юрч. НВС), няўмыслі ’тс’ (Грыг., Бяльк.), няўмы́сня ’тс’ (Сцяшк. Сл.). с. 76

Няўра́тны (неўра́тны) ’несумленны, бессаромны’ (ТС). с. 76

Няўро́ма ’неахайны чалавек’ (Сцяшк. Сл., Юрч. НВС). с. 76

Няўро́чны (няурочный) ’незвычайны’ (Яруш.). с. 76

Няўру́чна ’нязручна’ (віц., Нар. лекс.), няўру́чный ’нязручны’ (бешанк., Нар. сл.), с. 76

Няўстро́паць (неўстропаць) ’не ўгледзець, не заўважыць’. Гл. устропаць. с. 77

Няўстру́й ’непаседлівы, нецерпялівы, няўрымслівы чалавек’ (міёр., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ; Сл. ЦРБ), ’весялун’, няўстру́йны ’неспакойны’ (Сцяшк. Сл.), с. 77

Няўсці́вы ’бессаромны’ (Ян.). с. 77

Няўта́рты ’не вельмі кемлівы, не вельмі здольны’ (Марц.). с. 77

Няўце́йкам (невце́йком) ’нечакана; ненарокам’ (Нас.), ’ненарошна, выпадкова’ (Грыг.). с. 77

Няўця́м (ніўцям) ’незразумела, не ў галаве’ (Сл. ПЗБ, КСП), неўцямкі́ ’тс’ (ТС), сюды ж няўцямна ’бессэнсоўна’ (Сцяшк. Сл.), неўпрыцям (не въ прицямъ) ’незаўважальна; не прыпамінаецца’ (Нас.). Да уця́міць, ця́міць (гл.). с. 77

Няўчо́м (не въ чомъ) ’ах як; вось чаму; вось табе (і) ’ (Нас.), ’нездарма’ (Баршчэўскі, Шляхціц Завальня), неўчом ’нездарма, то-та ж’ (ТС), с. 77

*Няўчы́ць, нявчы́ты ’мяўкаць’ (зах.-палес., ДАБМ, к. 301). с. 77

Няха́й (нӗха́й) ’хай; насмешлівая назва таго, хто любіць адкладваць справу ці выконвае яе нестаранна’ (Нас.), няхай, неха́й, ніха́й, нэха́й ’хай’ (Гарэц., Грыг., Булг., Бяльк., Сл. ПЗБ), с. 78

Ня́хацца (няхацьца) ’нянчыцца, займацца чым-небудзь дзеля забавы; мець любоўныя дачыненні’, ня́ханне ’забава з чым-небудзь; маруднае выкананне чаго-небудзь’ (Нас.). с. 78

Ня́хаць ’бегаць у пошуках спажывы’. с. 78

Няха́ць, няха́іць ’адкладваць справу з-за гультайства ці нядбальства’ (Нас.), с. 78

Няхві́ля ’бура, навальніца’: «Поднялась да лихая нехвиля, човнокъ да затопила» (слуц., Шн. 3), няхва́ля ’навальніца’ (Марц.). Да хві́ля ’бура’ (гл.), с. 78

*Няхлю́жы, ныхлю́жый ’дрэнны, кепскі’ (брэсц., Нар. лекс.), ніўхалюжый ’няўклюйны, нехлямяжы’ (Бяльк.). с. 79

Няхлю́й, няхлю́я ’неахайны, нехлямяжы чалавек’ (Нас., Гарэц., Бяльк., Сцяшк., Сл. ГІЗБ, ДСП, слуц., Жыв. сл.), ’непаваротлівы’ (Грыг.), нехлю́й, нехлю́я ’неакуратны чалавек’ (ТС), нэхлю́я, ныхлю́я ’неахайная жанчына’ (брэсц., Нар. лекс.), сюды ж няўхлю́й, няўхлюя ’неахайны чалавек’ (Бяльк., Мат. Гом.), с. 79

Няхо́та ’неахвота, нежаданне’ (Жд. 2, Яўс., Юрч., Мат. Гом.). с. 79

Няхо́ха (нехоха) ’чалавек, абыякавы да ўсяго’ (Ян.). с. 79

Няхэ́цкі ’неблагі, нядрэнны’ (смарг., Нар. словатв.). Гл. хвэ́цкі ’спрытны, харошы’. с. 79

Няцёса ’няветлівы, недалікатны чалавек’ (Грыг.). с. 79

*Няце́ча, нытэ́ча ’густыя зараслі ў лесе, нетры’ (Клім.), с. 79

Ня́цца ’узяцца, схапіцца; пачаць засвойваць’ (Гарэц.), ня́цьца ’стукнуцца; узяцца, схапіцца; набрацца розуму, зразумець, ахапіць розумам’ (Нас.), ня́тысь ’тс’, ня́лося ’дасталася’ (Булг.). Гл. няць. с. 79

Няць ’браць; узяць, схапіць; верыць; зразумець, навучыцца, засвоіць’ (Гарэц.), ’стукнуць; крануць’ (Нас.), ’узяць (з намаганнем)’ (Яруш.), ’браць’ (Сержп.), ’есці’ (полац., Нар. лекс.). с. 80

*Нячві́да, нечві́да ’непрыгожая жанчына або дзяўчына’ (ТС), нычвэ́да ’нікчэмнасць’ (Клім.), сюды ж нечві́дны ’непрыгожы’ (ТС), с. 80

Нячуйве́цер ’цмен пясчаны, Нelichrysum arenarium (L.)’ (гродз., Кіс.), нічу́йвецер ’старасцень вясенні, Senecio vernalis W. еt К.’ (брэсц., Федар.), с. 80

Нячы́віль ’напасць, нечаканая бяда’ (Нас.) ’напасць; стан раздражнення’ (міёр., Нар. сл.), не́чывіль ’нечаканасць’ (Касп.), у спалучэнні з нячы́вілі ’ад нечаканасці’ (Нас. Сб.), зьнячывілі ’у непрытомнасці, не памятаючы’ (Бяльк.), с. 80

Нячы́м ’ніж, чым’: Лепіа жонка першая, нячым тая другая (Рам.), с. 80

Нячы́сцік ’чорт, злы дух’ (Гарэц., Мядзв., БелСЭ), ’стрыманае найменне чорта; зневажальная назва нехрысціян’ (Нік., Оч.), нечысцік ’д`ябал’ (ТС). с. 81

*Нячэ́ўны, нечэ́ўны ’нікуды не варты, заняпалы’ (ТС). с. 81

О́бат (*вобат) ’вобад’ (Воўк.-Лев., Татарк.) да вобад (гл.). с. 81

О́бель (*вобель) ’зусім, цалкам’ (Горб.) с. 81

О́бліг ’пісьмовая абавязацельства, вексель’ (Нас.). с. 81

О́бнаж (*вобнаж) ’узятак на лапках пчалы’ (Нар. сл.). с. 81

О́б`ядзь (*воб`ядзь) ’плюшнік’ (Сл. ПЗБ). с. 81

О́глух (воглух) ’дурань’ (Шпіл.) да глухі (гл.). с. 81

Ого́, огого́ ’выказ здзіўлення’ (выклічнік) (ТСБМ, Нас., Бяльк., Янк.). с. 81

О́дум (*водум) ’задуменне’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк.) да адумацца ’надумацца, прыйсці да думкі’ (ТС, 248). Гл. дума. с. 81

О́йдзе о ́ ’тут’ (Бір.) да о́дзе ’тс’ (Сцяшк. МГ) с. 81

О́кліна ’глыбокае́ месца на балоце’ (Сл. Брэс.). с. 82

Он ’вунь’ (Ян., ТС, Кліх). Гл. вонь. с. 82

О́нде, онди ’вунь’ (Ян., Сл. Брэс., Ник., Нар. лекс.). Гл. он і дзе. с. 82

О́пера ’твор, пры пастаноўцы якога выканаўцы спяваюць у суправаджэнні аркестра’ (ТСБМ). с. 82

О́пій, о́піум (ТСБМ) ’высушаны млечны сок з няспелых галовак маку’ (ТСБМ). с. 82

О́птам ’вялікай колькасцю’ (ТСБМ). с. 82

О́птыка — ’раздзел фізікі, які вывучае святло, яго законы, уласцівасці’ (ТСБМ). с. 82

О́раб, орап (*вораб, *ворап) ’рабіна’ (Жыв. сл.). Да рабіна (гл.). с. 82

О́рган ’частка расліннага ці жывёльнага арганізма, якая выконвае пэўную функцыю’ (ТСБМ). с. 82

О́ргія ’разгульнае, разбэшчанае баляванне’ (ТСБМ). с. 82

О́рдэн ’знак узнагароды, арганізацыя з пэўным статутам’ (ТСБМ). с. 83

О́рдэр ’пісьмовае распараджэнне на атрыманне чаго-небудзь’ (ТСБМ). с. 83

О́ступам ’цесна абступіўшы, вакол’ (ТСБМ). с. 83

О́схлы ’сухарлявы, худы’ (Бяльк.), ’высахшы’ (Нас., Яруш.) с. 83

От, ото́ ’вось’ (ТСБМ, Касп., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ, Жд., Янк. 2, Янк. Мат., Ян., Кліх). с. 83

О́тхлань ’супакаенне душы на тым свеце, чысцец’ (Нас., Багд., Федар. 1). с. 83

Охра ’фарба жоўтага або чырвонага колеру’ (ТСБМ). Гл. вохра. с. 83

Ошуст ’ашуканец’ (Нас., Бяльк., Сл. ПЗБ, Федар. 1, Нар. лекс.). с. 84

Па₂ (прасл. ро, pа-). Прыназоўнік і прыстаўка. с. 84

Па₃ ’асобная фігура ў танцы’ (ТСБМ). с. 84

*Паакром: поокром ’асобна’ (Д.—3. П. П., 191). Гл. кром2. с. 84

Паашставаць ’патрапацца (аб валакне ільну)’ (Шн. 2, полацк.). с. 84

Паба́біцца ’зморшчыцца (пра скуру)’ (Сл. ПЗБ). с. 85

Пабадзя́й ’бадзяка, гультай’ (КЭС, лаг.). с. 85

Пабае́шка ’біта для гульні ў гарадкі’ (Сцяшк. Сл.), ’шляга з тоўстым канцом, пры дапамозе якой колюць дровы’ (Шатал.), пабаве́шка, пабае́шка ’доўбня, юрок; някемлівы чалавек’ (Сл. ПЗБ), пабаве́шка ’палка з тоўстым канцом, якую ўжываюць у якасці малатка’ (Інстр. II), пабо́йня ’тс’ (Шатал., Сл. ПЗБ). с. 85

Пабе́да ’перамога’ (Яруш.), пабе́дны ’няшчасны, пакрыўджаны’ (Нас.). с. 85

Пабе́л ’белая паліва ўнутры чыгунка’ (КЭС, лаг.). с. 85

Пабіра́цца ’прасіць міласціну, жабраваць’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). Рус. побараться ’тс’. Ітэратыўная прыставачная форма да браць (гл.). У бел. мове, мяркуючы па крыніцах, магчыма пранікненне з рус. тэрыторыі, дзе яно выглядае як семантыч- ная інавацыя. с. 85

Пабла́жка ’нястрогія, паблажлівыя адносіны да каго-н.’ (ТСБМ). с. 85

Пабла́жлівы ’нястрогі, непатрабавальны, мяккі, велікадушны’ (ТСБМ). с. 85

Паблэ́нтацца ’лежачы, перабіраць нагамі (пра дзіця)’ (Сл. ПЗБ). с. 85

Пабо́жны ’багабаязны, міласэрны’ (Нас.), ’памяркоўны, невялікі ў сэнсе цяжкасці’ (Бяльк.), пабо́жнасць ’набажнасць’ (Нас., Гарэц.). с. 85

Пабо́іска ’месца бойкі, пабоішча’ (Сцяшк. Сл.). с. 85

Пабо́рац ’зборшчык падаткаў’ (Нас., Др., Гарэц.), пабо́рца ’тс’ (Нас.). с. 85

Паборнік ’заўзяты прыхільнік, абаронца каго-, чаго-н.’ (ТСБМ). с. 86

Пабо́чына ’бакавіна, бок пры разбіранні тушы’ (Бяльк., Нар. лекс.), ’абочына’ (Сл. ПЗБ), пабо́чыны, пабо́цні ’драўляныя брускі на ручках воза’ (Дэмб. II, 417), пабо́цні ’ручкі ў вузгалоўі воза’ (Сл. ПЗБ). с. 86

Пабраці́м ’той, хто звязаны з кім-н. пабрацімствам, названы брат’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., КЭС, лаг.). с. 86

Пабры́дзіень ’гультай, пустаход, які цягаецца па свеце’ (КЭС, лаг.). с. 86

Пабудова ’дзеянне паводле знач. дзеяслова пабудаваць; сістэма думак, разважанняў; тое, што пабудавана’ (ТСБМ), ’любое збудаванне’ (Інстр. 1). с. 86

Пабу́нька ’падліпала’ (Гар., Яруш.). с. 86

Пабэ́рляць ’пад`есці’ (Сцяшк. Сл.), ’узараць’ (Жд. 2). с. 86

Пабяля́нне ’палуда чыгуннага посуду’ (Шат.). с. 86

Па́ва ’самка паўліна’ (ТСБМ, ТС, КЭС лаг.). с. 86

Пава́га ’пачуццё пачцівасці да каго-, чаго-н., выкліканае прызнаннем высокіх якасцей, заслуг, важнасці і г. д.’ (ТСБМ, Нас., Касп.). с. 87

Павады ́ ’сцяблы і лісце агуркоў’ (БДА, 863). Гл. повад. с. 87

Павады́р ’той, хто водзіць каго-н.’ (ТСБМ, Нас., Гар., Касп., Шат., Янк. 2, Грыг., Мядз., Сцяшк.), паво́дыр (Бяльк.). с. 87

Паважа́ты ’выконваючы пасаду фурмана ў вясельным поездзе; сваяк нявесты’ (Нас.) Гл. важа́ты. с. 87

Пава́жыцца ’пасмець, асмеліцца’ (ТСБМ). с. 87

Пава́л₁ ’дзеянне паводле значэння дзеяслова паваліць; тое, што павалена; павалены лес, буралом’ (ТСБМ, Яруш., Касп.), пава́ла (Шат.), пава́лка ’тс’ (Мат. Гом.). Гл. валіць. с. 87

Пава́л₂ ’столь’ (Сцяшк. Сл., Шатал.), ’гара на хаце’ (Шатал.), пава́ла ’столь’ (Тарн.), пова́л ’тс’ (Шушк., ДАБМ, 116). с. 87

Пава́л₃ ’эпідэмія, мор’ (Сцяшк.). с. 87

Паваложжа ’зграя’ (Сл. ПЗБ, раг.). с. 87

Павалока₁ ’лёгкая дымка, якая зацягвае, пакрывае што-н.; пялёнка на вачах; памутненне’ (ТСБМ, Нас.), па́валака ’пялёнка (на вадзе)’ (Нас., Касп.), ’пакрывала; прасціна’, ’валакно ад льна або пянькі’ (Нас.). с. 87

Павало́ка₂ ’прымак’ (Мат. Гом.). с. 88

Павалочка ’кажух, пакрыты сукном, шуба’ (Бяльк., Сцяшк. Сл.). с. 88

Павалочча ’валока, мера зямлі каля 18 дзесяцін’ (Бяльк., Інстр. III). с. 88

Пава́луш ’столь’ (Тарн.), ’скляпеністая столь, якая больш сустракаецца ў клецях і істопках’ (Бломк, 79). с. 88

Пава́ра ’прылада гнуць драўляныя абручы’ (КЭС, лаг.). с. 88

Паварза ́ ’паціху’ (Сцяшк. Сл.). с. 88

Паваро́зка ’цясёмка, шнур’ (Пал.), па́вороз ’пацёк (поту, расы на вокнах і інш.)’ (Нар. лекс., лельч.). Гл. паўроз. с. 88

Паведамле́нне ’дзеянне паводле дзеясл. паведамляць — паведаміць; тое, аб чым паведамляюць; дакумент, які ўтрымлівае звесткі аб чым.-н.’ (ТСБМ). с. 88

Паведэ́нцыя ’паводзіны; абыходжанне, ветлівасць; звычай, завядзенне’ (Нас.). с. 88

Паве́ка ’рухомая складка скуры, якая прыкрывае вока’ (ТСБМ, Бяльк., Янк. 2, Яруш.), паве́йка ’тс’ (КЭС, лаг.). с. 88

Паве́р ’крэдыт’ (Нас., Гарэц., Яруш., Др.-Падб.). с. 89

Паве́раны ’асоба, якая мае правы дзейнічаць ад імя якой-н. асобы або ўстановы ў афіцыйным парадку’ (ТСБМ, Др.-Падб.). с. 89

Паве́рх ’частка будынка, у якой памяшканні знаходзяцца на адным узроўні; рад прадметаў над другім’ (ТСБМ, Гарэц.). с. 89

Паве́сма ’звязка чэсанага льну ад 10 да 12 жменяў’ (Нас., Маш.; КЭС, лаг.); у іншых крыніцах колькасць жменяў можа быць большай або меншай (Шат., Бяльк., Касп., Мядзв.), паве́сьма (Нар. сл., Мат. Гом.), повы́смо (Шатал., Сл. ПЗБ), пови́смо (Гарб., Выг.), пові́сма (Сл. ПЗБ), пове́сна (Жд. 2), паве́сло (Мат. Гом.), пов(іе)смо ’пража на калаўроце’ (Бес.). с. 89

Паве́стка ’афіцыйнае пісьмовае паведамленне з выклікам куды-н.; кола пытанняў, якія павінны быць абмеркаваны на сходзе, пасяджэнні’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш., Сл ПЗБ). с. 89

Паве́т ’адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў дарэвалюцыйнай Расіі’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Касп.). с. 89

Паве́тра ’сумесь газаў, галоўным чынам азоту і кіслароду, якія акружаюць зямлю і складаюць яе атмасферу; свабодная прастора над зямлёй’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ), пове́трэ ’паветра; пошасць’ (ТС). с. 89

Паве́трая ’мор, пошасць’ (Шат.), паве́трыя ’непрыемнасць, бяда; дрэнная пагода’ (Бяльк.), ’пошасць’ (Касп.), паве́траная ’згубная моц пошасці’ (Нас.). с. 89

Паве́ць, паве́тка ’пляцоўка пад страхой на слупах, прызначаная для хавання чаго-н. ад дажджу, непагоды; памяшканне, дзе звычайна складаюць дровы, дрывотнік’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат., Касп., КЭС, лаг., Сцяшк.), пове́ць (ТС), паве́тка (Сл. ПЗБ). с. 90

Павіва́льніца ’павітуха (пустазелле) ’ (Сцяшк. Сл.). с. 90

Паві́дла ’густая салодкая маса з працёртых ягад або фруктаў, звараная з цукрам’ (ТСБМ). с. 90

Паві́длівы ’зайздросны’ (Касп., Сл. ПЗБ). с. 90

Павілі́ца ’павітуха (пустазелле) ’ (Касп., Бяльк., Шатал., Мат. Гом.). с. 90

Павільён ’невялікі лёгкі будынак у людным месцы’ (ТСБМ), павілён ’заслона, полаг’ (Касп.), павілёны ’шырма’ (Сл. ПЗБ). с. 90

*Павіндава́ціся, повындова́тысь ’скрывіцца, нагнуцца’ (Клім.). с. 90

Паві́нен ’абавязаны, вымушаны што-н. рабіць або мець якую-н. якасць’ (ТСБМ, Нас., Шат.). с. 91

Паві́нкі мн. ’капуста, квашаная палавінкамі’ (Мат. Гом.). с. 91

Павіра́ч ’дэталь у кроснах, якой замацоўваецца палатно на навоі’ (Сл. ПЗБ). Гл. заверыч. с. 91

Павірго́ня ’хатняя кветка’ (Сцяшк. Сл.). с. 91

Павіту́ха₁ ’жанчына, якая дапамагае пры родах’ (ТСБМ, Шат., Сл. Брэс.). с. 91

Павіту́ха₂ ’пустазелле сямейства павітухавых’ (ТСБМ), ’фасоля, якая ўецца’ (Жд. 2). с. 91

Павіту́ха₃ ’вясёлка’ (Сл. Брэс.). с. 91

Паві́ха ’від асакі’ (Сл. ПЗБ), пові́ха ’павіліца’ (ТС). с. 91

Павія́н ’буйная малпа з падоўжанай мордай, якая жыве ў Афрыцы і Аравіі’ (ТСБМ). с. 91

Паводзіны ’спосаб жыцця; сукупнасць дзеянняў; манера трымаць сябе’, ’рабіць што-н.; характар учынкаў’ (ТСБМ). с. 92

Паводка ’часовае падняцце вады ў вадаёмах у выніку раставання снегу або вялікіх дажджоў’ (ТСБМ, Шат., Сл. ПЗБ), па́вадкі (Нас., Гарэц., Грыг., Бяльк., Касп.), павы́дкі (Нар. сл.), паво́ддзе ’тс’ (Сцяшк., Сл.; Нар. лекс., шчуч.). с. 92

Паво́дле ’у адпаведнасці з чым-н., згодна з якімі-н. прыкметамі’ (ТСБМ, Гарэц.), паво́для ’тс’ (КЭС, лаг.), павэ́дле ’у параўнанні’ (Гарэц., Сцяшк. Сл., 3 нар. сл., гродз., шчуч.). Гл. водле, вэдле. с. 92

Паво́длуг ’у адпаведнасці з чым-н., згодна з чым-н.’ (КЭС, лаг.), павэ́длуг ’тс’ (Яруш., ТС, Сл. ПЗБ), павэ́длук ’акрамя’ (3 нар. сл., гродз.). Гл. вэдлуг. с. 92

Павой₁ ’травяністае павойнае пустазелле сямейства бярозкавых’ (ТСБМ), ’плюшч’ (Яруш.), паво́і ’дэкаратыўная расліна Ірomеа (Янк. 2), павойка ’горац ўюнковы Роligonum bistorta L.’ (Кіс., Інстр. II), пово́й, пово́я ’павой’ (ТС), пав(уо)йка ’травы, кветкі’ (Бес.), паво́йнік ’павой’ (ТСБМ), ’ламан Сlematis L.’ (Кіс., віц.). с. 92

Паво́й₂ ’какошнік’ (КЭС, віц.). с. 92

Паво́йнік₁ ’жгут з тонкіх галін, накшталт перавясла, якім замацоўваюць бярвенне плыта’ (ТСБМ). Да віць. Сюды ж павіва́нка ’пуга, звітая з дзвюх столак і абвітая тонкай вяроўкай’ (Нар. сл.). с. 92

Паво́йнік₂ ’даўні жаночы галаўны ўбор; намітка’ (ТСБМ), ’чэпчык’ (Мат. Гом.). с. 92

Паволі ’няспешна, марудна; асцярожна; паступова, не адразу’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Бяльк., Шат.). с. 92

*Паво́рніца, пово́рніца ’хамут для пары валоў’ (Маслен., Сл. Брэс.). с. 92

Паво́ры ’пакручаны, пагнуты’ (ТС). с. 93

Паву́к₁ (ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Бяссон., Мал., Гарэц., Яруш., Сл. ПЗБ), пау́к ’тс’ (Бір. Дыс.). с. 93

Паву́к₂ ’паўлін’ (Нас., Гарэц., Шат., Сцяшк.), пау́к ’тс’ (Федар. 1). с. 93

Паву́к₃ ’род рыбалоўнай снасці’ (ТСБМ, абл.). Да павук₁. с. 93

Паву́та, пау́та ’павуцінне’ (Сл. Брэс.). с. 93

Паву́тка, паву́шка ’павіліца’ (Шатал.), пау́тка, паву́тка ’тс’ (Сл. Брэс.). с. 93

Павуці́на (ТСБМ, Касп., Яруш., Сл. ПЗБ, Інстр. II), павучы́на (Нас., Бяльк., Яруш., Гарэц., Сл. ПЗБ), павуце́нне (Гарэц., Мал.), павучы́ніна (Др.-Падб., Гарэц.), павучэ́нне (Яруш.), павучы́нне (Др.-Падб., Інстр. II, Сл. ПЗБ) ’тс’. с. 93

Павучо́к ’табурэтка з круглай дзіркай, каб прывучыць дзіця стаяць на нагах’ (Мат. Гом.). с. 94

Павялён ’млён (палка ад жарон)’ (Сл. ПЗБ). с. 94

Павяндлі́ца ’кумпяк, шынка’ (Нар. сл., дзярж.), павяндлі́цы ’паляндвіца’ (Сл. ПЗБ). с. 94

*Павясне́ць, повесне́ць ’павярнуць на вясну’ (ТС), пывясніць ’пахудаць, змарнець’ (Нік. Очерки). Гл. вяснець. с. 94

Павясо́к ’матузок’ (3 Нар. сл., навагр.). с. 94

*Павятра́нец, павітра́нец ’чалавек-круцяка, ветрам падшыты’, павітра́нка ’рэзвая гуллівая дзяўчына’ (КЭС, лаг.). Да вецер (гл.); с. 94

Па́гада ’буддыйскі храм у краінах Далёкага Усходу’ (ТСБМ). с. 94

Па́гаддзя ’пачакаўшы’ (Нас., Шат.), пагаддзя́ ’потым’ (Сцяшк. Сл.). с. 94

Пагадзі́цца ’выказаць сваю думку з кім-, чым-н.; згадзіцца; прыйсці да згоды, сысціся на чым-н.; памірыцца з кім-н.’ (ТСБМ, Касп.). с. 94

Пага́лам у выразе: Пага́лам нашы галоўкі ’прапалі нашы галоўкі’ (Хрэст. дыял., 334; віц.). с. 94

*Пагаловач, поголо́вач ’частка папярочных баразён у канцы палетку’ (КЭС., палес., Сл. Брэс.). Да галава (гл.). с. 94

Пагалоска ’чуткі, размовы, якія перадаюцца; рэха’ (ТСБМ), ’чуткі’ (Нас., Бяльк., Яруш., Сцяшк.), по́голос ’водгук’, поголо́ска ’чутка’ (ТС). с. 94

Пагалоўшчына ’пагалоўны падатак’ (Нас.), ’частаванне свежыной тых, хто дапамагаў забіць, разабраць і спарадкаваць кабана’ (Сл. ПЗБ, Нар. сл., мядз.). с. 95

Пагаля́шка, пагаля́шчына, пагаля́шына ’палка’ (Сл. ПЗБ, астрав.). с. 95

Пага́нік ’чорт’ (Інстр. II, 115). с. 95

Пага́нка₁ ’ядавіты грыб’ (ТСБМ, Касп.). с. 95

Пага́нка₂ ’вадаплаўная птушка, мяса якой мае непрыемны смак’ (ТСБМ, Нас.). Да пага́ны (гл.); с. 95

Пага́ны ’мярзотны, подлы; прызначаны для смецця, нечыстот’ (ТСБМ, Касп., Шат., Яруш., Шпіл., Бяссон.), пога́ны ’тс’ (ТС, Сл. Брэс.), ’дрэнны, дробны’ (Мат. Гом.), ’няхрышчаны, язычнік’ (ТСБМ, Нас.), пага́на ’дрэнна, кепска’ (Яруш., Шпіл., 3 нар. сл.), пага́нец, па́ганства. с. 95

Паганю́ка, паганю́кі ’паўзуны’ (3 нар. сл., мазыр.). Да паганы. с. 95

Паганя́ты ’той, хто паганяе запрэжаных жывёл, возчык’ (ТСБМ, Шат., Гарэц., Яруш.). Да паганяць; с. 95

*Пага́р, пога́р ’выгарэлае месца на балоце; багна, багністае месца’ (Талстой, Геогр. терм., 198; зах.-палес.). с. 95

Пага́рда ’ганарлівыя адносіны да каго-н., ганарыстасць’ (ТСБМ, Яруш.), паго́рда ’тс’ (Гарэц.). с. 95

Пага́рка ’выгарэлае месца ў тарфяным балоце’, пага́р`е ’вялікая прастора выгарэлага торфу’ (Касп.), пага́рыны ’выжарыны’ (Сцяшк. Сл.). с. 95

Пагасі́цца ’замарыцца’ (Шатал.). с. 95

Пагато́ве ’тым больш’ (Гарэц., Янк. БП, 158). с. 95

Пагі́баны ’пагнуты, няроўны’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк.) пагі́бляны ’тс’ (Сл. ПЗБ, 3 нар. сл.). Да гібаць (гл.). с. 96

Пагі́белька ’нізкае месца’ (Мат. Гом.). с. 96

Пагно́й ’угноенае месца, зямля’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц., Шн. 2, Мат. Гом., Сл. ПЗБ), погно́й ’тс’ (ТС), ’загароддзе (участак)’ (Сцяшк. Сл.), ’угнойванне, гной’ (Юрч.), погно́й ’поле, якое не засявалася некалькі гадоў’ (КЭС, палес.). с. 96

Пагно́йка ’шампіньён’ (Шат., Сл. ПЗБ), пагно́йка, пагно́йнік ’тс’ (Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ). Да гной (гл.). с. 96

Пагню́сіць ’зрабіць нягодным, сапсаваць (Сцяшк.), ’замуціць (воду)’ (Дзімітр., Шн., навагр.). Гл. гню́сны. с. 96

Паго́да ’надвор`е’ (ТСБМ, Касп., Бяльк., Яруш., Клім.), пого́да ’тс’ (Сл. ПЗБ), ’добрае надвор`е’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Мал., КЭС. віл., Янк. БП, ТС, Клім., Інстр. II). с. 96

Паго́дкі ’памінкі праз год’ (Мат. Гом., Інстр. II). с. 96

Паго́н₁ ’дарога, па якой гоняць жывёлу на папас’ (ТСБМ, Янк. 1, 3, Некр., Сл. ПЗБ), ’агароджанае месца ў лесе ці ў полі’ (ДАБМ, 78), ’паша’ (Мат. Гом., Федар. VII, 246), ’статак, чарада’ (Федар. VII, 246; Сл. ПЗБ), паг(уо)н ’статак’ (Сл. ПЗБ), паго́ня ’паша, выган’ (Нас., Жд. 2), паго́нка ’агароджаны прагон для жывёлы’ (Нар. сл.). с. 96

Пагон₂ ’парасткі на дрэве’ (Янк. 3, Сцяшк. Сл., Інстр. II, 14). Да гнаць; с. 97

Паго́н₃ ’наплечны знак адрознення’ (ТСБМ). с. 97

Паго́ніч ’паганяты’ (Федар. VI). с. 97

Паго́ныч (паго́ныш) ’птушка’ (Мат. Гом.). с. 97

Паго́нь ’хуткі рост’ (Сцяшк. Сл.), пого́ня ’адросткі’ (ТС). Да гнаць (гл.). с. 97

Паго́ня₁ ’праследаванне таго, хто ўцякае, і тыя, хто праследуе’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Касп., Яруш.), паго́н (Нас.), паго́нь (ТС) ’тс’. с. 97

Паго́ня₂ ’невялікае балота’ (Шатал.), пого́ня ’невялікае балота, заліўны луг’ (Сл. ПЗБ), пого́ня ’месца, якое заліваецца вадой у час паводкі або пасля дажджу; сена, якое скошана на такіх месцах’ (Клім., 58), ’нізіна, балоцістая даліна’ (ТС), ’вузкая лагчына, месца сцёку вод пры вясновым раставанні і атмасферных ападках’, ’вузкая і доўгая нізінная мясцовасць сярод больш узвышанай’, ’вельмі густыя зараснікі, якія цягнуцца больш на балоце і нізкіх месцах’ (Талстой, Геогр., 196). с. 97

Паго́рак ’невялікае, адложыстае ўзвышша, узгорак’ (ТСБМ, Нас., Касп., Гарэц.), паго́ркі ’узгоркі, намытыя вадой’ (КЭС, ст.-бяроз.). с. 97

*Пагра́бець, пагра́біты ’адубець (пра пальцы)’ (Сл. Брэс.), погра́бець, погра́бнуць ’тс’ (ТС), погра́бітэ ’зрабіцца маларухомым ад холаду’ (Нар. лекс., брэсц.). с. 98

Паграбня ́ ’клець, надбудова над дахам склепа’ (Нас.), ’насціл з бярвення над ямай’ (Інстр. II). с. 98

Паграбы ́ ’ямы ў рэчцы, возеры’ (Сл. ПЗБ). Гл. пограб. с. 98

Пагроб, пагроп, пагробы ’грузд’ (Сл. ПЗБ). с. 98

Пагрэ́біца ’лесвіца ў склеп або яму’ (Сцяшк.). с. 98

Пагрэ́біны ’пахаванне’ (Федар. 1, Сцяшк. Сл.), пагра́біны (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), погр(уо)п. (Мал.) ’тс’. с. 98

Пагрэ́бка ’ямка для захавання бульбы’ (Сцяшк. Сл.), ’надбудова з паветкай над пограбам’ (Юрч.). Да пограб (гл.). с. 98

Пагрэ́дзінь ’месца на печы каля сцяны, дзе сушаць дровы’ (Сл. ПЗБ). с. 98

Пагрэ́йзаць ’зрабіць неахайна’ (Сл. ПЗБ). с. 98

Пагрэ́чыць ’пашанцаваць’ (ТС). с. 98

Пагу́дка ’чутка, размова, звестка’ (ТСБМ, Яруш., Др.-Падб.), ’напеў, мелодыя, песня’ (ТСБМ), ’ганьба, асуджэнне’. с. 98

Пагу́рак ’пагорак’ (Шат., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), погу́рак ’тс’ (ТС), па́гурак (Нар. лекс.), пагур ’сенажаць на ўзвышаным месце’ (Сл. ПЗБ). с. 99

*Пагусяне́ць, пагусіне́ць ’скарчанець’ (Мат. Гом.), погусене́ць ’зрабіцца падобным на гусіную скуру (ад холаду)’ (Сл. ПЗБ). с. 99

Пагэ́мтаць ’пакамячыць’ (Сл. ПЗБ). Гл. гамтаць. с. 99

Пад₂ ’апад’ (Янк., Янк. 2, Сл. Брэс.), ’мядовая раса, падзь’ (ТС). с. 99

Падаба́ць(ца) ’сімпатызаваць каму-н., любіць каго-н.’ (ТСБМ, Касп., Шат., Яруш., Мядзв., Шпіл., Гарэц., Др.-Падб.). с. 99

Падабе́нства ’наяўнасць агульных або падобных рыс, падобнасць у чым-н.; нешта падобнае на што-н.’ (ТСБМ, Яруш.). с. 99

Падаго́нь ’набедрыкі (частка збруі) ’ (Сцяшк. Сл., Шатал.). с. 99

Пада́гра ’захворванне суставаў і тканак у выніку парушэння абмену рэчываў’ (ТСБМ). с. 99

Падазрава́ць ’лічыць вінаватым у якіх-н. дрэнных, недазволеных учынках; думаць, дагадвацца’ (ТСБМ). с. 99

Падале́шнік ’род шматгадовых травяністых раслін сямейства кірказонавых’ (ТСБМ), падале́шнікі ’род грыбоў’ (Грыг.). Да альха (гл.). с. 99

Па́данка ’змяя (мядзянка?)’ (Нар. лекс., маларыц.), па́далец ’вуж’ (Сцяшк. Сл.), па́далец, па́даляц ’вераценніца’ (Сл. ПЗБ). с. 99

Падаплёка ’падбіўка ў (мужчынскай) сарочцы’ (Бяльк., Касп., Мат. Гом., Малчанава, Мат. культ.). с. 100

Падаро́жнік ’трыпутнік Plantago-major L.’ (ТСБМ, Кіс., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ’трыпутнік ланцэталісты, Рlantago lanceolata L.’ (Бейл.), ’панікніца рачная, Geum urbanum glabra L.’ (Кіс.), ’гладун гладкі, Неrniaria glabra L.’ (Бейл.). с. 100

Падару́нак ’тое, што дораць, што падорана’ (ТСБМ, Яруш., Гарэц.). с. 100

Падасі́навік, падасі́ннік ’ядомы грыб з чырвона-бурай шапкай’. с. 100

Пада́так ’абавязковы збор з прадпрыемстваў і насельніцтва’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Грыг.). с. 100

Пада́тлы ’прыемны’ (ТС). Да даць, даваць. с. 100

Пада́чка ’эпілепсія’ (Сл. ПЗБ), па́даная балезнь ’тс’ (Жыв. сл., мядз.). Гл. падучка. с. 100

Падаяна ’перадача’ (Мат. Гом.), падая́нак ’падарунак’ (Сцяшк. Сл.), пада́янка ’міласціна’ (Жыв. сл., валож.), падае́нне ’тс’ (Мат. Гом.). Да даць (гл.). с. 100

Падбародак, падбароддзя ’месца паміж барадой і шыяй; падбароддзе’. с. 100

Падбе́л ’расліна падбел, Тussilago farfara L.’ (ТСБМ, Шат., Касп., Кіс., Бейл., Сл, ПЗБ), ’крываўнік звычайны, Асhillea millefolium L.’ (Шат., Кіс., Бяльк., Сл. ПЗБ, Арх. ГУ, лельч.; Бейл.), подбе́л ’розныя дзікія і культурныя расліны з белымі кветкамі ці апушэннем’ (ТС), подбі́ў ’крываўнік звычайны́ (Маш.). с. 100

Падбе́лы ’горкія грыбы белага колеру, якія соляць на зіму’ (Мядзв.). Да белы. с. 101

Падбой₁ ’ніз вопраткі, падшыты іншым матэрыялам’ (Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ, Нар. сл., гродз.), падбіцьце́ ’падкладка’ (Шат.), падбі́це ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 101

Падбой₂ ’натруджанае, падбітае месца на назе’ (ТСБМ; Нар. сл., навагр.; 3 нар. сл., карэл.; Нар. лекс., слонім.), ’нарыў пад мазалём’ (ТС). с. 101

Падбор ’абцас’ (ТСБМ, Шат., Касп., Тс, Інстр. I), пудбо́р ’тс’ (Тарн.). с. 101

Падбукро́йціць ’падгаварыць, падбухторыць’ (Янк. 1, Мат. Гом.). с. 101

Падбухто́рыць ’падгаварыць каго-н. да якога-н. дзеяння’ (ТСБМ, Шат., Сл. ПЗБ). Гл. бухторыць (пад бухцець). с. 101

Падбярозавік ’ядомы грыб з гладкай буравата-шэрай шапкай, які расце ў бярэзніку; абабак’. с. 101

Падва́л ’брус, на які насцілаецца падлога, памост’; абл. ’падруба’ (ТСБМ), падва́ліна ’тс’ (Тарнацкі, Studіа), падва́ліна, пудва́ліна ’тс’ (Сл. ПЗБ), падва́ліны ’ніжні ’вянок зруба’ (Інстр. II), подва́ліны, подва́льнік ’тс’ (ТС), падва́лак 'падаконнік, падваліна’ (Бяльк., Мат. Гом.), пудва́лак ’папярочнае бервяно пад падлогай’ (Шатал.), падва́ліны ’чатыры бервяны, пакладзеныя на плыце, якія служаць асновай для ўмацавання шарыгі’ (Нар. лекс.). с. 101

Падвало́ка ’невялікая рыбацкая сетка’ (Касп., Сл. ПЗБ). с. 102

Падва́саліны ’узаемнае наведванне бацькоў маладой і маладога пасля вяселля; пярэзвы’ (Сл. ПЗБ), падвясёлкі ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 102

Падве́й₁ ’дух, які круціцца ў ветры, прыносіць разбурэнні і незвычайныя хваробы; хвароба, якая здараецца, калі прахопіць скразняком, параліч’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ’скразняк’ (Сцяшк. Сл.), ’хвароба’ (ТС), ’прастуда, параліч’ (Касп., Гарэц., Інстр. II), пудві́й ’тс’ (Нар. лекс., стол.), ’ліха, бяда’ (Жд. 2). с. 102

Падве́й₂ ’расліна падвей шыракалісты, Еriophorum latifolium Норре’ (ТСБМ, Кіс.), ’драсён змяіны, Роlygonum bistorta L.’ (Бейл). с. 102

Падві́лка ’павека’ (Сл. ПЗБ). с. 102

Падві́рак ’завостраная палачка для падплятання лапцей’ (Касп., Шатал.), подвы́рок, подві́рок ’тс’ (Сл. Брэс.). с. 102

Падві́чка ’стужка’ (Шатал.), подвы́чка ’тс’ (Сл. Брэс.), ’абруч, на які накручвалі намітку, пасма льну, што падкладаюць пад валасы, каб зрабіць прычоску’ (Сл. ПЗБ), подві́чка ’хустка, завязаная на лоб пад другую хустку’ (Сл. Брэс.). с. 102

Падво́й ’частка сахі, якая падтрымлівае плаху’ (Выг.), пудві́й ’тс’ (Тарнацкі, Біцсііа), падво́і ’вяроўка, якой прымацоўваюцца нарогі сахі да ручкі’ (Сл. ПЗБ). с. 102

*Падво́ліца, пудво́лыця ’ніжняя частка падбародка’ (Сл. ПЗБ, Клім.), пудво́ле ’тс’ (Бяссон.), падво́ліч ’падбародак, двайны падбародак’ (Сцяшк.). с. 103

Падгалы ’тонкі, з падцягнутым жыватом (пра жывёлу)’ (Янк. 3), ’тонкі’ (Сл. ПЗБ), ’прамы, высокі’ (Мат. Гом.), падга́лісты ’з доўгімі нагамі, цыбаты; высокі, тонкі (пра дрэвы, расліны) (ТСБМ)’, ’тонкі, высокі з суччам наверсе’ (ТС, Некр.). с. 103

Падгалёністы ’цыбаты; з доўгімі нагамі’ (Касп.). Да галёнкі (гл.). с. 103

Падгаліна́сты ’высокі, тонкі’ (Сцяшк., Сл.), падгаліня́сты ’тс’ (Сл. ПЗБ). Гл. падгалёністы. с. 103

Падга́ры ’паджары’ (Мат. Гом.). Да гарэць. с. 103

Падге́рац ’жалезны прэнт, які злучае шворан з трайнёю калёс’ (ТСБМ, Янк. 2), падгэ́ріц (Бяльк.), падагэ́рц (Шат.), падгэ́рц (Шат., Янк. 2), подге́рэц, подгэ́рэц (ТС), подге́рец (Мат. Гом.), подге́рац (Сл. ПЗБ), підгі́рць, подгі́рць, подго́рец, пудге́рец (Сл. Брэс.), пудге́рац (Тарнацкі, Studіа). с. 103

Падге́йстра, падге́йсцер ’падгерац’ (Мат. Гом.). с. 103

Падглы́бціць ’прысвоіць’ (Касп.). с. 103

*Падгра́дзіна, подгра́дина ’расліна гладун гладкі, Неrniaria glabra L.’ (Бейл.). Да града. с. 104

Падгру́ніць ’падбіць, падахвоціць’ (Касп.). с. 104

Пад(г)у́за ’шляя’ (Нас., Гарэц.), падгу́зак ’частка збруі’ (Мат. Гом.), падгу́зы мн. ’набедрыкі’ (Сл. ПЗБ). с. 104

Падда́ны ’асоба, якая знаходзіцца ў падданстве якой-н. дзяржавы’. с. 104

Паддзёўка ’мужчынская верхняя вопратка’ (ТСБМ, Бельк.), ’кароткая верхняя цёплая вопратка’ (Янк.), ’верхняе святочнае адзенне’ (Малчанава, Мат. культ.), ’верхняя жаночая вопратка’ (Інстр. II), поддзе́ўка ’паддзеўка’ (Мат. Гом.), поддзе́ўка, паддзе́жка ’спадніца (сподняя)’ (Мат. Гом.). с. 104

Падды́мка ’снежны занос’ (Касп.). с. 104

*Паддымкам, подды́мком ’на змярканні, шэрай гадзінай’ (ТС). с. 104

*Пад`елды́кваць, под`елды́кваць, подболды́кваць, подвалды́кнуць ’падтакаць, падбіваць, падбухторваць’ (ТС), пад`ілды́кнуць ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 104

Паджа́глісты ’сухарлявы, тонкі’ (Сл. ПЗБ, гродз.), ’стройны’ (Сцяшк. Сл.; 3 нар. сл., навагр.), паджэ́длісты ’у абліпку, цесны, вузкі (пра адзенне)’ (Шатал.). с. 104

Паджа́ры ’рыжа-буры або бура-чорны (пра масць жывёл)’ (ТСБМ, Некр., Янк. 3, Інстр. II), паджа́ры, паджа́рысты ’сухарлявы, тонкі’ (Сл. ПЗБ), поджа́ры, поджа́рысты ’пра валасы’ (поджа́рые ко́сы — выгарэлі на сонцы) (ТС). с. 105

Паджу́ліць ’падагнуць (хвост)’ (Касп.). Гл. жуляць. с. 105

Паджы́лы ’пажылы’ (ТСБМ, Шат., Янк., ТС), паджы́ты ’тс’ (Сцяшк. Сл.). с. 105

Падзві́жнік ’чалавек, які ў імя служэння богу падвяргае сябе доўгім малітвам і посту; аскет; самаадданы працаўнік’ (ТСБМ). с. 105

Падзе́жка ’вопратка (падыспад)’ Мат. Гом.). с. 105

Падзе́я ’здарэнне, выпадак’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш.). с. 105

Падзённік ’падзёншчык’ (Шат.), ’пастух’ (Сцяшк., Сл.), ’падпасак; падзёншчына’ (Мат. Гом.), подзё́ннік ’падзёншчык’ (ТС), падзёнік, падзённік ’падзёншчык; памочнік пастуха’ (Сл. ПЗБ). с. 105

Падзі́ў ’порча вокам, якую лечаць загаворам’ (ТСБМ, Шат., Гарэц., Др.-Падб., Сержп., Грам., Бір. Дзярж., Мат. Гом.), по́дзіў, подзі́ў (ТС), падзі́вец (Сл. ПЗБ), падзі́вак (Мат. Гом.) ’тс’. с. 105

Падзішачкі ’расліна дрыжнік сярэдні, Вriza media L.’ (Кіс.). с. 105

Падзо́л ’бедная солямі глеба шэравата-белага колеру’ (ТСБМ), падзо́ла (Касп.), падзо́лле (Бяльк.), падзо́ліца, падзо́ль (Сл. ПЗБ), падзо́ліца (Мат. Гом.) ’тс’. с. 105

Падзо́р ’брыжы, карункі, якімі абшываецца ніжні край чаго-н. (прасціны, пакрывала і г. д.)’ (ТСБМ), падзо́рнік ’тс’ (Сл. ПЗБ, Шатал., Нар. лекс.), ’прасціна з карункамі ці вышыўкай па краі’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), подзо́р, подзо́рнік ’подзор’ (Сл. Брэс.), подзо́рнік ’падзор’ (ТС). с. 105

Падзь₁ ’упадзіна’ (Прышч., Дыс., стаўбц.). с. 106

Падзь₂ ’салодкая клейкая вадкасць на лісцях раслін’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, 3 нар. сл., Мат. Гом.), пад, падзь ’тс’ (ТС). с. 106

Падка́ліўка ’касцяная палачка для падплятання лапцей’ (Мядзв.), падка́ланка ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 106

Падкало́тка ’суп з бульбы і мукі, забелены малаком’ (Інстр. I, Вешт., Шатал.), ’кавалачкі мяса і сала, якія падсмажаны ў рэдкім цесце’ (Шат., Сл. ПЗБ), падкало́чанікі ’тс’ (Сцяшк. Сл.). с. 106

Падкалато́віць ’падгаварыць’ (Касп.). с. 106

Падка́меншчык ’маларухомая прыдонная рыба, якая жыве ў прэснай вадзе пад камнямі’ (ТСБМ, Жук.). с. 106

Падка́пак ’клабук’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.). с. 106

Падка́рні ’маленькія саначкі, якія прычэпліваюцца да санак пры перавозцы бярвення’ (Жд. 2). с. 106

Па́дкі ’вельмі ахвочы, цікаўны да каго-, чаго-н.’ (ТСБМ, Яруш., Др.-Падб.). с. 106

*Падкі́днік, подкі́днік ’бабок трохлісты, Меnyanthes trifoliata L.’ (Бейл.). с. 106

Падко́ва ’жалезная дугападобная пласціна, якая прыбіваецца пад конскія капыты’. с. 106

Падко́льная ’злы дух, які жыве, па павер`ю простых людзей, пад колам млына’, падко́льнік ’чорт’ (Нас.). Да кола (гл.). с. 107

Падкру́чча ’топкая балоцістая мясціна, зарослая кустамі’ (Бяльк.) с. 107

Падкузьмі́ць ’паставіць у няёмкае становішча, падкусіць’ (ТСБМ, Нас.). с. 107

Падкула́чнік ’селянін, які дзейнічаў у інтарэсах кулака’. Да кулак₂ (гл.). с. 107

Падкураваць ’пад`юдзіць, падбухторыць да чаго-н.’ (Федар., VII). Да курыць. с. 107

Па́дла ’труп жывёліны, мярцвячына; аб кім-, чым-н. вельмі дрэнным’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Грыг., Мядзв., Гарэц.), па́дліна ’тс’ (ТС), па́дло ’аб тым, хто благі’ (Сл. ПЗБ). с. 107

Падла́совік ’пеўнік стракаты (грыб)’ (Сл. ПЗБ). с. 107

Падла́сы ’з белай поўсцю на жываце (звычайна пра карову)’ (ТСБМ, Бяльк., Шат.), ’жаўтаваты, светла-руды’ (Гарэц., Некр., Мал.), ’аб сабаку: плямісты або з белай спіной ці белым жыватом’ (Федар.), подла́сы ’падласы’ (ТС), падла́сівенькі ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 107

Падле́глы ’які адносіцца да ліку асоб, аб`ектаў, з`яў, на якія распаўсюджваецца што-н. абавязковае, прымусовае; падуладны, падначалены’ (ТСБМ, Нас., Яруш.). с. 107

Падле́так ’хлопчык або дзяўчынка ў пераходным узросце’ (ТСБМ, Касп.), падле́ток (ТС), пудлы́ток (Клім.) ’тс’. с. 107

Падле́йчаць ’падглядзець, падкапаць (напр. бульбу)’ (ТС), падле́гчы ’тс’ (Мат. Гом.). с. 108

Падлётак₁ ’птушаня, якое крыху лятае’ (Янк.), подле́ток (ТС), падлётыш (Мат. Гом.) ’тс’. с. 108

Падлётак₂ ’падлетак’ (Гарэц., Др.-Падб., Янк., КЭС, ушац., КЭС лаг.). с. 108

Падлі́ца ’пляма карычневага колеру на скуры’ (Сл. ПЗБ), падлі́чча ’радзімы знак на твары’ (Шатал.). Да ліцо́ (гл.). с. 108

Падліца́ць ’абяцаць’ (Касп.), падле́ціцца ’прыкінуцца’ (?) (ТС). Гл. заляцаць(ца), лець. с. 108

Падло́бісты ’пануры’ (Мат. Гом.), ’упарты, настойлівы’ (Сцяшк. Сл.). Да лоб (гл.), с. 108

Падло́г ’падробка з мэтай ашукаць каго-н.; падман, ашуканства’ (ТСБМ). с. 108

Падло́га₁ ’насціл у памяшканні, па якім ходзяць; пол (пераважна ў жыллёвым памяшканні)’. с. 108

Падло́га₂ ’падвалкі’ (Мат. Гом.), ’падаконнік; падсцілка’ (Бяльк.). с. 108

Падлу́бак, падлу́бка ’драўляная шына на санях’ (Касп.). Да лубя́нка (гл.). с. 108

Падлу́бнік ’прыстасаванне у ткацкім станку’ (Мат. Гом.). Да лубка (гл.). с. 108

Падлыга́йла ’які дапамагае ілгаць’ (Нас.), падлы́жнік ’падлізлівы, угодлівы чалавек’ (Чачот). с. 108

Падлы́жны ’памылковы, падманны, няправільны’ (Нас.). с. 108

Падмаладзі́цца ’праясніцца на пагоду’ (Некр.), падмала́джваць (цца) ’збіраецца дождж’ (Др.-Падб.), подмоло́джваць ’намарожваць лёд на рацэ’ (ТС). Гл. маладзі́цца. с. 108

Падме́цца ’паабяцаць’ (ТСБМ, Янк. 3, Некр.) ’назвацца’ (калі падмеўся грыбам, то лезь у каробачку) (Янк. БП). Да мець (гл.). с. 108

Падмётак ’падносак’ (Янк. 1, Жыв. сл.), падмёткі ’тс’ (Тарнацкі, Studіа, Бяльк.). с. 109

Падму́рак ’каменная або цагляная кладка пад чым-н.; фундамент’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ), подму́рок ’тс’ (ТС), ’невялікая прыбудова да адрыны’ (Шушк.), падмуро́вак ’падмурак’ (ТСБМ, Гарэц., Касп.), падмуро́ўка ’тс’ (Касп., Янк., Жд. 2, Сл. ПЗБ), ’выступ каля печы’ (Мат. Гом.). с. 109

Паднаве́с ’павець’ (Сл. ПЗБ), паднаве́ска ’тс’ (Сцяшк. Сл., ДАБМ, 798). Гл. навес. с. 109

Паднаго́тная ’праўда, ісціна, падрабязнасці чаго-н., якія старанна ўтойваюцца’ (ТСБМ, Нас.). с. 109

Паднадо́лак ’падбіўка’ (Касп., Сл. ПЗБ), ’ніжняя частка, якую падрубліваюць’ (Інстр. I, Сцяшк. Сл.). с. 109

Паднара́д ’падкладка ў абутку ад пад`ёму да наска’ (ТСБМ, Інстр. I, Сцяшк.), поднара́д ’тс’ (ТС). с. 109

Падне́бнік (паднёбнік) ’прыстасаванне ў ткацкім станку’ (Мат. Гом.), паднябе́сьнікі ’тс’ (Жыв. сл.). Гл. панебнік. с. 109

Паднём ’церассядзельнік’ (Касп.). с. 109

Паднётка ’падносак’ (Сл. ПЗБ). с. 109

*Падно́ж`е, поднож`е ’патомкі, нашчадкі’ (ТС). с. 109

Падно́жкі, падно́шкі мн. ’воўна, астрыжаныя з ног авечкі’ (Сл. ПЗБ). Да нага (гл.). с. 109

Падно́сак ’частка другой падэшвы ў абутку ад наска да палавіны ступні’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Некр., Янк. 1), падно́ска (Бяльк., Сл. ПЗБ), подно́сок ’тс’ (ТС). Да насок (гл.). с. 109

Падны́каць ’кпіць, насміхацца’ (Шпіл.). с. 109

Паднябе́нне ’верхняя частка поласці рота’ (ТСБМ, Касп., Шат., Гарэц., Некр., Дразд., Мядзв., Янк. 2), паднябе́ння, пуднібе́ня, пуднябе́нне ’тс’ (Сл. ПЗБ), ’верхняя частка скляпення рускай печы’ (Касп., Шат., Гарэц., Некр., Дразд., Сл. ПЗБ), поднебе́нне, поднебэ́нэ ’тс’ (Шушк.), ’скляпенне ўнутры каменнага будынку’ (Мядзв.). с. 110

Падняхве́рывацца ’згаджацца; абяцаць (легкадумна) ’ (Юрч.), падняхве́рываць ’падбухторваць, падахвочваць’ (Юрч.). с. 110

Падня́ць ’узяць, падабраць што-н. з зямлі, падлогі і пад.; перавесці ў вертыкальнае становішча і г. д.’ с. 110

Падо́бны ’які мае падабенства з кім-, чым-н., нагадвае каго-, што-н.’ (ТСБМ), ’прыгожы, здатны, добры да чаго-н.’ (Федар. VII). с. 110

Падо́днікі ’кальсоны’ (Мат. Гом.). с. 110

Падо́йма ’падняцце, падъём’ (Нас.), падо́йм (Яруш.), падо́ймы (Др.-Падб.) ’тс’, падо́ймы ’пачастунак у час вяселля для таварышаў маладога або сябровак маладой’ (Янк. 2), у падо́йму ’як падняць’ (Юрч.). с. 110

Падо́к ’падсцілка пад стог’ (Сцяшк.), ’насціл з бярвення на чатырох слупах пад стог’ (Выг.), падо́к ’падпечны зруб’ (Дразд.), ’памост пад стажок намалочанага збожжа; воз’ (ТС). Памяншальнае да под (гл.). с. 110

Падо́л ’ніжні край сукенкі, кашулі і пад.’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Шат., Касп., Юрч.), подо́л ’тс’ (ТС), ’плыткае месца ў рэчцы, дзе мыюць бялізну’ (Касп., Юрч., Янк., Сцяшк. Сл.), падо́л, паддо́л ’прыпол; падол’ (Сл. ПЗБ). с. 111

Падо́нак ’адонак (пад сена)’, падо́на ’тс’ (ДАБМ, 878), падо́нне ’ніжні пласт сена’ (Мат. Гом ). Гл. адонак. с. 111

Падо́нкі ’рэшткі вадкасці з асадкамі на дне пасудзіны; дэкласаваныя, разбэшчаныя, злачынныя элементы грамадства’. с. 111

Падо́ра ’завіруха, завея’ (Бяс.). с. 111

Падо́шлы ’пажылы, даволі стары’ (Нас.). с. 111

Падпадуха ’перапёлка’ (Дразд.), пудпу́дніца ’тс’ (Маш.). с. 111

Падпалясываць ’падпяразваць’ (Мат. Гом.). с. 111

Падпа́лак₁ ’праснак’ (ТС, Мат. Гом.), подпа́лак, пудпа́лок ’тс’ (Сл. Брэсц.), подпа́льнік, подпале́нік (ТС). с. 111

Падпа́лак₂ ’прут у ярме’ (Сцяшк. Сл.), подпа́лок ’частка сахі (жалезны прут), якая падтрымлівае паліцу’ (Сержп. Земл., Выг.), путпалок ’тс’ (Тарнацкі, Studіа). с. 111

*Падпало́нік, подполо́нык ’тоўсты блін’ (Шатал.), пудполо́нык ’корж з хлебнага цеста, які пяклі ў печы пры полымі’ (Клім., Бессон.). с. 111

Падпераза́ць ’сцягнуць, зацягнуць на таліі поясам, папругай і г. д.; надзець на каго-н. пояс, папругу і пад.’ с. 112

Падпі́нак ’церассядзёлак’ (Шат., Сл. ПЗБ, Нар. лекс., мядз.), падпі́нак, падпі́нка ’падсядзёлак’ (Сцяшк. Сл.). с. 112

Падпі́нкі ’сорт позніх яблык’ (Сцяшк. Сл.). с. 112

Падпо́льшчык ’той, хто працуе ва ўмовах падполля’. с. 112

Падрабя́зны ’вельмі грунтоўны, дакладны, з усімі дэталямі і дробязямі’. с. 112

Падра́д₁ ’абавязацельства выканаць якую-н. работу за пэўную плату, а таксама работа, якая выконваецца паводле такога абавязацельства’ (ТСБМ). с. 112

Падрад₂ ’непасрэдна адзін за другім; без перапынку; запар’. с. 112

Падра́чыць ’падражніць’ (Сцяшк.) с. 112

Падро́бкі ’вантробы сярэдніх і дробных жывёл’ (Нас.), падрабя́жжа ’унутранасці жывёлы’ (Сл. ПЗБ), подробэ́нькэ, пудрубы́нкы ’тс’ (Сл. Брэс.). с. 112

Падру́ба ’ніжні вянок зруба’ (ТСБМ, Сцяшк), падру́б (Янк. 1, Мат. Гом.), падру́б, падру́ба (Шат., Бяльк.), падру́ба, подру́ба, падру́бы (Сл. ПЗБ), подру́ба (Шушк., Тарнацкі, Studіа), падру́біна ’адно з чатырох бярвенняў падрубу’ (Янк. 1). с. 112

*Падру́бны, подру́бны ’падкалодны’. Жаба падру́бна ’жаба, якая жыве пад драўлянымі пабудовамі або пад ляжачымі калодамі (ТС). Гл. падруба. с. 113

Падру́жжа ’жонка; сяброўка’, падру́жнікі ’пяшчотная назва мужа або жонкі’ (Нік. Очерки). с. 113

Падружы́цца ’ажаніцца’ (ТС). с. 113

Падрухата́ць (падрухіта́ць) ’пабіць (пасуду)’ (Сцяшк. Сл.). с. 113

Падру́чнік ’кніга, па якой вывучаюць які-н. прадмет’ (ТСБМ). с. 113

Падру́чны ’які знаходзіцца пад рукамі, заўсёды ёсць; які выконвае падсобную работу’ (ТСБМ). Да рука (гл.). Падру́чны (вол) ’левы вол, які «пад рукою»’ (Янк. 1), подру́чны конь (вол) ’тс’ (ТС). с. 113

Падру́чча ’бярэмя’ (Сцяшк. Сл.), падру́чай ’ахапак сена, які можна ўзяць пад руку’, подру́ч`е ’месца пад рукой; аб`ём, які можна прынесці пад пахай’ (ТС). с. 113

Падручы́цца ’даць згоду зрабіць што-н., узяцца за якую-н. работу для каго-н’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Жд. 2), подруча́цца ’дамаўляцца, наймацца’ (ТС). Да рука́, зару́ка (гл.). с. 113

Падры́заваць ’падабраць венікам збожжа (знізу ўверх)’ (Сцяшк. Сл.), пудрызовува́ты ’падграбаць лапатай’ (Выг. дыс.). с. 113

Падры́мка ’трэцяя струна пасля баса ў скрынцы, якая выдае гук ля’ (Мядзв.), падрымоўка ’другая струна ў скрыпцы’ (Шат.). Гл. рыма, рымзаць. с. 113

Падрэ́з ’жалезная паласа саннага полаза’ (ТСБМ, Бяльк., Некр.), падрэ́зы (Янк. 2, Інстр. I), подрэ́з, подрэ́зы (ТС), поднаре́зы, подре́зы (Маслен.). с. 113

*Падско́чка, потско́чка ’скочкі дахавыя, Sempervium tectorum L.’ (Бейл.). Гл. ско́чкі. с. 113

Падскро́бак ’апошні сын або дачка’ (Шат., Сл. ПЗБ, Інстр. I), ’апошні снег’ (Інстр. I), падскрэ́біш ’малы хлеб з астаткаў цеста; апошні сын або дачка’, падскрэ́буш ’саскрэбенае цеста з дзяжы, што засталося на закваску’ (Сцяшк. Сл.), падскро́бка, падскрэ́бка, пыдскрэ́бка ’маленькая булка з астаткаў цеста’ (ТС). с. 113

Падсне́жнік ’шматгадовая цыбульная расліна сямейства амарылісавых, якая цвіце ранняй вясной белымі кветкамі; пралеска’ (ТСБМ), ’пралеска, Нераtіса mill. nobilis’. (Кіс.), подсне́жнік ’кураслеп дуброўны, Аnemone nemorosa L.’ (Бейл.). с. 114

Падсо́біць ’памагчы’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Касп., Бяльк.). с. 114

*Падсо́лнух, пудсо́лнух ’сланечнік’ (Выг.). с. 114

Падстру́ністы ’тонкі (конь)’ (Касп.). Да струна (гл.). с. 114

Падсту́пства ’каварства’ (Гарэц., Яруш.). с. 114

Падсу́глу ’падрад’ (касіць усё падсу́глу) (Касп.). с. 114

*Падсука́ны, подсука́ны ’падцягнуты, зграбны’ (ТС), пітсука́ны ’высокі, тонкі’ (Ніканчук). с. 114

Падсу́чча ’канат, які прывязваецца за лапу якара’ (Інстр. III), ’канат’ (Мат. Гом.), подсу́чь`е ’тс’ (ТС). с. 114

Падта́ша ’падпавецце’ (Мат. Гом.). с. 114

Падты́ннік ’чыстацел’ (ТСБМ), ’залозніца вузлаватая, Scrophularia nodosa L.’ (Кіс.), ’паслён чорны, Solanum nigrum L.’ (Бейл.). с. 114

Паду́зы ’частка коннай збруі, шляя’ (Касп., Янк. 3, Мядзв.). Гл. падгузы. с. 114

Паду́ст ’рыба сямейства карпавых’ (ТСБМ), дыял. таксама паду́ста. с. 114

Паду́чая (хвароба), паду́чка ’эпілепсія’. с. 115

Паду́шка ’пасцельная рэч — напханы пухам, пер`ем, сенам і пад. мяшок’, дыял. ’частка калёс’. с. 115

*Падха́пваць, подха́пваць ’прасяваць зерне праз рашато’ (Выг. дыс., ТС). Гл. хапаць. с. 115

Падхло́п ’крынічнік даўгалісты, Veronica longifolia L.’ (Кіс., Касп.). с. 115

Падхля́бісты ’худы’ (КЭС, карэл.). Да хлябы (гл.). с. 115

*Падціна́ка, пацьціна́ка ’чалавек, які заўсёды любіць падсмейваць другіх’ (Янк.). с. 115

Падцу́р ’палка ў гульне «казіны рог»’ (Рам.). с. 115

Падцэ́пак ’раскладка снапоў на таку (для малацьбы цапамі)’ (ДАБМ, 873), пыццы́пок ’тс’ (Шатал.). с. 115

Падця́глісты ’худы’ (КЭС, карэл.), с. 115

Падчапе́ха ’лучынны кош’ (Касп.). с. 115

Падча́пісты ’худы’ (КЭС, карэл.). с. 115

Па́дчарыца, па́дчарка ’няродная дачка мужа ці жонкі’. с. 115

Падчыні́ць ’падсыпаць мукі ў цеста перад замесам’ (Вешт.), падчыня́ць ’падсяваць; адсяваць пры дапамозе рэшата дробную мякіну ад зерня’ (Шатал.). Гл. чыніць. с. 115

Падшкля́нак ’падстаўка з ручкай (звычайна металічная), у якую ўстаўляюць шклянку ’ (ТСБМ). с. 116

Падшпа́рак іран. ’хлапчук 12—16 гадоў, падлетак’ (Сцяшк.). Да шпарыць (гл.). с. 116

Падшта́нікі ’кальсоны, споднікі’. с. 116

Падшыва́нец, падшыва́лец ’хлапчук (звычайна падлетак)’ (ТСБМ, Інстр. III), падшыва́нец ’гарэза’ (Касп.), ’той, хто выдае сябе за каго-н. іншага’ (Др.-Падб.), падшы́ты ветрам ’легкадумны’ (Сл. ПЗБ). с. 116

Падэ́шва ’ніжняя частка абутку, якая мае форму ступні, ніжняя частка, аснова чаго-н.’ (ТСБМ), дыял. падо́шва ’тс’. с. 116

Паж ’у сярэднія вякі — падлетак, юнак дваранскага роду, які служыў пры двары караля або буйнага феадала’ (ТСБМ). с. 116

Па́жа ’паша́ (Янк. 1, Сл. ПЗБ). с. 116

Пажа́р ’агонь, які ахоплівае і знішчае ўсё, што можа гарэць, а таксама сам працэс гарэння’. с. 116

Пажарні́ца ’шматгадовая расліна сямейства злакавых з суквеццем у выглядзе мяцёлкі’ (ТСБМ), пажа́рнік, пажарні́ца ’расліна Ноlcus mollis L.’ (Кіс.), ’расліна, якая расце ў хваёвым лесе пасля пажару’ (Янк. 1), пажарні́ца палявая ’расліна Ноlcus mollis L.’ (Кіс.). с. 116

Пажа́рыска, пажа́рыско, пажа́рынско ’пажарышча’ (Сл. ПЗБ), пожа́ріско ’тс’ (Талстой, Георг. терм., 198, палес.). с. 116

Пажа́рышча ’месца, дзе быў пажар; тое, што засталося пасля пажару’. с. 117

*Пажо́нны, пожо́нный ’прыстойны, шляхетны (аб чалавеку)’ (Клім.). с. 117

Па́жылка ’звязка, якая злучае ніт з панажом у ткацкім станку’ (Мядзв.). Гл. жыла, жылка. с. 117

Пажуры ́ чортавы ’расл. бадзяк палявы, Сіrsium arvense (L.), Sсор.’ (брэсц. Кіс.). Гл. пазу́р. с. 117

Пажылы ́ ’немалады, у гадах’. с. 117

Пажы́так ’дробны скарб, хатнія рэчы; здабыча, пажыва’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат), пожы́ток ’узятак’ (Ніканчук, Лексика Полесья). с. 117

Пажы́тнік ’род адналетніх або мнагалетніх раслін сямейства бабовых’ (ТСБМ), ’пылюшнік вузкалісты, Тhalictrum augustifolium Jacq.’ (Кіс., Інстр. II), ’Trigonella L.’ (Кіс.). с. 117

Паз ’выемка ў якой-н. дэталі, куды ўстаўляецца выступ другой дэталі; вузкая доўгая шчыліна паміж няшчыльна прыгнанымі бярвёнамі, брусамі, плітамі і пад.’ с. 117

Паза́ддзе ’адыходы, астаткі пры малацьбе або веянні’ (ТСБМ, Нас., Бяльк.), поза́дзье ’тс’ (ТС). с. 117

Паза́дкі ’адходы, астаткі пры малацьбе або сеянні’ (ТСБМ, Нас., Янк. 2, Інстр. I), поза́док ’тс’ (ТС), ’астаткі ад вадкай ежы на дне’ (Вешт., дыс.). с. 117

Паза́лкі ’шчолак; брудная вада пасля мыцця бялізны’ (Гарэц., Касп., Бяльк., Сцяшк. Сл., Мат. Гом., Інстр. I; КЭС, бых., шкл.), пазо́лкі (КЭС, мазыр.), пазо́лы (Клім., Влад.), позо́л, позо́лкі, позо́лье, позо́лінье (ТС) ’тс’. с. 117

Пазатакро́к прысл. ’пазамінулы год’ (Сцяшк.), пазатакра́к ’тры гады назад’ (Янк. 2) с. 118

Пазвано́к ’састаўная частка пазваночніка чалавека і некаторых жывёл’ (ТСБМ). с. 118

Пазвано́чнік ’асноўная частка шкілета ў чалавека і некаторых жывёл, якая складаецца з пазванкоў’ (ТСБМ). с. 118

Пазёмка₁ ’замець’ (ТСБМ, Янк. 3, Інстр. I). с. 118

Пазёмка₂ звычайна толькі мн. пазёмкі ’суніцы’ (ТСБМ, Янк., Яруш., Гарэц., Сцяшк., Кіс., Бесс., Мат. Гом.), пазёмкі, пазю́мкі, позі́нкі ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 118

Пазі́раваць ’быць натурай для фатографа або мастака; прымаць позу’ (ТСБМ). с. 118

Пазіты́ўны ’які заснавайы на фактах, на вопыце; дадатны’ (ТСБМ). с. 118

Пазі́цыя ’месцазнаходжанне каго-, чаго-н., размяшчэнне; пункт погляду; думка’ (ТСБМ). с. 118

Пазногаць ’ногаць’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Сцяшк. МГ, Сл. ПЗБ, Інстр. I), пазно́каць ’тс’ (Нас.). с. 118

Пазор ’час перад світаннем’ (Сцяшк. Сл.). с. 118

Пазорны ’прыгожы, відны, статны’ (Гарэц., Бяльк., Янк. БП, Янк. I, Шн., Нар. лекс.), ’той, хто непрыстойна сябе паводзіць’ (Сл. ПЗБ), паз(уо)рны ’прыгожы’ (Федар., VII). с. 118

Пазу́біцца ’прарасці’ (Мат. Гом.), позу́быцца ’тс’ (Выг. Дыс., палес.). Гл. зуб. с. 119

Пазуме́нт ’шытая золатам або срэбрам тасьма, якой аздабляюць мэблю, адзенне і інш.’ (ТСБМ). с. 119

Пазу́р ’кіпцюр, ногаць’ (ТСБМ, Шмат., Шпіл., Янк. БП, Сцяшк. МГ, Бессон., Інстр. II, Жд. 2, Сл. ПЗБ), па́зур ’тс’ (ТС). с. 119

Па́зуха ’прастора паміж грудзямі і адзеннем’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Сл. ПЗБ), ’вараток, манішка ў сарочцы’ (ТС), па́зухі ’пярэдняя частка адзення на грудзях’ (Малчанава, Мат. культ., Шн. 3). с. 119

Пазыва́тыя ’тыя, хто хадзіў запрашаць на вяселле’ (Інстр. II). с. 119

Пазы́ка ’выдача ў доўг на пэўных умовах грошай, рэчаў і інш., а таксама грошы, рэчы і інш., узятыя ў доўг’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Мядзв., Грыг., Шат., Бяльк., Мат. Гом.), пазы́чка ’талака’ (ДАБМ, 905). с. 119

Пазы́чыць ’даць каму-н. што-н. у доўг; узяць у каго-н. што-н. у доўг, на час’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Шпіл., Мядзв., Бессон., Шат.), позы́чыць (ТС). с. 119

Пазю́р ’ногаць’ (Выг., Дразд.). Гл. пазур. с. 119

Паі́ць ’даваць піць каму-н.; насычаць вільгаццю, вадой’. с. 120

Пай₁ ’доля, якая ўносіцца ў капітал якога-н. таварыства кожным яго ўдзельнікам’ (ТСБМ); у дыялектах часцей па́йка ’тс’, таксама ’надзел зямлі’ (Сл. ПЗБ), ’шчасце, удача’ (Бяльк.). с. 120

Пай₂ ’выбітае, вытаптанае месца (на лузе, у полі і інш.), паёваць ’талаваць, нішчыць’ (ТС). с. 120

Па́йма ’пасма’ (Шат.), ’жменя’ (Нар. сл., віц.), па́ймачка ’пучок ільну’ (Сл. ПЗБ). с. 120

Пайса́ць ’паўторна малаціць каласы і дробную салому’ (Сцяшк. МГ, КЭС, гродз.). Гл. пойсаць. с. 120

Пайстком ’дэталёва, падрабязна (расказаць)’ (Шн. 2), ’шчыра’ (Нар. сл., ушацк), па-істачком (по-источком) ’тс’ (Мядзв.). с. 120

Пак ’стос або звязка пэўных прадметаў’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., ТС), ’скрыня, у якую ссыпаюць муку’ (Інстр. І, Сл. ПЗБ), ’пенал’ (Шат.). с. 120

Пакаёўка ’служанка, якая прыбірала пакоі і выконвала некаторыя іншыя работы’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 120

Па́калак ’невялікая палка, кусок ламачыны’ (ТСБМ, абл.; Бяльк.; Нар. сл., дзярж., ушацк.). с. 120

Пакале́нне ’сваякі адной ступені роднасці ў адносінах да агульнага продка; людзі блізкага ўзросту, якія жывуць у адзін час’ (ТСБМ, Шат.), пакале́нне ’продкі’ (Сл. ПЗБ), поколе́нье ’пакаленне’ (ТС). с. 121

Па́каліска ’перакладзіна’ (Сл. ПЗБ, брасл.). с. 121

Пака́місь ’пакуль што, пакуль’ (Янк. 3, Мат. Гом.; Нар. сл., стаўбц.). с. 121

Па́касць ’зло, дрэнь, паскудства’ (Нас., Шат.), па́косць ’тс’ (ТС). с. 121

Паква́ля ’пачакаўшы’ (Гарэц.), пакво́льна ’вольна’, пакво́лна ’асцярожна, не спяшаючыся’ (Шат.). Гл. кволіць₃, кволы. с. 121

Пакга́уз ’склад для захоўвання грузаў пры чыгуначных станцыях, партах і пад.’ (ТСБМ). с. 121

Паке́т ’папяровы пакунак, скрутак з чым-н.’ (ТСБМ). с. 121

Пакетбо́т ’марское паштова-пасажырскае судна’ (ТСБМ). с. 121

Пакла́д, пакла́ды ’залежы’ (ТСБМ). с. 121

Паклада́ць ’кастрыраваць, лягчаць (пра жывёл)’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Юрч., Янк. 1, Др.-Падб.). Гл. выкласці, вылажыць. с. 121

Пакле́ска ’палка для закручвання вяроўкі пры ўвязванні воза з дрывамі або бярвёнамі’ (Шат.), покле́со ’жэрдка, пры дапамозе якой змацоўваюцца гонкі ў плыце’ (ТС). с. 121

Паклёп ’ілжывае абвінавачванне’ (ТСБМ, ТС). с. 122

Па́кля ’кароткае грубае валакно, непрыгоднае для пражы, якое адыходзіць пры апрацоўцы льну або канапель’ (ТСБМ). с. 122

Пакля́плы, пакля́пслы ’нахілены, крывы’ (Сл. ПЗБ, глыб., вілен.). Гл. клепы. с. 122

Пакні́саць, пакны́саць, пакнойсаць, пакнэ́йсаць ’зрыць’; экспр. ’пабоўтаць пераборліва лыжкай яду’ (Сл. ПЗБ, гродз., воран.). с. 122

Пако́й₁ ’спакой’ (Нас., Бяльк.). Гл. спакой. с. 122

Пако́й₂ ’асобнае памяшканне для жылля ў кватэры, доме, адгароджанае сценамі, перагародкамі’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Янк. 2, Шат.). с. 122

Пако́йнік ’нябошчык’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк. МГ). с. 122

Пако́н ’канец, скананне’ (Нас., Бяльк.), ’пачатак (іспакон)' (Нас.). с. 122

Пако́ст ’спецыяльна апрацаваны алей або тлушч, якія прымяняюцца для прыгатавання алейных фарбаў, лекаў і пад.’ (ТСБМ). с. 122

Пако́т₁ ’столь’ (ДАБМ, 755), поко́т, поку́т ’столь, гара’ (Шушк.), поко́т ’столь’ (Тарнацкі, Studіа), ’шчыт дома, які закладзены бярвеннем’ (Шат.), ’жэрдкі, якія кладуць замест столі ў гумне ці на хляве’ (Бяльк.), ’жэрдкі для ўмацавання саломы на страсе’ (Сл. ПЗБ), поко́т, часцей поко́ты мн. ’лагі, па якіх закочваюць бярвенні на зруб (ТС). с. 122

Пако́т₂ ’кола’ (Анімілле), пакато́ ’тс’ (Сл. ПЗБ), пакатцо́ ’драўляная падстаўка круглай формы пад патэльню’ (Сл. ПЗБ), пакаты́ ’прыстасаванне для пагрузкі лесу’ (Мат. Гом.). Да каціць (гл.). с. 122

Пако́ша ’скошаная сенажаць’ (ТСБМ, Янк. 2). с. 123

Пакры́се ’патроху, у невялікай колькасці, паступова, павольна’ (ТСБМ, Др.-Падб., Гарэц., Шн. 3). с. 123

Пакт₁ ’міжнародны дагавор, пагадненне, які мае звычайна вялікае палітычнае значэнне’ (ТСБМ). с. 123

Пакт₂ ’арэндны гандаль малочнай гаспадаркай’ (Мядзв.), ’малочная гаспадарка’ (Яруш.), ’малачарня’ (Сл. ПЗБ), пакта́р ’арандатар памешчыцкай скаціны для гандлю малочнымі прадуктамі’ (Шн. 2). с. 123

Па́кулле ’тое ж, што і пакля’ (гл.) (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Шат., Касп., Бяльк., Мат. Гом.), па́куль (ТС), па́куля (Гарэц.), па́кула, па́кулле, паку́лле, па́куль (Сб. ПЗБ), па́кула (Нар. сл., ушацк.) ’тс’, па́куль ’пакулле; апрацаваны лён або канопля’ (Влад.). с. 123

Паку́ль прысл. і злучн. ’на працягу некаторага часу, нейкі час’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Бяльк., Грыг., Мал., Сл. ПЗБ), поке́ль, пако́ль (Сл. ПЗБ), поку́ль, поку́ля, поку́лека (ТС), паку́ліцька (Гарэц., Юрч.) ’тс’. с. 123

Паку́нак ’прадмет або некалькі прадметаў, загорнутых у адзін пакет’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Яруш., Шат., Сл. ПЗБ). с. 123

Паку́та ’вялікая фізічная або душэўная мука; мучэнне’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Яруш., Мядз., Бяльк., Касп., Грыг., Нік. Очерки), поку́та ’тс’ (Клім.). с. 123

Пал ’страсць, заўзятасць’; абл. ’павышаная тэмпература цела пры хваробе; гарачка’ (ТСБМ), ’спёка’ (Касп.), ’гарачка’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.). с. 123

Пала ́ ’крысо; кавалак тканіны ў натуральную шырыню (як саткана); полка’. с. 123

Палабізава́ць ’лізнуць, паласавацца трошкі’ (Нар. лекс., полац.). Гл. лабзаваць. с. 124

Палаве́ць ’паспяваць (аб жыце, аўсе і пад.)’ (Ант. 'бел. нар. песні, 170), полове́ты ’тс’ (Выг.). с. 124

Палаві́к₁ ’вузкі доўгі дыванок з грубай тканіны, які рассцілаецца на падлозе’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 124

Палаві́к₂ ’андарак’ (ДАБМ, 934). Да пала́ (гл.). с. 124

Палаво́ддзе ’паводка’ (Грыг.), поліво́дзь ’мелкаводдзе на разлівах’ (ТС). с. 124

Палавы ́₁ ’які мае бледна-жоўты колер’ (ТСБМ, Гарэц., Мал., Сцяшк. МГ, Бяльк., Булг., Нар. сл.), полову́ ’тс’ (ТС). с. 124

Палавы́₂ ’хлеб, у якім палова жытняй мукі’ (Касп.), половэ́й (хлеб) ’тс’ (Шн. 3, Нік. Очерки). с. 124

*Пала́дак, пола́док ’добры стан спраў, лад’, пола́дком ’ладам, па-добраму’ (ТС). с. 124

Паладзі́н ’доблесны рыцар, адданы свайму гаспадару або даме’ (ТСБМ). с. 124

Палажні́ца ’парадзіха’ (Сл. ПЗБ). с. 124

Палака́ць ’паласкаць’ (Сцяшк. МГ, Бір. Джярж., Сл. ПЗБ), полока́ць (ТС). с. 124

Пала́клі, пола́клі мн. ’тарка для бульбы’ (3 нар. сл., палес.). с. 125

Паламя́нка ’спечаная булка’ (Сл. Брэс.), палымя́нка ’блін’ (Мат. Гом.). Да по́лымя. с. 125

Палане́з ’урачысты бальны танец, які вядзе пачатак ад польскага народнага танца; музыка гэтага танца’ (ТСБМ). с. 125

Палані́на ’горная паша з лугавой расліннасцю ў верхнім поясе Карпат і некаторых горных хрыбтоў Балканскага паўвострава’ (ТСБМ). с. 125

Пала́нкі₁ ’маленькія ночвы для ачысткі крупы, апалушкі’ (Шат., Бяльк., Касп., Янк. 2—3, Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), пала́йкі (Шат.), пыла́нкі (Бяльк.) ’тс’. Да палаць₂ (гл.). с. 125

Пала́нкі₂ ’адыходы пры веянні круп’ (Бяльк.). Да палаць₂ (гл.). с. 125

Паланкі́н ’крытыя насілкі, якія служаць экіпажамі ў некаторых краінах Усходу і Паўднёвай Амерыкі’ (ТСБМ). с. 125

Паланці́н ’жаночая накідка ў выглядзе шырокага шаля з футра або аксаміту’ (ТСБМ). с. 125

Пала́с ’двухбаковы дыван без ворсу’ (ТСБМ). с. 125

Паласа ́ ’тонкі, доўгі кавалак якога-н. матэрыялу (металу, тканіны, паперы і пад.); доўгая, параўнальна вузкая частка якой-н. прасторы, паверхні, якая вылучаецца чым-н.’ (ТСБМ, Нас.), полоса́ ’тс’ (ТС), пало́ска ’шнур зямлі’, пало́сна ’палосамі’ (Бяльк.), палаза́ ’паласа’ (Сл. ПЗБ), полоса́ ’назва меры мяса, сала’ (КЭС, слуц.). с. 125

*Паласаза́р, полосоза́р ’сузор`е Плеяды’ (ТС). с. 126

Паласка́ць ’прамываць, абмываць; развяваць што-н., хлопаць чым-н. (пераважна пра вецер)’. с. 126

Паласну́ць ’моцна ўдарыць, пакінуўшы след, рану (звычайна чым-н. рэжучым)’ (ТСБМ, Мядзв., Др.-Падб., Юрч.). с. 126

Пала́та ’вялікія пышныя пакоі ў палацы, харомы; асобны пакой, дзе ляжаць хворыя ў лячэбных установах’ (ТСБМ). с. 126

Пала́тка ’часовае, звычайна лёгкае памяшканне з непрамакальнай тканіны або скуры; лёгкая пабудова з прылаўкам для дробнага гандлю’ (ТСБМ). с. 126

Пала́ткі₁ ’насціл з дошак паміж печчу і процілеглай сцяной (на даволі высокім узроўні ад падлогі)’ (ТСБМ, Нас., Шат., Чачот, ТС, Арх. ГУ рагач., Янк. 1, Сл. ПЗБ), ’вышкі ў хляве’ (Шушк., П. С., Мат. Гом.), ’насціл з дошак у гумне, лазні’ (Сл. ПЗБ), ’падмосткі пад стог’ (ДАБМ, 877), ’падстаўка пад вулей’ (Сл. ПЗБ), пала́тачкі ’жэрдкі ў сушні, на якія рассцілаюць лён для сушкі’ (Мат. АС Гродзен.). с. 126

Пала́ткі₂ ’вяроўкі, на якіх носяць сена’ (Жд. 2). Да лата₁ (гл.). с. 126

Палатно ́ ’гладкая льняная тканіна асобага перапляцення (звычайна белая), а таксама баваўняная, шаўковая ці сінтэтычная тканіна падобнага перапляцення; вялікі шырокі кавалак якой-н. тканіны’. с. 127

Палаўня ́ ’дошка на падлогу’, палаўня́к ’палавіна бервяна’ (Мат. Гом.). Да палова₁ (гл.). с. 127

Пала́ц ’вялікі, раскошны, багаты будынак’. с. 127

Палаце́нца ’ручнік’ (Бяльк., Мат. Гом.), палаце́нка ’тс’ (Сл. ПЗБ), палаце́нка, палаце́нцо ’ручнік; памянш. да палатно́ (Сл. ПЗБ). с. 127

Пала́ці ’палаткі’ (ТСБМ, Нас., Касп., Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, калінк.), пала́ты ’полка ў лазні’ (Сл. ПЗБ), пала́ць ’палаткі’ (Мат. Гом.). с. 127

Пала́ць₁ ’гарэць яркім полымем; ярка свяціцца’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Шат., Касп., ТС, Сл. ПЗБ). с. 127

Пала́ць₂ ’ачышчаць абмалочанае або абтоўчанае зерне ад мякіны і пылу пры дапамозе маленькіх начовак’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, Шн., Мат. Гом.), пола́ць (Выг.), пало́ць ’тс’ (Нар. лекс.). с. 127

Пала́ш ’халодная зброя, падобная на шаблю, толькі з прамым і шырокім лязом, вострым з абодвух бакоў’ (ТСБМ). с. 128

Па́левы ’бледна-жоўты з ружовым адценнем’ (ТСБМ). с. 128

Пале́йка ’расл. дуброўка, Veronіса сhamaedrus L.’ (Кіс.). с. 128

Пале́міка ’спрэчка ў друку, на дыспуце, сходзе, пры абмеркаванні якіх-н. пытанняў’ (ТСБМ). с. 128

Пале́на ’адпілаваны або адпілаваны і рассечаны кавалак бервяна на паліва’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), поле́но (ТС, Шушк.), пале́нне ’тс’ (Шат.). с. 128

Пале́нік ’тоўсты блін’ (Касп.). Да палі́ць (гл.). с. 128

Пале́так₁ ’участак поля, які выкарыстоўваецца пад пасевы’ (ТСБМ), пылетак ’тс’ (Бяльк.), пале́так, поле́ток, полі́ток, пол(іе)ток ’палетак; адна з трох частак ворнай зямлі пры трохполлі’ (Сл. ПЗБ). с. 128

Пале́так₂ ’аднагодак’ (Бяльк.). Да ле́та (гл.). с. 128

Пале́тнік ’сезоннік’ (Мат. Гом.). Да ле́та (гл.). с. 129

Па́лец ’адзін з пяці канцавых частак кісці рукі або ступні ў чалавека; канечны член на лапах жывёл і птушак; валік або стрыжань у машынах’. с. 129

Пале́шня ’паляванне’ (Сл. ПЗБ). с. 129

Палі́ва ’шклопадобная маса, якой пакрываюць керамічныя вырабы’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Мядзв., Грыг., Шат., Сл. ПЗБ), полі́ва ’паліва, палуда’ (ТС). с. 129

Па́лік ’вешка, калок’ (Сл. ПЗБ, ТС, Сл. Брэс.), ’метка-дошчачка з надпісам, каму адведзен участак для апрацоўкі’ (Сцяшк. Сл.), палі́к ’тс’ (Шат.). с. 129

Палі́к ’наплечнікі (вытканыя або вышытыя) у кашулі’ (Гарэц., Некр., Др.-Падб., Яруш., Бяльк.), палікі́ ’тс’ (Некр., Касп., Тарнацкі, Studіа), палікі́ ’гестка’ (Жд. 2), палі́к ’гестка’ (Сл. ПЗБ), палікі́ ’вышытыя часткі кашулі, кофты’ (Мат. АС, бых.), па́лік ’частка тканіны, якая ўстаўляецца пад пахай кашулі’ (Касп.), палики ’тс’ (Шн. 3.), па́лік ’пройма’ (Мат. Гом.). с. 129

Паліклі́ніка ’лячэбная прафілактычная ўстанова’ (ТСБМ). с. 129

Палірава́ць ’апрацоўваць паверхню чаго-н., каб надаць ёй люстрана-гладкі выгляд’ (ТСБМ). с. 129

Паліса́д, паліса́днік ’невялікі абгароджаны кветнік, садок перад домам’ (ТСБМ), паліса́да ’дрэвы, якімі абсаджана дарога і алея’ (Сцяш. Сл., Сл. ПЗБ), паліса́днік ’палісаднік’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), палуса́днік ’агародчык, кветнік’ (Мат. Гом.). с. 129

Паліса́ндр ’каштоўная цвёрдая цёмна-ружовая або чырванавата-карычневая драўніна некаторых трапічных дрэў’ (ТСБМ). с. 130

Палі́та, полі́та ’гліняны паліваны гаршчок для масла’ (Сл. Брэс.; 3 нар. сл., палес.). с. 130

Паліто ́ ’верхняя вопратка, звычайна ніжэй каленаў, якая апранаецца на сукенку, касцюм і пад.’ (ТСБМ, Касп., Бяльк.), па́літа (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), паліто́н (ТСБМ), пальтон (Сл. Брэс.), пальто́цік (Сл. ПЗБ) ’тс’. с. 130

Палі́тра ’дошчачка, пласцінка з выразам для вялікага пальца, на якой мастак расцірае і змешвае фарбы’ (ТСБМ). с. 130

Палі́тыка ’грамадская дзейнасць, барацьба, у якой адлюстроўваюцца карэнныя інтарэсы класаў і іх узаемаадносіны; дзейнасць дзяржавы ў галіне ўнутранага жыцця і міжнародных адносін’ (ТСБМ). с. 130

Па́ліца ’цяжкая дубіна з патоўшчаным канцом, якая ў старажытныя часы служыла зброяй’ (ТСБМ). с. 130

Палі́ца ’дошка або некалькі дошак, прымацаваных да сцяны або ўнутры шафы для размяшчэння кніг, посуду і інш.; частка плуга, якая аддзяляе і пераварочвае падрэзаны лемяшом пласт зямлі, адвал; прыстасаванне ў некаторых сельскагаспадарчых машынах’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., Бір. Дзярж.), полі́ца ’тс’ (ТС), ’полка’ (Гарэц., Шпіл., Мал., В. В., Грыг., Мядзв., Федароўскі, VI), полі́ца ’полка; насценная шафка’ (Шушк.), поли́ця ’полка’ (Бяс.), ’адвал (плуга)’ (Сцяшк. МГ, Тарнацкі, Studіа). с. 130

Палі́цыя ’у дарэвалюцыйнай Расіі і капіталістычных краінах сістэма асобых органаў дзяржаўнага апарату для аховы існуючага парадку’ (ТСБМ). с. 131

Палі́ць ’знішчаць агнём, спальваць; распальваць і падтрымліваць агонь у печы, пліце і пад.; моцна пячы, абдаваць жарам, прыпякаць’. с. 131

Палішыне́ль ’камічны персанаж французскага народнага тэатра’ (ТСБМ). с. 131

Паліяты́ў ’лякарства або іншы сродак, які дае часовую палёгку хвораму; сродак, які дае часовы выхад з цяжкага становішча’ (ТСБМ). с. 131

Па́лка ’частка тонкага ствала або галіны, ачышчаная ад парасткаў’. с. 131

Па́лкі ’прасякнуты моцным пачуццём, уздымам, натхненнем; вельмі страсны, гарачы’ (ТСБМ), ’палкі, гаручы’ (Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), ’горкі’ (Мат. Гом.). с. 131

Палко́ўнік ’афіцэрскае званне або чын’ (ТСБМ). с. 131

Пало́ва₁ ’адна з дзвюх роўных частак чаго-н.; сярэдзіна якой-н. адлегласці, прамежку часу і пад.; асобная частка жылога памяшкання’, палаві́на ’тс’. с. 132

Пало́ва₂ ’рэшткі, якія застаюцца пры абмалоце збожжа і ачыстцы зерня; мякіна’ (ТСБМ, Бяльк., Інстр. I), поло́ва (Выг., Бяссон.). с. 132

*Пало́гі ’слаба спрадзены’ (Влад.). Да по́лаг (гл.). с. 132

Пало́й ’вада, якая з`яўляецца ў час адлігі над лёдам, верхаводка’ (Бір. Дзярж.), ’лівень’ (Сл. ПЗБ). с. 132

Палойка₁ ’палавіна галоўкі квашанай капусты’ (Сцяшк., Мат. Гом.), палу́йка ’тс’ (Шат.), ’палавіна’ (Сл. ПЗБ), ’капусная галоўка’ (Сл. Брэс.). с. 132

Палойка₂ ’жменя (або 10 жменяў) абтрапанага або ачэсанага лёну’ (ТСБМ; Сл. ПЗБ; Інстр. I; III; КЭС, слуцк.; 3 нар. сл). с. 132

Палойка₃ ’невялікая рачулка, якая цячэ праз балота’ (Сл. ПЗБ). с. 132

Палок ’нары паміж печчу і ложкам або паміж печчу і супрацьлеглай сцяной уздоўж глухой сцяны ў сялянскай хаце’ (ТСБМ, Шат., Янк. 2, Выг., Сл. ПЗБ), ’полка ў лазні’ (Касп., Бяльк.). с. 132

Палон ’няволя, у якую трапляе чалавек, захоплены ворагам у час вайны’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш.), пало́ннік ’палонны’ (Нас., Гарэц.). с. 132

Паломнік ’багамолец, які вандруе па так званых святых месцах’ (ТСБМ). с. 133

Палонік₁ ’апалонік (разлівальная лыжка)’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Др.-Падб., Шпіл., Касп., Бяльк., Мядзв., Раманаў, 8; Нік. Очерки), поло́нік (ТС), поло́днік, пало́нік, пало́йнік, пало́ўнік (Сл. ПЗБ), поло́нік, поло́нык (Сл. Брэс.), поло́ньнік (Бяльк., Янк.). с. 133

Палонік₂ ’малёк жабы’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Касп.), поло́нік (ТС). с. 133

Палонка ’незамерзлы або расталы участак ледзяной паверхні ракі, мора і г. д.’ (ТСБМ). с. 133

Палоня ’бязлесае месца’ (Выг.), поло́н' ’бязлесае месца, луг, сенажаць’, полон`н`а, полон`ка ’луг, паша’, пулон ’адкрытае месца без лесу і хмызняку’ (Талстой, Геогр. терм.,74, зах.-палеск.). с. 133

Палоса ’шнур, участак зямлі’ (ТСБМ, Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ). Да паласа́ (гл.). с. 133

Палоссе ’ліпавая кара’ (Мат. Гом.), пало́сься ’лыка’ (Касп.), пало́ссе, пало́ссё, пало́сье ’лыка; тонкія дубцы, з якіх плятуць кошыкі’ (Сл. ПЗБ), поло́сы ’пакроеныя палоскі з ліпавай, лазовай і інш. кары’ (ТС), поло́ссе ’тс’ (Сл. Брэс.), полосё ’лыка’ (Нар. сл.), полы́ссе ’тс’ (3 нар. сл., драгіч.), полося́ный ’з лыка’ (3 нар. сл., драгіч.). с. 133

Палоўня ’месца, адгароджанае ў гумне для збожжа’ (Сцяшк. Сл.), ’адрына’ (Нар. сл., пінск.), поло́вня ’хлеў, дзе зімой захоўваюць сена’ (Сл. Брэс.), пало́ўнік ’адрына’ (ДАБМ, 789), поло́ўнык ’месца для захавання паловы’ (Шушк.), ’адрына’ (Тарнацкі, Studіа). с. 134

Палохаць ’наводзіць страх, боязь’. с. 134

Палоць ’ачышчаць ад пустазелля’. с. 134

Палта́цы, палца́ты ’дуэль’ (Нас., Гарэц.). с. 134

Па́лтус ’прамысловая рыба сямейства камбалавых’ (ТСБМ). с. 134

Па́луба ’суцэльнае гарызантальнае перакрыццё ў выглядзе падлогі на судне’ (ТСБМ). с. 134

Па́лубнік, па́лубніца ’засек для мякіны’ (Сл. ПЗБ). с. 134

Палу́да ’луджэнне, сплаў волава са свінцом, які ўжываецца для пакрыцця металічных вырабаў; луда’ (ТСБМ). с. 134

Палу́дзень ’абед’ (Нас., Касп., Гарэц., Др.-Падб., Яруш., Сл. ПЗБ), полу́дэнь ’тс’ (Клім., Бяссон., Сл. Брэс.), по́лудзень, по́лдзень ’час дня пасля абеду; поўдзень’ (ТС), палу́днаваць ’абедаць’ (Бяльк.). Гл. поўдзень. с. 135

Палудна́ць ’палуднаваць’ (Мат. Гом.), палу́ннаць ’тс’ (Сл. Брэс.). с. 135

*Палужа́віна, полужа́віна ’нізіна’ (ТС). Да луг₁ (гл.). с. 135

Палу́каш ’плецены кораб, які ўстаўляецца ў драбіны воза або ў сані’ (ТСБМ, Янк. 3; Сл. ПЗБ, Нар. сл.), палу́кашак ’тс’ (Дразд., Сержп. Земл., Яруш., Федар. VI). с. 135

Палу́ндра выкл. ’у мове маракоў і партовых грузчыкаў — вокрык, які ўжываецца ў значэнні «беражыся, падае зверху» або наогул перасцерагае аб небяспецы’ (ТСБМ). с. 135

Палуні́ца ’ягада’ (Мат. Гом.). с. 135

Палу́нія ’лунацізм’ (Сл. ПЗБ). Да лу́на (гл.). с. 135

Па́лупка ’драўляная аправа ў жорнах’ (Сл. ПЗБ). Да луб₂ (гл.). с. 135

Палу́чка ’заработная плата’ (ТСБМ). с. 135

Па́лушкі ’паланкі’ (Сл. ПЗБ), па́лушкы, по́лышкы (Сл. Брэс.), пало́шэчка (3 нар. сл., палес.; ТС). Гл. апалушкі. с. 135

Палы́н ’пустазелле з моцным пахам і горкім смакам’. с. 135

Палыха́ць ’гарэць зыркім, яркім полымем; свяціцца яркім святлом’. с. 135

*Пальгі́ваць , пальгува́ць ’быць у стане цечкі’ (Касп.), пільгува́ць ’паляваць на дзічыну’ (Мядзв.). с. 136

Па́лька ’рэшата’ (Сцяшк. Сл.). с. 136

Па́льма ’паўднёвае вечназялёнае дрэва з высокім прамым ствалом і кронай з перыстых або веерападобных лістоў’. с. 136

Пальні́ца ’палавіца, масніца’ (Бяльк., Мат. Гом.), пальнічы́на ’тс’ (Сл. ПЗБ). Да пол ’падлога’. с. 136

Па́льта, пальто́ ’паліто’, пальта́к ’паўпаліто’, ’жаночае верхняе адзенне з фалдамі’ (Сл. ПЗБ). с. 136

Пальча́тка ’рукавіца з аддзяленнямі для кожнага пальца’. с. 136

Палю́ддзе ’у старажытнай Русі — збор даніны з княжацкіх васалаў’ (ТСБМ). с. 136

Палюдне́ць ’стаць прыгажэйшым’ (Сл. ПЗБ), палю́дзяць ’пабыць сярод паважаных і разумных людзей’ (Нар. сл.). Гл. вы́люднець. с. 136

Палю́к ’ручка касы’ (Сцяшк. Сл., Бір. Дзярж.), палю́х (Сл. ПЗБ), пъл`у́к (ДАБМ, 831) ’тс’. с. 136

*Палю́тка₁, палу́тка, полю́тка, полутка ’капусная галоўка’ (Сл. Брэс.), полу́дка, полу́тка, полу́док ’тс’ (ТС). с. 136

Палю́тка₂ ’сцягно’ (Сл. Брэс.). с. 136

Палю́х, палюхі́, палюхе́ ’клёцкі з цёртай бульбы’ (Сл. Брэс.). с. 136

Палю́шка₂ ’булка’ (Мат. Гом.), палю́шка, полю́шка ’праснак’ (ТС). Да палі́ць (гл. паляні́ца). с. 137

Па́ля ’бервяно, брус, забітыя ў грунт, якія служаць апорай розным пабудовам, збудаванням’. с. 137

Палява́ць₁ ’займацца пошукамі і праследаваннямі дзікіх звяроў або птушак з мэтай знішчэння ці лоўлі; занятак паляўнічага’ (ТСБМ), палява́нне, паляўнічы. с. 137

Палява́ць₂ ’тармазіць калком хвост плыта’ (Сл. ПЗБ), палёваць ’тс’ (ТС). с. 137

Паляві́к ’жыхар бязлеснай вёскі; у старажытнай беларускай міфалогіі — дух — гаспадар поля’ (ТСБМ), ’дух — гаспадар поля’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.). с. 137

Паляві́ца ’бязлесная прастора, палявая старана’ (Яшк., магіл.). с. 137

Паля́дак ’поле на месцы выкарчаванага лесу’ (Касп., Бяльк.), паля́д ’абложная зямля’ (ДАБМ, 858). с. 137

Палядзе́ць ’паглядзець’ (Янк., Шн. 2, Сл. ПЗБ), паляну́ць зак. (Бяльк., Сл. ПЗБ), паля́нь ’паглядзі’ (Грыг.). с. 137

*Паля́к, поля́к ’вялікі гаршчок з двума вушкамі на 1 —1,5 пуда жыта’ (Вярэн.). с. 137

Паля́кі, паля́к ’заходнеславянскі народ, які складае асноўнае насельніцтва Польшчы’ (ТСБМ). с. 137

Паля́на ’роўная бязлесная прастора, невялікі луг на ўскраіне або сярод лесу’ (ТСБМ, Бяльк.), паля́нка (Сл. ПЗБ), поля́нка ’невялікае поле сярод лесу’ (Выг., ТС), паля́нка ’абложная зямля’ (ДАБМ, 858). с. 137

Паляндві́ца ’мяса вышэйшага гатунку з сярэдняй часткі свіной тушы каля хрыбта, якое вэндзяць або вяляць’ (ТСБМ), поленві́ца, полені́ца, полендры́ца, полембі́цы (ТС), палямбі́ца (Сцяшк. МГ, 3 нар. сл.), паляндві́ца, палендві́ца, палянгві́ца, палямбі́ца, палендры́ца, паляндры́ца, паляні́ца (Сл. ПЗБ), палэ́бніца, полэ́бныця (Сл. Брэс.). с. 138

Паля́ндра₁ ’павальная хвароба накшталт белай гарачкі’ (Нас., Гарэц., Яруш.), ’старажытная багіня шкоды і смерці’ (Янк. 2, 496, 550). с. 138

Паля́ндра₂ ’вельмі вялікая хата’ (Сцяшк.). с. 138

Паляндрава́ць ’хадзіць без справы’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.). с. 138

Паля́не ’усходнеславянскае племянное аб`яднанне’ (ТСБМ). с. 138

Паляні́ка ’травяністая паўночная расліна з цёмна-чырвонымі духмянымі ягадамі, прыдатнымі да яды’ (ТСБМ). с. 138

Паляні́ца₁ ’невялікая прадаўгаватая булка з белай мукі’ (Бяльк.), ’печыва з мукі’ (Сл. ПЗБ), ’прэсная ляпёшка’ (Касп.), паляні́цы ’ляпёшкі, спечаныя на патэльні’ (Малчанава, Мат. культ., 191), паляны́ця ’бохан хлеба’(Сл. Брэс.). с. 138

Паляні́ца₂ , паля́ншчына ’бязлесая мясцовасць’ (Сл. ПЗБ). с. 138

Паля́нт ’гульня ў мяч; лапта; палка, якой удараюць мяч’ (Нас.), ’гульня ў мяч; лапта’ (Сл. ПЗБ, Доўн.-Зап., Нар. сл.). с. 138

Паля́нцы, паляўцы́ ’людзі, якія жывуць у бязлеснай мясцовасці’ (Сл. ПЗБ). с. 139

Паля́рны ’які мае адносіны да полюса’, перан. ’цалкам процілеглы’ (ТСБМ). с. 139

Паляру́ш ’паралюш’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Грыг., Арх. Бяльк., слонім.; Сл. ПЗБ, 3 нар. сл.), ’маланка’ (Яруш ). с. 139

Паляры́на ’кароткая круглая накідка на плечы, часам з капюшонам; вялікі круглы каўнер’ (ТСБМ, Касп.), ’шырокі каўнер’ (Сл. ПЗБ), паляры́нка ’нашыўка на рукавах’ (Нар. сл.). с. 139

Палясо́ўшчык ’вартаўнік лесу, ляснік’ (Яруш., Мядзв., Інстр. II, Дасл. па літ. і мове, Гродз. пед., 1967, 41). с. 139

Паляту́ха₁ ’жывёліна атрада грызуноў, падобная на вавёрку, пярэднія ногі якой злучаны з заднімі шырокай лятальнай перапонкай’ (ТСБМ). с. 139

Паляту́ха₂ ’сумнік звычайны, Solidago virgaurea L.’ (Кіс., 124). с. 139

Паля́тынка ’падхамутнік’ (БРС, Нар. сл.). с. 139

Паляўкі ́ ’свінка (хвароба)’ (Сл. ПЗБ). с. 139

Паляшва ́ ’Палессе’ (Сл. ПЗБ). с. 139

Паляшу́к ’жыхар Палесся’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 139

Паляшы́ць ’паглядзець, дазнацца’ (Сцяшк. Сл.). с. 139

Паляя ́ ’помнік старажытнарускай пісьменнасці, у якім падаюцца падзеі, апісаныя ў Старым завеце’ (ТСБМ). с. 139

Памага́йла ’памочнік’ (Др.-Падб., Сл. ПЗБ). с. 139

Памага́тар іран. ’памагаты, памочнік’ (Сцяшк. МГ). с. 140

Памага́ты ’той, хто памагае каму-, чаму-н.; падручны’ (ТСБМ, Янк. 1). Да памагаць. с. 140

Памага́ч ’памочнік’ (Нас., Гарэц., Янк. 1, Інстр. III), памага́чы ’тс’ (Нас., Гарэц.). с. 140

Пама́да ’пахучая касметычная мазь’ (ТСБМ). с. 140

*Памаёвацца, помаёвацца ’адзначыць, добра правесці час на прыродзе’ (ТС). Да май (гл.). с. 140

Памазы ́ ’плямы на бялізне ад поту або нечага масленага’ (Нас.). с. 140

Пама́к ’звязка вычышчаных канапель’ (Інстр. III), ’дрэва, якое доўга ляжала ў вадзе’ (Сл. ПЗБ), ’намоклае палена’ (Нар. сл.), пама́ка ’калода, якая доўга ляжала ў вадзе’ (Шн. 2), ’жэрдка, кладка’ (Сцяшк. Сл.), пама́кі ’цяжар, які накладаюць на лён або пяньку пры замочванні’ (Касп.), пама́к ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 140

*Памало́дак, памоло́док ’парастак’ (Сл. ПЗБ), па́молодьде ’тс’ (Клім.). с. 140

Пама́лу ’не спяшаючыся, марудна; паступова, не адразу’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Бяльк., 3 нар. сл.), пама́лей (Сцяшк. Сл.), пама́луй (Янк.), пама́ле (ТС), пама́лі, пама́лу, пама́луй (Сл. ПЗБ); пама́лечку (Мат. Гом.), пама́лячку (Янк. 1). с. 140

*Памаражы́ць, поморожи́ты ’зацвісці троху (аб хлебе)’ (Клім.). с. 140

Па́маразні ’бакавыя планкі, набітыя на капылы саней’ (Сцяшк. Сл.). с. 140

Па́маракі ’памяць, прытомнацсь’ (Пал.), па́маракі ў фраз. па́маракі галаву́ водзяць (Арх. ГУ, нараўл.), па́морока, памо́рок ’абмарачэнне’ (ТС), па́мрок ’замарачэнне’ (Бяльк.). с. 141

Памара́нча ’апельсін’, памаранчо́ўка ’гатунак грушы’ (Сцяшк. Сл.). с. 141

Памаўза ́ ’шкоднік, свавольнік’ (ТСБМ, Гарэц., Янк., Сл. ПЗБ), ’няспрытны, непаваротлівы чалавек’ (3 нар. сл.), памаўзлі́вы ’зладзеяваты’ (Касп.), ’шкодны, праказлівы’ (Сцяшк.) с. 141

Пама́чка ’мачанне’ (Сл. ПЗБ, Нар. сл.), памачу́шка ’верашчака’ (Сл. ПЗБ). с. 141

Паме́жак ’узмежак, мяжа’ (ТСБМ). с. 141

*Паме́жнік, поме́жнік ’сусед па палетку, сенажаці; раўчак, які аддзяляе адно поле ад другога, як іх узаруць’ (ТС). с. 141

Паме́ліхі ’завознікі’ (Сл. ПЗБ). с. 141

Паме́р ’велічыня чаго-н. у адным або некалькіх вымярэннях; ступень развіцця, велічыня, маштаб якой-н. з’явы, здарэння і г. д.’ (ТСБМ), ’плата натурай за памол’ (ТС, Мат. Гом.), паме́ра ’вымярэнне зямлі’ (Нас., Гарэц.). с. 141

Паме́сце ’асабістае (у адрозненне ад вотчыны) зямельнае ўладанне ў феадальнай Расіі да XVIII ст.’ (ТСБМ), поме́сцье ’месца, прытулак’ (ТС). с. 142

Паме́та ’пісьмовы знак, подпіс, адзнака’ (ТСБМ). с. 142

*Паме́тнік, поме́тнік ’апоўзіны, якія кладуць паверх стога’ (ТС), поме́тнік, поме́ціна ’тонкія латы ў страсе на сохах’ (Нар. сл., жытк.), паме́тнік ’падсцілка пад стогам’ (Нар. сл., навагр.). с. 142

Паме́цца ’мець намер, жаданне, абяцаць’ (Бяльк.), ’падрадзіцца’ (Мат. Гом.). Да мець(ца) (гл.). с. 142

Паме́шчык ’землеўладальнік, звычайна дваранін, пан’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 142

Памёт₁ ’кал, экскрэменты жывёлы’ (ТСБМ, ТС). с. 142

Памёт₂ ’поле, якое ніколі не апрацоўвалася’ (Інстр. I), ’абложная зямля’ (Касп., ДАБМ, 857; Хрэст. па бел. дыялекталогіі, 334), ’няўдобіца’ (Сл. ПЗБ). с. 142

Па́мжа ’пахмурнае, імглістае надвор`е’ (Гарэц., Др.-Падб.), ’пошасць, напасць’ (Касп., Нік.. Очерки). с. 142

Памідо́р ’аднагадовая агародная расліна сямейства паслёнавых з чырвонымі або жоўтымі пладамі, прыдатнымі для яды; плод гэтай расліны’ (ТСБМ, Кіс.), памідо́ра, памідо́рына ’плод памідора’ (Янк., Янк. 1). с. 142

Памі́ма прыназ. ’ужываецца для ўказання на прадмет або асобу, без удзелу якіх ці незалежна ад якіх што-н. праходзіць, адбываецца; не прымаючы каго-, што-н. пад увагу’ (ТСБМ). с. 142

Памі́нкі ’абрадавы абед у памяць памёршага пасля хаўтур або праз пэўны тэрмін са дня смерці’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Касп., Шат.), памі́нькі ’тс’ (Сл. ПЗБ), памі́н ’тс’ (Нас.). с. 143

Памова ’змовіны’ (Нас., Бяльк.), памо́віны ’тс’ (Нас.). с. 143

Памога ’дапамога’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., ТС). с. 143

Паморак уст. ’мор’ (ТСБМ, Сцяшк. МГ, Арх. Бяльк.; слонім., Сл. ПЗБ), помо́рок, помэ́рок ’напасць, прывід’ (Сл. Брэс.), пам(уо)рак (Федар. 2), памо́р (Мат. Гом.) ’мор’. с. 143

Памор`е ’старая назва паўночных рускіх зямель на берагах Белага мора, Анежскага возера і рэк, якія ў іх упадаюць; старая назва паўночнай часткі Польшчы, якая прымыкае да Балтыйскага мора’ (ТСБМ). с. 143

Памост ’узвышша ў выглядзе пляцоўкі, насланай з дошак; падлога’ (ТСБМ, Шат.., Янк. 3, Сл. ПЗБ, Гарэц.), ’падлога’ (Касп., Сцяшк. МГ, ДАБМ, 954; Шпіл., Хрэст. па бел. дыялекта- логіі, 334, Бір. Дыс.), ’падстаўка з хворасту пад дуплянкі’ (Мат. Гом.), помосто́к ’ступенькі перад уваходам у дом’ (Шушк.). Рус. помдст, укр. помдст, ст.-рус. помость ’падлога, дах, ярус; рыначная плошча’, помостатіс Фасмер (3, 323) лічыць ад ро- і мост (гл.), але магчыма і аддзеяслоўнае ўтва- рэнне ад памасціць. с. 143

Памоўка ’гаворка (у прымаўцы: Пра воўка памоўка, а воўк і тут)' (ТСБМ, Янк.), ’пагалоска; прымаўка; заручыны’ (Нас.), ’прымаўка’ (Мат. Гом.), ’пагалоска, паклёп’ (Мал.), помо́ўка ’гаворка, нагавор’ (ТС). с. 143

Памошнік ’пылюшнік вузкалісты, Тhalictrum angustifolium Jacq.’ (Кіс., Касп.; КЭС, лаг.). Да мох (гл.); с. 143

Пампаду́р уст. ’адміністратар-самадур’ (ТСБМ), ’дурны ганарлівец’ (Нас.). с. 144

Пампе́зны ’які вызначаецца раскошай, пышнасцю, разлічанай на знешні эфект’ (ТСБМ). с. 144

Пампо́н ’упрыгожанне ў выглядзе шарыка з нітак, футра і інш. на шапках, туфлях і пад.’ (ТСБМ). с. 144

Пампу́шачка (3 нар. сл.) ’пупышачка’. с. 144

Пампу́шка₁ ’невялікая круглая пышная булка; аб тоўстым пульхным дзіцяці, жанчыне’ (ТСБМ, Нас., Федар. VI, VII), ’аладка’ (Яруш., Бяльк.), пампу́шкі ’булкі’ (Сл. Брэс.). с. 144

Пампу́шка₂ ’скрутак тытуню’ (Сл. ПЗБ). с. 144

*Паму́ст, пому́ст ’раскладка снапоў для малацьбы’ (ДАБМ, 872). Гл. памост. с. 144

Памфле́т ’мастацка-публіцыстычны твор сатырычнага (часам палемічнага) характару’ (ТСБМ). с. 144

Памсці́цца ’адважыцца, намерыцца’ (Бяльк.), ’адпомсціць у зручны момант’ (Гарэц.). Гл. по́мсціць. с. 144

Памы́і ’брудная вада пасля мыцця чаго-н.’ с. 144

Памы́дліны ’мыльная вада, у якой мылі бялізну’ (Сл. ПЗБ). с. 145

Памы́лка ’няправільнасць у дзеяннях, учынках, выказваннях, думках і г. д.; няправільнае напісанне слова’. с. 145

Памы́льніцы, гл. памы́дліны (Сл. ПЗБ). с. 145

Памы́сны ’жаданы, згодны з думкамі, удалы, шчаслівы’ (ТСБМ), памы́сна ’добра, шчасліва’ (Сцяшк. Сл.), ’з намерам’ (Сл. ПЗБ). с. 145

Памэ́дзганы ’забруджаны’ (Сцяшк. Сл.). с. 145

*Памя́г, помя́г, пом`я́г ’воблака, хмарка’ (ТС), помэ́г ’тс’ (Нік.), помяжо́к ’тс’ (ТС). с. 145

Памяло ́ ’венік з яловых, сасновых, бярозавых галінак, надзеты на палку, для вымятання або абмятання чаго-н.’ (ТСБМ), памело́ (ТС), памяла́, памяло́, помыло́ (Сл. ПЗБ) ’тс’. с. 145

Памяльні́к₁ ’памяло для прачысткі коміна’ (Сл. ПЗБ; КЭС, навагр.), ’малады хваёвы лес’ (КЭС, навагр.), паме́льнік ’малады сасоннік-самасейка; густое дробналессе, кусты’ (Яшк., стол.), поме́льнік ’тс’ (ТС). с. 145

Памяльні́к₂ ’месца каля печы, дзе ставяць венік, качаргу і інш.’ (3 нар. сл., шчуч.). Гл. памяльнік₁. с. 145

Памя́ля, поме́лья ’дробная кастрыца’ (Сл. ПЗБ). с. 145

Памянша́емае ’у матэматыцы — назва ліку, ад якога адымаюць другі лік’ (ТСБМ, Нас.). с. 145

Памяра́нец ’субтрапічнае вечназялёнае цытрусавае дрэва з аранжава-чырвонымі пладамі; плод гэтага дрэва’ (ТСБМ). с. 145

Памярка́цыя ’разлік’ (Нас.). с. 146

Памяркоўны ’падатлівы, уступчывы’ (ТСБМ, Нас.). Да мяркаваць (гл.). с. 146

*Памярэ́ча, помырэ́ча ’мор; перан. злы, дакучлівы чалавек’ (Клім.). с. 146

Памята́ць тое ж, што і помніць (гл.), памя́тка, памятлі́вы, памяткі́, памяту́шчы. с. 146

*Памяце́ха, помытэха ’вялікая палка’ (Клім.). с. 146

Па́мяць ’здольнасць запамінаць, захоўваць і аднаўляць у свядомасці ранейшыя ўражанні, успамін пра каго-, што-н.’ с. 146

Памяшка́нне ’месца, дзе жыве, размяшчаецца хто-, што-н.’ (ТСБМ). с. 146

Пан ’уладальнік маёнтка, памешчык (у дарэвалюцыйнай Расіі і ў капіталістычных краінах; асоба, якая належала да прывілеяваных (чыноўных, арыстракратычных) слаёў грамадства дарэвалюцыйнай Расіі’. Па́ни, пане́нка, па́ня, па́нскі, па́ні-ма́тка, панава́ць, па́ніцца ’жыць па-панску, гультайнічаць’. с. 146

Панаво́рышчу ’нечакана, выпадкам’ (Бяльк.). с. 147

Панагі́я ’нагрудны знак праваслаўных епіскапаў у выглядзе невялікай упрыгожанай іконы на ланцужку’ (ТСБМ). с. 147

Панадво́рак ’двор каля жылога або адміністратыўнага будынка’ (ТСБМ, Шат., Янк., Гарэц.), панадво́рку ’па панадворку’ (ТС). с. 147

Пана́дзіцца ’прывучыцца, набыць звычку да чаго-н. непажаданага’ (ТСБМ, ТС, Сл. ПЗБ), пана́длівы, пана́дны, пана́да, пана́дка ’дрэнная звычка’. с. 147

Панажы ́ ’прылада ў ткацкім станку ў выглядзе дзвюх або некалькіх дошчачак пад кроснамі, пры дапамозе якіх нагамі прыводзяцца ў рух ніты’ (ТСБМ, Нас., Шат., Гарэц., Др.-Падб., Касп., Бяльк., Мат., Гом.), поножэ́ (ТС), поножы́ (Сл. Брэс.), пана́ж, пано́ж, по́наж, панажы́, панажэ́, панажа́і, панажа́е (Сл. ПЗБ) ’тс’. с. 147

Пана́ма ’летні шыракаполы капялюш’ (ТСБМ). с. 147

Панара́д ’каркас, аснова калёс’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ’ткацкі станок’ (Мат. Гом., Нар. сл.), ’поўны камплект колаў’ (Інстр. I), ’другарадныя часткі бота: сцелькі, заднікі і інш.’ (Гарэц.), ’усе ткацкія прылады’ (Сцяшк. МГ, Інстр. II), понара́д ’тс’ (Влад.), панаро́д ’калёсы з драбінамі; матэрыял на ніз ботаў’ (Др.-Падб.). с. 147

Панара́ма ’від мясцовасці (звычайна з вышыні), якая цягнецца вельмі далёка’ (ТСБМ). с. 148

Панара́т ’вязанка’ (Яруш.). с. 148

Панаро́ўка ’звычай’ (Касп., Мат. Гом., Сцяшк. Сл.), ’дрэнная звычка’ (Юрч.). с. 148

*Панасно́й, поносны́й ’аб вазе або аб`ёме, які можа перанесці адзін (або два) чалавекі’ (Клім.), поносна́я тэ́рныця ’пераносная ільнамялка’ (Выг.). с. 148

Пана́трыць ’узяць за правіла рабіць што-н. дрэннае (пра чалавека, жывёлу)’ (Янк.), ’прызвычаіцца’ (Сцяшк. Сл.). с. 148

Па́наўка ’палонка’ (Юрч., СЭС-1, 36), па́неўка (Гарэц., Др.-Падб.), па́ніўка (Нар. сл., Мат. Гом.), па́наўка, пану́ўка, паны́ўка, паня́ўка (Бяльк.) ’тс’. с. 148

Па́нах у кантэксце: «Акыш, каб вы падохлі! Як запарашу, то па́наху вашага тут ні будзя, акыш!» (Сл. бел. нар. фраз., 153, стаўбц.), пана́хт ’пах’ (3 нар. сл., карэл.). с. 148

Панацэ́я ’у алхімікаў — лякарства нібыта ад усіх хвароб; уяўны сродак, які можа дапамагчы ва ўсіх выпадках жыцця’ (ТСБМ). с. 148

*Паначо́та, поночо́та ’цемра, цемната’ (Клім.). с. 148

Панва́, пані́ва, пано́ўка, паня́ва ’скаварада’ (Сцяшк. МГ), пані́ва ’тс’ (Сл. Брэс.), па́невка ’полка ў замка стрэльбы; палонка’ (Нас.). с. 148

Пандра́к ’лічынка майскага жука’ (Сцяшк. Сл.), пандра́кі ’лічынкі хрушча, шашаль’ (Сл. ПЗБ). с. 149

Пане́бнік ’перакладзіна ў кроснах, да якой прывязвалі чапелкі’ (ТС, Мат. Гом.), пане́бнік, пане́бніца ’тс’ (Бяльк.), падне́бнік, пане́біч, панёбніца. с. 149

Панегі́рык ’у Старажытнай Грэцыі і Рыме — надмагільная пахавальная прамова, якая ўслаўляе подзвігі памёршага; празмерна хвалебны водзыў аб кім-, чым-н.’ (ТСБМ). с. 149

Пане́ль ’дарожка для пераходаў па баках вуліцы; драўляная абшыўка або афарбоўка ніжняй часткі сцяны ў памяшканні’ (ТСБМ). с. 149

Паненка ’рудая балюча-куслівая мурашка’ (Дразд.). с. 149

Пане́хтуваць ’зганьбіць’ (Сл. ПЗБ). с. 149

Панёва ’спадніца з некалькіх нясшытых удаўжыню полак’ (Нас.), ’суконная саматканая спадніца’ (Бяльк.), ’спадніца з саматканай тканіны ў клетку’ (ДАБМ, 934), ’суцэльная сукня без рукавоў’ (Інстр. I), ’жаночы цёплы пінжак’ (Сцяшк. Сл.). с. 149

Панібра́т ’блізкі знаёмы, прыяцель’ (ТСБМ), панібра́цкі, панібра́цтва ’залішняя бесцырымоннасць, фамільярнасць у абыходжанні’. с. 150

Панізо́ўе ’нізіна’ (Сл. ПЗБ, Яшкін), панізо́ўшчына ’тс’ (ТС). с. 150

Па́ніка ’непераадольны жах і разгубленасць, якія авалодалі чалавекам або мноствам людзей’ (ТСБМ). с. 150

Панікадзі́ла ’вялікая люстра са свечкамі або стаячы кандэлябр перад іконамі’ (ТСБМ). с. 150

Пані́клы ’схілены, прыгнуты; прыгнечаны, замучаны’ (ТСБМ), пані́клы, пані́клівы ’блізарукі’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), поні́клы ’блізарукі; упарты’ (ТС). с. 150

Пані́кніца ’расліна Geum rivale L’ (Кіс., Касп., Гарэц., Дэмб. 1, 288), ’кураслеп, Аnemone L’ (Інстр. II), панокніца, паніконніца (Кіс.), па́ныківіца (Бяльк.) ’тс’. с. 150

Паніхі́да ’царкоўная служба па нябожчыку’ (ТСБМ), дыял. панафі́да, панахі́на, панахві́да. с. 150

Па́ніч₁ ’малады пан, панскі сын’. с. 150

Пані́ч₂ ’падасінавік’ (Сцяшк. Сл.). с. 150

Паніч₃ ’чорт’ (Інстр. II), ’вадзянік’ (Маш.). с. 150

Панішчэ́чку ’ціха’ (Сл. ПЗБ). Гл. нішчачко́м. с. 150

Па́нка ’корань аеру’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.). с. 150

Па́нна₁ ’гатунак груш’ (ТС, Мат. Гом.). с. 151

Па́нна₂ ’касач жоўты, Іris pseudacorus L’ (Бес.). с. 151

Панос ’расстройства дзейнасці кішэчніка з частымі вадкімі экскрэментамі’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), ’вывадак’ (ТС), ’пачатак цяжарнасці’ (Гарэц., Др.-Падб., СЭС-4). с. 151

Паноша ’цяжарнасць’ (Жд. 2), паношчы ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 151

Панталоны ’верхняе мужчынскае адзенне, якое пакрывае ніжнюю частку тулава да пояса; частка жаночай бялізны’ (ТСБМ). с. 151

Панталы́к ’фанабэрыя, пыха’ (Нас.), ’розум, троп’ (Бяльк.), збіць(ца) з панталы́ку ’збіць(ца) з розуму’ (ТСБМ, ТС). с. 151

Пантон ’пласкадоннае судна, якое служыць апорай для наплаўнога моста або для падтрымкі на вадзе якіх-н. збудаванняў’ (ТСБМ). с. 151

Пантофлі ’дамашнія туфлі, звычайна без заднікаў’ (ТСБМ, Сцяшк., Сл. ПЗБ), панто́плі (Нас., Шат., Касп., Бяльк.), панты́каль (Мат. Гом.) ’тс’, панто́плі ’лёгкі абутак’ (Сл. Брэс.). с. 151

Па́нты ’маладыя, неакасцянелыя рогі высакародных або плямістых аленяў, якія выкарыстоўваюцца для вырабу лекавых сродкаў’ (ТСБМ). с. 152

Пантэ́ра ’тое, што і барс’ (гл.) (ТСБМ). с. 152

Панука́ць ’прымушаць рабочую жывёлу рухацца хутчэй; нокаць; дэспатычна распараджацца, не лічыцца з чым-небудзь, папіхаць’ (ТСБМ). Да ну, нукаць (гл.). с. 152

Пану́ры ’непрыветлівы, хмурны, суровы (пра чалавека); змрочны; з апушчанай галавой, панылы’ (ТСБМ, Нас., Яруш), пану́рысты, пону́рышчэ ’пануры чалавек’ (ТС), панурува́тый (Клім.). с. 152

Панхе́р, панхі́р ’пухір’ (Сл. ПЗБ). с. 152

Панчо́вы ’стракаты’ (Сцяшк. Сл.). с. 152

Панчо́хі, адз. панчо́ха ’выраб машыннага або ручнога вязання, які надзяваецца на ногі і заходзіць за калена’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Гарэц.), панчо́ха, пончо́ха (ТС), панчо́ха, пончо́ха, панчаха́ (Сл. ПЗБ). с. 152

Панца́к ’круглыя ячныя крупы; суп з такіх круп’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сцяшк.), панса́к (Др.-Падб., Сержп. Грам., Сцяшк., 3 нар. сл.), панца́к, панса́к, пэнца́к (Сл. ПЗБ) ’тс’, па́нцыр ’жалобная каша’ (Сцяшк. Сл.). с. 152

Панці́на, пенці́на ’костка ў ніжняй частцы нагі каня ля капыта’ (Сл. ПЗБ), панці́на, паянці́на ’выступ з доўгай поўсцю ля капыта каня’ (Нар. сл.). с. 152

Па́нцыр ’адзенне ў выглядзе кашулі, зробленае з пераплеценых дробных металічных кольцаў, якім карысталіся даўней для засцярогі ад удараў халоднай зброяй’ (ТСБМ). с. 152

Панядзе́лак ’першы дзень тыдня пасля нядзелі’. с. 153

Панядзёга ’жывёліна, якая нарадзілася ў панядзелак’ (Сл. ПЗБ). с. 153

Паня́цце ’адна з форм адлюстравання свету ў мысленні чалавека; уяўленне аб чым-н.; веданне чаго-н.’ (ТСБМ). с. 153

Паня́ць ’тое ж, што і зразумець’ (ТСБМ), ’абучыцца добра якому-н. рамяству; заліваць вадою; уступіць у шлюб’ (Нас.), ’заліць вадою; зразумець’ (Бяльк., Юрч.), ’зразумець, злавіць, знайсці’ (Сл. ПЗБ), поня́ць ’злавіць’ (ТС), поня́цца ’узяцца; набрацца, пакрыцца, праявіцца’ (ТС). с. 153

Па́па₁ ’вярхоўны галава рымска-каталіцкай царквы і дзяржавы Ватыкан’ (ТСБМ). с. 153

Па́па₂ дзіцяч. ’хлеб’ (Нас., Касп., Шат., Гарэц., Янк., Янк. 2, Янк. БП, Сцяшк. МГ, Бяс., Клім.), па́пка. с. 153

Па́па₃ ’бацька’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.; Яшкін, Назвы). с. 153

Пападдзя ́ ’жонка папа’ (ТСБМ, Нас., Шат.). с. 154

Папала́м ’на дзве прыблізна роўныя часткі, напалавіну’ (ТСБМ). Да пол-, палавіна (гл.). с. 154

Папа́р ’поле, пакінутае на адно лета незасеяным з мэтай паляпшэння глебы пад пасеў азімых’ (ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Шн.), папа́р, попа́р, пупа́р ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 154

Па́параць ’шматгадовая травяністая расліна аддзела папарацепадобных’, па́паратнік. с. 154

*Папа́рыць, попа́рыты, попа́рыть ’узараць восенню для веснавога севу’ (палес., Выг.). Да папа́р (гл.). с. 154

Папа́с ’месца, дзе пасецца жывёла; паша; прыпынак у дарозе з мэтай пакарміць коней, падсілкавацца і адпачыць’ (ТСБМ, Яруш.), попа́с ’тс’ (ТС), ’падножны корм’, папа́ска ’падкормка ў дарозе’ (ТСБМ, Янк. 2). с. 154

Папа́сці ’трапіць у цэль, дасягнуць якой-н. мэты, кінуўшы што-н., куды-н.; апынуцца дзе-н., трапіць куды-н.’ с. 154

Папаўзу́ха ’мяцель, завіруха, завея’ (Гарэц., Бяльк.). с. 154

Папа́ўка ’расл. пупок палявы, Аnthemis arvensis L.’ (Кіс.). с. 154

Папа́ха ’высокая футравая шапка’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’круглая шапка з аўчыны’ (Сцяшк.). с. 155

Папежы́нец ’прыхільнік папы’ (Нас.). с. 155

Папе́ра ’матэрыял для пісьма, друку, малявання і пад.; пісьмовы дакумент афіцыйнага характару; пераважна мн. (папе́ры) розныя лісты з рукапісным або друкаваным тэкстам’, дыял. папе́р, папя́р. с. 155

*Паперадня́, попырыдне́ ’моцная кароткая вяроўка (або ланцуг) у пярэдняй частцы воза, за якую ўмацоўваецца рубель пры ўвязванні сена, саломы, снапоў’ (драг., Лучыц-Федарэц), попырыде́й (Шатал.), паперадзе́нь (Сл. ПЗБ) ’тс’. Гл. перадня́. с. 155

Па́перць ’ганак перад уваходам у царкву’ (ТСБМ, Нас.). с. 155

Папіка́ць ’выказваць каму-небудзь незадавальненне, дакор; папракаць’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Янк. 3, Сцяшк. МГ), папі́ка ’папрок’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.). Гл. упікаць. с. 155

Папі́рус ’шматгадовая травяністая трапічная расліна сямейства асаковых; матэрыял для пісьма, які вырабляўся з гэтай расліны егіпцянамі і іншымі старажытнымі народамі; рукапіс на такім матэрыяле’ (ТСБМ). с. 156

Папіха́йла ’чалавек, якім кожны камандуе’ (Мат. Гом.), попіха́йла, попі́ха ’тс' (ТС), папіха́йла, папі́хішча ’непаваротлівы чалавек, якога трэба падганяць’ (Нас.). с. 156

Папіха́ч ’чалавек, якому даручаюць паскорыць якую-небудзь справу’ (ТСБМ, ТС); тое ж, што і папіхіч (гл.) (ТСБМ, Шат., Др.-Падб.; КЭС, лаг.). с. 156

Папі́хіч ’чалавек, якім панукаюць, зняважліва распараджаюцца, камандуюць’ (ТСБМ), попі́хіч ’тс’ (ТС). с. 156

Па́пка ’вокладка з картону, скуры і пад. для захоўвання папер, малюнкаў і пад.’ (ТСБМ). с. 156

Папкі́, по́пікі ’расліна паўночнік палявы, Knautia arvensis (L) Coult (Кіс.). Да поп (гл.). с. 156

Паплаве́ц₁ паплавок ’невялікі поплаў’ (ТСБМ). с. 156

Паплаве́ц₂ ’палачка з завостраным канцом для пячэння сала на агні’ (Шат.). с. 156

Паплавок ’частка вуды, якая ўтрымлівае лёску з кручком у час лову на патрэбнай глыбіні’ (ТСБМ, Касп.). с. 156

*Паплаву́ха, паплэву́ха ’асака, якая расце вясной на лугах і балотах у вадзе’ (Шат.). с. 156

Паплаўкі ́ ’назва плоскуняў’ (ДАБМ, 870). с. 156

Паплашы́ць ’пагоршыць’ (Мат. Гом.). с. 156

Папле́ціна ’прут, якім прымацоўваецца салома да лат пры крыцці страхі’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Бір. Дзярж., Шн. 2, Янк. 3), попле́ціна ’тс’ (Шушк.), ’кусок палкі’ (Бір. Дзярж.), ’доўгая палка’ (Сл. ПЗБ), ’жэрдка, якая кладзецца на кроквы’ (ТСБМ). с. 156

Папле́чнік ’таварыш па справе, саўдзельнік, саратнік’ (ТСБМ, Нас.). с. 157

Паплёт₁ ’тое ж, што і паплеціна’ (ТСБМ, Нас., Шат., Бяльк., Інстр. I), паплёта (Янк. 3), папле́т, паплёт (Сл. ПЗБ) ’тс’. с. 157

Паплёт₂ ’плот з пруццяў’ (Гарэц., Др.-Падб.). с. 157

Паплі́н ’шаўковая, паўшаўковая або баваўняная тканіна з дробным папярочным рубчыкам’ (ТСБМ). с. 157

Паплі́ска ’(плоская) палка’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Сцяшк., Сержп.), ’тонкія жэрдкі, якімі прывязваецца салома на страсе’ (Янк. 1), ’палкі, якімі ўвязваюць дровы на возе’ (Некр.), паплі́цка ’палка, дручок’ (Янк., Мат. Гом.). с. 157

*Папо́к₁, попо́к ’ступа’ (ТС). с. 157

Папо́к₂, папкі́ ’адуванчык лекавы, Таraxacum officinale Web.’ (Кіс.). Да поп (гл. папаўка). с. 157

Папо́нка ’гунька для нашэння травы’ (Шат.), ’хустка’ (Мат. Гом.), попо́нка ’гунька’ (ТС), попо́на ’гунька’ (Сл. Брэс.), папо́ня ’доўгае неахайнае адзенне’ (3 нар. сл.). с. 157

Папо́ўка палявая ’нівянік звычайны, Leucantheum Dc. vulgare Lam.’ (Кіс.). Да поп (гл. папаўка). с. 157

Папра́ва ’выпраўленне’ (Нас., Гарэц., Яруш., Др.-Падб.). с. 157

*Папра́гач, попра́гач ’ручка ў навоі, на які наматваецца пража’ (ТС). Вытворнае з суф. -ач ад *попрагаць, аднакара- нёвага з запрагаць (гл.). с. 157

Папраду́ха ’жанчына, якая займаецца ручным прадзеннем’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Янк. БП), попраду́ха ’папрадуха; вячоркі, дзе прадуць’ (Влад.), попраду́ха ’папрадуха’ (Клім.), папраду́хі мн. ’вячоркі, дзе прадуць і весяляцца’ (ТСБМ). с. 157

Папрака́ць, папро́к ’выказваць дакор, незадавальненне чым-н., дакараць каго-н.’ (ТСБМ, КТС, мядз.), папряка́ць ’тс’ (Бяльк.). с. 157

Папра́нік ’пернік’ (Нас., Мат. Гом.). с. 158

Папру́га ’раменны пояс або наогул пояс; частка збруі для ўмацавання сядла, падсядзёлка на спіне каня’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ), попру́га ’тс’ (ТС, Сл. Брэс.), ’скураны пояс’ (Янк., Янк. 2, Маш., Сцяшк., ДАБМ, 931), ’частка збруі’ (Шат.), попруга ’частка збруі’ (Маслен.), папру́жка ’раменны пояс’ (Шат.), з іншым прэфіксам падпру́га ’папруга’. с. 158

*Папры́ца, попры́ца ’металічная пласцінка на верхнім камяні жорнаў’ (ТС, Выг.). с. 158

Папры́шчыцца ’пакрыцца прышчамі’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ’патрэскацца’ (Сцяшк. Сл.), попры́шчыца ’пакрыцца дробнымі пухіркамі’ (ТС), попры́шчытысь ’здранцвець, анямець ад холаду; паўміраць (ад холаду, голаду)’ (Клім.). Да прышч (гл.). с. 158

Папуга́й ’трапічная лясная птушка з яркім стракатым апярэннем, якая здольна пераймаць розныя гукі’ (ТСБМ). с. 158

Папу́жа, папу́га ’папуша’ (Сл. ПЗБ). с. 158

Папуры ́ ’музычны твор з урыўкаў розных агульнавядо мых песень, мелодый’ (ТСБМ). с. 158

Папу́ха ’почкі на дрэвах, бутоны кветак’ (ТС), папушы́нка ’почка’ (Шат.). с. 158

Папу́ці ’прымітыўны абутак’ (Весці АН БССР, 1969, 4, 129, зэльв.), папу́ть ’непаваротлівы’ (Рам., 8, 124, дзісн.), папу́цькі ’вязаныя з нітак або сшытыя з палатна тапачкі’ (Сл. Брэс.). с. 158

Папу́ша ’скрутак тытунёвага лісця’ (ТСБМ, Сцяшк., Янк. 1, Мат. Гом., Ант, 224; Інстр. III), папу́шка ’пачак чаю або тытуню’ (Касп.), папу́ха ’папуша’ (ТС), папу́ха, папу́ша ’скрутак якога-небудзь лісця; пачак паперы’ (Сл. ПЗБ). с. 158

Папы ́₁, папкі́ ’расліна нівянік звычайны, Leucanthenum Dc vulgare Lam.’ (Кіс.). с. 159

Папы₂, папакі ’скабіёза жоўтая, Scabiosa ochroleuca L.’ (Кіс.). Гл. папы₁. с. 159

Папы ́₃ ’апорныя слупы’ (Сл. ПЗБ). с. 159

*Папэ́ндзіцца, попэ́ндытысь ’кінуцца, памчацца’ (Клім.). с. 159

Папялі́сты ’які мае колер попелу’ (ТСБМ), папяля́сты ’тс’ (Гарэц., Мал.). Да попел (гл.). с. 159

Папяро́к прысл. і прыназ. ’па шырыні, упоперак’ (ТСБМ, Шат.), по́перак (Нас.), поперэ́к, поперо́к (ТС), папяро́к, попэрэ́к (Сл. ПЗБ) ’тс’. с. 159

Папяро́са ’папяровая трубка з тытунём для курэння (пераважна з папяровым муштуком)’ (ТСБМ, Яруш.). с. 159

Папяро́ўка ’сорт летняй яблыні, на якой растуць белыя або жоўтыя кісла-салодкія яблыкі; плод гэтай яблыні’ (ТСБМ), поперо́ўка (ТС), папяру́вка (Сл. ПЗБ) ’тс’. с. 159

Папяро́чка₁ ’брус, жэрдка, планка і пад., замацаваныя ўпоперак чаго-н. або паміж чым-н.’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Тарнацкі, Studіа), поперэ́чка ’тс’ (Шушк.), поперэ́чка ’вага ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, 809). с. 159

Папяро́чка₂ ’папярочны загон’ (Сл. ПЗБ), поперэ́чка ’папярочнае ўзворванне’ (Выг.), папярэ́чняк ’папярочны загон’ (Сл. ПЗБ), поперэчня́к, попяро́чніца ’тс’ (Выг.). с. 159

Папяро́чка₃ ’вельмі шырокая саматканая спадніца ў палоскі, якія ляжаць упоперак’ (ДАБМ, 934). с. 159

Папяро́чнік ’памер у шырыню, дыяметр’ (ТСБМ). с. 160

Папярхну́цца ’на момант задыхнуцца пры пападанні ў дыхальнае горла чаго-небудзь (часцінак ежы, вады і пад.)’ (ТСБМ, Грыг.). Гл. пе́рхаць. с. 160

Папярэ́дзіць ’загадзя паведаміць каму-небудзь пра што-небудзь; загадзя ліквідаваць тое, што пагражае; зрабіць што-небудзь раней каго-небудзь’ (ТСБМ). Да пе́рад (гл.). с. 160

Па́ра₁ ’газ, які ўтвараецца пры выпарванні вады, нагрэтай да высокай тэмпературы; газападобны стан вады’; пар ’паравое поле’, па́рнасць, па́рына, па́раніна, парно́та, парні́к, па́ранка, паро́нка. с. 160

Па́ра₂ ’два аднолькавыя сіметрычныя прадметы, якія складаюць адно цэлае; дзве асобы, мужчына і жанчына, дзве жывёліны, самец і самка; два прадметы, дзве штукі чаго-небудзь’. с. 160

Пара ́ ’час, перыяд; адпаведны час’. с. 160

Па́рабак ’наёмны сельскагаспадарчы рабочы ў памешчыцкай або кулацкай гаспадарцы’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Яруш.), па́робок, па́рубок (ТС), па́рабак, па́рабок, па́робак, парабчу́к ’тс’ (Сл. ПЗБ), паробкова́ць (ТС). с. 160

Пара́бала ’лінія перасячэння круглага конуса плоскасцю, паралельнай якой-небудзь датычнай плоскасці гэтага корпуса’ (ТСБМ). с. 160

Парава́н ’занавеска’ (Сцяшк., Мат. Гом.). с. 161

Паравоз ’лакаматыў з паравым рухавіком’ (ТСБМ). с. 161

Пара́граф ’частка тэксту ўнутры раздзела, якая мае самастойнае значэнне і пазначана звычайна знакам § і парадкавым нумарам’ (ТСБМ). с. 161

Пара́д ’урачысты агляд войск’ (ТСБМ). с. 161

Пара́да ’прапанова, як дзейнічаць, рада; сумеснае абмеркаванне чаго-небудзь, кароткая нарада’. с. 161

Пара́дак ’правільная, наладжаная сістэма размяшчэння чаго-небудзь; належны стан чаго-небудзь; устаноўлены лад, план, сістэма кіравання’; пара́дкавы, пара́дкаваць, пара́дком. Да рад (гл.). с. 161

Парадзі́ха ’жанчына, якая раджае або толькі што нарадзіла дзіця’, дыял. таксама параду́ха, паражані́ца, паражы́ля, паражы́лля. с. 161

Парадокс ’думка, меркаванне, якое разыходзіцца з агульнапрынятымі поглядамі, супярэчаць разумнаму сэнсу’ (ТСБМ). с. 161

Паразі́т ’расліна або жывёліна, якая жыве на паверхні або ў сярэдзіне іншага арганізма і корміцца за яго кошт; той, хто жыве з чужой працы; дармаед’ (ТСБМ). с. 161

Паразі́ць ’забіць, нанесці ўдар якой-н. зборнай; перамагчы, нанесці паражэнне, разбіць; выклікаць пашкоджанне, змяненне ў тканцы, органе і пад.’ (ТСБМ). с. 161

Парале́ль ’паралельная лінія; умоўная лінія, праведзеная па зямной паверхі паралельна экватару, усе пункты якой маюць аднолькавую геаграфічную шырыню’ (ТСБМ). с. 162

Паралі́ч ’хвароба, пры якой асобныя органы або частка цела трацяць здольнасць да адвольных рухаў’ (ТСБМ). с. 162

Паралю́ш ’параліч’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Др.-Падб., Шат., Сл. ПЗБ). с. 162

Парапе́т ’невысокая сцяна, агароджа ўздоўж маста, набярэжнай і пад.’ (ТСБМ). с. 162

Па́расля ’малады хваёвы лес’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), па́раслі ’малады лес’ (Сцяшк.), поросля́ ’высокае пясчанае месца ў лесе’ (ТС). с. 162

Па́раснік ’маладыя парасткі дрэў або іншых раслін’ (ТСБМ), ’малады лес, звычайна хваёвы’ (Сл. ПЗБ). с. 162

Парасо́н ’прыстасаванне для засцярогі ад дажджу і сонца ў выглядзе замацаванага на палцы складнога каркаса, абцягнутага матэрыяламі; стрэшка над чым-небудзь’ (ТСБМ). с. 162

Па́растак ’маладая галінка расліны, якая вырасла ад больш старога сцябла або ствала, флянс; сцябло расліны’ (ТСБМ, Шат., Др.-Падб.). с. 162

Па́расцень ’гузак’ (Мат. Гом.). с. 162

Парася́, парасё ’дзіцяня свінні’, дыял. таксама парасёнак. с. 162

Парафі́н ’воскападобнае рэчыва, якое здабываецца з нафтапрадуктаў’ (ТСБМ). с. 163

Пара́фія ’акруга, тэрыторыя, якая адносіцца да аднаго касцёла і падпарадкоўваецца аднаму ксяндзу; прыход’ (ТСБМ), пара́хвия ’тс’ (Нас.). с. 163

Парахно ’парахня’ (Мат. Гом.), порохно́ ’тс’ (ТС). с. 163

Парахня ́ ’дробныя, як пясок, сухія рэшткі сапрэлага або паточанага шашалем дрэва’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. ПЗБ), порохня́ ’тс’ (ТС), парахня́вы, парахня́віна, парахня́лы, парахне́ць. с. 163

Параход ’судна, якое прыводзіцца ў рух паравым рухавіком, паравой турбінай’ (ТСБМ). с. 163

Парашок ’расцёртае на дробныя частачкі цвёрдае рэчыва; лекавае рэчыва пэўнай дазіроўкі ў раздробленым выглядзе’ (ТСБМ). с. 163

Парашу́т ’прыстасаванне ў выглядзе вялікага парасона, прызначанае для спуску людзей, грузаў з лятальных апаратаў, для тармажэння пры пасадцы самалётаў і пад.’ (ТСБМ). с. 163

Пардва ’белая курапатка’ (Дэмб. 1, 457; Інстр. II), парба ’тс’ (Інстр. II). с. 164

Пардо́н ’прабачце, даруйце’ (ТСБМ), ’адпачынак’ (мардуеся бес пардону дзень пры дні) (Мат. Гом.). с. 164

Паржа́к ’пінжак’ (Мат. Гом.). с. 164

Парк ’участак з прыроднымі ці штучнымі насаджэннямі, дарожкамі, алеямі, вадаёмамі, прызначаны для адпачынку’ (ТСБМ, Яруш.). с. 164

Па́рка₁ ’пакаранне розгамі’ (Нас.). с. 164

Па́рка₂ памяншальнае да па́ра₂ (Нас.), ’пара коней’ (Янк.), ’двайны колас, спарыш’ (ТС). с. 164

Па́рка₃ ’парка (адзенне)’ (ТСБМ). с. 164

Парка́ль ’лёгкая баваўняная аднаколерная або з набіўным малюнкам тканіна’ (ТСБМ, Гарэц., Сцяшк., Мат. АС Гродзеншчыны; ДАБМ, 943), пэрка́ль, парка́ль, пярка́ль ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 164

Парка́н ’агароджа з бярвёнаў, штыкецін або мураваная’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Касп., Янк., Мядзв., Шпіл., Грыг., П. С., Сцяшк., Бір. Дзярж.; ДАБМ, 811; Шушк.), парга́н (Арх. Бяльк., слонім.), парка́н, парга́н (Сл. ПЗБ) ’тс’. с. 164

Парке́т ’невялікія гладкія, пераважна з цвёрдых парод дрэў, дошчачкі, якімі насцілаюць падлогу; падлога, зробленая з такіх дошчачак у форме розных геаметрычных фігур' (ТСБМ). с. 165

Па́ркі ’два звязаныя разам снапкі, якія выкарыстоўваюцца пры крыцці ніжняга рада страхі’ (Сл. ПЗБ), ’саламяныя маты, якімі крылі страху’ (Сцяшк. МГ, Нар. сл.). с. 165

Парла́мент ’вышэйшы заканадаўчы орган буржуазнай дзяржавы, заснаваны часткова або цалкам на выбарных органах’ (ТСБМ). с. 165

Парня ́ ’памяшканне з печчу, дзе гнуць абады, дугі’ (ТС). с. 165

Парня́ты ’двайняты’ (Юрч.), парня́та ’тс’ (Сцяшк.). с. 165

Парог ’бервяно або брус, прымацаваныя пад дзвярамі паміж вушакамі; камяністы папярочны выступ на дне ракі, які нарушае плаўнасць цячэння’ (ТСБМ, Інстр. I, Шат., Сл. ПЗБ), поро́г ’парог, прыступкі; сядзенне ў выдзеўбаным чоўне’ (ТС), ’парог; бэлька над дзвярыма’ (Мат. Гом.). с. 165

Парода ’група свойскай жывёлы аднаго віду і агульнага паходжання, якая адрозніваецца ад іншых груп пэўнымі прыкметамі; разнавіднасць раслін; род, сям`я, радня; прыналежнасць да якой-н. сацыяльнай групы; сацыяльнае паходжанне’. Да род (гл.); да таго ж породня́ (ТС) ’род, парода’. с. 165

Пародыя ’твор, сатырычны або камічна падроблены пад іншы твор’ (ТСБМ). с. 166

Парожні, паро́жны ’пусты, нічым не запоўнены’ (ТСБМ, Нас., Шат., Янк. БП), поро́жні ’пусты; нішчымны, не прыпраўлены’ (ТС), паро́жневаць ’быць не занятым’ (Нас.), порожнева́ти ’тс’ (Клім.). с. 166

Пароліца ’вострая драўляная лапатка, якой аддзяляюцца пласты мёду’ (Машынскі, Uwagi, 43). с. 166

Пароль ’сакрэтнае ўмоўнае слова або фраза для апазнання сваіх людзей на вайсковай службе або ў канспіратыўных арганізацыях’ (ТСБМ). с. 166

Паро́м ’плыт або пласкадоннае судна для перавозкі людзей або грузаў цераз рэчку, возера, праліў’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк.; Маш., 130; Інстр. I), поро́м ’тс’ (ТС), паромшчык. с. 166

Паро́сная ’цяжарная (пра свінню) (ТСБМ, Мядзв., Інстр. II, Сл. ПЗБ), поро́сна (ТС), паро́са ’свінаматка’ (Мат. Гом.). с. 166

Паро́цца ’калоць, пароць адзін аднаго чым-небудзь вострым; разрывацца, разыходзіцца ў шве; капацца ў чым-небудзь; марудна рабіць што-небудзь, корпацца’. с. 166

Пароць ’калоць, тыкаць чым-небудзь вострым; разразаць ніткі, якімі што-небудзь зашыта; распорваць, расшываць; бадаць’. с. 167

Пароша ’снег, які толькі што выпаў’ (ТСБМ, Булг., Сл. ПЗБ, Шат., Касп.), поро́ша ’тс’ (ТС), паро́шка ’пароша; дождж, дробны, як раса’ (Нас.). с. 167

Парояк 'рой (які адыходзіць на чацвёрты дзень)’ (Мат. Гом.). с. 167

Парплі́ца ’металічная пласцінка ў жорнах’ (Мядзв., Мат. Гом., Сцяшк.), парклі́ца, парлі́ца, (Сл. ПЗБ), парклі́ца ’тс’ (Нар. сл.). с. 167

Парпуро́вы ’фарфоравы’ (Касп.). с. 167

Парсу́на ’жывапісны свецкі партрэт у Расіі канца XVI—XVII стст.’ (уст. ТСБМ). с. 167

Парсю́к ’кастрыраваны самец свойскай свінні, кабан’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат., Касп., Гарэц., Мядзв., ДАБМ, 885; Сл. ПЗБ), ’непакладаны кабан’ (ДАБМ, 884), паршу́к ’кабан, парсюк, вяпрук’ (Сцяшк., Выг., Сл. ПЗБ), ’непакладаны кабан’ (ДАБМ, 884). с. 167

Па́рта ’школьны вучнёўскі стол, злучаны ніжняй часткай з лаўкай’ (ТСБМ). с. 168

Партамане́т, партмане́т ’невялікі кашалёк для грошай’ (ТСБМ, Бір. Дзярж., Бяльк.), партма́н, партма́нка ’тс’ (Сцяшк.). с. 168

Парта́чыць ’рабіць што-небудзь дрэнна, недакладна, без ведання справы’ (ТСБМ, Мат. Гом., Мядзв.), парта́ч ’чалавек, які нядбайна або няўмела выконвае сваю справу’ (ТСБМ, Др.-Падб., Мядзв.), порта́ч ’партач; бядняк, галадранец’ (ТС). с. 168

Партве́йн ’гатунак моцнага вінаграднага віна’ (ТСБМ). 3 рус. портвёйн ’тс’ (Крукоўскі, Уплыў, 80), дзе праз ням. Рогічгеіп. з англ. рогіішпе ’віно з Порту’ (Клюге — Гётцэ, 453; Фасмер, 3, 335). с. 168

Партнёр ’удзельнік якой-небудзь гульні, размовы і пад.’ (ТСБМ). с. 168

Партны ́₁ ’ільняны’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), портны ’тс’ (ТС). Да порт₂ (гл.). с. 168

Партны ́₂ ’кравец’ (Касп., Сл. ПЗБ). с. 168

Парток, пурток ’абрус’ (ДАБМ, 929), партаві́на ’тс’ (КЭС, пінск.). Да порт₂ (гл.). с. 168

Парто́ліць ’перамешваць, перакладаць’ (Сцяшк. МГ), ’псаваць’ (Нар. сл.). с. 168

Партрэ́т ’малюнак, рысунак, вялікая фатаграфія чалавека або групы людзей; апісанне знешнасці персанажа ў літаратурным творы’ (ТСБМ). с. 168

Партсіга́р ’невялікая плоская каробачка, у якой носяць папяросы’ (ТСБМ). с. 168

Партупе́я ’плечавы паясны рэмень, да якога прышпільваецца халодная зброя, палявая сумка і пад.’ (ТСБМ). с. 169

Партфе́ль ’чатырохвугольная сумка з засцежкай, у якой носяць кнігі, паперы і пад.; пасада міністра’ (ТСБМ). с. 169

Партыза́н ’удзельнік узброенай барацьбы, якая вядзецца атрадамі народных мас на акупіраванай тэрыторыі’ (ТСБМ). с. 169

Партыкуля́рны ’прыватны, неафіцыйны; цывільны, не форменны (пра вопратку, адзенне)’ (ТСБМ). с. 169

Па́ртыя ’палітычная арганізацыя, якая выражае інтарэсы грамадскага класа або слоя; група людзей, аб`яднаных для якой-небудзь мэты, атрад; пэўная колькасць якіх-небудзь прадметаў’ (ТСБМ), па́рція ’група, брыгада’ (ТС). с. 169

Партэ́сны ’шматгалосы (пра царкоўнае харавое спяванне)’ (ТСБМ), партэ́с ’зладжанасць’ (Нас.). с. 169

Парубе́ль ’сякера’ (Мат. Гом., Інстр. II). с. 169

Парубе́нь ’жэрдка для прыціскання сена, саломы або снапоў на возе’ (ТСБМ, Шат., Янк., Чабярук, Назвы рубля, 136; Сл. ПЗБ). с. 169

Пару́ка ’зарука ў чым-небудзь, пацвярджэнне чаго-небудзь; гарантыя’ (ТСБМ); паручы́цца, паруча́льны. с. 169

Парука́цца ’павітацца за руку’ (Янк. 3, Мядзв.). Да рука. с. 169

Па́рус ’умацаваны на мачце кавалак моцнай тканіны, якая надзімаецца ветрам і прыводзіць у рух судна; кавалак тканіны, што нацягнуты на крыло ветранога млына’ (ТСБМ). с. 169

Пару́ха ’трывога, замяшанне’ (Нас., Гарэц., Яруш.). Да рух, рушыць (гл.). с. 170

Паруча́йнік₁ ’птушка атрада сеўцападобных з буравата-шэрай спінкай і белым брушком’. с. 170

Паруча́йник₂ ’род шматгадовых травяністых раслін сямейства парасонавых з белымі кветкамі, сабранымі ў выглядзе складанага парасоніка’ (ТСБМ), ’расліна Sium L.’ (Кіс.), паручайніца ’расліна Саtabrosa P. В.’ (Кіс.). с. 170

Пару́чнік ’афіцэрскае званне, якое ідзе за званнем падпаручніка’ (ТСБМ). с. 170

Пару́чнік₂ ’сваяк (маладой на вяселлі)’ (Мат. Гом.). с. 170

Пару́чык ’паручыцель, той, хто бярэ на парукі’ (Бяльк.). Да паручыць (гл. парука). с. 170

Парушы́на ’маленькая часцінка чаго-небудзь; парушынка’. с. 170

Парушэ́нец ’расліна душыца палявая, Асіnos Moench arvensis Dandy’, ’крынічнік даўгалісты, Veronica longifolia L.’ (Кіс.). с. 170

Парфі́р ’вулканічная горная парода, у якой асобныя крышталі вылучаюцца з асноўнай масы сваёй велічынёй ці колерам’ (ТСБМ). с. 170

Парфі́ра ’доўгая пурпуровая мантыя — сімвал улады манарха; параднае цырыманіяльнае ўбранне манарха’ (ТСБМ). с. 171

Парфу́ма ’духі, адэкалон’ (ТСБМ), парфу́м (Нас.), парфуна (Яруш.) ’тс’, парху́ма ’духі, пах’ (Шпіл.). с. 171

Парх ’паршывы, пакрыты лішаямі, паршывец’ (Нас., Шат., Гарэц., Др.-Падб., Шн. 2), ’парша’ (Яруш.), ’зняважлівая назва яўрэя’ (Нас., Мядзв.), па́рхі ’усялякі бруд; пейсы ў яўрэяў’ (Нас.), ’парша, кароста’ (Сцяшк., Грыг.), пархаўё ’дзятва’ (Карскі, Труды, 476). с. 171

Парць`е ́ ’швейцар у гасцініцы’ (ТСБМ). с. 171

Парцье́ра ’занавеска з цяжкай тканіны на дзвярах або вокнах’ (ТСБМ). с. 171

Парцэ́ла ’невялікі зямельны ўчастак’ (ТСБМ, Шат.), парцэ́ля (Сцяшк., КЭС, стаўбц.), парце́ль (Сл. ПЗБ) ’тс’. с. 171

Парця́нік, парця́к ’спадніца з саматканага палатна’ (ДАБМ, 934), парцяк (Інстр. І), парцю́к (Бяльк.), парця́нік, парця́на, парця́к (Мат. Гом.), парця́нік ’даматканы парцяны матэрыял у клетку’ (Сл. ПЗБ), парця́нікі ’штаны з даматканага матэрыялу’ (Сл. ПЗБ), парці́на ’адзенне (льняное)’ (Мат. Гом.), парця́нкі ’анучы’ (Шпіл.). с. 171

Парча ́ ’тканіна са складаным узорам з шаўковай асновай і залатым або сярэбраным (або імітаваным пад золата ці серабро) узорам’. с. 171

Парша ́ ’заразная хвароба, звычайна на скуры галавы пад валасамі, пры якой з`яўляюцца струпы і рубцы’ (ТСБМ), па́ршы, па́рхі ’перхаць’ (Сл. ПЗБ). с. 172

Паршу́к, поршу́к ’струп’ (ТС), ’прышч’ (Мат. Гом.). с. 172

Паршча́ць ’трашчаць’ (Касп.). с. 172

Пары́к ’накладная прычоска з натуральных ці сінтэтычных валасоў, нашытых на аснову’ (ТСБМ). с. 172

Пары́ла, парджы́ла ’вятроўнік, Filipendia ulmaria Maxim’ (Кіс.), пары́ла (Шат., Мат. Гом.), пары́ло (ТС, Маш., 5, 128) ’тс’. с. 172

*Парына́ць, порына́ць ’даваць нырца’ (Маш., 171, 174), ’спускаць, акунаць’ (ТС). с. 172

Пары́раваць ’адбіць (адбіваць) удар; першапачаткова — у фехтаванні’ (ТСБМ). с. 172

Пары́ск ’паркаль; (паркалёвая) хустка’, пары́скавы ’паркалёвы’ (Мат. Гом.). с. 172

Па́рыць ’варыць што-небудзь у закрытай пасудзе пры дапамозе пары; апрацоўваць парай, варам (для ачысткі, размякчэння і пад.); апякаць, прыпякаць; кіпяціць (пра малако); біць, лупцаваць’. с. 172

Па́рыш ’каша з сумесі жыта, ячменю і грэчкі’ (Сл. ПЗБ), па́рыш, паре́шка, паро́ха ’кісла-салодкая ежа, прыгатаваная з жытняй і грэчневай мукі’ (Вешт., дыс.). с. 172

Парэ́брына ’тое ж, што і рабрына’ (ТСБМ, абл., Янк. 1), порэ́брына ’рабро ў кашы’ (ТС), порэб`е ’рэбры ў кошыку’ (3 нар. сл., навагр.). с. 173

Парэ́з ’разок, Stratiotes L.’ (Інстр. III), ’жабнік, парэз, Нydrocharis L.’ (Кіс.), ’парэз’ (Бяльк.). с. 173

Парэ́знік ’двухгадовая або шматгадовая травяністая расліна сямейства парасонавых, якая расце на ўзгорках у стэпах і між кустоў у камяністых месцах’ (ТСБМ), ’парэзнік, Lilanotis L.’ (Кіс.). с. 173

Парэ́й ’адзін з культурных відаў цыбулі з падоўжанай цыбулінай і плоскімі лістамі, прыгоднымі да яды’ (ТСБМ). с. 173

Парэ́нчы, парэ́нча ’поручні’ (ТСБМ, Шат., Грыг., Мат. АС Гродзеншчыны, Сл. ПЗБ), паре́нджи (Гарэц.), парэ́нджа, парэ́нжа (Бяльк.), парэ́нцы (Мат. Гом.) ’тс’, порэ́нджа, порэ́нджы, порэ́нчы ’падпорка пад стрэшку над ганкам; развілкі’ (ТС), парэ́джа ’парэнчы’ (Мат. АС, бых.). с. 173

Парэ́паны ’патрэсканы, шурпаты’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ), парэ́паць ’паматычыць’ (Сл. ПЗБ), парэ́пацца, порэ́пацца ’патрэскацца’ (Сл. ПЗБ). Гл. рэпаць. с. 173

Парэ́чкі ’кустовая ягадная расліна сямейства агрэставых; ягады гэтай расліны’. с. 173

Пас₁, па́сак, па́сок, па́сік, па́сачак ’тканы пояс’, ’шнурок, папруга, рэмень’, ’стужка, пісяг’, ’пояс жанчыны’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Шпіл., Сцяшк., Тарн., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс.; КЭС, лаг.; ТС), ’доўгі, вузкі кавалак тканіны, скуры’ (ТСБМ), ’кавалак сала прадаўгаватай формы’ (пух., Сл. ПЗБ; Мат. Гом.), ’прыстасаванне для прывядзення ў рух машыны ці механізма’ (ТСБМ, Шат., Мат. Гом.), ’шнур у калаўроце’ (карэліц., Шатал.), ’доўгая чарада звязаных паміж сабою плытоў лесу’ (Маслен., Мат. Гом., Сл. Брэс., ТС), ’узоры на тканіне ў палосы’ (Сл. ПЗБ), па́ска, па́сачка ’паласа (паперы); палоска на тканіне’ (Мат. Гом., Сцяшк. Сл., Сцяшк., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), пася́ты, паса́сты, пасася́чы ’паласаты’ (Сл. ПЗБ, Клім.); с. 173

Пас₂ — ’вокліч аб адмове ўдзельнічаць у розыгрышы да наступнай раздачы карт’, ’няма сіл, магчымасцей’, пасава́ць ’здавацца’ (ТСБМ). с. 174

Пас₃ ’перадача мяча, шайбы і да таго пад. у спартыўнай гульні’, пасоўка, пасава́ць ’перадаваць мяч, шайбу’ (ТСБМ). с. 174

Па́са₁ ’мера сыпучых цел’ (Інстр. III), ’бочка для збожжа’ (Сцяшк., Шат., Касп., Сл. ПЗБ), ’вялікая кадушка’ (карэліц., Янк. Мат.; Бір. Дзярж.), па́ска ’бочка з вечкам, куды кладуць масла, сала, мяса’ (гродз., Мат. АС; Касп., Сл. ПЗБ); с. 174

Па́са₂, па́ска ’палоска’ (ТСБМ, Гарэц.; карэліц., Янк. Мат.; стол., Сл. Брэс.), смарг. па́сы ’палоскі з кары, тканіны’ (Сл. ПЗБ). Да пас₁. с. 174

Пасабе́йку ’паасобку, па сабе’ (ст.-дар., Сл. ПЗБ). с. 174

Пасабі́ць, пасо́біць, пасо́біці, пособы́ты ’дапамагчы’ (Грыг., Касп., Бяльк., Др.-Падб., Бір., Сл. ПЗБ; бялын., Янк. Мат.), пасобнік ’памочнік’, пасоба, пасобка ’дапамога’ (Нас., Касп.). с. 174

Пасава́ць ’падыходзіць, адпавядаць каму-, чаму-н.’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), драг. пасува́тэ ’тс’ (Лучыц-Федарэц) с. 175

Пасаве́лы ’невыразны, мутны ад стомленасці, ап`янення (пра вочы)’ (ТСБМ). Да пасалаве́лы (гл.). с. 175

Пасаві́к ’сплаўшчык’ (Маслен.). Да па́са₂ (гл.). с. 175

Па́савы ў выразе па́савае кола ’махавае кола’ (П. С.). Да пас₁ (гл.). с. 175

Паса́г, поса́г ’маёмасць (грошы, рэчы, адзенне, жывёла), якая давалася маладой ад яе бацькоў пры выхадзе замуж’ (ТСБМ, Нас., Касп., Гарэц., Булг., Маш., Мал., Сл. ПЗБ, ТС), паса́га, пасаг̌а, посага ’тс’ (Грыг., Нас., Мядзв., Бяльк., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Дэмб. 1, ТС), паса́жніца, паса́жая, паса́жна(я) ’(карова, авечка, свіння), аддадзеная ў пасаг’ (Сл. ПЗБ). с. 175

Паса́д₁ ’снапы, раскладзеныя ў рад для малацьбы цэпам’ (паўсюдна, апрача Зах. Палесся і Зах. Віцебшчыны — ДАБМ, к. 285; ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат., Касп., Янк. БП, Некр., Сцяшк., ТС, Янк. 2, Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), ’колькасць снапоў, высушаных у ёўні за адзін раз’ (Касп., Шатал.), ’месца на таку для абмалочвання снапоў’ (паст., Сл. ПЗБ; Мат. Гом.), ’будынак для абмалочанага збожжа’ (Мат. Гом.). с. 175

Паса́д₂ ’трон, прастол уладара’, ’месца (звычайна дзяжа, пакрытая кажухом), дзе сядзіць маладая на вяселлі’ (ТСБМ, Нас., Шат., Гарэц., Др.-Падб., Яруш., Маш., Мал., Касп.; КЭС, лаг.; ТС, Бяльк.), ’рознае дабро, рэчы’ (паўн.-усх., КЭС), ’вышка’ (Яруш.), ’як каравай дзеляць, тады ета пасад, маладой расплятаюць касу’ (Мат. Гом.), садзіць на пасад ’садзіць маладую на воз да маладога’ (паўн.-усх., КЭС). с. 176

Паса́да₁ ’месца на службе, звязанае з выкананнем пэўных абавязкаў’ (ТСБМ). с. 176

Паса́да₂ ’сядзіба’ (Бяльк.). Да паса́д₂ (гл.). с. 176

*Паса́джанка, поса́джанка ’кіслы праснак з хлебнага цеста’ (ТС). с. 176

*Паса́дзіна, поса́дзіна ’саджанец, пладовае дрэва’ (ТС). с. 176

Па́садка, па́сыдка, па́сытка ’пастка’, ’зяпа, рот’ (Бяльк.), паса́дка ’пастка’ (Гарэц., Яруш.). с. 176

Паса́дка₁, пыса́дка, паса́дкі ’пасаджаныя расліны’, ’прызямленне самалёта’, ’упусканне пасажыраў у вагон, самалёт, карабель’, ’палажэнне цела ў час сядзення’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ, Ян., Мат. Гом.). с. 176

Паса́дка₂ ’глінабітная падлога’ (Сцяшк. Сл.), ’чарэнь у печы’ (свісл., Шатал.), с. 177

Паса́дны ’галоўны, асноўны’ (Яруш.), пасадны авёс ’авёс для кармлення каня ў дарозе’ (ветк., Мат. Гом.). с. 177

Пасадовіць ’пасадзіць (курыцу на яйкі)’ (Мат. Гом.). с. 177

Паса́ж ’крытая галерэя’, ’нечаканы паварот справы’ (ТСБМ). с. 177

Пасажы́р ’той, хто едзе на поездзе, параходзе, аўтобусе, ляціць на самалёце’ (ТСБМ). с. 177

Пасаі́ць ’накарміць дзіця грудзьмі маці’ (бераст., Сцяшк. Сл.). с. 177

Па́сака ’кроў’ (Ян.). Да пасока (гл.). с. 177

Пасалаве́ць ’паблякнуць ад стомы’ (паўн.-усх., КЭС), ’зрабіцца невыразным, мутным ад стомы, ап`янення (пра вочы)’ (ТСБМ). с. 177

Пасалёнка ’бульба, звараная палавінкамі’ (ветк., Мат. Гом.). с. 177

Пасалу́ха, пасялу́ха ’хто без справы ходзіць па хатах’ (віц., Сл. ПЗБ). с. 177

Пасалюбава́цца ’палюбавацца’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 177

Пасама́ны ’аздоба на сукенцы, пазументы’ (пін., Доўн.-Зап.), с. 178

Па-само́му ’па аднаму’ (ТС). с. 178

Паса́р ’пасаг’ (стол., Сл. Брэс.). с. 178

Пасарамаці́ць ’пасароміць’ (ТСБМ). с. 178

Пасахі́, посохі́ ’вугал ля печы, дзе стаяць вілы, качэргі’ (Нікан.). с. 178

Па́сахлі ’каноплі (пустыя)’ (маз., Мат. Гом.). с. 178

Паса́цка ’под’, ’ток’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 178

*Па́сачка, петрык. па́сочка ’кальцо на розе у каровы’ (Шатал.). Да па́са₂ (гл.). с. 178

Пасачы́ць ’атрымаць у спадчыну’, ’быць падобным’ (КЭС, лаг.; Сл. ПЗБ), ’пашукаць’ (Касп.). с. 178

Пасве́дчанне ’пацвярджэнне’ (ТСБМ, Нас.), пасвядчэ́нне ’засведчанне’ (Яруш.). с. 178

Пасвінуць ’згарнуць (аб некалькіх прадметах)’ (Нас.). с. 178

Пасвіронак ’засек’ (воран., Сл. ПЗБ). Да сві́ран (гл.). с. 178

Пасвірэлка ’дудка з вясенняй кары’ (Касп., Інстр. III). с. 178

Па́свіско, па́свыско, пасовы́ско ’паша, выган’ (петрык., Мат. Гом.; Сл. ПЗБ, Шатал.). с. 179

Пасвістач ’дзікая качка свіязь, Аnas penelope’ (Інстр. II). с. 179

Па́свішча, па́свішчэ ’паша’ (Сцяц. Сл., Жд. 1, ТС). с. 179

Па́свіць ’наглядаць на пашы за жывёлай, штушкай, пасці’ (ТСБМ, Др.-Падб., Мал., Яруш., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ), па́свіцца ’карміцца’ (Яруш., Касп.). с. 179

Пасвянці́ць, пасве́нціць ’асвяціць’ (Шат., Сл. ПЗБ) с. 179

Пасвяцо́нка ’ежа, пасвячаная на пасху’ (Касп.). с. 179

Пасвячы́ць ’пасведчыць’ (лід., Сцяшк. Сл.). с. 179

Пасе́і, пасе́йкі, бяроз. пасе́й ’высеўкі, шалупінне пры прасейванні мукі’ (Шат., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ, Мат. Маг., Мат. Гом.; бялын., Янк. Мат.; КЭС, лаг.; Шатал.; ушац. Нар. сл.), с. 179

Па́сека, пасе́ка, па́сіэка, па́сіка, па́сяка ’поле на месцы расчышчанага лесу’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. ПЗБ, Бес.), ’поле ў лесе’ (Выг.), ’невялікая купа дрэў або гай у полі (дубняк, алешнік)’ (ТС), ’месца, дзе нядаўна быў высечаны лес’ (Некр., Серб.), ’папялішча’ (Маш.), ’месца, дзе стаяць вуллі’ (ТСБМ, Грыг., Маш., Сл. ПЗБ). с. 179

Пасе́ла, посэ́ла, посэ́ля, пасе́л-ін-к-а ’сядзіба’ (Шушк., Інстр. I). с. 180

Пасе́лішча ’селішча’, ’месца, заселенае людзьмі, вёска, пасёлак’ (ТСБМ). Да се́лішча (гл.). с. 180

Па́серб, па́сэрб, па́сярбак ’пасынак’ (Нас., Бес.; астрав., Сл. ПЗБ), па́сербіца, па́сэ́рбыця, па́сербка, па́сярбіца, па́сырба, па́сырныця, па́сэрбныця ’падчарка’ (Нас., Бес., Сл. Брэс.; астрав., трок., ігн., Сл. ПЗБ), ’жонка пасынка’ (Нас.). с. 180

Пасе́сар ’часовы ўладальнік маёнтка’ (Нас.), с. 180

Пасе́ў, посе́ў, пасе́вы ’засеянае поле’ (ТСБМ, Выг., ТС; КЭС, лаг.), ’узыходы збажыны’ (Выг.), ’штучнае ўгнаенне’ (Касп.). с. 181

Пасёлак ’населены пункт гарадскога тыпу’ (ТСБМ). с. 181

Па-сёлему ’па-мойму’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 181

Пасёстра ’прыяцелька, сяброўка’ (Маш.; Нікіф., Очерки), ’дваюрадная сястра’ (Бяльк.; Мат. Маг.; Яшк., Назвы, Інстр. I), пасёстра і пасе́стра ’тс’ (Мат. Гом.). с. 181

*Па́сіва, драг. па́сыво ’выпас’ (Клім.). с. 181

Пасіла́йка ’пасялуха’ (круп., Сл. ПЗБ). с. 181

Пасі́лак ’дапамога’, ’падмацаванне’ (Нас., Яруш)., с. 181

Пасі́ліць ’змагчы’, пасі́льваць, посі́ловаць ’перамагаць, здолець’, пасільный ’пераможаны’ (Бяльк., ТС), с. 181

Пасі́лкі ’патугі’ (лях., Сл. ПЗБ). с. 181

Пасі́лы ’каромысла’ (петрык., Мат. Гом.). с. 181

Пасі́льны ’адпаведны з сіламі, магчымасцямі’ (ТСБМ). с. 181

Пасілітава́ць ’пахваліць з карыслівымі мэтамі’ (Касп.). с. 181

Па́сітак ’сіта, гусцейшае за рэшата’ (лях., карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 182

Пасі́ўны ’неактыўны, неэнергічны, абыякавы’ (ТСБМ). с. 182

Па́сіць ’пасвіць’ (шальч., Сл. ПЗБ), с. 182

Па́сія₁ ’набажэнства пасля вячэрні ў нядзелі Вялікага посту ў памяць пакут Госпада — чытанне перадвялікадных евангелляў’ (Нас.). с. 182

Па́сія₂ ’раздражнёнасць, раз`юшанасць, лютасць’ (Нас.), с. 182

Пасія́н ’люты чалавек’ (пін., Сл. Брэс.). с. 182

Пасіяна́т ’запальчывы, злы’, пасіяна́тка ’запальчывая жанчына’ (Нас.). с. 182

Па́ска₁ ’Вялікдзень’, ’велікодная булка, святочны пірог’ (Мат. Гом., Сл. Брэс., Ян., ТС). Да па́сха (гл.). с. 182

Па́ска₂ ’пасьба’ (круп., Сл. ПЗБ). Да па́сці (гл.). с. 182

Па́скабкі, па́скыбкі ’астаткі ад валакна канапель, калі ўюць вяроўкі’ (Бяльк.). с. 182

Па́скавіца ’сківіца’ (лях., Сл. ПЗБ). с. 182

Па́скалак ’вельмі дрэннае палена’ (перан.) ’гультай’ (докш., Янк. Мат.; Бір., Шат.), дзярж. па́калак ’дрэннае палена’ (Бір.), ’нятоўстае і маладое палена, зручнае, каб кінуць яго пошыбнем’ (КЭС, лаг.). с. 182

Паскані́, пасканьні́, по́скань, по́скадні, пло́скуні, пысканьні́, паско́ньні, пасканьня, по́сканне, по́сканні, паскані́на ’маніцы, мужчынскія калівы канапель, Саnnabis sativa L.’, ’сцябло маніц’, ’палатно з маніц, вырабы з тонкага палатна’ (Нас., Грыг., Касп., Бяльк., Янк. 1, Мат. Маг., Юрч.; бых., крыч., ДАБМ, с. 869; паўн.-усх., Макс.; бярэз., Сл. ПЗБ; карм., Мат. Гом.). с. 183

Паскара́льнік ’прыстасаванне для павелічэння руху, працэсу’ (ТСБМ). с. 183

Па́сквіль ’твор паклёпніцкага, зневажальнага характару’ (ТСБМ), с. 183

Па́скі ’гадавыя колцы на папярочным зрэзе дрэва’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Да па́с(ак) (гл.). с. 183

Паскіпа́цца, пыскіпа́цца ’пашчапацца’ (Бяльк.). Да скяпа́ць, аске́пак (гл.). с. 183

Паскіру́с ’дакумент’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 183

*Пасклабі́ць, посклобі́ць ’акарыць’ (ТС). с. 183

Паскок ’хуткі бег сабакі’ (Інстр. II), ’скачок на месцы’ (ТСБМ). Да па- і скака́ць (гл.). с. 183

Паскоціна ’адгароджанае месца для жывёлы’ (целях., ДАБМ, 785). с. 183

Паскрамі́ць ’уціхамірыць’ (Нас.). с. 184

Паскро́бак, паскрэ́бак, паскрэбіш, падскрэбіш, паскробка, по́скрэ́бка, поскро́бка, пашкробак, падшкробак ’выскрабак, рэшткі цеста ў дзежцы для закваскі’ (ТСБМ, Др.-Падб., Сл. ПЗБ, ТС; КЭС, лаг.; Сцяшк. Сл., Ян., Мат. Гом., Мат. Маг.), паскрэбкі ’астаткі ежы ў паскробаным гаршку’ (КЭС, лаг.), ’апошняе дзіця ў бацькоў’ (Сл. ПЗБ). Да скрэбці (гл.). с. 184

Паску́да, паску́дніца, паску́днік, по́скудзь, по́шкудзь ’брыдкі, агідны, несумленны чалавек’, ’неахайны, нядбайны, некультурны; брыдота’ (ТСБМ, Нас., Шат., Шпіл., Др.-Падб.; жытк., Мат. Гом.; КЭС, лаг.), ’бруд’ (Нас.; мазыр., Кар. Мат.), паску́ддзе ’дрэнь, брудныя лахманы’ (Нас.), чэрв. ’насякомыя і гады’ (Сл. ПЗБ), паску́ства, пашку́ства, пашку́цтва ’брыдота’, ’насякомыя і гады’, шчуч. ’хто сябе дрэнна паводзіць’, ігн. ’няяснае насенне’ (Сл. ПЗБ), паску́дны ’агідны, прыкры, благі’, ’непрыгожы, дрэнны’ (ТСБМ, Мал.; КЭС, лаг.; Сл. ПЗБ), паску́дзіць ’пакідаць бруд, псаваць, шкодзіць’ (ТСБМ, Нас., Шпіл., Шат., Касп.), пашкудзіць ’тс’ (гродз., шальч., Сл. ПЗБ). с. 184

Паскуткава́цца ’пакарыстацца’ (Нас.). с. 184

Паслабаджа́ць ’аслабляць нацягнутае або туга завязанае, адпускаць’ (Юрч., Бяльк.), паслабадне́ць ’параскашнець, зрабіцца прасторней’, ’вызваліцца, мець вольны час’, ’адчуць сябе лепш’ (Юрч., Сл. ПЗБ). с. 184

Паслане́ц ’пасланы для выканання даручэнняў’ (ТСБМ, Грыг., Нас., Бяльк.; КЭС, лаг.; ТС). с. 184

Пасла́ннік ’дыпламат рангам ніжэй за пасла’, ’пасланец’ (ТСБМ). с. 185

Пасле́д, после́д, пасля́д, пасля́ды́, пасле́дкі ’мякіна’, ’адыходы пры малацьбе, пазаддзе’ (Сл. ПЗБ, Выг., Мат. Гом., ТС; воран., свісл., петрык., Шатал.), ’рэшткі чаго-н.’ (ТСБМ, Нас., Шат.), ’орган, які выходзіць услед за плодам’ (ТСБМ), пасле́дыш ’апошняе дзіцё’ (Нас., Мат. Гом., Бяльк.), пасле́дак ’тс’, ’паслядоўнік’, ’спадчыннік’ (Нас.). с. 185

Пасле́днік ’паслядоўнік’ (Нас.). с. 185

Пасле́й ’пасля’ (паст., Сл. ПЗБ), дзятл. по́сляй ’тс’ (Сцяшк. Сл.). Да пасля́ (гл.). с. 185

Паслён ’травяністая або кустовая расліна сямейства паслёнавых, Solanum nigrum L.’ (ТСБМ). с. 185

Пасліжава́ць ’пашліфаваць’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 185

Паслізну́цца ’ацяліцца раней тэрміну’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 185

Пасло́енка ’ягады, перацёртыя з цукрам’ (Ян.). Да слой (гл.). с. 185

Паслу́га ’слугі’, ’дзеянне, учынак, якія прыносяць карысць, дапамогу каму-н.’, паслу́гі ’аплачваемая работа для задавальнення чыіх-небудзь патрэб’ (ТСБМ, Нік., Очерки; Нас.). с. 185

Паслуга́ч ’слуга’, ’саўдзельнік, памочнік у дрэннай справе’ (ТСБМ, Др.-Падб., Нас.), паслуга́ч і паслуга́чы ’хлопец, які памагаё святару пры набажэнствах’ (КЭС, лаг.; астрав., Сл. ПЗБ). с. 186

Паслу́жнік , паслу́жніца ’слуга’ (Нас.), с. 186

Паслу́хаць ’выканаць просьбу ці загад’ (КЭС, лаг.), драг. послу́хатысь ’выканаць тое, што просяць, асабліва ў талацэ’ (Лучыц-Федарэц). Да слу́хаць (гл.). с. 186

Паслуха́чы ’паслухмяны’ (Нас.). с. 186

Паслухмя́ны ’пакорны’, ’які слухаецца каго-н.’ (КЭС, лаг.; паўн.-усх., КЭС; віл., Сл. ПЗБ; Касп.). с. 186

Паслу́шнік ’чалавек, які рыхтуецца стаць манахам’, ’прыслужнік у манастыры’ (ТСБМ). с. 186

Паслушэ́нства ’бясспрэчнае падпарадкаванне, пакорнасць, паслухмянства’ (ТСБМ; ашм., Сл. ПЗБ). с. 187

Пасля́, пасле́, по́сля, посля́, по́слі, по́сле, пысьля́ ’потым, пазней некаторага тэрміну’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Бяльк., Ян., ТС). с. 187

Паслядо́ўнік ’той, хто прытрымліваецца чыіх-н. поглядаў і кіруецца імі ў жыцці’ (ТСБМ). с. 187

Пасля́нач ’раніцой’ (смарг., Сцяшк. Сл.). с. 187

Па́сма, па́смо, па́сьмо ’некалькі нітак ці валокнаў, складзеных уздоўж’, ’трыццаць нітак’, ’пучок валасоў’ (ТСБМ, Маш., Шат., Касп., Бяльк., Бір. Дзярж.; Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Сл. Брэс., ТС; слуц. КЭС), ’змятая жменя льну’ (Яруш., Бес., Уладз., Мядзв.), ’галун’ (Яруш.), ’12 пар нітак у кроснах’ (КЭС, лаг.), ’каслаўка, пучок’ (КЭС, лаг.; Ян.), ’мера палатна ў шырыню’ (кобр., Сл. Брэс.; Ян.), глус. па́сьмяне ’трыццаць нітак’ (Янк. Мат.). с. 187

Пасмакава́ць ’паспрабаваць на смак’ (Касп.). Да смак (гл.). с. 188

Пасма́чыцца ’здацца смачным’ (Юрч.). с. 188

Пасме́ртнік, посме́ртнік ’бурачок камяністы, Аlyssum saxatile L.’ (Бейл.). с. 188

Пасме́тнік, нараўл. посме́тнік ’сметнік’ (Мат. Гом.). с. 188

Пасме́х ’пасмешышча’ (Др.-Падб., Гарэц., Нас.), ’абсмяянне’ (Бяльк.). с. 188

Пасме́ціца (н. р.) ’сметнік’ (Грыг.). с. 188

*Пасме́цюха, посьмі́цюха ’жаўранак чубаты, Galerida cristata’ (Дразд.), кобр., малар. посмэ́тюх ’тс’ (Сл. Брэс.). с. 188

Пасме́шышча ’прадмет кпінаў’, ’здзек’ (ТСБМ). с. 188

Пасмурне́ць ’зрабіцца хмурным, смутным’, ’пахмурнець’ (Бяльк.). с. 188

Пасмыка́йла ’смычок да скрыпкі’ (Інстр. III). с. 189

Пасмята́нне ’маслёнка’ (Шн. 3). с. 189

*Пасмятня́, малар. посмітня́ ’бок дома, які выходзіць у двор’ (Шушк.). с. 189

*Пасмяховіска, драг. посміховыско ’пасмешышча’ (Лучыц- Федарэц). с. 189

Пасна́дней ’больш выгодней, ямчэй’ (Нас.). с. 189

Пасня́к (збор.) ’хрушчы’ (жлоб., Мат. Гом.). с. 189

Пасняка́ць ’высмаркацца’ (свісл., Сцяшк. Сл.), карэліц. ’вычысціць нос’ (Сл. ПЗБ). с. 189

Пасо́вішча ’работнік, якога трэба падштурхоўваць’ (Нас.). с. 189

Пасок ’насок лапця’ (б.-каш., Мат. Гом.). с. 189

Пасо́бе ’асобна’ (слонім., Сцяшк. Сл.). с. 189

Пасо́йта, посайка (паўн.-усх., гродз., дзятл.) ’перавязь вядра’, іўеў. ’пятля, якую надзяваюць цялятам і каровам на шыю’, свісл. ’вяровачка для звязвання чаго-н.’, с. 189

Пасо́ка ’свіная кроў’ (віл., паст., Сл. ПЗБ), ’загуслая ў камкі кроў’ (КЭС, лаг.; Нас.), пасы́ка ’кроў, што вылілася з раны’, ’кроў забітай жывёлы’, ’сукравіца’ (Др.-Падб., Гарэц.). с. 190

Пасо́л ’чалавек, пасланы з якім-н. даручэннем, пасланец’, ’дыпламатычны прадстаўнік’ (ТСБМ, Федар. 6; КЭС, лаг., Нас.), ’сват’ (стаўб., Сл. ПЗБ). с. 190

Пасо́ля, пасо́ль, пасо́лі, басоля ’фасоля, Phaseolus vulgaris L.’ (Шат., Янк. 2, Сцяшк.; КЭС, лаг.; івац., Сл. Брэс.; мін., Кіс.; докш., карэліц., Янк. Мат.). Да фасоля (гл.). с. 190

*Пасолянка, бяроз. посо́лянка ’цэлая вараная бульба’ (Сл. Брэс.). с. 190

Пасо́нчыць ’працадзіць’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 190

Пасо́рхці ’пакрыцца намараззю’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 190

Пасо́рыць ’згубіць’ (Касп.). с. 190

Пасо́ўнасць ’супадзенне’ (Дуж.-Душ.). Да пасава́ць (гл.). с. 190

*Паспаду́, посподу́ ’знізу’ (ТС). с. 190

Паспасі́баваць ’падзякаваць’ (брасл., в.-дзв., Сл. ПЗБ), паспасі́бкываць ’тс’ (Бяльк.). с. 191

Паспе́х ’паспешнасць’ (Нас., Грыг.), ’празмерная хуткасць’ (ТСБМ), ’паскарэнне’ (Гарэц., Касп., Др.-Падб.), поспех ’спорнасць, хуткасць’ (ТС). с. 191

Паспо́лька ’рэчка, якая працякае праз поле’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 191

Паспо́раваць ’прыспешваць’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 191

Паспо́рыцца ’паспрачацца’ (Бяльк.). с. 191

Паспро́буваць ’пакаштаваць’, паспро́бывыный ’паспытаны, паспрабаваны’ (Бяльк.). с. 191

Паспыта́ць ’паспрабаваць на смак’ (Бяльк., Касп., Бір.), паспы́так ’каштаванне, ці смачна’ (КЭС, лаг.; Нас.). с. 191

Пасро́дак ’сярэдзіна’ (Нас.). с. 191

Пасрэ́днік ’той, хто садзейнічае пагадненню, здзелцы, дапамагае наладзіць кантакт’ (ТСБМ). с. 191

Пасрэ́дны ’невысокі па якасці, звычайны́ (ТСБМ). с. 192

Па́ста₁ ’паша для жывёлы’ (Др.-Падб.; астрав., Сцяшк.; раг., Мат. Гом.; смарг., Шатал.), ’пасьба’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’чарга пасціць жывёлу’ (Сл. ПЗБ). с. 192

Паста₂ ’вязкае рэчыва цестападобнай масы’ (ТСБМ). с. 192

Паста́ва ’становішча фігуры, корпуса, уласцівае каму-н.’, ’поза’ (ТСБМ, ТС), ’месца касьбы’ (шчуч., Сцяшк. Сл.) і пастанова ’звычай’ (ТС), лід. пастаўны́, постаўны́ і постаўны́ ’статны, стройны’ (Сцяшк. Сл., ТС), постаў ’скрутак палатна’ (ТС), лун. ’камяні ў жорнах’ (Шатал.). с. 192

Пастава́ць ’пасвіць’ (браг., Мат. Гом.). Да па́ства ’пасьба’ (гл.). с. 192

*Па́ставень, па́стовэнь ’выган ля сяла, дзе пасецца скаціна’ (Бес.). с. 192

Паста́вень ’прыстасаванне для лоўлі рыбы́ (Мат. Маг.). с. 192

Паста́вец ’збан, посуд для вады, квасу’ (Растарг.), ’драўляны посуд для алею’ (Ян.), паста́ўчык ’пасудзінка’ (Нас., Бел. песні), малар. поста́вэць ’ражка, у якой замешвалі корм для свіней’ (Сл. Брэс.). с. 192

Паставі́шня ’заўсёды’ (Бяльк.). с. 193

Пастакава́ць ’пасціць’ (воран., Сцяшк. Сл.). с. 193

Па́сталка ’прыстасаванне ў калодзе для адкладвання мёду’ (карм., Мат. Гом.). с. 193

*Пасталні́к, іван. постолны́к ’сенажаць, размешчаная адразу за хатамі’ (Сл. Брэс.). Да пастаўні́к (гл.). с. 193

Пасталы́, пасталэ́, постолэ́, постолы́, браг. пасту́лі; посто́лі, пустолы́ ’лыкавыя лапці’ (Маш., Булг., Янк. 3, Янк. БФ, Шпіл., Эр., Бес., Тарн., Сл. ПЗБ, Малч., Мат. Гом., Ян., Сл. Брэс.), ’скураныя лапці’ (ТСБМ, Касп., Мат. Гом., Сл. Брэс.; віц., Хрэст. дыял.), ’падстаўкі для ўмацавання ножак церніцы’ (Уладз.). с. 193

Паста́мант ’тая частка малатарні, дзе малоціцца збожжа’ (КЭС, лаг.), пасту́мант, пасту́мэнт ’каркас плуга, калаўрота’ (шальч., шчуч., Сл. ПЗБ; смарг., Шатал.), ’аснова печы’ (шальч., ваўк., Сл. ПЗБ). с. 193

Пастанаве́нне ’пастанова, палажэнне, умова’ (Нас.), с. 193

Пастанаві́ць ’пабудаваць’ (жытк., Мат. Гом.). с. 194

Пастано́ва ’калектыўнае рашэнне’, ’распараджэнне дзяржаўнай установы’ (ТСБМ). с. 194

Паста́нне, паста́ньня, пыста́ньня ’падол, прыпол з грубай тканіны’ (Юрч., Бяльк., Мат. Маг.). с. 194

Па́стар₁ па́стыр ’пратэстанцкі святар’, ’кіраўнік паствы’ (ТСБМ, Яруш., Др.-Падб., Касп.), с. 194

Па́стар₂ ’старэйшы пастух’ (браг., Шатал.). Да пасты́р (гл.). с. 194

Пастарава́ць ’пагаварыць’ (маст., Сцяшк. Сл.). с. 194

Пастарна́к₁, пастэрна́к ’расліна Раstinaca sativa L.’ (Федар. 6 і 7; віц., гом., гродз., маг., Кіс.; Бес., Булг.), ’бядрынец вялікі, Рimpinella magna L. et P.’, ’бядрынец каменяломкавы, Рimpinella saxifraga L.’ (Касп.), с. 194

Пастарна́к₂ ’галоўны корань яблыні’ (бярэз., Сл. ПЗБ), ’калочак пры вяроўцы, якім карыстаюцца пры навязванні жывёлы на пашы’ (КЭС, лаг.). Да пастарнак₁ (гл.). с. 194

Пастаро́нак, пастаро́нкі, стол. посторо́нкі; па́старанкі, пастронак, шчуч. пастронка; пастронкі, пастронькі, пастромкі, пустро́нок ’пастронкі’ (ТСБМ, Нас., Шпіл., Маш., Янк. 2, Выг., Шат., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл., Сл. Брэс.). с. 194

Пастаро́нец ’жыхар навакольных вёсак’ (Нас.). с. 195

Пастару́нак ’мясцовае аддзяленне паліцыі ў Заходняй Беларусі’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл.); ’пост’ (Сл. ПЗБ). с. 195

Паста́ў₁, постаў ’сувой палатна’, ’вялікі кавалак сукна (у 32 локці) ’ (ТСБМ, Уладз., Маш., Янк: 1, Гарб.), ’мера самаробнай тканіны, роўная 54 локцям, або 1744 см’ (Мал., Уладз.; свянц., Крывіч, 12), ’даўжыня асновы, наведзенай на ткацкі стан’ (Уладз.), ’тканіна пэўнай даўжыні’ (Нас.), ’ткацкі стан’ (КЭС, лаг.; Шат.). Да паста́ва (гл.). с. 195

Пастаў₂ ’пара млынавых камянёў’ (ТСБМ; КЭС, лаг.; Шат.). с. 195

Паста́ўка ’падол, ніжняя частка жаночай кашулі, якая шыецца з грубага палатна’ (Бяльк.). Да по́стаўка (гл.). с. 195

Пастаўля́цца ’ганарыцца, заносіцца’ (Янк. 3). с. 195

Пастаўля́ць (чэрв.) ’пабудаваць’, шальч. ’направіць, адрамантаваць’ (Сл. ПЗБ). с. 195

Пастаўні́к ’загародка для жывёлы ў полі’ (зах., паўн.-зах., маг., ДАБМ, к. 232; Сцяшк.; стаўбц., Прышч. дыс.; паст., Сл. ПЗБ). с. 195

*Пастаўня́, пастовня́ ’сенажаць’ (Нікан ). Да па́ства ’паша’, па́свіць (гл.). с. 195

Паста́цыя, паста́ція ’постаць’ (Нас.). с. 196

Паста́ць ’узнікнуць, утварыцца’, ’стаць у нейкім парадку’ (ТСБМ), поста́ць ’размясціцца’, ’зрабіцца’ (ТС). с. 196

Паста́ць₂ ’лік, твар на іканастасе’ (Нас.). с. 196

Пастаця́нка, пастаця́начка ’жняя’ (Нас., Касп.). Да по́стаць (гл.). Сюды ж пастая́нка ’жняя, якая ідзе наперадзе’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 196

Пастая́лачка, пастая́лка, лун. постоя́лка, карм. пастая́ўка ’абрызглае малако’ (Сержп., Отчёт; паўн.-усх., КЭС; лун., в.-дзв., Шатал.), ’салодкае малако’ (Мядзв., Касп., Вешт., Мат. Маг., Мат. Гом., Сл. Брэс., Бяльк.; смарг., Сл. ПЗБ), ’прэснае малако’ (Грыг., Нас., Шн. 3; паўн.-усх., Макс.), ’вяршкі, смятана’ (докш., Янк. Мат.; ветк., Мат. Гом.; Сл. ПЗБ), іўеў. пасто́ялка ’свежая смятана’ (Сцяшк. Сл.). Да пастая́ць (гл.). с. 196

Пастая́лец ’кватарант’ (ТСБМ, Грыг), пастая́нец ’тс’ (Нас.). с. 196

Пастая́нне ’даўгавечнасць чаго-н.’ (Шат.). с. 196

Пастая́ннікі ’звараныя палавінкі бульбы’ (рэч., Мат. Гом.). с. 196

Па́ства ’пасьба’ (ТСБМ, Грыг.; Нік., Очерки; рас., докш., Сл. ПЗБ), ’выпас кароў’, ’плата пастуху’ (Мат. Гом.), ’паша’ (в.-дзв., Шатал.). с. 196

*Паствіцца, паствитисе (1588 г.) ’мучыць, катаваць’ (Гарб.). с. 197

Па́стка, арш. па́стъка ’прыстасаванне для лоўлі звяроў і птушак’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Маш., Касп., Шат., Сцяшк.; КЭС, лаг.; в.-дзв., віл., Сл. ПЗБ), па́ска ’тс’ (гродз., брасл., шальч., астрав., Сл. ПЗБ), па́стыка ’тс’ (паўн.-усх., КЭС), ваўк. ’мышалоўка’ (Калосьсе, 1938, 4). с. 197

Пасто́й ’часовы начлег, раскватараванне вайскоўцаў у прыватных дамах’, ’прыпынак для адпачынку, сну’ (ТСБМ, Інстр. III), ’пастаўнік’ (астрав., ДАБМ, 784; беласт.,Сл. ПЗБ). с. 197

Пасто́пак ’стаптаны лапаць’ (Мат. Гом.). с. 197

Пастра́х, по́страх ’пагроза, прыстрашэнне’ (Нас., Сцяшк.). с. 197

Пастра́ціць ’многіх пазбаўляць жыцця’ (Нас.). с. 197

Пастроіць ’парадзіць’ (КЭС, лаг.), ’адрамантаваць’ (Мат. Гом., ТС), ’палатаць’ (Ян.), ’прыгатаваць’, ’прыбрацца’ (ТС), ’пабудаваць’ (Бяльк.). с. 197

Пастройка, постро́йка, постро́йкі, пустро́йка ’будынак, будынкі’ (Янк. 1, Тарн., Сл. Брэс., Ян.; лудз., Сл. ПЗБ). с. 198

Пастрэ́л ’нівянік звычайны, Leucanthemum DC. Vulgare Lam.’ (вілен., Кіс.). с. 198

Пастрэлка балотная ’блакітнік несапраўдны, Рetasites spurius (Retz.) Rchb.’ (гродз., Кіс.). Да страла́ (гл.): с. 198

Паступе́нна ’паступова́ (Гарэц.). с. 198

Паступова₁ ’паволі, патроху’ (КЭС, лаг.; Бяльк.). с. 198

Паступова₂ ’прагрэсіўна’ (Гарэц.). с. 198

Пасту́х ’той, хто пасе статак’ (ТСБМ, Яруш., Юрч., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ), ’статак’ (Юрч.). с. 198

Пастухо́ва су́мка ’стрэлкі звычайныя, Capsella Medic. Byrsa-pastoris L.’ (добруш., браг., Мат. Гом.), пасту́шая су́мка ’тс’ (Бейл.). с. 198

Пасту́шачка ’пліска, Моtacilla alba L.’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 198

Пасты́каць ’пакалоць у многііх месцах’ (Нас.). Да ты́каць (гл.). с. 198

Пасты́ласць ’назалянне, дадзяванне’ (Яруш.), пастыля́цца, апастыля́цца ’лаяцца, сварыцца, задзірацца, рабіцца нязносным’ (ТСБМ, Нас.), пасты́льства ’ахаладжэнне, нелюбоў’, ’прыкрасць’, ’абрыдласць, нянавісць’ (Нас., Бяльк.), пасты́ліць ’рабіць каго-н. абрыдлым’, пасты́ленне ’непрыязь’ (Нас.), пастылю́жны ’надакучлівы’ (ветк., Мат. Гом.), пасты́лы(й) ’агідны, абрыдлы’, ’нікчэмны’ (Нас., Бяльк., Ян.). с. 199

Пасты́р, па́стырь, па́стар, па́стэр, па́сцір ’пастух’, ’старшы пастух’ (ТСБМ, Яруш., Др.-Падб., Сл. ПЗБ, Гарэц., Бяльк.; докш., маладз., Янк. Мат.). с. 199

Пастырча́к ’тое, што выдаецца, вытыркаецца і за якое можна зачапіцца’ (Сержп.). с. 199

Пастэ́рка ’жаночы капялюш’ (Касп.). с. 199

*Пастэўка, брэсц. пастэвка ’кармавая морква’ (Сл. Брэс.). с. 199

Пасува́ць ’пасоўваць’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.). Да со́ваць (гл.), с. 199

Пасу́да, посу́да ’посуд’ (ТСБМ, ТС). Да посуд (гл.). с. 199

Пасука́сты ’кучаравы’ (лід., Сцяшк. Сл.). с. 199

Пасулі́ць ’ацаніць’, ’запрапанаваць (паесці)’, ’паабяцаць’ (Др.-Падб.; КЭС, лаг.; Касп., Сл. ПЗБ), пасу́лка ’прапанаванне цаны за купляемы тавар’ (Нас.). с. 199

Пасуло́тацца ’запэцкацца’, пасуло́таць ’палізаць, зрабіць абы-як’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 200

Пасу́мна ’трохі небяспечна, сумніцельна’ (Нас.). Да су́мны (гл.). с. 200

Пасу́піць (вочы) ’апусціць, насупіць’ (Бяс.), пасу́піцца ’нахмурыцца’ (Бяльк.). с. 200

Пасурмі́цца ’нахмурыцца’ (паўн.-усх., КЭС). с. 200

Па́суш, па́сушнік, хойн. пасу́ш ’леташняя сухая трава’ (КЭС, лаг.; раг., Сл. ПЗБ; гом., Шатал.; Мат. Маг., Касп., Янк. 2), карэліц. пасу́шнік ’сухое месца на ўзгорку’ (Сцяшк. Сл.). с. 200

Па́сха, па́ска ’Вялікдзень’, ’пасвянцоныя прадукты, пірог, які свяцяць на Вялікдзень для разгаўлення’ (ТСБМ, Вешт., Янк. 1, Маш., Нас., Шат., Сл. ПЗБ), с. 200

Пасхаро́тваць ’паламаць’ (карэліц., Шатал.). с. 200

Па́сцел ’пастух’ (паўн.-усх., КЭС). Да па́сці (гл.). с. 201

Пасцеле́нь, пасціле́нь ’матрац’ (Касп.). с. 201

Пасце́лка ’прасціна’, ’цыноўка з вярбовых прутоў, якой пакрывалі сані’ (Шат.; асіп., Сл. ПЗБ). с. 201

Пасце́ль, посте́ль, пості́ль, пасце́ля, посце́ля ’ложак’, ’тое, што падсцілаецца для спання’ (ТСБМ, Грыг., Сцяшк., Бір., Зян., Касп., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Бяльк., ТС; КЭС, лаг.; паўн.-бел., зах.-палес., ДАБМ, к. 285), ’пасцельная бялізна’ (Мат. Гом., ТС), ’раскладка снапоў для малацьбы’ (ДАБМ, к 285; Выг., Касп., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), ’разасланы лён для скручвання ў кудзелю’ (карэліц., талач., Шатал.; пух., Сл. ПЗБ), ’насціл з дошак у возе’ (Бір.), ’саламяны адонак, стажар`е’ (Выг.), ’месца ў хляве, дзе ляжыць карова’ (паст.), ’суцэльны слой сала са ўсёй тушы’ (чэрв., Сл. ПЗБ), пасце́ль, посьце́льнік ’насціл з дошак у санях’ (Шатал.). с. 201

Пасце́нак ’у вуллі-калодзе наўзы, налітыя мёдам’ (КЭС, лаг.). с. 201

Пасце́паць ’пазбіваць’ (ТС), ’пакляпаць касу’ (докш., Сл. ПЗБ), пасцёбаць ’тс’ (барыс., смарг., Сл. ПЗБ), пасцепвацца ’пацепвацца ад марозу’, ’абтрасацца (пра вераб`я)’ (Янк. 3). с. 201

Пасце́рць ’абцерці, сцерці’ (Бяльк.). Да церці (гл.). с. 202

Пасцёбка ’лёгкае пакаранне розгай’ (Нас.). с. 202

Пасцёл, посцёл ’подсціл’, ’ніжні слой саломы на страсе’ (ТС). Да слаць ’пакрываць паверхню чым-н.’ (гл.). с. 202

Пасцёнка ’мата’ (калінк., Сл. ПЗБ). с. 202

Па́сці, па́стэ, па́сты ’упасці, быць пераможаным’, ’апусціцца’, ’здохнуць’, петрык. ’пахудзець’ (ТСБМ, Шатал., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс.; кам., Шатал.), па́сціся ’кінуцца пад ногі (аб сабаку)’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 202

Пасці ́₁ пасьць, пасті́, па́стэ ’пасвіць’ (Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ), ’сцерагчы’ (Мат. Гом.), пасці́ во́ка ’назіраць, цешыцца’ (КЭС, лаг.), па́сьціся ’пасвіцца’ (Бяльк.,), па́стысь ’лётаць за ношкай’ (Нікан.). с. 202

Пасці ́₂, пасьці́ ’амаль’ (бялын., Янк. 3; Юрч., Бяльк.). с. 203

Пасці́лка ’посцілка’ (ТСБМ, Касп., Грыг., Бяльк.; КЭС, лаг.), ’прасціна’ (Нас., Яруш., Гарэц., Касп., Мат. Маг.), ’подсціл саломы для скаціны’ (Нас.). с. 203

Па́сціць ’пасвіць’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. ПЗБ). Да пасці́₁ (гл.). с. 203

Па́сцівіць ’пасвіць’ (Яруш., Бяльк., Янк. 2; паўн.-усх., КЭС). с. 203

Па́сьцьва ’пасьба скаціны’ (Касп.). с. 203

Пасцю́шка ’доўгая пуга ў пастуха’ (Выг.). Да пасці́₁ (гл.). с. 203

Пасць ’пашча жывёлы, рот чалавека’ (Нас.), па́сці ’тс’ (Бел. казкі). с. 203

Па́сця ’пасьба’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 203

Пасцяка́ць ’зрабіцца кволым’ (ст.-дар., Сл. ПЗБ; браг., петрык., Шатал.), бяроз. постэка́ты, драг. постікаты. ’тс’ (Шатал., Выг.; Клімчук, вусн. паведамл.). с. 203

Пасцяро́жка ’засцярога, абачлівасць’ (Нас., Бяльк.), пасцеро́га ’перасцярога’ (ТС), пасцеражава́ць ’пасцерагчы’ (Ян.). с. 203

Пасчва́нне, посчванье ’цкаванне сабакамі’ (Гарб.). с. 204

*Пасшыме́чваць, драг. посшымэ́чуваты ’паскідваць, параскідаць’ (Клім.). с. 204

Пасыкну́цца₁ ’паімкнуцца што-н. зрабіць’ (бераст., Сцяшк. Сл.), пасыка́цца ’выклікацца на якую-н. справу’, ’кідацца’ (Нас.), пасыка́нне ’парыў’, пасыка́ць ’выстаўляцца наперад’ (Нас., Дад.), ’соваць нос’, пасы́кнуцца ’вытыркнуцца’ (Грыг.). с. 204

Пасыкну́цца₂ ’пахіснуцца’ (ТС). с. 204

Пасылка ’прысланая ці высылаемая запакаваная рэч’ (ТСБМ), с. 204

Па́сынак₁, па́сыньнік ’няродны сын для мужа ці жонкі ў сям`і’ (ТСБМ, Нас., Маш., Клім., Касп., Бяльк., Ян.; КЭС, лаг.; Яшк. Назвы), пасынчовы ’прыёмны сын’ (Мат. Гом.). с. 204

Па́сынак₂, па́сыньнік, па́сынькі, ст.-дар. па́сын, драг. пасэ́ньне ’бакавы атожылак дрэва, памідораў, вазона’ (ТСБМ, Нас., Мат. Гом., Бяльск., Бір., Клім., Сл. ПЗБ; Лучыц-Федарэц), ’зародак у качана капусты паміж ніжнімі лістамі’ (Нас.), ’бакавы адростак сланечніка’ (Ян.), ’прыток ракі, ручая’ (Клім.), пух. ’адростак рога ў аленя’, ст.-дар. па́сыньне ’параснік’ (Сл. ПЗБ), пасыкава́ць ’абчышчваць адросткі ў пазухах раслін’ (Інстр. II). Да па́сынак₁ (гл.). с. 204

Па́сыр ’драўляны вялікі штангенцыркуль, якім вымяраюць таўшчыню ствала’ (Інстр. III; чач., Мат. Гом.) с. 205

*Пасы́ртухі, посы́ртухі ’блочкі, чапёлкі для падвешвання нітоў’ (Уладз.). с. 205

Пасыха́ць ’сохнуць параўнальна невялікі час’ (Шат.). с. 205

Пасышчы у сказе: На што гэты дзеткі? Свінкі пасышчы (мін., Шн.). с. 205

Пась ’пашча’ (шум., Сл. ПЗБ). с. 205

Пась-пась-пась — падзыўныя словы для авечак (маг., ДАБМ, к. 305). с. 205

Па́сьбіска ’паша’ (шальч., Сл. ПЗБ) с. 205

Пасэсар ’арандатар’ (Шат.), с. 205

Пасю́ль ’дасюль’ (Шпіл., Нас.), посю́ль ’тс’ (ТС), по́сюль ’тс’ (ельск., Мат. Гом.; Янк. 2, Ян ). с. 205

Пасюта́ць ’згубіць што-н. па дурноце, недагляду’ (Калосьсе, 1938, 4). с. 205

Пасява́ць ’сеяць (доўга)’, ’высяваць’ (Ян.). с. 206

Пасяда́ць, поседати ’валодаць’ (Гарб., Нас.), с. 206

Пасяджэ́нне, пасе́жанне, пасяжэнне ’сход, нарада’ (ТСБМ, Юрч., Яруш.) с. 206

Пасядзе́льня ’памяшканне для збруі калгасных коней’ (смарг., Сцяшк. Сл.). Да сядло (гл.). с. 206

Пасядзе́ня ’пасяджэнне’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 206

Пасядзе́нне, пасядзе́нніко ’спакойная работа’, ’бяседа’ (Нас.). с. 206

Пасядры́ць ’пастарэць’ (б.-каш., Мат. Гом.). с. 206

Пася́к, пасякі́ ’суконная посцілка, вытканая ў шырокія палосы’ (смарг., ваўк., івац., Сл. ПЗБ; івац., Сл. Брэс.). Да пас₁ (гл.). с. 206

Пасялда ́ ’пасялуха’ (лаг., Сл. ПЗБ). с. 206

Пася́ньні, пыся́ньні ’да сягонняшняга дня’ (Яруш., Нас., Бяльк.). с. 206

Пасяро́д, пасярёд, посерэ́д, пысярёд(ку), пасяро́дкі, пасяро́дку, пасярэ́дзіня, пасярэ́дзіне, даўг. пасярэ́дня ’сярод, у сярэдзіне’ (ТСБМ, Грыг., Нас., Гарэц., Шат., Касп.; КЭС, лаг.; трак., даўг., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Ян., ТС). с. 206

Патае́мны ’схаваны ад іншых’ (ТСБМ, Нас., Шат.; КЭС, лаг), патаёмна ’тайна, скрыта’ (Гарэц., Касп.), патае́мне ’употай’ (смарг., шальч., Сл. ПЗБ). с. 207

Патае́нь ’вялікі камень, якога не відаць з зямлі’ (КЭС, лаг.). с. 207

Пата́й ’тайна’ (Нас.), пата́йкі ’употай’ (раг., Сл. ПЗБ). с. 207

Патайні́к ’паралюш’ (Касп.), ’эпілепсія’ (бярэз., Сл. ПЗБ). с. 207

Па́така, па́тыка ’густое, цягучае, слодкае рэчыва’ (ТСБМ, Нас.), ’нектар’ (Анох.), ’рэдкі мёд’ (Вешт., Маш.), слаўг., шчуч. ’чысты мёд, які выцек з сотаў’ (Яшк., Бел. лекс., 167). с. 207

Патака́ць₁ ’паблажліва, нястрога адносіцца да каго-н., патураць каму-н.’ (ТСБМ), пата́кнуць ’кіўнуць сцвярджальна’ (Яруш.), пата́каваць ’згаджацца’ (КЭС, лаг.), патако́ўнік ’патуральнік’ (Нас.), пата́чка ’паблажка’ (ТСБМ). с. 207

Патака́ць₂ ’ткаць іншым матэрыялам’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 208

Патакачы ’паплаўкі’ (бых., Мат. АС). с. 208

Патала́ніць ’пашанцаваць, пашчаслівіцца’ (ТСБМ; акц., Мат. Гом.), патала́ніла ’пашчэнсціла’ (Нас.). с. 208

Па́талач ’пасеў, вытаптаны свойскімі жывёламі’ (Нас.), паталочышча ’выкачанае, вытаптанае месца на траве, пяску або снезе’ (Сцяшк.), гом. потолочы́ць ’памяць рунь, траву, пасевы’ (Выг.). с. 208

Паталачы́цца ’пацягнуцца, пайсці, пасунуцца’ (Касп.), ’павалачыцца’ (нясв., Сл. ПЗБ). с. 208

Патала́шкаць ’скруціць’ (жытк., Мат. Гом.). с. 208

Паталі́ць ’наталіць’, ’насыціць’, паталя́ць ’насычаць вадой’, ’спачувальна адносіцца да больш слабых’ (ТСБМ). Да -талі́ць, наталі́ць, патоля (гл.). с. 208

Патало́к, потоло́к, патало́ка, ’столь’ (жлоб., Мат. Гом.; тарн., Анім.), светлаг. ’верхняя частка рамачнага вулля’, рэч. ’вышкі’ (Мат. Гом.), с. 208

*Патана́, патона́ ’пляткар, балбатун’, патоніэ́ти ’вярзці недарэчнасці, бязглуздзіцу’, ’балбатаць’ (Бес.). с. 208

Патапе́ц, потопе́ц, потопо́к ’грузіла’, ’паплавок’ (ТСБМ, Крыв.; паўн.-усх., КЭС; Касп.), патапы́ ’грузіла’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 209

Патапе́ча, патопе́ча ’багна, забалочанае месца’ (Яшк., Бяльк., Інстр. I, Мат. Гом.). Да тапі́ць, тапі́цца (гл.). с. 209

Пата́пцы, пота́пцы, пота́пці, адз. пота́пец; пота́пыць ’крышаныя ў ваду, малако, квас, боршч кавалачкі хлеба ці сухароў’ (Вешт., Маш.; глус., Янк. Мат.; Сержп., Грам.; ганц., калінк., Мат., Сл. ПЗБ; пін., лун., Сл. Брэс.). с. 209

Патара́ніць ’панесці’ (карм., Мат. Гом.). Да патарыба́ніць (гл.). с. 209

Патарґава́ць ’нацерці (бульбы)’ (трок., Сл. ПЗБ). Да торгаць ’драць’ (гл.). с. 209

Патаро́йкацца ’паспрачацца’ (докш., Янк. Мат.). с. 209

Патаркну́ць, патархну́ць, ’крануць’ (Сцяшк.). с. 209

Патармасі́ць ’патрэсці за валасы’, ’пацягаць’, ’паштурхаць’ (Нас.). с. 209

Патароча₁ ’здань, пудзіла, міфічная істота з жудасным тварам і вытрашчанымі вачыма’ (чач., Нас. Сб., Бір. Дзярж.), ’пудзіла’, ’лупаты чалавек’ (Нас.). с. 209

*Патароча₂, драг. поторо́ча ’той, хто настойліва працяглы час гаворыць пра адно і тое ж’ (Лучыц-Федарэц). с. 210

Патароча₃ ’няшчасце ў дарозе’ (усх.-маг., КЭС), с. 210

Патарча́ка, патырча́ка ’кол, палка, якія тырчаць у плоце, з зямлі’ (ТСБМ, Янк. 2; КЭС — Сачанка), ’стрэмка’ (глыб.,. Сл. ПЗБ), ’замінка’, ’непатрэбная рэч’ (Бір. Дзярж.), патарча́чына ’невідочная з зямлі ці з багна абгніўшая дзеравіна’ (КЭС, лаг.). Да тырча́ць (гл.). с. 210

Патарыба́ніць ’бегчы’ (Інстр. III). с. 210

Патасёк ’частка нямецкага калаўрота, да якой прымацоўваецца кудзеля’ (Уладз.). Да по́тась (гл.). с. 210

Патаску́ха₁ ’публічная жанчына’ (Мядз.), добр. ’пасялуха’ (Мат. Гом.). с. 210

Патаску́ха₂ ’парушэцец парасоністы, Сhimaphila Pursh. umbellata (L.)’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 211

Патату́й ’удод, Upupa epops L.’ (Інстр. II) с. 211

Патахці́ць ’упіхнуць’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 211

Пата́ш ’рэчыва са шчолачнымі ўласцівасцямі’ (ТСБМ), с. 211

Патво́р, потву́р ’паблажлівасць’, ’пяшчота’ (в.-дзв., Рам. 8; рэч., Маш.), патво́ра ’паблажка, патуранне, песты, свавольства, ду́дыкі’ (Гарэц., Юрч., Нас.), ’свавольнік’ (Юрч.), ’упарты’ (Нас.), патво́рства ’упартасць’, ’паблажка’, патвара́ць ’патураць’ (Шат.), патво́рыць ’разбэшчваць, псаваць’ (Нас., Гарэц.), ’упарціцца пры выхаванні’ (Нас.), патворыцца ’псавацца ад паблажак’ (Гарэц.). с. 211

Патза́х ’каша з ячных круп’ (бар., Сл. Брэс.). с. 211

Патка́нне ’ніткі ў чаўнаку для ткання’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 211

Патка́ць ’сустрэць’ (Яруш., Нас.), патка́нне ’сустрэча’ (Нас.). с. 212

Патла́ты ’кудлаты, калматы’ (ТСБМ, Некр.). с. 212

*Патла́чаны, потлаченъ ’разбіты’ (Карскі, Труды, 338). с. 212

Патлу́міць₁ ’пабалакаць, пагаварыць’ (Нас.). Да тлу́міць ’празмерна дакучаць гаворкай, шумам’, ’марочыць, задурваць галаву’, тлу́мны ’шумны, гаманлівы’, тлум ’шум, гоман’ (Шамякін), с. 212

Патлуміць₂, -цца ’падавіцца (у праклёнах)’ (Шат.). с. 212

Патляя ́ ’чапяла’ (мазыр., Мат. Гом.). с. 212

Пато́к, пато́ка ’ручай, рака з вузкім рэчышчам і бурным імклівым цячэннем’, ’струя’ (ТСБМ, Нас.). с. 212

Пато́ля ’спагада, спачувальныя адносіны да слабейшых’, ’патуранне, воля, свабода’, ’задаволенасць, заспакоенасць’ (ТСБМ, Шат.; стаўб., Сл. бел. фраз.; лях., шчуч., Сл. ПЗБ), ’палягчэнне’, ’міласць, ласка’ (Яруш.), ’непрыемнасць, скруха’ (Сцяшк.), патолі́й ’патуранне’ (Зяньк.). с. 212

Пато́м₁, потым, драг. пото́м ’але, але ж, усё ж, аднак, а ўсё ж’ (Янк. 1, Шат., Сл. ПЗБ; докш., Янк. Мат.), ’потым’ (Шат., Янк. 1). с. 213

Пато́м₂ ’стамленне’ (Касп.). с. 213

Пато́мак ’нашчадак’ (ТСБМ), патомства ’маладое пакаленне’, ’людзі будучых пакаленняў’ (ТСБМ, Інстр. I, чэрв., глыб., віл., Сл. ПЗБ). с. 213

Пато́ні ’грузіла’ (брасл., Сл. ПЗБ) с. 213

Пато́п ’разводдзе, паводка’, патопа ’патоп, непралазная гразь’ (Нас., Бір. Дзярж.), ’балоцістае месца’ (Нас.). с. 213

Пато́п₂ ’стаптаны агарод’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 213

Пато́піч ’грузіла’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 213

Пато́пічы ’багна’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 213

Пато́ргаць ’патрэсці, патузаць, пашморгаць’ (Нас.), ’пацягаць’ (віл., Сл. ПЗБ), ’паштурхаць’ (Нас.), паторхаць ’пакалыхаць’ (круп., Сл. ПЗБ), поторкаты ’брыкнуць (аб кані)’ (Сцеп.). с. 213

Пато́ркаць, пату́ркаць, пато́рнуць ’пасадзіць (расаду, цыбулю)’ (даўг., брасл., в.-дзв., рас., Сл. ПЗБ). с. 213

Патос ’пласт (сена)’ (ветк., Мат. Гом.). с. 214

Патоўпіць, -цца ’змясціць, -цца’ (Шат.). с. 214

Патрабі́зна ’неабходнасць’ (Нас.), с. 214

Патрабі́ць ’пакараць смерцю’ (Шн. 2). с. 214

*Патрабі́лка, брэсц. потробі́лка ’магазін’ (Сл. Брэс.). с. 214

Патрабля́ць ’выкарыстоўваць’ (Нас.). с. 214

Патрабя́скі ’косткі з якіх абрэзана мяса’ (бар., Сл. ПЗБ). с. 214

Патра́ва₁, потра́ва ’знішчэнне травы, пасеваў жывёлай’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Мядзв., Касп., ТС; лаг., в.-дзв., Сл. ПЗБ), брэсц. потра́вляный ’з`едзены’ (Сл. Брэс.). с. 214

Патра́ва₂ ’страва, ежа (пераважна з травы)’ (ТСБМ, Мядзв., Яруш., Шпіл., Гарэц., Касп., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС), ’вадкая ежа’ (Сл. ПЗБ), ’скаромная ежа’ (Шн. 3), ’вараная (гатаваная) ежа’ (Нас.), ’блюда’ (бяроз., Сл. Брэс.). с. 214

Патрактава́ць ’пачаставаць’ (Шат.). с. 215

Патрана́т ’апякунства; выхаванне дзяцей-сірат пад кантролем дзяржаўных органаў’ (ТСБМ), с. 215

*Патрандэля, пін. потрондэ́ля ’балбатуха’ (Сл. Брэс.). с. 215

Патранта́ш ’сумка з гнёздамі для патронаў’ (ТСБМ). с. 215

Па́трапкі, патро́пкі, патрэ́пкі ’пакулле’ (нараўл., ветк., Мат. Гом.), калінк. па́трубкі ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 215

Патра́та ’выдатак’ (ТСБМ, Яруш.). с. 215

Патра́ўка ’страва, яда’, ’верашчака’ (ТСБМ, Некр.; ганц., Сл. Брэс.), ’мачанка’ (Янк. 2), ’соус, прыгатаваны з рэшткаў валовага мяса’ (Нас.), ’рэдкая страва з мясам, падкалочаная мукой’, ганц. ’падліўка’ (Сл. ПЗБ). с. 215

*Патра́ўна, потра́ўно ’крута (асадзіць касу)’ (ТС). с. 215

*Патраха́ць, потроха́ты ’патрэсваць бараной пры баранаванні’ (Выг.). с. 216

Патрахі́, па́трахі, по́трахі, по́трохі, по́трох ’вантробы’ (маладз., глус., Янк. Мат.; КЭС, лаг.; ТС; Чач.), па́трашыць ’выварочваць вантробы’ (Касп., Нас.; КЭС, лаг.), патрашы́ць ’вымаць вантробы’ (ТСБМ, Шат.), даўг. патрушы́ць ’патрашыць (курыцу)’ (Сл. ПЗБ), віц. патыршы́ць ’раздзяляць тушу на часткі’ (Шн. 2). с. 216

Патра́хнуць ’згніць, спарахнець’ (Ян.). с. 216

Патрахтава́ць ’пачаставаць’ (трок., Сл. ПЗБ). Да патрактава́ць (гл.). с. 216

Патрон₁ ’апякун свабодных, бедных грамадзян’, ’абаронца горада, абшчыны’, ’адвакат-абаронца’, ’гаспадар фірмы, начальнік’, ’святы’, ’дзень анёла’ (ТСБМ, Нас.), с. 216

Патрон₂, ветк. патрона ’гільза з капсулем, зарадам і куляй або шротам’ (ТСБМ, Мат. Гом.). с. 216

Па́трубак₁ ’кароткая труба, адвод ад асноўнага рэзервуара’ (ТСБМ). с. 216

Патрубак₂ ’салавей заходні’ (Інстр. II). с. 216

Па́трубля ’вотруб`е (ігн., Сл. ПЗБ). с. 216

Патруда́ць ’перахварэць’ (паст., Сл. ПЗБ). Да трудзі́ць (гл.). с. 216

Патру́ль ’невялікі ўзброены атрад або судна, самалёт для нагляду за парадкам і бяспекай’ (ТСБМ), ’вартавы’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 216

Патрупяшы́ць ’пагнісці’ (ваўк., Сл. ПЗБ), патрупе́хнуць ’струхлець’ (ветк., Мат. Гом.). с. 217

*Патру́сіны, пін. потру́сыны ’канец вяселля’ (Сл. Брэс.). с. 217

Па́труха ’пацяруха’ (бар., шчуч., карэліц., смарг., іўеў., астрав., віл., швянч., даўг., в.-дзв., брасл., докш., паст., Сл. ПЗБ; сверж., 3 нар. сл.), гродз. по́труха ’тс’ (Сцяшк. Сл.), патру́ха, патруха́ ’дробна пацёртае сена, дробная салома, адпадкі сена’, ’дробязь, вымалачаныя каласы’ (Грыг., Сцяшк., Гарэц., Мат. Маг., Юрч., Нас., Касп., Др.-Падб., Шат.; в.-дзв., Шатал.). с. 217

Патрухіня́ць ’пайсці паспешліва’ (Сцяшк. Сл.). с. 217

Патрушанка ’зельц’ (жытк., Мат. Гом.), потроша́нка ’вантрабянка’ (лун., Шатал.). Да патрахі (гл.). с. 217

Патрушчэ́ліць ’паламаць у многіх месцах’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 217

Патрыбу́шніца ’сала з падчарэўя’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 218

Патрыёт ’той, хто любіць сваю радзіму, свой народ’ (ТСБМ). с. 218

Патры́сціць ’пакрышыць, падрабніць, пашчыпаць’ (Гарэц.). с. 218

Патры́цый ’прадстаўнік родавай знаці (у Рыме)’, ’багаты бюргер (у Германіі)’, с. 218

Па́трыць ’шукаць, выглядаць’ (браг., Шатал.). с. 218

Патрыя́рх ’кіраўнік роду’, ’стары, паважаны чалавек у калектыве’, ’вышэйшы духоўны тытул праваслаўнага служыцеля’ (ТСБМ). с. 218

Патрэ́ба, патрэ́б, потрэ́ба ’неабходнасць чаго-н., патрэбнасць’ (ТСБМ, Мал., Яруш., Гарэц., Нас., Шат., Сцяшк., ТС, Сл. ПЗБ), ’пільнае пажаданне’ (КЭС, лаг.), ’просьба’ (Сл. ПЗБ), патрабава́ць ’прасіць, дамагацца, прымушаць, загадваць, мець патрэбу’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Касп.; КЭС, лаг.), патрабава́нне ’патрэбнасць’, ’нястача, неабходнасць’, патрэбішча ’тс’; патрэбнік, патрэбніца ’неабходны чалавек’, ’праснак, спечаны на патэльні’ (Нас.). с. 219

Патрэ́п`е, па́трэп`е, па́трап`е, па́тріп`я, патрэ́п`я, па́трупя ’пачассе, ачоскі, горшы гатунак ільну, канапель, які адыходзіць пры трапанні’ (Янк. 2, Юрч., Бяльк., Сл. ГІЗБ, Мат. Гом., Мат. Маг.; КЭС, лаг.; ушац., КЭС; паўн.-усх., КЭС, бялын., Янк. 3), ’першы ачос ільну’ (Касп.). с. 219

Пату́га₁, поту́га ’туга, журба’ (ТС). Да туга́ (гл.). с. 219

Пату́га₂, пату́гі ’напружанне ўсіх сіл, напружанае скарачэнне мышцаў’, ’напружаныя намаганні, спробы зрабіць што-н.’, ’хвароба пры родах’ (ТСБМ, Нас.). с. 219

Пату́га₃, пату́жнасць ’дапамога’ (Нас.), пату́жнік, поту́жникъ ’саўдзельнік, памочнік’, ’здаровы работнік’ (Гарб., Нас.). с. 220

Пату́каваць ’патураць’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 220

Пату́ль, пату́ле ’дасюль’, ’да таго часу’ (Мал., ТСБМ, Мядзв., Нас., Шат.). с. 220

Пату́льны ’ціхі, лагодны, ласкавы’ (ТСБМ). с. 220

Патуля́ка ’чалавек, які туляецца па цёмных заканурках, нешта падглядвае ці падслухоўвае’ (КЭС, лаг.). Да туля́цца (гл.). с. 220

Патунко́вы ’злы, шкодны’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 220

Пату́піць, патупі́ць ’апусціць уніз (вочы, галаву)’ (ТСБМ, бялын., Янк. Мат.). с. 220

Патура́ць ’паблажліва адносіцца’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш., Сцяшк., ТС; навагр., Шн.), ’ва ўсім згаджацца’ (бых., Янк. Мат.), ’не перашкаджаць у шкодных звычках і дзеяннях’ (КЭС, лаг.). с. 220

Патураві́ць ’падагнаць (прымусіць хутчэй ісці, рабіць што-н.’ (в.-дзв., Шатал.), патуры́ць ’пагнаць, выгнаць’ (ТСБМ), патурыцца ’пайсці, накіравацца’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 220

Пату́х ’певень’ (стол., Сл. Брэс.). Да пяту́х (гл.). с. 220

Пату́хляць ’зрабіцца тухлым’ (Шат.). Да ту́хлы, ту́хнуць (гл.). с. 221

Патха́ння ’унушэнне’ (горац., Яруш.). с. 221

Паты́к ’кавалак палкі ці дубца без галін’ (Бес.), брэсц. паты́ка ’палка’ (Сл. Брэсц.), воран. паты́чкі ’тонкія палачкі’ (Сцяшк. Сл.). с. 221

Патыка́цца, патыка́ць, потыка́ць, навагр. патыкава́ць ’дражніць, злаваць, дражніцца’, ’прыставаць’, ’жартаваць’ (Янк. 1, ТС; жытк., Мат. Гом.; навагр., Сцяшк. Сл.). с. 221

Патыка́ць₁ ’дараваць за дрэнныя ўчынкі, пакідаць непакараным’ (бялыніц., Янк. Мат.; ветк., Мат. Гом.), ’патураць’ (пух., Сл. ПЗБ). Да патака́ць (гл.). с. 221

Патыка́ць₂ ’сустракаць’ (Нас.). с. 221

Патыка́ць₃, патыка́цца ’утыкаць нос (не ў сваю справу)’ (Нас.), ’рабіць спробу зайсці’ (КЭС, лаг.), з`яўляцца, паказвацца на вочы’ (хойн., Мат. Гом.), паткну́цца ’сунуцца, паказацца куды-н.’ (ТСБМ), потыка́ць ’тыцкаць, соваць’ (ТС). с. 221

Патыка́ць₄ ’ткаць па аснове рознакаляровым утком’ (лід., віл., бар., шум., швянч., Сл. ПЗБ), драг. натыка́ты ’тс’ (Клімчук, вусн. паведамл.), патыка́нка ’дыван з ільняной асновай, патыканы рознакаляровымі ніткамі’ (смарг., Сцяшк. Сл.). с. 221

Паты́лак ’задняя частка галавы’ (гом., Мат. Гом.). с. 222

Паты́ліца, поты́ліця, потэ́лыца ’задняя частка галавы’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Гарэц., Мат. Гродз., Мядзв., Яруш., Бес., Мал., Булг., Шпіл., Дразд., Шат., Касп., Сл. ПЗБ. Растарг.). с. 222

Патыне́ць ’патлець, патрухнуць’ (Юрч.). Да тыне́ць ’тлець, прэць’ (там жа), с. 222

Паты́нка ’металічная талерка’, ’дыскас’ (Нас.), с. 222

Паты́нкі ’туфлі’ (Бес.), ’самаробныя тапкі’ (малар., Сл. Брэс.), пату́нкі ’жаночыя туфлі’ (Федар. 7). с. 222

Па́тыркы, патэркі́ ’пацеркі’ (драг., пін., Сл. ПЗБ). с. 222

Патырчака ’ражон’ (б.-каш., Мат. Гом.; ТСБМ). Да патара́чка (гл.). с. 222

Патыха́ць ’веяць, слаба дзьмуць’, ’пахнуць’, ’быць адчувальным’ (ТСБМ, Сцяшк.). с. 222

Паты́чка ’спрэчка, сутычка’ (Нас.). с. 222

Патэ́лька, пітэ́лька ’прарэшак’ (трак., шальч., Сл. ПЗБ; жабін., стол., Сл. Брэс.). Да пятля́ (гл.). с. 222

Патэ́льня, патэ́льна, патэ́ліна, пэтэ́льня, пятэ́льня ’скаварада’ (ТСБМ; докш., Янк. Мат.; Др.-Падб., Сцяшк., Гарэц., Шпіл., Касп., Сл. ПЗБ), ’бляха (у пліце)’ (Шат.), с. 222

Патэ́нт ’пісьмовае пасведчанне або грамата на права’ (Нас., ТСБМ). с. 223

Патэс₁ ’гульня ў арэхі’ (маг., Рам., Детские игры). с. 223

Патэ́с₂ ’страха’ (слонім., Сцяшк. Сл.). с. 223

Патэфо́н ’апарат для прайгравання пласцінак’ (ТСБМ). с. 223

Пау́к ’рыбападхватнік’ (жытк., Мат. Гом.). с. 223

Паў- ’палова, палавіна’, ’папалам’, не зусім, амаль’ (ТСБМ, Шпіл., Нас.). с. 223

Паўверста́ць ’невялікі прымітыўны ткацкі станок’ (ТС). с. 223

Паўвло́чча ’мера зямлі ў 1/2 валокі’ (Нас.), жлоб. паўвалока ’мера зямлі 0,9 га’ (Мат. Гом.). с. 224

Паўгало́вы, паўгало́ўкаваты ’недарэчны, неразумны’ (карэліц., слонім., Сцяшк. Сл.). с. 224

Паўгодкі ’паўгодзе’ (Нас.), ’паўгода пасля смерці’ (Яшкін, вусн. паведамл.). Да паў- і год (гл.). с. 224

Паўдзевята́, поўдзевята́ ’мера вагі = 8,5 кг’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 224

Паўдзе́нне ’поўдзень’ (Нас., Касп.). с. 224

Паўдзе́ла ’драўніна, якая часткова ідзе на будаўніцтва, часткова на дровы’ (Інстр. II), паўдзелавы́ лес ’лес другога гатунку’//паўстрой (Мат. Гом.). с. 224

Паўдзесята ́ ’дзевяць з паловай’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 224

Паўдзён ’пастаўнік’ (круп., ДАБМ, 784). с. 224

Паўдзённік ’дэкаратыўная расліна іпамея пурпуровая, Іроmoea purpurea (L.) Roth.’ (Янк. 2), ’насякомае, якое ў гарачы поўдзень гудзе ў вышыні, як пчала’ (Янк. 3), паўдзёнышак ’пярэсна еўрапейская, Тrollius europeas L.’ (паўн.- усх., Кіс.). Да паўдзён ’поўдзень’ (гл.). с. 224

Паўдня ́ ’поўдзень’ (КЭС, лаг.; Нас., Касп.; паст., смарг., ашм., Сл. ПЗБ). с. 224

Паўёў хвост ’рагулькі палявыя, Delphinium consolida L.’ (Бейл.). Да пава і хвост (гл.). с. 224

Паўз, поўз, пыўз ’па’, ’уздоўж’, ’непадалёку’, ’каля́, ’міма’, ’праз’, ’вакол’ (ТСБМ, Кар., Шат., Гарэц., Мал., Чуд.; чэрв., ДАБМ, к. 221; пух., раг., чэрв., бярэз., Сл. ПЗБ), по̂з ’побач, міма, каля’ (Нікан.). с. 224

Па́ўза ’кароткі перапынак у гучанні’ (ТСБМ). с. 225

Паўзга́ліцца ’выказаць моцнае жаданне’ (Гарэц., Др.-Падб., Яруш.). с. 225

Паўзко́м ’паўзучы, прыпадаючы тулавам да паверхні’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб.), дзятл. по́ўзікам (Сцяшк. Сл.), по́ўзеком, поўзеко́м ’тс’ (ТС). с. 225

Паўзо́ры ’стужкі, шнуркі’ (іўеў., Сцяшк. Сл.) с. 225

Паўзпра́сілле, паўзпра́снічча ’месца ў сярэдзіне абгароджанага ўчастка’ (слаўг., Яшк.). с. 225

Паўзці́, драг. поўзтэ́ ’павольна перамяшчацца па паверхні, рухаючыся ўсім целам, на жываце, на карачках; слацца па паверхні, чапляючыся за што-н.’ (ТСБМ, Шат., Сл. ПЗБ, ТС). с. 225

Паўзя́цце ’адвага, дзёрзкасць’, паўзя́ць ’набрацца (смеласці, ахвоты)’, паўзя́цца ’хутка набыць навыкі ў рабоце, налажыцца’, ’стаць адважным аж да дзёрзкасці’ (Нас.). с. 226

Паўка́шак ’негустая каша’ (КЭС, лаг.). с. 226

Паўлі́н ’стракатая птушка з веерападобным хвастом, Раvo cristatus’ (ТСБМ). с. 226

Паўло́нне ’мера пры куплі-продажу’ (Інстр. III), ’паўахапак’ (Шат.). с. 226

Паўлю́к ’слімак’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 226

Паўмі́ць ’падумаць, уцяміць, зразумець’ (Юрч.; бялын., Янк. Мат.). с. 226

Паўната ́ ’таўшчыня, сытасць’, ’дастатковая ступень, колькасць чаго-н.’ (ТСБМ), ’поўня’ (Ян.). с. 226

Паўно́чнік ’кветка паўночнік палявы, Кnautia arvensis (L) Соult’ (гродз., Кіс.). Да по́ўнач (гл.). с. 226

Паўно́шнік ’міфічная істота, якая турбуе ці палохае позна ноччу’ (ТС). Да по́ўнач (гл.). с. 227

Паўня ́ ’поўдзень’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 227

Паўпа́сітак ’сіта’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). Да па́сітак (гл ). с. 227

Паўпе́ч (швянч.), паўпе́чак (паст.) ’лаўка каля печы’ (Сл. ПЗБ). с. 227

Паўпіра́ць ’параздаваць’ (Шат.). с. 227

Паўплі́ца ’паўпрыца’ (жлоб., Мат. Гом.). Да паўпры́ца (гл.). с. 227

Паўпру́га ’пояс’ (бых., Мат. Маг.). Да папру́га (гл.). с. 227

Паўпу́рык, в.-дзв. паўпу́ра ’мера вагою ў 1 пуд 10 фунтаў’ (Касп., Шатал.), паўпурак ’мера сыпкіх цел 20 кг’ (Мат. Гом.). с. 227

Паўпры́ца, попры́ца, парплі́ца, по́ўпрыца, поўпры́ца, драг. пупры́ця ’металічная пята з воссю, жалезным шворанем, на якім круціцца верхні камень жорнаў, і якая рэгулюе, мяльчэй ці буйней малоць’ (Дразд., Сержп. Грам., Сцяшк., Бір., Ян., ТС, Сл. ПЗБ, Мат. Гом.; КЭС, лаг.; асіп., Шатал.), ’млён’ (Янк. 3), хоц. ’упарты чалавек’ (Мат. Маг.), ’дэталь у ветраку’ (Маш.). с. 227

Паўро́за, паўро́зы, паўру́зы, по́ўрас, поўро́з, паўро́з, паўро́за, повро́зы ’матуз, шнур’, ’абора’ (ТСБМ, Янк. 1, Мат. Гом., Сл. Брэс., ТС; лях., смарг., слуц., бярэз., Сл. ПЗБ), брасл. паўрос ’повад’ (Сл. ПЗБ), поўро́з ’рага’ (ТС), повро́зы, поўразка ’завязкі ў фартуху’ (смарг., Сл. ПЗБ; Мат. Гом., Ян.), поўразы ’петлі для гузікаў’ (Ян.), паўрозы ’махры’ (івац., Сл. Брэс.; Мат. Гом.), с. 227

Паўро́кі ’сурокі, урокі’ (віл., Крачк.), поўро́чыць ’суро- чыць’ (ТС). с. 228

Паўрубе́нь ’рубель для прыціскання снапоў або сена на возе’ (ДАБМ, 882). с. 228

Паўскра́й ’ля, каля’ (ТСБМ). с. 228

Паўста́нак ’невялікая чыгуначная станцыя’ (ТСБМ, Касп.). с. 228

Паўста́нец ’бунтаўшчык’ (Нас., Шат.; шальч., Сл. ПЗБ). с. 228

Паўста́ць₁ паўстава́ць ’уставаць’, ’хутка найсці, наляцець (аб ветры)’ (Нас.). с. 228

Паўста́ць₂, паўстава́ць ’узняцца на барацьбу’, ’узнікнуць у памяці, з`явіцца’, ’адрадзіцца’, ’вырасці’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Яруш.; шальч., стаўб., Сл. ПЗБ), шчуч. ’набухнуць (пра жылы)’ (Сл. ПЗБ), ’запрацівіцца гвалту’ (КЭС, лаг.). с. 228

Паўстро ́й ’лес другога гатунку’ (жытк., Мат. Гом.). с. 228

Паўстрэ́ссю ’пад стрэхамі’ (круп., Сл. ПЗБ). с. 228

Паўсуке́нак ’паўсукно’ (Касп.; ашм., Сл. ПЗБ). с. 228

Паўсягды ́ ’заўсёды’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 228

Паўсядзённы ’штодзённы, пастаянны’ (ТСБМ). с. 229

Паўсяно́ўваць ’назапашваць сена’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 229

Паўтара ́ (м. і н. род), паўтары́ (ж. род), ’адзін з палавінай’, с. 229

Паўтара́ць ’гаварыць ці рабіць яшчэ раз тое самае’, ’поўнасцю ўзнаўляць’ (ТСБМ). с. 230

Паўтре́хваць ’патраціць’ (івац., Сл. ПЗБ). с. 230

Паўхе́ніч ’удар па вуху; аплявуха’ (Нас.). с. 230

Паўхі́р ’пухір, пухліна’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), дзятл. паўгі́р ’тс’ (Сл. ПЗБ), паўхі́р ’мачавы пузыр’ (Касп.). с. 230

*Паўць, паўть ’пушок, які аддзяляецца ў працэсе ткання пры руху бёрда ад недастаткова глянцаванай і моцнай асновы’ (Уладз.). с. 230

Паўчы́хуравацца ’прагаладацца’ (Ян.). с. 230

Паўшарке ́ ’збруя на тулаве каня’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 230

Паўшуро́нак ’адна шостая сажня дроў’ (Шат., Мат. Гом.), паўшу́ркі ’мера дроў’ (Мат. Гом.). с. 230

Паўшчуўля́ць ’абуць’ (Ян.). с. 230

Паўшы́буваць ’выгнаць’ (Ян.). с. 231

Паўшэ́да ’неадукаваны чалавек, хам’ (КЭС, лаг.). с. 231

Паўю́ха ’павітуха, Сuscuta L.’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 231

Па́фас ’уздым, запал, натхненне, энтузіязм’, ’асноўная ідэя’ (ТСБМ). с. 231

Пах ’адчуванне органамі нюху лятучых рэчываў і субстанцый’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Гарэц., Яруш., Касп., Шат., Сл. ПЗБ, ТС; КЭС, лаг.), ’дух; дыханне’ (Нас.), па́хнуць, па́хнуті, па́хці ’пахнуць’ (Яруш., Сл. ПЗБ, ТС; КЭС, лаг.), паху́чы, пахну́чы, пахню́шчы(й) ’духмяны’, ’пахучы’, ’смярдзючы’ (Гарэц., Сл. ПЗБ; ТС; карм., Мат. Гом.); с. 231

Паха, па́хва, пахва́, драг. похва́, па́хвіна, пахві́на, паховіца, пахво́ ’унутраная частка плечавога выгібу, падпаха’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Мядзв., Дразд., Бум., Гарэц., Др.-Падб., Яруш., Сцяшк., Касп., ТС, Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Сл. Брэс.), ’сама рука’ (Нас.), петрык. ’частка рукава ў сарочцы пад пахай’ (Шатал.), ’падуздышная ўпадзіна ў жывёл’ (даўг., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.), ’пасма валасоў, лёну’ (Касп.), пахві́ны ’частка цела ад ног да рэбраў’, па́хі ’крылцы або верхнія лапаткі ў чалавека’ (Нас.), пах ’падпаха’ (Мат. Гом.). с. 231

Паха́бны ’непрыстойны, бессаромны’ (ТСБМ). с. 232

*Пахада́нькі, драг. похода́ньке, походэ́ньке ’бадзянне, гулянне, хадня’ (Сл. Брэс.). с. 232

Пахадзе́нька ’прыстасаванне, з дапамогай якога вучаць дзяцей хадзіць’ (лях., Янк. Мат.). с. 232

Пахадзі́цца ’пабыць у злучцы’ (Касп.). с. 232

*Пахадзюшчы, походзю́шчы ’хуткі, хуткі ў хадзьбе’ (ТС). с. 232

Пахадзя́ка ’старац, бадзяга’ (Касп.), ’пасялуха’ (шум., Сл. ПЗБ), смарг. пахады́ка ’тс’, паст. ’жабрак’ (там жа). с. 233

Пахадны ́ ’шпаркі, хуткі’, ’зручны, ёмкі’, пахадно́ ’цёпла, добра’ (лід., слонім., Сцяшк. Сл.). с. 233

Пахадня́, пахаду́ха, походу́ха ’непаседлівая жанчына’, ’пасялуха, пахатуха’ (беласт., Сл. ПЗБ; бяроз., івац., Сл. Брэс.; в.-дзв., Шатал.). с. 233

*Пахаду́нка, кам. походу́нка ’склеп’ (Сл. Брэс.). с. 233

*Пахаду́шка, лун. походу́шка ’прыстасаванне, пры дапамозе якога дзеці вучацца хадзіць’ (Шатал.). с. 233

*Пахаду́шкі, походу́шкі ’прасніца з днішчам’ (Уладз.). с. 233

Пахады ́ ’дарожкі’ (пух., Сл. ПЗБ), ’глухія патаемныя мясціны, сцежкі’ (ст.-дар., Яшк.). с. 233

Пахажа́лы ’будні (пра адзенне)’, ’паходны (чалавек)’ (Нас.). с. 233

Пахаль ’араты’ (Булг.). Да паха́ць (гл.). с. 233

Па́хань ’ворыва, ворная зямля’ (Яруш.; КЭС, лаг.), ’выкарчаваны ўчастак сярод лесу’ (ганц., Сл. ПЗБ), па́ханіца ’ворыва’ (віл., Сл. ПЗБ). Да паха́ць (гл.). с. 233

Паха́плівы ’які крадзе хутчэй за іншых’ (Нас.). с. 233

*Паха́пач, драг. поха́пач ’чапяла’ (Сл. Брэс.). с. 233

*Пахапі́ць, похопі́ць ’уздумаць, зразумець’ (ТС), с. 234

Паха́пываць ’быць крыху падобным’ (Юрч.). Да хапа́ць (гл.) у сэнсе ’схапіць трохі рыс падабенства’. с. 234

Па́хар ’араты’ (калінк., Сл. ПЗБ). с. 234

Пахарані́цца ’схавацца’ (смарг., Сцяшк. Сл.). с. 234

Пахарон, пахароны ’пахаванне’ (Сл. ПЗБ) с. 234

Па́хат ’араты’ (круп., Сл. ПЗБ). Да паха́ць (гл.). с. 234

*Пахаткі ́₁, похоткі́ ’частка пчалінай сям`і, якая выконвае разведвальную функцыю’ (Анох.). с. 234

Пахаткі ́₂ ’зручны для работы’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 234

Паха́тная, паха́туха, поха́тніца, паха́тніца, поха́тныца, паха́туха ’жанчына, якая любіць пабегаць па хатах, каб пачуць ці расказаць навіны, плёткі’ (глус., Янк. Мат.; Янк. 1, Некр.; Сл. ПЗБ; лун., Шатал., ТС, Сл. Брэс.). с. 234

*Пахатны́, похотны́ ’ахвочы да жартаў з жанчынамі’, по́хоць ’хаценне, сквапнасць’, похо́чваць ’мець ахвоту, хацець’ (ТС). с. 234

Пахатрава́ць ’патынкаваць’ (карм., Мат. Гом.). с. 235

Пахаце́нне ’жаданне’ (Нас.). с. 235

Паха́ць, пыха́ць ’араць сахой’ (Касп., Яруш., Сл. ПЗБ), ’баранаваць засеянае поле’ (Бір. Дзісн.; глыб., Хрэст. дыял.; в.-дзв., Шатал.; Касп., Мат. Маг.), ’месці хату’ (Касп.), ’разводзіць, сеяць, вырошчваць’ (ТС), калінк. ’прыносіць мёд’ (Сл. ПЗБ). с. 235

Пахвала ́ ’добры водзыў, адабрэнне’ (ТСБМ). с. 235

Пахва́лка ’пахвальба’, ’пагроза’ у выразе пахва́лку дзе́лаіць пабі́ць мяне́ (Нас.), с. 235

Пахва́т ’месца, якое часта трывожыцца’ (КЭС, лаг.). с. 235

Пахватное ’дэфіцыт’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 236

Пахва́тны ’зручны для карыстання, лёгкі, спрытны’ (ТСБМ; хойн., Мат. Гом.; Ян.). с. 236

Пахваці́ць ’зразумець’ (браг., Мат. Гом.). с. 236

Пахві́на ’месца на нізе жывата, дзе жывот сходзіцца са сцегняком’ (КЭС, лаг.; Шат.; Сл. ПЗБ). Да па́ха (гл.). с. 236

Па́хі ’выемка ў дошках’ (Ян.). с. 236

Пахі́ба ’недахоп, недаробка’ (ТСБМ), пахі́біць ’не ўдацца’ (Шат.). с. 236

Пахі́л ’пакатая паверхня, схіл, нахіл’ (ТСБМ), пахі́лы, похі́лы ’нахілены, сагнуты, згорблены’, ’хваравіты’, ’пакаты’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Яруш., Касп., Сл. ПЗБ, ТС). с. 236

Пахі́раць ’памучыцца’ (карэліц., Марц.). с. 236

Пахі́стка ’акравак каляровай тканіны, ейны пруг, якія выкарыстоўваюцца як стужка ці аблямоўка’ (Шн. 3, Касп.). с. 236

Пахі́сціць ’украсці’ (чач., Мат. Гом.). с. 236

Пахіта́цца ’пахадзіць, пагуляць’ (Ян.). с. 236

Пахітлівы ’хісткі, неакрэслены; блытанны’ (Гарб.). Да хіта́ць (гл.). с. 236

Па́хкаць ’пыхкаць (пра курэнне)’ (ТС). с. 236

Пахлапе́нь ’лапаць, падшыты вяровачнай пляцёнкай’ (Нас.), пахлапні́, похлапні ’плецяны абутак з вяровак’ (Малч., Дэмб. 2, Касп., Мат. Маг., Мат. Гом.; бых., Рам. 8), ’лапці касога пляцення, падплеценыя вітушкамі пянькі або тонкімі вяровачкамі’ (Бел. нар. адзенне, Мн., 1975, 70). с. 236

Пахле́бства ’ліславасць’ (Яруш.), пахле́бствываць ’дагаджаць’ (Грыг.), с. 237

Пахлёбка ’рэдкая страва, поліўка’ (Сцяшк.; лях., Сл. ПЗБ). с. 237

*Пахлудава́ць, похлудова́ць ’адлупцаваць (кіем)’ (ТС). с. 237

Пахлы́скаць ’паесці’ (віл., Сл. ПЗБ), пахляста́ць ’пахлябтать’ (Ян.), хлыста́ты ’хлябтаць, піць’ (Клім.), хлы́снуты ’глынуць’ (драг., Сл. ПЗБ). с. 237

Пахлю́стаць ’памыць (грыбы)’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 237

Па́хму́рны, похму́рны ’хмарны’, ’хмурны’, ’з хваравітым выглядам’ (Касп., ТС, Сл. ПЗБ), чач. по́хмарны ’сумны, маркотны’ (Мат. Гом.), пахма́рна ’пахмурна’ (Др.-Падб., Мат. Гом., ТС), па́хмурак, похмарак, по́хмарок ’хмарка, воблака (летам у добрую пагоду)’ (ТС; лельч., Мат. Гом.), пахма́рваць ’зацягваць хмарамі’ (ТС, Ян.; светлаг., Мат. Гом.). с. 237

Пахме́лкі ’частаванне пасля хрэсьбін’ (чач., Мат. Гом.), по́хмелкі ’другі дзень хрэсьбін’ (Ян.). с. 238

Пахмыз ’зараслі, хмыз’ (Федар. 7). с. 238

Пахмы́ла, пахмы́лішча ’пануры чалавек’, ’які не размаўляе’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 238

Пахно ́ ’смурод’, ’кал’ (Яруш., Нас., Нас. Сб.). Да пах (гл.). с. 238

Пахо́віны ’пахаванне’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 238

Пахо́д₁ ’перамяшчэнне атрада з пэўнымі мэтамі’, ’ваенныя дзеянні’ (ТСБМ, Шат.), ’бойкае месца, дзе ходзяць і ездзяць’ (слаўг., Яшк.), пахады́ ’дарогі, сцежкі’ (гл.). с. 238

Пахо́д₂ ’невялікі лішак (у вадзе, суме, ва ўзросце)’, тураў. похо́д ’тс’ (ТСБМ, Яруш., Шат., ТС). с. 239

Паходаць ’асілець, адужаць, бароцца’ (Шат.). с. 239

Паходка ’хада, манера хадзіць’ (ТСБМ). с. 239

*Пахо́дны, похо́дны ’прыдатны, выгодны’ (ТС), драг. походно́ ’зручна, добра, выгодна для хадзьбы’ (Клім.). с. 239

Паходня₁ ’пераносная свяцільня’ (ТСБМ). с. 239

Пахо́дня₂ ’палавік, дарожка’ (Касп.). с. 239

Пахожы ’смачны, чысты (аб вадзе)’ (фалькл.) (Федар., 7). с. 240

Пахолік, пахолак, пахолачак ’бедны селянін’, ’сялянскі хлопец’ (Нас., Грыг.), пахо́лок ’парабак’ (ТС), пахолятко ’лёкай’ (брэсц., КЭС). с. 240

Пахо́ннасць ’адхон, спад гары, берега’ (нясв., слаўг., Яшк.). с. 240

Пахоў, паховы ’пахаванне нябожчыка’, ’пограб, склеп’ (Др.-Падб., Гарэц.; гродз., Яшк.; Нік., Очерки). с. 240

*Пахоўрыць, похо́ўрыць ’абыякава папрасці’ (ТС). с. 240

Пахра́ка (зневаж.) ’нахабнік’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 240

Пахра́паць ’паламаць’ (Касп.). с. 241

Пахрасні́, пъхрясні́ ’лыкавыя лапці з заплеценым верхам’ (віц., Хрэст. дыял.; Інстр. III, Малч.). Да па- і хрэст (гл.). с. 241

Пахрасці́цца ’прарасці, папускаць храсткі да ўсходу’ (КЭС, лаг.; ганц., карэліц., дзятл., віл., ст.-дар., слуц., Сл. ПЗБ). с. 241

Пахт ’арэнда (кароў, саду)’ (Др.-Падб.). с. 241

Пахта́ць ’біць масла’ (маст., Сцяшк. Сл.). с. 241

Паху́к ’яечка’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 241

Пахулі́ць ’даручыць’ (б.-каш., Мат. Гом.). с. 241

Пахутрава́ць (вокны) ’забіць’ (браг., Мат. Гом.). с. 241

Пахучка ’мята вадзяная, Меntha aquatica L.’ (маг., Кіс.; глус., Янк. Мат.; Касп.; шчуч., Сцяшк. Сл.), ’мацярдушка звычайная, Оriganum vulgare L.’ (лельч., Мат. Гом.). Да па́хнуць (гл.). с. 241

Па́хці ’смярдзець’ (раг., Сл. ПЗБ). Да пах (гл.). с. 241

Пахцюрэ ́ ’кіпцюры’ (Сцяшк.; шчуч., Сл. ПЗБ). с. 241

Пац₁ ’аплявуха’ (Нас., Гарэц.), па́цаць ’біць’, па́цнуць ’ударыць па твары’ (Нас.). с. 241

Пац₂, пацу́к ’грызун Rattus rattus і Rattus norvegicus’ (ТСБМ, Нас., Мядзв., Мал., Яруш., Гарэц., Шат., Касп., Сцяшк.; КЭС, лаг.; воран., Шатал.; слонім., Арх. Бяльк.; чэрв., смарг., шальч., Сл. ПЗБ; Мат. Гом.; ТС). с. 242

Пацалу́йка ’той, хто любіць цалавацца’ (Нас.), пацалу́йкі ’дзень на пасхальным тыдні, калі дзяўчаты прыходзяць з падарункамі да сваіх павітух’ (маг., віц., Нас.). с. 242

Пацалу́нак ’дакрананне вуснамі’ (ТСБМ, Касп.). с. 242

Пацалу́шніца ’улюбчывая жанчына’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 243

Паца́н ’малое’ (Яшк., Назвы). с. 243

Пацапе́шка ’кошык, кашолка’ (Касп.). с. 243

Пацвярджэ́нне ’тое, што пацвярджае’ (ТСБМ), пацвяржэ́нне ’тс’ (Нас.). с. 243

*Па́цебнік, па́цібнік ’дровы з тонкага лесу, не таўсцей, як калок’ (КЭС, лаг.), слаўг. по́цябнік ’драбналессе’ (Яшк.). Да па́цепнік (гл.). с. 243

Па́цеж, па́цеч ’прамывіна ў лёдзе на стрыжні ракі’ (ТС). с. 243

Пацелю́паць, пацялю́паць ’папаласкаць’ (добр., Мат. Гом.). с. 243

Пацеміць ’заўважыць, прыкмеціць здалёку’ (Яруш.). с. 243

Паце́пваць ’час ад часу злёгку сцепаць, рабіць сутаргавыя рухі (звычайна плячамі)’ (ТСБМ), паце́пацца ’чухацца’ (пух., Сл. ПЗБ), це́пацца ’уздрыгваць’ (ТС), драг. тыпстэ́ ’настойліва трэсці’ (Лучыц-Федарэц). с. 243

Паце́пліць ’вытапіць (грубку)’ (Нас.; мядз., паст., Сл. ПЗБ). с. 244

Па́цепнік, па́ціпнік, па́цапнік, па́цяпнік, па́цемнік, пацэпнік, поцепні́к ’драбналессе, хмызняк, кусты’, ’густы невялікі лес’ (Нас., Мядзв., Юрч., ТС), слаўг. поцябнік, поцяпнік ’тс’ (Яшк.), ’дробныя, абцярэбленыя сукі; дробныя дровы з парасніку’ (Нас.; маг., Яшк.), ’дробны лес, які застаўся на месцы высечанага лесу’ (Касп.). с. 244

Па́цер, па́церы, па́ціры ’малітва наогул і асабліва «Ойча наш»’ (Нас., ТСБМ, Яруш., Кліх, Мядзв., Др.-Падб.; мін., гродз., Шн. 2; Сл. ПЗБ), ’ружанец, пацеркі, з якімі моляцца’ (Сцяшк.), с. 244

Па́церка, па́царкі, па́церкі, пацёркі, пацюркі́, па́тэркі, малар. пацёры ’каралі з бурштыну ці шкла’ (ТСБМ, Нас., Шпіл., Гарэц., Яруш., Дзмітр., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс.; слонім., кобр., гродз., Шн. 3), бяроз. патёркі ’сукаратка’ (Шатал.), пацюрова́ти ’маліцца па-яўрэйску’ (Бес.). Да па́цер (гл.). с. 244

Паце́рхнуць ’здранцвець’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 245

Паце́ха, поте́ха, уце́ха ’забава, задавальненне, смех, весялосць’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Касп., ТС; бяроз., Шатал.), паце́шыць ’парадаваць’, ’падгадаваць, выкарміць вепрука’ (Юрч., Касп., Ян.; дзятл., Сцяшк. Сл.), пацяшэ́нне ’суцяшэнне’ (Нас.). с. 245

Пацёгаць ’падаіць’ (астрав., Сцяшк. Сл.). с. 245

Пацёк, пацёкі, поцёк ’рагі, струменьчыкі, ручаі’, ’зацёкі’, ’кровападцёкі’ (Нас., Грыг., Юрч., Сл. ГІЗБ, Ян., ТС; в.-дзв., Шатал.), пацёкі, поцяк(і), поцягі, паця́гвіны ’мокрае месца, тонкія ручайкі на крынічным месцы’ (слаўг., Яшк.). с. 245

Пацёмак у выразе ў пацёмку ’цемра, цемната’ (бялын., Янк. Мат.), пацёмкі ’тс’ (Грыг.), пацёмку ’на змярканні, цёмна’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 245

Пацёнґлавы ’прадаўгаваты’ (астр., гродз., Сл. ПЗБ). с. 245

Пацёркі ’мальва пагрэбаваная, Маlva neglecta Wallr.’ (брэсц., Кіс.), пацёрнік ’мальва лясная, Маlva silvestris L.’ (Бейл.). с. 245

Пацёс ’столь’ (Сцяшк., слонім., Арх. Бяльк.; маст., Сл. ПЗБ; бар., Сл. Брэс.; зэльв., свісл., Шатал.). с. 245

Пацёхціся ’пачаць расці’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 246

Паціля́гаць ’памыць абы-як’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 246

Па́ціна ’зеленаваты налёт на паверхні гірадметаў з медзі і бронзы’ (ТСБМ). с. 246

Паціні́к ’асоба, якая падслухоўвае, падглядвае’ (КЭС, лаг.). с. 246

Паці́ра ’страта’ (чэрв., Сл. ПЗБ), кліч. паці́р ’страта парасят ад недагляду’ (Жыв. сл.). с. 246

Паціра́ч ’ручнік’ (Мат. Гом.), смарг. па́цірык ’тс’ (Сл. ПЗБ), паціра́ха ’тс’, ’ануча для мыцця падлогі’ (Мат. Гом.), пацірка ’ануча, ручнік для посуду’ (Касп.). с. 246

Паці́хай ’ціха’ (слуц., Сл. ПЗБ). Да па- і ціха (гл.). с. 246

Па́цкаць ’пэцкаць, мараць’ (Нас.), пацкацца ’пэцкацца’ (ТС). Да пац, па́цаць ’біць’ (гл.). с. 247

Пацме́нкі ’басаножкі’ (глус., Мат. Маг.). с. 247

Па́цнуцца ’стукнуцца, трэснуцца’ (ТС). Да пац₁, па́цаць (гл.). с. 247

Пацо́паны ’дурнаваты’ (хойн., Мат. Гом.), а таксама ў выразе: мяшком пацопаны ’тс’ (Ян.). с. 247

Пацуба́йла, паціпа́йла, пацюпа́йла, пачупа́йла ’гультаяваты, марудлівы’ (паст., лаг., пух., ігн., гродз., Сл. ПЗБ). с. 247

Пацубе́нькаць ’пагаманіць’ (добр., Мат. Гом.). с. 247

Пацуга́цца ’пагушкацца’ (дзятл., Сл. ПЗБ). Да цугайкі ’арэлі’ (там жа). с. 247

Пацу́ка ’крупнік’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 247

Пацу́паць ’падрабіць зубамі’ (А. Усціновіч, вусн. паведамл.). с. 247

Пацурба́лак ’цурбалак’ (стаўбц., Нар. сл.). Да па- і цурба́лак ’тс’, цуру́балы ’сцёблы раслін’ (гл.). с. 247

Пацу́рыць ’прагнаць’ (стаўб., Нар. сл.). У выніку кантамі- нацыі лексем турыць Тнаць’, цўрыць ’кідаць' і, магчыма, цўрка ’палка’. с. 247

Пацуры́ць, ушац. пъцуры́ць ’паразбіваць на дробныя асколкі’ (Нар. лекс.). с. 247

Пацухмо́ліць ’памусоліць’ (слонім., Сцяшк. Сл.). с. 248

Пацые́т, пацыя́т ’франтон’ (Сл. Брэс.; свісл., Сцяшк. Сл.; пін., Шатал.; драг., іван., пін., лельч., нараўл., мазыр., ДАБМ, к. 230). с. 248

Пацые́нт ’хворы ў адносінах да ўрача’ (ТСБМ). с. 248

Пацыка́ць ’злаваць’ (жытк., НС), пацыка́ць ’дражніць’ (хойн., Мат. Гом.), пацыка́цца ’дражніцца’ (Некр.). с. 248

Пацырка́ць ’падаіць’ (рэч., Нар. сл.), с. 248

Пацэ́пніца ’памылка, дапушчаная пры ўвядзенні асновы ў бёрда’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 248

Пацэтны ’смешны, мілы’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 248

Пацюлёзаць ’памыць абы-як’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 248

Пацю́паць ’патаўчы, паціскаць’ (Варл.). с. 249

Пацю́піцца ’скурчыцца (ад холаду)’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 249

Пацю́хаць ’пайсці ў роздуме́ (карэліц., Сцяшк. Сл.), поцю́хаць ’патрухаць' (ТС). с. 249

Паця́г₁ ’імкненне, незалежнае ад волі чалавека’ (Варл.). с. 249

Паця́г₂, паця́га ’тоўстая жэрдка, якая кладзецца паверх шулаў або на падсошкі, ці на козлы пад вільчак’ (Юрч.). с. 249

Паця́г₃ ’той, хто любіць пацягвацца’ (Шат.). с. 249

Паця́гавіч, паця́жывіч ’адмысловая палка, якой пакручваюць навой пры тканні на кроснах’ (КЭС, лаг., Касп.; віл., Сл. ПЗБ; мсцісл., Жыв. сл.; віл., Шатал.; Дэмб. 2). с. 249

Пацяга́нец ’кажух, пацягнуты сукном’ (карэліц., Сцяшк. Сл.), рэч., пацяга́нка ’тс’, гом. ’аблямоўка ў кажусе’ (браг., Нар. словатв.; Мат. Гом., Ян.). с. 249

Пацягну́ць₁ ’ударыць’, ’слізгануць па паверхні’, ’заступіцца’, ’патрабаваць адказу’, ’прымаць чый-н. бок’ (ТСБМ, Нас., Юрч., Ян.). Да цягну́ць (гл.). с. 249

*Пацягну́ць₂, кам. потягну́ті ’патачыць касу’ (Выг.). с. 249

*Пацягці́, поцегці́ ’пацягнуць’, ’паплесціся’ (ТС). с. 249

Пацягу́ха ’дзераза, Lycopodium L.’ (даўг., Сл. ПЗБ), с. 250

Паця́жка ’паленца’ (Шат.). Да цягну́ць (гл.), с. 250

Паця́жына ’лагчына, нізкае месца падоўжанай формы’ (стаўб., Прышч., дыс.), як і паця́жкі ’бакавыя вяроўкі ў сасе, прымацаваныя да аглабель’ (Касп.), с. 250

Пацяме́шыць ’пачухаць’ (ашм., паст., Сл. ПЗБ). с. 250

Пацяне́чнік ’гультай’ (ганц., Жыв. нар. сл.). с. 250

Паця́піць ’прызвычаіцца’ (смарг., Сцяшк. Сл.). с. 250

Па́цярка ’божая кароўка’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 250

Пацяроб, па́цераб, поцяраб, поцераб, стол. пацярэбак ’выцераблены лясок, хмызняк’ (лях., Янк. Мат.; раг., чэрв., бярэз., Сл. ПЗБ), ’сенажаць, ачышчаная ад кустоў’ (Шат., Касп.), пацяробкі ’рэшткі, абрэзкі ад бульбы, капусты’ (барыс., Сл. ПЗБ). с. 250

Пацярпе́нне ’устрыманне, цярпенне’ (Нас.). с. 250

Пацяру́ха, поцеру́ха ’пацёртае сена, салома, тытунь’, ’дробязнае, не вартае ўвагі’ (ТСБМ, Янк. 1, Мал., Гарэц., Кольб., ТС; КЭС, лаг.; беласт., чэрв., Сл. ПЗБ), брэсц., драг. потыру́ха, путэру́ха ’адыходы ад сена, саломы’ (Сл. Брэс.). с. 250

Пацярэбіны, кобр. потырэ́быны ’пахмелле, пахмелкі’ (Нар. лекс.). с. 250

Пацярэбнік, (фалькл.) пацярэбнічак ’спажывец’ (Нас.). с. 250

Паця́цца ’падацца назад’ (валож., Сл. ПЗБ), ’хутка пабегчы’ (ашм., Сцяшк. Сл.). с. 251

Пацяўпе́шка ’тугадумны, някемлівы чалавек’ (Дзятл., Сцяшк. Сл.; полац., Нар. лекс.). с. 251

Пачаве́ць ’раздавіць’ (нараўл., Мат. Гом.), пачаві́ць ’паціснуць, падушыць’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 251

Па́чак ’невялікі пакет чаго-н., складзенага разам’, ’карабок запалак’ (ТСБМ), пін. па́чок ’скрынка’ (Сл. Брэс.), ветк. па́чка ’запалкі’ (Мат. Гом.), пачо́к ’пачак’ (Ян.), с. 251

Пачака́льня ’чакальня’ (ТСБМ). с. 251

Пачака́нка ’чаканне’ (Шпіл., Нас.), пачака́нне ’тс’ (Яруш., Нас.). Да чака́ць (гл.). с. 251

Пачапа́ць ’начапляць, нанізаць, панавешваць’ (Нас.). с. 251

Пачапе́йка ’прывязка, якою прымацоўваецца біч да цапільна’ (арш., ДАБМ, 829). с. 251

Пачапе́нь ’каромысел’ (Касп.). с. 251

Пачапе́нька ’кошык’ (лун., Сл. Брэс.). с. 251

Пачарэжня ’чарга пасвіць кароў’ (хойн., Мат. Гом.). с. 252

Пачасава́ць ’пачакаць’: у выразе пачасуй ’пачакай’ (пін., Сб. 1866, Нас.), с. 252

Па́часваць ’хвастаць, сцёбаць’ (Шат.) с. 252

Па́чассе, па́часся, па́часі, па́часы, па́часкі, пачоскі, пачосы, па́чосэ, па́часніна, па́часніца ’другі, горшы гатунак ільну’, ’адыходы пры часанні льну, канапель’, ’грубы матэрыял з ільну хатняга вырабу’, ’лён пасля апрацоўкі’ (ТСБМ, Нас., Гарб., Гарэц., Др.-Падб., Шат., Касп., Уладз., Сл. ПЗБ, Варл., Мат, Гом., Ян.; віц., Шн. 3; гродз., Мат. АС; драг., Лучыц-Федарэц; малар., лун., Сл. Брэс.). с. 252

Пачасту́нак ’частаванне’, ’тое, чым частуюць’ (ТСБМ). с. 252

Пача́ся ’спазніўся’ (Варл.). с. 252

Пача́так, поча́ток ’месца, з якога што-н. пачынаецца, першы момант дзеяння, з`явы’, ’аснова, крыніца, сутнасць чаго-н.’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Шат., Касп.; ашм., Сл. ПЗБ), ’незапячатаны мёд’ (Анох.), ’верацяно, цалкам запоўненае напрадзенымі ніткамі, на якое наматваюцца ніткі з меншага верацяна’ (Нас., Уладз.), ’суквецце з кветкай ці пладом’ (ТСБМ). с. 252

Пачаткава́ць ’пачынаць’ (Нас.). с. 252

Пачаўпі́ць ’патаўчы’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 252

*Пачахлі́ць, почэхлі́ць ’хутка пайсці, пашыбаваць’ (ТС). с. 252

*Пачахры́цца, лун. почохры́цца ’пачасацца’, бяроз. почухры́ць ’пачасаць’ (Шатал.), драг. почухрэ́тэ (Лучыц-Федарэц). с. 253

Пачачу́й ’хвароба капыта каня ад удару’ (паўн.-усх., КЭС). с. 253

Пачва́ра ’казачная, страшная істота вялікіх памераў’, ’жудасны твар’, ’непрыгожы чалавек’ (ТСБМ, Нас., Касп., ТС; ваўк., Сл. ПЗБ; барыс., Шн. 2), ’жартаўлівы’ (шальч., ігн., брасл., Сл. ПЗБ). с. 253

Пачворны ’памножаны ў чатыры разы’ (Дуж.-Душ.). с. 253

Па́чка, пачо́к (м. р.) ’пачак’, ’пасылка’ (ТСБМ, Сцяшк.), ’група’ (ТС). Да па́чак (гл.). с. 253

Пачка́ ’нырка’ (браг., Мат. Гом.). Да почка. с. 253

Пачканос ’лілія стракатая, Lilium martagon L.’ (Шат.), ’лілія чырвоная, Lilium bulbiferum L.’ (мін., Кіс.). с. 254

Пачкі́ ’амаль’ (в.-дзв., доўг., брасл., Сл. ПЗБ; дрыс., Хрэст. дыял.). с. 254

Пачмані́ць ’пагуляць’ (бераст., Сцяшк. Сл.). с. 254

Пачны́ ’стравы’ (зэльв., Сцяшк.). с. 254

Пачом ’адкуль, чаму’ (Нас.), ’колькі’ (бар., Сл. ПЗБ). с. 254

Пачонка ’прыбудова’ (пруж., Сл. Брэс.). с. 254

Пачопка, почапка, по́чыпка ’дужка, вяроўка, якая звязвае два вухі ў вядры’ (Нас., Мядзв., Грыг., Яруш., Касп., Чач., Гарэц., Некр., Янк., Мат. Гом.; маг., Шн. 2; круп., докш., Сл. ПЗБ; шкл., Мат. Маг.), ’ручка ў карзіне’ (Касп.; паўн.-усх., КЭС), ’вяроўкі ў зыбцы’ (Нас., Мат. Маг., Мат. Гом.), ’лямка’ (Ян.), ’прывязка, якой прымацоўваецца біч ды цапільна’ (в.-дзв., лаг., ДАБМ, 829). с. 254

Пачопісты ’спрытны’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 254

Пачоска ’цяганне за валасы, лупцоўка’ (Нас.). Да часа́ць (гл.) у пераносным сэнсе. с. 254

Пачослівы ’гасцінны’ (Касп.). с. 254

Пачостка, почастка, по́чостка, почо́стка ’частаванне з гарэлкай і закускай, пачастунак’ (ТСБМ, Нас., Касп., Кольб., Шат., Варл., Янк. БП, ТС; іўеў., Сл. ПЗБ), круп. пачоска ’тс’ (Сл. ПЗБ). с. 254

*Пачу́баць, почу́баць ’пашкодзіць, папсаваць’ (ТС). Да чуб (гл.); с. 255

Пачува́ць ’адчуваць сябе, прадчуваць’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Шат.), пачува́нне ’адчуванне’ (ТСБМ, Нас.). с. 255

*Пачу́гаць, кам. почу́гаты ’памазаць’ (Жыв. нар. сл.). с. 255

Пачуне́ць ’паправіцца’ (Касп.). с. 255

Пачу́ра, пычу́ра ’невялікая выемка ў печы’ (ганц., Сл. Брэс.). с. 255

Пачура́цца ’адмовіцца, адцурацца’ (Касп.). Да цура́цца (гл.). с. 255

Пачу́ркі, пачу́ркы, поцёркы ’скручаныя вузлы на крутой нітцы’ (Уладз.). с. 256

Пачу́так ’адчуванне, настрой’ (Сцяшк.) с. 256

Пачу́чарыць ’грызці, абгрызаць што-н. (пра мышэй, трусоў, зайцоў)’ (дзярж., Нар. сл.). Да чу́чарыць (гл.). с. 256

Пачці́ ’амаль’ (вільн., Сл. ПЗБ). с. 256

Пачці́вы, пацці́вы ’паважаны, шаноўны’, ’значны’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш., Грыг., Нас., Касп.). с. 256

Пачы́вішча ’спакой, адпачынак (ад чаго-, каго-н.)’ (Нас.), с. 256

Пачыгу́ннець ’пасівераць’ (Ян.). с. 256

Пачы́м ’чаму, адкуль, як’ (Нас.). с. 256

Пачы́н ’пачатак, зачынанне’ (Нас.), слаўг. ’першая сяліба, выселак, вёсачка’ (Яшк.). с. 256

Пачы́на₁ ’вясло’ (бых., ветк., чэрык., Мат. Маг., Мат. Гом.). Да апа́чына (гл.). с. 256

Пачы́на₂ (а магчыма, і пачы́н паводле ілюстратыўнага матэрыялу: Насек на лугу 30 пачынаў лазы) ’вязка лазы’ (добр., Мат. Гом.). с. 256

Пачы́нак₁ ’пачатак’ (светлаг., Мат. Гом.), ’новае поле на месцы ляда’, ’закладка новага поля на лядзе, а пасля і пасялення’, ’расцяроба гушчэвіны, падсека’, ’булачка з хлебнага цеста’ (навагр., Сцяшк. Сл.). с. 257

Пачы́нак₂, драг. почы́нок, астр., браг. пачы́нка ’пража, наматаная на верацяно або знятая з яго’ (ТСБМ, Мядзв., Серб., Бір., Бес., Маш., Варл., Дэмб. 2; гродз., Шн. 2), ’дзве ручайкі, перавітыя на адно верацяно’ (лях., карэліц., Янк. Мат.; слуц., Нар. словатв., дзярж., ст.-дар., Нар. сл.; Уладз., Федар. 6, Др.-Падб., Янк. 1, Сцяшк., Гарэц., Чач., Сл. Брэс.), ’вялікае верацяно, на якое перамотваюць пражу з малых верацёнаў’ (Нас., Шат., Сл. ПЗБ; браг., навагр., 3 нар. сл.), ’верацяно з пражай’ (Касп., Мат. Гом., Ян., ТС), ’клубок нітак, наматаны з адной вітушкі’ (дзярж., Нар. сл.). с. 257

Пачыні́ць ’выпатрашыць’ (хойн., Мат. Гом.), ’пачысціць рыбу’ (карэліц., Нар. словатв.). с. 257

Пачыта́й ’амаль’, ’здаецца’ (Нас.). с. 257

Пачэ́каць ’пачакаць’ (воран., брасл., Сл. ПЗБ), петрык. почэ́каць ’тс’. с. 257

Пачэ́пацца (неадабр.) ’пасварыцца’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 258

Пачэ́пліць ’прапасці’ (жытк., Мат. Гом.). с. 258

Пачэ́сны ’ганаровы, які карыстаецца пашанай’, ’які робіць гонар каму-н.’ (ТСБМ; КЭС, лаг.; Нас.). с. 258

Пачэ́рпаць ’паесці’ (экспр.), ’змясціць рой у раёўню’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 258

Па́ша ’выган, месца, дзе пасецца жывёла; выпас’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Др.-Падб., Бяс., Маш., Булг., Гарэц., Чуд., Мал., Шат., Касп., Варл., Сл. ПЗБ), ’трава на пашы’ (Клім., Бес., ТС), ’аранне, ворыва’ (Нас.), ’соты’ (кіраў., Нар. сл.), ’корм для пчол’ (раг., 3 нар. сл., Сл. ПЗБ), па́жа ’трава на папасе’ (глус., Янк. 1; ТС). с. 258

Пашабанцава́ць ’параскідаць’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 258

Пашавэ́лак ’неахайны’ (астр., Сл. ПЗБ). с. 258

Пашало́хіваць ’шалясцець’ (Нас.), пашаляхце́ць ’патрэсці’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Да шалахце́ць ’мітусіцца, сноўдаць’ (паст., там жа), шалясце́ць ’шастаць, шамацець, шапацець’, шаластуны́, шалястунэ́, шэлестуны́ ’шамкі’ (Сл. ПЗБ) — (гл.). с. 258

Пашалыга́ць ’пачыкільгаць’ (ашм., Сцяшк. Сл.). с. 259

Пашамата́ць, драг, пошымыта́тэ ’пазакідваць’ (Нар. лекс.). с. 259

Паша́на ’павага’ (ТСБМ, Гарэц.), пашанаванне (у выразе: мець у пашанаванні) ’шанаваць’ (Нас.), дзярж. пашанота ’пашана, дагляд’ (Нар. сл.), пашанотны ’шаноўны, прыстойны’ (Нар. сл.). с. 259

Пашанцэвік ’баравік, Воletus edulis’ (Сцяшк., Інстр. II), пашанцэйкі ’апенькі, Аrmillariella mellea’ (Сцяшк.). с. 259

Пашано́тка ’плётка’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 259

Паша́рак ’рад, парадак’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). Да шар ’рад’ (гл.). с. 259

*Пашаро́шыцца, бяроз. пошоро́шыцца ’зрабіцца шурпатым (пра цела)’ (Шатал.). с. 259

Паша́рпаць вільн. ’паскубсці (пер`е)’, ваўк., швянч. ’падраць’, шчуч. ’пакусаць’ (Сл. ПЗБ). с. 259

Пашару́нак у выразе: у адном пашарунку — ’пра гаспадарчыя будынкі, якія ў адзін рад стаяць разам з хатай, пад адной страхой’ (слонім., Шн. 3). с. 259

Па́шары ’кармы’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 259

Пашасну́ць ’пахістаць’ (Нас.). с. 259

Пашаты́рыць ’пацерці, памыць’ (Ян.). с. 259

Пашвэ́ндзіць (экспр.) ’пашанцаваць’ (кругл., Жыв. нар. сл.). с. 260

Па́шка₁ па́шкі ’расшчэпленыя дубчыкі, прыгатаваныя для пляцення кашоў’ (свісл., Навагр., Сл. ПЗБ), ’скручаная лаза для прывязвання паплёту да крокваў’, ’малады лісточак аеру, які дзеці ядуць’ (свісл., Шатал.). с. 260

Па́шка₂ ’падпаха’ (сураж., Шн. 2). с. 260

Пашкеліць ’сварыцца’ (Яруш.). с. 260

Пашкода ’шкода’, ’псаванне’, пашкоднік ’шкоднік’ (Шпіл.). с. 260

*Пашкрэ́бач, малар. пошкры́бач, пушкры́бач ’паскрэбак, апошняе дзіця’ (Сл. Брэс.), пушкрі́птач ’тс’ (Нар. лекс.), лун. пошкрэ́бэц (Шатал.), пашкрэ́бка ’тс’ (ТС). с. 260

Пашлэмаць (іран.) ’пачыкільгаць’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 260

Пашлюхтава́ць₁ ’апрацаваць ніткі адварам ільнянога семя’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 260

*Пашлюхтава́ць₂, пошлюхтова́ць ’пачысціць кішкі’ (ТС). с. 260

Пашлямава́ць ’пачысціць кішкі нажом’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 260

Пашні́ца, пашны́ца, пін. пашны́ця; па́шня, пашня́, зэльв., карэліц. пашыня́ ’збажына, збожжавыя’ (Булг., Выг., ТС, Янк. 1, Бір., Сл. ПЗБ; Доўн.-Зап., Пін.; вілен., барыс., Шн.; пін., Нар. лекс., ст.-дар., бялын., Нар. сл.; мазыр., Шн. 3), ’збожжа, рассыпанае для прасушкі’ (Ян.), ’усе пасеяныя культуры’, ’ворыва, ворная зямля, ралля’ (Нас., Шат., Сл. ПЗБ), ’паша’ (навагр., Сл. ПЗБ); ’збіраць мёд’ у выразе: Пчолы вядуць пашню (Маш.). с. 260

Па́шпарт ’дакумент для пасведчання асобы’, ’пасведчанне з асноўнымі звесткамі пра прадмет, машыну’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’білет, пропуск’ (Шпіл.), с. 261

Пашпа́рыць₁ ’хутка пайсці’ (в.-дзв., Шатал.). с. 261

Пашпа́рыць₂ ’кінуць, шпурнуць’ (дзярж., Нар. сл.). с. 261

*Пашпудзі́ць, драг. пошпуды́ты ’шпурнуць, кінуць з размаху’ (Клім.). с. 261

Пашпэ́ціць ’сцягнуць, паморшчыць’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 261

Пашо́ччы ’пайшоўшы’ (Нас.). с. 261

Паштакава́ць (экспр.) ’аблізаць’ (нараўл., Жыв. нар. сл.). с. 261

Пашта́мт ’галоўная пошта горада’ (ТСБМ). с. 261

Пашталтне́ць ’набыць страшнейшы выгляд’ (Варл.). с. 261

*Пашта́р, пошта́р ’званец летні, Rhinantus L. aestivalis (Zing)’, ’званок на дузе’ (ТС). Да пошта (гл.). с. 262

Пашто́ ’нашто’ (Касп.; ашм., Сл. ПЗБ; браг., Шатал.). с. 262

Паштоўка ’адкрытае пісьмо’ (ТСБМ). с. 262

Пашты́рыць, вы́штырыць, прашты́рыць, шты́рыць ’гнаць; выганяць, выправоджваць сілай’ (дзярж., Нар. лекс.). с. 262

*Паштыхава́ць, поштыхова́ць ’адцягнуць каваннем’ (ТС). с. 262

Паштэ́т ’страва, працёртая да пастападобнага станў’ (ТСБМ), с. 262

Пашуґа́ць ’пакалыхаць’ (в.-дзв., Шатал.), пашу́гаць ’пакалыхаць’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 262

Пашу́піцца ’пашанцаваць, удацца’ (Чач.). с. 262

Пашурмава́ць, шурмава́ць ’выказваць незадавальненне, лаяцца’ (дзярж., Нар. сл.). с. 262

Па́шча ’рот звера, рыбы’ (ТСБМ). с. 262

Па́шчака ’ніжняя сківіца’ (Нас.), малар. па́шчэка ’сківіца ў воўка’ (Нар. лекс.), па́шчыкі ’сківіцы’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 262

Пашчаля́ць у выразе: зубы пашчаля́ць ’павыбіваць’ (Ян.). с. 263

*Пашча́ўвацца, пошча́ўвацца ’сплюшчыцца’ (ТС). с. 263

Пашчопка ’дрывотня’, ’месца, дзе рэжуць, колюць, а часам і складаюць дровы’ (Бір.; чырвонасл., 3 нар. сл.). с. 263

Пашчо́таваць, пашчотаць ’палічыць’ (Нас.). с. 263

Пашчула́каць ’вылушчыць’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 263

Пашчы́на ’рошчына’ (ветк., Мат. Гом.). с. 263

*Пашчэ́дры́цца, пошчэдры́цца ’памножыцца’ (ТС), пашчэдраць ’тс’ (смал., маг., Бяс.). с. 263

Пашчэ́нка, па́шчанка, пашчэ́нька, пашчомка, пашчэ́мка, пашчэ́мкі ’сківіца, сківіцы’ (Чач., Др.-Падб., Гарэц., Сцяшк., Сл. ПЗБ; гродз., Мат. АС; слон., Нар. сл.; навагр., 3 нар. сл.; смарг., воран., Шатал.; гродз., КЭС; маладз., Янк. Мат.), на- вагр. пасце́нкі, шчуч. пашчэ́нкі ’тс’ (КЭС), па́шчэнга ’сківіца ў воўка’ (малар., Сл. Брэс.), пашчэнка ’пашча’ (Бес.). с. 263

Пашша́к ’чарвякі ў заднепраходняй кішцы ў коней’ (Нас.). с. 263

Па́шыбак ’палка’ (калінк., Мат. Гом.), навагр. пашыба́к ’палка, якой можна кінуць’ (3 нар. сл.). с. 263

Пашыба́ць ’быць падобным на каго-н.’ (рэч., Мат. Гом.). с. 264

Пашыбе́нь ’ухабістая дарога’ (вілен., Яшк.). с. 264

Пашыбні́ ’галушкі’ (смарг., Сл. ПЗБ). Да па-шыба́ць ’біць, збіваць’. с. 264

Пашыбну́ць у выразе ліха яго пашыбі! ’ударыць’ (пух., Сл. ПЗБ; Грыг.). с. 264

Пашы́на, пашы́ннік, пашы́нік, пашэйнік ’галлё, якім усцілаецца дарога ў нізкіх месцах’ (Клім.; паст., Сл. ПЗБ), ’галлё, якім накрывалі лён пры замочванні’ (рас., Шатал.; Жыв. нар. сл.; віц., навагр., ДАБМ, 879), ’сукі дрэва або зрубленыя маладыя дрэвы з галінамі’ (Касп.). с. 264

Пашыпа́ ’ігліца’ (іван., Сл. Брэс.). с. 264

Пашыпулі́ць ’пайсці малымі крокамі’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 264

Пашыхава́ць, пошыхова́ць, драг. пошыхува́тэ ’пашанцаваць’ (астрав., Сцяшк. Сл.; ТС; Дучыц-Федарэц). с. 264

Пашы́цца ’пабегчы’, ’падлезці’, ’панамятацца (пра снег)’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 264

Пашэ́ндзіць, пашэ́нціць, пашэ́ньціць ’пашанцаваць’ (Нік., Очерки; Шат.; паст., смарг., Сл. ПЗБ; петрык., Мат. Гом.; астрав., Сцяшк. Сл.; Яруш., Касп.). с. 264

*Пашэ́ўля, лун. пошэ́ўля ’салома на вільчыку’ (Нар. сл.). с. 265

Паэзія ’вершаваная творчасць, вершаваныя творы’, ’прыгожае, узвышанае’ (ТСБМ). с. 265

Паэт ’аўтар вершаваных твораў’ (ТСБМ). с. 265

Паюрго́нія ’герань, вазон’ (мядз., Жыв. сл.) с. 265

Пая́ва ’з`яўленне’ (чач., Мат. Гом.). с. 265

Паяда́ць ’з`есці, паесці’ (дзярж., Нар. сл.). с. 265

Паядзі́нка ’аднаствольная стрэльба’ (хойн., Мат. Гом.). с. 265

Пая́дзісты ’смачны’ (свісл., Сцяшк. Сл.) с. 265

Паяду́ха ’вадкая страва’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 265

Паяды́нак ’баявая сутычка двух праціўнікаў’ (ТСБМ), с. 265

Паяды́нкі ’лёгкія сані’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 266

Паяды́нчы ’аднаконны, адзіночны’ (бераст., Сцяшк. Сл.). с. 266

Пая́зд ’воз з рысорным сядзеннем’, ’вясельны поезд — усе вазы з вясельнікамі’ (Касп.), дзярж. ’воз, павозка’ (Нар. сл.). с. 266

Паязджа́не, паязжа́не ’дружына жаніха’ (Інстр. II, Касп.). Да пая́зд (гл.). с. 266

Пая́здка ’паездка’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 266

Паязды́ ’выязны конь’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 266

Паяндо́рыць ’пацягнуцца, пайсці’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 266

Паянці́на, панці́на ’выступ з доўгай шэрсцю на назе каня ззаду над капытом’ (гродз., Нар. сл.), паянчы́на ’клок поўсці, напрыклад, каля капыта’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 266

Паянчы́на, паянчы́ня ’павуціна’ (ігн., швянч., Сл. ПЗБ). с. 266

Пая́рак, пая́ркі ’вясенняя воўна ад першай стрыжкі ягнят’, ’ягняты, якіх стрыгуць упершыню’, ’маладыя авечкі’ (ТСБМ, Уладз., Касп.). с. 266

Пая́рываць ’даіць’ (браг., Мат. Гом.). с. 266

Пая́с, мн. л. паясэ́ ’пояс’, ’перакладзіна ў драўляным ложку’, ’брус паміж кроквамі’ (ст.-дар., Нар. сл.; Сл. ПЗБ), воран. ’клінападобны папярочны драўляны брусок для змацоўвання дзвярных дошак’ (Шатал.). Да по́яс (гл.). с. 266

Паясні́ца, пояснэ́ца, поясні́ца, паесні́ца ’частка спіны крыху ніжэй пояса’, ’паласа тканіны, пояс у спадніцы, штанах’ (ТСБМ, Бес.; пух., бяроз., кам., стаўб., навагр., арш., мазыр., хойн., КЭС; Касп.), ’нашыйнік (у жывёл)’ (карэліц., Сл. ПЗБ). Да по́яс (гл.). с. 266

Пая́ц ’блазен, клоўн’ (ТСБМ). с. 267

Пая́ць ’злучаць металічныя часткі пры дапамозе расплаўленага металу’ (ТСБМ). с. 267

Пе-пе-пе ‘падзыўныя для кароў’ (лях., ДАБМ, камент., 895). с. 10

Пе́вень, піэвень, піе́вянь, пе́вянь, пі́вэнь, пі́вінь ‘самец курыцы’ (ДАБМ, к. 294; Сцяшк. Сл., Мядзв., Гарэц., Бяс., Мал., Шпіл., Шат., ТС), ‘журавель’ (пін., КЭС; Дразд.), ‘надзьмуты чалавек’ (шкл., Мат. Маг.), сюды ж пе́вень, пеўнік ‘трэшчыны на лёдзе ад удару’ (ТС) з-за падабенства на хвост пеўня. с. 10

Пе́гаркі ‘бульба з прыгаркамі’ (барыс., Шатал.). с. 10

Пе́гі ‘вяснушкі, рабацінне’ (астрав., Сл. ПЗБ), с. 10

Педаго́гіка ‘навука аб метадах навучання і выхавання’ (ТСБМ). с. 11

Педа́ль ‘нажны рычаг у машынах і прыстасаваннях’ (ТСБМ), міёр. піда́ліна ‘тс’ (Нар. словатв.). с. 11

Пе́дарка ‘божая кароўка’ (ст.-дар., Жыв. НС), пе́дурка-се́дурка (кам., Шатал.; 3 жыцця, 166; ЛА, 1) с. 11

Пе́дрык (пэ́дрык) ‘божая кароўка, Соссіnella septempuncta’ (іван., Жыв. НС). с. 11

П`едэста́л ‘узвышэнне пад помнік, калону’ (ТСБМ). с. 11

Пе́йсы ‘бакі’ (мазыр., Мат. Гом.), ‘патлы’ (светлаг., Мат. Гом.; ТС), ‘валасы’ (хоцім., ЛА, 3); сюды ж пейса́ч, пейсмач, пейса́ты ‘валасаты’ (ТС). Гл. пэйс, пэйсы. с. 12

Пек ‘густое вязкае або цвёрдае рэчыва чорнага колеру, якое застаецца пасля перагонкі дзёгцю або смалы’ (ТСБМ). с. 12

Пе́ка ‘пухір’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 12

Пе́кавіца (пэ́ковыца) ‘пякотка’ (усх.-палес., Нікан.) с. 12

Пе́калны ў выразе: пе́кална дзежка ‘дзяжа, у якой расчыняюць цеста і замешваюць яго’ (Янк. 1; гом., Мат. Гом.), пе́кальніца ‘дзежка для цеста’ (рэч., б.-каш., Мат. Гом.), ‘дзяжа’ (Янк.). с. 12

Пе́кальнік ‘той, хто адпраўляе ў пекла’ (Рам.), смал. пеке́льнік ‘памагаты д`ябла’, с. 12

Пекані́на (пікані́на) ‘спякота, гарачыня’ (міёр., Нар. словатв.) с. 12

Пекані́цы ‘здоба’ (шчуч., Сцяшк. Сл.) с. 12

Пекану́ць₁ (пікану́ць, пе́кнуць), ‘сунуць чым-небудзь запаленым у каго-небудзь’ (Нас.), ‘хутка даткнуцца гарачым жалезам; хутка ўджаліць’ (Шат.), сюды ж ‘абдаць цяплом’ (Нас.); ‘ударыць, грукнуць, ляснуць, сцёбнуць, агрэць, моцна выцяць бізуном’ (Нас., Растарг., ТС, Ян.; карм., Мат. Гом.). Да пе́каць₁ (гл.). с. 12

Пекану́ць₂ ‘папракнуць’ (Нас.). Да пе́каць ‘папракаць’. с. 13

Пе́каны (пэ́каный) ‘спечаны’ (кам.; Жыв. НС). с. 13

Пе́кар₂ ‘дзіцячая гульня’ (ТС), пе́кар ‘кіёк у гэтай гульні, які ўтыкаецца ў зямлю’ (Скарбы), пэ́кар ‘стораж цуркі, якая ўтыкаецца ў кучу пяску пры гульні ў пікара’ (пін., Нар. лекс.). Гл. пі́кар ‘тс’. с. 13

Пекары́ца, пяке́рыца ‘згага, пякотка’ (нараўл., Арх. ГУ; лельч., ЛА, 3), пакары́ца ‘тс’ (ельск., ЛА, 3). Да пячы́ (гл.), с. 13

Пе́ката, пеката́ ‘пякотка’ (барыс., чэрв., Сл. ПЗБ). с. 13

Пе́каць₁ ‘біць чым-небудзь, што выдае глухі гук, напр., пранікам’ (Нас.), ‘біць пранікам бялізну’ (рас., Шатал.), пе́канне ‘ладаванне, укладванне’: мяшкоў на калёсы пеканне (Нас.). с. 13

Пе́каць₂: пекаць гора ‘гараваць’ (Гарэц.), пе́къць, пе́къцца ‘цяжка працаваць, душыцца працай’ (міёр., Нар. лекс.), пе́кацца ‘пе́тавацца, мець вялікія і цяжкія турботы’ (ТС). с. 13

Пекелява́ць ‘пакутаваць’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 14

Пе́ківа ‘выпяканне’: хлеб своего пеківа (ТС). с. 14

Пе́кла ‘месца, дзе церпяць вечныя пакуты душы памерлых грэшнікаў; месца, дзе адбываюцца жахлівыя падзеі’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Мік., Яруш., Мядзв., Шпіл., Мал., Касп., Растарг., Шат., Сл. ПЗБ), пе́кло ‘тс’ (ТС), ‘цяжкая работа’ (Шат.). с. 14

Пеклава́цца ‘клапаціцца, даглядаць каго-небудзь’ (валож., Жыв. сл.), ‘выконваць цяжкую работу’ (Юрч.), ‘гараваць, бедаваць’ (карм., Мат. Гом.), пеклава́нне ‘клопаты, цяжкасці’ (Сцяшк. Сл.), ‘цяжкая пакутлівая праца’ (Юрч. СНЛ), смал. пеклева́ться, пеклува́ться ‘мучыцца, пакутаваць’, с. 14

Пе́клі́ца ‘прыстасаванне для вялення ўюноў у печы ці на агні: дзве падстаўкі з зарэзамі, на якія кладуць папярочкі з нанізанымі ўюнамі’ (ТС). с. 14

Пе́кліцца ‘мітусіцца’ (смарг., Сл. ПЗБ), ‘мучыцца’ (Сцяшк. Сл.), пе́кліць ‘мучыць, здзеквацца’ (Сцяшк. Сл.). Да пе́кла (гл.), с. 15

Пе́кны ‘прыгожы, добры, слухмяны’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Яруш., Сцяшк. Сл.; докш., Янк. Мат.; Сл. ПЗБ; Нар. Гом.; мядз., Нар. словатв.), сюды ж пекната́ ‘прыгажосць’ (ТСБМ), с. 15

Пе́кун ‘бакас, Сареlla gallinago L.’ (усх.-палес., асіп., ЛА, 1; жытк., Мат. Гом.; пух., Сл. ПЗБ; ТС). с. 15

Пе́кур ‘чалавек, які мае рабаціністы твар’ (калінк., Сл. ПЗБ). с. 15

Пе́кці ‘пячы’ (Касп., Нас., Растарг.), пякці́ ‘тс’ (слуц., мін., дзісн., мазыр., ігум., вілей., Мат.), ‘гатаваць; паліць, прыпякаць’ (ТС), ‘пячы сала’ (рагач., акц., светлаг., ЛА, 4) с. 15

Пекяры́ца, (пекеры́ца) ‘пякотка’ (нараўл., Мат. Гом.). Да пе́кці, пячы́ (гл.), с. 15

Пе́лена ‘падол (ніжні край спадніцы)’ (нараўл., ельск., Мат. Гом.), ‘ніжні край кашулі’ (Арх. Федар.), ‘прыпол’ (лун., Сл. Брэс.; ТС), пе́ліна ‘прыпол’ (Мат. Гом.), пелена́ ‘падол, прыпол’ (ПСл). с. 16

Пеленгава́ць ‘выхоўваць, песціць, мілаваць’ (Нас.), ‘даглядаць, клапаціцца’ (Сцяшк. Сл.), пелянтава́ць ‘даглядаць’ (шальч., Сл. ПЗБ), пеле́гаваць ‘выхоўваць, няньчыць, песціць; біць’ (Растарг.). с. 16

Пелендрава́ць ‘вытоптваць пасеў (аб конях)’ (Нас.), с. 16

Пелесава́ць ‘жорстка цялесна караць плёткаю, сячы бічом; вытоптваць луг, пасеў (аб конях, каровах)’ (Нас.). Да пяля́сы (гл.), с. 16

Пе́леск ‘плёскат, пляск’, пеляска́ць ‘паласкаць (бялізну)’, ‘муціць, хваляваць’, пеляска́цца ‘мыцца ў рацэ, у вадзе’ (Нас.). с. 16

Пе́лесць, пе́люсць ‘вуха, рукаятка, тоўстыя канцы ў карыце, ночвах’, пе́люшцы ‘закраіны ў начоўках’ (ТСБМ), пе́лясць ‘біла ложка’ (смарг., Сцяшк. Сл.). Гл. пелюсць₁. с. 16

Пе́лец ‘маленькі кавалак сала’ (лун., Шатал.), пе́лесць ‘пласт (мяса, сала)’ (Нас.). с. 16

Пе́ліва ‘поліва’ (астрав., шальч., Сл. ПЗБ), пе́ліць ‘палоць’ (астрав., трак., Сл. ПЗБ). с. 17

Пе́ліка, пе́ляка ‘няўдобіца’ (докш., бярэз., барыс., чэрв., Сл. ПЗБ), ‘жоўты пясок’ (барыс., Яшк.), ‘пясчаная неўрадлівая зямля’ (мін., докш., барыс., бярэз., чэрв., ЛА, 2), пеле́чына ‘тс’ (валож., там жа), пяле́ка, пяле́чына ‘тс’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 17

Пелікан ‘весланогая птушка, Реlicanus opocrotalus’ (БелСЭ, 8), с. 17

Пель, пе́ля, пе́лка, пе́лька, пе́лячка ‘нізіна сярод поля, звычайна круглая або авальная’ (парыц., Янк. Мат.), ‘лагчына’ (жытк., Мат. Гом.); ‘сажалка; балота’ (брагін., Шатал.), ‘лунка’ (лельч., Нар. лекс.), ‘палонка’ (Шат., ТС, Сл. ПЗБ; рэчыц., Нар. сл.; петрык., Шатал.; Ян.; Растарг., Янк. 1; Мат.; Яшк.; хойн., Мат. Гом.; 3 жыцця; маг., гом., ЛА, 1), ‘мачулішча’ (добр., ЛА, 4), ‘частка ракі, якая зімой не замерзла’ (рэч., ЛА, 2); ‘невялікі прыродны вадаём — круглы ў лесе ці на полі, дзе стаіць вада’ (петрык., Шатал.; калінк., ЛА, 2). с. 17

Пе́лька₁ ‘грудзі’ (Растарг., Юрч., Янук., Касп.), ‘ключыца’ (Мат. Маг.), пелькі ‘каўнер’ (Касп.), ‘грудзіна, грудная косць’, ‘грудная частка ялавічыны’ (Нас., Нас. Сб.), пелькавае мяса ‘тс’ (Нас.), с. 17

Пе́лька₂ ‘ўваход у жак або ў кош’ (ТС), с. 18

Пельме́ні ‘маленькія піражкі з цеста, начыненыя мясным або рыбным фаршам’ (ТСБМ). с. 18

Пе́льнік ‘цяцюшнік прамастаячы, Еuphrasia stricta Host.’ (гродз., Кіс.). с. 18

Пе́льсць₁ ‘поўсць’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 18

Пе́льсць₂, пелясць, пе́люсці, пэ́люстэ ‘праход у печ, а таксама месца ў коміне над гэтым праходам’ (Сцяшк. МГ, Скарбы, Сл. ПЗБ; бяроз., Шатал.), ‘жарало ў печы’ (навагр., Нар. сл.), ‘выхад з печы’ (слонім., Нар. лекс.), ‘чалеснікі’ (ЛА, 4), ‘верх над чалеснікамі’ (там жа). с. 18

Пе́люсць, пе́лясць ‘канец карыта, выступы ў ночвах, на якія клалі мыла, бялізну’ (Касп.; глыб., чэрв., пух., Сл. ПЗБ), пелюсці ‘тс’ (дзярж., Нар. сл.), ‘папярочная дошка, прыбітая зверху ў канцах лодкі’ (пух., Сл. ПЗБ), пе́лясць ‘спінка ў ложку’ (Сцяшк. Сл.), смал. пеле́стинка ‘тонкая пласціна’, с. 18

Пелюха́ ‘шалупінне, якое застаецца ў мякіне пасля абмалоту аўса’ (Мядзв.). Да пе́люсць₁ (гл.); с. 19

Пе́люха (pieluchа) ‘пясчанае поле’ (Арх. Федар.) — да пе́ліка (гл.). с. 19

Пелюшо́к₁ ‘варэнік без начынкі’ (брагін., Нар. словатв.), с. 19

Пелюшо́к₂ ‘пень’ (бераст., Сцяшк. Сл.). с. 19

Пе́ля ‘балотца паміж полем і стаячай вадой’ (Некр.), ‘лужа’ (Сабаленка), ‘частка ракі, якая зімою не замярзае’ (рэч., ЛА, 2), ‘палонка’ (петрык., нараўл., ЛА, 2). Да пель (гл.). с. 19

Пе́ляка ‘пясчаная неўрадлівая глеба’, пелякава́тая ‘тс’ (чэрв., Нар. лекс.), ‘пясчанае поле’ (чэрв., касцюк., ЛА, 2). Да пе́ліка (гл.). с. 19

Пелямі́ца (пелемі́ца) ‘вялікая хустка’ (ТС). с. 19

Пеляна́, пелена́, піліна́ ‘падол, пярэдні ніжні край кашулі’ (Федар. 1; Янк. 1; Маш.; Дзмітр.; навагр., Шн.; Сцяшк. Сл.), пе́ляна ‘тс’ (ст.-дар., Нар. сл.), пе́ляна, пе́лянь, пе́лена́, пе́ліна, піляна́, пяляна́ ‘прыпол’ (Мат. Маг.), ‘падол у сарочцы, сукенцы’ (Сл. ПЗБ; мазыр., Мат. Гом.), ‘палатно, якім кума пакрывала дзіця пры абрадзе’ (карм., Мат. Гом.). с. 19

Пеляні́ца ‘цеста (з пшанічнае мукі)’ (рэч., Мат. Гом.). с. 19

Пелянтава́цца ‘корпацца’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 20

Пеляска́ць, пеляска́цца ‘паласкаць’ (Гарэц.), мсцісл. піліска́ньня ‘плёсканне’, пеляскацца ‘плёскацца’ (Юрч. СНЛ), с. 20

Пелясну́ць, ‘разануць’ (Касп.), с. 20

Пе́мза ‘лёгкая порыстая горная парода вулканічнага паходжання’ (ТСБМ). с. 20

Пе́на ‘лёгкая пузырыстая маса на паверхні вадкасцей; маса, утвораная растворам мыла’ (ТСБМ, Шат., ТС, Сл. ПЗБ), ‘пена на мыльнай вадзе’ (паўн.-усх., ЛА, 3), ‘пот у каня’ (Сл. ПЗБ), ‘плесня’ (арш., ЛА, 4), сюды ж пе́нка ‘пенка на малацэ’ (там жа), пе́нкі ‘прыгаркі (бульба)’; ‘лупіны (ад бульбы)’ (там жа), пе́няць ‘пеніцца, пакрывацца пенай’ (Сл. ПЗБ). с. 20

Пена́л ‘футарал для ручак, алоўкаў, гумак і пад.’ (ТСБМ). с. 21

Пе́начка ‘птушка атрада вераб`іных, Рhylloscopus’ (ТСБМ). с. 21

Пе́ндарка (пе́ндарко) ‘божая кароўка’ (ст.-дар., ЖНС). с. 21

Пе́ндрыць ‘цяміць, кеміць, разумець’. Да пе́трыць (гл.). с. 21

Пе́нек, пе́нькі, (мазыр., Жыв. сл.), пэ́нёкь, мн. л. пэ́нькэ ‘апенька, Аrmillariella mellea’ (там жа), (нясвіж., краснап., хоцім., драг., калінк., лельч., ЛА, 1). с. 21

Пе̂́не́ц ‘урок, лекцыя’ (Шпіл.), с. 22

Пе́нне (пе́ння) ‘пер`е, якое адрастае пасля лінькі птушак’ (рас., Шатал.). с. 22

Пе́нсія, пэ́нсія, пэ́нсыя ‘штомесячнае грашовае забеспячэнне ў старасці, заработная плата’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ), ‘жалаванне, узнагарода’ (Шпіл.). с. 22

Пенснэ́ ‘акуляры без дужак’ (ТСБМ). с. 22

Пе́нтах ‘дзіця, якое злуецца, кіпіць’ (ТС). с. 22

Пентэ́лька ‘пятля для зашпільвання’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 22

Пенцюха́йла, пенцяле́й ‘непаваротлівы, тоўсты’, ‘цюхцяй, неразвіты’ (Нас.). с. 22

Пе́нцік, пе́ньцік ‘божая кароўка’ (ТС). с. 22

Пе́нчык ‘хвосцік у яблыку, грушы’ (ТС). с. 22

Пень, пэнь ‘ніжняя частка ствала спілаванага або зламанага дрэва’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Яруш., Сл. ПЗБ, Ян., ТС), ‘бервяно’ (віл., воран., Сл. ПЗБ), ‘дрэва наогул’ (чэрв., барыс., Сл. ПЗБ), ‘куча галля, ламачча’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘смаляны пень на падпал; хлыст дрэва’, ‘пень с карэннем; шышак’: пень, апенак, ‘цвёрдая частка пяра; адросткі пер`яў’, пе́нне, пення ‘адросткі пер`яў’ (Сл. ПЗБ), пень ‘вулей, калода’ (Скарбы), ‘калодачны вулей’ (Нікан., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.), ‘ляжачы вулей’ (ЛА, 1), ‘частка снапа ад перавясла да зрэзу’ (мін., лаг., Шатал.), сюды ж пеньчужо́к ‘аб`едзенае жукамі сцябло бульбы’ (Сл. ПЗБ), ‘някемлівы, нездагадлівы’ (міёр., 3 нар. сл.; барыс., Сл. ПЗБ; Мат. Маг.; Нас.); с. 23

Пе́ня₁ ‘гарачы, запальчывы чалавек’ (ТС), пеня́цца ‘крыўдзіцца’ (чач., Мат. Гом.), пеня́ць ‘скардзіцца’ (лудз., Сл. ПЗБ). с. 23

Пе́ня₂, пе́на ‘штраф’ (ТСБМ, Гарэц., Шат.), пе́нія ‘пеня’ (Юрч. СНЛ). Да пе́ня₁ (гл.). с. 24

Пе́нязь ‘скура ад падпяткаў ботаў ці чаравікаў’ (Нас.). с. 24

Пепін: пе́пін шафранны ‘сорт яблыкаў’ (Сцяшк. Сл.), пе́пінка ‘шафран’ (люб., жлоб., жытк., КЭС, ТС), пэпінка, піпен-шафран ‘тс’ (Мат. Гом.), люб. пе́панка, с. 24

Пе́плецца ‘паволі рабіць’, пе́пліць ‘марудзіць’ (ТС). с. 24

Пер (пэрь) ‘пярга’ (ельск., Анох.). с. 24

Перабабіць (перэбабіць) ‘прыняць дзіцё ад парадзіхі’ (Кос.). Да ба́біць (гл.) ‘рэзаць пупавіну’ с. 25

Перабага́ціць ‘усыпаць больш, чым трэба’ (брагін., Шатал.). с. 25

Пераба́віць₁ ‘пераадольваючы цяжкасці, пераправіць каго-небудзь, што-небудзь у іншае месца; перавезці (сена праз раку)’ (ТСБМ, Янк. 3; навагр., Шн.), сюды ж пераба́ўка ‘пераправа, перавоз’ (Гарэц., Яруш.). с. 25

Пераба́віць₂ ‘прыклікаць, паклікаць’ (навагр., Дзмітр.). с. 26

Перабажа́цца ‘перастаць моцна хацець’ (Нас.). Да пера- і бажа́ць ‘моцна прасіць’ (гл.). с. 26

Перабалэ́хтаць ‘перабоўтаць’ (карэліц., Жыв. сл.). с. 26

Перабахту́рываць ‘пераліваць праз край, наліваць звыш меры’ (Нас.). с. 26

Перабе́луха (пырыбі́луха) ‘акуратная жанчына’ (іван., Нар. лекс.). с. 26

Перабе́рыць ‘замучыць’ у сказе: Гэта боль пераберыць мяне (мядз., Жыв. сл.). с. 26

Перабілі́ндаваць (неадабр.) ‘перагаварыць аб усім’ (воран., Сцяшк. Сл.). с. 26

Перабіндзюга́цца ‘ад гультайства стаць бадзягай’ (Нас.). с. 26

Перабі́ра ‘жывёла, якая дрэнна есць корм’ (Мат. Гом.), перэбі́ра ‘пераборлівы, наравісты, капрызны’ (палес., КЭС). Да перабіра́ць (гл.). с. 26

Перабіра́ць ‘пластаваць сена; сартаваць; чысціць (кішкі); перабіраць з ядой; выбіраць, перабіраць з дзяўчатамі’ (Сл. ПЗБ); ‘прыцэньвацца, таргавацца; гаварыць лішняе; нанава вязаць світэр’ (ЖНС), пірабіра́іць (вушамі) ‘стрыжэ (аб кані)’ (сен., ЛА, 1), перабіра́ць ‘патрашыць рыбу’ (лаг., глыб., там жа). с. 26

Перабі́тка ‘старое рэчышча ракі’ (Скарбы). с. 27

Перабі́ўка ‘тонкая перагародка ў жылым памяшканні’ (Жд. 1). с. 27

Пераблагава́ць ‘пакінуць зямлю пад аблогу’ (Ян.). с. 27

Пераблёхацца ‘перабоўтацца’ (Ян.). с. 27

Пераблукуня́цца ‘паблукаць, пашвэндацца’ (Нас.), піріблукуня́ць, піріблутуня́цца ‘праблукаць’ (Юрч. СНЛ). с. 27

Перабо́й₁ ‘падарункі ад кумоў у час хрысцін’ (ТС). с. 28

Перабо́й₂ ‘светаяннік, Нypericum perforatum L.’ (чач., ЛА, 1). с. 28

Перабо́йка ‘перагародка ў кватэры’ (віл., в.-дзв., Сл. ПЗБ; Ян.), пірябойка, перабойка ‘тс’ (віц., леп., ЛА, 4), с. 28

Перабо́р₁ пярабор, перабі́р, пярэбір, пярэбірак, пярэ́бірка ‘пласт сена’ (ЛА, 2). с. 28

Пераб́о́р₂ ‘адтуліна ў жалейцы’ (брагін., Мат. Гом.), с. 28

Перабора₁ (перэбо́ра) ‘зяць-прымак’ (ТС). с. 28

Перабо́ра₂ ‘рознакаляровы пояс’ (хойн., Мат. Гом.). Да перабіраць (гл.). с. 28

Пераборка (піраборка) ‘дашчаная перагародка ў хаце; канявая сцяна’ (бялын., докш., Янк. Мат.; Сцяшк. Сл.; Яруш.; Др.-Падб.; Гарэц.; рас., Шатал.; барыс., шуміл., кругл., ЛА, 4). с. 28

Перабука́цца (пырыбука́тыся) ‘перакуліцца’ (малар., Нар. лекс.), пірябу́кыцца ‘пабіцца (пра бараноў)’ (Юрч. СНЛ). Да пера- і бука́ць (гл.). с. 28

Перабунтава́ць ‘перабіць размову’ (Гарэц.), ‘пераблытаць, збіць з ліку, перашкодзіць’ (Юрч. Нас.), пірібунто́вывыць ‘пераблытваць’, ‘перашкаджаць’ (Юрч. СНЛ), ‘зрабіць мутным’ (Нас.). Да пера- і бунт₁ (гл.). с. 29

Перабуры́ць ‘перастаць моцна, з вялікай сілай дзьмуць (пра вецер)’ (ТС). Да пера- і буры́ць, бу́ра (гл.). с. 29

Перабуты́рыць ‘пераліць праз верх сасуда’ (Шпіл.), пірібухто́рівыньня ‘пераліванне без патрэбы’ (Юрч. СНЛ), смал. перебухта́ривать, перебухто́ривать, перебуты́рить ‘тс’. с. 29

Перабушма́чванне (пірібушма́чывыньня) ‘пусты пераказ’ (Юрч. СНЛ). с. 29

*Перабэ́ндзаваць, пырыбэ́ндзюваты, пырибэ́ндз[[[[[ȏ]]]]]ватэ ‘гультаяваць, забаўляцца, нічога не рабіць, дарэмна праводзіць час’ (драг., Клім., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), пэрэбэ́ньдювати ‘перабіраць, капрызіць’ (Бес.), пырыбэндзюватэ ‘перабіраць у ежы’ (кобр., Нар. лекс.). с. 29

Перабэ́чыцца ‘схіліцца на бок’, перабэчыць ‘схіліць на бок, наставіць (напр., жывот)’ (Скарбы). с. 29

Перабязу́ліцца ‘надурэцца, насваволіцца’ (Нас.). с. 30

Перава́га ‘асаблівасць, якая выгадна адрознівае адно ад аднаго’ (ТСБМ, Гарэц., Нас.), сюды перавагу — гульня (гродз., Нар. словатв.). с. 30

Перава́дзіць ‘пасварыць усіх, пасеяць разлад, нязгоду’ (Др.-Падб.). с. 30

Перава́жаваць ‘навязваць (карову) у іншым месцы’, пераважа́ць ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 30

Перава́л: перава́ламі (ісці) (аб дажджы) ‘з перапынкамі’ (чэрв., Нар. лекс., ЛА, 2). с. 30

Перавала́кванне (пірівыла́кывыньня) ‘перабудова’ (Юрч. СНЛ). с. 30

Перавалачы́ ‘сцебануць, ударыць’ (слонім., Нар. словатв.). с. 30

Перавалачы́ць (переволочы́ць) ‘апрацаваць (грады)’ (хойн., Мат. Гом.), сюды ж піравалака́ць ‘пасеяную і забаранаваную збажыну пераяжджаць бараной уздоўж загонаў’ (Варл.). с. 30

Перава́лка ‘перагрузка (тавараў) на іншыя вазы’ (Нас., Яруш.; ТСБМ). с. 31

Перава́лкі, перэва́лкі ‘канаплянае валакно, непрыгоднае на прадзіва’ (ельск., Уладз.; в.-дзв., Шатал.). с. 31

Перавалока ‘затрымка, замаруджванне’ (Нас.). с. 31

Перава́льны (стоўп) ‘указальны слуп для арыентацыі на рацэ’ (гродз., Нар. сл.). с. 31

Пераваро́т ‘рэзкі паварот, змены ў развіцці, ходзе чаго-небудзь’ (Яруш., ТСБМ), ‘заварот кішок’ (даўг., Сл. ПЗБ; петрык., Мат. Гом.). с. 31

Перавары́ны ‘частка току’ (Мат. I дыял. канф., 71). с. 32

Перавашава́ць ‘перакапаць’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 32

Пераве́д ‘адведзіны маці дачкі, якая нядаўна выйшла замуж’ (Федар.), с. 32

Пе́равезень (пе́ревезень, пе́рівізінь) ‘перавясла’ (Бяльк.), пе́рвязень ‘тс’ (Юрч.). с. 32

Пераве́зці ‘перавезці, даставіць што-небудзь транспартам на іншае месца’ (ТСБМ), с. 32

Пераве́рзці ‘сказаць, няправільна расказаць’ (Яруш.: Нас.), пераве́рзць, перавярза́ць ‘у перакручаным выглядзе перадаваць што-небудзь’ (Растарг.). с. 32

Пераве́рцень ‘пярэварацень; ваўкалак’ (Шн. 3; Скарбы), с. 32

Пераве́с ‘вага ў студні з жураўлём’ (горац., ДАБМ, камент., 809), ‘лішак’ (Сл. ПЗБ) с. 33

Пераве́сці ‘знішчыць, вывесці’ (ТСБМ), ‘разбіць, згубіць’ (капыл., Жыв. сл.), пераво́дзіцца ‘знішчацца’ (Некр.), піряво́дзіцца ‘худнець, мізарнець’ (Юрч. СНЛ). с. 33

Пераво́д₁ ‘соламя — падоўжная бэлька, якая кладзецца на сохі; доўгае тонкае бервяно, на якое кладуць прымітыўныя кроквы — крукі’ (б.-каш., ЛА, 4; Касп.), ‘бэлька ў столі’ (паўн.-усх., Бломкв.), ‘бервяно ў апошнім вянку зруба над бэлькамі’ (Мат. Маг.), піряводзіна, пераводзіна, пераводзень ‘вага ў студні з жу- раўлём’ (сен., рэч., ДАБМ, камент., 809), ‘верхняя перакладзіна ў ткацкім варштаце, якая змацоўвае яго’ (Касп.). с. 33

Пераво́д₂ ‘знішчэнне, смерць’, пераво́дная ‘знішчальная сіла’ (Нас.). Да пераве́сці (гл.). с. 33

Пераво́ды₁ ‘плёткі, што жанчыны пераносяць з хаты ў хату’ (Нас.), с. 33

Пераво́ды₂ (перэво́ды), перэво́дзіны ‘адно з вясельных застолляў (пасля вяселля)’ (ТС). с. 33

Пераво́дых ‘перадышка’ (брагін., Мат. Гом.) с. 34

Пераво́й (пэрэв(уо)й), перево́іна ‘тс’ (драг., ЛА, 4), ‘лазовыя прывязкі саломы да пераплёту страхі’ (малар., Нікан.), перавоіна ‘вітка’ (рэч., ЛА, 4), пэрэвыны́и ‘тс’ (Шушк.), пэрэвэ́йнікі ‘гапінкі хмызняку, якімі перавіваюць калкі плота’ (лун., Шатал.). с. 34

Пераво́рка (перэо́рка) ‘разора, якая дзеліць поле на два ўчасткі’ (гом., Выг.). с. 34

Пераво́ратнік (пэрэво́ротнік) ‘бурачок камяністы, Аlyssum saxatile. Desv.’ (лельч., Бейл.). с. 34

Пераву́зіна ‘месца, дзе звужаецца возера’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), піраву́зьзя ‘тс’ (ушац., Нар. сл.), с. 34

Пераву́лак (перэву́лак) ‘завулак’ (Растарг.). с. 35

Перавухры́ць ‘перавучыць; перахітрыць’ (Нас.). с. 35

Перавы́шываць (пірявы́шываць) ‘пераўзыходзіць, быць вышэй за іншага’ (Юрч. СНЛ), с. 35

Перавэ́рсаць ‘перагартаць’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 35

Перавяжыха ‘дуброўка прамастаячая, Potentilla erecta (L.) Rausch.’ (віц., Кіс.). с. 35

Перавя́з ‘нізкі (грыбоў), перавязаныя ў адзін пук’ (Нар. Гом.), пе́равязь ‘палоска матэрыі, перакінутая цераз плячо, для падтрымання пашкоджанай рукі’ (ТСБМ), пере́везь ‘перавясла’ (ЛА, 2), сюды ж перавя́зіч ‘рушнік, якім перавязваюць дружкоў маладога’ (добр., Мат. Гом.), перавя́зіна ‘вянец зруба над вокнамі і дзвярыма’, перавя́зьмы ‘апошнія вянкі зруба’ (Мат. Гом.; ЛА, 4), перавя́зісты ‘худы, высокі’ (Сцяшк. Сл.), перэўя́зісты ‘тонкі, перацягнуты пасярэдзіне’ (ТС), ‘які з шыяпадобнай перацяжкай (пра жука)’ (шальч., Сл. ПЗБ), с. 35

Перавярна́ць ‘араць па цаліне’ (калінк., Сл. ПЗБ). с. 35

Перавярце́нь (перэверце́нь) ‘заварацень (вяроўка, дрот) у санях для мацавання аглабель’ (ТС). с. 36

Перавясёлка ‘вясёлка’ (ДАБМ, к. 312; Ян.), перавесялу́ха (кліч., ДАБМ, камент., 902). с. 36

Перавя́сла, пераве́сло, перавёсла, перавясло́, пырывысло́ (і інш. фанетычныя варыянты) ‘скрутак саломы, якім перавязваюць сноп’ (Нас., ТСБМ, Сцяшк. Сл., Выг., Шат., Касп., Мат. Гом., Ян., ТС, Сл. Брэс.; ЛА, 2), ‘звязка лыка’ (слуц., КЭС), ‘ручка ў вядры’ (Др.-Падб., Гарэц., Касп., Сл. ПЗБ), пырывысло́, перавя́сло ‘пярэвітка, на якую кладуць жэрдкі ў плоце’ (брэсц., слуц., ЛА, 4). с. 36

Перавя́ць, смал. перевя́ть ‘парваць, перацерці (пра вяроўку, ліну)’ (Этимология—1981, 72). с. 36

Перагаво́рка ‘плётка’ (Сцяшк. Сл.) с. 37

Перагаво́ршчык ‘перакладчык’ (Сл. ПЗБ., Мат. Гом., ТС. Скарбы). с. 37

Перага́джваць (піріга́джываць) ‘псаваць значную колькасць рэчыва, прадметаў’ (Юрч. СНЛ). с. 37

Перага́ды ‘абгаворы, плёткі’ (Гарэц.). с. 37

Перагайдама́чыць ‘перавесці ў чужыя рукі; перамарнатравіць, прамантачыць дабро (грошы)’ (Нас.). с. 37

Перагало́ссе (пірігалосься) ‘адгалосак, водгалас’ (Юрч. СНЛ), с. 37

Перагамі́цца (перэгомі́цца) ‘супакоіцца, перастаць’ (ТС). с. 37

Пераганкі: у пераганке́ ‘навыперадкі (гульня)’, пераго́нкі, упераго́нкі ‘тс’, ‘спаборніцтва ў бегу’ (Др.-Падб.; Гарэц.). с. 38

Пераганя́нка ‘адгон, знятае малако’ (Сцяшк. Сл.; шчуч., Сл. ПЗБ). с. 38

Пераганя́ць (піраганя́ць, пэрэгоня́ць) ‘выціскаць мёд з сотаў’ (слуц., лаг., лун., ЛА, 1). с. 38

Перагара́ць (перэгора́ць) ‘знікаць (пра малако каровы)’ (усх.-палес., Жыв. сл.). с. 38

Перагародак (перагародок) ‘франтон’ (свісл., ДАБМ, камент., 778). с. 38

Перагаро́дка, парагаро́дка, пырыгоро́дка ‘тонкая сценка ў памяшканні’ (ТСБМ), ‘канявая сцяна’ (ЛА, 4), ‘дыяфрагма’ (ЛА, 1). с. 38

Перагарцава́ць ‘перамяшаць (напр., пясок з цэментам)’ (Ян.). с. 38

Перага́саць (піріга́сыць) ‘патаптаць’ (Юрч. СНЛ). с. 38

Перагі́ ‘паездка гасцей маладой да маладога, пярэзвы’ (ганц., Сл. ПЗБ), беласт. піро́гі ‘частаванне праз тыдзень пасля вяселля’ (там жа). Да піро́г (гл.). с. 38

Перагі́б (пэрэгі́б) ‘сустаў’ (брагін., петрык., Шатал.). с. 39

Перагла́баць ‘перанасіць, забраць’ (Касп.). с. 39

Пераглуздзя́чыванне (піріглузьдзя́чывыньня) ‘пустыя размовы’ (Юрч. СНЛ). с. 39

Перагля́ды, перагля́дзіны ‘агледзіны’ (смарг., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.) с. 39

Пераго́н ‘участак чыгункі, шашы паміж дзвюма станцыямі’, ‘малако, абястлушчанае на сепаратары’ (ТСБМ), параго́н ‘тс’ (Сл. ПЗБ) с. 39

Пераго́раць ‘перагараваць’ (лях., Сл. ПЗБ), ‘агораць, справіцца з чым-небудзь’ (Нар. Гом.) с. 39

Пераграшы́цца (пырыгрышы́тысь) ‘перакусіць, з`есці трошкі’ (Клім.). с. 40

Перагро́мка (перэгро́мка) ‘ручай, рэчышча, прамыіна, цяжкапраходны ўчастак на балоце, мелкае месца на рацэ’ (лельч., ЛА, 5), ‘старое рэчышча’ (ЛА, 2). с. 40

Перагрэ́біны ‘пласты сена’ (свісл., Шатал.), перагроб ‘пласт сена’ (Сцяшк. Сл.). с. 40

Перагуга́ць ‘прамантачыць, прагуляць’ (Нас.). с. 40

Перагу́д ‘працяжнае гудзенне, якое то заціхае, то ўзмацняецца’ (ТСБМ, Жылка). с. 40

Перагуза́ць ‘зноў перавязваць снапы’ (Нас.). с. 40

Перагэ́цнуць ‘пераскочыць’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 41

Пе́рад ‘пярэдняя частка чаго-небудзь’, перада́, перадок, пірадок, пэрэдо́к, пырыдо́к, пярадок ‘тс’ (ТСБМ, Др.-Падб., Бір. Дзярж., Сцяшк. Сл., Бес., Нас., Шат., Сл. ПЗБ, ТС; Варл.; Карскі, 2—3, 438); перадок, пірадо́к ‘кароценькая лавачка перад сталом’ (віц., Шн. 3; Касп.), пірядок ‘невялікі ўслон’ (Сл. ПЗБ), перады́ ‘перад бота, кашулі’ (вільн., Сл. ПЗБ); пе́рад ‘адборнае, перадавое зерне’ (раг., паст., Сл. ПЗБ; мін., маг., гом., ЛА, 2); пе́рад(а) ‘спераду’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ; Варл.), ‘напярэдадні’ (віл., лід., Сл. ПЗБ), ‘уперад, раней, у мінулым’ (маладз., Жыв. сл.), пе́рат ‘у параўнанні з...’ (зэльв., Жыв. сл.), пе́радам ‘даўней, калісьці’ (Сцяшк. Сл.), перад ‘пад’ (ТС), пе́рад пе́радам ‘перад сабой’ (Ян.). с. 41

Перадава́ць, ‘ісці, ехаць наперадзе’ (Нас.), піръдува́ць ‘мітусіцца, перашкаджаючы ісці іншым’ (ушац., Нар. лекс.). Да пе́рад (гл.). с. 42

*Перадае́жджа (пэрэдоі́шчэ) (малар., СіБФ — 1986, 145) ‘другі прыезд сватоў у дом нявесты’ (драг., Клім., Сл. Брэс.). с. 42

Перадаста́цца (перэдоста́цца) ‘перабрацца, пераправіцца’ (ТС). с. 42

Перада́тны ‘якога больш, як трэба’ (Варл.). с. 42

Перада́тчык ‘апарат для перадачы паведамленняў, сігналаў на адлегласць’ (ТСБМ). с. 42

Перада́ча ‘тое, што перадаецца (у бальніцу, турму, па радыё ці тэлебачанні; механізм для перадачы руху ў машыне’ (ТСБМ). с. 42

Перадзыга́ць ‘пераскокваць’ (Сцяшк. Сл.), перадзы́гнуць ‘пераскочыць’ (Скарбы). с. 42

Перадні́к ‘хвартух’ (мядз., Нар. словатв.), драг. пырыдне́к ‘тс’ (Сл. Брэс.). Да пе́рад (гл.). с. 43

Перадні́чы ‘перадавы’ (Нас.; Варл.). с. 43

Перадня́₁ ‘вяроўка для ўвязвання воза з сенам, саломай ці снапамі, перадоўка’ (шальч., віл., Сл. ПЗБ; рэч. Мат. Гом.; Варл.), с. 43

Перадня́₂, перадня́, пярэ́дня ‘прарэх у кашулі’ (віл., леп., ЛА, 4). с. 43

Перадо́й (пірядо́й) ‘удой’ (Юрч. СНЛ). с. 43

Перадо́йка ‘ялавіца, якая доіцца другі год запар’ (ТСБМ; Янк. 1; Варл.; Касп., Сл. ПЗБ; карэліц., Янк. Мат.), перэ́дайка, перэ́дойка (мазыр., Нар. сл.), перэдо́йка ‘тс’ (Растарг.); с. 43

Перадо́льшы ‘старэйшы паводле ўзросту’ (Нас.), с. 43

Перадо́ўка ‘прывязаная да перадка моцная вяроўка, за якую чапляецца рубель пры ўцісканні воза з сенам, саломай, снапамі’ (Нас., Бяльк., Касп., Юрч., Мат. Маг.; бялын., Янк. Мат.; добр., ветк., Мат. Гом.), ‘вяз, які звязвае галоўкі палазоў у санях’ (Янк. 1; мазыр., Шатал.; Сцяшк. Сл.). с. 43

Перадра́га, (пырыдря́га) ‘непагадзь (дождж, слата, снег)’ (кам., ЖНС), с. 43

Перадра́за ‘крыўлянне, карыкатура’ (Бяльк.). с. 44

Перадра́ты ‘разарваны напалову’ (Растарг.), смал. передра́тый ‘тс’. с. 44

*Перадры́нне, пэрэдры́ньне, пэрэды́ньне ‘загарадзь перад хлявом’, пэрэды́нне ‘хлеў для жывёлы’ (Нар. сл., Сл. Брэс.). с. 44

Перадубе́ць (пірідубе́ць) ‘моцна перакалець’ (Юрч. СНЛ). с. 44

Перадуковываць (пірідуко́вывыць) ‘перавучваць’ (Юрч. СНЛ). с. 44

Перадумова ‘папярэдняя ўмова; зыходны пункт якога-небудзь разважання’ (ТСБМ). с. 44

Перады́лле (пэрэды́лье) ‘загарадзь перад хлявом’ (лун., Нар. сл.). с. 44

Перады́нне (пэрэды́нье) ‘стойла, дзе стаяць каровы днём’ (лун., Шатал.). с. 44

Пера́едзі (перэ́едзі) ‘аб`едкі (сена, саломы і інш.)’ (мазыр., 3 нар. сл.), пэрэ́ід ‘тс’ (Сл. Брэс.), с. 44

Перае́сца ‘спалохацца’ (шчуч., Сцяшк. Сл.) у сказе: нехта за мной гнаўся, то на́чыста перае́лася. с. 45

Пераём ‘пачастунак (за знойдзеную рэч)’ (Федар.). с. 45

Пераёчыцца (піряёчыцца ) ‘напакутавацца’ (Юрч. СНЛ). с. 45

Перажабе́ць ‘перастаяць (аб малаку, тварагу) у печы’ (Ян.). с. 45

Пеража́біцца (пірыжа́біцца) ‘перагнуцца’ (Бяльк.). с. 45

Пеража́хнуць ‘сціхнуць (пра боль)’ (слуц., Сл. ПЗБ). с. 45

Перажывата́ць ‘перажыць, перанесці што-небудзь цяжкае ў жыцці’ (Нас.). с. 45

Перажы́гаць ‘імгненна абгледзіць у розных месцах’ (Нас.). с. 45

Перажырдну́ць ‘перайсці ўброд’ (докш., Сл. ПЗБ). Да перажэргаць (гл.). с. 45

Перажы́так ‘тое, што захавалася ад мінулага і не адпавядае сучасным нормам’ (ТСБМ), перажы́тасць ‘перажытак’ (Яруш.), перажы́так і перажы́ткі ‘перажыванне, тое, што ў жыцці давялося перажыць’ (валож., Жыв. сл.), перажы́ткі ‘хваляванне, турботы’ (паст., Сл. ПЗБ), перажы́ты, перажыву́шчы ‘той, хто вельмі хвалюецца’ (маст., ашм., паст., Сл. ПЗБ), перэжы́тка ‘перажыванне’, перэжы́точно ‘цяжка, хвалююча’ (ТС). с. 45

Перажэ́ргаць ‘пераступаць, пераскокваць’ (Сл. ПЗБ), перажэ́ргнуць (Сцяшк. Сл.), пэрэжаргну́ть ‘тс’ (пін., Шатал.), перажыргну́ць ‘пераступіць’ (докш., Янк. Мат.), перажыга́ць ‘пераступаць’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 46

Пе́раз ‘праз, цераз’ (Нас.; Янк. 3; Касп.; Доўн.-Зап., Песні; Сб. 1866 г.; докш., бярэз., нясвіж., в.-дзв., Сл. ПЗБ; докш., навагр., ЛА. 2), ‘міма, насуперак’ (Нас.), ‘насуперак’, спраз — прычына (праз каго) (Рам., 6; Нас.; Карскі, 2—3, 441); с. 46

Пераза́ць ‘сцёбаць, хвастаць’ (Нас.), піразаць ‘біць’ (Рамз.), пірязну́ць ‘выцяць. лупянуць’ (Юрч. СНЛ), смал. переза́ть ‘хвастаць, сцябаць’, драг. спараза́тэ ‘выцяць дубцом, завязкай фартуха’, с. 46

Перазво́ (пырызво́) ‘другі дзень вяселля, калі радня маладой прыяжджае ў дом да маладога’ (драг., М. Камісарчук, вусн. паведамл.). с. 47

Перазоў ‘трэці або адзін з наступных дзён вяселля, калі бацькі маладой едуць да яе і прывозяць пасаг і блаславёную ікону’ (Нас.); івац. пэрэзов, рас. перазыўкі, лаг. пярэзаўкі, мін. пярэзвіны, кам. пырызвэ́, лун. пэрэзовы, пін. пырызоў, віл. пярэ́заўкі ‘заключны этап вяселля — прыезд бацькоў маладой у госці да сватоў праз тыдзень пасля вяселля’ (Сл. ПЗБ, Жыв. НС, Сл. Брэс., 3 нар. сл., лун., Шатал.); мін. пярэзвіны, віц. перазоўкі ‘госці ў бацькоў маладых праз тыдзень пасля вяселля’ (Касп., Хрэст. дыял.), мазыр. перазоў ‘узаемнае наведванне пасля вяселля’ (Нар. Гом., Шн. 3); лаг. перазовыя ‘калі бацькі маладой запрашаюць у госці дачку, зяця і бацькоў маладога’ (Варл.), стол. пэрэзов ‘пачастунак у бацькоў маладой’ (Сл. Брэс.), пярэзвы ‘тс’ (Шат.), паст. перазыў, перазыўнікі ‘паездка гасцей нявесты да жаніха’, красл. перазыўкі ‘паездка гасцей да нявесты праз тыдзень’ (Сл. ПЗБ); пярэзвы ‘запрашэнне’, перазвя́нка ‘запрошаная зяцем маці маладой’ (Зянк.); пярэзвы ‘ўзаемныя запрашэнні ў госці на запускі ўсёй вёскі да кожнага гаспадара’ (Стан.); перэзя́нка ‘дружка маладой на вяселлі’ (ТС); с. 47

Перазолкі ‘шчолак’ (хойн., Мат. Гом.). с. 47

Перайма́ць, пераіма́ць ‘сустракаць (гасцей); пераймаць жывёлу; пераймаць, схопліваць, запазычваць; ісці насустрач, напярэймы’ (Нас., ТСБМ; Касп., Сл. ПЗБ, ТС), піраймаць ‘спаткаць, спыніць, завярнуць’ (Варл.); с. 47

Пераймо́ ‘ўзнагарода, плата за знойдзенае (рэч), або за перанятую скаціну’ (Нас., Гарэц., Чач., Шат., Касп.; Нік., Полупосл.), пірайма́ ‘тс’ (Варл.), перэймо́ ‘своеасаблівы выкуп на вясковым вяселлі’ (Растарг.); с. 48

Пе́рак, пе́ракам ‘поперак, упоперак’ (Нас., Сл. ПЗБ, Бяльк., ушац., Нар. лекс.; Варл.), ‘кароткая папярочная баразна’ (докш., Сл. ПЗБ), ‘папярочны загон’ (ЛА, 2), смал. пе́рек ‘упоперак’; с. 48

Перакаба́чваць₁ ‘перайначваць, вяршыць, рабіць’ (Нас.). с. 49

Перакаба́чваць₂, зак. тр. перакаба́ціць ‘прамантачыць, растраціць’ (Нас.). с. 49

Перакабе́лы, пэрэкоб(іэ)лы ‘чорны бык ці карова з белай паласой упоперак тулава’ (Бес.), с. 49

Перакабе́нчыцца ‘перамучыцца, доўга пакутуючы’, ‘адпакутваць ад хваробы’ (Нас.). с. 49

Перакабоўчыцца ‘перагнуцца’ (Сцяшк. Сл.). с. 49

Перакавы́ (піракавы́) ‘папярочны (пра бэльку, баразну, загон)’ (Сл. ПЗБ; Мат. Маг.), ‘канявая сцяна’ (ЛА, 4), ‘пярэдні (пра зубы)’ (Нар. Гом.). Да пе́рак (гл.). Сюды ж перакавень ‘папярочка (пра баразну)’ (бых., ЛА, 2), перакаве́ц ‘тс’ (чэрв., Нар. лекс., ЛА, 2), перакаві́к, пяра́к ‘градка ўпоперак’ (Шат.), пірікаві́ца ‘папярочная перакладзіна’ (Юрч. СНЛ), бялын. піракаве́ц ‘палена’, піракавы́я барозны — папярочныя барозны, засаджаныя бульбай (Нар. сл.). с. 49

Перака́за ‘перашкода, замінка, цяжкасць’ (Гарб., Нас.), перака́зіць ‘сапсаваць; перашкодзіць’ (Нас.). с. 50

Пераказа́ць ‘перадаць у спадчыну’ (ТС). с. 50

Пераказі́цца (перэказі́цца) ‘вельмі змяніцца тварам пад уплывам чагосьці дужа непрыемнага’ (Растарг.), смал. перекази́ть ‘сапсаваць’. с. 50

Перакаламсоліваць (пірікыламсолівыць) ‘перамешваць’ (Юрч. СНЛ). с. 50

Перакалаці́ць (пэрэколоты́ты) ‘шмат разоў узараць (пра поле)’ (Выг.). с. 50

Перакалгі́каць (пірікалгі́кыць) ‘перайсці кульгаючы; пражыць так-сяк, як-небудзь’ (Юрч. СНЛ). с. 50

Перакаля́каць (пірыкыля́кыць) ‘перажыць, перамадзець’. с. 50

Перакамара́цца (пэрэкомара́тіся) ‘жартаваць, пацвельваць, падражніваць’ (Бес.). с. 51

Перакана́каць ‘шмат, залішне накласці’ (Шпіл.). с. 51

Перакана́ць (піраканаць) ‘прымусіць паверыць, упэўніць’ (ТСБМ; Варл.), перэкана́ць ‘перамагчы ў спрэчках’ (Растарг.), перакана́цца ‘ўпэўніцца’ (воран., Сл. ПЗБ), перэкона́цца, с. 51

Перакандры́чыць (пірікандры́чыць) ‘пазнішчаць’ (Юрч. СНЛ). с. 51

Перакантава́цца ‘перажыць нястачу, перабіцца як-небудзь’ (гродз., ЖНС). с. 51

Перакара́цца ‘ўпікаць, дакараць; перакідвацца жартамі’ (Др.-Падб.), перакара́ць ‘гаварыць наперакор; назаляць’ (Нас.), перакор ‘перакорлівасць’ (Др.-Падб., Яруш.), перако́ра ‘наперакор’ (Нас.), с. 51

Пера́карстваваць (піріка́рствывыць) ‘адмучыцца, адпакутаваць’ (Юрч. СНЛ). с. 52

Перака́сціць ‘папсаваць; перамазаць, перапэцкаць’ (Нас.). с. 52

Перакатле́ць (пірікатле́ць) ‘моцна перамёрзнуць’ (Юрч. СНЛ). с. 52

Перакаўляць ‘упрошваць, угаворваць, дакучліва прасіць’ (Федар.). с. 52

Перакаці́-поле ‘стэпавыя травы, якія пасля выспявання адрываюцца ветрам ад кораня і перакочваюцца з аднаго месца ў другое’ (ТСБМ), лун. пэрэкоті́-по́ле ‘скочкі дахавыя, Sempervivum tectorum L.’ (Бейл.). с. 52

Перакашары́ць (пырыкашыры́ты) ‘прыбраць, навесці парадак’ (Клім.). с. 52

Перакі́ ставіць ‘пярэчыць’ (люб., Жыв. НС). Да пе́рак (гл.). с. 52

Перакіда́цца, скіда́цца ‘ператварацца ў іншую істоту’ (Растарг.), перакі́нуцца ‘пераўтварыцца’ (карм., Мат. Гом.), перакі́нуць ‘часова пераапрануцца ў іншае (сухое) адзенне’ (Юрч.), мсцісл. пірікіда́ньня ‘змена адзення’ (Юрч. СНЛ), перэкіда́цца ‘перакульвацца, пераўвасабляцца’ (ТС), перэкі́нуцца ‘перакуліцца, змяніцца’, с. 52

Перакі́нчык ‘здраднік, перабежчык’, ‘вераадступнік’ (Гарэц., Др.-Падб.), перакі́днік ‘хто ў час размовы рэзка мяняе свае погляды’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 53

Перакла́д, парэ́клад, перэ́клад, пэрэкла́д, перакла́дзь ‘кладзь, верхняя апора страхі “на сохах”; ‘салома на вільчыку пад кароткімі жэрдкамі-козламі’ (палес., Нар. сл.), перэ́клад, пырыкла́д, пэрэ́клад ‘падоўжная бэлька’ (зах.-палес., ЛА, 4), пірыкла́дзіна ‘падоўжная бэлька на сохах’ (мсцісл., тамсама), перэклад ‘тс’, ‘два палены пад кладкай дроў у печы’ (ТС), перакла́ды ‘жэрдкі, якія кладуцца па перыметру саней пры перавозцы сена, саломы’ (ганц., Сл. ПЗБ), перакла́дзіна ‘намарзень’ (лаг., Шатал.), ‘жэрдка, якой замацоўвалі лён у сушні’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘лёстка ў драбінах’ (жлоб., ЛА, 4), ‘шапка ў вакне’ (бераст., там жа), перакла́д ‘верхні вушак у дзвярах’, (лун., лельч., Нар. сл.), перакладзіна ‘паўпрыца ў адтуліне верхняга каменя жорнаў’ (гом., ЛА, 4). с. 53

Перакле́так, перакле́ць ‘каморка ля ганку клеці’ (Нас., Касп.; паст., Сл. ПЗБ), перэкле́ць ‘шырокі ганак з навесам перад дзвярамі ў клець’ (ТС). с. 53

Перако́п ‘роў з валам упоперак чаго-небудзь’ (Растарг.), піряко́п ‘роў, канава’ (Бяльк.); с. 53

Перако́ўка ‘папярочная града’ (чэрв., Сл. ПЗБ). Да перак (гл.). с. 54

Пераклу́біцца ‘схіліцца набок, апусціцца адным бокам’ (ТС). с. 54

Перакра́са (перэкра́са) ‘непрыгожая, брыдкая дзяўчына’ (Растарг.). с. 54

Перакрой: перакрой малады ‘месяц у другой квадры’, перакру́й маладзіка ‘тс’ (капыл., лоеў., ЛА, 2), с. 54

Перакру́сенне (пырыкру́сэнне) ‘ніткі, якія ідуць ад задняга навоя да пярэдняга’ (Сл. Брэс.). с. 54

Перакрэ́сніца ‘скрыжаванне дарог’ (брагін., Нар. словатв.). с. 54

Перакры́ш ‘хвароба — ламота ў касцях і асабліва ў крыжы’ (Нас.), с. 54

Пераксьці́цца (піряксьці́цца) ‘перахрысціцца’, піряксьці́ць ‘перахрысціць’ (Нас., Мядзв., Бяльк.), пярэ́кста ‘яўрэй, які прыняў хрышчэнне’ (Нас.). с. 55

Пераку́лам (піряку́лым) ‘пярэкулам, дагары нагамі’ (Бяльк.). с. 55

Перакулды́кнуцца ‘перакуліцца’ (Бяльк.), смал. перекулды́кну́ться ‘з цяжкасцю павярнуцца’. с. 55

Перакульба́чыцца (пырыкульба́чытыся) ‘перакуліцца’ (кобр., Жыв. сл.). с. 55

Пераку́льваць ‘каціць, куляць’ (брагін., ЛА, 2), пірікулі́цца ‘перакуліцца’ (Бяльк.). с. 55

Пераку́льшчык ‘адступнік, здраднік, рэнегат’ (Др.-Падб.). Да пераку́льваць (гл.). с. 55

Пераку́с ‘трава, якая мае галоўкі ў выглядзе шчаціны’ (Нас.). с. 55

Пераку́чча (пырыку́ччэ) ‘праход між загародкамі ў хляве’ (кам., Нар. сл.). с. 55

Перала́джуваць хату ‘перабудоўваць’ (Ян.), с. 55

Пералажы́ць ‘заперці (дзверы)’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 55

Перала́з, пэрэла́зы ‘ход цераз паркан, плот’ (Нас., ТСБМ, Гарэц., Янк. 3, Бес., Федар., Касп., Растарг.), ‘лавачка ў плоце ў тым месцы, дзе пералазяць праз яго’ (зах.-палес., Нар. сл.; ТС), ‘плот з жэрдак’ (ц.-палес., Нар. сл.; драг., Сл. Брэс.; Ян.; пін., іван., ЛА, 4); ‘месца ў плоце, дзе пералазяць’ (усх.-палес., Нар. сл.); ‘нізкая агароджа вакол пчальніка’ (Нас.); перала́зы ‘варотцы ў двор’ (Сцяшк. Сл.). с. 56

Перала́зіны ‘пераезд у новы дом’ (Нас.) с. 56

Пералама́ць (пырылома́ты) ‘пераараць іржышча’ (стол., Нар. лекс.), пірілума́ць (па́хыту) ‘апрацаваць бараной адзін раз’ (Юрч. СНЛ), пераламі́цца ‘пераламацца’ (Бяльк.). с. 56

Пералапаціць (жыта) ‘перамешваць лапатай для прасушвання’ (полац., Нар. лекс.). с. 56

Перала́сы: перала́сая карова ‘пярэстая, у палосы’ (бабр., ЛА, 1). с. 56

Перале́злы ‘стары’ (астрав., Сцяшк. Сл.). с. 56

Перале́ска ‘пралеска’ (Бяльк.). с. 56

Перале́таваць (пірале́таваць) ‘прабыць перажыць лета’ (Варл.), бяроз. пырылітуваты ‘тс’ (ЖНС), перале́так, перале́тка, ‘пералетавалы бычок ці жарабя; свойская жывёла, якая перажыла адно лета’ (ТСБМ, Бяльк., Касп.; докш., Янк. Мат.; докш., паст., Сл. ПЗБ; усх.-бел., зах.-палес., ЛА, 1); с. 57

Перале́часты (пырылі́частый) ‘мінулагодні’ (Клім.). с. 57

Пералёк ‘пярэпалах’: захварэці од паралёку ‘пярэпалах’ (брэсц., ЛА, 3), пералёкі ‘перапуд’ (Нас.), смал. перелёк ‘перапалох’. с. 57

Пералёскаць (піралёскыць) ‘перамагчы ў лясканні кнутом’, ‘перабіць (напр., куранят)’ (Юрч. СНЛ). с. 57

Пералёт₁ (піралёт) ‘белая канюшына’ (міёр., Жыв. НС), ‘расліна Аnthyllis vulneraria L.’ (маг., Кіс.; Дэмб. 1; барыс., КЭС; Шат.); пералёт, пералот ‘чарнакорань прысадзісты, Scorzonera humilis L.’ (маг., Кіс.; Дэмб. 1); пералётнік жоўты ‘пералёт, Аnthyllis L.’, пералётнік чырвоны, гродз. пржалетнік (канюшына, Тrifolium alpestre L.’, пражалот с. 57

Пералёт₂ ‘прамежак паміж гадавымі кольцамі на рогах каровы’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 58

Пералётнік₁ ‘пухоўка, рагоз, Тypha latifolia L.’ (гродз., ЛА, 1). с. 58

Пералётнік₂ ‘гарычка, Gentiana L.’ (жытк., Мат. Гом.), сюды ж, відаць. і саколлі пералёт ‘гарычка крыжападобная, Gentana cruciata L.’ (мін., Кіс.). с. 58

Пералі́к ‘памылка пры падліку ў бок павелічэння сумы’ (Нас.), ‘перападлік’ (ТСБМ, Бяльк.), пірялі́чка ‘праверка ліку’ (Бяльк.). с. 58

Пералі́нка ‘вышыўка’ (акц., Мат. Гом.), с. 58

Пералі́ўкі ‘дробная страта; пусты занятак: пераліванне з пустога ў парожняе’, ‘невялікі навар, даход’ (Нас., Шат.), ‘драбніца, жарт’ (Шат.), звычайна ў спалучэнні з не (не-): не перэлі́ўкі ‘не паласа, нічога добрага не чакай’ (ТС), с. 58

Пералог ‘луг сярод поля ці сярод лесу’ (Шат.), ‘аблога’ (Нар. Гом.), ‘ялавіна’ (не сеіць год ці два) (стаўб., Сл. ПЗБ). с. 59

Перало́гі ‘эпілепсія’ (жыт., Арх. ГУ), перэло́га, перэло́гі ‘ліхаманка’ (часцей у праклёнах), пераложны ‘хворы на ліхаманку’ (ТС), перэло́гі ‘хвароба на жывот у коней і буйной рагатай жывёлы’ (мазыр., 3 нар. сл.), ‘рожа ў свіней’ (стол., ЛА, 1), пэрэло́гі ‘хвароба свойскай жывёлы’ (Сл. Брэс.), ‘курч, сутарга́ (Нар. лекс.), пералога ‘нягоднік’, пераложны ‘нядобры; прыпадачны’ (жыт., Арх. ГУ; Мат. Гом.); пераляга́ць: пераляга́е ‘шкодзіць’, с. 59

Пераложак ‘вузкі праход па засеяным полі’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 59

Пераломіца ‘няшчасце (у праклёнах)’ (пух., Сл. ПЗБ), перало́ма ‘пустата’, на першым гумне салома, на другім — пералома (гом., Мат. Гом.), ‘гвалтоўная перамена парадкаў’ (тамсама), с. 59

Пералу́пы (пырылу́пый) ‘пярэсты’ (брэсц., ЖНС). с. 60

Пералю́бка (піралю́бка) ‘асоба, якая парушае шлюбную вернасць’ (слаўг., Нар. словатв.). с. 60

Пералю́бнае ‘самае смачнае; тое, што хочацца есці’ (калінк., 3 нар. сл.), пералю́бны ‘найлепшы, прыгожы’, ‘любы, усялякі’ (Ян.). с. 60

Пераля́к ‘перапалох’ (слонім., Станк.; Нар. Гом.; Бяльк., Растарг.), у выразах: з пераляку (Нар. Гом.), од пырыля́ку, пярэ́ляку (брэсц., ЛА, 3). с. 60

Перамага́нне (пірімыга́ньня) ‘перамога’ (Бяльк.), с. 60

Перамагчы́ся (пырымогты́сь) ‘ператаміцца’ (кам., ЖНС), кобр. пэрэмугты́ ‘пашкодзіць, натрудзіць руку работай’ (Нар. лекс.). с. 60

Перама́начка фальк. ‘той, хто умее спакусіць, прывабіць да сябе’ (Нар. Гом.). с. 61

Перама́рчыць ‘выдаткаваць без разліку’, ‘замучыць, давесці да згубы; сапсаваць’ (Ян.), pieramarczyć (hroszy) ‘схаваць, перахаваць (каб не маглі знайсці)’ (Арх. Федар.). с. 61

Пераме́жка ‘невялікая змена (напр., надвор`я)’, ‘прамежак’ (Нас.), с. 61

Пераме́л ‘неглыбокае месца на ўсю шырыню ракі, на возеры, мель’ (ТСБМ; Янк. БП; слуц., КЭС; брагін., Мат. Гом.; ТС). с. 61

Пераме́тнік₁ ‘здраднік’ (Нас.), с. 61

Пераме́тнік₂ ‘церассядзёлак’ (малар., Нар. словатв.). с. 61

Пераме́шка ‘перашкоды’ (Касп.; зэльв., Сл. рэг. лекс.). с. 61

Пераме́шківаць ‘часова жыць’ (Нас.). с. 61

Пераме́я ‘брод’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 61

Перамёт₁ ‘рыбалоўная сетка з кручкамі, нацягнутая на калкі’ (ТСБМ; Крыв.), перэмёт ‘доўгі шнур з некалькімі дзесяткамі кручкоў з нажыўкай, працягнуты на дне сажалкi’ (Дэмб. 2; Бяльк.; Крыв.); с. 61

Перамёт₂ ‘памылка пры снаванні красён’ (Ян.). Да перамо́т (гл.). с. 62

Перамітузі́ць ‘суняцца (пра боль)’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 62

Перамо́ва, перамовы ‘перагаворы’ (Нас., Тарэц., Др.-Падб., Нар. Гом.), смал. перемо́вы ‘тс’. с. 62

Перамо́га (пірямо́га) ‘поспех у змаганні, на вайне; поўны поспех, трыумф’, ‘пераадоленне’ (Нас., Гарэц., ТСБМ, Бяльк.), перамага́ць ‘пераадольваць’ (Шат., Касп.), ‘браць верх’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘пераганяць каго-небудзь, апярэджваць’ (Ян.), перамагчы́, перамогчы́, пірямо́ч ‘перамагчы’ (ТС, Сл. ПЗБ, Бяльк.), с. 62

Перамо́т ‘памылка пры снаванні кроснаў: нітку кладуць не на адпаведную губіцу (калок)’ (Сл. ПЗБ, Варл., Мат. Гом., Шатал., ТС, Скарбы, Сл. Брэс., Бяльк.; гродз., брагін,, Нар. сл.; мсцісл., Жыв. сл.), перамёт ‘тс’ (Ян.); с. 63

Перамо́ўка ‘сварка’ (Нас.), пэрэмо́ўка, пырэ́моўка ‘тс’ (бяроз., драг., ЛА, 3), смал. перемо́лвка ‘непаразуменне’, с. 63

Перамо́ўчка ‘момант, калі сабака не падае голасу ў пагоні за зверам’ (б.-каш., Мат. Гом.). с. 63

Пераму́снік (пэрэму́снік) ‘частка аброці — наморднік’ (петрык., Маслен.). с. 63

Перамуці́цца ‘хвароба парасят на панос пасля адкідання іх ад маткі’ (ТС). с. 63

Перамы́ты: як пірамы́тый ‘гладкі, укормлены’ (полац., Нар. лекс.). Да перамы́ць ‘памыць яшчэ раз’, гл. мыць. с. 63

Перамы́чачкі (перэму́чэчкі) ‘недапрадзеная частка мычкі, якая мыканнем рыхтуецца на другаснае прадзіва’ (лельч., Уладз.). с. 63

Перамя́каць (пірімя́кыць) ‘перабарукаць’ (Юрч. СНЛ). с. 64

Перамяша́ць ‘апрацаваць зямлю плугам пасля баранавання’ (чэрв., Сл. ПЗБ), палес. пэрэмэша́т, перэміша́ты ‘ўзараць папар вясною другі раз’ (Выг.). с. 64

Перамяжы́ць (пірамяжы́ць) ‘заспакоіць, абязболіць’ (Варл.). с. 64

Пе́ран ‘пярун’ (светлаг., рэч., Мат. Гом.), пе́рань ‘пярун’, ‘гром’ (Ян.). Да пяру́н (гл.). с. 64

Перанараві́ць ‘перачакаць’ (Нас.). с. 64

Перанітава́ць ‘пераніцаваць’ (ТСБМ, Яруш., Шпіл., Федар., Бяльк.). с. 64

Перані́шпарыць ‘перапароць, перашукаць’ (Касп.). с. 64

Перано́сіца ‘пераноссе’ (навагр., ЖНС), пірано́сіца ‘верхняя частка носа між вачэй’ (Варл.). с. 64

Пераня́ць ‘перахапіць, падхапіць у час руху; засвоіць, запомніць; запазычыць’, трак. ‘захварэць на панос’, віл. ‘прыняць дзіцё пры родах’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС). с. 64

Перапа́длівы ‘нясталы ў сіле і здароўі’ (Касп.); сюды ж пэрэпадэ́стый ‘няўстойлівы, зменлівы — пра надвор`е’ (кобр., Нар. лекс.), с. 64

Перапалёчнік ‘маруна (павіліца) сапраўдная, Galium verum L.’ (вілен., Кіс.). с. 65

Перапало́нка (піріпалонка) ‘перакладзіна над варотамі’ (Юрч. СНЛ). с. 65

Перапало́сы ‘пярэсты (аб карове)’ (бых., рагач., ЛА, 1), перэполо́сы ‘рабы’ (ТС). с. 65

Перапало́х ‘спалох, збянтэжанасць’: захварэць з перапалоху, з пярэпалаху і інш. (зах.-бел., маг., гом., ЛА, 3). с. 65

Перапаляві́ца ‘пажарніца наземная, Саlamagrostis epigeios (L.) Roth.’ (маг., Кіс.). с. 65

Перапарэ́ць ‘скончыцца’ (карэліц., ЖНС). с. 66

Перапа́скі (перэпа́скі) ‘чарга пасвіць жывёлу’ (івац., ЛА. 1). с. 66

Перапа́ташыць (перэпа́тошыць) ‘знішчыць, павыталаваць’ (ТС). с. 66

Перапаява́ць (перэпоёва́ць) ‘знішчыць, выкараніць’ (ТС). с. 66

Перапая́саны ‘перавязаны вышытым ручніком’ (кам., Жыв. НС). с. 66

Перапая́сы ‘пярэсты (вол, карова)’ (мазыр., ЛА. 1), ‘масць вала, кабана’ (Янк. 2). с. 66

Перапе́рці ‘перацягнуць, перанесці ў іншае месца’, ‘узяць верх у спрэчках, перамагчы, пераканаць’ (ТСБМ, Нас.), перапе́рць ‘перайсці, перавезці’, ‘пераканаць у іншым’ (мсцісл., 3 нар. сл.), пырыпэ́ртэ ‘перамагчы’, ‘пераканаць’ (Сл. Брэс.), перапіраць ‘з цяжкасцю пераносіць што-небудзь’, ‘пярэчыць, спрачацца’ (Нас.), с. 66

Перапе́ча ‘другі каравай — вялікая булка’ (Кольб.), ‘праснак’ (Нас., Яруш., Гарэц., Касп., Шат., Бяльк.), перапе́чка ‘хлеб круглай формы пераважна з пшанічнай мукі’ (ТСБМ; бялын., Янк. Мат.; бых., Мат. Маг.; ТС; мазыр., Сержп.), ‘невялікая буханка прэснага хлеба з ячменнай мукі’ (слуц., Нар. словатв.), ‘пірог сярэдняй велічыні’ (ТС); ‘печыва з хлебнага цеста, бульбы, тоўчанага канаплянага семя’ (Сл. ПЗБ), ‘скавароднік’ (ЛА, 4). с. 66

Перапечак ‘пекар’ (Яруш.), перапяча́йка, перэпеча́йка ‘булачніца і гандлярка вырабамі з цеста’ (Нас., Растарг.), ‘пляткарка’ (Касп.). с. 67

Перапечкі ‘мальва пагрэбаваная, Маlva neglecta Wallr.’ (маг., Кіс.; Гарэц., Інстр. 2, Дэмб. 2), ‘мальва паўночная, Маlva Borealis’ (Гарэц., Дэмб.1). Да перапе́чка (гл.). с. 67

Перапёк ‘харчовыя кірмашовыя прадукты’ (Касп.), ‘час, калі стары хлеб з`елі, а новы яшчэ не спечаны’ (Касп.). Гл. перапе́чка. с. 67

Перапёлка ‘палявая птушка сямейства фазанавых, Соturnux coturnux’ (ТСБМ; в.-дзв., лудз., паст., Сл. ПЗБ), перапялі́ца, пэрэпэлі́ца, пэрэпэли́ця ‘тс’ (Дразд., Бес.), перэпелі́ца, перэп`ёлка ‘тс’ (ТС). с. 67

Перапёнка ‘планка з адтулінай для млёна’ (іўеў., ЛА, 4), усх.-беласт. перэпёнка ‘жалезны круг, які злучае рукаяткі плуга’ (Смул.). с. 68

Перапіва́ць (пырыпыва́ты, пырыпыва́тэ) ‘дарыць маладым (на вяселлі)’ (кам., драг., ЖНС), сюды ж мазыр. перапойнік ‘той, хто ўручае маладым падарунак’ (Шн. 3). с. 68

Перапілі́каць (экспр.) ‘перапілаваць’ (Скарбы). с. 68

Перапіна́ць ‘перагароджваць, перагарадзіць’ (ТСБМ, Маслен., ТС). с. 68

Перапіры́ндаваць ‘іграць на нервах’ (паст., Сл. ПЗБ), астрав. пірапіры́ндаваць ‘бавіць час пустымі размовамі’ (Сл. рэг. лекс.). с. 68

Перапла́ўніца, перэпла́ўленье, перапла́ўны ў выразе перапла́ўная серада, перапла́ныя серада, перэполове́нна серэда́, перэполове́нска серэда́ ‘свята Перапалавенне, якое з`яўляецца палавінай Пяцідзесятніцы, пачынаецца яно з чацвёртай серады пасля Пасхі і працягваецца 8 дзён; паводле Евангелля, Хрыстос у гэты дзень увайшоў у царкву і пачаў вучэнне аб таямнічай вадзе’ (Гарэц., Бяльк., ТС, Касп.; добр., Мат. Гом.; Талстая, СіБФ—1986). с. 69

Перапле́цце ‘перапляценне ў бёрдзе’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 69

Пераплёт, параплёт, пераплют ‘рашотка, рама, агароджа з перакрыжаваных перакладзін’ (ТСБМ, Янк. 2, усх.-палес., Шушк., Мат. Гом.), ‘перапляценне, на якое кладуцца жэрдкі ў агароджы’ (віл., глыб., Сл. ПЗБ), ‘плот-частакол’ (усх.-палес., Нар. сл.); пераплёт, пераплёціна ‘пярэвітка’ (паўн.- і ўсх.-бел., ЛА, 4), пераплёт ‘край бёрда (прадаўгаваты)’ (ветк., Мат. Гом.), перэплёты ‘абмоткі трысцін у бёрдзе’ (ТС), ‘плецены перадок у санях’, ‘аснова лапця’ (рагач., светлаг., Мат. Гом.), пераплёт ‘латы ў страсе’ (слуц., ЛА, 4), ‘жэрдка для прыціскання саломы на страсе’ (усх.-палес., Нар. сл.), ‘аснова страхі з гарызантальных жэрдак, прывязаных да крукоў бярозавым віццем ці лазой’ (Растарг.), піряплёціна ‘лата, пераплеціна’, ‘непрыемнасць’ (Бяльк.). с. 69

Пераплі́ца, перяплі́ца, параплі́ца, парлі́ца, партві́ца, цярплі́ца, пярхлі́ца ‘металічная планка ў адтуліне верхняга каменя жорнаў’ (ЛА, 4) с. 70

Пераплот, перапло́ты, пярэ́плат, пярэ́платы ‘азярод’ (віл., Жыв. сл.; плешч., ДАБМ, камент., 790; віл., Сл. ПЗБ; Варл.; Касп.. Гарэц., Яруш.); с. 70

Пераплу́таць ‘пераблытаць, памыліцца’ (Др.-Падб.), с. 70

Пераплы́ніць ‘змяніць кірунак цячэння’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 70

Перапой₁ пырыпі́й, пэрэпі́й, перэпой ‘даравізна, адорванне маладых на вяселлі’ (Сл. Брэс.; брагін., Эрэм.; ТС; ЛА, 3), ‘узаемныя падарункі ў пачатку вяселля’ (Шат.), ‘салодкая гарэлка — прыезд маладога на другі дзень пасля вянчання да цесця і цешчы’ (Др.-Падб., Гарэц.). с. 70

Перапой₂ (піряпой) ‘хваравіты стан здароўя пасля вялікай колькасці выпітага спіртнога’ (Бяльк.). с. 70

Перапо́йсаваць ‘перамалочваць ячмень другі раз, каб лепш абцёрлася асцё, вымалацілася калоссе’ (полац., Нар. лекс.; паст., шальч., Сл. ПЗБ). с. 70

Перапо́ліца ‘перапёлка’ (Дразд.), пераполячка, пераполка ‘тс’ (дзятл., лудз., Сл. ПЗБ). Да перапёлка (гл.), с. 70

Перапо́лы ў выразе: пераполае поле ‘поле, якое ніколі не апрацоўвалася’ (Ян.). с. 70

Перапона ‘тое, што стрымлівае доступ куды-небудзь’ (ТСБМ), ‘папярочная планка ў аконнай раме’ (свісл., Шатал.), перапона, пэрэпо́н ‘дыяфрагма’ (ваўк., івац., ЛА, 1; ТСБМ), перапона ‘тс’ (шчуч., ваўк., Сл. ПЗБ); перапоны ‘планкі на капылах саней’ (Сцяшк. Сл.), перапо́нка ‘перапона ў вуллі — умацаванне вашчыны ў стаяку’ (лельч., Мат. Гом.); с. 71

Перапоўзіны ‘ўваходзіны ў новую хату’ (глыб., ЛА. 3). с. 71

Пераправажа́цца ‘перапраўляцца (цераз раку)’ (Нас.). с. 71

Перапрасі́ць ‘папрасіць прабачэння’ (ТСБМ; Гарэц.), пірапрасі́ць ‘тс’ (Варл.), перэпросі́ць ‘тс’ (ТС), пэрэпросі́ті ‘тс’ (Бес.), перапрос ‘просьба аб прабачэнні’ (Гарэц., Касп.), піряпросы, перапросіны ‘тс’ (Юрч. СНЛ; Др.-Падб.). с. 71

Перапры́жкі (піряпрыжкі) ‘пераскочкі, чахарда’ (Бяльк.). с. 71

Перапру́дка ‘ператрэсванне ношанай бялізны ў лазні над гарачым вуголлем’, перапру́жываць ‘ператрасаць бялізну над вуголлем’ (Нас.), с. 72

Перапрэчыць ‘пераканаць’ (Сцяшк. Сл.). с. 72

Перапсю́рыць (пірапсю́рыць) ‘выцяць знячэўку’ (Бяльк.), ‘ударыць каго-небудзь’ (смарг., Сл. рэг. лекс.). с. 72

Перапуко́ўваць ‘другі раз абмалочваць ячмень, вызваляючы яго ад асцюкоў’ (Касп.). с. 72

Перапуд ‘вельмі моцны спалох’ (ТСБМ), пірапу́д ‘сполах, страх’ (Варл.). с. 72

Перапу́да ‘перашкода’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 72

Перапу́сныя ‘ачэпы, два верхнія падоўжныя вянкі над бэлькамі, якія надпускаліся роўна з застрэшкам’ (Варл.), перапускны́я, пірапу́скная пале́на ‘тс’ (валож., віл., ЛА, 4), пірапу́сная бервяно ‘суцэльнае бервяно, якое кладзецца над сточаным’ (маладз., ЛА, 4). с. 72

Перапу́цкаць ‘перабоўтаць ежу, выбраўшы смачнае’ (Скарбы). с. 72

Перапу́цце ‘гора, бяда’ (Ян.). с. 72

Перапу́ць ‘частка шляху, пераход’ (паўн.-усх., КЭС), с. 73

Перапу́шчаны ‘ператоплены’ (Скарбы), перапусці́ць ‘ператапіць (пра тлушч)’ (карэл., Шатал.). Да пушча́ць ‘дазваляць вольна цячы’: пушчаць кроў (Нас.), с. 73

Перапы́ткі (пырыпы́ткы) ‘распытванне, адзін з момантаў сватання’ (Клім.). с. 73

Перапыхну́ць (піріпыхны́ць) ‘перадыхнуць’ (Юрч. СНЛ). с. 73

Перапялёсы ‘паласаты, у папярочныя палосы рознага колеру ці масці’ (Др.-Падб., Мядзв., Гарэц.; барыс., Шн. 2; маладз., Янк. Мат.), ‘пярэсты’ (шальч., паст., Сл. ПЗБ), перапяля́сы ‘тс’ (Нас.), піріпялёсый ‘рабы’ (Бяльк.), піряпялёсыя, перепелёсыя, перапялясая ‘пярэстая (карова)’ (касцюк., калінк., добр., клім., ЛА, 1); перапялёсты ‘кабан ці свіння з папярочнымі палосамі’ (Шат.), ‘чорны вол ці карова, у якіх чэрава і бокі белыя’ (ашм., Стан.), пірапяло́сты ‘чырвоная ці чорная жывёла, у якой упоперак праз спіну ідзе белая паласа’ (Варл.). с. 73

Перапялі́ца (перапелі́ца) ‘агульная назва птушак’ (Інстр. 2), перапялі́ца ‘перапёлка’ (рэч., Нар. Гом.), пэрэпэліца ‘тс’ (Дразд.; Бес.; Мат. Гом.). Да перапёлка (гл.). с. 73

Перапяля́чнік, перапе́лічнік ‘скабіёза жоўтая, Scabiosa ochroleuca L.’ (віц., гродз., Кіс.). Да перапёлка (гл.). с. 73

Перапя́ць, перэп`я́ць ‘перагарадзіць, раздзяліць’ (ТСБМ, Маслен., ТС). с. 73

Перапярэ́ка ‘перашкода’ (круп., Сл. ПЗБ). с. 73

Перапярэ́сціць ‘набіць’ (ст.-дар., ЖНС). с. 73

Перапяча́йка ‘жвавая, балбатлівая, ветраная жанчына’ (Др.-Падб.). с. 73

Перарадава́ць ‘пералічыць (усіх, многіх)’ (ст.-дар., Сл. ПЗБ). с. 74

Пераросляны, пырыро́слянэ (сало) ‘з праслойкамі мяса (сала)’ (кам., ЛА, 4), пэрэро́шчэ, перэро́сло, перэро́станое, перарослэ (лельч., ельск., тамсама), пераро́шшая (сланіна) ‘тс’ (ваўк., тамсама), с. 74

Перару́б₁ ‘капітальная, канявая сцяна, якая падзяляе хату на 2 часткі’ (докш., Янк. Мат.; брасл., Сл. ПЗБ), пэрэру́б, парару́б, перару́б ‘тс’ (пін., ветк., бых., ЛА, 4), перарубная сцяна ‘тс’ (рагач., ельск., Мат. Гом.). с. 74

Пераруб₂ (пірару́б) ‘бэлька ў гумне, на якую ставіцца дзед — паўсошка, апора для падоўжнай бэлькі, — на апошнюю абапіраецца верх страхі’ (паўн.-віц., ЛА, 4), перару́п ‘тс’ (паст., глыб., Сл. ПЗБ) с. 74

Перары́вам, з перарывам, перарывісты (дождж) ‘дождж з перапынкамі’ (спарадычна на ўсёй тэрыторыі, ЛА, 2), перарыўны ‘кароткачасовы (дождж)’ (віл., чэрв., Сл. ПЗБ). с. 74

Перарыва́цца (перэрыва́цца) ‘нервавацца’, перэрва́цца ‘разнервавацца’, перэрва ‘клопат, нерваванне, турботы’ (ТС). с. 74

Перарыме́ць (пірарыме́ць) ‘спыніць хваляванне, заспакоіцца’ (Варл.). с. 75

Перарэз ‘вялікая бочка’ (Гарэц.), ‘частка двудоннай бочкі, перарэзанай на дзве палавіны, чан’ (Нас., Касп.; чавус., Мат. Маг.), перэрэз ‘бочка сярэдніх памераў, звужаная ўверсе, для квасу, засолкі гуркоў’ (усх.-палес., 3 нар. сл.), пірарэ́з ‘засек, месца для ссыпкі зерня’, пірярэ́жчык ‘засек у свірне’ (Бяльк.). с. 75

Перарэза ‘назольнае дзіцё’ (Шат.). с. 75

Перасаба́чыць (пірасаба́чыць) ‘без літасці выцяць кіем ці пугай’ (Варл.). с. 75

Перасад: на перасад садіты ‘наперакор, напоперак рабіць’ (Булг.). с. 75

Пераса́дны ‘абжорлівы’ (хойн., Мат. Гом.). с. 75

Пераса́днік ‘палісаднік’ (слаўг., Мат. Маг.), с. 75

Перасаке́рыць ‘перахітрыць’ (Ян.), перэсоке́рыць ‘перагаварыць’: ее́ не перэсоке́рыш! (ТС). с. 75

Перасаранчы́ць ‘прамарнатравіць’ (Нас.). с. 75

Перасве́р, перасвір, перасве́рт ‘вага-рычаг у студні з жураўлём’ (круп., барыс., ДАБМ, камент., 809; круп., Сл. ПЗБ), пірас`ве́р ‘тс’, перасві́ран (круп., Шатал.), сюды ж перасверава́цца ‘перавесіцца’ (паст., ігн., Сл. ПЗБ). с. 76

Перасек ‘засек’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 76

Перасе́каць ‘баранаваць другі раз’ (палес., Выг. дыс.), с. 76

Перасе́кі: у пэрэсі́кэ, у пырысы́ку ‘від саржавага перапляцення (па чатыры пары)’ (драг., Уладз.). с. 76

Перасе́чка ‘разрыў ніткі пры тканні’ (лід., даўг., Сл. ПЗБ). Да перасе́кчы ‘рассячы на часткі’. с. 76

Пераскі́каць ‘пераскокваць’ (шальч., Сл. ПЗБ), пераскікну́ць ‘пераскочыць’ (смарг., тамсама). с. 76

Пераске́п ‘расколіна, трэшчына’ (Нас.). с. 76

Пераскочка (піраско́чка) ‘расліна, падобная да маленькай сасновай раскрытай шышкі, расце на пяску’ (Бяльк.). с. 76

Перасме́шка ‘невялічкая лясная птушка атрада верабі`iных, здольная імітаваць, перадражніваць галасы розных жывёл’ (ТСБМ), ‘птушка перасмешнік’ (лельч., Мат. Гом.), перасме́шка зялёная ‘птушка Ніppolais icterina з сям. валасянак’, с. 76

Перасме́шнік, ігн. яшчэ і перасмі́шнік ‘насмешнік’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), с. 77

Перасмо́л ‘асмол’ (лельч., Жыв. сл.), пэрэсмі́л ‘смольны кавалак хваёвага карча са скручанымі валокнамі’ (кобр., драг., ЛА; 5, ЛА, 1). с. 77

Перасмуры́жыць (пірясмуры́жыць) ‘перацерці, перарэзаць (напр., бутэльку) пры дапамозе вяровачкі’ (Бяльк.). с. 77

Перасмы́кач, пэрэ́смыч ‘палкі, на якіх падвешваюцца ніты’ (Уладз.). с. 77

Перасноў (перэсноў) ‘лішнія ніткі ў аснове (што не ўваходзяць у бёрда’ (ТС). с. 77

Перасо́лка ‘планка, якой змацоўваюцца ножкі стала’ (Касп.; в.-дзв., рас., Шатал.), пырысо́ля, пырысю́л ‘жэрдка пад столлю каля печы для прасушкі адзення’ (драг., Нар. сл.). с. 77

Перасоў, перэсоў ‘жэрдка, падвешаная на бэльцы і працягнутая ад печы да пярэдняй сцяны, выкарыстоўваемая ў якасці вешалкі’ (слонім., Шн. 3; жытк., Мат. Гом.; ТС; Нар. сл.). с. 77

Перасошча ‘бэлька паміж слупамі ў восеці’ (Касп.). с. 78

Пераспонка ‘жэрдка, прыбітая паміж дзвюма кроквамі вышэй палавіны іх вышыні’ (Тарн.). с. 78

Пераста́віцца ‘памерці’ (Нас.). с. 78

Пераста́нак ‘перапынак’ (барыс., Нар. сл.), перастаньня ‘перарыў, сцішэнне’ (Бяльк.), смал. переста́н ‘спыненне, канец чаму-небудзь’, с. 78

Пераста́рак ‘састарэлы’, ‘старая дзеўка’, ‘хлопец, які доўга ходзіць у халасцяках’, пераста́рка ‘старая дзеўка’, перэста́рыцца ‘не выйсці замуж у пару’ (Шат., Нар. Гом., ТС, ТСБМ), с. 78

Перастарэляц ‘жабрак’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 79

Перастаўле́нне (пірістаўленія, пірістаўленьня) ‘канец свету’, ‘заканчэнне’ (Юрч. СНЛ). с. 79

Пераста́ць ‘перастаць’ (ТСБМ), с. 79

Пераста́ча, перэста́ча ‘перахват’ (саліг., Нар. словатв.), с. 79

Перастрога ‘перасцярога’ (Нас.). с. 79

Перастрэл ‘рудзянец (барадаўнік) звычайны, Lapsana communis L.’ (маг., Кіс.; Дэмб. 1); перастрэл, стрэльнік ‘сумнік залацісты, Solidago virgaaurea L.’ (гродз., Кіс.). с. 79

Перастрэнуць (пырыстрі́нуты) ‘дагнаць і перагарадзіць дарогу’ (кам., Жыв. НС). с. 79

Перасту́п₁ ‘парог у хаце’ (віц., Нік. Очерки; Касп.). с. 79

Перасту́п₂, перасту́пнік ‘пярэступ, Вryonia alba L.’ (віц., гродз., Кіс.), перэ́ступ ‘расліна, падобная да хмелю, абвівае платы; у яе корань, як у бульбіны ці бручкі; яго даюць карове “як спорціцца” (каб давала больш малака)’ (ТС), с. 80

Пераступі́цца ‘пераабуцца’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 80

Перасту́пны (год) ‘высакосны’ (Станк., Варл.), с. 80

Перасу́дак (пірясу́дык) ‘паўторны суд’ (Юрч. СНС). с. 80

Перасце́нак ‘перагародка’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 80

Перасцёл(ы) (пэрэсцёлы) ‘праслойкі мяса ў сале’ (лун., Шатал.), сюды ж перэсцёл ‘тс’ (ТС), пэрэстіластэ, пэрэсці́лістэ, пырысці́ловатэ (сало) (зах.-палес., ЛА. 4), пэрэсці́лкуватэ (івац., ЖНС). с. 80

Перасцёбаць ‘перашыць’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 80

Перасці́гнуць, пярасьціга́ць ‘пераняць, перапыніць’ (лід., Сцяшк. Сл.; стаўб., Нар. сл.). с. 81

Перасцярога ‘тое, што засцерагае ад небяспекі’ (ТСБМ, Гарэц., Шат.), перэсцеро́га ‘тс’, пірасцярога ‘тс’ (ТС), ‘папярэджанне’ (Варл.), перасцерагчы́ ‘папярэдзіць’ (Касп.; ашм., Сл. ПЗБ), с. 81

Перасы́п (пірясы́п) ‘звышпрацяглы сон’ (Юрч. СНЛ). с. 81

Перасы́паць, пірасы́паць ‘перабудаваць старую драўляную будыніну, у якой гнілое бярвенне замяняецца новым’ (Некр.; Варл.; бялын., Янк., Мат.; Мат. Гом.), ‘рамантаваць агароджу’ (навагр., Жыв. сл.), драг. пырысэ́патэ (хату, хлыва́) ‘паднавіць будынак’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), перасыпа́нка ‘рамантаваная хата з падноўленымі вянкамі’ (навагр., Сцяшк. Сл.). с. 81

Перасэ́ндзіць (пірясэньдзіць) ‘абгаварыць’ (Юрч. СНС). с. 81

Перасява́ла ‘сіта’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 81

Перасяда́ць ‘захрасаць, засядаць пры глытанні’ (Некр.), перэседа́ць ‘тс’ (ТС), пірасе́сці ‘затрымлівацца ў страваводзе пры глытанні (пра страву)’ (Варл.). с. 82

Перася́дка ‘перасадка’ (гродз., Скарбы; Растарг.). с. 82

Ператані́ць ‘спрасці вельмі тонкую нітку’ (Др.-Падб.), с. 82

Ператка́ць, мсцісл. пірятка́ць, патка́ць ‘паткаць (чым)’ у сказах: Аснувала суконныя, а пыткала хлыпянкыю... Чым піряткеш, тым і ладна..., пірітыка́ньне, пытыка́ньня ‘тканне, працэс ткацтва́ (Жыв. сл.). с. 82

Ператока₁ (перэто́ка) ‘пратока’ (ТС), піряток(а) ‘тс’ (Юрч. СНЛ), с. 82

Ператока₂ ‘старэйшы ў зграі звяроў’ (Мядзв.), ‘гуска ва ўзросце да 1 года’ (паўн.-усх., КЭС), перато́чка, пірато́чка ‘аднагадовая авечка’ (Бяльк.). с. 82

Ператоп, пэрэто́п ‘тук, чысты свіны тлушч’ (жытк., Вешт., ЛА, 4), с. 83

Перато́пка ‘паводка’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 83

Ператоч, ператоча, ператочча ‘перагародка’ (гродз., Сл. ПЗБ), перэто́чка ‘міжвузелле ў саломіне, у сцябліне расліны’ (ТС). с. 83

Ператоч`е (ператучйа) ‘частка току’ (палес., Мат. 1 дыял. канф.). с. 83

Ператрая́ніць ‘узрыхліць’ (бярэз., Сл. ПЗБ). с. 83

Ператронціць ‘перашкодзіць зрабіць што-небудзь’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 83

Ператрубіць (пырытрубы́ты) ‘пагубляць’ (кам., ЖНС). с. 83

Ператрун ‘эстрагон, Аrtemisia dracunculus L.’ (Дэмб. 1). с. 83

Ператру́с ‘вобыск’ (ашм.. Стан.), ператру́ска ‘ператрасанне’ (Нас.), ‘пераборка старой хаты’ (ветк., Мат. Гом.), ператраса́ць ‘перабудоўваць’ (Касп.). с. 84

Перату́лак (піряту́лык) ‘вузкая прастора паміж будынкамі, сутачкі’ (клім., ЛА, 5). с. 84

Ператыка́ць (перэтыка́ць) ‘ткаць ніткамі рознага колеру’, перэтыка́нье ‘вытканыя па краях каляровыя дарожкі (на канцах ручніка, па краю сарочкі і г.д.)’ (ТС), перэтыка́ный ‘з вытканым узорам (напр., ніз хвартуха, з чырвоных нітак)’, натка́ны, натыка́ны, заты́каны ‘з вытканым узорам’, натыка́ты ‘ткаць каляровым узорам’ (Уладз.), ператыка́нка ‘спадніца з ператыканага палатна, ператыканая коўдра’, ператыка́ны ‘саматканы (пра паўсуконны матэрыял)’ (стаўб., Нар. сл.), пірітыка́нкі ‘пасцілка з узорамі’ (мсцісл.. Жыв. сл.), пірітыка́нычка ‘саматканая посцілка’ (Юрч. СНЛ). с. 84

Ператы́нак ‘пляцень’ (гом., Рам.). с. 85

Пераўга́ць ‘сказіць; яўна схлусіць’ (Нас.). с. 85

Пераха́джвацца (піріха́джывыцца) ‘не несціся пэўны час (пра курыцу)’ (Юрч.). с. 85

Пераха́жка ‘праходжанне, прагулка’ (Нас.). с. 85

Перахалопіць ‘перасаліць’ (Мік.), міёр. піръхало́піць ‘перастарацца, перабольшаць’ (Нар. сл.), мсцісл. піріхало́плівыць, піріхало́пывыць ‘перабіраць меру’ (Юрч. СНЛ). с. 85

Пераха́ўкнуць ‘перабраць; выпіць, наліць болей, чым патрэбна, перабольшыць’, пераха́ўкнута (безасаб.) ‘пакладзена болей нормы’ (Шпіл., Нас.; лях., Сл. Брэс.), смал. перахаўкнуць, перахоўкнуць ‘выпіць гарэлкі праз меру’. с. 85

Перахва́тамі (піріхва́тымі) ‘рыўкамі’ (Юрч. СНЛ). с. 85

Перахі́біць ‘памыліцца, даць маху, схібіць’ (Шат.). с. 86

Перахле́ўе (пэрэхле́ўе) ‘прыгуменне’ (стол., ЛА, 4). с. 86

Перахлябісты ‘худы, з вельмі ўпалым жыватом’ (ТСБМ, Янк. 1; бялын., Янк. Мат.; Шат., Мат. Маг., Мат. Гом.; лун., Шатал; ЛА, 1), ‘з крывой спіной’ (Шат.), ‘тонкі ў поясе’, ‘з выгнутай спіной’ (Нар. Гом.), ‘пакатая (страха)’ (ЛА, 4), мсцісл. піріхля́бістысць ‘патанчэнне, звычайна ў таліі’ (Юрч. СНЛ), перахля́біна ‘неглыбокая ўпадзіна, паглыбленне паміж двума ўзвышшамі’ (ТСБМ; лід., дзятл., лях., Сл. ПЗБ); ‘нізінка на раллі, дзе стаіць грунтовая вада; упалае месца на целе жывёлы; тонкае, слабое месца на скуры-юхце’ (Варл.), перахля́біцца ‘рэзка патанчэць ад голаду, знясілення, выгаладацца, схуднець, змарнець’ (бялын., Янк. Мат.; ТС; Скарбы; Сцяшк. Сл.; Сл. ПЗБ; слонім., Жыв. сл.); перахля́баны, перахля́блы, перахля́б`яны ‘галодны (пра карову)’ (ЛА, 1). с. 86

Перахо́д₁ ‘эпідэмія якой-небудзь няцяжкай хваробы’ (стаўб., 3 нар. сл.), піряхо́д ‘пераход часу пасля прынятага’ (Юрч. СНЛ), сюды ж перэхо́дзіць ‘перахадзіць за тэрмін (аб карове)’, ‘пераходзіць з аднаго месца на другое, у другі стан’ (ТС), пераходка ‘брод’ (добр., Мат. Гом.). с. 86

Пераход₂ ‘параход’ (Некр., ТС). с. 86

Перахо́дзіны, перэхо́дзіны ‘ўходзіны — свята, пачастунак з прычыны перасялення са старой хаты ў новую’ (віл.. ЛА, 3; ТС). Да пераход₁ (гл.). с. 86

Перахожы (піряхо́жый) ‘мінак, прахожы’ (Мік., Нас.), перахажа́ць ‘пераходзіць з месца на месца; праходзіць’, перахажа́лы, пераходны ‘які праходзіць побач’ (Нас.), с. 86

Перахо́ў (піряхо́ў) ‘перахоўванне, хаванне ад каго-небудзь’ (Юрч. СНЛ), с. 87

Перахрасні́ ‘скрыжаванне дарог’ (ЛА, 2). с. 87

Перахро́ны ‘грамаадвод; супрацьпажарныя меры’ (Сцяшк. Сл.). с. 87

Перахрысці́ць ‘балюча ўдарыць’ (люб., Нар. словатв.). с. 87

Перахрэсце ‘скрыжаванне (вуліц)’ (Нар. Гом.). с. 87

Перац₁ ‘расліна Саpsicum annuum L.’ (ТСБМ, Кіс., Яруш., ТС, Шат.; мін., Шн.), перац лугавы ‘дзікі перац’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 87

Перац₂ ‘майнік двухлісты, Маjanthemum bifolium (L.) Fr.’ (гродз., Кіс.). Да перац₁ (гл.). с. 87

Перацалпоніванне (піріцалпо́нівыньня) ‘абгаворванне, плёткі’ (Юрч. СНЛ). с. 88

Пераца́паць ‘пераматыжыць, акучыць матыкай’ (Ян.). с. 88

Перацвіта́ць ‘адцвітаць’ (брасл., дзятл., Сл. ПЗБ), пярацьвіта́ць ‘тс’ (зэльв., Жыв. сл.), пырыцві́татэ ‘тс’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 88

Пераце́рціся ‘не пабегаць (пра карову)’ (карэліц., Нар. словатв.). с. 88

Пераці́ны ‘памінкі’ (ветк., Мат. Гом.). с. 88

Пераці́х: з пераці́хам ‘(дождж) з перапынкамі’ (рас., ЛА, 2). с. 88

Перацува́ць ‘перацвітаць’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 88

Перацуркава́ць ‘пераесці’: перацуркавала ўсе яблыкі за зіму (люб., Нар. словатв.). с. 88

Перацыгну́ць ‘пераскочыць’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 88

Перацьме́ць (піряцьмець) ‘перагарэць без агню; пражыць ціха’ (Юрч. СНЛ). с. 88

Пераця́жка (пэрэтя́жка) ‘перад у боце’ (лун., Шатал.), пераця́жкі ‘бярвенні, пры дапамозе якіх умацоўваецца плыт’ (бярэз., 3 нар. сл.), ‘гульня ў перацягванні’ (Нік. Очерки; Гарэц.). Да пера-цягнуць (гл.). с. 88

Перацяжэліцца ‘перапрацавацца’ (Ян.). с. 89

Пераця́міць ‘перавучыцца’ (Шпіл.). с. 89

Перацяплі́цца (перэцеплі́цца) ‘перагарэць, стаць попелам’ (Растарг.). с. 89

Перацярпе́цца ‘доўга быць галодным’ (Варл.). с. 89

Перачаўра́ць ‘выздаравець, пераадолець хваробу’ (Сцяшк. Сл.), ваўк. перача́ўраць ‘перахварэць’. с. 89

Перачо́с (ріеraczos) ‘падскураны сверб на далонях або ступнях’ (Арх. Федар.). с. 89

Перачума́чыванне (пірічума́чывыньня) ‘атлумліванне’ (Юрч. СНЛ). с. 89

Перачун ‘сабака, які пры паляванні зграяй выбягае наперад, каб перахапіць звера’ (Інстр. 2). с. 89

Перачу́хліць ‘зрабіць неахайна, абы-як’ (Жыв. сл.). с. 89

Перачу́ць, перэчуць ‘дачуцца’ (ТС). с. 89

Перачы́нак, пэрэчы́нок, пярэ́чынак, парэ́чынок, пырычы́нок, сюды ж пэрэчыны́ты ‘напластаваць граблямі сена’ (палес., Шатал.; ЛА, 2). с. 89

Перачэ́ркнуць ‘пераскочыць’ (Сцяшк. Сл.). с. 90

Перашала́цца (пірішала́цца) ‘прабадзяцца’ (Юрч. СНС). с. 90

Пераша́парыць (пырышя́порыты) ‘перарыць’, ‘расходаваць, растраціць’ (Клім.). с. 90

Перашарсьці́цца ‘перайначыцца, стаць іншым’ (віл., Нар. сл.). с. 90

Перашарсці́ць ‘знішчыць, прамарнатравіць’ (Нас., Юрч.), перашаршча́ць ‘знішчаць, растрачваць, перавесці’ (Юрч. СНЛ). с. 90

Перашатры́ць ‘парэзаць на труху, патачыць (сена)’ (ТС). с. 90

Перашкода ‘тое, што перагароджвае шлях, затрымлівае рух, перапыняе якое-небудзь дзеянне’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Шат., Касп.), перашкодзіць (Шпіл., ТСБМ), перашкадза́ць с. 90

Перашлы́ндаць (піряшлы́ндыць) ‘прабадзяцца’ (Юрч. СНЛ). с. 90

Перашні́порыць, перэшны́порыць ‘перашукаць’ (ТС), піряшныпыріць ‘перашнарыць’ (Юрч. СНЛ), навагр. перашны́прыць ‘перавярнуць’ (Сцяшк. Сл.). с. 90

Перашны́харыць (піряшны́хыріць) ‘абшукаць хутка і старанна’ (Юрч. СНЛ). с. 90

Пераштарцава́ць экспр. ‘абняславіць’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 91

Пераштупува́ць, в.-дзв. піраштупува́ць ‘перастрачыць шво’ (Сл. ПЗБ) с. 91

Перашу́мы ‘шум дажджу, ветру’ (Сцяшк. Сл.). с. 91

Перашурмава́ць ‘перашукаць, усё перагледзець, ўсюды абшукаць’ (гродз., Скарбы). с. 91

Перашушэліць ‘ператачыць (жыта...)’ (Некр.). с. 91

Перашчалы́га (пірашчалы́га) ‘той, хто перадражнівае, перакручвае гутарку іншых асобаў’ (Варл.). с. 91

Перашчу́к ‘дождж з перапынкамі’ (нараўл., ЛА, 2), перашчука́ць, перэшчука́ць ‘сціхаць, пераставаць’ (Нас., Растарг., Нар. Гом. — Сачанка), перашчу́кнуць, пірашчу́кнуць ‘перастаць’ (брагін., 3 нар. сл.; чач., Жыв. НС), с. 91

Перашчыўля́ць (пірішчыўля́ць) ‘перашчыкнуць’ (Юрч. СНЛ). с. 92

Перашы́ўка (піряшы́ўка) ‘перагародка ў хаце’ (Мат. Маг.). с. 92

Перашэ́ек ‘поле, лес і інш. прастора, якія што-небудзь раздзяляюць’ (рэч., ЛА. 5). с. 92

Перая́да ‘прыкры, надаедлівы чалавек’ (Сцяшк. Сл.), перэе́да ‘нерваванне; той, хто нервуе, раздражняе’, перэеда́цца ‘нервавацца, раздражняць адзін аднаго’ (ТС). с. 92

Перая́ра (перыяра) ‘старая авечка’ (Рам. 5), перая́рак, перая́рка ‘жывёла мінулагодняга прыплоду (авечак, ваўкоў)’ (ТСБМ). с. 92

Пе́рва ‘перш, раней; спачатку’ (калінк., 3 нар. сл.; Растарг., Бяльк.), с. 92

Пе́рве ‘раней, спачатку’ (Бяльк.; Сл. ПЗБ). с. 92

Первава́ць ‘спяваць прыму, іграць першую скрыпку’ (Нас.). с. 93

Первашы́б ‘фіранкі, ручнікі нявесты, якія вешаюць у хаце маладога’ (ветк., Мат. Гом.). с. 93

Первіна́ ‘сена першага ўкосу’ (шчуч., Сцяшк. Сл.), с. 93

Пе́рвісінка ‘першацёлка’ (рас., Шатал.). с. 93

Пе́рвіца ‘сена першага ўкосу’ (пух., зэльв., Сл. ПЗБ; гродз., Скарбы), с. 93

Пе́рвы, пе́рву ‘першы’ (ТС), пе́рвый (Бяльк.), с. 93

Пе́рвя ‘пер`е ў птушак’ (швянч., Сл. ПЗБ). Да пе́р`е ‘тс’ (гл.). с. 93

Первячо́к ‘пярвак, першае дзіця, цяля’ (Нас.). с. 94

Пе́рга, пе́рьга ‘шалушэнне (скуры)’, (лельч., стол., петрык., ЛА, 3), пе́рга ‘перхаць у жывёлы’ (петрык., ЛА, 1), пе́ргоць, перга́ ‘перхаць’ (ТС). Да пярга́, пе́рхаць. с. 94

Перга́мент ‘апрацаваная скура жывёлы, на якой пісалі да вынаходніцтва паперы’, с. 94

Пе́р`е, пе́р`ё, пе́р`я, пе́рря ‘лісты цыбулі’ (лаг., карэліц., Сл. ПЗБ; полац., Нар. лекс.; ТС), пе́ркі, пе́рушкі (мін., гом., ЛА, 2), пе́рка ‘тс’ (Ян.), пер`е ‘лісце жыта’ (свісл., Шатал.), пе́р`ечко ‘ліст кропу’ (пін., Шатал.), пе́ро ‘лісце часнаку’ (навагр., 3 нар. сл.), пе́р`я ‘лісты саламяных раслін, цыбулі і часнаку’ (Варл.); перо́ ‘плаўнікі ў рыб’ (нараўл., 3 нар. сл.); пер`е ‘пярына’ (ТС), пер`я ‘акрыццё скуры ў птушак’ (Варл.). с. 94

Пе́рка ‘лекавая лясная расліна’ (ТС). Да пяро́ (гл.). с. 94

Перл, пе́рлы, пэрлы ‘жэмчуг’ (ТСБМ, Гарэц.. Др.-Падб., Нас.), с. 94

Перла (пэрла) ‘панцак’ (глыб., ЛА, 4). с. 94

Перламу́тр ‘каштоўнае цвёрдае рэчыва ўнутры некаторых ракавін’ (ТСБМ), пірламу́трік ‘перламутравы выраб’ (Юрч. СНЛ). с. 95

Пе́рнік₁ ‘перапечка з пшанічнай мукі на мёдзе’ (Нас., Сцяшк. Сл., Шпіл., Нікан., Вешт., Шат., Касп., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ; Нік. Очерки; смал., Даль). с. 95

Пе́рнік₂ ‘насыпка’ (дзятл., шкл., ЛА, 4) с. 95

Пе́рнік₃ ‘перапляценне на перакрыжаваннях абручоў у кошыку (гняздо для рэбраў)’, ‘ткацкі ўзор “у пернікі” — ператыканне’. (ТС). с. 95

Пе́рнаць ‘пасцель, пярына’ (лід., Ант.), пі́рнач ‘пярына, пуховы матрац, пухавік’, пе́рнач ‘тс’ (Сл. Брэс., Нар. лекс., Нар. сл.). с. 95

Пе́рніца ‘перачніца’ (Нас., Яруш.). с. 95

Пе́ро, ц.-палес. пе́ра ‘пэндзлік з пер`я для роспісу посуду’ (Вярэн.). с. 95

Перо́н ‘пасажырская платформа’ (ТСБМ). с. 95

Перс, беласт. пе̂рс, пе̂рса, бе̂рс ‘адрэзак зямлі шырэй загона’ (Смул.), які ўключае як ‘разору’, так і ‘насып’. с. 95

Пе́рса ‘перхаць’ (петрык., Шатал.). с. 95

Пе́рсень ‘пярсцёнак’ (Растарг.). с. 96

Пе́рсі ‘грудзі ў каня’ (кам., бых., КЭС; Нар. Гом.; беласт., шчуч., Сл. ПЗБ), (паэтычн.) ‘грудзі ў чалавека’ (ТСБМ), с. 96

Пе́рсік ‘паўднёвае пладовае дрэва і яго плод, Реrsica vulgaris’ (ТСБМ). с. 96

Пе́рсні ‘грудзі ў каня’ (Бір. Дзярж.; саліг., Нар. словатв.). с. 96

Персона ‘асоба, чалавек’ (ТСБМ), с. 96

Пе́рсці, персць ‘грудзі ў каня’ (в.-дзв., Шатал.; ТС; ганц., беласт., Сл. ПЗБ; слон., арш., КЭС; Бяльк.; Янк. 2; Некр.; мазыр., 3 нар. сл.). с. 97

Пе́рсцень, пе́рсьцінь, персцёнок ‘пярсцёнак з каштоўным каменем’, ‘жалезнае колца ў касе’ (Нас., Касп., Бяльк., ТСБМ, ТС, Выг.). с. 97

Персць₁, пе́рсцячку ‘шчопаць, невялікая колькасць, што можна ўзяць трыма пальцамі’ (пух., ЛА, 5), с. 97

Персць₂ ‘шалушэнне скуры на галаве, перхаць’ (мядз., ЛА. 3). Да персць₁ (гл.). с. 98

Пертурбацыя ‘ўскладненне, неразбярыха’, с. 98

Пе́рун ‘пярун’ (чэрв., Нар. лекс.). Да пяру́н (гл.), с. 98

Перуно́ўка ‘футровая мужчынская высокая шапка з аўчынай усярэдзіну, а зверху пакрытая сукном’ (мядз., ЛА, 4). с. 98

Пе́руч, пэ́руч ‘спярша, спачатку; раней, уперад’ (скідз., Хрэст. дыял.; маст., Сл. ПЗБ; пруж., Сл. Брэс.; лід., Сцяшк. Сл.). с. 98

Пе́рушка ‘закваска ў дзяжы’ (капыл., ЛА, 4). с. 98

Пе́рхацень, ганц. пэ́рхоцень ‘шалушэнне скуры’ (ЛА, 3). с. 98

Пе́рхаўка ‘шалушэнне (скуры)’ (глыб., ЛА, 3; Сл. ПЗБ). с. 98

Пе́рхаць₁, пя́рхаць, по́рхаць ‘дробныя лусачкі рагавых клетак скуры галавы’ (ТСБМ; Сл. ПЗБ; ЛА, 3), ‘шалушэнне (скуры)’ (мін., віц., маг., гом., ЛА, 3); перхаць, пе́рхыць, перьхаць, пэрхоць, порхаць ‘перхаць у жывёл’ (ЛА, 1), перхута́, пархота́ (навагр., пін., там жа). с. 98

Пе́рхаць₂ ‘сутаргава, залішне часта пакашліваць ад раздражнення ў горле’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Растарг., Сцяшк. Сл., маладз., Янк. Мат.; навагр., Жыв. сл.), ‘кашляць лёгкім сухім кашлем’ (Варл.), перхэ́каць ‘тс’ (Растарг.), прэ́хатэ ‘тс’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), сюды ж перхата́ ‘кашаль’ (Інстр. 2), пе́рхъла, пірхе́къла ‘хто часта кашляе’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 99

Пе́рці₁, перць ‘ісці, лезці куды-небудзь, не зважаючы на перашкоды’ (ТСБМ), ‘гнаць, выганяць’ (ТСБМ; Нас.; сміл., Станк.), ‘хутка ехаць, бегчы’ (Шат.), ‘прагна есці’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘падаць (пра снег)’, (петрык., Мат. Гом.), ‘напіраць, груба сунуць з сілай; перамяшчаць з энергіяй, рухацца з імпэтам’ (мсцісл., 3 нар. сл.), ‘ісці (пра дым, пыл)’ (дзятл., Сл. ПЗБ), пе́рцца, пе́рца ‘ціснуцца, пхнуцца’ (Бяльк.), ‘выходзіць масай, напорам (пра дым, пару)’ (Юрч. СНЛ), пе́рціся ‘выбівацца на паверхню (пра расліны)’ (ТСБМ). с. 99

Перці₂ ‘несці з цяжкасцю, везці што-н. цяжкае’ (Нас., Серб., ТСБМ, ТС, Юрч. Сін.; міёр., Нар. лекс.; сміл., Станк.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘хутка несці цяжкую ношу на вялікую адлегласць’ (Растарг.), драг. прэ́тытэ ‘тс’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.); с. 100

Перці₃ ‘праць бялізну’ (глыб., Сл. ПЗБ), пе́раць ‘тс’ (карэліц., бярэз., чэрв., там жа), перць ‘тс’ (ветк., Мат. Гом.). Да праць (гл.). с. 100

Перчакоўка ‘пярцоўка’ (Растарг.), с. 100

Пе́рчык ‘край (стала)’ (хойн., Мат. Гом.). Да пе́рак (гл.)? с. 101

Перш ‘раней, некалі, уперад’, ‘спачатку’ (ТСБМ, Нас., Мядзв., Гарэц., Вяр., Шат., ТС, Растарг., Бяльк.; астрав., смарг., глыб., швянч., Сл. ПЗБ; докш., Янк. Мат.; Хрэст. дыял.), ‘перш- наперш’ (сміл., Станк.; паст., ваўк., воран., Сл. ПЗБ), пэрш ‘тс’ (кобр., кам., Сл. ПЗБ) с. 101

Пе́рша ‘перш-наперш’ (паст., Сл. ПЗБ), ‘раней’ (беласт., Сл. ПЗБ; дзярж., Нар. сл.; Карскі, Труды; калінк., 3 нар. сл; Бяльк.), с. 101

Пе́ршы₁ — парадкавы лічэбнік да адзін, ‘першапачатковы’, ‘самы важны, галоўны, вядучы’ (Нас., Мік., Мядзв., Шат., ТСБМ). с. 101

Пе́ршэ ‘перш, першы раз’ (ТС), пэ́ршэ ‘перш-наперш’ (драг., Сл. ПЗБ). Да перш (гл.). с. 101

Першажэ́дны ‘выдатны, адмысловы’ (гродз., Жыв. НС). с. 101

Першапа́шніца ‘цяля, якому адзін год і якое да гэтага не хадзіла на пашу’ (івац., ЖНС). с. 101

Пе́рына, пе́рынка ‘кастрыца’ (пін., ЛА, 4). Да пе́рыць, праць ‘біць’, ‘аббіваць кастрыцу са льну’ (гл.). с. 102

Перына́ (піръна́) ‘птушынае пяро’ (міёр., Нар. словатв.). с. 102

Пе́рыць ‘з сілай, моцна біць па чым-небудзь’, ‘выбіваць, праць бялізну пранікам’ (ТСБМ, Мал., Бір., Некр., Янк. 1, Шат., Сцяшк. Сл., Касп., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., ТС; ЛА, 3), пэріть ‘сячы, біць’ (Нікан.), пэрыты ‘біць, збіваць’ (Клім.), пе́рыць ‘лупцаваць’ (стаўб., Жыв. сл.), ‘ісці (пра вялікі дождж)’, ‘лупцаваць дзіцё’, ‘прагна есці’ (саліг., Нар. словатв.). с. 102

Перыяд ‘адрэзак часу’ (ТСБМ), с. 102

Перэбрына ‘рэберная частка свіной тушы’ (Растарг.) с. 102

Пес ‘сабака’ (астрав., Сл. ПЗБ), пэс ‘тс’ (Бес.). с. 102

П`е́са ‘драматычны твор’, ‘невялікі музычны твор’ (ТСБМ). с. 103

Пе́сак₁, пяса́к ‘трус’ (Нас.). с. 103

Пе́сак₂ ‘простая шашка ў гульні ў шашкі’ (Нас.). с. 103

Пе́сак₃ ‘пясок’ (докш., Сл. ПЗБ). с. 103

Пе́сельнік ‘спеўнік’ (Ян., Варл.), пе́сіньнік ‘тс’ (Бяльк.), пе́сільнік ‘ахвотнік паспяваць’ (Юрч. СНЛ), пе́сельнік ‘выканаўца песень’ (Нар. Гом., Янк. Мат.), пе́сельніца, пе́сяльніца ‘спявачка’ (калінк., Сл. ПЗБ; светлаг., Мат. Гом.; валож., Жыв. сл.), пе́сільніца ‘жанчына, якая мае добры голас і ахвоту спяваць’ (Варл.). с. 103

Пе́сік ‘каташок’ (карэліц., Жыв. сл.). Да пёс (гл.). с. 103

Пе́сікі ‘драўляныя клінкі, якімі плытагоны замацоўвалі бярвенні’ (гродз., Нар. сл.; Скарбы). с. 103

Пескава́тка ‘пясчанае поле’ (паст., ЛА, 2), ‘зямля з пясчаным грунтам’ (ваўк., Сл. рэг. лекс.). с. 104

Песказу́б ‘пячкур’ (Інстр. 2), пескозо́б ‘рыба бычок’ (ТС), с. 104

Пе́скіж (пе́ськіж) ‘пячкур. Gobio gobio L.’ (мсцісл., Янк. 1). с. 104

Пе́сня (пе́сьня, пі́сьня) ‘невялікі паэтычны твор для спеваў’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк.). с. 104

Пе́ста₁ ‘дзіцё, якое песціцца’ (ТСБМ, Мядзв., Касп., Мат. Гом.; пух., лаг., Сл. ПЗБ; зэльв., Жыв. сл.), ‘свавольніца’ (Сцяшк. МГ), ‘выпеставаны хлапчук, дзяўчынка’ (навагр., Нар. словатв.), пе́сты ‘пяшчотныя, ласкавыя адносіны’ (ТСБМ), пе́стун ‘пястун’ (Бяльк.), ‘збалаванае дзіцё’ (Мядзв.), пе́стак ‘малады воўк’ (глыб., Сл. ПЗБ); пе́стаць ‘пеставаць’ (брасл., Сл. ПЗБ), чач. пе́стацца ‘песціцца’ (Жыв. сл.), пе́ставаць, пе́стываць ‘песціць’ (ТСБМ, Касп., Бяльк.), пе́стовацца ‘няньчыцца’ (ТС), пе́сціць, пэсьтіті ‘любоўна даглядаць, гадаваць; праяўляць ласку; пялегаваць’ (ТСБМ, Яруш., Бес., Бяльк.; парыц., Янк. Мат.), песціцца ‘тс’ (Касп.), ‘патакаць у прыхацях дзіцяці’ (Бір. Дзярж.). с. 104

Пе́ста₂ ‘ступа’ (гродз., Нар. сл.; Скарбы), с. 105

Пе́стаць ‘біць палкай з тоўстым канцом’ (Нас.), пе́стун ‘таўкач’ (Касп.). Да пе́ста₂ (гл.) с. 105

Пе́стун, песту́н ‘вершнік, перакладзіна над вушакамі’ (Мік.; ветк., карм., Мат. Гом.; карм., чач., ЛА, 4), пе́стынь ‘верхняя частка асады дзвярэй’ (слаўг., Мат. Маг.). Да пе́ста₂ (гл.), с. 105

Пе́сціць ‘лашчыць, галубіць, мілаваць’ (Шат.; шальч., Сл. ПЗБ; ТСБМ). с. 105

Песчуга́, пешчуга́, пішчуга́, пышчуга́ ‘пясчаная, камяністая глеба’ (маст., Сцяшк. Сл.; Сл. ПЗБ; слонім. Жыв. сл.), пэшчуга́ ‘пясчанае поле, на якім нічога не расце’ (пін., Нар. лекс.). Да пясок (гл.). с. 106

Песчура́, пешчура́, пішчура́, пішчурына́, пяшчура́ ‘пясчанае поле’ (полац., беш., талач., навагр., карэл., ЛА, 2; маст., Сцяшк. Сл.). с. 106

Пе́таваць, (у Нас. — пѣтаць) ‘моцна біць’, ‘цяжка працаваць’ (Гарэц., Нас., Растарг., Стан.; гом., Шн. 2; Бяльк.), ‘прыкладаць вялікія намаганні’ (ТС), пе́таць ‘біць’ (чач., Мат. Гом.). пе́тавацца ‘біцца, выконваць непасільную цяжкую работу, многа і цяжка працаваць’, ‘мучыцца, бедаваць’ (Юрч.; жлоб., Жыв. сл.; полац., Жыв. НС; б.-каш., рагач., Мат. Гом.), ‘жыць у бядзе, нястачах’ (Янк. 2; Ян.), пе́твацца ‘мардавацца, выбівацца з сіл’ (Нар. Гом.), пе́тацца ‘змагацца, біцца з чым-небудзь да знямогі, важдацца, валтузіцца’ (Нас.). с. 106

Пе́тка ‘частка плуга’ (Выг.). с. 107

Пе́тлахі ‘валасы’ (в.-дзв., Шатал.; мазыр., 3 нар. сл.), ‘недагледжаныя валасы’ (брагін., Нар. словатв.), пе́тлухі ў выразе: і пе́тлухаў ні застанецца ‘нічога’ (жлоб., Жыв. сл.), па́тлахэ ‘непрычасаныя валасы’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). Да патла́ты (гл.), па́тлы ‘ўскудлачаныя валасы, кудлы’, с. 107

Пе́тна мн. л. ‘плямы на твары’ (лід., лях., Сл. ПЗБ), пе́тна ‘ружовыя месцы на шчацэ’ (бераст., ЛА, 3), пе́тня ‘чырвоная плямка на скуры’ (Варл.), пе́тначка ‘абсевак’ (гродз., ЛА, 2). Гл. пятно. с. 107

Пе́тра-паўла ‘божая кароўка, Соссіnella septempunctata’ (брасл., ЛА, 1), Пётра-Паўла (міёр., брасл., 3 жыцця, 169). с. 107

Пе́транне (пе́тріньня) ‘разуменне’ (Юрч. СНЛ). Да пе́трыць (гл.). с. 107

Пе́траўка ‘страва з кураціны’ (хойн., Мат. Гом.). с. 107

Пе́трах ‘вантробы’ (Янк. 1), ‘страва са свіных трыбухоў’ (рэч., Мат. Гом.). Да патрахі (гл.). с. 107

Пе́траць ‘худзець, марнець’ (Сцяшк. Сл.), ‘засыхаць на пні (аб траве)’ (зэльв., ЛА, 1). Да пятрэ́ць (гл.). с. 107

Петрус (арго) ‘камень’ (Рам. 9). с. 107

Пе́тры ‘валёнкі, збітыя з воўны’ (навагр., Сцяшк. Сл.). с. 107

Пе́трык, пэ́трік ‘божая кароўка сямікрапінкавая, Соссіnella’ (3 жыцця; Нікан.; асіп., Сл. ПЗБ; ельск., Мат. Гом.; ТС; палес., ЛА, 1). Сюды ж петрачок ‘тс’ (докш., ЛА, 1; Шатал., 3 жыцця, 170). с. 107

Пе́трыць₁ ‘цяміць, разумець’ (Янк. 3; Нар. Гом.; ТС; лід., Сцяшк. Сл.; глус., Сл. ПЗБ; рэч., Мат. Гом.), ‘кеміць’ (капыл., Жыв. сл.), пе́тріць ‘разумець (пра дзіця)’ (гарад., ЛА, 3). с. 108

Петушкі́₁ ‘капытнік балотны, Саlla palustris L.’ (докш., Сл. ПЗБ; гом., Кіс.), пеўнікі; пятушкі ‘сачавічнік вясенні, Оrobus vernus L.’ (гродз., Кіс.; усх.-гом., усх.-маг., мядз., лях., лун., ЛА, 1), ‘медуніца’ (навагр., Сл. ПЗБ), пітушкі́ ‘белакапытнік, Реtasites Mill.’. Да пяту́х ‘певень’ (гл.). с. 108

Петушкі́₂ (пітушкі́) ‘смольныя корчыкі, сучкі’ (Бяльк.). Да пяту́х ‘певень’ (гл.). с. 108

Петушо́к, пятушо́к ‘касач жоўты, Іris pseudacorus L.’ (ветк., лоеў., б.-каш., брагін., Мат. Гом.), пітушкі ‘тс’ (Юрч. СНЛ), с. 108

Пеў (пев) ‘спяванне маткі ў пчолаў’ (Анох.). с. 108

П`е́ўка п`ёўка ‘п`яўка’ (калінк., бярэз., Сл. ПЗБ), п`еўга́ ‘тс’ (ТС). с. 109

Пе́ўне, пе́ўня ‘напэўна, мабыць’ (Ян.; ТС; люб., Жыв. сл., ЖНС). Гл. таксама пэ́ўна, пэ́ўны. с. 109

Пеўнік ‘касач’ (мазыр., Жыв. сл.), пе́ўнікі ‘званец звычайны, Rhinantus L.’ (Шат.), ‘сачавічнік вясенні, Оrobus vernus L.’ (Кіс.), пі́ўнычкы ‘братаўка дуброўная, Меlampyrum nemorosum L.’ (бяроз., Нар. лекс.), пе́ўнікі ‘капытнік, Саlla palustris L.’ (бых., хойн., ЛА, 1) с. 109

Пе́ўны ‘з зародкам (пра яйка)’ (міёр., Жыв. сл.), пе́ўнае (яйка), пе́ўнъя, пе́ўныя ‘тс’ (лаг., кругл., беш., ЛА, 1), пе́ўный ‘пэўны, сталы’ (Бяльк.). Гл. пэўны. с. 109

Пех ‘чалавек, якога трэба падштурхоўваць да працы, справы’ (Нас.). с. 109

Пехадра́ла ‘пехатой’ (груб.) (калінк., 3 нар. сл.), пішыдра́ла ‘тс’ (Юрч. СНС), с. 109

Пехата́₁ ‘фасоля, якая не ўецца’ (навагр., 3 нар. сл.), с. 109

Пехата́₂ ‘пяхота’ (Стан.) — да пяхота (гл.). с. 110

Пехато́й, пехато́ю, пехото́ю, пехато́м, пехо́том, пехото́м ‘пешшу, сваімі нагамі’ (ТСБМ, Др.-Падб., Касп., ТС, Сл. ПЗБ; жытк., Мат. Гом.; ЛА, 5). с. 110

Пехаўё ‘цапільна’ (светлаг., ДАБМ, камент., 828), пяхаўё, пехаўё ‘дзяржанне ў лапаце’ (іўеў., светлаг., акц., стол., ЛА, 2; Сл. ПЗБ), пехоўе́ ‘дзяржанне ў памяле’ (стол., ЛА, 4), ‘драўляная ручка ў пешні’ (ТС), пехаўе́ ‘корпус долата для выдоўбвання борці’ (Маш.), с. 110

Пе́хта, пе́хто ‘пеша’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 110

Пехцяро́к ‘вяровачная сетка для сена ў дарозе’ (Нас.), ‘кашэль, торба’ (Нар. Гом.), пехце́рь ‘тс’ (Растарг.), пехцяро́м ‘быць неахайна апранутым’ (Нас.), пе́хцер ‘гультай’ (мазыр., Мат. Гом.), (перан.) пехцярок ‘таўстун (пра дзіця)’ (Нас.), с. 110

Пе́цік ‘дзіцячы пеніс’ (Нас.). с. 111

Пець ‘спяваць’ (ТСБМ; Нас.; Некр.; Шат.; Сл. ПЗБ; Бяльк.), ‘ствараць розныя гукі ў час раення — звінець, “кохаць” і інш. (пра матку)’ (слаўг., Нар. сл.), ‘кукарэкаць’ (мазыр.). с. 111

Пецярня́ (піцірня́) ‘рука, пяць пальцаў’ (Бяльк., Варл.). с. 111

Пецярэ́ня ‘мянушка каровы, якая нарадзілася ў пятніцу’ (лаг., Сл. ПЗБ; Варл.). с. 111

Печ₁ ‘пячы’, ‘паліць’, ‘смажыць’ (Нас., Бяльк.), пе́чца ‘апекавацца, клапаціцца’ (Нас.). с. 111

Печ₂, піч, п(іэ)ч ‘цаглянае, каменнае або металічнае збудаванне, дзе разводзяць агонь, каб нагрэць памяшканне, згатаваць ежу’ (ТСБМ, Яруш., Бес., ТС, Сл. ПЗБ, Бяльк.; драг., КЭС). с. 112

Пе́ча₁ ‘апека; клопат, нагляд’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц.), с. 112

Пе́чак ‘фундамент печы’ (Ян.). с. 112

Печалава́нне ‘апека’, печалава́цца ‘клапаціцца’, печалаві́ты ‘клапатлівы’ (Нас.), с. 113

Печаліска ‘месца, дзе стаяла печ’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 113

Печане́ўя ‘жоўцевы пузыр’ (Варл.). с. 113

Пе́чанік ‘муляр, пячнік’ (лід., ЛА, 3). с. 113

Печані́на (пачані́на) ‘апёк’ (Сл. Брэс.). с. 113

Печані́ца ‘сіняквет звычайны, Есhium vulgare L.’ (віц., маг., Кіс.). с. 113

Печанцы́ ‘печань, вантробы наогул’ (Бяльк.): у печанцох сядзіць (Стан.). с. 113

Пе́чань, печэня, часта ў мн. л.: печане́, пе́чані, пе́чэні ‘печань’ (ТСБМ, КЭС, Касп., ТС, Бяльк., Сл. ПЗБ), пе́чэнне ‘пячонкі’ (Растарг.). с. 113

Печары́ца ‘шампіньён, Аgaricus campestris L.’ (Нар. Гом.), пычуры́ца, пэчэры́ца, пэчуры́ца ‘тс’ (стол., пін., Жыв. сл.), печурыца ‘тс’ (Нас.; Растарг.; добр., брагін., Мат. Гом.; стол., Сл. Брэс.), печуры́ца і пячу́рка ‘тс’ (уздз., Нар. словатв.), печэры́ца ‘тс’ (ТС). с. 114

Печатарнік ‘сакратар, які прыкладвае пячаткі’ (Нас.). с. 115

Печая, печэя́, пе́чая, пічая́ ‘пякотка (у страўніку)’ (ТСБМ; Нас.; Янк. 3; Маш.; мазыр., Шн.; Сл. ПЗБ; Мат. Маг.; Мат. Гом.; хойн., Шатал.; брагін., Нар. словатв.; ст.-дар., Нар. сл.; Растарг.; Бяльк.; мін., гом., ЛА, 3). с. 115

Пе́чка ‘прадуха ў прызбе’ (віл., Нар. сл.). с. 115

Печуры́ца ‘шампіньён’ (добр., брагін., Мат. Гом.). Гл. печары́ца, пячу́рка (гл.). с. 115

Печуры́чка ‘ластаўка берагавая’ (Ян.). с. 115

Пе́чы (вялікія) ‘пагорак’ (мазыр., ЛА, 2). с. 115

Пе́чыва ‘печаныя вырабы з мукі’ (ТСБМ), пе́чыво ‘тс’, ‘адна выпечка хлеба’ (слонім., саліг., Нар. словатв.; рагач., кіраў., Нар. сл.; Шат.), с. 115

Пе́чыска ‘месца, дзе стаяла печ’ (гродз., Сл. рэг. лекс.). с. 115

Пе́чышча, пе́чышчо ‘хацішча’ (чавус., зэльв., слонім., ЛА, 4). Да печ (гл.). с. 116

Пе́ша, пе́шо, пі́шо ‘пяшком’ (ТСБМ; Сцяшк. Сл.; лях., гродз., маст., драг., Сл. ПЗБ) с. 116

Пешака́, пешэка́, пішака́ ‘пяшком’ (калінк., 3 нар. сл.; Нар. Гом.; кобр., Сл. ПЗБ) с. 116

Пешаком ‘пяшком’ (лях., навагр., Сл. ПЗБ) с. 116

Пе́шкам ‘пехатой’ (пух.. Сл. ПЗБ; Ян.) с. 116

Пешахо́д ‘тратуар’ (Растарг.). с. 116

Пешахо́ддзю ‘пешкі, пешаходам’ (Бяльк.). с. 116

Пе́шка₁ ‘самая нізкая па свайму значэнню фігура ў шахматах’ (ТСБМ). с. 116

Пе́шка₂ ‘фасоля, што не ўецца’ (навагр., 3 нар. сл.). с. 116

Пе́шкі ‘пяшком’ (Растарг.; ТС; Бяльк.). с. 116

Пе́шня, пешня́, п(іэ)шня, пішня́, пе́чня, пышня́, пяшня́ ‘прылада (лом з драўляным дзяржаннем) для прасякання лёду’ (паўн. і ц.-бел.), ‘інструмент (далато шырынёй 4,5 см, насаджанае на доўгае дзяржанне да 2 м) для вырабу ночваў, лодак, вулляў-борцей, для прадзёўбвання пазоў, дзірак’ (паўд.-бел., паўд.-усх.-бел.) (ЛА, 2, а таксама ТСБМ; Гарб.; полац., 3 нар. сл.; глыб., Сл. ПЗБ; Бяльк.; ТС; Маш.; Сержп. Борт.; Сл. Брэс.; лун., Шатал.; слаўг., Нар. сл.; рагач., ганц., іўеў., 3 нар. сл.), пі́шня ‘кій, якім падпіраюцца, ідучы па лёдзе’ (Сл. Брэс.). с. 117

Пе́шшу, пе́шу ‘пяшком’ (свісл., чэрв., в.-дзв., лудз., Сл. ПЗБ), с. 117

Пе́шы, пе́шый ‘які ідзе пехатой; пяхотны, не конны’ (ТСБМ, Бяльк.). с. 117

Пёк ‘выпечка, (адно) печыва’ (Нас.). с. 118

Пёкаць₁ ‘малаціць цэпам’ (Варл.). Да пе́каць₁ ‘біць чым-небудзь’, ‘біць увогуле’. с. 118

Пёкаць₂ ‘гараваць, пакутаваць’ (Варл.). Да пе́каць₂ (гл.). с. 118

Пёкма: у выразе пёкма пячы́ ‘вельмі, моцна’ (Нас.), ‘пячы, не перастаючы’ (Касп.). Да пячы́ (гл.). с. 118

Пёнтак ‘пятніца’ (паст., трак., смарг., Сл. ПЗБ). с. 118

Пёнтар ‘цэнтр, сярэдзіна’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 118

Пёнтра ‘паверх’ (смарг., Сл. ПЗБ), пёнтр ‘тс’ (воран., Сцяшк. Сл.). с. 118

Пёрка₁ ‘наганяй’ (светлаг., Мат. Гом.). с. 118

Пёрка₂ ‘травяністая расліна з вузкімі лістамі’ (Мат. ТС), ‘доўгі ліст якой-небудзь расліны’ (ТСБМ). с. 118

Пёрлышка ‘плаўнік у рыб’ (астрав., Жыв. сл.) с. 118

Пёрх ‘пазыў на кашаль’, ‘перхата’ (Нас.). с. 118

Пёры ‘пер`е’, ‘лісце цыбулі, часнаку’, ‘плаўнікі ў рыбы’ (Сл. ПЗБ; рэч., Мат. Гом.; смарг., Шатал.), ‘вастрыё ў свярдзёлку’ (свісл., Шатал.), пёрышкі ‘плаўнікі ў рыбы’ (кліч., Жыв. сл.). Да пяро. пе́р`е (гл.). с. 118

Пёрысты ‘злосны’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). Да пе́р`е, пяро (гл.). с. 118

Пёс ‘сабака’ (Бес., Нас.), астрав. пес ‘тс’ (Сл. ПЗБ), пёссі ‘сабачы’ (чач., Нар. Гом.; Чарадз. казкі), с. 119

Пёска (памянш.) ‘палоска’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 119

Пёстры ‘стракаты’ (круп., чэрв., бялын., шкл., маг., чавус., мсцісл., рэч., Жыв. св.), пёстрая (карова) ‘пярэстая’ (паўн. і ўсх.-маг., ЛА, 1), с. 119

Пётро ‘частка ракі, якая не замярзае’ (малар., ЛА, 2). с. 120

П`ёўка ‘Sanguisuga’ (пух., ЛА, 1). Да п`яўка (гл.). с. 120

Пі — пра падачу машынай гуку (мсцісл., Нар. лекс.), пібіп! — аўтамабіль дае сігнал (полац., Нар. лекс.). с. 120

Пі́ва, пі́во ‘напітак з ячменнага соладу’ (ТСБМ. Яруш., Бес., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк., Стан.), пі́во ‘пойла для свіней: вада з дадаткам мукі’ (драг., Нар. лекс.). с. 120

Піва́к ‘п`яніца’ (Ян.), ‘піток’ (ТС). с. 120

Піва́лка ‘п`яўка’ (гарад., віц., ЛА, 1). с. 120

Піва́нна ‘дзіванна скіпетрападобная, Verbascum thapsiforme Schrad.’ (лельч., Бейл.). с. 120

Піві́ка ‘кнігаўка, Vanellus vanellus’ (воран., Сл. ПЗБ; Жыв. св.). с. 121

Піво́ня, піво́нія, піво́на, піво́ніна, піона, піване́я, піёнія, пінёна ‘расліна Раeonia lactiflora’ і ‘Раеоnіа оfficinalis’ (ТСБМ, Стан., Сл. ПЗБ, ТС, Жыв. сл., Жыв. св.), піво́ня, пінавея ‘піжма кануфер, Таnacetum balsamita L.’ (Кіс.), с. 121

Піву́тка ‘кнігаўка’ (воран., Сл. рэг. лекс.). Да піві́ка (гл.), с. 121

Пі́галіца ‘маленькі, шчуплы чалавек, жанчына’ (ТСБМ), с. 121

Пігано́к (пігоно́к) ‘труцень’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 121

Піга́рак, піга́рачка ‘прыгар (на бульбе)’ (хойн., брагін., Мат. Гом.), піга́ркі ‘падгарэлая (зверху ў чыгуне) вараная бульба’ (рэч., Нар. сл.; лях., Сл. ПЗБ), пыга́рка ‘плёўка на вараным малацэ’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 121

Піга́рка ‘дзіцячая гульня са збіваннем калодачкі’ (карэліц., ЖНС). Да пе́кар₂, пі́кар (гл.). с. 121

Пі́гаўка, пікаўка ‘кнігаўка’ (навагр., Нар. сл.; шальч., лід., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.; воран., навагр., стаўб., ЛА, 1). с. 122

Пі́гель (пі́гэль) ‘дзіцячая гульня’ (пін., Жыв. НС). с. 122

Пі́гі, пі́кі ‘ледзяшы’ (карэліц., ЛА, 2). с. 122

Пігмей ‘карлік’, ‘прадстаўнік карлікавых плямёнаў Афрыкі, Азіі і Акіяніі’ (ТСБМ), с. 122

Піго́лік ‘чыгун’ (лельч., Мат. Гом.). с. 122

Пігу́лка, пігу́лка, пігу́лчына ‘пілюля, таблетка’ (Яруш., Нас., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ; лун., Шатал.; віл., Жыв. сл.; Скарбы; міёр., Нар. словатв.). с. 122

Пігу́тка ‘кнігаўка’ (шальч., Сл. ПЗБ; лаг., ЛА, 1). с. 122

Піднава́ць ‘пільнаваць здабычу (пра ката і інш.)’ (зэльв., бых., пух., бабр., Жыв. св.; пух., Сл. ПЗБ; слонім., Нар. словатв.), піднава́ць, прыпіднава́ць (скаціну, каб не лезла ў шкоду) (карэліц., Нар. сл.). с. 122

Піжава́нне (піжува́ньня) ‘меранне’, піжува́ньнік, -ніца, піжавалка ‘той, хто размярае’ (Юрч. СНЛ). с. 123

Піжа́сты ‘пярэсты’ (Сцяшк. Сл.), ‘пра сукенку ў вялікія каляровыя палосы ці плямы’ (Варл.). с. 123

Пі́жма (пі́зьма, пы́жма, пожма, пу́жма, ціжма, чы́жма, спі́жма, сівапі́зьма, піжмак, по́жня) ‘расліна Таnaceum balsamita L.’ (віц., маг., Кіс.; слуц., лельч., КЭС; Сл. ПЗБ; гродз., Сцяшк. Сл.; міёр., Жыв. сл.; ТСБМ; Бяльк.; ЛА, 1); пі́жма, пізмо́ ‘старасцень якава, Senecio jacobaea L.’ (Кіс.). с. 123

Пі́занне (пі́зыньне) ‘апоўзіны (на стажку)’ (Нар. лекс.). Да поўзіны, апоўзіна (гл.). с. 123

Пі́зі, пі́зікі, пі́сікі ‘слёзы’, пі́сі (пускаць) ‘нюні (распускаць)’, пі́зі пуска́тэ ‘плакаць’, пі́зя, пі́зяло, пы́зя ‘плаксун’ (драг., Нар. лекс.; Сл. Брэс.; ТС). с. 123

Пізьма ‘род агрэсту’ (гродз., Шн. 3). с. 123

Пік₁ ‘хутка што-небудзь выкінуць, выставіць на від’; у выразе: пік яму ў нос яго ж дабром (Нас.). с. 123

Пік₂ ‘смала, вар’, пі́ка ‘бітум, вараная смала’ (Ян., ТС). с. 123

Пік₄ : гадзіны пік ‘час вышэйшага напружання ў рабоце транспарту, электрастанцыі і пад.’ (ТСБМ). с. 124

Пік₅ ‘спічастая вяршыня гары’ (ТСБМ). с. 124

Пі́ка₁ ‘зброя ў выглядзе дрэўка з вострым металічным наканечнікам, дзіда’ (ТСБМ, Бес., Нас., Шат., Бяльк.; віл., Сл. ПЗБ), пі́кою ‘стралой ляцець (падаць)’ (ТС). с. 124

Пі́ка₂ ‘твар’ (Нас.). Гл. пыка ‘тс’. с. 124

Пі́ка₄ ‘масць у картах’, пі́чка ‘карта піковай масці’ (Нас.). Гл. пі́кі₁. с. 124

Пікава́ць ‘рассаджваць расаду на грады’ (бераст., Сцяшк. Сл.). с. 124

Пі́кала (пі́кало) ‘расліна званец, Rhinantus L.’ (ТС). с. 124

Пі́кар, пі́гар, пі́кер, пі́гель ‘дзіцячая гульня, у якой гульцы, знаходзячыся за праведзенай рыскай (ці за кругам), выбіваюць кіёк (калодачку), аддалены ад іх на пэўную адлегласць’ (Янк. 1; Мат. Маг.; Янк. Мат.; Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.; гродз., Нар. словатв.; карэліц., ЖНС). с. 124

Пі́каўкі ‘аер, Асоrus calamus’ (івац., Нар. сл.; івац., ЛА, 1), ‘плюшчай, Sparganium L.’ (івац., ЛА, 1). с. 125

Пі́каць₁, пі́кнуць ‘торкаць, соваць у твар, у нос; гаварыць насуперак, выстаўляць заганы’ (Нас.). с. 125

Пі́каць₂ ‘пішчаць адрывіста, коратка’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), ‘падаваць па радыё сігналы дакладнага часу’ (шчуч., Сл. ПЗБ), пік! — пра падачу гуку наогул (мсцісл., Нар. лекс.), пі́кыць ‘падаваць голас’ (Юрч. СНЛ). с. 125

Пі́кі₁ ‘масць у картах у выглядзе чорнага лістка’ (ТСБМ, Нас., Касп., Бяльк.). с. 126

Пі́кі₂ ‘ўзор ткання ў касую клетку’ (Касп.) с. 126

Піклава́ць ‘гараваць’ (віл., Сл. ПЗБ; Варл.). Да пеклава́цца (гл.). с. 126

Пі́кот ‘пісканне’ (пра ўюноў у лавушцы) (ТС). с. 126

Пі́кра ‘прыкра’ (воран., Сл. ПЗБ) с. 126

Піку́н ‘кулік, Limicolа’ (ТС), ‘стрыж чорны, Аpus apus’ (Нікан.). с. 126

Пі́кус ‘фікус, Ficus elastіса’ (Сл. Брэс.). с. 127

Пі́кша ‘лясны клоп расліннаедны’ (рэч., ЛА, 1). с. 127

Піла́, пі́лка ‘стальная пласціна або дыск з зубамі для разразання’ (ТСБМ, Яруш., Нас., Сл. ПЗБ, Бяльк., ТС); ‘сварлівы чалавек, сварлівая жонка’ (ТСБМ, Нас.), ‘настойлівы’, пі́лкі ‘які мае ўласцівасць да пілавання’ (Нас.). с. 127

Пілава́ннік ‘пільшчык’ (зэльв., ЛА, 3). с. 127

Пілаві́ны (пілові́ны), пілаві́нне (пілаві́ньня, пілаві́ня, пілаве́нне, пыловэ́ньне, пыловы́нне), пілаўня́ ‘апілкі, адходы пры пілаванні’ (ТСБМ; Гарэц.; Шат.; Сл. ПЗБ; Варл.; Сл. Брэс.; Сцяшк. Сл.; Бяльк.; рагач., Мат. Гом.; карэліц., Нар. словатв.; Скарбы; ЛА, 1), с. 127

Пілаўшчы́к ‘пільшчык’ (дзятл., ЛА, 3). с. 128

Піле́чнік ‘пільшчык’ (ваўк., Сл. ПЗБ; ЛА, 3). с. 128

Пілёсіць ‘пілаваць тупою пілою’, ‘сварыцца, назаляць’ (Шат.). с. 128

Пілётка ‘жаночая шапачка’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 128

Пілі́каць (пілі́каті) ‘няўмела іграць на скрыпцы’ (Нас., ТСБМ, Варл.), ‘рэзаць чым-н. тупым’ (Нас.; ТС; беласт., Сл. ПЗБ; жытк., б.-каш., Мат. Гом.; баран., Сл. Брэс.), ‘пілаваць’ (Шат.). с. 128

Пілі́льшчык ‘насякомае пільшчык’ (карм., Мат. Гом.). с. 128

Пілімо́, пільмо́ ‘вялікі страўнік’ (паст., лаг., Сл. ПЗБ), ‘жывот’ ці ‘морда’ (полац., Нар. лекс.). с. 128

Пі́ліпа (пы́лыпа) ‘шырокая канава’ (Сл. Брэс.). с. 128

Пілі́паўка ‘пост перад Калядамі’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Бяльк.; іван., Жыв. НС). с. 128

Піліпе́ц ‘кнігаўка’ (брасл., ЛА, 1). с. 129

Піліпоны ‘нашчадкі раскольнікаў на Мазыршчыне’ (Шпіл.). с. 129

Пілесава́ць (пілісува́ць) ‘біць’, ‘ачышчаць лыка, рабіць яго белым’ (паўн.-усх., КЭС), с. 129

Пілі́ць₁ ‘пілаваць’ (чырв., 3 нар. сл.). с. 129

Пілі́ць₂, прыпі́ліваць ‘падахвочваць, прымушаць, настойліва і часта нагадваць, прасіць’ (Нас.), с. 129

Пілка ‘мяч’ (Шпіл.; Нас.; Сцяшк. Сл.), ‘футбол’ (маст., Сл. ПЗБ), с. 129

Пі́лны ‘хуткі ў рабоце’ (ушац., ЛА, 3). с. 129

Піло́ ‘пойла’ (Сл. Брэс.), пі́ло ‘пойла для свіней’ (драг., Нар. Лекс.). с. 130

Піль! — загад сабаку кінуцца на дзічыну (ТСБМ). с. 130

Пільгава́ць ‘старанна і доўга мыць’ (гродз., ЖНС). с. 130

Пільгокаць ‘няўмела пілаваць’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). с. 130

Пі́льма ‘налягаючы, прымушаючы, настойваючы’ (Нас.). с. 130

Пі́льна, пі́льня, пі́льно, пі́лна, пілне, пілно ‘вельмі, настойліва’, ‘неаслабна’, ‘уважліва’, ‘тэрмінова’, ‘не адрываючыся, не паднімаючыся з гнязда’, ‘старанна’, ‘абавязкова’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Мядзв., Юрч., Яруш., Мал., Варл., Касп., Бяльк, Сл. ПЗБ, ТС; бялын., Янк. Мат.; Карскі, Труды; Мат. Маг.; Бяльк.), пі́льненечка ‘ўважліва’ (Ян.); пільнава́ць, пілнава́ць, пільнява́ць, пільнува́ць, пільнова́ті, пільнува́тэ, пілмава́ць ‘наглядаць, вартаваць, сцерагчы, сачыць, падпільноўваць, падсцерагаць’, ‘старацца’, ‘пасціць’, ‘няньчыць’, ‘марудзіць’; ‘старанна працаваць’, ‘трымацца гаспадаркі’ (ТСБМ, Шн. 1, Мядзв., Гарэц., Мал., Яруш., Нас.; барыс., Шн. 2; Бір. Дзярж.; Сцяшк. Сл., Шат., Касп., Варл., ТС, Сл. ПЗБ); пільнава́цца ‘асцерагацца’ (Варл.), ‘прытрымлівацца чаго-н.’ (Шат.), пільнява́цца ‘тс’ (шальч., Сл. ПЗБ); пільнува́ння ‘падсцераганне’, пільнасць ‘асцярожнасць’ (Варл.), ‘уважлівасць’ (шальч., Сл. ПЗБ), ‘нагляд’ (Скарбы); пільноўка ‘вартаванне, нагляданне за чым-н.’ (Нас.); пільны ‘неадкладны, тэрміновы’ (навагр., Нар. словатв.), ‘акуратны’, ‘патрэбны, неабходны’, ‘старанны’ (Нас., Шат.) с. 130

Пі́льнік₁ ‘пільшчык’ (віл., бераст., калінк., ЛА, 3; віл., Сл. ПЗБ) с. 131

*Пíльнік (пы́лнэк) ‘напільнік’ (Сл. Брэс.). с. 131

Пі́льніца ‘гарачая пара ўлетку, калі шмат работы і мітрэнгі’, ‘спешка ў рабоце, пільная патрэба’ (Сл. ПЗБ; полац., Нар. лекс.; смарг., Сцяшк. Сл.; в.-дзв., ушац., беш., докш., ЛА, 2). с. 131

Пі́льня ‘тартак’ (Варл.), ‘лесапільня’ (пух., Сл. ПЗБ), с. 131

Пільсць₁, пілсць ‘поўсць, падшэрстак, валасяное покрыва жывёл’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ, Шатал.), пільсьць ‘шчацінне (у кабана)’ (лаг., Шатал.), ‘воўна горшай якасці’ (Варл.; Бір. Дзярж.), ‘поўсць, якая вылезла пры ліньцы’ (Мядзв.), ‘ачоскі ад воўны з пылам’ (Шат.), ‘вельмі тонкі лямец, які вырабляўся з рознай шэрсці’ (Нас.). с. 132

Пільсць₂ ‘пілавінне’ (капыл., Сл. ПЗБ; слаўг., капыл., ЛА, 1), пільшч ‘тс’ (круп., б.-каш., тамсама). Да піліць₁ (гл.). с. 132

Пільча́к₁ ‘кароткая верхняя вопратка з грубага даматканага сукна’ (ТСБМ; стаўб., Нар. сл.). с. 132

Пільча́к₂ ‘пільшчык’ (рас., бялын., ЛА, 3). Да піліць₁ (гл.). с. 132

Пі́льчык (пы́льчык) ‘пільшчык’ (пін., ЛА, 3). Да пілі́ць₁ (гл.). с. 132

Пі́льчыць ‘разумець’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 132

Пі́льшчык₁ ‘чалавек, што пілуе дрэва’ (Бяльк.; паўсюдна, ЛА, 3), ‘работнік, які пілуе дошкі’ (Варл.). Да пілі́ць₁ (гл.). с. 132

Пі́льшчык₂ ‘рагавы стрыжань пяра птушкі’ (паст., Сл. ПЗБ). Да пі́шчык (гл.). с. 132

Пілю́каць ‘пілікаць’, ‘рэзаць тупым; пілаваць павольна’, ‘часта напамінаць’ (Нас.). с. 132

Пілю́ля ‘лякарства, спрасаванае ў форме галачкі’ (ТСБМ). с. 132

Пілюха́, пілю́ха ‘тонкая мякіна, якая атрымоўваецца ад прасейвання збожжа праз рэшата або шляхам пала́ння’ (Нік. Очерки; Касп.). с. 132

Пілю́шка ‘расліна пылюшнік, Тhalictrum L.’ (навагр., Сцяшк. Сл.). с. 132

Піля́вы ‘рухавы чалавек’ (КТС — Ц. Гартны), пілява́ць ‘гізаваць’ (лаг., Сл. ПЗБ). Да піліць₂ (гл.). с. 133

Пілягну́ць ‘пекануць; пляснуць (па мордзе)’ (Мат. Маг.). с. 133

Піля́ка ‘пільны да працы’ (Варл.). Да пілі́ць₁, пі́льна (гл.). с. 133

Піляні́ца ‘белы хлеб’ (Бяльк.). Да паляні́ца (гл.). с. 133

Піля́р (пыля́р) ‘пільшчык’ (бяроз., ЛА, 3). Да пілі́ць₁. с. 133

Пілясі́на (пелясі́на) ‘паласа (сала)’ (паўн.-усх., КЭС). Да пялёсы (гл.). с. 133

Піля́ць₁ ‘моцна кусаць, джгаць’ (ТС). с. 133

Піляць₂ ‘пілаваць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ; добр., Мат. Гом.), ‘няўмела іграць’ (Сл. ПЗБ). Да піла́ (гл.), с. 133

Пі́мпа, пі́мпя ‘кнігаўка’ (брасл., Сл. ПЗБ; астрав., Сцяшк. Сл., ЛА, 1). с. 133

Пі́мплі ‘адросткі пер`яў у птушак пасля лінькі’ (швянч., ігн., Сл. ПЗБ). с. 133

Пі́мы ‘бітыя валёнкі’ (ЛА, 4). с. 133

Піна́ць ‘ставіць лавушку на птушак або звера’ (ТС). с. 133

Пінавей ‘мята даўгалістая, Мentha longifolia (L.) Нuds.’ (гродз., Кіс., Сцяшк. Сл.); пінаве́я ‘піжма-кануфер, Таnacetum balsamita L.’ (брэсц., Кіс.), ‘півонія’ (воран., Сл. ПЗБ), піналейка ‘зёлка?’ (пруж., Шн.). с. 133

Пі́нда₁ ‘ганарліўка, якая любіць пышна апранацца’ (Нас.), ‘жаночы палавы орган’ (Федар. 6), ‘плакса’ (дзятл., Сцяшк. Сл.; карэліц., 3 нар. сл.), с. 133

Пíнда₂ ‘гальштук’ (бераст., Сл. рэг. лекс.). с. 134

Пінду́ль, пінду́ля ‘прымак’ (Сцяшк. Сл.; лід., дзятл., смарг., Сл. ПЗБ). с. 134

Пінды́рыць, напінды́рыцца ‘пышна апранацца; ганарліва выстаўляць сябе на паказ’ (Нас.). Да пі́нда₁ (гл.). с. 134

Пінжа́к, пінджа́к ‘частка мужчынскага касцюма — куртка з рукавамі’ (ТСБМ, Шат., Касп., Бяльк., ТС; паўн.-бел., брэсц., баран., ЛА, 4; мсцісл. пінжачонык, пінжачонка ‘тс’ (Юрч. СНЛ). с. 134

Пі́нкі ‘кпіны’ (гродз., Жыв. НС). с. 134

Пі́нтус ‘нервовы чалавек, псіх’ (бых., ЖНС). с. 134

Пінушкі́ ‘пачаткі росту пер`я ў птушак’ (Бяльк.), капыл. пінухі́, пінюхі́, пнюхі́, пінушкі́, пнушкі́ ‘адросткі пер`яў пасля лінькі’ (маг., ЛА, 1). с. 134

Пінцю́х ‘бесхарактарны, непаваротлівы чалавек, цяльпук’ (Скарбы). Да пенцюха́йла (гл.). с. 134

Пінчу́к ‘высокі чыгун. пабелены знутры, з адной ручкай, стаўбун’ (ельск., 3 нар. сл.). с. 134

Пінчукі́ ‘адросткі пер`яў пасля лінькі птушак’ (нясвіж., Сл. ПЗБ; карэліц., Сцяшк. Сл.). Гл. пянчук. с. 134

Пі́нчыць ‘прымушаць; прасіць’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 134

Пінькаць, пінькнуць — перадае гук сініцы (КТС), с. 135

Пінькучы́ ‘лапці, падплеценыя вяроўкамі’ (Бяльк.). Да пянька́ ‘канаплянае валакно’ (гл.). с. 135

Пінэска ‘канцылярская кнопка’ (Сцяшк. Сл.), ‘прышчэпка для бялізны’ (Сл. рэг. лекс.). с. 135

Піня́га (з шавецкага рамяства) (Сержп. Грам.), с. 135

Піня́ць, фалькл. піня́ці ‘наракаць, дакараць’ (віц., Рам. 3), ‘злаваць, папікаць’, піня́цца ‘скардзіцца, злавацца’ (Бяльк.). с. 135

Піп, піпіп — пра падачу гуку машынай (мсцісл., Нар. лекс.). с. 135

Пі́па₁ ў выразе дзелаць піпу — гульня, пры якой па далоні дзіцяці водзяць указальным пальцам і прыгаворваюць: піпа, піпа кашку варыла... (Нік. Очерки). с. 135

Пі́па₂ ‘вада’ (ТС) — з дзіцячае мовы, драг. пэ́па ‘тс’ (Лучыц- Федарэц, вусн. паведамл.). с. 135

Пі́па₃, пі́пка, пі́пачка ‘люлька’ (ТСБМ, Шпіл., Гарэц., Мік.; Нік. Очерки; Мядзв., Нас., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ; чач., Мат. Гом.). с. 135

Пі́па₄ (дзіцячае) ‘мужчынскі палавы орган’ (Шат.), сюды ж, магчыма, піпішча ‘вялізны нос’ (Нас.), с. 136

Пі́паць ‘носік, дзюба ў пасудзіне’ (зэльв., Жыв. сл.; Сл. рэг. лекс.), ‘выступ, каб узяцца рукою’ (Сл. рэг. лекс.), піць (зневаж.) ‘нос’ (Сл. Брэс.), с. 136

Піпі́канне (піпі́кыньня) ‘падача сігналаў клаксонам’ (Юрч. СНЛ). с. 136

Піпіка́шка (з дзіцячае мовы) ‘зацірка’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 136

Піпіца ‘нос’, піпкаю ‘задзірысты (пра нос)’ (Юрч. СНЛ). Да пі́паць (гл.). с. 136

Пі́плі ‘адросткі пер`яў пасля лінькі птушак’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 136

Піплі́с: як піплі́с ‘вельмі бедны’: бачыў яго голага, як піпліса (Ваłtо-słow. zw. Jęz., 81, 1990, 68). с. 136

Пі́пліцца ‘марудна працаваць’ (ваўк., брасл., шальч., Сл. ПЗБ), пі́пніцца ‘тс’ (шальч., тамсама). с. 136

Пі́плух, пі́пух ‘бутон кветкі’ (Растарг.). с. 137

Піпу́шка ‘пупышка на дрэве’ (Сцяшк. Сл.). с. 137

Пір: пір гарою ‘вялікая гулянка’, ‘вялікі беспарадак’ (Юрч., Фраз. 2). с. 137

Піражок, піражкі́ ‘спарыння’ (паст., бярэз., круп., Сл. ПЗБ; Мат. Маг.; карм., рагач., чач., Мат. Гом.; Бяльк.), пірагі, піражок ‘тс’ (усх.-бел., ЛА, 2). с. 137

Піраі́ ‘кукла лёну’ (ЛА, 4). Да пірог₂ (гл.). с. 137

Пірга́ ‘пчаліны мёд’ (слаўг., Нар. сл.), пырга́, пэрга́ ‘сабраны пчоламі пылок’ (Сл. Брэс.). Гл. пярга́. с. 137

Пірга́ць ‘штурхаць’, піргну́ць, піргану́ць ‘штурхануць, піхнуць’ (Янк. 1; Шат.; мядз., Нар. словатв.; смарг., віл., лаг., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.), пірга́цца ‘штурхацца’ (Сл. ПЗБ), піргну́ць ‘раптам піхнуць рукамі’, піргель! у фразе: а ён піргель хлопца ў гразь, а сам пабег ‘раптоўна піхнуць’ (Варл.), адпіргну́ць ‘адштурхнуць’ (Шат.). с. 137

Пі́рма: даць пі́рма ‘даць выспятка’ (лаг., віл., Сл. ПЗБ). с. 138

Пірог₁ пір(уо)х, пырі́г ‘булка з начынкай’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк. Сл., Гарэц., Бес., Чуд., Яруш., Федар. 6, ТС; мазыр., Шн. 3; полац., Нар. сл.), ‘паска’ (Маш.), ‘тоўсты блін, праснак’ (полац., Нар. сл.; пруж., Сл. Брэс.; віц., ЛА, 4), ‘пшанічны белы хлеб, бохан хлеба, булка, куліч’ (Шат.: Варл.: полац., Нар. сл.; гродз., глыб., докш.. вільн., шальч., драг., Сл. ПЗБ: віц., ЛА, 4), пірагом ‘згарнуць зерне ў кучу’ (рагач., Сл. ПЗБ). Сюды ж, відаць, пірагі́ ‘вялікія запоіны — другі этап вяселля, у час якога дамаўляюцца пра пасаг, тэрмін вяселля, колькасць сватоў’ (віл., 3 нар. сл.), піро́гі ‘частаванне праз тыдзень пасля вяселля’ (беласт., Сл. ПЗБ, Скарбы). с. 138

Пірог₂ ‘скручаная ці сплеценая пасма апрацаванага ільновалакна’ (вільн., гродз., Сл. ПЗБ). с. 139

Піроўнік ‘сабутэльнік’ (Нас. Доп.). с. 139

Пі́рса, пырса́ ‘апілкі’ (Мат. Гом.; брагін., Шатал.). с. 139

Пі́рус ‘бузіна, Sambucus nigra L.’ (докш., Сл. ПЗБ). с. 139

Пірхе́кала (пірхе́къла) ‘той, хто часта кашляе, прастуджваецца’ (міёр., 3 нар. сл.). Да пе́рхаць₂ (гл.). с. 139

Піршча́тка ‘пальчатка’ (чач., Мат. Гом.). с. 139

Піршчэ́ць ‘пячы’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 139

Піры́ндзіць ‘гаварыць абы-што’ (карэліц., Сцяшк. Сл.; Скарбы), ‘нагаворваць на каго-небудзь’, ‘вельмі тонка прасці’ (навагр., ЖНС). с. 139

Піры́ць ‘перыць, біць цэпам’ (Скарбы), ‘праць бялізну пранікам’ (шчуч., дзятл., ЛА, 3), гродз. пі́раць (хусця) ‘тс’ (тамсама). с. 139

Пісава́ць ‘рабіць рогамі пісагі (аб карове)’ (Янк. 3). с. 139

Пісаг і піса́га, піся́г і пісяга, пісёгі, пісоґі, пісяге́, піцо́гі, пісога, піса́к ‘шрам’, ‘значная драпіна’ (ТСБМ, Янк. 1; рагач., Арх. ГУ; Сл. ПЗБ; маладз., Янк. Мат.), піса́к ‘шрам ад рога ці пугі на скуры жывёлы’ (гродз., 3 нар. сл.), піса́га ‘шрам’ (капыл.. Нар. словатв.); піса́г, піса́га, піся́г, піся́га, пісу́га, піса́к ‘шрам на скуры жывёлы’ (ЛА, 1); пісагі́ ‘пацёкі на вокнах’ (люб.. ЛА, 4), піса́гі ‘рагі’, ’сляды на дрэнна вымытай кашулі’ (пух.. шальч., Сл. ПЗБ). с. 140

Піса́ка ‘пісака’ (Бяльк.). Да піса́ць (гл.); с. 140

Пі́санка, піса́нка ‘расфарбаванае велікоднае яйка’ (Мік., Др.-Падб., Нас., Мат. Гом., Бяльк.), пі́санка ‘кіёк з узорамі, арнаментам’ (ТС). с. 140

Пі́сар₁ ‘ніжэйшая службовая асоба, якая займалася перапіскай’, ‘канцылярскі служачы’, ‘сакратар’ (ТСБМ. Нас., Др.-Падб., Гарэц., Сл. ПЗБ); с. 140

Пі́сар₂ ‘госць на вяселлі, які дзеліць каравай’ (Сцяшк. Сл.). с. 141

Пі́сар₃ ‘шрам на скуры жывёлы’ (чач., ЛА, 1). с. 141

Пісар₄, пісарка ‘рыба быстранка, Аlburnus bipunctatus L.’ (Інстр. 2). с. 141

Пісарчу́к ‘памочнік пісара’ с. 141

Піса́ць ‘перадаваць (на паперы) графічныя знакі’, ‘складаць пісьмовы тэкст’, ‘складаць літаратурны або музычны твор’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк., Стан.), даўг. ‘маляваць’ (Сл. ПЗБ), піса́ты ‘распісваць посуд’ (Вярэн.), пі́снуць ‘чыркнуць, зрабіць рыску’ (ТС); піса́цца ‘рэгістраваць шлюб’ (Касп.; воран., Сл. ПЗБ; ашм., Сцяшк. Сл.), мсцісл. ‘перапісвацца’ (Юрч. СНЛ). с. 141

Піск ‘тонкі, высокі гук’ (ТСБМ. Яруш.), піскатня́ ‘працяглы многагалосы піск’, піскнуць, піснуць — аднакратнае ад пішча́ць (ТСБМ), пі́скыць ‘пішчаць раз-пораз’ (Юрч. СНЛ), піскаце́ць ‘пішчаць’ (гродз., 3 нар. сл.), ‘вішчаць (пра свіней)’ (гродз., ЛА, 1), ‘шчабятаць (пра ластаўку)’ (Скарбы), піска́ты ‘пісклявы’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 141

Піскані́ ‘мужчынскія асобіны канапель’ (віц., ДАБМ), пыскіні ‘тс’ (хоцім., тамсама). Да плоскуні ‘маніцы’ (гл.), с. 142

Пі́скаўка (піскыўка) ‘пішчык, дудачка з саломы’ (Бяльк.). с. 142

Піска́ш, пі́скіж ‘пячкур, Gobіо’ (Нік. Очерки; Дэмб. 2; Жук.; Нас.), піску́ж ‘тс’ (Гарэц.), піськіж, пі́скуж, піскуйіж ‘тс’, ‘нярослае, пісклявае дзіця’ (слаўг., Яшк., 3 жыцця); піскі́ш, піску́ж, піскі́ж ‘уюн, Міsgurnus’ (талач., круп., ЛА, 1; Мат. Гом ), піскіж ‘галец, Nemachilus barbatus’ (Нік. Очерки; мсцісл., чавус., хоцім., ЛА, 1). с. 142

Пісклё, пісклёнак, пісклёнык, піскля, піскля́, пісклю́к, пісклянё, піскляня́ ‘кураня’, ‘птушаня’ (ТСБМ, Мік., Мядзв., Касп., Нас., Мат. Маг., Мат. Гом.; талач., Шатал.; паўн.-усх., ДАБМ, к. 296; докш., глыб., Сл. ПЗБ; круп., Нар. сл., астрав., Сцяшк. Сл.; Бяльк.), пі́скля ‘куранё, дзіця’, (Юрч. СНЛ); ‘дзіця’ (Нік. Очерки), піскле́тка ‘птушаня’ (Бяльк.), пі́скля ‘плаксівая жанчына’ (сміл., Жыв. сл.; Шат.), піскля́ ‘піскун, піскляк’ (капыл., Нар. словатв.; зэльв., Жыв. сл.), піскля́, піскля ‘чалавек з пісклівым голасам’ (ТСБМ; драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), пісклівы, пісклявы ‘чалавек, у якога голас напамінае нейкі піск’ (Шат., Нас., Варл.). с. 143

Піскора ‘від дзікай качкі’ (ТС). Да піск (гл.). с. 143

Піску́ж ‘пячкур’ (Гарэц.). Гл. піска́ш. с. 143

Піскульга́ ‘чалавек, які мае пісклявы голас’ (Бяльк.). с. 143

Піску́н₁ ‘рабіннік, Тurdus pilaris’. Да пішчаць, піск (гл.). с. 143

Піску́н₂ ‘рачная мінога’ (Др.-Падб.; смал., Дабр.), ‘уюн’ (гарад., Нар. лекс.; полац., 3 нар. сл.; беш., Нар. лекс.; Сл. ПЗБ; гом., Мат. Гом.); с. 143

Піску́ння ‘піскуха’ (Юрч. Вытв.). Да піск (гл.). с. 144

Піскунец ‘плюшчай галінасты, Sparganium ramosum Huds.’ (паўн.-усх., Кіс.). Да піск (гл.); с. 144

Піску́р ‘уюн, Мisgurnus fossilis’ (гродз., Сл. ПЗБ: Сцяшк. Сл.; шчуч., гродз., ЛА, 1), пыску́р ‘пячкур’ (Сл. Брэс.), с. 144

Піску́ха ‘(скаромны) абрад, вячэра перад Вадохрышчам’ (лельч., гом., Мат. Гом.). Да пі́скаць, піск (гл.). с. 144

Піскуце́ць (пыскуты́ты) ‘пішчаць’ (кам., ЖНС). с. 144

Після́к ‘сухая трава’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), пісся́к ‘сівец, Nardus stricta L.’ (Расл. св.). Гл. пясю́к ‘тс’. с. 144

Пісталет, пістоле́т, пістоль, пістоля ‘агнястрэльная зброя з кароткім ствалом’ (ТСБМ, Яруш., Бес., Касп.), ‘дурны, сляпы’ (Нас.), с. 144

Пістаноўка ‘пістоннае ружжо’ (ТСБМ, Мядзв., Касп.). с. 145

Пістон₁, піст(уо)н ‘невялікі металічны каўпачок з выбуховым рэчывам у ружэйных патронах альбо снарадах’ (ТСБМ, Бес.). с. 145

Пістон₂ ‘белая конусавідная вастраверхая шапка з лямца’ (Бяльк.), паўн.-усх. пістоны ‘мэндлікі’ (КЭС), с. 145

Пістульга́н ‘шулёнак’ (Яруш., Нас.), пісцюльга́ ‘крыкуха’ (Юрч. СНЛ). Да пу́стальга (гл.); с. 145

Пісу́г, пісю́г, пісо́гі (слуц., асіп., ЛА, 1). Гл. піса́г, піся́г. с. 145

Пісу́лька₁ ‘запіска, маленькі ліст’ (ТСБМ, Яруш., Нас., Шат., Касп., Бяльк.). с. 145

Пісу́лька₂ ‘аўтаручка’ (астрав., Сцяшк. Сл.). с. 145

Пісога ‘вузкая прадаўгаватая чорная пляма’ (Варл.), пісо́гі ‘шрамы на скуры жывёлы’ (маладз., ЛА, 1). Гл. піса́г, піся́г. с. 145

Пісума́ны ‘шрамы на скуры жывёліны’ (талач., ЛА, 1). с. 145

Пісу́н ‘пісака’ (Бяльк.). Да піса́ць (гл.). с. 145

Пісцяком (прысл.) ‘песцяком (спосаб вязання вузла)’ (Бяльк.). с. 145

Пісь — пра піск (мсцісл., Нар. лекс.). с. 145

Пі́сьма: пішчыць, а лезе (Варл.). с. 145

Піськіж ‘рыба піскуж’ (Бяльк.). с. 146

Пісьме́ннасць ‘уменне чытаць і пісаць’, ‘адсутнасць памылак’, пі́сьменнасць ‘сістэма графічных знакаў для пісання’, ‘сукупнасць пісьмовых помнікаў якой-небудзь эпохі пэўнага народа’, с. 146

Пісьменнік ‘той, хто піша літаратурныя творы’ (ТСБМ, Гарэц.), ‘граматны’ (Касп ) с. 146

Пісьме́нства ‘пісьменнасць, сістэма графічных знакаў для пісання’, ‘сукупнасць пісьмовых помнікаў пэўнага перыяду’, с. 146

Пісьмо́ ‘ўменне пісаць і само пісанне’, ‘сістэма графічных знакаў’, ‘ліст’ (ТСБМ, Яруш., Нас., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), ‘вучонасць, пісьменнасць’ (Варл.), с. 146

Пісьмя́, -мені ‘граматнасць’ (Нас.), пісьмёны ‘старажытныя пісьмовыя знакі, літары’ (ТСБМ), с. 146

Пісю́ліць (іран.) ‘плакаць’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 147

Піся́г, піся́га, пася́г, пісю́га ‘шрам ад удару пугай’, ‘крывавы след ад удару’ (Шат.; Мат. Гом.; ТС; рас., Шатал.), пісяга́ты ‘стракаты’ (маст., Сцяшк. Сл.), бяроз. пісяга́сты ‘тс’ (Сл. ПЗБ), піся́жыць ‘біць бізуном ці чым-н. іншым, пакідаючы шрамы’; бярэз. піця́х, кам. пуцугі; петрык., лельч., рэч. пісягі, піцягі ‘рагі ад поту, слёз на твары’ (ЛА, 3). с. 147

Піта́ ‘пітво’ (ТС). Да піць (гл.). с. 147

Пітава́цца ‘харчавацца’ (Ян.), с. 147

Піталі́шкі ‘бялян-капуснік’ (паст., Сл. ПЗБ; паст., астрав., ЛА, 1). с. 147

Пітама́лны ‘свой, уласны’ (Варл.). Да пі́таманы (гл.). с. 148

Пітаманы ‘дамарослы, сваёй гадоўлі’ (Яруш.), пі́тыманный ‘уласны, прыдбаны сваімі рукамі, працай’ (Мік.; Нас.; Нік. Очерки), пі́таманна ‘самому, менавіта сабе’ (паўн.-усх., КЭС), смал. пі́тамна ‘менавіта’. с. 148

*Піта́цельны, у спалучэннях: піта́цельнэ, піта́цельно горла, піта́цельное, піта́цельная горла ‘стрававод’ (ваўк., нясвіж., рагач., лун., ЛА, 1). с. 148

Пітво́ ‘(хмельны) напітак; тое, што п`юць’ (Касп.; Бяльк.; шуміл., Сл. ПЗБ). с. 148

Пі́тка ‘пітво’ (свісл., Сл. рэг. лекс.). Да піць (гл.). с. 148

Пітлюраваць ‘вырываць пні’ ў сказе: ідзі пітлюруй поцерап! (Касп.) с. 148

Пітні́к, пітні́ца ‘той, хто п`е’ (Юрч. СНЛ), с. 148

Пітны́ ‘прыгодны для піцця’ (ТСБМ), с. 148

Піто́к ‘пітушчы чалавек, што любіць і можа добра выпіць’ (ТСБМ, Бяльк.). Да піць (гл.). с. 149

Пітомы₁ ‘тоўсты, празмерны, насычаны’ (Булг.). с. 149

Пітомы₂, у словазлучэнні піто́ма горла ‘стрававод’ (Сл. ПЗБ) — ‘горла, праз якое падаецца страва, корм’. с. 149

Пі́тра ‘малькі’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 149

Піту́ля, піту́лька ‘лямпа-каганец’ (мазыр., Мат. Гом.; ТС). с. 149

Піту́н₁ ‘піток; п`яніца’ (зэльв., Жыв. сл.; Сл. рэг. лекс.), ‘той, хто п`е алкагольнае пітво’ (Варл.). Да піць (гл.). с. 149

Піту́н₂ ‘тытунь’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 149

Пітуне́ц ‘конаўка піць ваду’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 149

Піту́ха, піту́шка ‘маленькі гаршчочак для варэння малака’ (Сцяшк. Сл.; пруж., Сл. Брэс., гродз., Нар. сл.; Скарбы), ‘посуд для піцця’ (Турская ў Федар. 7), с. 149

Пітэ́лнік ‘аладка з грэцкай мукі’ (Вешт.). с. 149

Пі́ўзынэ ‘тоўстыя галіны ці маладыя ствалы дрэў, звязаныя разам і пакладзеныя на верх стога’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.); пі́ўзэ, пі́взынцэ, пі́зынне ‘дручкі, прывязаныя да саламянай страхі, каб вецер не разносіў салому’ (Шушк.; пін., кобр., Сл. Брэс.). Гл. поўзіна. с. 149

Піўні́ца ‘склеп’ (гродз., Сл. ПЗБ), брэсц. піўны́ця ‘тс’ (Сл. Брэс.), піўні́ца ‘вінны склеп’ (Шпіл.), ‘піўны склеп’, ‘піваварня’ (Нас.), пі́ўніца, пі́ўня ‘піўная’ (Юрч.), с. 149

Піўні́чы, у прымаўцы: быў піўні́чым, а цяпер — ні́чым ‘гаспадар віннага склепа’ (Янк. БП). с. 150

Пі́ўшвы ‘апоўзіны на стозе сена’ (пін., Нар. сл.). с. 150

Піх ‘штуршок’, ‘штурханне’ (Нас.; мсцісл., Нар. лекс.) с. 150

Піха́ты ‘п`яны’ (бераст., Сл. рэг. лекс.). с. 150

Піхаўё ‘дзяржанне (у вілах)’ (ветк., Мат. Гом.), ‘чаранок у лапаце’ (хойн., Шатал.). Да пехаўё, піха́ць (гл.). с. 150

Піха́ць, піхану́ць, піха́цца ‘пхаць, штурхаць’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Мік., Шат., Касп.; докш., баран., беласт., Сл. ПЗБ; аг.-бел., ЛА, 2), ‘запіхваць’, ‘малаціць пшаніцу’ (Нас.), піха́ць ‘даваць’ (Юрч. Вытв.), піхену́ць ‘піхнуць’ (ТС), піха́ць ‘есці прагна, груба і многа’ (Нар. лекс.), піхані́на ‘штурханіна’ (міёр., Нар. словатв.), піхну́ць ‘раптам папхнуць’. с. 150

Піх! піхі́сь! піхе́ль! піхе́нь! піху́нь! ‘пра хуткі штуршок, штурханне’ (Нас.; мсцісл., Нар. лекс.). с. 151

Піха́ч (экспр.) ‘непераборлівы ў ядзе’ (дзятл., Сл. ПЗБ). Да піха́ць ‘прагна і многа есці’. с. 151

Піхе́нь ‘чалавек, якога трэба падштурхоўваць да справы, працы’ (Нас.). Да піха́ць ‘штурхаць’ (гл.). с. 151

Пі́хта ‘піхта, Аbies Dietr.’ (ТСБМ), піхт (лаг., Расл. св.). с. 151

Піхтэ́ліць ‘аддаваць усё’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 151

Піху́тка ‘перапёлка’ (смарг., Сцяшк. Сл.). с. 151

Піхце́ль, піхце́р ‘сетка, плецены мяшок з вяровак для сена, саломы’, ‘бяроставы кошык для харчоў у дарогу’ (Нік. Очерки; віц., Маш.; віл., Сл. ПЗБ). с. 151

Піцава́ць₁ ‘многа працаваць, да стомы’ (докш., Янк. Мат; шчуч., Сцяшк. Сл.; Нар. лекс.), с. 151

Піцава́ць₂ ‘пакаваць, накладаць’ (навагр., Сцяшк. Сл.), ‘многа накладаць, набіваць бітком’ (карэліц., Нар. сл.). с. 152

Піцава́ць₃ ‘рэзаць тупым нажом або пілаваць тупой пілой’ (маладз., Янк. Мат.). с. 152

Піце́нне, піце́ннё, піце́нье, піцяньнё ‘піццё, пітво’ (Нас., Гарэц., Шат., Касп., ТС). с. 152

Піценькі, пі́цінькі, пі́цькі, пі́цічкі, пі́цечкі (Нас., Шн. 2, Гарэц.; Юрч. СНЛ). а таксама пі́ткі, пі́тачкі (Шат.). с. 152

Піцны, у выразе піцны воз ‘фуражныя драбіны’ (Гарб.). с. 152

Піцу́га ‘працаўнік’ (Касп.). Да піцава́ць₁ (гл.). с. 152

Піць₁ пэ́тэ, пы́ты ‘глытаць вадкасць’, ‘выпіваць спіртныя напіткі’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Сл. ПЗБ, ТС), сюды ж пітво́, піццё, піцье ‘напітак’ (Касп., ТС), пі́цё ‘выпіўка’, піццё ‘пойла’ (Сл. ПЗБ), піток, піце́ц ‘аматар выпіць’, піткі́ ‘які прыемна піць’ (ТСБМ, Янк. 3, Мік., Гарэц.); піць ‘склёўваць зерне ў каласах (пра птушак)’ (ТС), ‘кляваць проса з мяцёлкі’ (Юрч. СНЛ). с. 152

Піць₂ ‘нос’ (пін., Сл. Брэс.). с. 153

Піць-палоць₁ — імітацыя песні перапёлкі (карэліц., ЖНС). с. 153

Піцю́каць ‘шчабятаць, балбатаць (пра маленькіх дзяцей)’ (Нар. лекс.). с. 153

Піцю́ль (іран.) ‘скупы’ (Сцяшк. Сл.). с. 153

Пі́ця (іран.) ‘самаўпэўнены чалавек’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 153

Пі́цяжка (пі́тяшка) ‘стужка (у касе)’ (драг., Нар. лекс.). с. 153

Піч ‘рагавы стрыжань пяра’, ‘цвёрдая частка пяра (з крылаў і хваста)’ (стаўб., ЛА, 1). Да пішч₂(гл.). с. 153

Пі́чка ‘п`яніца-жанчына’ (навагр., Дзмітр.). с. 153

Пічы́й, пічые́ ‘адростак новага пяра пасля лінькі’ (стаўб., ЛА, 1). с. 153

Пі́шкаць ‘грымець, бразгатаць’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 153

Пішч₁ ж. р. ‘ежа’ (пін., гродз., Сл. ПЗБ; Бяльк.; Юрч. СНЛ), пі́шча ‘тс’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 154

Пішч₂ ‘рагавы стрыжань пяра’ (лях., івац., пін. ЛА, 1), ‘адростак новага пяра’ (клец., лях., івац., там жа). с. 154

Пішчавод ‘горла-стрававод’ (бых., мсцісл., нясвіж., чавус., касцюк., добруш., ЛА, 1). с. 154

Пішча́лка₁ ‘зялёнка, Тrichiloma flavovirens’ (віл., докш., Сл. ПЗБ; барыс., Нар. словатв.), пішчолка ‘тс’ (лепел., Расл. св.), пясчолка ‘тс’ (ушац., Яшк.—Сярж.). Да пішч₂, пішчу́га (гл.). с. 154

Пішчалка₂ ‘берасцянка. Fringilla coelebs’ (гродз., Сл. ПЗБ). Да пішча́ць (гл.). с. 155

Пішча́ль ‘уюн, Мisgurnus’ (докш., віл., ЛА, 1), пішчэ́ль ‘тс’ (віл., Сл. ПЗБ). Да пішча́ць (гл.), с. 155

Пішча́ць, пішча́ці, пішчэць ‘рабіць піск’ (ТСБМ, Стан., Яруш.), ‘вішчаць’ (гродз., чэрв., брасл., шчуч., глыб., беласт., Сл. ПЗБ), ‘рохкаць (пра свіней)’ (акрамя Заходняга Палесся, ЛА, 1). с. 155

Пішчолка ‘пішчык’ (Нік. Очерки) с. 155

Пішчу́га ‘гушчар маладога лесу’ (Касп.; Станк.). с. 155

Пішчэлка ‘дудачка, наогул прымітыўны самаробны музычны інструмент’ (Юрч. Вытв.), с. 155

Пішчу́ха ‘птушка паўзунок, Сеrthia’ (БелСЭ). Да пішча́ць (гл.). с. 155

Пішчы́, пі́шчыкі ‘аер, Асоrus calamus L.’ (ганц., пруж., ЛА, 1; свісл., Шатал.). с. 155

Пі́шчык₁, мн. л. пі́шчыкі ‘адросткі пер`яў пасля лінькі птушак’ (лун., в.-дзв., барыс., Шатал.; лях., івац., клец., ЛА, 1; драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.); ‘рагавы стрыжань пяра’ (віц.. мядз., маг., чавус., мсцісл., драг., ЛА, 1; мядз., Нар. сл.). Да пішч₂(гл.). с. 156

Пі́шчык₂ ‘дудачка, якой прывабліваюць птушак’, ‘дудачка з зялёнага сцябла жыта ці чароту’, ‘трысняговая пласцінка, якая гучыць у муштуку духавых музычных інструментаў’, ‘свістулька’, ‘свісток’ (ТСБМ, Нас., Дэмб. 1; Нік. Очерки; Гарэц., Касп., Шат., Варл.), ‘клавіш у гармоніку’ (Гарэц.; Бяльк.; Юрч. СНС). Да пішчаць, піск, пішчаль (гл.). с. 156

Пішчык₃, мн. л. пішчыкі ‘кончыкі пальцаў рук ці ног’ (шчуч., Нар. лекс.; слуц., Нар. словатв.; (‘на руках’) астрав., Сл. рэг. лекс.; Бір. Дзярж.; Мат. Маг.; чырв., 3 нар. сл.). с. 156

Пішчык₄ ‘слабы чалавек, худы, недарослы, някрэпкі’ (Нас.), с. 156

Пішчыкі ‘хрыпенне ў дыхальным горле, перадсмяротнае хрыпенне’ (Нас.). Да піск (гл.). с. 156

Пія́вы ‘працавіты’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 156

Пія́к ‘п`яніца’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 156

Піяне́р ‘чалавек, які ўпершыню пранік у недаследаваную краіну і пасяліўся там’, ‘зачынальнік’ (ТСБМ). с. 156

Піяніна ‘від фартэпіяна’ (ТСБМ). с. 157

Пія́тніца ‘жніво’ (паст., ЛА, 2). с. 157

Пія́тыка ‘п`янства’, ‘банкетаванне, баляванне’ (Нас.; навагр., Сл. ПЗБ). с. 157

Піяўка ‘п`яўка’ (рас., карэліц., клім., ЛА, 1). Да п`я́ўка (гл.). с. 157

Пія́ць ‘спяваць’ (Мядзв.; паст., в.-дзв., даўг., лудз., смарг., маст., Сл. ПЗБ). Да пяя́ць (гл.). с. 157

Плава́ ‘балота (возера), якое моцна зарасло мохам, а пад нізам — вада’ (шчуч., Сл. ПЗБ), с. 157

Плава́к ‘плывец’ (лун., Сл. Брэс., Шатал.; стол., Нар. лекс.). с. 157

*Пла́вам, пла́вом ‘уплаў’ (драг., 3 нар. сл.). с. 157

Пла́ваць ‘перамяшчацца ў вадзе’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ), пла́выць ‘тс’ (Бяльк.), ‘знаходзіцца на паверхні вады’ (Сл. ПЗБ), (перан.) ‘хадзіць па глыбокім снезе’ (Юрч. СНЛ). с. 157

Плаве́льнік ‘плывец’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Да пла́ваць (гл.). с. 158

Плаві́сты, плавэ́сты ‘грузкі, зыбкі (пра балота)’ (пін., ЛА, 5), ‘дрыгвяністы’ (ТС). с. 158

Пла́віца ‘маленькая лодка, выдзеўбаная з цэлага ствала дуба’ (пін., Маслен.). с. 158

Пла́віць₁ ‘сплаўляць (лес)’ (в.-дзв., лід., Сл. ПЗБ; ТС; Варл.), с. 158

Пла́віць₂ ‘пераўтвараць цвёрдае цела ў мяккае шляхам награвання’ (ТСБМ), с. 158

Плаво́к₁ ‘плывец’ (докш., Янк. Мат.; добр., Мат. Гом.). Да пла́ваць (гл.); с. 158

Плаво́к₂ ‘паплавок’ (ТСБМ, ТС), с. 158

Плавок₃ ‘частка плуга, якою плуг сунецца па зямлі’ (Тарн.). с. 159

Плаву́жнік, плаву́шнік ‘плытагон’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 159

Плаву́к, плау́к, плыву́к ‘плывец’ (Скарбы; Сцяц.; іўеў., Сл. ПЗБ; карэліц., Сцяшк. Сл.; ашм., Стан.). Да пла́ваць (гл.). с. 159

Плаву́н₁, плыву́н ‘аер, Асоrus calamus L.’ (Бейл.), ‘мнаганожка, папараць звычайная, Роlypodium vulgare’ (смал., Кіс.), с. 159

Плаву́н₂ ‘кошык для лоўлі рыбы’ (свісл., Сл. рэг. лекс.), ‘падвалока — снарад для лоўлі рыбы ў адкрытай вадзе; пры гэтым патрэбна сама мала дзве асобы’ (Касп.; Нік. Очерки), с. 159

Плаву́н₃ ‘смецце, раслінныя рэшткі, нанесеныя вадой на карэнне дрэў, на кусты, у заліў у час разводдзя’ (Нік. Очерки; Скарбы), ‘цякучы пясок’ (ветк., Яшк.). с. 159

Плаву́н₅ ‘дрыгва, зыбаўка на балоце, каля возера’ (полац., ЛА, 2), ‘топкае балота’ (пін., ЛА, 2). Да плаў₁ (гл.). с. 160

Плавуне́ц ‘раска, Lemna minor L.’ (саліг., ЛА. 1). с. 160

Плавуно́к, плывуно́к ‘плавальны пузыр’ (в.-дзв., шчуч., Сл. ПЗБ; в.-дзв., ЛА, 1). с. 160

Плаву́ха ‘яжджаль, ранняя асака, Саrex L.’ (слуц., ЛА, 1), плаву́шка ‘тс’ (Сл. Брэс.), паплаву́ха, паплаву́шка, паплаўня́ ‘тс’ (Нар. лекс., ТС, Расл. св.). Да плаў₁ (гл.). с. 160

Плаву́шка₁ ‘казялец вадзяны, Ranunculus aquatilis L.’ (дзятл., Сцяшк. МГ; Кіс.), ‘раска, Lemna minor L.’ (кобр., саліг., ЛА, 1), плаву́чка, паплаву́шка, панлаву́ха, пунлаве́нь ‘тс’ (Расл. св.). с. 160

Плаву́шка₂ ‘насеннік дзеразы’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Да плыць, плысці́ (гл.). с. 160

Плавы́ ‘дзірвановы зараснік у возеры, які складаецца з розных раслін, нават з лазняку, — пад ім ёсць вада’ (Нік. Очерки). Да плаў₁ (гл.). с. 160

Плавы́ня ‘плывучы востраў’ (паўн.-усх., КЭС), смал. плави́на ‘тс’. с. 160

Плавэ́чнік ‘белы гарлачык, Nymphaea alba L.’ (глыб., Сл. ПЗБ). с. 160

Пладлі́вы (пладлівый) ‘пладавіты’ (Юрч. Вытв.), с. 160

Пладзі́цца ‘размнажацца’ (ТСБМ, Стан.). Да плод (гл.). с. 161

Пла́жам ‘плазам’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Яруш.). с. 161

Плажма́ ‘плазам’ (Нас., Др.-Падб.), пла́жма ‘тс’ (Гарэц.), мсцісл. пла́жмя ‘тс’ (Юрч. Вытв.). с. 161

Плаз ‘плоскасць якой-небудзь доўгай рэчы’, ‘паласа ад удару чым-небудзь доўгім’ (Нас., Яруш.), плаз ‘плоскі бок якога-небудзь прадмета’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 161

Плазава́ць ‘склюдаваць, апрацоўваць бервяно для зруба’ (шчуч., Сцяшк. Сл.), абчасаць калоду на плаз ‘на плашку’ (ТС), с. 161

Пла́зам ‘плоскім, шырокім бокам уніз’, ляжаць плазам ‘ляжаць пластом’ (ТСБМ), карэліц. ‘пластом’ (Сцяшк. МГ). с. 162

Пла́зма, плазьма ‘плазам’ (Скарбы; Клім.; Сцяц.; ТС; драг., Сл. Брэс.), ‘плоска’ (Нас.). с. 162

Пла́зкі ‘адхоністы, гладкі’ (ТС), ‘пакаты, спадзісты (бераг ракі, возера)’, пла́скі, пла́скый ‘тс’ (сен., слонім., ЛА, 2), стол., сен. пла́ская, кам., брэсц., кобр. пла́ска ‘пакатая страха’ (ЛА, 4), пла́зам ‘плоска’ (Нас.), плазова́ты ‘адхонны (пра страху)’: стрэха зусім плазма лежыць (ТС). с. 162

Плазьмо́ ‘частка сахі’ (ельск., Выг.) с. 162

Плаймо́, пляймо ‘пляма’ (беш., Нар. сл.) с. 162

Плаймо́та ‘мноства’ (ветк., Мат. Гом.). Да плойма (гл.). с. 163

Плайні́ца ‘абмежаваная прастора, частка плошчы, поля, пасеву’: і ячменю велічэнна плайніца (светлаг., SOr, 39, 352). с. 163

Плак ‘плач’ (Нас.; Бяльк.; Юрч. Вытв.), пла́кам, пла́кма плакаць, пла́каць плако́м ‘бедаваць, слёзна наракаць, плачучы, скардзіцца’ (Нас., ТС), мсцісл. плакану́ць ‘горка паплакаць’, пла́кыньнік, плаку́н ‘плаксун’ (Юрч. Вытв.), с. 163

Плака́т ‘каляровы насценны малюнак з агітацыйным тэкстам’ (ТСБМ). с. 163

Пла́каць, пла́каці, пла́катэ, пла́кыць, пла́кацца ‘праліваць слёзы ад болю, гора і пад.’, ‘завываць, скуголіць, жаліцца’ (ТСБМ, Яруш., Др.-Падб., Сл. ПЗБ, ТС; ашм., Стан.; міёр., Нар. лекс.), ‘аплакваць’ (ашм., Стан.), ‘галасіць па нябожчыку’ (Сцяшк. Сл.), ‘пацець (пра шкло)’ (ветк., Мат. Гом.). с. 163

Плакса₁ ‘плаксівае дзіцё’ (б.-каш., Мат. Гом.), ‘той, хто часта плача без уважлівай прычыны’, ‘які любіць скардзіцца, наракаць’ (ТСБМ), пла́ксы ‘крыксы, крык з плачам дзіцяці’ (Нас.). с. 164

Пла́кса₂ ‘плакун-трава, чальчак, Lythrum salicaria L.’ (б.-каш., жытк., Мат. Гом.), ‘ажына валасістая, Luzula pilosa (L.) Willd.’ (гродз., Кіс.). Да пла́каць (гл.). с. 164

Плаксні́нкі ‘вейкі’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 164

Плаксу́ха, плаксу́н ‘плакса’, плаксуно́к ‘плаксівае дзіця’ (Стан., Варл.). Да плакса₁ (гл.). с. 164

Плаксэ́та ‘плакса’ (смарг., Сл. ПЗБ). Да пла́кса₁ (гл.). с. 164

Плаку́н-трава́ ‘від чальчаку (відаць, вербалісты), Lythrum salicaria L.’ (ТС; Ласт.). Да пла́каць і трава́ (гл.), с. 164

Пла́ме ‘полымя, агонь’ (Нас.), пла́мё ‘тс’ (карэліц., Шатал.), пла́мя ‘тс’ (ЛА, 4); с. 165

Пламе́та₁ ‘вельмі многа’ (Жд. 2). с. 165

Пламе́та₂ ‘лёс, прадвызначэнне’ (ТС). Да плане́та (гл.). с. 165

Пламе́та₃ ‘хмара, хмарнасць’ (?): нейка така пламета набягае, што по ўсім дзерэўням дождж (ТС), с. 165

Пламе́тны ‘псіхічна хворы’ (стол., ЛА, 3; ТС), с. 165

Пламі́дны і (у выніку асіміляцыі дн > нн) пламі́нны ‘зайздросны чалавек’ (чэрв., Сл. ПЗБ), с. 166

План₁ ‘чарцёж — памяншальны выгляд мясцовасці, прадмета на плоскасці’ (ТСБМ, Яруш., Шат.), ‘прысядзібны ўчастак калгасніка, надзел, сядзіба, зямля пры хаце’ (гом., ЛА, 3; Мат. Гом.; Ян.; свісл., Сл. рэг. лекс.; ветк., рэчыц., нясвіж., слаўг., Яшк.), ‘незабудаваны ўчастак зямлі ў межах вёскі, які належыць аднаму гаспадару, пляц’ (Нар. сл.), пла́нік ‘тс’ (жлоб., ЛА, 3), плян ‘тс’ (Яруш.), план ‘агарод’ (ветк., ЛА, 2), план ‘зямля былога сталыпінскага хутара’ (Яшк.). с. 166

План₂ ‘праграма заданняў і прац’, ‘парадак, паслядоўнасць, сістэма’ (ТСБМ), ‘жыццёвы парадак, спосаб грамадскага жыцця’ (ТС). с. 166

Пла́начка ‘паўпрыца’ (бых., ЛА, 4). Да пла́нка (гл.). с. 166

Плане́та ‘нябеснае цела’ (ТСБМ), плянэ́та ‘тс’ (Яруш.), планэ́та ‘тс’ (Шат.), ‘поўня’ (ігн., Сл. ПЗБ), плане́та ‘лёс’ (ТСБМ; Юрч. СНЛ), с. 166

Плане́ціць ‘абганяць (бульбу)’ (бераст., Сцяшк. Сл.). с. 167

Плане́т, плане́тка ‘ручная прылада для праполкі і культывацыі глебы міжраддзяў’ (ТСБМ). с. 167

Планіда ‘лёс, вышэйшае прадвызначэнне’ (чач., Мат. Гом.; Бяльк.; Растарг.), с. 167

Планіца ‘звязаныя бярвенні, з якіх складваюцца плыты, што сплаўляюцца па Дняпры’ (Дэмб. 2), плэны́ца ‘адна з дзвюх частак’ (палес., Бел.-укр. ізал.), с. 167

Пла́нка ‘клопат, куды ўстаўляецца млён’ (паўн.-усх., ЛА, 4), ‘лёстка ў драбіне’ (дубр., ЛА, 4), ‘вязы ў санях’ (дубр., ЛА, 2), ‘дзверцы ў стаячым вулеі’ (чавус., клім., ЛА, 1); пла́нкі ‘ручкі ў падушцы воза, да якіх прымацоўваюцца драбіны’ (віц., маг., брагін., рэч., ЛА, 2), ‘доўгія бярвенні, што кладуцца ўздоўж моста ля яго краёў для ўмацавання насцілу’ (Сцяшк. Сл.). с. 167

Плант ‘надзел, сядзіба, участак’ (ветк., Мат. Гом.), ‘план сядзібы’ (Бяльк.), с. 168

Пла́ска, пласка́ ‘брыца, Есhinochloa L.’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 168

Пласкадо́нак ‘лодка з дошак’ (барыс., Стан.), с. 168

Пласкані́, пласкане́, пласко́нне, пласко́нні ‘маніцы, каноплі без семя, якія вырываюцца раней, Саnnabis sativa L.’ (докш., Янк. Мат.; Сцяшк. Сл.; полац., Янк. 2; Сл. ПЗБ; Мат. Гом.; ДАБМ, к. 283; мін.-маладз., Шчарб.; Янк. 1; Зн., дыс.; в.-дзв., Шатал.), пласконі, пласкуні, слон. пласкунэ́ ‘выбіркі’, плоскані ‘тс’ (Шат.; ашм., Стан.), пласкуне́ ‘тс’ (Скарбы), пласкуны́ (слуц., Нар. словатв.), пласконне ‘валакно з мужчынскіх канапель’ (Сл. ПЗБ), пласконны ‘канапляны, зрэбны’ (Шат.), плоскані ‘маніцы’, пло́сканны ‘зрэбны’ (Нас.). с. 168

Пласкакі́жы ‘вялікія бляхарскія пласкагубцы’ (гродз., Нар. сл.; Скарбы). с. 169

Пла́скі, пласкі́ ‘пакаты, плоскі’ (беласт., іўеў., паст., Сл. ПЗБ). с. 169

Пласкі́ ‘абложная зямля’ (ганц., ДАБМ, камент., 858). с. 169

Пласкі́р, пласкі́рка ‘гусцяра, Вlicca Bjoerkna L.’ (басейн Прыпяці, Жук.). с. 169

Пласко́нка ‘хустка’, ‘цёплая хустка’ (смарг., івян., ДАБМ, камент., 944—945; Сцяшк. Сл.). с. 169

Пласкуга́, плашчуга́, пло́ска ‘пырнік з мяцёлкай’ (іўеў., дзятл., Сцяшк. Сл.), ‘пустазелле (макрыца, крапіва) — корм свінням’ (Скарбы), плашчу́га ‘брыца, Есhinochloa crus galli Roem.’ (гродз., мін., кобр., ЛА, 1), плашчы́ца ‘тс’ (рас., тамсама). с. 169

Пласку́рка ‘падлешчык’ (паст., Сл. ПЗБ); с. 170

Пласку́тка ‘легкавая машына’ (Сцяшк. Сл.). с. 170

Пласку́ха₁ ‘рыба, падобная да ляшча’ (Янк. 1; рагач., Арх. ТУ), ‘плотка’ (Шат.; петрык., хойн., рагач., Мат. Гом.; сміл., Стан.). Да пласкір (гл.). с. 170

Пласку́ха₂ ‘плоскуні’ (навагр., ДАБМ, камент., 870). Да пласкані́ (гл.). с. 170

Пласку́ха₃ ‘брыца, Есhinochloa crusgalli Roem.’ (шальч., маст., в.-дзв., Сл. ПЗБ; Мат. Гом.), пласку́ша ‘тс’ (маг., гом., маст., ЛА, 1), пласку́шка ‘разнавіднасць пырніку’ (Нар. Гом.). Да пласка, пласкуга́ (гл.). с. 170

Пласку́ша ‘адрына, сяннік’ (паўн.-усх., КЭС). с. 170

Пласмо́ ‘плашчыня, роўнядзь, плоскасць’ (Дуж.-Душ.). с. 170

Пла́ст ‘спрасаванае граблямі бярэмя сена’, ‘шчыльны слой чаго-небудзь’, ‘гарызантальны слой пароды’ (ТСБМ, Др.-Падб., Сцяшк. Сл., Яруш., Шат., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк.; сміл., арш., Стан.; ЛА, 2), віл. пласто́к ‘бярэмя, ахапак’ (Жыв. сл.), ‘плоскі слой гліны’ (Вярэн; Жыв. НС), ‘лён, што застаецца на шчотцы пры часанні кужалю’ (міёр., Шатал.), ‘пачаскі’ (воран., Сл. ПЗБ), пла́сцік ‘кавалачак парэзанай бульбы’ (Вешт.), пласце́нь ‘пласт мёду, сена’ (Нас.), пласт ‘укладванне палатна ў час бялення — гармонікам’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘сувой палатна’ (барыс., ЛА, 4), пла́стам ‘выцягнуўшыся’ (Нас.). с. 170

Пластава́ць ‘паўзці па-пластунску’ (ТСБМ; воран., маст., Сл. ПЗБ; Нар. Гом., Стан.). с. 171

Пла́стаць ‘плёхаць, шлёпаць’ (ТС). с. 171

Пласта́ць ‘патрашыць рыбу’ (добр., Мат. Гом.), плыста́ньня ‘разразанне на кавалкі (звычайна пра сала)’ (Юрч. СНЛ), с. 171

Пласці́ць ‘пластаваць сена’ (паўн.-усх., паўн.-мін., усх.-гом., ЛА, 2), круп. пла́сціць ‘тс’ (Нар. сл.; Жд. 2), пла́сціць ‘збіваць сена ў пласты’ (докш., Янк. Мат.; навагр., Сцяшк. Сл.; добр., Мат. Гом.; в.-дзв., Шатал.; Сл. ПЗБ), пластава́ць (сена) ‘тс’ (полац., Нар. лекс.; Сцяшк. Сл.; ц.-бел., гродз., жабін., маг., ЛА, 2), ‘накладваць пластамі адно на адно’, ‘разнімаць, дзяліць на пласты’ (ТСБМ). с. 171

Пла́стацца ‘хадзіць без мэты, марна трацячы час’ (докш., Янк. Мат.), с. 172

Пласто́ўе ‘вялізныя сняжынкі’ (ТС), с. 172

Пласту́н ‘карп, Сурrinus саrріо’ (астрав., Сл. рэг. лекс.), с. 172

Пластуха́ ‘брыца, Есhinochlоа L.’ (шчуч., Сл. ПЗБ) с. 172

Пла́стыр ‘наклееная на тканіну ліпкая лекавая маса, якая прыкладаецца да ран, нарываў і да т. п.’ (ТСБМ). с. 172

Пласце́нь ‘пласт (мёду, сена)’ (Нас.). Да пласт (гл.). с. 172

Пласці́на ‘тонкая палоска цвёрдага матэрыялу’ (ТСБМ), ‘плаха, палова распілаванага ўздоўж бервяна’ (шальч., беласт., Сл. ПЗБ; воран., Сцяшк. Сл.; Мат. Гом.), с. 173

Плат₁ ‘намітка, галаўны ўбор у беларускіх жанчын накшталт рушніка’ (Малч.), ‘хустка’ (пруж., Хрэст. дыял.; Касп.; пруж., Сл. ПЗБ; жлоб., Мат. Гом.; дзятл., Сцяшк. Сл.), ‘тоўстая хустка, якою накрываюцца паверх верхняй вопраткі’ (кобр., ДАБМ, камент., 945), плато́к ‘хустачка’ (Некр.), ‘хустка’ (в.-дзв., даўг., Сл. ПЗБ), пла́цік ‘палатно, якое ўжываецца шапаваламі: намочаны плацік рассцілаюць на стале і на ім раскладваюць слой воўны’ (Дэмб. 2), плату́шка ‘хустка, у якую ўвязвалі ежу ў поле’ (паст., Сл. ПЗБ), плато́чак ‘пялёнка’ (брагін., Мат. Гом.). с. 173

Пла́та₁ ‘выплата, узнагарода за працу, службу ці за атрыманую рэч’, ‘грашовая кампенсацыя’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк., Варл., Сцяшк. Сл.), с. 174

Пла́та₂ ‘гатунак са скуры каніны’ (Касп.), с. 174

Пла́тавы (пла́тывый) ‘вышэйшай якасці’ (Юрч. СНЛ). Да пла́та₂ (гл.). с. 174

Плата́ць₁ ‘развяваць (на ветры)’ (шальч., Сл. ПЗБ), с. 174

Плата́ць₂ ‘разразаць рыбу ўздоўж цела па хрыбетніку для прасолкі і правяльвання’ (полац., 3 нар. сл.), ‘разварочваць тушкі рыбін ўздоўж хрыбетніка для прасушкі’ (Крыв., ТС), плата́нка ‘салёная (разабраная) рыба’ (петрык., ЖНС), рыба плата́ная ‘тс’ (Маш.). с. 174

Пла́тва ‘бервяно, якое ляжыць на бэльках столі пад кроквамі’ (Тарн.). с. 174

Платва́ ‘плотка, Rutilus rutilus’ (лудз., вільн., Сл. ПЗБ), плату́шка ‘тс’ (паст., Сл. ПЗБ), с. 175

Пла́тка ‘прайграная ад недабору біткі гульня, рэміз’ (Нас.). с. 175

Платкі́ ‘ручнік на іконах’ (Касп.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), платок ‘ручнік’ (светлаг., Мат. Гом.), платкі́ ‘галаўны ўбор’ (ст.-дар., гом., ЛА, 4). Да плат₁ (гл.). с. 175

Пла́тна, пла́тно ‘з плацяжу’, ‘шчодра, багата’ (Нас.), ‘выгадна’ (ТС; гродз., Сл. ПЗБ), пла́тны ‘верны ў плацяжы, плацежны, шчодры’ (Нас.). с. 175

Платні́на ‘якая-небудзь адна адзежына’, плацці́на ‘тс’ (ельск., клім., ЛА, 4), с. 176

Платніна́ ‘моц, сіла, дзябёласць’ (Ян.). с. 176

Платня́к ‘мажны мужчына’ (Янк. 3; Жд. 3). с. 176

Плато́к ‘хустка’ (Бяльк.), ‘хустка свайго вырабу’ (Сцяшк. Сл.). Да плат₁ (гл.). с. 176

Плату́шнік ‘лодка, выдзеўбаная з дрэва’ (Жд. 3) с. 176

Платы́ ‘перагародка на рацэ, яз’ (лях., Сл. ПЗБ). с. 176

Плаў₁ ‘бераг, падмыты вадой’ (чырв., 3 нар. сл.), ‘зыбучы травяны дзірван на зарослым возеры’ (Сл. ПЗБ; ТС; в.-дзв., Нар. сл.; хойн., рэч., добр., Мат. Гом.), ‘нізіна, якая ў разліў заліва- ецца вадой’ (Касп.), плав ‘прорва, топкае балота, дзе калышацца верхняе покрыва’, плаў ‘акно на балоце’ (Сл. Брэс.; Нар. лекс.; ЛА, 5), плавы́ ‘азёры, багатыя рыбай, пакрытыя зыбкім і непраходным дзірваном’ (Нік. Очерки), плаў, плавы ‘нізкая мясцовасць, дзе рака праходзіць праз балота’ (Касп.), плавок ‘дрыгвяністае балота’ (жытк., стол., Яшк.), ‘забалочаны вадаём; зыбкае бязлеснае балота; гразкае месца, заліўны луг ля ракі ці возера’ (палес., Талст.; слаўг., жытк., стол., Яшк.), ‘плывучае покрыва з рэштак раслін, плаў на балоце, ля возера’ (палес., ЛА, 2); ‘плывучае па вадзе смецце’ (ветк., добр., Мат. Гом.). с. 176

Плаў₂ ‘нераст рыбы’ (паўн.-усх., КЭС), с. 177

Плаўба́ ‘плаванне’ (Стан.). с. 177

Пла́ўваць₁ ‘здрыгацца, дрыжаць (аб сале ў свінні)’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 177

Пла́ўваць₂ ‘плаваць’ (Сцяшк. Сл.). с. 177

Пла́ўдыр ‘вечны бадзяга’ (Касп.). с. 177

Пла́ўе ‘зыбкае балота’ (бяроз., ЛА, 5). с. 177

Пла́ўкі₁ (пла́вкый) ‘пакаты, спадзісты’ (драг., Клім.; в.-дзв., даўг., Сл. ПЗБ), ‘пакаты (аб страсе)’ (ЛА, 4), с. 177

Пла́ўкі₂ мн. л. ‘паплаўкі (з бярозавай кары)’ (рас., навагр., Сл. ПЗБ), с. 178

Пла́ўкі₃ ‘кароткія, шчыльныя мужчынскія трусы для плавання’ (ТСБМ). с. 178

Пла́ўкі₄ ‘тлустае сала, якое выдзяляе шмат тлушчу’ (пін., стол., ЛА, 4), пло́вкэ (сало) ‘тс’ (стол., тамсама), пла́ўкі ‘багаты тлушчам’ (ТС), ‘слізкі’, ‘слабкі (нітка, вяроўка)’ (Сл. ПЗБ); плаўкі́ ‘слізкі, гладкі’ (саліг., Нар. словатв.), пла́вко ‘гладка, лёгка’ (ТС). с. 178

Пла́ўкі₅ ‘жоўты плывунец, Utricularia L. (?)’ (Сцяшк. Сл.). с. 178

Плаўкі́ ‘раска, Lemna minor L.’ (лельч., ЛА, 1). с. 178

Пла́ўлі ‘забалочаны вадаём; зыбкае бязлеснае балота, дрыгва; гразкае месца’ (усх.-палес., Талст.), с. 178

Пла́ўні ‘забалочаныя берагі рэк і астраўкі, парослыя водалюбівай расліннасцю, якія затапляюцца вясной у час паводкі’ (ТСБМ). с. 178

Плаўні́к₁ ‘орган руху ў рыб і водных жывёл’ (ТСБМ). с. 179

Плаўні́к₃ ‘рыбацкі човен’ (Бяльк.). с. 179

Пла́ўшы мн. л. ‘перхаць’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 179

Пла́ха₁, пла́шка, плашча́к, плахты́на, плу́ха, плушка ‘палавіна расколатага ўздоўж дрэва’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Янк. 3, Шушк., Яруш., Маш., Некр., Гарэц., Янк. 1, Шат., Касп., Сл. ПЗБ, ТС, Варл.), ‘вялікая трэска’ (шчуч., шальч., чэрв., Сл. ПЗБ), ‘маснічыны’ (Сцяшк. МГ), пла́шычка ‘плаха’ (Юрч. СНЛ). с. 179

Пла́ха₂, пла́шка, пла́хта, пла́шачка, плашчы́на, прыпла́шнык ‘доўжань, века вялікай бакавой адтуліны ў вуллі-калодзе’ (лун., Шатал.; паст., Сл. ПЗБ; Нікан.; віц., гродз., брэсц., гом., ЛА, 1), ‘драўляны каркас лежака’ (паст., Сл. ПЗБ). Да пла́ха₁. с. 180

Пла́ха₃, пла́шышча ‘шырокі кавалак поля’, ‘пласт сала’ (ТС; светлаг., SOr, 39, 352; Юрч. СНЛ), плахві́на ‘пляц’ (ТС); пла́ха ‘элемент узору на тканіне ў форме прамавугольніка’ (брагін., 3 нар. сл.), пла́шкі ‘ўзор у 4 ніты’ (Уладз.); пла́хі ‘плахта, несшываная спадніца’ (Ян.). с. 180

Плахе́й ‘злы’ (чэрык., ЛА, 5). с. 180

Плахі́₁ (плахі́й) ‘дрэнны, нядобры’ (Бяльк.; чэрв., пух., даўг., Сл. ПЗБ; Ян.), ‘непрыстойны’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 180

Плахі́₂ ‘спакойны, добры’ (шчуч., пруж., Сл. ПЗБ), ‘слабы’ (Ян.), ‘ціхі, сціплы’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 180

Плахо́тка ‘андарак не шыты, а з цэлага кавалка падвязаны’ (гом., Шн.). с. 181

Пла́хта₁ ‘жаночае адзенне тыпу спадніцы з дзвюх сшытых да палавіны полак’ (ТСБМ), ‘вялікая хустка’, ‘посцілка’ (Сл. ПЗБ), ‘бялізна’ (Бес.), ‘пялёнкі’ (Федар. 6), ‘дзяруга’ (Бес.). с. 181

Пла́хта₂ ў выразе: пла́хтой ‘спосаб укладкі дошак для прасушкі ў выглядзе трохвугольніка — адна на адну’ (бяроз., Шатал.; Сл. ПЗБ). Да пла́ха₁ (гл.). с. 181

Плац₁ ‘прысядзібны ўчастак’ (стаўб., Прышч.), с. 181

Плац₂ ‘шоўк’ (Тураўшч. 1, 66). с. 181

Плацда́рм ‘мясцовасць, на якой разгортваецца ваенная аперацыя’ (ТСБМ). с. 181

Плаце́нка ‘палатно з фарбаваных нітак, вытканае ў рады’ (Нас.; гродз., Мат. АС), ‘шарачак, саматканы матэрыял у палоску ці ў клетку’ (Яруш., Варл.), плаце́нко, плаце́нак, плуценко ‘тс’ (Сцяц.; Сл. ПЗБ), ‘ільняная тканіна для сукенак і спадніц’ (мядзв., Нар. сл.; маст., Сцяшк. Сл.), ‘палатно ў 4 ніты; снавалася і ткалася фарбаванымі ніткамі, узорамі — клетачкай, прызначалася на хвальбоны’ (Жд. 3), плоце́нок ‘льняная, даматканая спадніца’ (кам., Шатал.), плацёнак ‘тс’ (плешч., ДАБМ, камент., 934). с. 181

Плаціна ‘высакародны метал шаравата-белага колеру́ (ТСБМ). 3 рус. платнна ‘тс’, якое праз ням. ріаііпа ці непасрэдна з ісп. ріаііпа ‘кепскае срэбра́, вытворнага ад ісп. ріаіа ’срэбра́ (Фасмер, 3, 275), — апошняе адпавядае прас^. *рІаІа\ у гой час сярэбраны посуд уваходзіў у манетарную сістэму (Мартынаў, вусн. паведамл.). с. 182

Плацінаі ‘гідратэхнічнае збудаванне на рэках і вадаёмах для падняцця ўзроўню вады’ (ТСБМ; Сл. ПЗБ). Да плот (гл.) і суф. -ін-а. Найбольш імаверна, што слова прыйшло з рус. моўнай тэрыто- рыі. Параўн. рус. паўн. плотйна ‘пярэспа’, разан., вароніж. Таць’, омск. ‘ніжнія бярвёны плыта́, арх. ‘фундамент дома з бярвенняў і інш. пабудоў’. с. 182

Плаціна₂ ‘невялікі кавалак палатна, анучы’ (Шат.), плаці́нка ‘абрэзак матэрыі́ (ТС). Да плат, палатно (гл.). с. 182

Плаціна ‘агароджа з жэрдак’ (слуц., ДАБМ, камент., 811), ‘доўгая і тонкая жардзіна для плота’ (Варл.), плаці́на ‘жэрдка ў плоце́ (астрав., Сл. ПЗБ), плаця́нка ’накрытая паветка, сцены якой з паркану’ (Варл.). Да плот (гл.). Сюды ж пла́ціна ‘жэрдка (з плоту)’ (гом., Мат. Гом.). с. 182

Плацішка ‘ручнік’ (паўн.-усх., Шн. 2). Да плат, палатно (гл.). Суфікс -ішк- больш характэрны для рус. моўнай тэрыторыі. с. 182

Плаціць ‘аддаваць грошы або што-небудзь каштоўнае за што- небудзь' (ТСБМ, Яруш., Нас.; Бяльк., Сл. ПЗБ. ТС). Да прасл. *рІа- іііі, якое ад *р!аіь ’кавалак палатна ці іншай тканіны́ > плат (гл.). с. 182

Плацце, пла́цьця, пла́це, пла́ця, пла́цё, плацье, пла́тьте, пла́тье ‘сукенка’ (ТСБМ, Юрч., Янк. 1, Касп., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл., Бяльк.; ганц., Сл. Брэс.); ‘бялізна’ (ТСБМ, Юрч.; ст.-дар., Жыв. НС; слонім., рагач., Арх. ГУ; Сцяшк. Сл., Некр., Янк. 1; бых., Янк. Мат; Маш., Нас., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.; пін., Сл. Брэс.; петрык., Шатал.; навагр., калінк., 3 нар. сл.; навагр., Жыв. сл.; слонім., лельч., ваўк., шчуч., Нар. лекс.); ‘адзенне’ (Маш., Нас., Сл. ПЗБ); ‘брудная бялізна’ (паўсюдна, акрамя гродз., ЛА, 3). с. 182

Плаця́нка ‘збудаванне з лазы для захоўвання сена’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 183

Плач ‘праліванне слёз ад болю, гора, жаху і гукі, якія суправаджаюць гэта’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк.), са плачо́м ‘плачучы’ (бялын., Янк. 3), пла́чма плакаць ‘плакаць, памнажаючы слёзы ўвесь час’ (Нас.), плачлі́вы ‘слёзны’, ‘слязлівы’; с. 183

Плашані́ска (плашані́ско) ‘непаслухмяны’ (пруж., Сл. ПЗБ). Да плахі́ (гл.). с. 183

Пла́шка ‘палавіна качана квашанай капусты’ (Сцяшк. Сл.), ‘палова качана капусты’ (зах.- і паўн.-зах., калінк., ЛА, 4); ‘нешырокая паласа поля’ (стол., Нар. лекс.), ‘доўгая палоска на посцілцы, вытканая ўзорам у віленку: шыракаватыя рады, вытканыя пражай рознага колеру’ (брагін., Нар. лекс.); ‘палавіна цурбана, расколатага напалам’ (Касп., Бяльк.), ‘бервяно, расколатае па даўжыні на 2—3 палены’ (ашм., Стан.), ‘вязы ў санях’ (гродз., ЛА, 2), пла́шкі ‘ставы, сам ткацкі станок’ (брагін., ЛА, 4), гродз. пла́шка ‘бервяно ў зрубе калодзежа’ (Цых.), ‘шырокі кавалак (сала, поля і інш.)’, ‘расколатае палена’ (ТС). Да пла́ха₁, пла́ха₃ (гл.). с. 183

Плашч ‘лёгкае паліто пераважна з непрамакальнай тканіны’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.). с. 183

Плашчаві́на ‘плошча’ (Ян.). с. 184

Плашча́к₁ плошча́к ‘абцясаная бэлька ў сцяне’ (Тарн.; астрав.. лях., Сл. ПЗБ), ‘брус’ (івац., Нар. сл.), ‘бервяно з плоскімі бакамі’ (Жд. 1), ‘палова распілаванага ўздоўж бервяна’ (кобр., Нар. лекс.; Сцяшк. Сл.), ‘ашлап — суцэльнае бервяно над сточанымі’ (іўеў., ЛА, 4), ‘грунтвага’ (трак., Сл. ПЗБ), ‘бервяно ў зруба калодзежа’ (П.С.). с. 184

Плашча́к₂ (плошьчя́к) ‘паром з бартамі і шпангоўтамі (як лодка)’ (Маслен.). с. 184

Плашчак₃ ‘сорт ячменю’ (Сцяшк. Сл.), ‘сорт бобу’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Да пло́скі, пла́скі (гл.). с. 184

Плашчані́ца ‘прадмет культу: кавалак тканіны з выявай Хрыста ў труне’ (ТСБМ, Бяльк.). с. 184

Плашчу́га́₁, плашчуха́, пласкуга́ ‘брыца, Есhinochloa crus galli L.’ (гродз., кобр., мін., ЛА, 1; лях., баран., Сл. ПЗБ; стаўб., Жыв. сл.); пласку́га ‘пустазелле’ (Скарбы), ‘асака, Саrех L.’. с. 184

Плашчу́га₂, пласкуга́, пласку́ха, пластуха́ ‘мужчынскія каноплі’ (баран., навагр., гродз., ДАБМ, камент., 870). с. 184

Плашчы́ ‘бярвёны ў глухой сцяне, у прасле’ (івац., ЛА, 4). с. 184

Плашчэ́й ‘больш пахіла’ (мсцісл., Юрч. СНЛ). с. 185

Плашчы́на ‘дзверцы ў стаячым вулеі’ (паст., ЛА. 1). Да пла́ха₂(гл.). с. 185

Плашчы́ца, плошчы́ця (рłoščyćа) ‘клоп’ (Тарн.), с. 185

Пла́шыць ‘пляскаць (далонню аб далонь)’ (мазыр., Нар. Гом.). с. 185

Плашы́ць₁ ‘ганьбіць’ (карэліц., Сцяшк. Сл.), ‘ганіць’ (Жд. 1). Да плахі ‘благі’, гл. плох. с. 185

Плашы́ць₂ ‘паспрабаваць’ (Бяльк.). с. 185

Плебе́й ‘чалавек ніжэйшага саслоўя (у Рыме), чалавек не арыстакратычнага паходжання’ (ТСБМ), с. 185

Пле́ва₁ пле́вы, пле́ўкі ‘высеўкі з грэчкі’ (смарг., ЛА, 4), ‘мякіна, адходы пры паланні’ (ЛА, 2), пле́ўкі ‘высеўкі’ (Сл. ПЗБ). с. 185

Пле́ва₂ ‘перхаць’ (гарад., ЛА, 1; Касп.; гарад., віл., ЛА, 3), ‘шалушэнне скуры’ (гарад., віц., ЛА, 3), с. 186

Пле́вень ‘погань, нечысць, якая ўсё знішчае, з`ядае’ (ТС). с. 186

Плевуці́на, плівуці́на, плівуці́начка ‘лёгкае адзенне’, ‘плеўка’ (Юрч. СНЛ; Юрч. Вытв.), с. 186

Плед ‘пакрывала з шарсцяной тканіны’ (ТСБМ). с. 186

Пле́йтух, мн. л. пле́йтухі ‘доўгія касмылі на галаве’ (ТС), плейту́х ‘неахайны чалавек’ (жлоб., Жыв. сл.; Бяльк.), ‘тупіца, разява’, пле́йтухі ‘валасы, кавалкі’: каб... ударыў аб мост, сь цябе б плейтухі пыляцелі (Юрч. СНЛ), пле́йтух, плейтушы́на, плейтушка ‘лаянкавы выраз на яўрэяў’ (Нас.), с. 186

Пле́ктар ‘медыятар да мандаліны’ (Інстр. 3). с. 186

Пле́мен ‘племя, род’ (Дабр.). с. 186

Пле́мя, пле́ме, пле́м`е, плеймё, сюды ж пле́менства, племеўство, плямя́, племе́ньне, племянё ‘аб`яднанне некалькіх родаў у дакласавым грамадстве’, ‘сваякі, радня; дзеці, родзічы; пакаленне; патомства; парода’ (ТСБМ; Яруш.; Нас.; Нік. Очерки; Мат. Гом.; ТС; Карскі, 2—3, 183; Кольб.; Сцяшк. Сл.; Жд. 2), на пле́мя ‘для атрымання патомства’ (Нар. Гом.), пле́мень ‘род’ (ТС), пле́меннік, пле́меністы ‘здольны да размнажэння’, пле́менніца ‘пладавітая жанчына’ (Нас.). с. 187

Плен₁ ‘нязжаты касмыль жыта, пакінуты ў полі для прыманкі зайцоў’ (Сцяшк. Сл.). с. 187

Плен₂ ‘пасяджэнне’ (Юрч. СНЛ) с. 187

Пле́на, плена́, пле́нка, пле́начка ‘тонкая шчарбінка або лускавінка на метале’ (Нас.), ‘трэшчынка ляза касы, сякеры’ (ТС), с. 187

Пле́нка, пле́начка ‘пенка на малацэ пры яго варцы’ (брасл., ЛА. 4: брасл., Сл. ПЗБ; Нас.), ‘плеўка на паверхні стаячай вады’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘мазгавая абалонка’ (брасл., шуміл., Сл. ПЗБ). с. 188

Пле́нтух ‘балбатун’, пле́ньціць ‘гаварыць абы-што’ (слонім., Жыв. сл.). с. 188

Пле́нум ‘пленарнае пасяджэнне (пры ўдзеле ўсіх членаў выбарчага кіруючага органа)’ (ТСБМ). с. 188

Плес ‘глыбокае месца на балоце, дзе заўсёды стаіць вада’ (Бес.), ‘шырокі фарватэр’ (Крывіч, 1), ‘прырэчная сенажаць, якая заліваецца ў час разводдзя’ (глус., Янк., дыс.), ‘забалочаныя берагі азёр’ (палес., Талст.), пле́со ‘балота, занесенае пяском’ (Скарбы). Гл. плёс. с. 188

Пле́сень, пле́сінь, пле́сні, пле́сене ‘цвіль на квашанай капусце’ (ЛА, 4). Гл. пле́сня. с. 188

Плескані́на ‘макрата’ (свісл., Шатал.). с. 189

Пле́скаўка ‘лешч, Аbramis brama L.’ (Крыв.), с. 189

Пле́скаць, пле́скаціса ‘плюхацца, пялёскацца ў вадзе’ (Сл. ПЗБ), сюды ж плеската́ць ‘цурчаць’ (Нар. Гом.), пліскыта́ць ‘плявузгаць, гаварыць абы-што, балбатаць’ (стол., Сл. Брэс.; валож., Жыв. сл.; Юрч. СНЛ), плеската́ць, пляската́ць ‘клекатаць (пра бусла)’ (хойн., слуц., ЛА, 1), пліскыта́ньня, пліскатня ‘балбатня’ (Юрч. СНЛ), с. 189

Пле́сна ‘пярэдняя (паміж пятой і пальцамі) частка ступні нагі, плюсна’ (Нас.), плёсьня ‘тс’, ‘паглыбленне на далоні’ (Стан.). с. 190

Пле́сні ‘вяснушкі’ (светлаг., рагач., б.-каш., Мат. Гом.), пле́сня ‘тс’ (слаўг., карм., ветк.), слаўг., карм. пле́снівыя ‘з вяснушкамі’ (ЛА. 3), с. 190

Плеснік ‘трыпутнік сярэдні, Plantago media L.’ (гродз., Кіс). с. 190

Пле́сня, пле́сінь, пле́сні, пле́сене ‘мікраскапічны грыбок на харчовых прадуктах, рэчах хатняга ўжытку, на жывёльных і раслінных рэштках, цвіль’ (ТСБМ, Яруш., Др.-Падб., Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 4), плісна́ ‘тс’ (Нас.), пле́сіньня, пле́сьнівыньня ‘бросня, слізь, гніль’ (Бяльк.); пле́сня, плі́сня ‘раска, Lemna minor L.’ (рагач., бяроз., ЛА, 1); пле́сневіць, плесня́віць ‘пакрывацца плесняй’ (Нас.), пле́снець ‘тс’ (ТС), пле́сневы, плесня́вы ‘плесняваты’ (Нас.), плясні́вы, плясня́вы ‘бела-руды (масць каня)’ (Сл. ПЗБ). с. 190

Пле́сці, плясці́, плесць, плэсты́, плыстэ́ ‘перавіваючы (палосы, лазу, ніці, стужкі), злучаць (іх) у адно цэлае, вырабляць што-н.’, ‘вязаць’, ‘віць вяроўкі’, ‘гаварыць без сэнсу’, ‘гаварыць у сне’, ‘узводзіць паклёп, паклёпнічаць’; сюды ж у спалучэннях: плётма пле́сці ‘хлусіць’, пле́сці кашалі́ без дужак, плесці плота без калкоў ‘гаварыць няпраўду, што папала’; пле́сціся, плясці́ся, пле́сцца ‘паволі ехаць, ісці, заплятаючыся. чапляючы нагой за нагу’, плётма плесціся ‘ўвесь час цягнуцца, ісці’ (ТСБМ, Яруш., Нас., Др.-Падб., Шат.; Касп., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., ТС; сміл., Стан.; дзятл., Сцяшк. Сл.; ЛА, 4). с. 191

Плесь ‘хвалі’ (Гарэц., Др.-Падб.), ‘хваля’ (Стан.), смал. плесь ‘тс’, ‘усплёск’, ‘хваляванне’, плёсы ‘хвалі’. с. 192

Пле́тніца ‘жанчына, якая любіць хадзіць па сяле’ (калінк., ЛА, 3). с. 192

Пле́тня ‘пляцёнка асновы’ (бяроз., Шатал.). с. 193

Плетнячо́к ‘гліняны гаршчок, аплецены бяростай, дротам’ (дзятл., Жыв. сл.). с. 193

Пле́ўка, плёўка, пле́вачка, плі́ўка, плы́вка, плёвачка ‘скурка’; ‘накіп на паверхні нерухомай вадкасці’, ‘бросня’, ‘дыяфрагма, перапонка, тонкі пласт чаго-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Вешт., Сцяшк. Сл., Мік., Дразд., Шат., Сл. ПЗБ, ТС, Скарбы; рэч., Мат. Гом.; сміл., Стан.), ‘паверхня (замест скуры) унутраных органаў’ (Варл.), ‘плява ў мясе’ (Растарг.), ‘дыяфрагма’ (брэсц., гродз., віц., ЛА, 1), ‘вяршок малака пры яго варцы’ (ЛА, 4), пле́вы ‘перапонкі на лапах гусей, качак’ (шчуч., беласт., Сл. ПЗБ). с. 193

Пле́ўра ‘дыяфрагма’ (бераст., б.-каш., ЛА, 1). с. 193

Плеўры́т ‘запаленне плеўры’ (ТСБМ; віл., Сл. ПЗБ). с. 193

Плех₁ пляшы́на ‘голае месца на галаве, лысіна’, ‘голае месца сярод поля, выгрызены лапік травы на лузе’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Яруш., Сл. ПЗБ, Жд. 1), паўн.-зах., гродз., зах.-віц. плех ‘абсевак’, брэсц. пле́х(а), паст. пляха́ ‘тс’ (ЛА, 2). с. 193

Плех₂, пле̂х ‘дах’, ‘вільчык даху’ (Яруш., Тарн., Бяльк.), плеш, пле́шак ‘верх страхі, дзе сыходзяцца скаты, прыкрыты дошкамі, высланы кастрыцай’ (Сцяшк. Сл.; слонім., Сл. ПЗБ), ‘страха’: стаяць два хлевушкі пад адным плехам (бераст., Сл. рэг. лекс.). с. 194

Пле́ха ‘завязь у яблыку’ (свісл., Шатал.). с. 194

Плехуці́нка (пліхуці́нка), пліхуці́нычка ‘старая адзежына’ (Юрч. СНЛ). Да пляхотка ‘парваная ануча’ (гл.). с. 194

Пле́цені ‘вяровачныя лапці’ (лях., ЛА, 4). с. 194

Плець₁ ‘лезіва, прылада зямца, сплеценая з 8 частак, лесвіца, каб лазіць на дрэвы да борцяў’ (кіраў., Працы, 6; рэч., Маш.; слаўг., Нар. сл.; калінк., рагач., 3 нар. сл.; маг., усх.-гом., ЛА, 1); ‘плётка, пляцёнка’ (Мат. Маг.), пле́ццю ‘густа, нібы сплёўшыся’ (Юрч. СНЛ). с. 194

Плець₂ ‘палоць’ (ігн., вільн., Сл. ПЗБ). с. 194

Плець₃ ‘падоўжаны край бёрда, у які ўстаўляюцца трысцінкі’ (воран., Шатал.). с. 194

Плець₄ ж. р. ‘плот, сплецены з лазы ці з тонкіх жэрдак’ (Федар. 7). с. 195

*Плецяня́, плытыня́, плеце́ня ‘пляцень’ (Сл. Брэс.), плытыня́ ‘плот, сплецены з лазы’ (малар., Нар. лекс.), ‘плот з жэрдак’ (лун., ЛА, 4). Да пле́сці (гл.). с. 195

Плечаве́нь ‘дужы, з шырокімі плячамі мужчына’. с. 195

Плеш, пле́шына, пляшок, пляш, плі́ш, плі́шка ‘лысіна’ (ТСБМ, Нас.), ‘прапушчаны пры ворыве ці жніве ўчастак’ (Нас.; Выг.; віц., Шн. 3; Мат. Гом.; ТС; беласт., Сл. ПЗБ), ‘вымаклае месца ў жыце або на лузе’ (Нас. Сб., Нас., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., ТС), ‘абсеў, абсевак, агрэх’ (драг., Нар. словатв.; БРС; чэрв., Нар. лекс.; ЛА, 2), плеш ‘вільчык, верхні стык страхі’ (Сцяц.; ЛА, 4), ‘пляма’ (Бяльк.), ‘нераз`езджаная дарога’ (віц., ЛА, 5). с. 195

Пле́шка₁, плі́шка ‘верхняя, расшыраная частка чаго-небудзь, што мае форму ножкі стрыжня’, ‘верхні канец караняплода’, ‘кацёлка (галава) сланечніка’, ‘галоўка цвіка’, ‘шапка грыба’ (ТСБМ, Нас., Мядзв., Касп., Сл. ПЗБ, Ян., ТС, Мат. Маг., Бяльк., Юрч. СНЛ, Жыв. сл.). с. 195

Пле́шніца ‘вялікая суконная хустка (з махрамі і ў клетку)’ (чавус., Мат. Маг.). с. 195

Пле́шчыць₁ ‘рабіць плоскім, тонкім, плюшчыць’ (Нас.). Да плоскі (гл.). с. 196

Пле́шчыць₂ ‘пляскаць у далоні’ (лід., Сл. ПЗБ). Да пляск. с. 196

Плешына́ ‘высокая надрэчная трава’ (слонім., ЖНС). с. 196

Плён ‘тое, што вырашчана, ураджай’ (ТСБМ, Яруш.; гродз., Рафаловіч). с. 196

Плёнка ‘плеўка’, ‘пузыр на метале ці шкле’ (ТСБМ, Мядзв.), ‘сіло’ (Янк. 1; Шат.; Бяльк., Растарг.; паўн.-усх., КЭС), ‘покрыва кукалкі пчалы’ (Нікан.), ‘абалонка асінага гнязда’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ); пле́нка ‘пенка на малацэ’ (брасл., ЛА, 4; Сл. ПЗБ, Нас.), ‘плеўка на паверхні стаячай вады’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘мазгавая абалонка’ (брасл., шуміл., Сл. ПЗБ). с. 196

Плёнтаць ‘блытаць’ (беласт., Сл. ПЗБ; Сцяц.; Сцяшк. Сл.; Скарбы), ‘хадзіць памаленьку, трохі рухацца’ (Скарбы), плёнта ‘валацуга’ (Скарбы), плёнтацца ‘блытацца’ (ваўк., Сцяшк. Сл.; Скарбы), ‘бадзяцца’, ‘гаварыць абы-што’, пле́нтацца ‘бадзяцца’ (Сцяшк. Сл.). с. 196

Плёс₁, плёса, плёска, плёсы, плёсо, плес, пле́со ‘шырокі, ціхі і глыбокі ўчастак ракі паміж перакатамі, заваротамі ці астравамі, затока’ (ТСБМ, БРС, Сцяшк. Сл., Гарэц., Сл. ПЗБ, Др.-Падб.; жытк., саліг., стол., Талст.; Стан.; карэліц., Сцяшк. Сл.), ‘яміны з вадою на сенажаці’, ‘пойма ракі’, ‘самы глыбокі ўчастак возера, дзе ловяць рыбу’, ‘заліўны луг’ (Сл. ПЗБ), ‘ціхая завадзь’ (Бяльк.; Гарэц., Байк. і Некр.), ‘былое рэчышча’ (смарг., Сцяшк. Сл.), ‘яма на лузе, запоўненая вадой’ (ст.-дар., Нар. сл.), ‘чыстае, незарослае сярод возера месца’ (паўн.-усх., КЭС), ‘частка ракі, якая зімой не замярзае’ (лях., ЛА, 2), ‘шырокае месца на рацэ, а таксама на лузе, у полі’ (ТС), ‘сярэдзіна возера, ракі’ (полац., Талст.), ‘шырокі фарватар’ (Крывіч, 1), бабр. ‘возера, зарослае расліннасцю’, ‘балота’, ‘нізкі, заліўны луг’, ‘забалочаныя берагі азёраў’ (палес., Талст.), ‘прырэчная сенажаць, якая заліваецца ў час разводдзя’ (глус., Янк., дыс), ‘занесенае пяском колішняе балота’ (Скарбы). с. 196

Плёс₂ ‘хвост у вялікай рыбіны’ (Нас., Гарэц., Дабрав.), с. 197

Плёса₁ ‘пустое, голае месца’ (Жд. 1), ‘абсевак’ (стаўб., ЛА, 2), плёсо ‘агрэх на засеяным полі’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 198

Плёса₂ (плёсо) ‘разнавіднасць асакі’ (баран., Сл. ПЗБ). с. 198

Плёск, плёскат ‘пляск, шум вады’ (ТСБМ), плёскыньня ‘плёскат’ (Юрч. Вытв.). с. 198

Плёска ‘сляза’ (лельч., Мат. Гом.). с. 198

Плёскаўка, плёцкаўка ‘вялікі драўляны молат для разбівання камякоў на полі’ (Касп.). Да пле́скаць (гл.). с. 198

Плёскі ‘пляскаты’ (Шат.; смарг., пух., чэрв., Сл. ПЗБ; сміл., Стан.), плёсклы ‘плоскі’ (ТС), плёсклая (жывёла) ‘схуднелая’ (драг., ЛА, 1). с. 198

Плёсна, плёсня ‘частка ступні нагі каля пальцаў; корткі, кортачкі, кукішкі’, ‘паглыбленне на далоні’ (Дразд.; беласт., Стан.), плёсьня, плёсткня ‘галёнка’ (слонім., іван., ЛА, 3). Гл. пле́сна, плюсна. с. 198

Плёсь — пра выліванне — ‘плюх!’, пра плясканне (у ладкі) (мсцісл., Нар. лекс.). с. 198

Плётка₁ ‘раменны, вяровачны ці іншы бізун’ (ТСБМ; Нас.; Бяльк.; ТС; даўг., Сл. ПЗБ); ‘сплецены з трох ці болей столак матуз’ (Варл.), ‘нізка грыбоў’ (міёр., ЛА, 1), ‘пляцёнка цыбулі’ (полац., шуміл., ЛА, 2), ‘пляцёнка цыбулі’, ‘матузок у фартуху’, ‘сплеценая каса льну’, ‘сплеценыя канцы асновы, краёў пасля датыкання’ (Сл. ПЗБ), ‘каснік’ (жытк., мазыр., Мат. Гом.). с. 198

Плётка₂, плёткі ‘ілжывая чутка’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Бес., Шат., Касп., Варл., Сл. ПЗБ), плёткі/ сплёткі ‘тс’ (Растарг.), бых. плётка ‘жанчына, якая любіць хадзіць па сяле’ (ЛА, 3). с. 198

Плёткі ‘шарсцяныя рукавіцы з адным вялікім пальцам’ (брасл., ДАБМ, камент., 948). Да пле́сці (гл.). с. 199

Плёх₁ ‘пляма невыразнай формы’ (Сцяшк. Сл.). Да плех (гл.). с. 199

Плёх₂ ‘боўць! шабулдых!’ (Растарг.), пра пялёсканне, выліванне (мсцісл., Нар. лекс.), плёх! — нехта з вышыні ў ваду (з пырскамі) (полац., Нар. лекс.); плёх! — па голым целе (тамсама), ‘плюх’ (Бяльк.). с. 199

Плёх-плёх ‘падзыўныя для курэй’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 199

Плёха ‘распусніца’, ‘разбалаваная, нясталая дзяўчына’ (Нас.), плёхъла, плёхъўка ‘няўмелая, няспрытная і неахайная ў рабоце’ (міёр., 3 нар. сл.), с. 199

Плёхаць ‘плюхаць’ (ТСБМ, Клім., Растарг.), ‘плёскаць’ (ТС), плёхацца ‘плюхацца’ (Шат.; Растарг.; маст., пух., Сл. ПЗБ; сміл., Стан.), ‘плёскацца’ (ТС), ‘пялёскацца’ (люб., Жыв. НС), плёхнуць ‘плюхнуць, выліць’ (Бяльк.), пліхну́ць ‘плюхнуць, пырснуць’ (Касп.), плёхыньня, плёхкыньня ‘плюханне’ (Юрч. СНЛ), плёхнуць ‘плёснуць, плюхнуць’ (сміл., Стан.), плёшчыты ‘шумець (пра ваду)’ (Сл. Брэс.), плёшчы́ты ‘тс’ (пін., Нар. лекс.), плёхоті́ты ‘тс’, ‘бурчэць пры цячэнні’ (іван., ЛА, 5). с. 199

Плі́гаць ‘хварэць паносам’, плі́гнуць ‘разам вызваліцца ад вадкіх экскрэментаў (пра дзіця)’ (Нас.), плэ́гатэ, плэгнутэ, плы́гаты ‘раптоўна выдзеліць на чалавека вадкія экскрэменты (пра птушку, якая ў гэты час ляціць альбо знаходзіцца на дрэве)’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 200

Плік ‘гаплік’ (чэрык., Бяльк.; стаўб., чэрык., ЛА, 4). с. 200

Плі́кнуць ‘пстрыкнуць (выключальнікам)’ (жлоб., Мат. Гом.). с. 200

Пліку́н, пліку́нчык ‘чырок-свістунок, Аnas сrесса’ (БелСЭ; гом., Мат. Гом.). с. 200

Плі́нта₁ ‘бізун, сплецены з рэменя’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 200

Плі́нта₂ ‘ануча’, ‘пляткарка’ (Сцяшк. Сл.), с. 200

Плінтава́ць₁ ‘выраўноўваць, згладжваць, ачышчаць паверхню (зямлі, балота)’, (ТСБМ, Нік. Очерки), ‘высякаць лес’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), плінтоўка ‘поле на месцы расчышчанага лесу’ (ТСБМ, Інстр. 1), с. 200

Плінтава́ць₂ ‘расколваць вялікія камяні на кавалкі, патрэбныя для далейшай апрацоўкі’ (ТСБМ). с. 200

Плі́нтус ‘планка, якая закрывае шчыліну паміж падлогай і сцяной’ (ТСБМ, Касп., Сцяшк. Сл.). с. 201

Пліс₁ ‘баваўняная варсістая тканіна, падобная да аксаміту’ (ТСБМ; віц., Хрэст. дыял.), ‘аксаміт’ (Бяльк.); с. 201

Пліс₂, плі́са, плі́ска ‘шырокая стужка на падоле спадніцы’ (Бір.; Жд. 1; чырв., 3 нар. сл.), ‘плісэ’ (капыл., Сл. ПЗБ), плі́сы ‘фальбоны’ (смарг., Сл. ПЗБ), ‘стужкі на спадніцы, прышытыя папярок’ (ТС). с. 201

Пліса́к, плыса́к ‘плытагон, плытнік’ (Маслен.; іван., кобр. Нар. лекс.; ТС). с. 201

Плі́ска₁, плісі́ца, плісі́чка, плі́сачка, плі́саўка, плі́шка, плі́скаўка, плі́стаўка, сліска́ха ‘птушка з доўгім хвастом, сітаўка, Моtacilla alba L.’ (ТСБМ, Гарэц., Мік., Маш., Касп., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ, Мат. Маг., Нас., ТС, Шат., Юрч. Вытв., Сцяшк. МГ; ЛА, 1); с. 201

Плі́ска₂ ‘пырска’, ‘сляза’ (жытк., мазыр., Мат. Гом.), плі́скі ‘пырскі’ (Сцяшк. Сл.; ТС). Да плі́скаць, пле́скаць (гл.). с. 202

Плі́ска₃ ‘раска’ (бяроз.. Сл. Брэс.). с. 202

Плі́ска₄ ‘драбіны ў возе’ (лун., Сл. Брэс., Шатал.). Да паплі́ска (гл.). с. 202

Плі́ска₅ ‘падшыўка (напр., у спадніцы)’ (мазыр., Шатал.). Да пліс₂ (гл.). с. 202

Плі́ска₆, плі́скі, пліскі, пліскы́, плы́ска, плы́скы, плыскы́ ‘грыб лісічка, Саntharella cibarius’ (беласт., кам., кобр., Жыв. сл.; Сл. ПЗБ; Бес.; кам., жабін., Сл. Брэс.), с. 202

Плі́скаць ‘выплюхваць, праліваць вадкасць праз край’, плі́снуць ‘праліць праз край’, ‘плёснуць, пляснуць, трохі праліць’, плі́сканне ‘праліванне праз край пасудзіны’, пліску́чы ‘невыгодны з-за адхоністых краёў посуд для нашэння вадкасці’ (Нас.), плі́скаць ‘разліць’ (Яруш.), пліскацца ‘плюхацца’ (Мік.), с. 202

Плі́сканне ‘бліск’, плі́скыць ‘пабліскваць’ (мсцісл., Юрч. СНЛ). с. 203

Плісклён ‘баклажан чорны, Solanum nigrum L.’ (гом., Кіс.). с. 203

Пліско́ўка ‘вяроўка, якою прывязваюць ворчык да бараны’ (Бяльк.). с. 203

Пліску́нка (плыску́нка) ‘асака’ (Сл. Брэс.). с. 203

Плісні́к ‘плюшчай галінасты, Sparganium ramosum Huds.’ (Шат.; барыс., круп., Сл. ПЗБ), плі́сняк ‘асака, Саrex L.’ (б.-каш., Мат. Гом.). Да плю́шнік (гл.). с. 203

Плі́снуць ‘лінуць, плюхнуць, пырснуць’ (Бяльк.), плісну́ць ‘выліць вадкасць’ (Мік.). Да плі́скаць (гл.). с. 203

Плі́сня ‘верхняя частка ступні нагі ля пальцаў, корткі’ (Дразд.), плісня́ ‘верх ступні нагі’ (стол., Сл. Брэс.). Да пле́сна, плюсна (гл.). с. 203

Плісня́к ‘зялёная сыраежка, Russula’ (смарг., Сл. рэг. лекс.). Да пле́сня (гл.) с. 203

Плі́стаўка ‘пліска, Моtacilla alba’ (шчуч., Сцяшк. Сл.; карэліц., Нар. лекс.), с. 204

Плісця́нка, плісценка ‘плецены пояс, якім падпярэзвалі сарочку’ (Нік. Очерки; Малч.). с. 204

Пліта́, плыта́, плі́тка ‘вялікі плоскі камень або кавалак металу з роўнай паверхняй’, ‘кухонная печ з канфоркамі’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Яруш., Сл. ПЗБ; навагр., астрав., воран., Сцяшк. МГ), ‘засохлы камяк зямлі на засеяным полі’ (Яшк.), ‘ссохлая луста зямлі, крыга’ (ТС), ‘вялікі кавалак апрацаванай гліны’ (клец., ЖНС), плі́та ‘вялікая крыга’ (лёзн., Яшк.), пліта́ ‘тс’ (лёзн., ЛА, 2), ‘памост ці камень на беразе рэчкі, дзе мыюць бялізну’ (шчуч., Сцяшк. Сл.), ‘вялікі кавалак сала’ (лун., мазыр., Шатал., ЛА, 4), плі́ты ‘брыкет’ (Сцяшк. Сл.), пліта́ ‘раскладка снапоў для малацьбы’ (рагач., ДАБМ, камент., 872), ‘застаронак у гумне’ (кіраў., рагач., бабр., ЛА, 2), плі́та ‘тарпа сена, саломы, снапоў’ (кіраў., Нар. сл.), пліта́ ‘сцірга’, ‘зляжалы пласт сена’ (рагач., гродз., Сл. ПЗБ; рэч., ЛА, 2), плі́та ‘касцёр дроў’, плі́та́ ‘тс’ (асіп., жлоб., рагач., бабр., ЛА, 1), с. 204

Плі́тка ‘палавіна капуснай галоўкі’ (Вешт.; петрык., Мат. Гом.; ЛА, 4). с. 205

Плі́тніца₁ ‘куча камення’ (шчуч., Сл. рэг. лекс.). с. 205

Плі́тніца₂ ‘цагельня’ (добр., Мат. Гом.). с. 205

Плі́хнуць ‘пырснуць’ (віл., Сл. ПЗБ), ‘выліць, лінуць’ (Варл.), ‘ударыць’ (Юрч. СНЛ), плі́хаць ‘страляць’ (Юрч. Вытв.), пліхаце́ць ‘плюхаць, плюхцець, хлюпаць’ (Бяльк.). с. 205

Плі́ца ‘лопасць параходнага кола’, ‘чарпак, якім на судне выліваюць ваду’ (ТСБМ), ‘лопасць ад рухавіка’ (Сцяшк. Сл.), с. 205

Пліша́ль ‘абсевак’ (шарк., ЛА, 2) с. 206

Плі́шнік ‘клінападобная планка, якой злучаюцца дошкі ў дзвярах’ (Касп., Інстр. 2). с. 206

Плішні́к, плы́шнык ‘аер, Асоrus calamus L.’ (Бес.; пух., кобр., Сл. ПЗБ). Да плю́шнік (гл.). с. 206

Плі́штвы ‘шалёўкі’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 206

Плішч: плішчом лезці ‘сілай лезці, з нахабствам’, плі́шчыцца ‘сілай лезці, праціскацца, пралазіць з цяжкасцю’, плі́шчыць ‘тс’ (навагр., 3 нар. сл.; капыл., Жыв. сл.; ТСБМ; Нікан.; Бяльк.). с. 206

Плі́шчык ‘касмык травы на скошанай сенажаці’ (кобр., ЛА, 2). с. 206

Плі́шчыцца ‘хадзіць на двор рэдкім, мець бягунку’ (Бяльк.). Да плі́скаць, плю́скаць (гл.). с. 206

Плод ‘частка расліны з насеннем’, ‘зародыш дзіцяці’, ‘вынік, прадукт дзейнасці’ (ТСБМ, Яруш.; маг., Шн.); ‘дзеці’, ‘племя’ (Нас.); ‘яйка’ (брагін., Мат. Гом.), ‘прыплод’ (шчуч., Сл. ПЗБ), сюды ж плодна ‘ўрадліва’ (Нас.), плодная ‘паросная (свіння)’, плодны ‘ўрадлівы, пладавіты’ (Жд. 3; Сл. ПЗБ), ‘хто шмат дае прыплоду’ (Варл.), пладны́ ‘тс’ (паст., Сл. ПЗБ), пладзіцца ‘расплоджвацца’ (Сл. ПЗБ), плод ‘расплод’ (ТС), пло́цтво ‘размнажэнне’ (свісл., Сл. ПЗБ). с. 206

Плодзь ‘дзіця’ (гом., Нар. Гом.). с. 207

Пло́іць ‘завіваць валасы’ (брасл., Сл. ПЗБ; Бяльк.), плойка ‘шчыпцы, якімі накручваюць валасы’, ‘прычоска, аздобленая такімі шчыпцамі’ (ТСБМ; брасл., Сл. ПЗБ). с. 207

Пло́йма, плы́йма, плу́йма, плэйма ‘мноства (аб жывых істотах)’, ‘безліч, вялікая колькасць, зборышча чаго-н., кампанія’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Касп., Шат., Клім., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Растарг., Жд. 1, Жд. 3; Варл.; бялын., Янк. Мат., Янк. 3; мсцісл., Янк. 2; мсцісл., Юрч. СНЛ; Сцяшк. МГ; барыс., драг., Сл. Брэс.; паўн.-усх., КЭС), ‘стада кароў, табун коней, статак авечак’ (карм., ЛА, 1), плоймаю ‘кучай’ (калінк., 3 нар. сл.), плуймо ‘многа’ (круп., ЛА, 5), ‘дзятва, дзеці’ (Бяльк.), ‘сваякі’ (Юрч. СНЛ), плойма ‘гультай’ (лях., Сл. ПЗБ), с. 207

Пло́зы ў песні: Ой, пайду я каля лозы, аж там арэ мілы плозы... (навагр., Дзмітр.). с. 208

Пло́мба ‘цвёрдае рэчыва, якім закладваецца дупло зуба’, ‘металічны забаронны знак’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 208

Пло́ме ‘полымя; гарачыня’ (Нас.), пломя ‘полымя’ (Сл. ПЗБ; Шатал.; Сцяшк. Сл.), ‘тс’ (іўеў., воран., ЛА, 2). с. 208

Пло́мень, пломянь ‘полымя’ (Нас.; смарг., ЛА, 4). с. 208

Пло́міна ‘палонка, незамёрзлая частка ракі або возера’ (Сцяшк. МГ). с. 209

Пло́ска ‘асака’ (гродз., Сл. ПЗБ). Гл. пла́ска. с. 209

Пло́скані, плоскамкі ‘маніцы, мужчынскія калівы канапель’ (Нас.; гом., Рам. 4), плоскуні ‘тс’ (Бір.; ваўк., Хрэст. дыял.; Янк. 1; Нас.; Сцяшк. МГ; Мат. Гом.; ДАБМ, камент., 869—870; Ян.; ТС; чырв., 3 нар. сл.; ст.-дар., Нар. сл.), ‘палатно з плоскуняў’ (Уладз.), с. 209

Пло́скі ‘які не мае ўпадзін, узвышшаў, роўны, без пад`ёмаў і спускаў’ (ТСБМ, Сцяшк. МГ), ‘слаба, някрута спрадзены’ (Уладз.; баран., Сл. ПЗБ; гродз., Сцяшк. Сл.; рас., талач., Шатал.), ‘палогі (пра бераг ракі, возера)’ (карм., ветк., чач., ЛА, 2; ТС), ‘худы (конь, карова)’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), ‘шырокі (пра капыт)’ (карэліц., Нар. словатв.). с. 209

Пло́сценька ‘тоненькая вузенькая пласцінка гліны’ (стол., ЖНС). с. 210

Пло́т₁ , пл(уо)т, плут, пліт, плыт, плет ‘агароджа вакол чаго-н.’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘паркан’ (Нас.; ТСБМ; Варл.), ‘агароджа з жэрдак, пераплеценых галлём’ (Яруш., Сцяшк. МГ, Гарэц., Шпіл., Бес., Шушк., Выг., П.С.; Зн., дыс.; ДАБМ, к. 246; Шат., Касп., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк., Сл. Брэс.; івац., Жыв. НС); ‘пляцень, агароджа з тонкіх кійкоў, пераплеценых лазой’ (Чуд.; Клім.; ЛА, 4), ‘частакол’ (ЛА, 4); ‘плот з жэрдак’ (усюды, апрача ўсх.-маг. і ўсх.-гом., ЛА, 4); плот ‘застаўкі ад снежных заносаў на дарозе’ (Сцяшк. МГ), ‘дубцы, галлё з якіх плятуць агароджу, кашы’ (Сцяшк. Сл., Сцяшк. МГ). с. 210

Плот₂, плыт, плытюх, плытюга́ ‘хлус, балбатун, пляткар’ (Клім.; пін., Сл. Брэс., Нар. лекс.; івац., Жыв. НС). Да пле́сці (гл.). с. 210

Плот₃ ‘плыт’ (Сцяшк. Сл.; ваўк., Сцяшк. МГ; вільн., астрав., Сл. ПЗБ). Да плыт₁ (гл.). Сюды ж плот ‘спосаб укладкі лёну і канапель для вымочвання’ (калінк., мазыр., Уладз.). с. 210

Плот₄ ‘кнот, зроблены з напаўспаленых акрайкаў палатна’ (Мік.). с. 210

Пло́тва ‘плотка, Rutilus rutilus L.’ (навагр., Сцяшк. МГ), ‘краснапёрка, Scardinius erothropthalamus L.’. Да платва́ (гл.), с. 211

Плотка ‘прэснаводная рыба сямейства карпавых, Rutilus rutilus L.’ (ТСБМ). Да плотва, платва (гл.). с. 211

Пло́тнік ‘цясляр’ (Яруш., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк.; дзятл., Сл. МГ), ‘дойлід’ (Бяльк.), ‘калеснік’ (горац., чач., ЛА, 2; полац., леп., рэч., ЛА, 3), плотніцтва ‘цяслярства’ (дзятл., Сл. ПЗБ), плотніства ‘праца плотніка’ (Юрч. СНЛ), пло́тнікаваць ‘займацца, цяслярствам’ (ТС). с. 211

Пло́тны ‘дзябёлы, тоўсты’ (Ян.), ‘добра складзены’ (ТС), с. 211

Плоў ‘сярэднеазіяцкая страва з рысу і бараніны з прыправамі’ (ТСБМ). с. 211

Пло́ўкі ‘пра сала, якое выдзяляе шмат тлушчу’ (чач., ЛА, 4). Да пла́віць₂, плаўкі₄ (гл.). с. 211

Плоўт, пло́ўтэс ‘прадаўгаватая дошка, якой закрываюць бакавы ўваход у калодачны вулей’ (воран., Сл. ПЗБ; ЛА, 1). с. 211

Пло́ўшы, плоўшачкі ‘высеўкі, адходы пры шатраванні збожжа’ (воран., Сл. ПЗБ; воран., ЛА, 4). с. 211

Плох ‘хворы’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ); плохі ‘благі, кепскі’, ‘слабы, хворы, хваравіты’, плохшы ‘горшы’ (Нас., Сл. ПЗБ, Ян., ТС), ‘разбэшчаны’ (Ян.), плоха ‘дрэнна, млосна’ (Сцяшк. МГ, Сл. ПЗБ, Ян.), ‘кепска, дрэнна (рабіць што-н.)’ (Бяльк.), плохві́на ‘пустая, неўрадлівая зямля’ (ТС). Да плахі́ (гл.). Сюды ж: плашэ́ць ‘прыходзіць у горшы стан’ (Нас.). с. 212

Пло́хі, плохы, плохый ‘спакойны, сарамлівы’ (Сл. ПЗБ), ‘мірны, рахманы’ (гродз., Нар. сл.), пло́хый ‘прыручаны’, пло́ха(я) (курыца) (кобр., ц.-палес., гродз., ЛА, 1); с. 212

Плоц ‘плоскі бок біткі’ (Рам. 8). с. 212

Плоце́нко ‘клятчастая або паласатая даматканая тканіна’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 212

Пло́цтва (пло́цтво) ‘размнажэнне’ (свісл., Сл. ПЗБ). с. 212

Плоць₁ ‘цела жывых істот’, ’матэрыяльнае ўвасабленне’ (ТСБМ, Нас.), ‘пол’ (Гарэц.), ‘палавыя органы’ (Ласт.), плоцьны ‘палавы’ (Ласт.), плоцьнае (жыццё) ‘палавое’ (Стан.); плоць ‘перхаць, луска са скуры’ (беш., Нар. сл.), плоть ‘сперма’ (драг., Лучыц—Федарэц, вусн. паведамл.). с. 212

Плоць₂, плоцье ‘плоткі, платва’ (Нас.; Мат. Маг.; гродз., лудз., Сл. ПЗБ, ТС), ‘плотка’ (свісл., Сцяшк. Сл.; чэрв., Нар. лекс.); с. 213

Пло́ччынка ‘вудачка, прыстасаваная для таго, каб лавіць плотак і інш. дробную рыбу’ (Янк. 2). с. 213

Пло́шка₁ ‘бакавая частка ткацкага станка’ (брагін., Мат. Гом.), с. 213

Плошка₂ ‘вялікая плоская лыжка, якой аграбалі рой пчол’. с. 213

Плошка₃ ‘раздвоеная частка [у выглядзе дошкі], рыльца, на якое набіваліся сашнікі’ (Смул.). Да пла́ха₁ (гл.). с. 213

Плошча ‘вялікая незабудаваная тэрыторыя ў горадзе ці вёсцы’, ‘месца, памяшканне, прызначаныя для якой-н. мэты’ (ТСБМ; Гарэц.; Др.-Падб.; Бяльк.; пух., Сл. ПЗБ). с. 213

Плошчадзь, пло́шчадь ‘плоскае, роўнае месца’ (стаўб., Прышч. дыс.; шальч., кобр., беласт., Сл. ПЗБ). с. 214

Пло́шчай ‘касач, Іris L.’ (гродз., Нар. лекс.). Да плюшня́й, плю́шнік (гл.). с. 214

Плошчыкі ‘кіёчкі для раздзялення асновы (нітак) у кроснах, каб яны не скручваліся’ (гродз., Нар. сл., Сцяшк. Сл.; Скарбы). с. 214

*Плошчыць, пруж. пло́шчыт (ву́шы) ‘[конь] стрыжэ вушамі (пра каня)’ (ЛА, 1), с. 214

Плуг ‘прылада з металічным нарогам для ворыва’ (ТСБМ; Зн., дыс.; Бес., Тарн.; Сцяшк. МГ; Бяльк.; Сл. ПЗБ), ‘вузенькі шнур зямлі, які можа заняць плуг пры ворыве’ (слаўг., Яшк.); с. 214

Плуг₂, зборн. плуганнё ‘галлё, бярвенні, якія плывуць па рэчцы так шчыльна, што па іх можна перайсці на другі бераг’ (віл., Нар. словатв.). с. 215

Плу́жыцца ‘накіроўвацца, імкнуцца’ (іўеў., Сцяшк. Сл.) с. 215

Плу́жыць у фразе: год на год не плужыць ‘не прыпадае’ (рэч., Нар. сл.). с. 216

Плуга́ніцца ‘плесціся’ (ашм., Сл. рэг. лекс.), ‘ісці, стаміўшыся’ (брагін., 3 нар. сл.), с. 216

Плу́кане ‘лякарства для паласкання горла’ (гродз., Сл. ПЗБ), плу́каць ‘паласкаць (бялізну)’ (тамсама; Скарбы). с. 216

Плу́ска ‘клоп’ (кобр., брэсц., малар., ЛА, 1). с. 216

Плу́стаць ‘бадзяцца невядома дзе, марна хадзіць’ (рагач.. Рам. 3), с. 216

Плусціць ‘плысці’ (барыс.,. Шн.). с. 216

*Плусяні́ца, плусяны́ца ‘салома з проса’ (стол., Нар. лекс.). с. 217

Плу́танка ‘дулька, пакулле — пыл і дробныя часткі валакна пры трапанні’ (ЛА, 4). с. 217

Плута́ць ‘бадзяжнічаць’ (Нас.), плутава́ць ‘ашукваць’ (Скарбы), ‘маніць’ (дзятл., Сл. ПЗБ), ‘блытаць (ніткі)’ (Нас.; ТС; кіраў., Нар. сл.), плу́тыць ‘блытаць па лесе’ (Бяльк.; Юрч. Вытв.; кіраў., Нар. сл.), плу́тацца ‘блытацца, чапляцца’ (Уладз.; Мат. Гом.; ТС), ‘блытацца (аб нітках, аб мове, словах)’ (Нас.; Сл. ПЗБ; Растарг.), плутані́на ‘блытаніна’ (Мядзв., Растарг.), плута́нне ‘блытанне’, ‘страта арыентацыі’ (Юрч. Вытв.), плутня́ ‘хлусня, плёткі’ (Нас.), ‘блытаніна’ (ТС), ‘хітры падман’ (мсцісл., Юрч. СНС), ‘бадзянне’ (Нас.), плу́тні ‘махлярства, ашуканства’ (Нар. Гом.), плут ‘ашуканец, махляр, прайдзісвет’ (Скарбы), ‘манюка’ (брэсц., ЛА, 3), плу́то ‘нікчэмны чалавек’ (Сл. Брэс.), плуця́га ‘бадзяга’ (Нас.), с. 217

Плутуха́ць ‘ілгаць’, ‘заблытваць’, ‘бадзяжнічаць’, плутуха́цца ‘заблытвацца ў чым-н.’, ‘блытацца’, ‘выбірацца з цяжкай сітуацыі’, ‘круціцца каля каго-н.’ (Нас.), плутуха́ньне ‘блытаніна’ (Юрч. Вытв.); с. 218

Плу́тца ‘пятля (для гузіка)’ (карм., Мат. Гом.), с. 218

Плу́ха ‘палена, блізкае паводле даўжыні да памераў дроў для печы, але больш тоўстае’ (Жд. 2). Да пла́ха₁. с. 218

Плу́ца, плу́ці, плу́цы, плюц, плю́цы ‘лёгкае’ (Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл., Жд. 2). с. 218

Плуце́нка ‘спадніца, тканая ў рознакаляровыя палоскі’ (Жд. 1). Гл. плаце́нка (гл.); с. 218

Плуці́ць₁ ‘трызніць у непрытомнасці’, ‘несці лухту’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Да плута́ць (гл.). с. 218

Плуці́ць₂ ‘звязваць бярвенні ў плыты’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ; дняпр.-прыпяц., Нар. сл.). Да плыт (гл.). с. 218

Плу́шкі₁ ‘палавінкі гарбуза’ (пух., Сл. ПЗБ). Да плуха, пла́ха₁ (гл.). с. 219

Плу́шкі₂ ‘перамерзлая ў зямлі бульбіна’ (дубр., Нар. словатв.). с. 219

Плыва́к, плова́к, плува́к, ‘плавец’ (ТС). с. 219

Плыва́ць ‘плаваць’ (Др.-Падб.; Яруш.; свісл., воран., іўеў., ваўк., Сл. ПЗБ), ‘служыць на флоце’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 219

Плыве́ц ‘той, хто плавае’ (ТСБМ). с. 219

Плыву́н, плаву́н ‘насычаны вадою дробны пясок, супесь ці суглінак’ (ТСБМ; Бяльк.), ‘пласт цякучага, плывучага пяску ці зямлі пры капанні ямы, калодзежа’ (рэч., Яшк.; паст., в.-дзв., віл., ваўк., іўеў., ЛА, 2), ‘нанос, дробны пясок’ (воран., чэрв., асіп., саліг., тамсама), ‘іл’ (кобр., ЛА, 2). с. 219

Плывуне́ц ‘ранні баравік’ (уздз., мсцісл., Нар. словатв.). Да плыць, выплыва́ць (гл.). с. 220

Плыву́ха ‘асабліва плытка настроеная саха, што добра высцілае скібу’ (Варл.). с. 220

Плы́гаць ‘скакаць’ (Ян.; ТС; нараўл., Мат. Гом.) ‘тс’, ‘крочыць’ (брагін., Шатал.), плы́гнуць ‘скокнуць’ (жытк., Мат. Гом.; гом., Нар. Гом.), плы́гнути ‘тс’, плэ́гатэ (пін., Нар. лекс.; Сл. Брэс.), сюды ж фразеалагізм плы́гам ляцець ‘хутка ісці’. с. 220

Плын ‘скокі’ (гом., Нар. Гом.) у песні: Вуценятка плыгне, сетачкі парве, са мною ў плын пойдзе... (тамсама). с. 220

Плы́нуць ‘працякаць, цячы’, ‘плысці’, ‘праносіцца (аб слове)’ (Нас.; смарг., Сл. ПЗБ). с. 220

Плынь ‘рух вады ў рэчышчы’, ‘вада, якая цячэ’, ‘мноства, маса чаго-небудзь, што рухаецца ў адным напрамку’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Нас., Касп., Бяльк.), ‘плаванне’ (Нас.), с. 220

Плы́сак ‘плытнік’ (3 нар. сл.). с. 221

Плыскі ‘плоскі, які мае плошчу’ (Мядзв.). с. 221

Плыстма́ ‘плазам’ (Бяльк.). с. 221

Плы́сці, плысць, плусць, плусці́, плаўсці́, плыць ‘перамяшчацца па паверхні вады’, ‘плыць на караблі, лодцы’, ‘цячы’, ‘плаўна рухацца, ісці’, ‘высыпацца (аб жыце)’ (ТСБМ; Нас.; Гарэц.; Яруш.; Шат.; Сл. ПЗБ; ТС; Растарг.; маг., арш., Шн.), плысць ‘ісці, тонучы (у снезе, гразі)’ (Юрч. СНЛ); у выразе гаршчок плыве́ць ‘ён кіпіць, і з яго выцякае тое, што варыцца’ (Нас.; Нік., Оч.). с. 221

Плыт₁, плут ‘бярвенне, звязанае ў адзін або некалькі радоў для сплаву па вадзе’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Маш., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Серб., Сцяшк. МГ, жытк., Мат. Гом.; ашм., Стан.), с. 221

Плыт₂, плытюга́ ‘рэдка звязаны світэр’ (драг., Жыв. НС). с. 222

Плы́та ‘грамафонная пласцінка’ (бераст., Сл. рэг. лекс.), плыта́ ‘тс’ (астрав., Сцяшк. Сл.). с. 222

Плыта́нка ‘высушаная спластаваная рыба’, плыта́нне ‘спластаванне’, плыта́ць ‘пластаваць’, ‘патрашыць рыбу’, сюды ж расплытаць ‘расцягнуць палатно на лузе’, расплыта́цца ‘расцягнуцца, упаўшы’ (Нас.; Стан.). с. 222

Плы́тка ‘пласт сала, вялікі кавалак’ (ТС). с. 222

Плы́ткі, плы́ценькі ‘неглыбокі, мелкі’, ‘плоскі’ (ТСБМ, Сцяц., Сцяшк. МГ, Сл. ПЗБ; Сл. Брэс., Варл.; зах.-віц., гродз., брэсц., ЛА, 4), ‘палогі бераг ракі, возера’ (гродз., віл., ЛА, 2), ‘нізкі, пакаты, спадзісты (пра страху)’ (Шушк.; Сл. ПЗБ; Сцяшк. МГ; ваўк., воран., ЛА, 4). с. 222

Плы́тна ‘павольна (пра плынь ракі)’ (маст., Сцяшк. МГ). Да плыткі (гл.). с. 223

Плытэ́ ‘палоска, якую займае жняя’ (навагр., Сцяшк. Сл.). с. 223

Плы́ўка ‘павольна, мякка’ (Сцяшк. МГ). с. 223

Плы́ўкі ‘плывучы, які лёгка размываецца (аб грунце)’ (ТСБМ). Да плысці, плыць (гл.). с. 223

Плы́ўны ‘пакаты (страха)’ (барыс., Сл. ПЗБ). с. 223

Плыўсці́ (перан.) ‘каласіцца’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 223

Плыўце́ць ‘плаваць у тлушчы’ (Янк. 3). с. 223

Плы́ціна ‘вялікая дзярніна’, плы́цье ‘задзірванелыя скібы (зямлі)’ (ТС). с. 223

Плы́чыць ‘рэгуляваць глыбіню ворыва’ (карэліц., Шатал.). с. 223

Плы́шка ‘плашка’ (саліг., Нар. словатв.). Да пла́шка, пла́ха₁, пла́ха₃ (гл.). с. 224

Плышчагі́ (плышчагы́) ‘агароджа з цесна складзеных жэрдак’ (Клім.). с. 224

Плэ́йтух ‘неахайны чалавек’ (Юрч. СНЛ). с. 224

Плэ́тацца ‘блытацца (пад нагамі)’ (ашм., Сцяшк. Сл.). с. 224

Плэць ‘пол’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 224

Плюва́ць ‘пляваць’ (Нас.; Растарг.; шчуч., Сл. ПЗБ), плюва́ка ‘хто часта плюе’ (Нас.); с. 224

Плюга́вы ‘мізэрны, худы, нікчэмны’, ‘мярзотны, агідны’ (ТСБМ, Нас., Шпіл., Сержп., Мік., Маш., Юрч. СНЛ; пух., Сл. ПЗБ), ‘сыры (пра дровы)’, ‘сапсаваны (пра кроў)’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘дрэнны, нязграбны’ (Касп.), ‘дрэнны’, ‘брудны’ (Сл. Брэс.), ‘брудны, гразкі’ (пін., Шатал.), плюга́вец ‘нягоднік’ (Бяльк.), плюгаўка ‘агідная жанчына, неакуратная’, пух. плюгоўка ‘шкодная жанчына’ (Сл. ПЗБ), плюга́нка ‘агідная’ (Мал.), плюгаўка ‘брыдкія, агідныя насякомыя і жывёлы: свярчок, мыш, павук’ (Нас.), плюгаўства ‘машкара’ (паст., Сл. ПЗБ; ТС), ‘нікчэмнасць’ (Юрч. СНЛ), плюга́віньня, плюга́ўліньня ‘зневажанне, прыніжэнне’, плюгавіць ‘апаганіць нечыстотамі. брудам’, плюга́віцца ‘псавацца’, плюга́вінне ‘бруд з ванітаў і харкавіння’ (Нас.). с. 224

Плюго́та ‘размоклая зямля ў час працяглых халодных дажджоў, гразь’, плю́хаць, пяхо́цце, плюхо́цце ‘тс’ (Яшк.), плюго́цька ‘слата (дождж са снегам)’ (віл., Сл. ПЗБ; ЛА, 2). Да плюга́вы (гл.). с. 225

Плю́ндра ‘неахайная, нязграбная жанчына’ (зэльв., Сл. рэг. лекс.); плю́ндріна (Юрч. СНЛ; Юрч. Вытв.). с. 225

Плю́ндры (іран.) ‘штаны’ (маз., Нар. Гом.), плю́дры ‘тс’, ‘лахманы, рыззё’ (Нас.), плюндра ‘тс’ (Шат.), с. 226

Плю́жыць ‘ліць як з вядра’ (смарг., Сл. ПЗБ), плю́жыла ‘слата, хлюпа’ (барыс., Стан.). с. 226

Плю́квічка ‘канцылярская кнопка’ (слонім., Сл. рэг. лекс.). с. 226

Плю́ксы ‘лёгкае’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 226

Плю́нка ‘пастка’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 226

Плюрды́кнуць ‘ударыць з размаху’ (Касп.). с. 226

Плюс₁ ‘матэматычны знак +’, ‘дадатны бок’ (ТСБМ), с. 226

Плюс₂ ‘кумач, матэрыял чырвонага колеру’ (ГСБМ). с. 226

Плюс₃, плюсы́ ‘радоўкі, Тricholoma parlentosum’ (ТС; круп., рагач., Сл. ПЗБ), плюс, плю́ска ‘радоўка штрыхаватая’ (узд., Нар. словатв.), плю́са ‘грыб, падобны на сыраежку’ (Ян.), бярэз. плюсы́ ‘грыбы’ (Вайтовіч, Вакалізм, 90), плюшоўка ‘радоўка фіялетавая, Lepista nuda’, плюхі ‘грыбы’ (Інстр. 2), плю́сы ‘род грыбоў, якія зрасліся разам’ (Шпіл.). с. 227

Плю́сік ‘плюсавы кафтан’ (навагр., Нар. сл.), плю́саўка ‘жакетка з плюшу’ (Жд. 3; лаг., Сл. ПЗБ). с. 227

Плю́сікі ‘дранікі’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 227

Плю́ска₁ плюска́ ‘шалупіны, абгортка з лісцяў вакол асновы плода, або ўвесь плод’ (ТСБМ, Нас.), ‘мякіна’, ‘плеўка, шалупінне насення’ (Нас.), плю́сквы ‘шалупіны з аўса’ (паст., Сл. ПЗБ), плю́скі, плю́склы, плюшча́к ‘недабраякаснае насенне’ (ельск., брагін., акц., Мат. Гом.), сюды ж: плюскачы́ ‘яшчэ не паспелыя семачкі гарбуза’ (жытк., Нар. сл.); с. 227

Плю́ска₂, плю́сква, плю́скла ‘клоп, Асаnthia lectularia’ (Бес.; астрав., воран., свісл., Сцяшк. МГ; Сержп. Грам.; Сл. ПЗБ; карэліц., Шатал.; Жд. 2; Скарбы), с. 228

Плю́скат ‘шум ад удару чым-небудзь па вадкасці або наадварот’ (ТСБМ). Да плю́скаць₁ (гл.). с. 228

Плю́скаўка, плю́скавка, плю́скамка ‘кнопка’ (Сл. Брэс.; смарг., Сцяшк. Сл., Жд. 2, Жд. 1). с. 228

Плю́скаць₁ ‘хлюпаць, плюхаць, плюхцець’ (ТСБМ, Яруш., Др.-Падб., Нас., Шат.; сміл., Стан.), ‘хлюпаць (па шыбах — аб дажджы)’ (Купала “Восень”), ‘ударыць далоняй’ (Нас.), плю́скыць ‘пляскаць’ (Бяльк.); с. 228

Плю́скаць₂ ‘гаварыць пустое’ (ельск., ЖНС). с. 229

Плю́скаць₃, плю́скыць ‘лыпаць, моргаць (вачамі)’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Юрч., Др.-Падб., Шат., Касп., Бяльк., Варл., Растарг., ТС, Нар. Гом.), плю́скыньня ‘мірганне’ (Юрч. Вытв.), (зоры) плю́скаюць ‘ззяюць, мігцяць’ (рас., ЛА, 2). с. 229

Плю́скі ‘плоскуні’ (клец., ДАБМ, камент., 870). с. 229

Плюсна́₁ ‘ступня нагі чалавека’ (ТСБМ, Мядзв.; шчуч., Сл. ПЗБ; Варл.), ‘ступня’ (паст., Сл. ПЗБ; стол., ЛА, 3), ‘пад`ём, верх нагі’ (ТС, Ян.; брагін., ЛА, 3), плісна́ ‘тс’ (ТС), плюсьня́ ‘ступня’ (б.-каш., ЛА, 3). с. 229

Плюсна́₂ ‘страва з жытняй мукі буйнога памолу, аздобленая малаком’ (шчуч., 3 нар. сл.). с. 230

Плюсна́₃, плю́сна ‘расплюшчаныя зярняты ў муцэ’ (Варл.). с. 230

Плюснік₁ ‘лішай на дрэве, асабліва на дубе, Lichen palmenaria’ (Нас.). с. 230

Плю́снік₂ ‘падбел, Тussilago farfara L.’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 230

Плю́снік₃ ‘аер, плюшнік, Асоrus calamus L.’, плюсня́, плюсняг ‘касач, Іris L.’ (баран., Сл. ПЗБ). с. 230

Плю́та₁ ‘слата’, ‘дождж са снегам’, ‘непагадзь’, ‘пляга’ (Сцяц.; Янк. БП; шчуч., дзятл., кобр., драг., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.; Скарбы), ‘ні то дождж, ні то снег’ (слонім., Нар. лекс.); ‘слота’ (лях., зэльв., слонім., ЛА, 2). с. 230

Плю́та₂ ‘шкодны, патайны, нядобразычлівы чалавек’ (Скарбы), плюто́ ‘дрэнны чалавек’ (маст., Сл. ПЗБ). с. 230

Плю́та₃, плю́тъла ‘нястрыманы на язык — нясе лухту, гаворыць не да месца’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 230

Плю́тацца ‘блытацца’ (паст., воран., Сл. ПЗБ), плютъць ‘гаварыць абы-што’ (міёр., Нар. лекс.). Да плут, плу́ціць₁ (гл.). с. 230

Плю́ха₁ ‘аплявуха’ (Нас., Др.-Падб., Яруш., Бяльк.). с. 231

Плю́ха₂ ‘аер, Асоrus calamus L.’, ‘касач, Іris L.’ (ТС; ЛА, 1). с. 231

Плю́ха₃ ‘лёгкі малакаларыйны торф з мноствам пустацелых травяністых каранёў’ (слуц., Нар. словатв.). Да плю́ха₂. с. 231

Плю́ха₄ ‘грыб каўпак кольчасты, падбалацянка’ (пін., Жыв. сл.), плю́хі ‘салянкі, пласцінчатыя спажыўныя грыбы з светла-шэрай шапкай, якія растуць вялікімі зросткамі’ (карэліц., Нар. словатв.), ‘від асенніх грыбоў’ (слонім., Жыв. НС), плю́ха, плюхі ‘шампіньёны’ (Жд. 3), с. 231

Плю́ха₅ ‘неахайная жанчына’ (пін., ЖНС), с. 231

Плюхані́на ‘плюхота’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). Да плю́хаць ‘хлюпаць’, с. 231

Плю́хаць₁ ‘падаць з шумам’ (ТСБМ), плю́хнуць ‘упасці ў ваду’ (Бяльк.), плю́хацца ‘падаць, шлёпацца ў ваду, гразь з пляскам’, ‘перамяшчацца, рухацца ў вадзе, балоце’ (ТСБМ), плю́хаць ‘удараючы па вадзе, рабіць плёскат, пляск’ (Шат.), с. 231

Плю́хаць₂ ‘хлюпаць’, ‘ісці (аб працяглым дажджы)’, плюхце́ць ‘тс’ (ТСБМ), плюхчэць ‘падаць вялікімі кроплямі’ (Нас.). с. 232

Плю́хі ‘баязлівы’ (свісл., Сл. ПЗБ). Да плохі (гл.). с. 232

Плю́хлы ‘вялы’ (шуміл., Сл. ПЗБ). с. 232

Плюхота, плю́хта ‘кепскае, дажджлівае надвор`е, слота; макрата, гразь’ (ТСБМ, Сл. Брэс., ТС), плюхата́ ‘тс’ (навагр., Нар. словатв.; гродз., Нар. лекс.), стол. плюхо́та ‘слота’ (ЛА, 2), ‘дождж, слата, гразь’ (Варл.); с. 232

Плюш ‘тканіна з ворсам, вышэйшым. як у аксаміце’ (ТСБМ; в.-дзв., Сл. ПЗБ), плю́шаука ‘плюшавы жакет’ (Жд. 1; Сцяшк. Сл.), плюшаві́к ‘тс’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.). с. 232

Плю́шнік, плюшня́ ‘аер трыснёгавы, Асоrus calamus L.’ (ТСБМ; ТС; Бейл.; брагін., Нар. словатв.; брагін., 3 нар. сл.), ‘зараснік плюшчаю, Sparganium simplex Mert. Et Koch’ (брагін., Яшк.), ‘зараснік аеру’ (БРС). с. 232

Плю́шня ‘падпорка ручак у калёсах’ (Пятк. — Карскі, Труды). с. 233

Плюшня́ ‘ступня’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 233

Плюшч₁ ‘паўзучая расліна, Неdera helix L.’ (ТСБМ; гродз., Кіс.), с. 233

Плюшч₂ ‘вадзяны пузыр на целе’ (Нас.). с. 233

Плюшча́й, плюшчэй ‘расліна Sparganium L.’ (маг., Кіс.; Гарэц., Шат., Касп.), ‘пухоўка шыракалістая, Турha latifolia L.’ (віл., Кіс.), ‘касач, Іris L.’ (чэрв., барыс., бярэз., гродз., рагач., Сл. ПЗБ), плюшча́й ‘расліна, падобная на аер’ (стаўб., карэліц., 3 нар. сл.). с. 233

Плюшча́к ‘пустое насенне (у гарбузах), зярняткі ў коласе’ (ТС; жытк., Нар. словатв.), с. 233

Плюшча́ць ‘бурна цячы’ (Сцяшк. Сл.), плюшчэ́ць ‘цячы (аб крыві), ліць ліўнем’ (Нас.), ‘патроху выцякаць’ (Варл.), ‘плюхаць’, ‘моцна цячы’ (Юрч. Вытв.). ‘моцна хлюпаць’ (мсцісл., 3 нар. сл.), плюшчы́ць ‘плюхаць, хлюпаць (у ботах)’ (шчуч., Сцяшк. Сл.); плюшчэ́нне ‘моцнае плюханне, цячэнне, вада’ (Юрч. СНЛ). с. 234

Плю́шчыць₁ ‘удараючы або сціскаючы, рабіць што-небудзь пляскатым, тонкім’ (ТСБМ), плю́шчыцца ‘карабаціцца, гнуцца’ (Сцяшк. МГ), ‘рабіцца плоскім’, плюшча́ты ‘пляскаты’ (ТС), с. 234

Плю́шчыць₂, плю́шчыты ‘заплюшчваць, жмурыць вочы’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Шат., Растарг., ТС, Сл. ПЗБ; Сцяшк. МГ), плюшчыцца ‘жмурыцца, моргаць’ (петрык., Мат. Гом.), плюшчаком ‘прыжмурыўшыся’ (ТС), плю́шчыцца ‘лезці’ (карэліц., Нар. сл.), с. 234

Плю́шчыць₃ ‘значыць свойскіх гусей’: плюшчаць ім знак (ТС). с. 234

Плюшчэўнік ‘брыца, Есhinochloa crusgalli L.’ (леп., ЛА, 1). Да плюшчыць₁ (гл.). с. 235

Пляба́н ‘рымска-каталіцкі пробашч’, пляба́нія, пляба́ня ‘парафія, пасада плябана’, ‘дом, які належыць парафіі і ў якім жыве ксёндз’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Янк. БП, Нас.; Сцяшк. МГ). с. 235

Плява́₁ пле́ўка, пле́вачка, плі́вка ‘вельмі тонкая скурка ў жывёльным або раслінным арганізме’ (ТСБМ, Нас., Шат.), ‘тонкая плеўка на вадкасці’ (Нас.; сміл., Стан.), ‘перапонка’ (Нас., Шат.), ‘дыяфрагма’ (гродз., Мат. АС; воран., дзятл., Сцяшк. МГ; добр., Мат. Гом.; в.-дзв., Шатал.; Сл. Брэс.; ЛА, 1), плівусьці́нычка ‘тоненькая плёнка’ (Бяльк.); пляву́цінка ‘плеўка (пра лёд)’ (ка- рэліц., Нар. лекс.); с. 235

Плява́₂ ‘пшанічная і аўсяная мякіна’, пле́вы ‘парожнія каласы ў стаячым на полі збожжы’ (Нас.). с. 235

Плява́ць ‘выдаляць з рота сліну, макроту і пад.’ (ТСБМ). Да плюва́ць (гл.), с. 235

Пля́віца ‘п`яўка’ (бераст., Сцяшк. Сл.; пін., бераст., ЛА, 1). Да п`яўка (гл.). с. 236

Пляву́жыць (плеву́жыць) ‘моцна ліць (аб дажджы)’ (ТС), пляву́жыты ‘ісці — аб праліўным дажджы і мокрым снезе’ (Клім.). с. 236

Пляву́згаць, плеву́зкаць, пляву́зкаць, блеву́зкаць, пляву́скаць, пляву́рзґъць ‘гаварыць лішняе, пустое, без толку; гаварынь аб адным і тым жа; малоць языком; разводзіць плёткі’ (ТСБМ, Мядзв., Янк. 2, Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., ТС, міёр.. Нар. лекс.; ельск., Жыв. НС; карэліц., Шатал.; бялын., Янк. Мат.), ‘гаварыць нейкую брыду’ (Варл.), бляву́згаць ‘блюзнерыць’ (Стан.), пляву́здаць: плявуздае німа ведае што! (= ‘‘гаворыць ерунду”) (Воўк.-Лев., Татарк., 182), пляву́згало ‘хто шмат гаворыць’ (слонім., Сл. рэг. лекс.), пляву́рзґъла ‘той, хто гаворыць не да месца’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 236

Пляву́рына ‘цвёрдае, акасцянеўшае мяса’ (Варл.). с. 236

Пляву́ха ‘поўха’ (Нас., Бяльк.), пляву́шыць ‘біць у вуха’ (Юрч. Вытв.), пляву́шыньня ‘біццё ў вуха’, пляву́шыньнік ‘той, хто пагражае ўдарыць у вуха’ (Юрч. СНЛ). Да апляву́ха (гл.). с. 236

Пля́га₁ пля́ґа ‘слота’ (ТСБМ; Сл. ПЗБ; гродз., пруж., ЛА, 2), плягота ‘тс’ (ЛА, 2), ‘мокры снег’ (гродз., 3 нар. сл.). с. 236

Пляга₂ ‘ўдар розгай’ (Нас.), ‘кара, пакаранне’ (Нас.; Шат.; барыс., Шн. 2). с. 236

Пляга₃ ‘няшчасце, бяда’ (воран., ашм., іўеў., пін., Сл. ПЗБ; Бір.), ‘зараза, навала’ (пін., Нар. лекс.), пляга яго ведае! = ліха яго ведае (чырв., 3 нар. сл.). с. 237

Пля́га₄ ‘рана ў мазалях’ (Чуд.). с. 237

Пля́га₅, пля́ґа ‘слізь пры адхаркванні, макрота’ (слонім., Нар. лекс.; зэльв., Сцяшк. Сл.; карэліц., іўеў., Сл. ПЗБ), пля́га/сма́га ‘слізкае рэчыва ў роце хворага’ (Варл.). с. 237

Пля́га₆ ‘бутля, балон’ (Мік., Др.-Падб.), ‘бляшанка для адстойвання малака (у калодзежы)’ (лях., Сл. ПЗБ), сюды ж пля́жка, пляшка ‘бутэлька’ (ТС), ‘салдацкая біклага’ (барыс., круп., бярэз., любан., бабр., ЛА, 5). с. 237

Пляж ‘бераг мора, возера, ракі, на якім загараюць і адпачываюць у час купальнага сезону’ (ТСБМ; ваўк., Сцяшк. МГ). с. 237

Пля́згаць ‘плявузгаць’ (баран., Сл. Брэс.). с. 238

Пля́йма ‘пляма’ (Касп., Нас., Растарг.; ашм., Стан.; дубр., ЛА, 3; шуміл., Сл. ПЗБ), пля́йміць ‘пляміць’ (Стан.). с. 238

Пля́йстар, пляйстэр, пля́стар, пляйсцір, пля́стра ‘слой, пласт’, ‘пластыр’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц., Касп., Бяльк., Жд. 1, Жд. 2, Дэмб. 2; ашм., Стан.), яшчэ пля́йстра, пля́сты, пля́стры, пля́страчка ‘штучныя соты’, ‘кавалак мёду’, ‘васковая абалонка’, ‘рамкі з сотамі мёду’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. МГ, Мат. Гом.), ‘слаі’ (Сл. ПЗБ, Нас.); плястэ́рык ‘скрылік’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 238

Пля́йстра ‘тоненькая нітачка’ (Варл.). с. 238

Пляйту́х ‘збітыя валасы, каўтун’, ‘пыж у патроне’ (ашм., Сцяшк. Сл.; шчуч., 3 нар. сл.). Гл. пле́йтух. с. 238

Пля́ма, пля́міна, пле́ма, плямізма, плям, пля́мка ‘знак, месца на паверхні як брудны след чаго-небудзь’, ‘што-небудзь ганебнае’ (ТСБМ, Сцяшк. МГ, Шпіл., Гарэц., Нас., Шат., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк., Растарг.; Юрч. СНЛ; ЛА, 3); пля́мы ‘абвесак’ (лаг., ЛА, 2); пляміць ‘рабіць плямы’ (Бяльк.), пля́місты ‘маркі, мазкі, мазісты’ (Нас., Гарэц.), плямі́сты ‘з плямамі’ (даўг., Сл. ПЗБ; Растарг.), пля́мны ‘заплямлены, у плямах’ (Нас.). с. 238

Пляме́ннік, плямя́нік, плэмня́ннык, плямя́ннік ‘сын брата альбо сястры’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Бяльк., Сцяшк. МГ). Да пле́мя (гл.), с. 239

Пля́мкаць, пле́мкатэ, плямкнуты, пля́мкаты ‘чмокаць, чмякаць (уголас), есці з прычмокваннем’, ‘чвякаць, цмокаць, чмякаць ротам’ (Клім., Янк. БП, Сцяц., ТС, Сл. Брэс.; Сцяшк. Сл.; Жыв. сл.; 3 нар. сл.; Нар. Гом.), с. 239

Плямо́ ‘трэшчына (і дзірка) ў торфе’ (маст., Сл. ПЗБ). Да пле́на₂. с. 239

Плямо́к ‘сіняк’ (чэрв., Сл. ПЗБ). Да пля́ма (гл.). с. 239

Пля́мпаць ‘плявузгаць, балбатаць’ (гродз., Лекс. Балтызмы). с. 239

Плямя́ ‘гадоўля для патомства’ (віл., навагр., Сл. ПЗБ). Да пле́мя (гл.), с. 239

Пляндзі́вый ‘надакучлівы’ (Мат. Маг.). с. 239

Пляндрава́ць ‘нішчыць, вытоптваць’ (Др.-Падб., Нас., Гарэц.), ‘псаваць, рабіць шкоду’ (слонім., Сцяшк. Сл.). с. 239

Пля́ніца ‘доля, участак, частка’ (хойн., Мат. Гом.). с. 240

Пляні́ца ‘сіло на птушак’ (в.-дзв., Шатал.), пле́ніца ‘пастка’, ‘сіло’ (Касп.), пляні́ца (плени́ца) ‘мочка з коласа, прарост’ (Нас.), с. 240

Плянт ‘пляц’ (старое) (зэльв., Сл. рэг. лекс.). с. 240

Пля́нта ‘мяжа на хлебным полі’ (малар., Выг.), ‘мяжа’ (Айкан.). с. 240

Плянтава́ць ‘разраўноўваць няроўнасці на сенажаці ці пашы’, ‘вытоптваць, збіваць пасевы’ (дзярж., Нар. сл.), ‘раўняць, расчышчаць’ (Сцяшк. Сл.), ‘выкарчоўваць’ (даўг., Сл. ПЗБ), плянтоўка ‘поле на месцы расчышчанага лесу’ (гродз., Мат. АС; Сцяшк. Сл.; Сцяшк. МГ), ‘балотны луг’ (Касп.). с. 240

Плянта́ць ‘гаварыць блытана’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 241

Пля́нтра ‘падваліна’ (пін., Нар. сл.). с. 241

Пля́нцы ‘месца, дзе вырошчваюць садовыя саджанцы, паркавыя дрэўцы’ (нясвіж., Яшк.), пля́нцы, плянсы ‘расада’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 241

Плянці́цца ‘плесціся’ (маст., Сцяшк. Сл.). с. 241

Пляс ‘месца для складання бярвенняў’ (добр., Мат. Гом.). с. 241

Пля́са ‘кавалак’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 241

Пляса́ць ‘мігцець, ззяць, зіхацець (пра зоркі)’: пляшуць, бле́шуть, бля́шуть (зоры) (ЛА, 2), небо зорко, зоры аж пляшуць (ТС), сюды ж плясава́ць ‘скакаць (у танцы)’ (Жд. 2), ‘танцаваць’ (Касп.). с. 241

Пля́скаць, пляска́ць, пля́скыць ‘удараць’, ‘біць, хвастаць, сцёбаць’, ‘стукаць далонню аб далонь ці па чым-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Бяльк., Яруш., Шат.; ашм., Стан.), ‘апладзіраваць’ (ельск., хойн., Мат. Гом.); ‘пляскаць па вадкасці’ (Шат., Сл. ПЗБ); ‘плямкаць, чмякаць пры ядзе’ (сміл., Стан.; Шат.), пля́цкаць ‘тс’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ); пляска́ць ‘біць молатам’ (Касп.), ‘таптаць, дратаваць’ (зэльв., Сл. рэг. лекс.); пля́скаць ‘барабаніць, звінець (аб лыжках і місцы)’ (воран., віл., Сл. ПЗБ), экспр. ‘касіць нізкую рэдкую траву’ (шальч., Сл. ПЗБ), ‘рабіць, майстраваць’ (карм., Мат. Гом.); плеска́ць ‘ляекаць, пляскаць’ (ТС); пля́скаць ‘біць па твары далонню’ (Нас.; Бяльк.; жлоб., Мат. Гом.). с. 242

Пляска́ць ‘рабіць пляскатым, плюшчыць’ (ТСБМ, Касп.), ‘абабіваць лапатай’ (Сцяшк. Сл.), плыска́ты ‘пляскаць (пра метал)’ (драг., Жыв. сл.), пляску́шка ‘невялікі, расплясканы кавалак металу’ (Юрч. Вытв ). Да пля́скаць (гл.). с. 243

Пляска́ты ‘без звычайнай пукатасці, прыплюснуты’, ‘які мае невялікую вышыню або таўшчыню пры прамой і роўнай паверхні’ (ТСБМ; слонім., КЭС; пух., Сл. ПЗБ; Шат.; беласт., Стан.), плеска́ты ‘пляскаты’ (ТС), плыска́ти ‘прыплюснуты, плоскі’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), плеска́тая ‘нізкая, пакатая (страха)’ (стаўб., карэліц., ЛА, 4). с. 243

Пляска́ч₁ ‘пірог’ (Касп.), плеску́ха ‘скавароднік, пярэпечка’ (лун., ЛА, 4; ЖНС). Да пляска́ць (гл.). с. 243

Пляска́ч₂ ‘гатунак ячменю — з двума радамі зярнят у коласе’ (Сцяц.). Да плоскі (гл.), с. 243

Пляска́ч₃, звычайна ў мн. л. плыскачы́ ‘памылка ў чынах, калі абедзве ніткі асновы кладуць разам, а не па адной уверх і ўніз’ (Уладз.). с. 243

Пляска́чка: у пляска́чку ‘гульня хлопчыкаў з пляскатымі каменьчыкамі, якія падскокваюць на паверхні вады’ (гродз., Нар. словатв.). с. 243

Пляскіта́цца ‘хадзіць па мокрай падлозе’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 243

Пляско́ваты (плеско́ваты) ‘плоскі’ (Бес.). с. 244

Пляскота ‘слота’ (івац., ЛА, 2). с. 244

Пляску́н₁ ‘дзяружка з ільняных нітак’ (Сцяшк. Сл.). Да пласкані́ (гл.). с. 244

Пляску́н₂ ‘гарэза’ (Нар. Гом.). с. 244

Пляскун₃ ‘пухір у рыбы’ (воран., ЛА, 1). Да пляск, пля́ска́ць ‘лопацца, трэскацца’ (гл.). с. 244

Пляску́шка ‘пастка (на мышэй)’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 244

Плясні́вы (плясьні́вый) ‘сівабелаваты (пра каня)’ (Бяльк.), плясні́вы ‘вяснушкаваты’ (кліч., Жыв. сл.; рэч., светлаг., б.-каш., Мат. Гом.), ‘плямісты’ (рэч., Нар. сл.), ‘заплеснявелы’ (Сцяшк. Сл.), ‘колер поўсці ў каня ці каровы, дзе змешаны белая і рыжая поўсці’ (Варл.). с. 244

Плясні́к (плесні́к) ‘плюшнік’ [відаць, Sparganium]’ (лун., Шатал.). Да плю́шнік, плю́ха₂. с. 244

Пля́сніца₁ ‘від рыбалоўнай сеткі’ (Касп.). с. 244

Пля́сніца₂ ‘ільдзіна, крыга’ (гом., Мат. Гом.), плясні́ца ‘тонкі лёд на рацэ’ (віц., Яшк.; ЛА, 2). с. 244

Пля́снуцца ‘з шумам упасці’, ‘ударыцца’ (ТСБМ; Жд. 1; Сцяшк. МГ), пля́снуць ‘ляснуць’ (Жд. 2), ‘ударыць з пляскам’, ‘стукнуць далонню аб далонь або па чым-небудзь’, ‘кінуць што-небудзь з шумам, пляскам’ (ГСБМ). с. 244

Плясню́х ‘рагоз, Турha latifolia L.’ (нясвіж., ЛА, 1). Да плясні́к (гл.). с. 245

Плясня́ ‘яжджаль, асака, Саrex L.’ (баран., ЛА, 1). с. 245

Плясня́к ‘праснак’ (карэліц., Шатал.). Да пляска́ць (гл.). с. 245

Плястэ́рак ‘чалавек са скрыўленым тварам’ (зэльв., Сцяшк. Сл.). с. 245

Плясцёнка ‘пляцёнка цыбулі’ (арш., дубр., горыц., ЛА, 2). с. 245

Плясці́ ‘ілгаць, нагаворваць’ (Шат.; міёр., 3 нар. сл.), ‘плесці што-небудзь’, ‘віць гняздо’ (Сл. ПЗБ), плесць ‘плесці (карункі)’ (Бяльк.). Гл. пле́сці ‘тс’. с. 245

Плясь! ‘гук ад удару чым-небудзь плоскім’, с. 245

Плясця́нка ‘пояс, зроблены рукамі пры дапамозе дзвюх-трох драўляных палачак’ (Нік. Очерки). с. 245

Плята́нне ‘плот, пераплецены тонкімі пруцікамі’ (Жд. 3). с. 245

Пляткава́ць ‘абгаворваць’ (ашм., Сл. ПЗБ; смарг., Сцяшк. Сл.). с. 246

Плятка́р, плятка́рка ‘той, хто любіць разносіць плёткі’ (ТСБМ; Сцяшк. МГ; іўеў., Сл. ПЗБ; ТС; ваўк., ашм., іўеў., ЛА, 3), плятка́рыць ‘абгаворваць’ (астрав., Сцяшк. МГ). с. 246

Плятні́к ‘пляцень’ (лях., Сл. ПЗБ), плятня́к ‘тс’ (слон., Жыв. НС; Сцяц.; Сцяшк. МГ; брагін., Мат. Гом.), ‘зашчытак ад снегу’ (Сцяц.), плятнёўка, плятню́шка ‘плятнёвы хлеў’ (Юрч. Вытв.), плетні́ца ‘асобнае прасла плятня’, плятня́ ‘галлё, якім заплятаюць пляцень’ (ТС). Усе да пле́сці (гл.). с. 246

Плятня́₁ ‘лазіва, прыстасаванне для лазання на дрэва з мэтай выдзёўбвання борці і паднімання калоды’ (Нікан.), ‘сплецены з лазы гуж для звязвання плытоў’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 246

Плятня́₂ ‘маток зблытаных нітак’ (маст., Сл. ПЗБ), ‘калонія, сукупнасць (грыбоў)’ (даўг., Сл. ПЗБ). Да сплята́цца, пле́сці (гл.). с. 246

Плятня́₃ ‘хлусня, плёткі’ (Нас., ТС). Гл. плятаць. с. 246

Плятры́га (зневаж.) ‘нядбайнік’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 246

Пляту́н ‘майстар па пляценню кашоў’ (карм., Мат. Гом.). Да пле́сці (гл.). с. 246

Пляту́ха ‘драсён, Рolygonum aviculare L.’ (бабр., ЛА, 1). с. 246

Плятуха́цца ‘блытацца (пра язык)’ (Гарэцкі). с. 246

Пляту́ха ‘саламяны кошык’ (смарг., Сцяшк. Сл.), пляту́шка ‘плецены з лазы і саломы посуд’ (Касп.; Нік. Очерки). Да пле́сці (гл.). с. 246

Пляўду́ра ‘плявузгала’, пляўду́рыць ‘гаварыць пустое’ (міёр., 3 нар. сл.; Нар. лекс.). с. 246

Пля́ўка ‘п`яўка’ (стаўб., карэліц., 3 нар. сл.; карэліц., Нар. лекс.). Да п`я́ўка (гл.). с. 247

Пля́ўсі ‘платкі, геркулес’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 247

Пля́ўкі ‘плады дзікай яблыні’ (в.-дзв., мсцісл., клім., ЛА, 1), пля́ўка ‘тс’ (мсцісл., 3 нар. сл.), пыля́ўкі ‘тс’ (дубр., горыц., краснап., тамсама); поля́ўкі ‘дзікія яблыні і грушы на полі’ (бяроз., ЛА, 1). с. 247

Пляўце́ць ‘ільсніцца’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 247

Плях!₁ ‘боўць, шабулдых!’ (Шат.), ‘плясь, ляп!’ (Шат.; сміл., Стан.), ‘гук ад удару па мяккім месцы’ (Варл.), плях! — пра імклівы бег, пра ўдар (мсцісл., Нар. лекс.). с. 247

Плях₂ ‘плешына, прагаліна’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). Да плех₁ (гл.). с. 247

Пля́ха₁ ‘вельмі мокрае надвор`е, слота’ (Клім.), пле́ха ‘непагадзь’ (драг., Нар. словатв.). с. 247

Пля́ха₂ ‘бутэлька’ (слуц., Шн.), ‘фляга, шкляны сасуд’ (Нас.); с. 247

Пля́ха₃ ‘вельмі вялікі баравік, які звычайна расце ў нізкім сырым месцы’, ‘агульная назва старых грыбоў’ (уздз., Нар. словатв.). с. 247

Пля́хі ‘страўнік каровы’ (Выг.; кіраў., Нар. сл.), ‘складкі ў страўніку каровы’, ‘кішкі, трыбух’ (ТС), пля́ха ‘прамая кішка’ (брагін., ЛА, 1). с. 248

Пляхотка, плехо́тка ‘вельмі зношаная кашуля’ (Юрч.), ‘парваная ануча’ (Нас.), ‘пялёнка’ (Бяльк., Растарг.), пляхо́цце, пляхо́цьця, пляхо́цінка ‘рвань, старызна’ (Нас.; Юрч. СНЛ), пляхо́тнік ‘абадранец’ (Юрч. СНЛ). с. 248

Пляц ‘сядзіба калгасніка’, ‘зямля пад сядзібай’, ‘незабудаваная тэрыторыя ў горадзе ці вёсцы’, ‘частка прысядзібнага ўчастка каля хаты ці ў полі’ (ТСБМ, БРС, Нас., Сцяшк. МГ, Бір., Яруш., Выг., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., ТС; карэліц., Янк. Мат.; капыл., Жыв. сл.), ‘месца для пасеву, плошча’ (Растарг.), ‘прастора вакол царквы, цвінтар’ (стол., Яшк.), ‘прысядзібны ўчастак’ (ЛА, 4), ‘зямельны надзел (у мінулым)’ (ЛА, 3); плац ‘участак зямлі’ (брасл., Сл. ПЗБ), с. 248

Пля́цак, пля́цок; пля́цке, пля́цкы ‘блін, аладка’, ‘дранік’ (ЛА, 4; Бес., Вешт.; кам., Жыв. сл., Сл. Брэс.), пля́цка ‘пернік’ (Сцяшк. МГ), ‘хлебнае печыва круглай формы’, ‘сухар’ (маст., ашм., Сл. рэг. лекс.). с. 249

Пляца́к ‘рукзак’ (воран., Сл. ПЗБ; слонім., Сцяшк. Сл.). с. 249

Пляце́нь, пле́цень, пле́цянь, плэтя́нык, пляціэ́нік ‘агароджа з пераплеценых тонкіх галін’ (ТСБМ; Бір.; Шушк.; Сцяшк. МГ; Шат.; Сл. ПЗБ; Мат. Гом.; ТС; Бяльк.; паўн.-ўсх., КЭС), ‘агароджа з тонкіх кійкоў’ (брэсц., мін., маг., рэч., ЛА, 4), ‘частакол, штакет’ (зах.-бел., в.-дзв., ЛА, 4), ‘палукаш’ (мін., бярэз., ЛА, 4), пляце́ня ‘плот з жэрдак’ (лун., ЛА, 4), пле́цень ‘галлё, якім заплятаюць пляцень’, ‘пляцёнка’, плецені́к ‘хлеў з плятнёвымі сценамі’ (ТС). с. 249

Пляцёнка₁, пляця́нка, плецю́нка, плэтю́нка, плыті́нка ‘што-небудзь сплеценае ўздоўж з 2—3 і больш пасмаў, кавалкаў’ (ТСБМ, Мат. Гом.), ‘плеценая вяроўка’ (Касп.), ‘лазіва бортніка’ (карм., рэч., ЛА, 1), ‘плецены пояс’ (навагр., 3 нар. сл.; валож., ЛА, 4), ‘тасёмка’ (шальч., Сл. ПЗБ), ‘карункі’ (добр., Мат. Гом.), ‘мярэжка’ (пін., Шатал.); ‘плеценая кашолка’ (ТСБМ, Мат. Гом.), ‘каробка, сплеценая з сітняку’ (драг., 3 нар. сл.), ‘палукашак’ (віл., Сл. ПЗБ; віл., ЛА, 4), ‘аснова кроснаў, сплеценая ў касу’ (пін., карэліц., Шатал.; трак., ашм., вільн., стаўб., бярэз., Сл. ПЗБ), ‘прылада для звівання нітак у клубок’ (брагін., Мат. Гом.), ‘сплеценая з саломы дарожка на падлогу’ (дзятл., Сцяшк. МГ), ‘будынак з плеценымі сценамі’ (ТС), ‘падоўжаная вітая белая булка’ (ТСБМ), ‘сеткавая частка сіта’ (свісл., Шатал.), ‘уцяпленне дзвярэй’ (драг., Нар. словатв.), ‘сплецены вянок цыбулі’ (астрав., Сцяшк. МГ; Ян.; ТС, Бяльк., Мат. Гом.; брасл., ганц., бярэз., Сл. ПЗБ; усх.-брэсц., усх.-віц., маг., усх.-гом., ЛА. 2), ‘нізка грыбоў’ (кругл., ЛА, 1), ‘вялікая бутэлька, аплеценая лазой’ (Мат. Маг.; Сл. Брэс.; ТС), ‘вязаная хустка’ (воран., Сцяшк. Сл.), а таксама: пляце́нка ‘сплеценая аснова (для красён)’ (пух., Сл. ПЗБ), плеце́нка ‘ручнік з датыкальных адрэзаных і сплеценых канцоў’ (івац., 3 нар. сл.), плэ́тянка ‘плеценая ёмістасць’ (драг., 3 нар. сл.), пле́цінка, пліця́нка ‘аплеценая бутля’, ‘акуратна сплецены кошык’ (Юрч. СНЛ), пляця́нка ‘пуня з лазы’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 249

Пляцёнка₂ ‘пляткарка’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘весялуха, пахатніца’ (пух., ЛА, 3). Да пле́сці (гл.). с. 250

Пляцёнка₃ ‘бярозка палявая, Соnvulvulus arvense L.’ (брагін., ельск., Мат. Гом.). Да пле́сці (гл.). с. 250

Пля́цка ‘ўдар па целу плоскім прадметам, які суправаджаецца асаблівым гукам’ (Нік. Очерки; Нас.). с. 251

Пляцо́ ‘карніз, гзымс на коміне печы’ (гарад., ЛА, 4). Да плячо (гл.). с. 251

Пляцоўка ‘роўнае месца на зямлі’ (ТСБМ). с. 251

Пля́цьма ‘пляма’ (Касп.; ушац., Жыв. сл.). с. 251

Пляця́н (плеця́н) ‘агароджа з тонкіх кійкоў, пераплеценых вертыкальна паміж жэрдкамі’ (кіраў., ЛА, 4). Да пле́сці (гл.). с. 251

Пляця́нік ‘вялікі кош’ (карэліц., Сцяшк. Сл.), ‘ез’ (шчуч., Сл. ПЗБ), плётя́нык ‘пастаўнік’ (іван., ДАБМ, камент., 784). с. 251

Плячо, плечо́, плечэ́, плічо́, плычэ́, плечко́, плычко́, плячу́к, пляча́к, пле́чухна, пле́чы, плэ́чэ, плэ́чы ‘частка тулава ад шыі да рукі’, ‘частка рукі да локцевага сустава’, лудз. ‘частка тулава каня вакол шыі’; плечы ‘спіна’, ‘лапаткі’, ‘верхняя частка спіны’, ‘задняя частка вопраткі паміж двума рукавамі’, ‘падкладка ў кашулі’, ‘ватныя плечыкі ў вопратцы’, ‘пройма рукава’ (ТСБМ; Нас.; Бес.; Шат.; Сл. ПЗБ; ашм., Стан., Бяльк.; Сцяц.; Сцяшк. Сл.; Сцяшк. МГ; ТС; Клім.; 3 нар. сл.; Ян.), сюды ж плячкі́ ‘плечы’ (латг., Нар. сл.), навагр. плячу́к ‘шво на плячы’; (тамсама); пле́чы ‘тарэц, зад’ (ТС), пле́чыкі ‘спінка ў ложку’ (бых., ЛА, 4), плэчувы́й стовб ‘шула’ (драг., Нар. лекс.), плячны́й ‘прызначаны на плечы’ (чэрык., Мат. Гом.), плячы́сты (ашм., Стан.), плячэ́ць ‘раздавацца ў плячах’ (Нар. Гом.). с. 251

Плячу́к ‘плячо, плечавы сустаў’ (чэрв., мін., лях., Сл. ПЗБ). с. 252

Плячы́ца, плечы́ца ‘сустаў у плячы’ (ТС), ‘месца стыку пярэдняй і задняй частак вопраткі’ (Сцяшк. МГ). с. 252

Пля́ша, пля́шка, пле́шка, пля́жка, пля́ўшка, ‘шкляная пасудзіна, бутэлька’, ‘паходная бутэлька, фляшка’, пляшачка, пле́шэчка, ‘бутэлечка для лекаў’ (ТСБМ, Нас., Дразд., Сцяшк. Сл., Мік., Мядзв., Шпіл., Гарэц., Бір., Федар. 6, Чуд., Мал., Касп., Сл. ПЗБ, Бяльк., Растарг., Ян.; мін., КЭС; драг., Сл. Брэс.; ЛА, 5; Мат. Гом.; ТС); ‘шкло ад лямпы’ (Ян.), ‘шкляная ці гліняная пасудзіна, у якой захоўваліся алей і інш. вадкія рэчывы’ (палес., 3 нар. сл.), ‘паўлітровая бутэлька’ (Сцяшк. МГ). с. 252

Пляшко́ ‘патоўшчаная частка зуба ў драўляных граблях’ (брасл., Сл. ПЗБ). Да плешка (гл.). с. 253

Пля́шніца ‘жанчына лёгкіх паводзінаў’ (Скарбы). с. 253

Пляшня́ ‘прылада ў выглядзе рычага для даставання з зямлі вялікіх камянёў’ (Скарбы). с. 253

Пляшча́к ‘абчасанае з двух бакоў бервяно’ (ашм., Сл. рэг. лекс.). с. 253

Пляшы́ць ‘накрываць страху на стыку’ (Сцяц.). с. 253

Пне́вішча, пне́ўе, пні́шча, пёння, пе́нішча, пне́шча, с. 253

Пнець ‘гібець, карчэць’ (ТС). с. 253

Пні, пне́ўе, пню́хі, пнушкі, пнюшкі ‘адросткі пер`яў пасля лінькі’ (круп., Нар. сл.; в.-дзв., Сл. ПЗБ; Юрч. СНЛ; ЛА, 1). с. 253

Пні́ва ‘месца, якое займае пень’ (Нас.). Да пень (гл.). с. 253

Пнічо́к ‘шпянёк ніжняга каменя, на які ўздзяецца паўпрыца (жалезная планачка) у верхнім камені’ (чэрв., ЛА, 4). с. 253

Пну́цца ‘напружвацца, натужвацца, пяцца’, ‘лезці, праціскацца праз натоўп наперад’ (Гарэц., Шат., Касп., Сцяшк. МГ, ТС, Растарг., Стан.), ‘сердаваць, злавацца’ (Ян.), пнуць ‘перці, напіраць’ (Растарг.), ‘штурхнуць, піхнуць’ (Ян., ТС). с. 254

Пнюшок (пам.-ласк.) ‘пянёк’ (Яўс.; кліч., Жыв. сл.), с. 254

По́- прыстаўка для абазначэння розных прасторавых, часавых і іншых адносінаў. Надае значэнні: назоўнікам — ‘прадмет, падобны да таго, што названа ўтваральным словам, але не з`яўляецца ім у поўнай меры’: по́гуд ‘невыразны гул’ (Сцяшк. Сл.), по́кут ‘покуць’, по́кліть ‘свіран, клець’ (Тарн.); прыметнікам і прыслоўям — ‘некаторае ўзмацненне якасці’ ці ’прысутнасць яе ў малой меры’: по́даўна ‘даволі даўно, даўнавата’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. ПЗБ, ТС), по́дыўна ‘тс’ (Бяльк.), по́даўка, по́цесна ‘цеснавата’, по́вісокі ‘высакаваты’, по́малы ‘малаваты’, по́цемна ‘цемнавата’, по́весел ‘пад чаркай’ (Нас.), по́велікі ‘велікаваты’ (ТС). с. 254

По́бак ‘побач’ (Шат.; шальч., Сл. ПЗБ), по́бок ‘паўзбок’ (ТС). с. 255

По́бацень ‘планка, якая ідзе ад загнутага канца полаза ў санях да першага капыла’ (Маслен.), по́буцень ‘тс’ (ТС). Да бок (гл.); с. 255

*По́баўка, по́боўка ‘прыказка’ (пін., Сл. ПЗБ). с. 255

По́бач ‘побач’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Сл. ПЗБ), ‘побач, збоку’ (Касп.). с. 255

По́бачні ‘бакавая частка воза’ (раг., Сл. ПЗБ). с. 256

По́быт₂ ‘знаходжанне’ (ТСБМ). с. 256

По́вад₁ ‘прывязаная да аброці вяроўка або рэмень, на якіх водзяць каня (цяля, карову)’ (ТСБМ, Янк. 1, Янк. Мат., Шат., Касп., Маслен., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), по́выд (Бяльк.) ‘тс’; ‘сцябло гарбуза’ (Мат. Гом.), по́вод ‘тс’ (Шатал., ТС), по́вад ‘гульня: гульцы становяцца ў лінію, бяруцца за рукі, утвараючы “повад”’(ЭБ), с. 256

По́вад₂ ‘парода (жывёлы)’ (Касп.). с. 256

По́вад₃ ‘прычына, падстава’ (ТСБМ). с. 256

По́вадзь (по́ваць) ‘разводдзе, паводка’ (астрав., воран., Сл. ПЗБ), с. 256

По́вадыр ‘вага ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, камент., 809). с. 257

По́валак ‘след пахучай прынады, пракладзены з мэтай прывабіць звера’ (гродз., Жыв. НС). с. 257

По́валач ‘пацяганы, зблытаны лён ці інш.’ (Нар. сл.). с. 257

По́вань ‘разводдзе; паводка’ (віл., Сл. ПЗБ), с. 257

По́вар ‘кухар’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), по́варка ‘кухарка’ (Нас.), с. 257

По́вецер ‘нячысцік у выглядзе дзіка’ (ТС), паве́трыкі ‘нячысцікі’ (Нік., Няч.). с. 257

По́вірак ‘невялікі моцны кол, на якім двое нясуць якую-небудзь ношу’ (Мядзв.), по́верка ‘тс’ (Нас., Жыв. НС); с. 257

По́вяс, по́вес ‘пояс; спавівач’ (Федар., Сл. ПЗБ). Да пояс (гл.); с. 258

По́геладзь ‘імжа’ (Сцяшк. Сл.). с. 258

По́граб₁ ‘яма з крытым верхам і сценамі з бярвенняў; склеп’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Нас., Янк. Мат.), ‘яма’, ‘курган’ (Сцяшк. Сл.), по́гріб, по́грыб, по́граб ‘тс’ (Бяльк.), по́гбар, по́ргаб ‘пограб’ (Мат. Гом.). с. 259

По́граб₂ ‘хаўтуры’, ‘пахаванне’ (Нас.; воран., Сл. ПЗБ), с. 259

По́д- — прыстаўка, якая надае назоўніку значэнне знаходжання ніжэй ці паблізу прадмета, выражанага ў каранёвай частцы: по́дклець ‘прастора пад клеццю’; няпоўнага падабенства да прадмета, больш нізкай вартасці ў параўнанні з ім: по́дтрус ‘трусяня, малы трусік’ (Ян.), по́дмур ‘невялікая прыбудова да хлява’ (Шушк.); по́дверасак ‘разнавіднасць верасу’ (Сл. ПЗБ), пад`язік ‘невялікі язь’ (3 нар. сл.); аддзеяслоўныя назоўнікі набываюць значэнні накіраванасці дзеяння, паўторнага, дадатковага або няпоўнага дзеяння, характэрнага для адпаведных дзеясловаў: по́дмазка ‘кавалачак сала, здору, каб падмазваць патэльню’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Сл. Брэс., ТС), по́дбіўка ‘абшыўка знізу сукенак, спадніц’ (Шат., Бяльк.), ‘падкладка’ (Ян.), по́двіўка ‘тс’ (Мат. Гом.). Да пад (гл.). с. 259

Под ‘гарызантальная паверхня ўнутры печы, на якую кладзецца паліва’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Гарэц., ТС, Шат., Касп., Сл. ПЗБ), по́дак ‘падэшва гары’ (Гарэц.), пэд ‘дашчаная шуфляда ў жорнах, на якой ляжыць ніжні камень’ (лун., Шатал.), ‘месца ў гумне для складання снапоў, саломы’ (Янк. 2; петрык., Шатал), ‘скрынка жорнаў’ (Выг., Тарн., Дразд., Касп., Сл. ПЗБ), ‘ніжняя частка вулея’ (Сержп. Бортн.; Сл. ПЗБ), по́дка ‘ніз, под у вуллі’, по́дзік ‘памост для вулля на дрэве’ (ТС), по́дзіне, по́дзішча ‘подсцілка пад стог’ (Сцяшк. Сл.), по́днік ‘ніжні камень у жорнах’ (Сл. ПЗБ). с. 259

По́дан ‘столь’ (беласт., Жыв. НС). с. 260

По́даць ‘падушны падатак’, ‘даніна’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), ‘падатак’ (Бяльк.), по́дыць ‘тс’ (Бяльк.), по́дач ‘падатак’ (Мат. Гом., ТС). Гл. падатак. с. 260

По́дбічка ‘абручык з ільнянай кудзелі, частка галаўнога ўбору’ (Сл. ПЗБ). Гл. падвічка ‘тс’. с. 260

По́двалкі ‘тонкія жэрдкі наверсе плыта’ (барыс., JР, 54, 1—2, 29). с. 260

По́дверць ‘падгерац’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 260

По́дгур ‘доўгая драўляная плашка, якая злучае пярэднюю і заднюю частку воза’ (Сцяшк. Сл.), ‘падгерац’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 260

По́дзвіг₁ ‘гераічны ўчынак; важнае дзеянне’ (ТСБМ). с. 260

По́дзвіг₂ ‘зрух у рабоце’ (мядз., Нар. словатв.), по́двіх ‘лямеш у плузе’ (ДАБМ, камент., 827). с. 261

По́дэсь ‘прасніца’ (Бес.), по́дюс ‘тс’ (кам., Жыв. НС). Гл. потась. с. 261

По́д`ездзень ‘ліслівец’, ‘той, хто ўмешваецца не ў сваю справу’ (Нас.). с. 261

По́дзякала ‘ануча для гаршкоў’ (Сцяшк. Сл.). с. 261

По́дкіпень ‘памылка пры снаванні красён’ (Ян.). с. 261

По́дкур ‘памост на дрэве, на які ставяцца вуллі для пчол’ (Некр.; Мат.; Сл. ПЗБ), ‘драўляны памост вакол бортнага дрэва, што ахоўваў борць ад мядзведзяў’ (ЭБ), ‘дымар’ (ЛА, 1). с. 261

По́длабка ‘планка, якая прыбіваецца пад з`езджаны полаз у санях’ (Мат. Гом.), по́длапка ‘тс’ (Сцяц.). с. 262

По́дле₁ ‘каля; побач’ (Нас., Бяльк.); с. 262

По́дле₂, подлі ‘паводле; мяркуючы па’ (Нас., Бяльк.); с. 262

По́длетак ‘маладая птушка, якая толькі пачала вылятаць з гнязда’, ‘блазан, недарослы, дзіця’ (ТСБМ, Некр., Янк. 1, Мат. Гом, ТС), по́дляцень, подлётыш ‘птушаня’ (Мат. Гом.), падляту́ха ‘дзяўчынка-падлетак’ (Сл. рэг. лекс.). с. 262

По́длуг ‘адпаведна, адносна’ (Сл. ПЗБ), ‘у параўнанні’ (Сцяшк. Сл.). с. 263

По́длы ‘нізкі ў маральных адносінах; несумленны’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘шкодны (пра дзіця)’ (Сл. ПЗБ). с. 263

По́дмасні ‘падмосткі’ (Мат. Гом.). с. 263

По́дмазка ‘кавалачак сала ці здэру для падмазвання патэльні’ (Сл. Брэс.; хойн., Шатал.). с. 264

По́днязь ‘падсцілка’ (Мат. Гом.). с. 264

По́дступ ‘падыход’ (РБС), ‘каварства’ (Нас.). с. 264

По́езд ‘цягнік’, ‘шэраг павозак’ (ТСЕМ), ‘цягнік’ (вільн., Сл. ПЗБ), по́язд ‘цягнік’ (кам., Жыв. НС), с. 264

По́жаг ‘ражон’ (ТСБМ), ‘дзяржанне, чаранок’ (воран., LКК, 16, 186). с. 264

По́жарка ‘трэшчына на лёдзе’ (Сл. Брэс.), пожо́ра ‘вада паверх лёду, верхаводка’ (ТС); с. 264

По́жня ‘зжатае хлебнае поле’, ‘сенажаць’ (ТСБМ, Янк. Мат., Некр., Нас., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Сл. Брэс., Шатал., Выг., Сцяшк. Сл., ТС, Бяльк.), ‘іржэўнік — салома, скошаная на іржышчы’ (ТС), по́жань, по́жня, по́жанька ‘невялікі лужок сярод ворыва’ (Касп.), по́жынька ‘абложная зямля’ (ДАБМ, камент., 858). с. 264

По́за ‘пастава, становішча цела’; ‘няшчырыя паводзіны’ (ТСБМ). с. 265

По́зва ‘выклік, павестка’, ‘паведамленне’ (ТСБМ, Касп., Сл. ПЗБ), пазыва́ць ‘выклікаць’, ‘запрашаць’ (Сл. ЦРБ). с. 265

По́зні ‘які набліжаецца да канца, мінае’, ‘які надыходзіць пасля звыклага ці патрэбнага часу’ (ТСБМ), ‘позні’ (ТС), по́зны ‘тс’ (Шат.). с. 265

По́іск, по́іско, по́йск ‘пчаліная разведка’ (ТС), с. 265

По́істкам ‘па парадку’, ‘па праўдзе’, ‘праўдзіва, так, як было’ (Стан.), с. 266

По́йка ‘соска’ (Нар. сл.), ‘спецыяльна падрыхтаваны напітак для дзіцяці’ (ТС). с. 266

По́йла ‘пойла’ (Бяльк., ТС), ‘мука, разбоўтаная ў вадзе’ (Варл.), по́іла ‘тс’ (Шат.). с. 266

По́йма₁ ‘частка рачной даліны, якая затапляецца вадой у час разліву’ (ТСБМ), ‘разводдзе’ (Сл. ПЗБ), ‘сена, скошанае ў такім месцы, якое было заліта ракою, што выйшла з берагоў’ (Нас.). с. 266

По́йма₂ ‘астаткі нітак з боку бёрда’ (ТС). Гл. па́йма ‘тс’. с. 266

По́йсаваць ‘паўторна малаціць каласы пры малацьбе коннай малатарняй і ўручную’ (Мат. АС, Варл.), по́ясаваць, по́ісаваць, по́льсаваць, по́йсаваць, пэ́йсаць ‘аддзяляць зерне ад асцюкоў (пра ячмень)’, ‘біць каго-небудзь’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 266

По́йсы ‘пісягі на кепска вымытай кашулі’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 266

По́казка ‘прыказка, байка’ (Янк. 1, Сл. ПЗБ). с. 266

По́каст ‘пакост’ (бар., Сл. ПЗБ). Гл. пакост ‘тс’. с. 267

По́кат₁ ‘кола’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), с. 267

По́кат₂ ‘гульня, пры якой выпрабоўвалі моц велікодных яек’ (Мат. Гом.). с. 267

По́кат₃ ‘прыстасаванне для пагрузкі лесу’ (Мат. Гом.), по́кот, покоты́ ‘лагі, па якіх закочваюць бярвенні на зруб’ (ТС). Гл. пакат₁. с. 267

По́катам ‘адзін каля аднаго, упокат’ (ТСБМ), по́котом ‘тс’ (ТС), с. 267

По́каць ‘лопацца (пра пупышкі), перыць бялізну’ (Сл. ПЗБ), ‘без меры есці ці піць’, ‘рвацца; надрывацца’, ‘раздувацца (ад гневу)’: цебе сянни покаець (Нас.), по́кыць ‘лопаць, гучна ляскаць; прагна есці’ (3 нар. сл.), покнуць ‘трэснуць, лопнуць’ (Варл.), ‘разбіць’ (Сл. ПЗБ), ‘выцяць’ (Бяльк.), по́кацца ‘лопацца, трэскацца’ (Касп.), ‘распускацца (пра пупышкі)’ (Варл.), по́кала ‘пражора’ (Бяльк.). с. 267

По́кі ‘пакуль’ (ТСБМ, Нас., Касп., Сл. ПЗБ). с. 267

По́клад ‘яйка або прадмет падобны на яго, які кладуць там, дзе хочуць, каб несліся куры’ (ТСБМ, ТС, Касп.), подклад ‘яйка, якое падкладваюць пад курыцу’ (Мік.). с. 268

По́клуска ‘палка, якую клалі на воз, каб пашырыць яго плошчу’ (драг., Сл. ПЗБ). с. 268

По́крупне ‘высеўкі’ (Сцяшк. Сл.); сюды ж падкру́пніца ‘тс’ (пух., Сл. ПЗБ), падкру́п`я ‘дробныя грэцкія крупы’ (Бяльк.). с. 268

По́круцень ‘вяртлявы хлапец’ (Арх. Бяльк.). с. 268

По́круць ‘помесь паляўнічага сабакі з дварняком’ (Жыв. НС), по́круч ‘дзіця ад бацькоў розных нацыянальнасцей’ (Нікан.). с. 268

По́куць ‘кут у хаце, дзе віселі абразы і стаяў стол’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘галоўны куту хаце’ (Сцяшк. Сл ), ‘ганаровае месца ў куце пад абразамі’ (Нас.), по́кут, по́куць ‘тс’ (Бяльк.), по́куць, по́куцье ‘тс’ (ТС). с. 268

По́куцянь ‘дамасед’, ‘спекулянт’ (Жыв. НС). с. 269

Пол₁ ‘сукупнасць уласцівасцей, якія характарызуюць мужчынскія і жаночыя арганізмы’ (ТСБМ). с. 269

Пол₂ ‘палаткі, нары’ (ТСБМ, Варл., Сл. ПЗБ), по́лік ‘нары’ (Юрч. СНЛ), ‘ляжанка’ (ТС), мн. л. по́лы ‘высокі памост у лазні, на якім парацца’ (Сцяшк. МГ). с. 269

Пол₃ ‘полымя’ (смарг., Сл. ПЗБ), мн. л. полы ‘тс’: по́лы шугаюць (у печы) (ашм., Стан.). с. 269

По́ла (по́ло) ‘выгук, якім падганяюць валоў’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 269

По́лаб ‘столь’ (ДАБМ, камент., 776; Сл. Брэс., Нар. сл.). с. 269

По́лаг₁ ‘пасцель парадзіхі’, ‘палок’ (Бяльк.), ‘роды’ (Сл. ПЗБ), рółah ‘хвароба жанчыны ў час нараджэння дзіцяці’ (Варл.). с. 269

По́лаг₂ ‘завеса над ложкам, шырма’, (Бяльк., Сл. ПЗБ), ‘вялікая посцілка, якой апіналі дзіця ў калысцы’ (светлаг., SOr, 39, 356), ‘посцілка насіць траву’ (Жд. 3). ‘рэдкае палатно’ (Ян.). с. 270

По́лаз₁ ‘дэталь саней, полаз’ (ТСБМ. ТС), полозінец ‘след ад палазоў’ (Сл. Брэс.), палазо́к ‘дэталь плуга, якая слізгаціць па зямлі’ (Сл. ЦРБ). с. 270

По́лаз₂ ‘крыло брадніка’ (КЭС), палазэ ‘рыбалоўная крыга’ (ЛА, 1). с. 270

По́лаз₃ ‘неядавітая змяя сямейства вужоў’ (ТСБМ), ‘капрызная асоба’ (Юрч. СНС). с. 271

По́лам ‘полымя’ (смарг., глыб., Сл. ПЗБ), по́ламя ‘тс’ (шальч., беласт., Сл. ПЗБ), по́ламень ‘тс’ (пух., Сл. ПЗБ), по́лань ‘тс’ (в.-дзв., брасл., віл., Сл. ПЗБ). Гл. полымя. с. 271

По́лап ‘столь’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 271

По́ласць ‘парожняя або запоўненая прастора ў жывёльным арганізме’ (ТСБМ). Да полы (гл.). с. 271

По́лах ‘спалох, перапуд, пярэпалах’ (Др.-Падб., Гарэц., Яруш., Нас., Касп.). с. 271

По́ле ‘абшар зямлі, прызначаны для ворыва’, ‘вялікая роўная прастора’ (ТСБМ). с. 271

По́лецам ‘спрытна, згодна’: сталі по́лецам працаваць (Сцяшк. Сл.). с. 272

По́ліва ‘тое, што трэба палоць або што праполата’ (ТСБМ, Янк. 2, Гарэц., Нас., Шат., Сл. ПЗБ, Бяльк.). с. 272

По́лік₁ ‘божая кароўка’ (гродз., Шат., 3 жыцця). с. 272

По́лік₂ ‘аб`ём у бутэльку’ (Нас.), ‘мера спіртнога; паўлітровая бутэлька’ (смал.); с. 272

По́ліўка ‘суп; вадкая частка стравы, жыжка’ (ТСБМ), ‘рэдкая страва, поліўка’ (Бяльк., Сл. ПЗБ, Нар. сл., Вешт.), ‘верашчака’, ‘зацірка’, ‘бульбяны суп’, ‘кісель з аўсянай мукі’ (ЛА, 4), по́леўка, по́лыўка ‘малочны суп’ (Сл. Брэс.). с. 272

По́лішка ‘папіхач’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 272

Полк ‘вайсковая адзінка’ (ТСБМ), ‘род, племя’ (Бяльк.), ‘вельмі многа’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 272

По́лка₁ ‘кавалак тканіны’, ‘пялёнка’ (Ян.), ‘пялёнка’ (Жд. 1), ‘крысо’ (Сл. Брэс.), ‘адно палотнішча (у дзяружцы, мяшку і інш.)’ (ТС), ‘посцілка’ (ЛА, 2). с. 273

По́лка₂ ‘палок у лазні’, ‘насціл для сушкі гароху і інш.’ (Ян). с. 273

Полць, польць, полец ‘кавалак’ (Нас., Сцяшк. Сл.), пэлць ‘ТС’; пэльц (лун., Шатал.). с. 273

По́лы ‘пусты ўнутры, нічым не запоўнены’ (ТСБМ). с. 273

По́лымя ‘агонь, які ўзнімаецца над тым, што гарыць’ (ТСБМ), по́лым`е, по́лом`е ‘тс’ (ТС), сюды ж по́лань (Сл. ПЗБ), по́лынь ‘тс’ (Нар. сл.), с. 274

По́лынь ‘верхавая вада’, по́лань ‘тоня’ (докш., Сл. ПЗБ). Да по́лы (гл.), с. 274

По́лыск ‘бляск’ (Сл. ПЗБ), по́лоск ‘тс’ (Клім.). с. 274

По́льза, по́лза ‘карысць’ (ТС), по́льга ‘палёгка’ (А. Чэмер), по́лза ‘добры ўзятак’ (Анох.), по́льзаваць ‘мець карысць’, ‘лячыць’ (Юрч. СНЛ). с. 274

По́лька ‘танец у хуткім тэмпе’ (ТСБМ). с. 274

По́льны ‘палявы’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Гарэц., Касп., Сл. ПЗБ), ‘які пасецца ў полі’ (Нас.), ‘які працуе ў полі’ (Сцяшк. Сл.), ‘які жыве ў бязлеснай мясцовасці’ (Сл. ПЗБ), польныя дзверы ‘другія дзверы, вароты, якія выходзяць у поле’ (Мат. Гом.), польны ‘палявы; дзікі’ (ЖНС), с. 275

По́льскі : польскі грыб ‘падгрыб, Xerocomus baduis’ (навагр., слонім., Расл. св.). с. 275

По́люс ‘пункт перасячэння з паверхняй уяўнай восі вярчэння Зямлі’ (ТСБМ). с. 275

По́маг, по́мяг, помяжо́к ‘воблака’ (Сл. Брэс.), помегы́ ‘дажджавая хмара’ (ЛА, 2), сюды ж па́мжа ‘напасць, ліха’ (Касп.). с. 275

По́маз ‘падмазка’, ‘квач’ (Бяльк.). с. 275

По́мак ‘куль ільну, замочанага ў вадзе’ (гродз., дзятл., Сл. ПЗБ). Гл. памак. с. 275

По́мач, по́мыч, по́мац, по́машч, по́муч ‘дапамога’ (ТСБМ, Янк. БП, Др.-Падб., Гарэц., Шат., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., ТС, Юрч. СНЛ). с. 276

По́мачка ‘мачанка’ (Сцяшк. Сл.), ‘вада для змочвання пальцаў праллі’ (Варл.). с. 276

По́меж ‘поруч, побач’ (ТСБМ), ‘побач, праз мяжу’ (ЖНС), ‘паміж’ (Бяльк.), поміж ‘паміж’ (ТС). с. 276

По́мніць ‘памятаць’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк.), помліць, помляць, поўніць ‘тс’ (Сл. ПЗБ), с. 276

По́мны ‘памятны’ (Сцяшк. Сл.). с. 276

По́мпа₁ ‘прыстасаванне для пампавання; насос’ (ТСБМ, Касп., Сл. ПЗБ). с. 277

По́мпа₂ ‘паказная пышнасць’ (ТСБМ), ‘пыха, гонар’ (Нас.). с. 277

По́мста ‘адплата за зло’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Сл. ПЗБ, Яруш., Бяльк.), помства ‘тс’ (Мядзв., Касп.). с. 277

По́мут ‘каламутнасць’ (Нас.). с. 277

По́мысл ‘намер’ (Нас.), помыслы ‘мыслі, думкі’ (Бяльк.), помысл ‘задума’ (Сл. Скар.). с. 277

По́начы ‘ноччу, уночы’ (ТСБМ, Касп.), ‘апоўначы, сярод ночы’ (Сл. ПЗБ), по́ночы ‘тс’ (ТС), ‘цёмна’ (Клім., Жыв. НС), по́вночы ‘тс’ (Жыв. НС). с. 277

По́ні ‘парода нізкарослых коней’ (ТСБМ). с. 278

Понт ‘бачнасць (памылковая)’ (Мат. Гом.), панто́вы ‘добры’ ў выразе: Яна дзеўчына пантовая, што і казаць (Жд. 1) — магчыма, тут маецца на ўвазе ‘добры з выгляду’. с. 278

По́нускам ‘як папала’ (карэліц., Шатал.) у выразе: пускай у яго понускам палкаю. с. 278

По́нцы ‘рамка ў калодачным вулеі’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 278

По́нчка ‘пухір, бурбалка’ (Сцяшк. Сл ). с. 278

По́нчык ‘круглы смажаны ў тлушчы піражок’ (ТСБМ), по́нчка ‘булачка’ (Сцяшк. МГ), с. 278

Поныр`ю ‘ўніз галавой’ (Сцяшк. Сл.), панырну́ць ‘спатыкнуцца’ (Сл.). с. 278

Поп₁ ‘праваслаўны святар’ (ТСБМ), ‘святар’ (ТС); с. 279

Поп₂ ‘адуванчык, Таraxacum’ (Мат. Гом.), папо́к, пупо́к ‘тс’ (Кіс.), папы́, панкі́, папа́ўка ‘нівянік, Leucanthemum’ (Кіс.), папы́, папакі́ ‘скабіёза, Scabiosa’ (Кіс., ЭПБ), папкі́, по́пікі ‘паўночнік, Knautіа’ (Касп., Кіс.), папо́ўнік ‘пірэтрум, Руrethrum’ (ЭПБ), ‘вятроўнік, Filipendula’ (Касп., Кіс.), ‘баркун, Меlilotus’ (Кіс., ЭПБ), папо́к ‘канюшына, Тrifolium’ (Бяльк.). с. 279

Поп₃ ‘пер`е цыбулі, часнаку’ (Мат. Гом.). с. 279

По́пад (по́пыд) ‘пакаранне’, ‘гібель’ (Юэч., Фраз. 1), ‘лупцоўка’, груб. ‘пагібель’ (Юрч., Фраз.), по́пыддзе ‘пакаранне’ (Юрч. Вытв.). с. 280

По́парсак ‘кароткая вяровачка-прывязка ў баране з каблуком’ (Мядзв.). с. 280

По́паўзень ‘маленькая птушка аграда вераб`іных, якая вельмі спрытна лазіць па дрэвах уверх і ўніз галавой, Sitta europaea L.’ (ТСБМ, Жыв. св.), сюды ж попыўзінь ‘паўзун (пра дзіцё)’ (Бяльк.). с. 280

По́паўзкам ‘паўзком’ (Нас.), по́паўзкі ‘тс’ (Ян.), по́поўзом, у по́поўзок ‘тс’ (ТС), по́пыўзкым (Бяльк.). с. 280

По́пел ‘рэшткі згарання, спальвання чаго-небудзь’ (ТСБМ), с. 280

По́перадзень ‘вяз, якім замацоўваюцца галоўкі саней’ (рагач., Сл. ПЗБ), по́перэдзень ‘пярэдні вяз у санях; дошкі, што кладуцца на перадок воза; пярэдняя вяроўка для ўвязвання сена’ (ТС), по́пяразань ‘галоўкі палазоў’ (лід., Сл. ПЗБ), по́пырыдэнь ‘вяроўка для ўвязвання сена, саломы на возе’, драг. попырыдне́ ‘тс’ (кам., Сл. ПЗБ), по́пырыдэй ‘тс’, папе́радзень ‘вяроўка-пярэдня’ (свісл., Шатал.). с. 281

*По́перадня, по́пэрэдня ‘чалавек, які перабівае другіх’ (бяроз., Сл. Брэс.). с. 281

По́пінка ‘шафран’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), папі́нька (Сл. ПЗБ). с. 282

По́плаў₁ ‘заліўны луг у пойме ракі’ (ТСБМ, Некр., Гарб., Нікан., Шат., Сл. ПЗБ; петрык., Мат. Гом.; ТС, Сл. Брэс.), поплыў ‘тс’ (Бяльк.), ‘незабалочаная сухадольная сенажаць’ (Янк. 2; лун., Сл. Брэс.), ‘луг каля вёскі’ (Бір. Дзярж.; Сл. ПЗБ: драг., Сл. Брэс.), ‘месца на рацэ, возеры, якое зарасло трысцём’ (Інстр. 1; слуц., КЭС), ‘сенажаць на высокім месцы’ (лун., Шатал.), ‘пясчанае месца каля ракі’ (Сл. ПЗБ), по́плава, по́плаво ‘тс’ (Скарбы), поплава́ ‘выган’ (в.-дзв., лід., Сл. ПЗБ) по́плавына ‘тс’ (бяроз., Сл. ПЗБ), ‘смецце, нанесенае паводкай’ (Ян., ТС), с. 282

По́плаў₂ ‘расліна маннік, Glyceria R. Br.’, паплаво́к, мн. л. плаўкі́ (ТС). с. 282

По́плаў₃ ‘сетка для падлёднай лоўлі рыбы’ (ТС). с. 282

По́плеч ‘у непасрэднай блізкасці, поруч, побач’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб., Мядзв.; Нік. Очерки; Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Бяльк.). с. 282

*По́плісак, по́плюсок, пу́плюсок ‘невялічкая лужына, мелкаводдзе’ (ТС), с. 283

По́пліска, по́плеска, по́плюска, по́пляска ‘кій, палка’ (ТСБМ), ‘палка паганяць быдла’ (брэсц., Нар. словатв.), ‘абломак палкі; лёстачкі ў драбіне’ (Клім.), ‘дошка на нізе воза’ (гродз., Сл. ПЗБ; свісл., Сцяшк. Сл.), ‘стрыхоўка для раўнання страхі’, ‘дошчачка, якой раўняюць стагі (снапы ў стозе)’ (ст.-дар., шчуч., гродз., Сл. ПЗБ.), ‘рубель для прыціскання сена, снапоў’ (рэч., Мат. Гом.), ‘дошка, якую кладуць на ніз воза’, ‘аб худым чалавеку’ (гродз., 3 нар. сл.). с. 283

По́прадкі, по́прады ‘вячоркі’, ‘збор дзяўчат у адну хату прасці’, ‘час дзявочых пасядзелак за калаўротам і прадзеннем’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Уладз., Шат.; ст.-дар., віл., Сл. ПЗБ; карм., нараўл., Мат. Гом.; в.-дзв., Шатал.; ТС; Бяльк.). Сюды ж таксама по́прадка ‘дзяўчына, што прыйшла да сваёй кумпанкі з кудзеляй, каб разам прасці’ (Варл.). с. 283

По́прык ‘невялікі, малы’ (карэліц., Сл. ПЗБ), по́ўпрык ‘малое дзіця’ (Скарбы), ‘надуты, упарты хлопец, непаседа’ (Некр.). с. 284

По́прыскі мн. л. ‘трэскі’ (ТС). с. 284

По́прыч ‘асобна, паасобку’ (Нас., Байк. і Некр.), попры́ж ‘тс’ (ТС), с. 284

По́пуска ‘вяроўка (у рыбалоўнай сетцы)’ (хойн., Мат. Гом.), по́пусок ‘вяроўка ў невадзе’, ‘вяроўка, за якую трымаюць і цягнуць сетку ў вадзе’ (ТС; жытк., Нар. словатв.), с. 285

По́пушкі ‘пупышкі’ (люб., Сл. ПЗБ). Гл. папу́ха. с. 285

По́пуха ‘нізка лістоў тытуню’ (ТС). Гл. папу́ша. с. 285

По́пыт ‘патрабаванне на рабочую сілу, тавар, патрэба’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр.), с. 285

Пор ‘галоўка цыбулі’ (Сцяшк. Сл.), пора: пайшла ў гарод па салеру і пору (Наша Ніва, 2002, 20 верас.). Звычайна абазначае ‘цыбуля-парэй, Аllium porrum L’, с. 285

По́ра ‘маленькая адтуліна на скуры, сітавіна, кіпра’ (РБС). с. 285

По́рад ‘радавая спадчына’ (Варл.). Да род (гл.). с. 285

По́рах₁ ‘пыл’, ‘парушынка’, ‘прах’ (Нас., Нік., Уладз., Байк. і Некр.; круп., Сл. ПЗБ), с. 286

По́рах₂ ‘выбуховае рэчыва’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Бес., Нас., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), с. 286

По́рацца, по́рыцца ‘працаваць у хаце, па гаспадарцы’ (нараўл., Арх. ГУ; Сл. Брэс., Ян., ТС; брагін., Нар. словатв.), ‘корпацца’ (Мат. Гом.), по́ранне ‘работа на гаспадарцы’ (Ян.). с. 286

По́рва ‘разрыў’, ‘разрыў унутранных органаў ад вялікага напружання’, ‘надрыў’ (Нас., Байк. і Некр., Юрч. Вытв.), по́рвішча ‘цяжар’ (Юрч. Вытв.). с. 287

По́ркацца ‘корпацца, капацца ў чым-небудзь’, ‘рабіць марудна’, ‘марудна збірацца’ (ТСМБ, Нас., Байк. і Некр., Шат., Касп., Бяльк.), ‘ухаджацца (па гаспадарцы)’ (Ян.), ‘варушыцца’ (петрык., Мат. Гом.); сюды ж по́ркла, парка́ч ‘няўмелы, гультай’ (міёр., 3 нар. сл.). Гл. порацца, поркаць. с. 287

По́ркаць ‘тыкаць, пароць’ (ТСБМ, Нас., Шат.), ‘калупаць’, ‘рыць, рыцца’ (Янк. 3, Нас.; брасл., Сл. ПЗБ), ‘ныраць’ (ельск., Мат. Гом.), ‘падкопваць бульбу, не вырываючы націння’ (в.-дзв.. Сл. ПЗБ). с. 287

По́рплік, экспр. пра малога, недарослага (шарк., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 287

По́рскаць ‘фыркаць, як конь’, ‘паказваць незадавальненне’, ‘чыхаць’, ‘фыркаць са смеху’ (Касп., Нас., Байк. і Некр.; віл., беласт., Сл. ПЗБ), порс! — для перадачы фыркання, чыхання і пад. (Нас.). с. 287

По́рсткі ‘хуткі, жвавы’ (ТСБМ, Некр.), ‘гарачы, прыткі’ (слонім., Арх. Бяльк.), ‘запальчывы’ (калінк., Мат. Гом.), ‘які балюча рэагуе на заўвагі ці парады’ (докш., Янк. Мат.; Янк. I, Шат., Ян.), ‘наравісты (пра жывёлу)’ (чэрв., Сл. ПЗБ), по́рскі ‘хуткі’ (Мат. Гом.). с. 288

По́рт₁ ‘прыстань, месца для прыходу і стаянкі караблёў’ (ТСБМ, Ласт.); с. 288

По́рт₂ ‘льняная, канапляная або баваўняная тканіна ці пража’, ‘тканіна з ільняных ці пяньковых нітак’ (ТСБМ, Нас., Уладз., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, ТС), ‘кудзеля, чэсаная напалам — воўна з лёнам’ (Бяльк., Байк. і Некр.), ‘пах ад гарэлага адзення з лёну’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘рэшткі спаленай анучкі’ (Скарбы), с. 288

По́ртачка ‘зрэбны, палатняны ніз у кашулі’ (баран., ваўк., Сл. ПЗБ), по́ртычка ‘прарэх у сарочцы’ (бабр., КЭС). с. 288

По́рткі мн. л. ‘штаны, летнія штаны’, ‘нагавіцы з саматканага сукна’, ‘гаці’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл.; гродз., зах.-мін., ДАБМ, к. 326; Мал., Малч., Касп., Сл. ПЗБ, Ласт.), ‘кальсоны’ (Мат. Гом.), с. 289

По́руб₁ ‘сутарэнне’ (Гарэц.), с. 289

По́руб₂ ‘парубка’ (добр., Мат. Гом.), с. 289

По́руч ‘побач, поплеч, рука пры руцэ’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Байк. і Некр., Мал.; слонім., Арх. Бяльк.; навагр., Сл. ПЗБ; ТС, Шат., Федар.), паручкі ‘тс’ (Шат.), с. 290

По́ручні ‘апора для рук, парэнчы’ (ТСБМ). с. 290

Порх ‘калодачка для гульні, падобнай на хакей’: кочалі порха коцубою (ТС). с. 290

По́рхаўка, по́рхолка, по́рхыўка, пурха́ўка ‘шарападобны грыб, мякаць якога, высыхаючы, пераўтвараецца ў цёмны пыл, Lycoperdon gemmosum Batsch’ (ТСБМ, Нас., Янк. БП, Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк., Байк. і Некр., Сержп.; слаўг., гарад., Яшк.; Ласт, Станк., Шат., ЛА, 1), по́рхва ‘тс’ (Сцяшк. Сл.; стаўб., бераст., Яшк.), по́рахаўка (маст., жыт., Яшк.), с. 290

По́рцыя ‘пэўная колькасць чаго-небудзь’ (ТСБМ), ‘луста хлеба’ (Нас.), ‘чарка’ (Дразд.; Нас.; пін., Сл. ПЗБ), ‘частка’ (Ласт.), по́рца ‘тс’ (Федар.; Шат.), ‘шклянка; невялікая шклянка на гарэлку’ (бяроз., Сл. ПЗБ; палес., 3 нар. сл.). с. 290

По́рч ‘шкода; псаванне’, м. р. або ж. р. (ТС; петрык., Мат. Гом.; Юрч. Вытв.), по́рча ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ; ТС). с. 291

По́рша ‘адходы ад воску’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 291

По́ршань ‘дэталь рухавіка, помпы, кампрэсара’ (ТСБМ). с. 291

По́ршаўлі мн. л. ‘грузды’ (Сцяшк. Сл.). с. 292

По́ршні мн. л. ‘абутак з кавалка ялавай або свіной сырамятнай скуры’ (ТСБМ, Анім.), с. 292

По́ршы мн. л. ‘парша’ (Шат.; лях.; Сл. ПЗБ), ‘парша, шалуды’ (Байк. і Некр.), ‘перхаць’ (Юрч. СНЛ), сюды ж пархаты ‘што мае паршу; вашывы, які чэшацца’, с. 292

По́рэзь ‘рэдзь у трыгубіцы’ (ТС). с. 293

По́сад ‘посуд, пасуда’ (беш., Касп.). с. 293

По́садзь ‘від падаткаў у ВКЛ з 1484 г.’, с. 293

По́сарам ‘сарамнавата’ (Нас.), с. 293

По́сах₁ ‘доўгі кій, на які апіраюцца пры хадзьбе; жазло святара’ (ТСБМ), по́сох ‘кіёк, палка’, ‘прылада, якой палохаюць і заганяюць рыбу ў сетку’ (ТС), с. 293

По́сах₂, пусо́х ‘яйка (наседжанае)’ (хойн., Мат. Гом.). с. 294

По́свет, посве́т, посвэт, пасве́т ‘камінок пры печы’ (ельск., Хрэст. дыял.; мазыр., Шн. 3), ‘лучнік, жалезная рашотка, дзе гарэла лучына, асвятляючы хату’ (Эрэм., Нікан., ТС; лун., Шатал.), по́світ ‘лоўля рыбы на святло’ (нараўл., Мат. Гом.), с. 294

*По́свістал₁, бяроз. по́свыстол, посвысто́л, брэсц. по́свыстэл ‘свісток’, ‘распуснік’ (Сл. Брэс., Шатал.), пасвісцёл ‘дудка, жалейка’ (Арх. Бяльк.), пасвісцёлка ‘тс’, ‘свісток’ (Сцяшк. Сл.), пасві́стушка ‘тс’ (Нас.). с. 294

*По́свістал₂, по́свістол ‘дуднік лясны, Аngelica silvestris L.’ (ТС), с. 295

По́седам : сядзець поседам ‘доўга, не ўставаючы, сядзець’ (ТСБМ). с. 295

По́сець ‘хвароба, пошасць’ (ТС). с. 295

По́сік ‘надуты мачавы пузыр свінні, якім гуляюць дзеці, альбо з якога робяць капшукі’ (гродз., Мат. АС.; Бір. Дзярж.; Сцяшк. Сл., Шат., Сл. ПЗБ, Скарбы), драг. по́сюх ‘тс’ (Лучыц- Федарэц, вусн. паведамл.), ‘мачавы пузыр’ (Клім.), ‘канал ад мачавога пузыра’ (Сержп. Грам.); с. 295

По́сілка, по́селка, по́сялка, (в)о́сілка, по́сілно ‘дужка вядра з вяроўкі, дроту або скручанай лазы’ (Янк. 1, Шат., Мат. Гом.; петрык., Шатал.; чэрв., дзярж., Сл. ПЗБ; Байк. і Некр.; карэліц., 3 нар. сл.), ‘вяроўка ў калысцы для калыхання рукой ці нагой’, ‘вешалка ў адзенні’, ‘почапка ў торбе’ (чэрв., пух., Сл. ПЗБ), ‘кавалак моцнай сырамяці, што чапляецца да пугаўя’ (Варл.), с. 296

По́сканне ‘мужчынскія каноплі, Саnnabis sativa mascula’ (бярэз., Сл. ПЗБ). Гл. паскані́ ‘тс’. с. 296

По́скудзь ‘нягоднік’ (Варл.), ‘брыда’ (Стан.), ‘нечысць’ (Байк. і Некр.), по́шкудзь ‘гнюс’, ‘благі чалавек’ (стаўб., Сл. ПЗБ). Гл. паскуда; с. 296

По́слуга ‘прыслуга, наймічка’ (Бяльк), с. 296

По́слух₁ ‘сведка на судзе ў старажытнасці’ (ТСБМ), с. 296

По́слух₂ рэліг. ‘паслушэнства’, ‘абавязак манаха ці паслужніка’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.), с. 297

По́слух₃ ‘чутка, пагалоска’ (ТСБМ), с. 297

По́слух₄ ‘дапамога, палёгка’ (Сцяшк. Сл.). с. 297

По́смак ‘засаўка ў кубле’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 297

По́смык₁ ‘прыстасаванне з жэрдак для пашырэння плошчы саней’ (лід., Сл. ПЗБ), с. 297

*По́смык₂, по́смук ‘вязка лазовай кары (на лапці)’ (ТС), с. 297

*По́смыч, по́смуч ‘чорнагаловік крывасмокавы, Роterium sanguisorba L. або Saguisorba minor’ (ТС); с. 297

По́спа ‘пасыпка, мука, якую сыплюць у корм свойскіх жывёл’ (Касп.), с. 298

По́спал ‘разам, побач, сумесна, супольна’ (глус., Янк. Мат.; Байк. і Некр.), ‘запар’ (глус., Янк. Мат.; калінк., 3 нар. сл.), поспаль ‘тс’, ‘папалам’ (Гарэц., Др.-Падб., Нас.; віл., Сл. ПЗБ; стол., Сл. Брэс.), по́споль, поспо́ль ‘запар, падрад’ (ТС; дзятл., Сцяшк. Сл.), ‘скрозь’ (ТС), с. 298

По́спех₁ паспе́х ‘удача ў дасягненні чаго-небудзь’, поспехі ‘добрыя вынікі ў рабоце, вучобе’ (ТСБМ., Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., ТС), с. 298

По́спех₂, паспяшо́к ‘грузік на верацяне, каб яно даўжэй круцілася пры прадзенні; круглае, звычайна металічнае колца, якое надзяваецца ў пачатку прадзіва на верацяно, каб яно стала цяжэйшым і лепш (даўжэй) круцілася’ (Бір.; слуц., Нар. словатв.; 3 нар. сл.). с. 298

Пост ‘устрыманне ад скаромнай ежы’, ‘перыяд устрымання’ (ТСБМ, Шат., Сл. ПЗБ, Бяльк.), ‘сама посная страва’ (Шат.). с. 298

По́старажня, по́сторожэнь, по́старажань ‘вуда, наматаная на рагульку (вілачку)’ (карэліц., Янк. 1; віц., гом., маг., Браім, Рыбалоўства; саліг., Нар. словатв.), ‘таўсцейшая за вуду снасць для лоўлі шчупакоў’ (лях., Сл. ПЗБ; ТС), с. 299

По́стары ‘пажылы чалавек, стараваты’ (Сл. Брэс.; ТС), с. 299

По́стаў ‘ніжні і верхні камяні ў жорнах’ (Шатал.). Гл. пастаў₂. с. 299

По́стаўка, по́стыўка, паста́ўка ‘ніжняя палавіна жаночай кашулі (звычайна з горшага тоўстага палатна)’ (Нас., Байк. і Некр., Мік., Касп., Бяльк., Мат. Гом.; клім., Мат. Маг.; рас., Шатал.), с. 299

По́стаць₁ ‘палоска жыта ці іншай збажыны, занятая адной жняёй у час жніва’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Байк. і Некр., Мядзв., Дзмітр., Др.-Падб., Касп., Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ. Сл. Брэс.; івац., Хрэст. дыял.; парыц., Янк. Мат.; пін., Кольб.; навагр., Шн., Федар.), ‘участак збожжа, скошаны касцом’ (гродз., Мат. АС), ‘раскладка снапоў для малацьбы’ (дрыс., ДАМБ, камент., 872), ‘наперадзе’ (Кольб.), ‘паласа, загон жыта’ (петрык., Мат. Гом.), с. 300

По́страх ‘жах, застрашэнне; пудзіла’ (Байк. і Некр.; драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), с. 300

По́стрык ‘доўгі шост з крукам для падавання снапоў’ (Шат.). с. 301

По́ступ₂ ‘прагрэс, рух наперад’ (Байк. і Некр., ТСБМ), с. 301

По́суд, по́сыд, посу́док, по́судок, пасу́да, пасу́дак ‘ёмістасць для розных, пераважна кухонных, патрэбаў, пасуда’ (ТСБМ, Бяльк., Нас., Шат., Сцяшк. Сл., Клім., ТС; бых., Янк. Мат.; рагач., Сл. ПЗБ), ‘сельскагаспадарчае начынне і прыборы’ (Гарэц., Нас.), ‘сасуд, ёмістасць’ (ТС), мн. л. по́суды ‘пярэдні куток у хаце’ (Анім.), пасу́дзя ‘драўляны посуд’ (лід., Сл. ПЗБ), пасу́дзіна ‘асобны прадмет посуду’, ‘драўляны сасуд’, ‘любое сельскагаспадарчае начынне’ (ТСБМ, Мік., Нас., Шат., Касп.), сюды ж пасу́днік ‘паліца для посуду’ (ТСБМ, Ян.), ‘кухонны ручнік’ (Ян.). с. 301

По́сусць ‘перхаць’ (чэрв., Сл. ПЗБ). Гл. посець, пошасць. с. 301

По́суха ‘засуха’ (беласт., Сл. ПЗБ.), с. 301

По́суш ‘няскошаная пасохлая трава’ (ганц., Сл. ПЗБ), ‘дрэва, засохлае на корані’ (беласт.. Сл. ПЗБ), по́сушы ‘захворванне збожжавых’ (Выг. дыс.). Гл. па́суш. с. 302

По́сцілка, пасці́лка, по́сцялка, по́стэлка ‘саматканая коўдра’ (ТСБМ, Бір., Сл. ПЗБ, Бяльк., Сл. Брэс.; гом., нараўл., Мат. Гом.), про́сцілка ‘тс’ (Уладз., ГЧ), по́стілка ‘гунька’ (кам., Сл. ПЗБ). Да пасцілаць, слаць (гл.). с. 302

По́сых ‘ежа з кавалкаў печанага цеста’ (Мік.). с. 302

По́ська (Мік.) ‘мужчынскі палавы член’. Гл. посік. с. 302

По́сял ‘чалавек, які ходзіць па сяле без справы’ (барыс., лях., Сл. ПЗБ). с. 302

По́сяч (ганц., Сл. ПЗБ) ‘высечаны ўчастак лесу’, с. 302

Пот₁ ‘вадкасць, вылучаемая падскурнымі залозамі’, ‘вільготны налёт на прадметах’ (ТСБМ; пух., бяроз., КЭС; драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.; Сл. ПЗБ. Ян., ТС, Бяльк.), с. 302

Пот₃ ‘рыжы, непрыдатны асадак у дзёгці’ (Бяльк.). с. 303

По́так₁, по́дак, по́тах ‘прыстасаванне для навівання нітак’ (Уладз., Тарн., Сл. Брэс.; палес., 3 нар. сл.), ‘уток’ (бяроз., Шатал.), ‘ручная машына для навівання цэвак’ (маст., Шатал.), с. 303

По́так₂ ‘воз для перавозкі сена’ (маст., Сцяшк. Сл.), по́так ‘воз для гною аднаконны’ (свісл., Арх. Федар.). с. 303

По́талак ‘чарэнь, ляжанка на печы’ (рас., Шатал.). с. 303

По́таптам ‘нацянькі’ (Ян.): пабегла потаптам за цялём (Ян.). с. 303

*По́тарач ‘жанчына непрыстойных паводзін’ (Бес.). Гл. патароча. с. 304

По́тарч, по́тырч ‘старчаком, тарчма, тварам уніз’ (ТСБМ, Янк. БП, Шат.), ‘імгненна ўпасці тварам уніз’ (Гарэц., Др.-Падб.), ‘кулём, дагары нагамі’ (Сцяшк. Сл.), ‘стрымгалоў’ (Байк. і Некр.). с. 304

По́тась, по́тэсь, по́тюсь, по́цюсь ‘прасніца’, ‘дэталь у прасніцы, да якой прывязваецца кудзеля’ (Клім.,Тарн., Чач., Сл. Брэс.; пін., Шатал.; ТС; слонім., Сцяшк. Сл), по́тюс ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), по́цесь (Нас ), по́цясь ‘тс’ (лях., баран., Сл. ПЗБ; віц., Нар. словатв.), с. 304

По́твар: даць потвар ‘разбалаваць, распесціць’ (маг., Наша слова, 2002 г., 16 кастр.). Гл. патвор. с. 304

По́тка ‘пеніс’ (гродз., Цых.), ‘палавы орган’ (Нас., Байк. і Некр.; гродз., кобр., Сл. ПЗБ), ‘прарэх у шганах’ (гродз., Сл. ПЗБ), с. 304

По́тра ‘сумесь ячнай саломы і сена’ (Сцяшк. Сл.), по́тра, пу́тра ‘пацяруха’: сено перасохло, і багато по́тры насыпалосо (Мат. Гом., ТС). с. 305

По́трох ‘вантробы’ (ТС), по́трахі ‘тс’ (Сцяшк. Сл.). Гл. патрахі́. с. 305

По́труха. Гл. по́тра, труха. с. 305

По́туль ‘датуль, да таго месца, да таго часу’ (Янк. 1; Сцяшк. Сл.). Гл. пату́ль. с. 305

По́тым ‘праз некаторы час’ (ТСБМ, Шпіл., Нас., Касп., Сл. ПЗБ), по́том (ТС), по́тымака ‘тс’(Сцяшк. Сл.), с. 305

По́тырч, по́тарч ‘стаўма, старчком’, ‘тварам уніз’ (ТСБМ). с. 305

По́тыч₁, по́тычкам ‘уніз галавой’ (лях., чэрв., Сл. ПЗБ; Нікан.), ‘потырч’ (Мат. Гом.; Ян.), ‘спатыкнуўшыся, потырч’ (Сцяшк. Сл.), с. 305

По́тыч₂, поты́ч`е ‘тычкі’ (ТС). с. 305

По́ўдзень, поўдзе́н, поўдзён, по́ўдэнь ‘супрацьлегласць поўначы’, ‘мясцовасці з цёплым кліматам’, ‘сярэдзіна дня’ (ТСБМ, Некр., Маш., Касп., Сл. ПЗБ, ТС), по́ўдзенне ‘поўдзень’ (Нас.), ‘полудзень, абед’ (Бяльк.), по́ўдзень, паўдня́ ‘напрамак свету’ (Шат.), с. 305

По́ўднік ‘снеданне’ (Яруш.). с. 306

По́ўжык₁ ‘птушка’ (Мат. Гом.). с. 306

По́ўжык₂ ‘жэўжык’ (Мат. Гом.). с. 306

Поўз ‘каля, уздоўж’: ішоў поўз прасла (Бяльк.). Гл. паўз ‘тс’. с. 306

По́ўзаць, по́ўзць ‘паўзці’ (Нас., Касп., ТС, Бяльк.), ‘качацца на зямлі (пра карову)’, ‘доўга, позна бадзяцца’ (Сл. ПЗБ), с. 306

По́ўздаль ‘уздоўж і побач, паралельна’ (Др.-Падб.). с. 307

По́ўзіна, по́ўзіны, по́ўзіньне, пэ́взіны, пі́ўзыны, по́ўзнік, по́ўзе, по́ўзя ‘апоўзіны на саламяных стрэхах ці на стагах’ (Маш., Сержп., Дразд., Выг. дыс., Мат. Гом., Сл. Брэс., Шатал.; добруш., ЛА, 2), ‘лата (на страсе)’ (Скарбы), ‘жэрдкі для замацавання саламянай страхі’ (ваўк., гродз., Сл. ПЗБ), па́ўзіна, па́ўзіны, па́ўзье ‘апоўзіны на стозе, на страсе’ (ТС), по́ўзе ‘жэрдзі’ (Сцяшк. Сл.), по́ўзнік ‘галіны’ (ганц., Сл. ПЗБ), по́ўзіна ‘дубец, галіна’ (Сцяшк. Сл.), по́ўзіна ‘рубель’ (бых., бабр., нараўл., Працы ІМ, 7). с. 307

По́ўнач, по́ўныч, пуовночь, по́ўноч ‘глыбокая ноч, сярэдзіна ночы’, ‘адзін з напрамкаў свету’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Мік., Бес., Шат., Касп., Бяльк., ТС), с. 307

По́ўніца ‘паўната якой-небудзь меры’: есці на по́ўніцу ‘прагна есці’ (Нас.). с. 307

По́ўны ‘напоўнены да самага верху, перапоўнены’, ‘цалкам ахоплены’, ‘тоўсты’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Ян., ТС, Бяльк.), ‘цэлы’ (Бяльк.), по́вен ‘поўны’, ‘вельмі многа’ (валож., в.-дзв., Сл. ПЗБ), с. 308

По́ўня, по́вня, по́ўна, по́ўнае, по́ўная ‘поўная фаза Месяца’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк. Сл., Гарэц., Др.-Падб., Клім., Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 2), по́ўняе ‘поўня’ (Ян.; барыс., валож., рагач., бых., ЛА, 2), по́ўната ‘поўня’ (Касп.; в.-дзв., брасл., Сл. ПЗБ; Шатал.), по́ўна ‘поўня’ (ЛА, 2). с. 308

По́ўпрык ‘надуты і ўпарты хлапец’ (Некр.), ‘непаседа’ (Сцяшк. Сл.), ‘малое дзіця’ (Скарбы). с. 308

По́ўпрыца ‘пупышка’ (Шат.). с. 308

По́ўраз ‘самаробны паясок; кавалак вяроўкі’ (Скарбы), ‘вяроўка’ (Нас.), по́ўразка ‘завязка ў фартуху’ (смарг., Сл. ПЗБ; Мат. Гом., Ян.), с. 308

По́ўрэй, по́вэрэй, по́вэр ‘вырай’ (ТС). Да вырай, выр (гл.). с. 309

По́ўсць, по́ўсь, пол́ўсьть ‘шэрсць’, ‘падшэрстак’, ‘пыл, валаконцы, якія збіраюцца пад кроснамі або пры апрацоўцы нітак ці кужалю’ (ТСБМ, Янк. 1, Гарэц., Уладз., Касп., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк.), ‘асцюкі ў коласе’ (пух., асіп., ЛА, 2), ‘шэрсць, якая вылазіць з жывёлы’ (Шат.), ‘футра’ (смарг., Сл. ПЗБ), по́высць ‘воўна’ (Мат. Маг.), с. 309

По́ўтарка ‘кусок матэрыялу, які ўшываецца ў рукаў’ (Ян.). с. 309

По́ўх₁, повх ‘крот’ (беласт., Сл. ПЗБ; драг., Сл. Брэс.; Шатал., Сцяшк. Сл., Скарбы), ‘мыш-палёўка’ (Сіг.), ‘воўк’ (Бяльк.), ‘гарнастай’ (Бяльк.), ‘ласка’ (ЛА,1), повух ‘крот’ (бяроз., Выг.); с. 309

По́ўх₂ ‘пячкур (рачная рыба)’ (Крыв.). с. 310

По́ўха ‘ўдар па шчацэ’ (Нас., Сл. ПЗБ), ‘аплявуха’ (Бяльк., Шат., Касп.), по́ўшына ‘ўдар па вуху’ (Бяльк.), по́ўшыць ‘біць у вуха’ (Шат.). с. 310

По́хад₁ ‘рэшткі пры ўзважванні бульбы, мукі і інш.’ (паўн.-усх., КЭС). с. 310

По́хад₂ ‘месца над асеццю’ (Мат. Маг.), ‘яма перад печкай у асеці’ (Мат. Гом., Бяльк.). с. 310

По́ханне (похыньня, похкыньня) ‘глухія адрывістыя гукі’ (Юрч. СНЛ). с. 310

По́хап ‘спрыт, хватка’ (ТС), по́хапкам ‘наспех’ (Сцяшк, Сл.); с. 311

По́хараны, по́харань, ‘пахаванне’ (віл., паст., шальч., калінк., Сл. ПЗБ), по́хорон ‘тс’ (ганц., тамсама), похороні́ці ‘пахаваць’ (Сл. ПЗБ), с. 311

По́хаць, по́хоць ‘хаценне, сквапнасць’ (ТС), с. 311

По́хва ‘ножны’, ‘футарал’, ‘vulvа’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Гарб., Мік., Гарэц., Яруш., Касп.; маст., смарг., беласт., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.), ‘навалочка’ (Сцяшк. МГ; маст., Сл. ПЗБ), по́хвы ‘пахавыя часткі цела ў жывёл’ (віц., Шн. 3; Нік. Очерки), с. 311

По́хват ‘спрыт’ (люб., Сл. ПЗБ), ‘кірунак, палёт’ (Гарб.), с. 312

По́хлапні ‘моцныя, густа сплеценыя лапці з анучамі да кален’ (Сержп., Отч., 5; паўн.-усх., КЭС). Да пахлапе́нь (гл.), с. 312

По́хля ‘палоска, участак сенакосу’ (Мат. Гом.). с. 312

По́хнуць ‘пухнуць’ (астрав., в.-дзв., віл., даўг., брасл., Сл. ПЗБ), по́хці ‘пухнуць’ (Нас.), по́хлы ‘пухлы’, ‘апухлы’ (Нас.). с. 312

По́цемак, по́цемкі, по́цем ‘цемната’ (ТСБМ, Нас., Сцяц., Бяльк.), по́цемку, по́цямку ‘ўпоцемку’ (Сл. ПЗБ). с. 312

По́ценко ‘танкавата’ (Нас.). с. 312

По́цесна ‘цеснавата’ (Нас.). с. 312

По́цераб, по́тэребы, поцерэб, по́цяраб, по́церэб ‘расчышчанае ад лесу поле ці сенажаць’ (Янк. 3, Некр.; Сержп. Борт.; Бес., Выг. дыс.; Касп.; дзятл., калінк., Сл. ПЗБ; Мат. Гом., ТС, Сцяшк. Сл.;), по́цяраб, по́цярабкі ‘бурачнік’ (шчуч., Сл. ПЗБ), с. 312

По́ціць ‘утвараць’: пчолы воск по́цяць, выдзяляюць з цела (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 313

По́цькало ‘сава’ (Сцяшк. МГ; ваўк., Сл. ПЗБ; Мат. Гом.), пуотькач ‘дзікая птушка’ (Бес.), ‘сыч’ (беласт., Сл. ПЗБ), с. 313

По́цяг ‘шавецкі рэмень’ (Гарэц., Др.-Падб.), ‘частка ярма (за якую вол цягне воз)’ (Выг.), ‘пуга’ (Бяльк.), по́цяг, по́цяж ‘вяроўка або ланцуг, якім прывязваюць барану ці плуг да ярма’ (ТС), по́ціг ‘рамень у шаўца, якім ён трымае на калене “работу”’ (Пас.), с. 313

По́цяж ‘сутарга’ (Сцяшк. МГ). с. 313

По́чапка, по́чап, по́чапак, по́чапень, по́чэп, по́чэпка, почо́пка ‘вяровачка для падвешвання чаго-небудзь’ (ТСБМ, Шат., Мат. Гом., Ян.), ‘дужка ў вядры’ (ТСБМ, Бяльк.), ‘прывязка (пугі да пугаўя)’, ‘вяроўка, прывязаная да калыскі’ (Сл. ПЗБ), сесці на по́чапку ‘на кукішкі’ (гродз., Сл. ПЗБ), по́чэп ‘вілы’ (Сл. Брэс.), ‘месца вешаць адзенне’ (Сцяшк. Сл.), по́чып ‘вочап’ (Юрч. Вытв.), с. 313

По́чарадзь, по́чырэдь ‘чарга пасвіць кароў’ (Сл. Брэс.). с. 313

По́часць ‘частаванне’ (Нас.). с. 313

По́чат₁ ‘аднастайнасць, падабенства; узор’: на почат гэтага здзелай, боты не адным початам пашыты (Нас.). с. 314

По́чат₂ ‘павага, пашана’ (Бяльк.). с. 314

По́чка₁ ‘нырка’ (Дразд.; Ян.; паст., Сл. ПЗБ), с. 314

По́чка₂ ‘пупышка’ (ТСБМ), по́чачкі ‘пупышкі’ (паст., Сл. ПЗБ), с. 314

По́чтаваць ‘карміць, дагаджаць’ (Сцяшк. Сл.), с. 315

По́чут: і по́чуту няма ‘нічога не чуваць пра каго-, што-небудзь’, ‘слых пра каго-небудзь’, ‘чутка, вестка’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Шат.), почу́тка ‘чутка’ (ТС), по́чат ‘дух’ (дзярж., Сл. ПЗБ), ‘след, знак’ (Сцяшк. Сл.). с. 315

По́чынак ‘штыр у кроснах’ (Мат. Гом.). Гл. пачынак. с. 315

По́чырк ‘манера пісьма’ (ТСБМ), с. 315

По́шалець: каб це пошалець узяла! ‘паўтарамесячная гарачка’ (гродз., Шн. 2). с. 315

По́шань ‘стрэмка’ (Сцяшк. Сл.), с. 315

По́шап ‘шум’ (Сцяшк. Сл.), по́шапак ‘шэпт’, по́шапкам ‘шэптам’ (ТСБМ), ‘ціха’ (свісл., Сцяшк. Сл.), с. 316

По́шар ‘корм для скаціны’ (Карскі, Труды, 415; Скарбы), ‘грубы корм для жывёлы’ (Сцяшк. МГ, Сл. ПЗБ; воран., Шатал.), ‘зялёная маса сумесна пасеяных вікі і аўса’ (Шчарб.), ‘адходы, смецце’ (лід., Сл. ПЗБ), перан. ‘тытунь’ (паст., Сл. ПЗБ); с. 316

По́шасць, по́шусьць, по́шысьць, по́шэсць, по́шась ‘хвароба, эпідэмія, зараза’, ‘насланнё’, ‘падзеж жывёлы’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк. МГ, Гарэц., Чач., Клім., Яруш.; нараўл., лельч., Арх. ГУ; Шат., Касп.; ваўк., Сл. ПЗБ; Мат. Маг., ТС, Бяльк.), ‘парша’ (іўеў., Сл. ПЗБ), по́шліна ‘пошасць’ (віл., Сл. ПЗБ), по́шарсць ‘пошасць’ (Бяльк.). с. 316

По́шва₁ ‘шво’ (чэрв., Сл. ПЗБ; рэч., нараўл., добр., Мат. Гом.; брагін., Шатал.; Ян.). с. 316

По́шва₂, по́шавачка, по́шаўка, по́шыўка, по́шуўка, пошувка ‘навалачка’ (баран., в.-дзв., маст., віл., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.; маладз., карэліц., Янк. Мат.; Інстр. 1, Бес.), ‘насыпка’ (Сл. ПЗБ), с. 316

По́шва₃ ‘прошва’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 317

По́шва₄, по́швіна ‘тонкая жардзіна, якая накладаецца на разасланую кулявую салому і прывязваецца віткаю за латы’ (Янк. 1), с. 317

По́шліна ‘мыта; дзяржаўны грашовы збор за тавары, якія ўвозяцца або вывозяцца’ (ТСБМ, Бяльк., Юрч. СНЛ), с. 317

По́шлы₁ ‘нізкі ў маральных адносінах, пазбаўлены духоўных інтарэсаў і запатрабаванняў’ (ТСБМ). с. 317

По́шлы₂ ‘дужы, моцны’ (Крыўко, вусн. паведамл.; ушац., Пан.), с. 317

По́шмаркам ‘з размаху’ (Сцяшк. Сл.). с. 317

По́шта₁ ‘ўстанова для перасылкі пісем, грошай, лёгкіх грузаў’ (ТСБМ, Касп., Сл. ПЗБ), по́чта ‘паштальён’ (пруж., Сл. ПЗБ), с. 318

По́шта₂ ‘нашто’ (Нас.). Гл. пашто́. с. 318

По́шчак ‘трэль, перарывісты дрыжачы гук’, ‘рэха’ (ТСБМ, Сцяшк. МГ), по́ушчак ‘пошчак’, ‘рэха’ (Сержп., 1911). с. 318

По́шчака ‘сківіца’ (Сцяшк. МГ). Гл. па́шчака. с. 318

По́шыбень ‘кій, палка’ (Ян.); с. 318

По́яс₁ пая́с, по́іс, по́ес ‘рэмень, шнур і пад., якімі падпярэзваюць адзежу на таліі’, ‘паясніца, талія’, ‘што-небудзь размешчанае паласой’, ‘брус паміж кроквамі ці слупамі’, ‘гарызантальныя планкі ў раме кроснаў’, ‘спавівач’ (ТСБМ, Бес., Сцяшк. Сл., Уладз., Шушк., Інстр. 1, Тарн., Маш., П.С., Касп., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., ТС, Бяльк.), ‘паясніца’ (жлоб., Мат. Гом.; ТС), петрык. ‘падбрушнік’, талач. ‘спавівач’, свісл. ‘папярочная планка ў лаве’; лун. ‘папярочная планка ў кроквах’ (Шатал.), ‘вянок у калодзежным зрубе’, поесні́ца ‘пояс ў штанах’, поесо́к ‘выступ, карніз’ (ТС), с. 318

По́яс₂ ‘вясёлка’ (іван., стол., ДАБМ, камент., 901—902), пая́с (брасл., шарк., ДАБМ, камент., 901—902), бо́жы паяс ‘тс’ (брасл., там жа), с. 319

По́яс₃ ‘Млечны Шлях’ (Мат. Гом). с. 319

Пра- — прыйменная прыстаўка з градацыйным значэннем (гл. празелле, прарадзіма і пад). с. 319

Пра- — прыназоўнік і прыстаўка. с. 320

Прабава́ць ‘правяраць стан або якасць чаго-небудзь; рабіць пробу’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘каштаваць’ (Сл. ПЗБ), с. 320

Прабача́ць ‘дараваць, знімаць віну за што-небудзь’ (ТСБМ, Шпіл., Гарэц., Янк. 2; Нас., Шат., Касп.). с. 320

*Прабе́га, пробе́га ‘смелая, дзейсная жанчына’, пробе́глы ‘дзейсны, пранырлівы, рызыкоўны’ (ТС). с. 320

Прабе́л ‘недахоп, недагляд’, ‘пропуск у тэксце, прагал’ (ТСБМ). с. 320

Прабі́нда экспр. ‘дасціпны’ (смаляв., Сл. ПЗБ.). с. 320

Прабі́рка ‘шкляная трубачка з дном’ (ТСБМ). с. 321

Прабітнік ‘непаседа’ (Інстр.), прабітны́ ‘пранырлівы (Мат. Гом.). Да прабіць. с. 321

Праблюда́нне ‘збераганне’ (Нас.), праблюда́ць ‘зберагаць’, праблю́сць ‘зберагчы’ (Нас.). с. 321

*Прабо́ец, пробо́ец ‘крук’ (ТС), с. 321

*Прабо́іч, пробо́іч ‘прабойнік’ (ТС). с. 321

Прабо́й ‘металічная дужка, на якую навешваецца замок’ (ТСБМ, Гарэц., Касп.; шчуч., Сл. ПЗБ), пробо́й ‘верхняя частка вулля-калоды’ (Анох.). с. 321

Прабо́р ‘лінія, якая ўтвараецца на галаве, калі расчасаць на два бакі валасы’ (ТСБМ). с. 321

Прабо́рка ‘прачуханка’ (ТСБМ, Шат.). с. 321

Прабразі́ць ‘пратаптаць’ (ашм., Сцяшк. Сл.). Да брадзіць (гл.). с. 321

*Прабэ́ндзуваць, пробэ́ндзуватэ, пырыбэ́ндзуватэ ‘прайсці, мінуць (аб часе)’, ‘правесці час’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 321

Пра́ва ‘сістэма агульнаабавязковых норм, якія выражаюць дзяржаўную волю пануючых у грамадстве класаў’, ‘правамоцтва асобы’, ‘падстава, прычына’ (ТСБМ), пра́во ‘справядлівасць’ (мазыр., ГЧ), с. 321

Правава́цца ‘судзіцца, мець цяжбу’ (Нас.; віл., Сл. ПЗБ), ‘спрачацца, сварыцца’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), ‘апраўдвацца’ (Шат.), правува́ты ‘крыўдзіцца’ (Сл. Брэс.), с. 322

Права́дзіць ‘праводзіць’ (Нас.; швянч., Сл. ПЗБ). с. 322

Правады́р ‘ідэйны, палітычны кіраўнік партыі, клана’, ‘той, хто кіруе племям, войскам, атрадам’ (ТСБМ, Гарэц.). с. 322

Праважа́ты ‘той, хто суправаджае каго-небудзь з мэтай аховы ці паказвае дарогу’, ‘той, хто праводзіць на поезд, самалёт і пад.’ (ТСБМ). с. 322

Правака́цыя ‘наўмыснае падбухторванне’, ‘штучнае выкліканне праяў хваробы’ (ТСБМ). с. 322

Правале́нны ‘акаянны, пракляты, надта скупы’ (Шат.), с. 322

*Права́львацца, прова́львацца ‘праломвацца, дзіравіцца’ (ТС), сюды ж палес. провалі́лосо небо (пра залеву, навальніцу), с. 323

*Права́лле, прова́лье ‘правал’: от ужэ провалье, лье і лье дождж, ‘прорва, пропасць’ (ТС). с. 323

Праванса́ль ‘соус з яечных жаўткоў і алею з дабаўленнем воцату, гарчыцы і іншых вострых прыпраў’ (ТСБМ). с. 323

Пра́вапіс ‘агульнапрынятая сістэма правіл напісання слоў, арфаграфія’ (ТСБМ, Гарэц.). с. 323

Праваро́к (проворо́к) ‘прылазнік’ (брасл., Праблемы філал.). с. 323

Правароніць ‘прапусціць, не выкарыстаць чаго-небудзь з-за няўвагі’ (ТСБМ). с. 323

Правары́на ‘бервяно, брус’ (Сл. рэг. лекс.). с. 323

Правасла́ўе ‘адна з хрысціянскіх канфесій’ (ТСБМ). с. 324

Пра́ве ‘амаль, амаль што’ (маст., Сл. ПЗБ, гродз., Сцяшк. Сл.). с. 324

Праве́дкі ‘наведванне парадзіхі’ (Шат., Касп.). с. 324

Пра́ведны ‘які не парушае правіл рэлігійнай маралі; справядлівы, правільны’ (ТСБМ), ‘справядлівы, сумленны’ (Шат., ТС). с. 324

*Праве́ндзіцца, прове́ндытыс, провэ́ндытысь ‘мала што зрабіць’ (пін., драг., Бел.-рус. ізал.). с. 324

Праве́рзгаць ‘прамыць збольшага, абы-як’ (смарг., Шатал.). с. 324

Праве́сня ‘прадвесне’ (баран., лях., Сл. ПЗБ). с. 324

Праве́ц, праўца́к у выразах: стаяць праўцо́м ‘стаяць прама’ (стаўб., Нар. сл.), стаяць праўцака́ ‘не даваць магчымасці паварушыцца’ (калінк., 3 нар. сл.), на праўцака́ браць ‘аб стане непрытомнасці’ (Ян.), праўцако́м ‘дыбам’ (гом., Нар. словатв.), правцёвый ‘той, які стаіць старчаком’ (брэсц., 3 нар. сл.). с. 324

Праві́дла ‘(драўляная) прылада для выраўноўвання чаго-небудзь’ (ТСБМ, Шат.). с. 325

Пра́віла ‘палажэнне, якое выражае тую або іншую заканамернасць’, ‘норма паводзін, прывычка’ (ТСБМ), праві́ло ‘ачэп’ (ганц., Сл. ПЗБ), правы́ло ‘тс’ (бяроз., Шатал.), праві́ла ‘тоўстая доўгая жардзіна, пры дапамозе якой злучаюць зад і перад калёс, калі возяць бярвенне’ (в.-дзв., Шатал.). с. 325

Правіле́ц ‘роўнае, прамое дрэва’ (ТС). с. 325

Пра́вілка ‘распорка’ (жлоб., ельск., Мат. Гом.). Да правіла (гл.). с. 325

Пра́віржына ‘лаз у плоце’ (Мядзв.). с. 325

Пра́ві́ца ‘куль, тоўсты сноп прамой саломы для пакрыцця страхі’ (Сцяшк. Сл., Выг. дыс.), праві́ца ‘непамятая аржаная салома’ (Касп., пін., Сл. ПЗБ), ‘прамая салома’ (ТС), прові́ца ‘раскладка снапоў для малацьбы’ (стол., ДАБМ, камент., 872). с. 325

Праві́ца₁ ‘правая рука’ (Нас.), с. 325

Праві́ца₂ ‘дарожная кашолка’ (пін., Мат. I дыял. канф.). с. 325

Пра́віцца ‘ачуньваць пасля хваробы’ (Шат., Мат. Гом.), ‘упраўляцца з работай’ (Сл. ПЗБ, лях.), ‘сыцець, гладчэць’ (ТС), ‘спраўджвацца’ (Ян.). Да правіць. с. 325

Пра́віць₁ ‘маючы ўладу ў сваіх руках, кіраваць чым-небудзь’, ‘адпраўляць імшу’ (ТСБМ, Мік.), ‘кіраваць (лейцамі)’ (Сл. рэг. лекс.), ‘выконваць, рабіць’: правіць гаспадарку (Байк. і Некр.), ‘рамантаваць, папраўляць (недахопы, памылкі)’ (ашм., Стан.; Гарэц.). с. 326

Пра́віць₂ ‘гаварыць’ (Шат.; воран., астрав., віл., беласт., драг., Сл. ПЗБ. Сл. Брэс.; паст., ДАБМ, камент., 916), ‘сцвярджаць, паўтараць адно і тое ж’ (ашм., Стан.). с. 326

Право́дніца ‘наступная нядзеля пасля Вялікадня (Пасхі)’ (Гарэц., Мядзв.), право́дная (нядзеля) ‘памінальная’ (Нас.), право́дная нядзеля, право́дніца ‘Фаміна нядзеля’ (Шат.), право́дны ‘паслявелікодны’ (Мат. Гом.), про́вад ‘паніхіда’ (Нас.). с. 326

Право́рны ‘рухавы, спрытны’ (ТСБМ), право́ра ‘рухавы хлопчык або дзяўчынка’ (Нас.), с. 327

Пра́вы ‘супрацьлеглы леваму; справядлівы, праўдзівы; невінаваты, маючы рацыю’ (ТСБМ, Ласт.), ‘роўны’ (пін., Сл. ПЗБ), пра́ву ‘прамы’ (ТС), с. 327

Правэ́йдацца ‘праваландацца’ (Скарбы). Гл. вэ́йдацца ‘сноўдацца, хадзіць без справы’ (там жа), с. 327

*Правэ́ндзіцца. Гл. правендзіцца. с. 328

Правэ́нда ‘бурклівы, надакучлівы чалавек’ (ушац., Нар. лекс.). с. 328

Праг ‘моцнае жаданне, жадоба’, ‘пажадлівасць’ (Шат.), пра́га ‘тс’ (там жа), ‘жаданне піць, смага’, ‘моцнае жаданне, жадоба’ (ТСБМ), прага ‘жаданне піць’ (Варл.). Гл. прагнуць, спрага. с. 328

Пра́га ‘жэрдка, якая закрывае праход на агароджаную пашу’ (Сцяшк. Сл.), про́га ‘жэрдка, якой закрываюць праход’, ‘праход у агароджы’ (смарг., Сл. ПЗБ), сюды ж прагве́нь ‘бервяно ці нізенькая сценка, якая аддзяляе ток у гумне’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 328

Прагаворны ‘гаваркі’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 328

Прага́л, прагалак, прага́ліна, прога́ліна, прогу́ліна, прага́н, праго́л ‘незарослае дрэвамі месца ў лесе, палянка’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Мік., Шат.; в.-дзв., Сл. ПЗБ; Мат. Гом., ТС), ‘праталіна’, ‘абсеў’, ‘лапіна з вымаклым збожжам’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.). с. 328

Прагаласо́піць ‘патраціць без патрэбы’ (навагр., Нар. словатв.). с. 328

Прага́піць ‘празяваць’ (івац., Нар. сл.), прога́пыты ‘тс’ (брэсц., 3 нар. сл.). Да гапа ‘разявака’ (гл ). с. 328

Прага́ра ‘пражора’ (Сцяшк. Сл.). с. 328

Прага́рына ‘выгарэлая частка якой-небудзь паверхні’ (ТСБМ). Да гарэць (гл.). с. 329

Прагло́ ‘вага ў студні з жураўлём’ (любан., ДАБМ, камент., 809). с. 329

Праглу́здацца, прыглу́здацца ‘трохі апамятацца ад перажытых моцных узрушэнняў’ (Мядзв., ТС). Да глузд. с. 329

Пра́гля ‘дрыгва’ (Сцяшк. Сл.). с. 329

Прагно́й₁ ‘сітавасць (у драўніне)’ (ТС). с. 329

Прагно́й₂ ‘вір’ (брагін., Шатал.), прогно́й ‘багністая мясціна на балоце’ (ТС). с. 329

Прагно́з ‘прадбачанне, прадказанне, заснаванае на пэўных дадзеных’ (ТСБМ). с. 329

Пра́гнуць, пря́гнуць ‘жадаць; мець моцнае жаданне; мець страсць’ (Нас., Касп., Сл. ПЗБ), прагці́ ‘жадаць’ (Сцяшк. Сл.), прагчы́ся ‘злоўжываць пітвом, ежай; пэнкаць ад абжорства, п`янства’ (Др.-Падб.), ‘ганяцца’ (Яруш.), ‘імкнуцца’ (Касп.). с. 329

Праго́н₁ ‘дзеянне паводле дзеяслова прагнаць' (ТСБМ), ‘абгароджаная з двух бакоў дарога, па якой ганяюць жывёлу’ (ТСБМ), ‘праход (для жывёлы)’, ‘равок для сцёку вады’, ‘пратаптаная сцежка’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом., ТС), ‘сцежка ў лесе, вытаптаная жывёлай’ (Шатал.), ‘дарога за гумном’ (Сцяшк. Сл.), ‘бэлька, ачэп’ (Мат. Гом.), прого́ны ‘падоўжанае тоўстае бервяно, на якое насцілаюць мост’ (лун., Шатал.). с. 329

Праго́н₂ ‘ачэп’, ‘кладзь, якая служыла апорай страхі на сохах’ (брэсц., кобр., Нар. сл.). с. 330

Праго́ны₁ ‘слупкі, якія ставяцца на бэлькі’ (Сцяшк. Сл.), прого́ны ‘падоўжаныя тоўстыя бярвёны, на якое насцілаюць мост’ (лун., Шатал.). с. 330

Прагра́ма ‘план дзейнасці, работ’, ‘парадак правядзення’, ‘кароткі змест (курса, канцэрта)’ (ТСБМ). с. 330

Прагрэ́с ‘рух наперад, пераход на больш высокую ступень развіцця’ (ТСБМ). с. 330

Прагуме́нак, прогуме́нок, прыгуме́нок прогме́нок, пругме́нок, пругуме́нак ‘месца на дварэ, дзе пабудаваны хлеў’ (Сл. Брэс.), ‘месца ля гумна’, ‘павець ля гумна, месна перад хлявом’, ‘двор паміж с.-гасп. будынкамі’ (ТС). Гл. прыгуменак. с. 330

Прад, прада — прыназоўнік і прыстаўка. с. 330

Пра́да ‘мяшэй зялёны, Setaria viridis (L.) Р. В.’ (маг., Кіс.). с. 330

Прадава́чка ‘прадаўшчыца’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 331

Прададнём ‘досвіткам’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 331

Прада́жа ‘продаж’ (Др.-Падб., Сл. ПЗБ), с. 331

Прадаля́ты (мн. л. продоляты) ‘затрымка; зацяжка’ (Нас.). с. 331

Прадаўгава́ты ‘падоўжаны; большы ў даўжыню, чым у шырыню’ (ТСБМ). с. 331

Прада́ўні (прода́ўні) ‘вельмі даўні’ (ТС). с. 331

Прада́ць ‘аддаць за пэўную плату’, ‘здрадзіць’ (ТСБМ), прода́ць ‘тс’ (ТС). с. 331

Прадве́сне ‘час, што папярэднічае вясне’ (ТСБМ). Да вясна (гл.). с. 331

Прадве́сце ‘прыкметы наступлення чаго-небудзь новага’ (ТСБМ). с. 331

Прадве́чны ‘спрадвечны’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 331

Прадзе́л ‘дробныя грачаныя крупы’, ‘прамежак паміж зубамі’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 332

Прадзе́лкі ‘махлярства’, прадзе́луваць ‘махлярнічаць’ (Ян.). с. 332

*Прадзе́ль, праді́ль ‘прабор’ (Сл. Брзс.). с. 332

*Прадзе́льніца, праді́лныця (драг., Кліч.), прадзе́нніца (жытк., Мат. Гом.), прадіе́льніця (беласт., Сл. ПЗБ) ‘пралля’. с. 332

Прадзеньгу́біць ‘прамарнаваць час’ (Нас.). Да дзяньгуб (гл.). с. 332

Пра́дзіва, пра́дзева, прадзіво, прадзьво ‘кудзеля, лён, прыгатаваныя для прадзення’ (ТСБМ, Гарэц., Янк. 3, Бесар., Нас., Шат., Касп., Сл. ПЗБ), ‘прадзенне’ (Нас., Сл. ПЗБ), ‘пража’ (Мат. Гом.). с. 332

*Прадзькаве́цкі, прэцькове́цкі ‘старасвецкі’, ‘спрадвеку’ (ТС). с. 332

Прадзяльні́к, прадзянні́к ‘галоўны пагтух’, ‘хто пасе скаціну па чарзе’ (воран., шальч., Сл. ПЗБ), прадзянні́к ‘чарга пасвіць карову’ (Сцяшк. Сл.). с. 332

Пра́дка ‘пралля’ (Бес., Уладз.; петрык., Мат. Гом.; свісл., Шатал.), ‘калаўротак’, ‘папрадухі’ (Уладз.), ‘прасніца’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 332

Прадлу́жыць ‘прадоўжыць’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 333

Прадме́сце ‘пасёлак, размешчаны непадалёку ад горада, але за яго межамі’, ‘ускраіна горада’ (ТСБМ). с. 333

Прадме́т ‘канкрэтная матэрыяльная з`ява, рэч’, ‘з`ява рэчаіснасці’, ‘вучэбная дысцыпліна’ (ТСБМ). с. 333

Пра́днік, пра́льнік, пра́ньнік ‘пранік’ (чырв., 3 нар. сл.). с. 333

*Прадо́ліна, продоліна ‘доўгая лагчына’ (ТС). с. 333

Прадонне ‘бездань, бяздонне’, ‘прорва’ (ТСБМ, Др.-Падб., Гарэц., Нас., Касп., Сл. ПЗБ), прадо́нная ‘тс’ (Нас.). с. 333

Прадпако́й ‘пярэдняя’ (Яруш., Нас.). с. 333

Прадпрые́мства ‘вытворчая ці гандлёвая ўстанова’ (ТСБМ). с. 333

Прадпрыма́льнік ‘арганізатар або ўласнік гандлёвага ці прамысловага прадпрыемства’, ‘арганізатар выгаднай справы’ (ТСБМ). с. 333

Прадрака́ць ‘наперад прадказываць тое, што будзе’ (ТСБМ), прадрачэ́ння ‘прадраканне’ (Бяльк.). с. 334

Прадсяда́цель ‘старшыня калгаса’ (Сцяшк. Сл.). с. 334

Прадстаўні́к ‘асоба, якая прадстаўляе чые-небудзь інтарэсы, пэўную групу людзей’ (ТСБМ). с. 334

Прад`ява ‘прадказанне’ (мядз., Сл. ПЗБ). Гл. праява. с. 334

Прадузя́ты ‘заснаваны на думцы, якая загадзя беспадстаўна была прынята за правільную’ (ТСБМ). с. 334

Праду́кт ‘вынік працы чалавека’, праду́кты ‘харчовыя прыпасы’ (ТСБМ). с. 334

Прадулба́цца ‘прадзёўбвацца’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 334

Праду́ха₁, праду́шына, продух(ы) ‘адтуліна для выхаду паветра, дыму’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сцяшк. Сл., Др.-Падб., Гарэц., Клім.), ‘перавод дыхання; адпачынак’ (Нас.), ‘прамежак паміж печчу і сцяной’ (чэрв., Сл. ПЗБ), ‘палонка’ (Сл. ПЗБ). праду́хавіна ‘адтуліна ў лёдзе, палонка’ (Нас.), праду́хліна ‘адтуліна ў балоце’ (Касп.), ‘багністае месца’ (Сл. ПЗБ), пра́душнік (у фундаменце) ‘душнік’ (Мат. Гом.), про́дух, про́духа ‘прадушына’ (Сл. ПЗБ, ТС), про́духа ‘адтуліна’ (Сцяшк. Сл., Сл. Брэс.). с. 334

Праду́ха₂, прадо́ха ‘пралля’ (ТС). Да праду, прасці. с. 335

Прадчува́ць ‘загадзя адчуваць’ (ТСБМ), продчува́ць ‘здагадвацца’ (ТС). Да чуць. Сюды ж прадчуванне. с. 335

Прадчуццё ‘прадчуванне’ (Др.-Падб., Гарэц.). с. 335

Прад`яві́ць ‘паказаць (дакумент і г. д.); заявіць’ (ТСБМ). с. 335

Прае́рх ‘разрэз у штанах, спадніцы’ (Сцяшк. Сл., Шатал.). с. 335

Праём ‘адтуліна ў сцяне для акна, дзвярэй’ (ТСБМ), ‘вушка (у іголцы)’, ‘праход, шчыліна’ (Гарэц., Нас., Др.-Падб.), с. 335

Пра́жа, пре́жа ‘напрадзеныя ніткі’, ‘прадзенне’ (ТСБМ, Шат., Сл. ПЗБ, ТС, Маш.). с. 335

Пражагна́цца ‘перахрысціцца’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 335

Пражалот ‘дзяцеліна горная, Тrifolium montanum L.’ (гродз., Кіс.). с. 335

Пражані́на ‘ежа, прыгатаваная з тушанага мяса і сала, падкалочаная мукой, або без мукі’ (ТСБМ, Касп., Мік., Шн. 8), ‘што-небудзь смажанае ў густым соусе’ (Мядзв.), пражо́нка, пряжо́нка ‘смажанае сала’ (Мат. Маг.), ‘каласы, смажаныя на агні’ (Мат. Гом.) ‘мачанка’ (Шатал.), пражэ́ня ‘просты сялянскі соус’ (Нас.). с. 335

Пражану́ць ‘выгнаць, прагнаць’ (Др.-Падб.), ‘прагнаць (смагу, голад)’ (Ян.). Гл. жэнуць, гнаць. с. 336

Пра́жка ‘спражка’ (ТСБМ, Касп., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., Шатал., Ян.). с. 336

Пражмо́₁ ‘паджаранае на агні калоссе недаспелага жыта’ (Нас., Бяльк., Юрч., Мат. Маг., Мат. Гом., Сцяшк. Сл.). с. 336

Пражмо́₂ ‘адлегласць паміж слупамі ў клеці, дзе складваюць збожжа’ (Касп.). с. 336

Пражо́к ‘драўляны пруток’ (Сл. ПЗБ). с. 336

Пражо́ра ‘абжора’ (ТСБМ, Мат. Гом.), прожо́ра, пражы́ра (Сл. ПЗБ), про́жар ‘калі шчупак адразу хапае ўсю прыманку’ (паўн.-усх., КЭС). с. 336

Пражо́рка ‘адтуліна ў агароджы праз раку, у якую ўстаўляюць “нерат”’ (паўн.-усх., КЭС). с. 336

Пражы́гнуць ‘хутка дайсці, дасягнуць чаго-небудзь’ (Нас.). Да жы́гаць. с. 336

Пра́жызне ‘перажыванне’ (шальч., Сл. ПЗБ). Да жызнь (гл.). с. 336

Пражы́ліна ‘кладзь’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 337

Пражы́так у выразе: на пражытак — для таго, каб пражыць (ТСБМ, Нас.), пражыткі ‘перажыванні’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 337

Пра́жыць, прэ́гчы, прагці́ ‘падпякаць перад полымем’, ‘апрацоўваць зерне, арэхі, насенне моцным жарам перад спажываннем’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Бір. Дзярж., Гарэц., Нік. Очерки, Яруш., Касп., Клім.). с. 337

Пражэ́ктар ‘асвятляльны прыбор, які з дапамогай аптычнай сістэмы пасылае яркі пучок праменняў у пэўным напрамку’ (ТСБМ). с. 337

Праз — прыназоўнік ‘цераз; пасля’. У гаворках мае таксама значэнне ‘з-за’ (Нас.), ‘а, аб’ (Шат., Стан., Сл. ПЗБ), ‘па якой прычыне’ (Сл. ПЗБ), ‘больш, як адзін раз’ (Сл. ПЗБ). с. 337

*Празале́тась, прозале́тось ‘тры гады таму’ (ТС). с. 338

Празантава́ць ‘ганіць, ганьбаваць’ (Юрч.), ‘абгаворваць’ (лях., Сл. ПЗБ), сюды ж празент, прэзент ‘віднае месца’ (карэліц., в.-дзв., Сл. ПЗБ), празентава́цца ‘хваліцца’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 338

Празарыць, параўн. у песні: “Чаму, чаму, бабуленько, курчат ні чуваці? // Не чуваці дзедку, і чуці ні будзет,/ Выпусціла на падвуор`е, прозарылі людзі”. (Федар.; навагр., Шн.). с. 338

Праза́рыты ‘празорлівы’ (Мат. Гом.), празары́ты ‘вельмі разумны’ (Ян.), ‘уніклівы’ (мазыр., Г4). с. 338

Празве́ўкі ‘мянушкі’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 338

Праздо́нніца ‘бяздонне, бездань’ (Касп.). с. 339

Праздра́віць ‘павіншаваць’, ‘вылаяць’ (Юрч.), праздраўля́ць ‘віншаваць’ (Мат. Маг.; ветк., Мат. Гом.). с. 339

Празе́брыць, прозе́брыць ‘прадраць вочы’ (петрык., Шатал.). с. 339

Празе́лле ў выразе на празельле ‘на лякарства’ (чавус., Мат. Маг.). с. 339

Пра́зем ‘мінерал, разнавіднасць кварцу светла-зялёнай афарбоўкі’ (ТСБМ). с. 339

*Празёра, прозёра ‘разора’ (кам., Сл. ПЗБ). с. 339

Пра́зі мн. л. ‘чуткі’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 339

Празму́ста ‘спакушальнік’ (Бяльк.). с. 339

Пра́знік ‘свята’ (Нас.), пра́знікам ‘на свята’ (брасл., Сл. ПЗБ), пра́знікаць ‘святкаваць’ (Сцяшк. Сл.), с. 340

Празно́г ‘хвароба жывёлы (калі... каровы кроўю мочацца)’ (брагін., Мат. Гом.). с. 340

Празну́сціць ‘правесці’ (Полевой, О языке, 33). Гл. знушчацца. с. 340

Празо́рлівы ‘здольны прадбачыць будучае, праніклівы’ (ТСБМ), празо́рлівец ‘тс’, празо́рлівасць ‘здольнасць да прадбачання’ (ТСБМ, Стан.). с. 340

Празо́рны ‘празрысты’ (Др.-Падб.), ‘чысты, ясны’ (Чэрн.), с. 340

Празрэ́ткі (мн. л.) ‘прыстасаванне для навівання пражы на вал красён’ (стаўб., Сл. ПЗБ). с. 340

Празры́сты ‘які прапускае святло, праніклівы’, ‘ясны, які можна разгадаць’ (ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Некр.), ‘зоркі’ (лях., Сл. ПЗБ), с. 340

Празу́ка ‘разумнік’ (Нас.), празу́х ‘тс’ (Нас.), празукава́ты ‘разумны, кемлівы’ (Нас.), празу́куваты ‘прабіўны’ (мсцісл., Падлужны, вусн. паведамл.). с. 340

Празуме́нты ‘пазументы’ (Дзмітр.). Гл. пазументы. с. 341

Празы́вы ‘мянушкі’ (шальч., в.-дзв., астрав., Сл. ПЗБ). с. 341

Празы́рыць ‘прагнаць энергічна, не даючы апамятацца’ (Янк. 2; Мат. Гом.). Да зы́рыць ‘дысцыплінаваць’ (Варл., Стан.), гл. зыр. с. 341

*Праіва́ніць, проіва́ніць ‘правароніць’ (ТС). с. 341

Праізво́днік ‘паклёпнік, пляткар’ (Нас.). Да зводзіць, звадыя́ш (гл.). с. 341

*Прайдак, пройда́к ‘прайдзісвет’ (ТС), прайда́чка ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), пройдаковаты ‘пранырлівы’ (ТС). Да про́йда (гл.). с. 341

Прайдзісве́т ‘пранырлівы, лоўкі, хітры чалавек’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ). с. 341

Прайдо́шлівы ‘энергічны’ (Сцяшк. Сл.). Да прайдоха (гл.). с. 341

Прайдо́ха — тое ж, што і прайдзісвет (ТСБМ, Бяльк.), прайдзёха, пройдо́ха (Сл. ПЗБ), прайда́ха, прайду́ха (Шатал.) ‘тс’. с. 341

Прайма́цца ‘перажываць’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 341

Прайма́ць ‘прабіраць, пранізваць (пра мароз, холад, вецер і пад.); глыбока, моцна дзейнічаць, рабіць вялікае ўражанне на каго-небудзь’ (ТСБМ), ‘прасоўваць (нітку) праз ігольнае вушка’, ‘пранікаць (аб ветры, марозу)’ (Нас.), пройма́ць ‘праймаць, прабіраць’ (ТС), зак. тр. пройняты ‘спехам прашыць, прыхапіць ніткай’ (Клім.), с. 341

Пра́йня ‘месца мыцця бялізны на рацэ’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 342

Прайсцёвы ‘кароткачасовы’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 342

Прак: ад праку веку ‘здаўна, спрадвечна’ (ТСБМ, Ян.), прокуве́ку ‘спрадвеку’ (круп., Сл. ПЗБ), пракаве́тны ‘вельмі стары, векавечны’ (ТСБМ, Некр., Мат. Гом., Ян.), пракаве́таўскі ‘спрадвечны’ (светлаг., SOr, 39, 356), пракаве́чны ‘тс’ (бярэз., Сл. ПЗБ), с. 342

Пракавуліна ‘маленькі завулак, пад`езд да двара’ (Юрч. Фраз. 1). с. 342

Прака́за, пракажо́ны (ТСБМ), с. 342

Прака́зваць, праказа́ць ‘гаварыць некалькі разоў, паўтараць словы’, ‘дапамагаць вучню пры чытанні’ (Шат.), прока́зваць ‘расказваць’ (ТС). Да казаць. с. 343

Пракалаці́ць ‘памыць’ (лід., Сл. ПЗБ). Да калаці́ць ‘мяць, біць, трэсці’. с. 343

Пракале́ташні ‘колішні, даўні’ (стрэш., Наша слова, 2002 г., 16 кастр.). с. 343

Пракалі́цца ‘добра высахнуць’ (Сл. ПЗБ). Да калі́ць₄ (гл.). с. 343

Пракамя́шыць ‘прайсці па бруку’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 343

Пракана́нне ‘перакананне’ (Касп., Жд. 2). с. 343

Пракаро́нкаваты ‘каржакаваты’ (Мат. Гом.). Да корань, каранасты (гл.). с. 343

Прака́т ‘перадача рухомай маёмасці ў часовае карыстанне за пэўную плату’ (ТСБМ). с. 343

Пракво́льней ‘вальней’ (калінк., Сл. ПЗБ). Да вольны (гл.). с. 343

Пракі́ва ‘крапіва’ (Булг., Мат. Гом.), прокы́ва, проке́ва (Сл. Брэс.), прокі́ва (ТС) ‘тс’, сюды ж прокі́ўнік ‘байструк’ (ТС). с. 343

Пракіда́ць ‘кідаць праз што-небудзь; не пападаць, прамахвацца; прапускаць’ (ТСБМ), пракіда́цца, пракідваць, пракідаваць ‘запраўляць ежу чым-небудзь’ (брасл., Сл. ПЗБ), пракінуць ‘заправіць, засмачыць’ (мядз., Сл. ПЗБ), пракіняны (аб ежы) ‘запраўлены’ (паст., в.-дзв., Сл. ПЗБ), пракі́нуты ‘тс’ (івян., даўг., Сл. ПЗБ), пракіда́цца ‘трапляцца’, ‘прачынацца’ (ТС), про́кідзь ‘заправа’ (Сл. ПЗБ). с. 343

Пракідкі́ ‘які знаходзіць выхад з цяжкіх абставін; знаходлівы, пранырлівы, прабіўны’ (ТСБМ). Гл. кідкі. с. 344

Пракла́дзіна ‘стрэшка над стогам’ (Мат. Гом.). с. 344

Пракламава́ць ‘абвесціць (абвяшчаць), аб`явіць (аб`яўляць)’ (ТСБМ). с. 344

Праклама́цыя ‘агітацыйны лісток палітычнага зместу’ (ТСБМ). с. 344

Праклён ‘лаянкавае слова, лаянка, абурэнне’, ‘крайняе асуджэнне’ (ТСБМ, Шат., Касп., Др.-Падб., Гарэц.; карэліц., зэльв., Сл. ПЗБ), проклён ‘тс’ (ТС). с. 344

Праклі́мкаць ‘пражыць як-небудзь’ (Мат. Гом.). с. 344

Прако́бацца ‘пракорпацца’ (Янк. 3), ко́бацца ‘корпацца, марудна рабіць нешта’ (Янк. 1), с. 344

*Прако́вец, проко́вэць ‘пярсцёнак’ (пруж., Брэн), прукі́вэць ‘тс’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 344

Прако́лісні ‘спрадвечны’ (ТС). с. 344

Прако́с ‘адлегласць паміж радамі скошанай травы (або збожжа)’ (ТСБМ), проко́с ‘тс’ (ТС), ‘радок скошанай травы’ (Шат., Сл. ПЗБ). с. 344

Прако́ша ‘пакос’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 344

Пракро́чваць, пракро́чываць ‘грашыць’ (Нас.), пракрачэнне ‘пераход, перасячэнне граніцы’ (трок., Сл. ПЗБ). с. 344

Праксцінкі ‘другі дзень пасля хрысцін’ (маг., Шн.). Да ксціны (гл.). с. 345

Пра́ктыка ‘жыццё, рэчаіснасць як галіна прымянення і праверкі ведаў, палажэнняў; скарыстанне ведаў, навыкаў на справе; дзейнасць урача або юрыста’ (ТСБМ), ‘нечаканы выпадак, абставіны’ (Нас.), пра́хтыка ‘практыка’ (Шат.), пра́ктык, практыкава́ць, практы́чны. с. 345

Праку́да ‘ахвотнік да свавольстваў, розных штук; гарэза; смешны’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Касп., Гарэц.), ‘кемлівы’ (Нас.), ‘незвычайная з`ява’ (Яруш., Нас.), ‘насланнё, вера ў забабоны’, (Сцяшк. Сл.), ‘надакучлівы’ (Сл. ПЗБ), праку́днік, -ніца, праку́дны. с. 345

Пракулі́ка ‘нешта незвычайнае, цуд (аб чалавеку)’ (слонім., Нар. лекс.). с. 345

Пракура́т ‘прайдзісвет’ (ТСБМ, Нас.), пракура́тка ‘прайдзісвет (аб жанчыне)’ (Нас.). с. 346

Пракура́тар (гіст.) ‘асоба, якая кіравала чыёй-небудзь маёмасцю, маёнткам, гаспадаркай’ (ТСБМ), с. 346

Пракуро́р ‘асоба, якая ажыццяўляе нагляд за дакладным выкананнем законаў; дзяржаўны абвінаваўца ў судовым працэсе’ (ТСБМ). с. 346

Пракуя́чыць ‘прапіць, прамантачыць’ (Мат. Гом.). с. 346

*Пра́ла, пра́ло ‘жывёльны могільнік’ (ТС). с. 347

Прала́за ‘пранырлівы чалавек, прайдзісвет, спрытнюга’ (ТСБМ). с. 347

Пралангава́ць ‘прадоўжыць (прадаўжаць) тэрмін чаго-небудзь’, праланга́цыя ‘прадаўжэнне дзеяння’ (ТСБМ). с. 347

Прала́саваць ‘патраціць, выдаткаваць’ (Нас.). Да ласы, ласунак (гл.). с. 347

Прале́дві ‘ледзь-ледзь’ (Нас.). с. 347

Прале́жань ‘хворае месца ад доўгага ляжання’ (Касп.). Гл. про́лежань. с. 347

Пралес : шкіра ў лес, на пралес, здароўе ў хаце, хвароба ў лес (Шн. 3), прале́с ‘пералесак’ (Нікан.). с. 347

Прале́сак ‘сцежка, паласа паміж лесам’ (Касп.), проле́сак ‘пералесак’ (Мат. Гом.). с. 347

Прале́сачка ‘прыгажуня’ (Нас.). с. 348

Прале́ска, прале́шка ‘травяністая лясная расліна з сіне-фіялетавымі кветкамі, Нераtica Mill. nobilis gartsult’ (ТСБМ, Нас., Шат., Гарэц., Дэмб. 1, Сцяшк. Сл., Др.-Падб., Сл. ПЗБ, Кіс.), ‘кураслеп, Аnemone nemorosa L.’ (віц., брэсц., Кіс.), ‘сон раскрыты, Рulsatilla potens L.’ (мін., Кіс.), ‘падснежнік, Gallanthus nivalis L.’ (Касп., Сл. ПЗБ). с. 348

Прале́так ‘аднагадовае жарабё, цялё’ (Нас.). с. 348

Пралета́рый, пралета́р ‘наёмны рабочы’, ‘незаможны грамадзянін у Старажытным Рыме’ (ТСБМ). с. 348

Пралёт ‘скразная адтуліна, праём’ (ТСБМ), ‘франтон’ (віц., ДАБМ, камент., 778), ‘градка, рад’ (Сцяшк. Сл.). с. 348

Пралётны ‘рухавы’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘праліўны (дождж)’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 349

Пралётка ‘лёгкі адкрыты двухмесны экіпаж’ (ТСБМ). с. 349

Пралі́к ‘памылка пры лічэнні’ (Нас.). с. 349

Пралі́ў ‘вузкая паласа вады, якая злучае два водныя басейны ці дзве часткі воднага басейна’ (ТСБМ), ‘пераліванне крыві’ (лудз., Сл. ПЗБ). с. 349

Пра́ліца ‘калаўрот’ (Касп.), ‘прасніца’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 349

Пра́лля₁ ‘папрадуха’ (ТСБМ, Касп., Шат., Сл. ПЗБ), пра́лья ‘тс’ (ганц., Сл. ПЗБ), пра́йля ‘тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), пряльля ‘тс’ (Бяльк.). с. 349

Пра́лля₂ ‘водмель, дзе мылі бялізну’ (чэрв., Сл. ПЗБ), пра́йня ‘тс’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). с. 349

Прало́г₁ ‘дарога, вымашчаная дошкамі’ (Мат. Гом.). с. 349

Прало́г₂ ‘уступная частка літаратурнага ці музычнага твора’ (ТСБМ). с. 349

*Пралоз, проло́з ‘месца выхаду вады між кустоў у час разліву’, ‘праход у лазе для рыбы (у жаку)’ (ТС). с. 350

Прало́й: нядзелю цэлую ішоў пралой (Янішчыц), проло́й, пролы́й ‘лівень’ (Сл. Брэс.), праро́й ‘тс’ (бяроз., Шатал.). с. 350

Прало́мка ‘палонка ў лёдзе; чыстае ад лёду месца на рацэ’ (Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ, навагр., Дзмітр.). с. 350

Пралупі́цца ‘абудзіцца рана’ (добр., Мат. Гом.). с. 350

Пра́льнік ‘пранік’ (маг., Крачк.; лун., Шатал.), ‘качалка (з зубамі) для бялізны’ (жытк., Мат. Гом.). с. 350

Пра́льніца ‘папрадуха’ (слуц., Сл. ПЗБ). Да прасці (гл.). с. 350

Пра́льня₁ ‘пралля’ (ТС). Да прасці (гл.). с. 350

Пра́льня₂ ‘памяшканне для мыцця бялізны’ (ТСБМ, Стан.). Да праць (гл.). с. 350

Пра́льшчыца ‘пралля’ (Мат. Гом.). Да прасці. с. 350

Праляка́ць ‘напалохаць’ (пруж., Сл. ПЗБ; пруж., Сцяшк. Сл.) с. 350

Прам ‘трама’ (лун., 3 нар. сл.). с. 350

Прамава́ць₁ ‘надаваць, узводзіць у вышэйшую (духоўную) ступень’ (Нас.). с. 350

Прамава́ць₂, прамова́ты ‘лаяць, сварыцца’ (горк., бяроз., Шатал.). с. 350

Прама́нваць ‘збліжацца, дружыцца’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). Да праману́ць₂ (гл.). с. 350

Прама́нка ‘мянушка, якая даецца чалавеку жыхарамі вёскі’ (Сцяшк. Сл.). с. 350

Праману́ць₁ ‘баднуць, укалоць рагамі’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 351

Праману́ць₂ ‘панадзіцца, узяць за моду’ (слонім., Нар. словатв.), прамані́ць ‘прывыкаць’ (Грынавяцкене і інш., LКК, 16, 186), праману́цца ‘панадзіцца’ (шальч., Сл. ПЗБ), прамо́наць ‘тс’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 351

Пра́мара, параўн. у замове: на моры, на прамары стаіць дуб кракарысты, на ім дванаццаць какатоў (светлаг., SOr, 39, 354). с. 351

Прама́рчыцца ‘высахнуць, знясілець’ (Нас.). Да марчыць (гл.). с. 351

Прамасло́іна, прамасло́йна (аб дрэве) (Мат. Гом.). с. 351

Прамато́рніца ‘жанчына, поўная радасці жыцця’ (Федар. 7). Да маторны (гл.). с. 351

Прама́шка ‘промах, памылка, недагляд у чым-небудзь’ (ТСБМ), прама́шына ‘тс’ (Нас.). с. 351

Прамгну́ць ‘крышку падкіснуць’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 351

Праме́жак ‘прастора паміж чым-небудзь’, ‘час, які аддзяляе адно дзеянне, з`яву ад другога’ (ТСБМ), ‘мяжа’ (Сл. ПЗБ). с. 351

Праме́жы, праме́жку, про́меж (Нас.), про́меж, проме́з (ТС) ‘між’. с. 352

Праме́нь ‘вузкая паласа святла’ (ТСБМ, Яруш., Др.-Падб.), с. 352

Праме́р ‘дыяметр’ (Байк. і Некр.). с. 352

Прамётная ‘нябачная сіла, якая рухаецца вельмі хутка’ (Нас.), праме́тнік ‘хуліган, гарэзнік’ (Сл. ПЗБ), прамётнік ‘той, хто бегае, не звяртаючы ўвагу ні на што’ (Нас.), праме́тла ‘турбота, непакой’ (шальч., Сл. ПЗБ); с. 352

Прамі́ж ‘між’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), промі́ж ‘тс’ (ТС). Гл. праме́жы. с. 352

Прамі́зна ‘прамы шлях’ (Нас.). с. 352

Прамі́н ‘прамінка, перапынак’ (Нас.), с. 352

Прамінта́цца ‘прабавіць час’ (Сцяшк. Сл.). Да ме́нетаць (гл.). с. 352

Прамі́ца, прямі́ца ‘прамая, не зламаная цэпам пры малацьбе салома’ (Нас., Касп.). Да прамы (гл.). с. 353

Пра́мка ‘лучына, шчапаная ўздоўж з цэлай сасны (ад камля да вершаліны), якая апошняй дадаецца ў кацёл пры гонцы смалы’ (Маш.). с. 353

Прамо́ва ‘публічнае выступленне’ (ТСБМ, Яруш., Гарэц.). с. 353

Прамо́склы ‘вельмі мокры’ (брэсц., Нар. словатв.). с. 353

Прамочка ‘прамакатка’ (Сцяшк. Сл.). с. 353

Праму́га, прану́да ‘прамежак паміж чым-небудзь’ (Сл. ПЗБ), праму́да ‘прастора паміж тылавой сценкай печы і сцяной хаты’ (лях., Янк. Мат.; Жд. 2, Сцяшк. Сл.), прамы́га ‘закутак, цёмны куток’ (Скарбы). с. 353

Праму́за ‘падпечак’ (пруж., Сл. Брэс.; маст., Сцяшк. Сл.). с. 353

Прамы́ ‘роўны, выцягнуты ў якім-небудзь напрамку, без выгібаў, некрывы; непасрэдны, без прамежкавых ступеней’; ‘шчыры, праўдзівы, прынцыповы’ (ТСБМ). с. 353

Прамы́іна ‘ўпадзіна, прамытая ліўнем, утвораная патокам вады’, ‘незамёрзлае месца на ледзяной паверхні ракі, возера’ (ТСБМ). с. 354

Прамыка́ць ‘пратыкаць дзірку ў вусе для навушніц’ (Малч.). Да мыкаць₂. с. 354

Прамы́сласць ‘хатняя вытворчасць’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 354

Прамысло́васць ‘галіна матэрыяльнай вытворчасці’, ‘сукупнасць прадпрыемстваў якой-небудзь вытворчасці’ (ТСБМ, Гарэц.). с. 354

Прамышлёны ‘кемлівы’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 354

Прамышляй ‘невялікі невад, сетка з вялікімі ячэйкамі на дзвюх вертыкальных палках’ (Дэмб. 2). с. 354

Прандзэ́й ‘хутчэй’ (Сл. ПЗБ). с. 354

Пра́нец ‘шкодлівае, неслухмянае дзіцё’ (Нікан.). Да пранцы (гл.). с. 354

Праніка́ць ‘ныць (пра сэрца)’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 354

Прані́кнуць ‘прайсці куды-небудзь, трапіць праз што-небудзь’, ‘распаўсюдзіцца’ (ТСБМ). Да нікнуць (гл.). с. 355

Прані́на ‘менструацыя’ (ТС). с. 355

Пра́нкі ў выразе нъ пра́нкі ‘на раннюю паству’ (полац., Нар. сл.). с. 355

Прано́зава́ты ‘пранізлівы’ (ТСБМ), ‘пранырлівы’ (Некр., Ян.), проно́злівы, проно́зны ‘тс’ (ТС). с. 355

Пранса́к ‘вантрабянка’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). Гл. пансак, панцак. с. 355

*Прану́за, прону́за ‘праныра’ (ТС). Да пранозаваты, праноза (гл.). с. 355

Пра́нуць (пря́нуць) ‘стукнуць, ударыць’ (Нас.), пря́даць ‘бегаць’ (Растарг.). с. 355

Пра́нцы мн. л. ‘заразная венерычная хвароба; сіфіліс’ (ТСБМ, Шат., Касп., Др.-Падб., Гарэц., Мядзв.; лельч., Арх. ГУ; ТС), ‘скулы’ (Бір. Дзярж.), пранцэ́і ‘блазнота, дурасліўцы’ (ТС), пранц, пра́нэць, пра́ныц, пра́нцы ‘брыдота’ (Сл. ПЗБ), пранцава́ты ‘пракажоны’ (Зап.). с. 355

Праны́ра ‘пранырлівы, прабіўны чалавек’ (ТСБМ, Шат., ТС). с. 356

Пранэ́лька старое ‘сукенка’ (Скарбы). с. 356

Праняха́ць ‘пусціць на шармака, прапусціць удалы момант, выпадак’ (Нас.). Гл. няхаць, няхаіць. с. 356

Праня́ць ‘прабраць, пранізаць’, ‘моцна падзейнічаць, уразіць’, ‘пранесці (аб паносе)’ (ТСБМ), праня́цца ‘знервавацца’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 356

Прапаве́даваць ‘распаўсюджваць якое-небудзь веравучэнне, растлумачваючы яго слухачам’, прапаведнік (ТСБМ). с. 356

Прапага́нда ‘распаўсюджванне ў масах і тлумачэнне ідэй, ведаў, вучэння’ (ТСБМ). с. 357

Прападо́бій ‘накшталт’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 357

Прапа́жа ‘тое, што прапала’ (ТСБМ), ‘шкода’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 357

Прапазі́цыя ‘прапанова’ (ТСБМ). с. 357

Прапазы́ка ‘прапанова’ (Др.-Падб.). с. 357

Прапанава́ць ‘заявіць аб жаданні, гатоўнасці дапамагчы’, ‘выказаць, унесці прапанову, параіць’, ‘даручыць выканаць’ (ТСБМ, Гарэц.). с. 357

Пра́паршчык ‘вайсковец на службе звыш устаноўленага тэрміну ў царскай арміі, самы малодшы афіцэрскі чын’ (ТСБМ). с. 358

Прапа́сны ‘які марна траціцца’ (свісл., навагр., Сл. ПЗБ), ‘няякасны; прапашчы’ (ваўк., навагр., Сл. ПЗБ). Да прапасці (гл.). с. 358

Прапасня́ ‘вельмі многа’ (Бір. Дзярж.). Да прапасці. с. 358

Прапашны́ ‘які сеецца радамі з шырокімі міжраддзямі для апрацоўкі’ (ТСБМ). с. 358

Прапашча́ ‘той, хто прападае’ (Касп.). с. 358

*Прапека, пропэ́ка ‘здобны пірог’ (Сл. Брэс.). с. 358

Прапі́жэнь ‘перагародка (у пакоі)’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 358

Прапой ‘п`янства; горкі п`яніца’ (Нас.). с. 358

Прапо́л ‘праполіс’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 358

Праполіс ‘пчаліны клей, вуза’ (ТСБМ), прапа́ліс, праполіс, про́пуліс ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 358

Прапорцыя ‘суаднесенасць частак паміж сабой’ (ТСБМ). с. 358

Прапуска́ць ‘праводзіць’, ‘распускаць’ (Сл. ПЗБ; LКК, 30). с. 359

Прапяка́нка ‘від самаробнай стрэльбы’ (ТСБМ), прапе́ка ‘тс’ (жлоб., Кошчанка, вусн. паведамл.). с. 359

Прапярэ́ня, прапярэ́ння, прапярэ́нне ‘перагародка’ (трак., астрав., Сцяшк. Сл. і Сл. ПЗБ). с. 359

Прара́б ‘выканаўца работ, непасрэдны кіраўнік работ’ (ТСБМ). с. 359

Прарадзі́ма ‘самае старажытнае, першапачатковае месца пражывання таго ці іншага племені, народа, той ці іншай пароды жывёл і пад.’ (ТСБМ). с. 359

Прара́зіцца ‘жахнуцца’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 359

Прара́зіць ‘нанесці моцную абразу’ (Нас.). Да разіць, уразіць (гл.). с. 359

Прара́мак₁ ‘вузкая палоска зямлі, лесу’ (Ян.). с. 360

Праро́дзікі ‘продкі’ (Сцяшк. Сл.). с. 360

Праро́к ‘прапаведнік волі Бога, пасланы Богам; прадказальнік будучыні, вяшчун’ (ТСБМ), прарок, прарока ‘тс’ (Нас.), с. 360

Прарумя́ніць ‘працерці, памыць, пачысціць’ (Ян.). с. 360

Прару́ха ‘правал, падзенне’, (перан.) ‘пагрэшнасць’; толькі ў прымаўцы: і на старуху бываіць праруха (Нас.). с. 360

Прарэ́зка ‘пятліца’ (Касп., Мат. Маг., Шатал.), пра́разка ‘тс’ (Ян.), про́рузка ‘тс’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), прорэ́зка ‘падоўжаны разрэз у сарочцы’ (лун., Шатал.). с. 361

Прарэ́х, прарэ́ха ‘разадранае або разрэзанае месца ў адзенні; дзірка’, ‘пярэдні разрэз у штанах’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ), прарэ́х ‘агрэх (у полі)’ (Скарбы), прарэшка, прарэшак ‘пятля для гузіка’ (Інстр. 3), ‘незасеянае месца на полі’ (Сцяшк. Сл.; гродз., Шн. 3), ‘каўнер кашулі’ (Нас.). с. 361

Прас ‘прылада для гладжання бялізны, адзення’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Мік., Сцяшк. Сл., Гарэц., Сл. ПЗБ), прац, пра́сло ‘тс’ (Сл. Брэс.), ‘два валы, па якіх спускаецца вытканнае палатно на варштаце’ (Уладз.), ‘электраплітка’ (Сл. Брэс.). с. 361

Прасаве́нье, прасаве́лье, прасяве́ньне ‘прасяная салома’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 361

Прасава́ць ‘гладзіць прасам’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп.). с. 361

*Праса́рня, проса́рня, прося́рня ‘месца, дзе абрушвалі прасяныя крупы’ (ТС). с. 362

Прасвадава́ць, прасвядава́ць ‘раіць, угаворваць’ (ашм., шальч., Сл. ПЗБ). с. 362

Прасве́т ‘светлая паласа на неасветленым’, ‘прамежак, свабодная прастора паміж блізкімі прадметамі’ (ТСБМ, Нас.), ‘праём акна’ (ТСБМ, Шушк.). с. 362

Прасве́та ‘асвета’ (Др.-Падб.). с. 362

Прасві́рка, просвіра ‘белая круглая булачка з прэснага цеста, якая выкарыстоўваецца ў абрадах набажэнства’ (ТСБМ), с. 362

Прасвірэ́джваць ‘прарываць, прарэджваць (напр., буракі)’ (навагр., Сцяшк. Сл.). с. 362

Прасе́ка ‘ачышчаная ад дрэў паласа ў лесе, якая служыць граніцай участка, дарогай і пад.’ (ТСБМ), гл. і про́сека. Да прасякаць, сячы (гл.). с. 362

Прасе́ліна ‘шчыліна, расколіна’ (Нас.). с. 362

Прасе́сць, про́сесць, про́сясць, про́сяць, прысе́сць, просі́сць, про́сість, про́сець, про́сест, просіест, прашэ́сць, прошву́ст, про́шаст (Сл. ПЗБ, Бяльк., Шатал., Уладз., ТС, 3 нар. сл., Ян., Мат. Маг., Нар. сл.). с. 362

Прасе́ў, просе́ў ‘агрэх, прапушчаны пры сяўбе ўчастак’ (лудз., Сл. ПЗБ, Выг., ТС), про́сеў ‘тс’ (Мат. Маг.). с. 364

Прасе́ўрыць ‘праветрываць на скразняку’ (Касп.). Да сівер, север, с. 364

Прасе́чка ‘перашкода’ (Нас.). с. 364

Прасёлак ‘грунтавая дарога паміж невялікімі населенымі пунктамі’ (ТСБМ). с. 364

Прасіна́цца ‘прачынацца’ (Янк. 1), с. 364

Прасі́так ‘сіта’ (Інстр. 1, Шат.). с. 364

Прасі́ць ‘звяртацца з просьбай, дабівацца чаго-небудзь, назначаць цану’, ‘заступацца за каго-небудзь’, ‘запрашаць, клікаць’, ‘жабраваць’ (ТСБМ). с. 364

Праско́к ‘кадык’ (рас., Шатал.), проско́к ‘грыжа’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 365

Праско́нак ‘букет’ (халоп., Стан.). с. 365

Праско́ўка ‘вяроўка, якою прывязваецца барана да ворчыка, каромысла’ (Бяльк.). с. 365

Праску́ра, праскурка, про́скура, праскура́, проску́рка ‘прасвіра’ (Шат., Касп., Др.-Падб., Нас., Шпіл., Мік., ТС, Маш.; маг., Шн. 2). Гл. прасвірка. с. 365

Праску́ркі ‘мальва пагрэбаваная, Маlva neglecta Wallr.’ (Яруш., Гарэц.; маг., Кіс., Дэмб. 1). с. 365

Праску́рнік ‘алтэя, Аlthaea’ (Нас.), ‘штокружа (сляс) ружовая, Аlсеа nosеа L.’ (віц., Кіс.). с. 365

Праскурня́ ‘жанчына, якая пячэ прасвіры’ (Нас., Мал.), просвірня ‘тс’ (Маш.). с. 365

Пра́сла₁ пра́сло, пра́смо, пра́сно ‘частка агароджы-паркана паміж двума слупамі’ (ТСБМ, Янк. 3, Сцяшк. Сл.; слуц., КЭС, Др.-Падб., Шат., Гарэц., ТС), ‘пралёт плота на даўжыню жэрдак’ (Бір. Дзярж.; Шымк., Собр. і Шушк.), ‘плот з неабчасанага колля’ (Сл. Брэс.), ‘частка сцяны паміж вокнамі’ (Сцяшк. Сл.), ‘праход у плоце’ (паўн.-усх. КЭС; Касп.), ‘жэрдка, якой закладваюць праход у агароджы’ (Сл. ПЗБ, Сл. Брэс.), ‘частка застаронка’ (Сл. ПЗБ), ‘некалькі жменяў зжатага збожжа’ (Сл. ПЗБ), ‘вузкі ўчастак зямлі’ (трак., Сл. ПЗБ), ‘паласа, якую камбайн займае за адзін раз’ (Сл. ПЗБ), ‘пасма пражы пры тканні’ (Др.-Падб.). с. 366

Пра́сла₂ ‘агульная назва любой агародніны’ (бых., Касп., Янк. Мат.). с. 366

*Прасле́дак, прослі́док ‘след, зроблены ўпершыню’ (Сл. Брэс.). с. 366

Праслён (прэслён), прэ́сленка, прэ́слёнка ‘каменьчык з дзірачкай, прасліца’ (ТС), с. 366

Праслі́чны ‘прыгожы’ (Нас.). с. 367

Праслу́хаць ‘даведацца’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 367

Праслядава́ць ‘асуджаць, забараняць’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 367

*Прасме́ргнуць, просмэ́ргнутэ ‘прасмярдзець (напр., аб мясе)’ (брэсц., Нар. словатв.). с. 367

Прасміха́ць ‘насміхацца’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 367

Прасмулы́жыцца ‘працерціся аж да зямлі (пра зімовую дарогу)’ (Касп.). с. 367

Прасна́к, прасно́к, прасну́шка, прасня́к, прасны́к, прысне́к ‘тоўсты блін з прэснага цеста’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Касп., Др.-Падб., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Сл. Брэс.), ‘ляпёшка з хлебнага цеста’ (Бяльк.). с. 367

Пра́сніца ‘прыстасаванне, да якога прывязваецца кудзеля пры прадзенні’ (ТСБМ, Касп.; в.-дзв., Сл. ПЗБ; карм., Мат. Гом., Бяльк., Влад.), пра́сліца ‘тс’ (Касп., Шат., Влад.), пра́ліца (Сл. ПЗБ; рас., Шатал.), с. 5

Прасо́л ‘расол’ (Юрч. Фраз. 1), ‘засол’ (Ян.), ‘ляк у селядцах’ (Вешт.), прасуол ‘булён’ (Федар. 7), пра́саль ‘расол’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 5

Праспе́кт₁ ‘вялікая, шырокая вуліца ў горадзе’ (ТСБМ). с. 5

Праспе́кт₂ ‘падрабязны план, змест’ (ТСБМ). с. 5

Праста́к ‘дурань’, ‘неахайны’ (Ян.), сюды ж прастакава́ты ‘праставаты, ніякаваты’ (Нас., Ян.). с. 5

Прасталы́ка ‘прасцяк, нетактоўны чалавек’ (ТС). с. 6

Прастапа́д ‘перпендыкуляр’ (Дуж-Душ.). с. 6

Прастапо́ліца ‘не зарослае (лесам або кустамі) поле’ (карэл., Нар. словатв.), прастапо́льніца ‘поле, на якое ніколі не клалі гной’ (Скарбы). с. 6

Прастарна́к ‘калочак, якім хлопцы прыбіваюць на начлезе лапці да зямлі ў соннага для жарту’ (Бяльк.). с. 6

Прастарча́ка ‘корч, карчажына’ (Ян.). Гл. патырчака, старчакол. с. 7

Прастарэ́ка ‘той, хто многа гаворыць пра пустое; гаварун, жартаўнік’, ‘малы, які гаворыць, як дарослы’ (ТСБМ, Шат.; глус., Янк. Мат.), ‘балбатун’ (“трапло”) (Воўк-Лев., Татарк., 182), ‘які паволі гаворыць пустое, няважнае’ (Нас.), ‘прастак’ (Янк. 1), ‘скамарох; крыўляка’ (полац., Садоўскі, вусн. паведамл.), с. 7

Прастаста́віць ‘ставіць перпендыкулярна ці амаль перпендыкулярна’ (Янк. 3). с. 7

Прасто́л ‘трон манарха; алтарны стол (у царкве)’ (ТСБМ). с. 7

Прасто́ра, прасто́р ‘разлегласць, абшар’, ‘свабода, воля’ (ТСБМ, Нас.), с. 7

Прасто́та ‘зборня простых людзей’ (Нас.). с. 7

Прастра́нак ‘адлегласць’ (Ян.). Да прасцерці (гл.); с. 7

Прастро́га ‘перасцярога’, ‘строгае спагнанне’ (Нас.), прастрэ́га ‘перашкода’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 8

*Праструга́ць, проструга́ты ‘прамыць (роў, даліну, шчыліну) цякучай вадой’ (брэсц., 3 нар. сл.). с. 8

Прастрэ́ліна ‘незабудаванае месца на вуліцы’ (слонім., Сцяшк. Сл.). с. 8

*Прастрэ́ч, прострэ́ч ‘прастуда ад ветру’ (ТС). с. 8

Прасту́да ‘ахаладжэнне арганізма чалавека’, ‘хвароба ад ахаладжэння’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), прасту́дзенне ‘прастуда’ (ТС). с. 8

Пра́сты ў песні: Пайду я на пра́сты глядзець, як мая мілая прадзець (міёр., Ант.). с. 8

Прастыту́тка ‘публічная жанчына’, ‘прадажны, беспрынцыповы чалавек’ (ТСБМ). с. 8

Прастэ́ ‘нажатае збожжа не ў снапах’ (Сцяшк. МГ). Да прост₁ (гл.); с. 8

Прасце́нак ‘частка сцяны паміж аконнымі ці дзвярнымі праёмамі’ (ТСБМ, Шушк., Нас., Касп.; в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 9

Прасце́нь₁ ‘мера палатна ў даўжыню’ (Мік., Інстр. 2), ‘мера аснаванай для ткання пражы ў даўжыню ад сцяны да сцяны’ (Інстр. 2), ‘пража, якая з двух верацён змотана на адно’ (гродз., бераст., арш., горац., Трухан, вусн. паведамл.). Гл. про́сцень. с. 9

Прасце́нь₂, прасце́нак ‘прамая дарожка, якая раздзяляе поле’ (Нас., ТСБМ, Касп.). с. 9

Прасце́ра ‘прасціна’ (глус., Мат. Маг.). с. 9

Прасце́рці ‘распасцерці’ (ТСБМ). с. 9

Прасцёл ‘выжатае месца (гароху і да т. п.)’ (петрык., Шатал.). с. 9

Пра́сці, праду́ ‘скручваючы лён, кудзелю, воўну, рабіць ніткі’ (ТСБМ, Шат., Касп.), прасьць ‘тс’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), пря́стэ, прэ́стэ ‘прасці; віць вяроўку’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 9

Прасцікава́ць ‘хадзіць напрасткі’ (Сл. ПЗБ). с. 10

Прасціна́₁ ‘прадмет пасцельнай бялізны’ (ТСБМ, Сцяшк.), прасціня́, прастаня́ ‘тс’ (Сл. ПЗБ), прасці́нка ‘тс’ (Нас.). с. 10

Прасціна́₂ ‘няўдобіца’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 10

Прасціра́дла ‘прасціна’, ‘коўдра’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп.; слуц., Шн. 2; В.В., Сцяшк.), прасціра́дло, прасція́дла ‘пакрывала’ (Сл. ПЗБ). с. 10

Прасці́ць ‘прабачыць’(Сл. ПЗБ). с. 10

Прасця́г ‘свабодны, вялікі прастор’ (ТСБМ, Гарэц.). с. 10

*Прасцяком, просцяко́м ‘напрасткі’ (ТС). с. 11

Прасцяро́га ‘перасцярога’ (Касп.). с. 11

Прася́нік ‘расліна бор, Міlium L.’ (маг., Кіс.). с. 11

Прася́ні́ца ‘брыца, Есhinochloa L.’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 11

*Пратага́ніць, протага́ніць ‘прывязаць лодку’ (ТС), протага́нка ‘вяроўка, якой прывязваюць лодку’, протага́ншчык ‘вясляр, які абавязаны прывязваць і адвязваць лодку’ (ТС). Да тага́ніць ‘цягаць’ (Нас.), што да таган(ы) ‘трыножнік, да якога прывязвалі калыску, кацёл і пад’ (гл.). с. 11

Прата́к ‘вельмі рэдкае рэшата’ (Сл. рэг. Лекс.). с. 11

Пратако́л ‘дакумент, у які запісваюць усё, што было сказана, зроблена і вырашана на сходзе, допыце’ (ТСБМ). с. 11

Прата́ліна ‘месца, дзе растаў снег і агалілася зямля’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Сл. ПЗБ), прата́лка, прота́лка ‘тс’, ‘агрэх (пры сяўбе)’ (Шчарб., ТС; Жд. 1), прота́лак ‘тс’ (Касп.), ‘паляна’ (віл., шальч., Сл. ПЗБ), ‘лапіна, дзе вымакла збожжа’, ‘вузкі праход паміж будынкамі’ (астрав., Сл. ПЗБ), ‘пропуск, зроблены пры сяўбе’ (Сцяшк.). с. 11

Прата́ліцца ‘растаць месцамі’ (ашм., Сцяшк. Сл.). с. 12

Пратану́ць (у лаянцы) ‘згінуць, прапасці, утапіцца’ (Шат.). с. 12

Пратапо́п ‘святар (іерэй) вышэйшага чыну’ (ТСБМ), пратапо́па ‘протаіерэй’ (Нас.). с. 12

Пратарнава́цца ‘памучыцца, папакутаваць’ (астрав., Сцяшк. Сл.). Да тарнава́цца ‘прыстасоўвацца, звыкацца’ (гл.). с. 12

Пратасо́к ‘верхняя частка грабель з зубамі’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 12

Пратасэ́я, пратасе́я. Гл. пратэса. с. 12

Пратаўчы́ ‘заскварыць’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 12

Пра́таць₁ ‘прыбіраць’, ‘засоўваць, запіхваць (рукі)’ (Нас.), ‘прыбіраць, упарадкоўваць, чысціць’, ‘даглядаць’, ‘хаваць’ (свісл., Сл. ПЗБ; Шатал., Сцяшк. Сл.), ‘ачышчаць ад карэнняў, кустоў’ (Стан.). с. 12

Пра́таць₂, пря́таць ‘біць, лупцаваць’ (Нас., Бяльк., Юрч.), ‘біць бялізну’ (Інстр. 1). с. 13

Пра́тва ‘месца на рэчцы, дзе пяруць бялізну’ (Янк. 1, ТС), ‘старое рэчышча’ (Сл. Брэс.). Да пра́таць₂ у значэнні ‘біць бя- лізну’. с. 13

*Пра́тла, пра́тло ‘пратва — кладка для прання бялізны на вадаёме’ (ТС). с. 13

Прато́ка ‘рака, якая злучае два вадаёмы; канал’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Нас.), прото́ка ‘тс’ (ТС). с. 13

Пра́тушкі ‘гульня ў хованкі’ (свісл., Нар. словатв.). с. 13

Пратхла́нне ‘перадышка, прасвятленне (ад працы)’ (Янк. 3, Шат.). Гл. адхлын. с. 13

Пратырча́ка ‘палка, якая тырчыць з зямлі’ (Ян.). с. 14

Праты́чка ‘дубчык або тое, чым можна пратыкаць’ (Нас., Касп.), проты́чка, прота́чка ‘дроцік для прачысткі цыбука ў люльцы’ (ТС). Да пратыкаць (гл. тыкаць). Сюды ж, відаць, і прытычка: О, прадала чумачыха індычку/А купіла для чумака прытычку (барыс., БНТ, Жарт. Песні, 252). с. 14

*Пратэ́, протэ́ ‘аднак, усё ж, таму’ (ТС). с. 14

Пратэ́з ‘штучная частка цела, якая замяняе страчаную прыродную’ (ТСБМ). с. 14

Пратэ́са ‘царкоўная харугва’ (Нас., Бяльк.), пратэ́сня ‘тс’ (Нас.), пратасэ́я, пратасе́я (Гарэц., Мядзв., Шат., Касп., Др.-Падб.), ‘хаўтурная харугва’ (бых., Рам. 8). с. 14

Пратэ́ст ‘рашучае пярэчанне супраць чаго-небудзь, заява аб нязгодзе’ (ТСБМ), с. 14

Пра́ўда, проўда ‘ісціна, адпаведнасць рэчаіснасці ’, ‘правільнасць’, ‘справядлівасць’, ‘на самай справе, сапраўды’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, ТС), ‘няўжо’ (паст., Сл. ПЗБ), ‘так, але, дакладна’ (ТС), с. 14

Праўдзі́вік ‘баравік, Воletus edulus’ (Сцяшк. Сл.), праўдзя́к ‘тс’ (там жа), праўдзі́вы грыб ‘тс’ (Сцяшк. Сл., Бір.; шчуч., лях., ганц., беласт., Сл. ПЗБ), прады́вый грыб, правды́вэць, правдзу́н ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 15

Праўзу́к ‘матузок, вяровачка’ (Сцяшк.), правзу́к ‘тасёмка фартуха’ (Сл. Брэс.), праўзакі́ (слуц., Сл. ПЗБ). с. 15

Праўко́м у выразе: (шыю, спіну) праўком пастпавіла ‘стан, калі страчана ад захворвання рухомасць’ (Янк. 1). с. 15

Праўшня́к ‘вушак у дзвярэй’ (Тарн.), прушня́к ‘тс’ (ваўк., слуц., Сцяшк., Сл. ПЗБ), проўшня́к, прушня́к, прыўшэ́нь ‘вушак’ (пін., івац., Нар. сл.), про́ўшаваць ‘змацоўваць бярвенне ў плыце’ (в.-дзв., Нар. сл.). Да правушына (гл.), с. 15

Прафа́н ‘недасведчаны ў якой-небудзь галіне чалавек’ (ТСБМ). с. 16

Прафе́сар ‘вышэйшае вучонае званне выкладчыка і супрацоўніка вучэбных устаноў’, ‘вялікі знаўца чаго-небудзь’ (ТСБМ). с. 16

Прафе́сія ‘род заняткаў, працоўнай дзейнасці, які патрабуе пэўнай падрыхтоўкі’ (ТСБМ). с. 16

Прафі́т ‘прыбытак, польза’ (ТСБМ), про́фіт ‘харчаванне’ (Гіст. мовы, 2, 264), дыял. прахві́т, про́хвіт ‘мізэрнае штодзённае харчаванне’. с. 16

Прах ‘цела чалавека пасля смерці’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), ‘пыл’, ‘зямля; пагібель’ (Нас.), ‘гніллё’ (Ян.), ‘мноства, шмат’ (ТС), пра́хі ‘малаздольныя, гультаяватыя пачаткоўцы-нячысцікі, якія служаць на пабягушках у іншых нячысцікаў’ (Нік., Няч.). с. 16

Праха́дзка ‘прагулка, шпацыр’, ‘дарога’ (Мядз., Нас.), прахо́жка (Нас.), прахо́дка ‘прагулка’ (брагін., Шатал.), праха́джваць ‘прагульвацца’ (узд., Сл. ПЗБ). с. 17

Прахажа́й ‘прайдзісвет, хлус’ (Нас.). с. 17

Прахажа́к ‘прахожы’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 17

*Прахалды́кнуць, прохалды́кнуць ‘праглынуць’ (ТС). с. 17

Прахало́да ‘свежасць паветра’, про́халадзь ‘халадок, умераны холад’ (ТСБМ). с. 17

*Праха́ць, проха́ць, проха́ці, проха́ты ‘прасіць’ (Булг.; мазыр., Шн. 3; ТС). с. 17

Прахваста́цца ‘прасвістацца, прамарнаваць’ (Шат.), прахваста́ць ‘высцебаць розгамі’ (Нас.). Гл. хвастаць. с. 18

Прахво́ст ‘нягоднік, падлюга’ (ТСБМ, Нас.), прохво́ст ‘тс’ (ТС). с. 18

Прахо́ны (прахо́ный) ‘рэдкі (пра хлеб)’ (Бяльк.), сюды ж прахо́на ‘рэдкавата, нягуста’ (Гарэц.), с. 18

Пра́ца ‘працэс уздзеяння чалавека на прыроду, чалавечая дзейнасць’, ‘работа’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Гарэц., Мік., Шпіл., Мядз., Сл. ПЗБ, ТС). с. 18

Працаве́ль ‘працавіты’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 19

Працві́чка ‘частае пакаранне розгамі’ (Нас.). с. 19

*Працёка, протёка ‘праток’ (Клім.). с. 19

Праці́вак ‘сцяна ў хляве супраць дзвярэй’ (Касп.). Да проціў (гл.). с. 19

Праціве́нь ‘ток у гумне’ (віл., паст., Сл. ПЗБ). с. 19

Праці́вень, праці́ўнік ‘непрыяцель’ (ТСБМ, Янк. 3), ‘праціўны’ (Касп.). с. 19

*Праціро́жна, проціро́жно ‘насуперак, наперакор’ (ТС). с. 19

Праці́ўку ‘насуперак’, ‘насупраць’, ‘у параўнанні з’ (Нас.). с. 19

Праці́ўны ‘супрацьлеглы’, ‘непрыемны’ (Нас., Ян.), ‘хітры, брыдкі’ (віл., Сл. ПЗБ), проці́ўны ‘ўпарты’ (ТС), проціўно́та ‘ўпіра’ (ТС). с. 19

Праці́ўства ‘супраціўленне’ (Гарэц.). с. 20

Працмы́га ‘пралаза, праныра, прайдзісвет’ (Нас.). Да цмы́гаць ‘бегаць, шастаць’. с. 20

*Працу́піць, процу́піць ‘праняць, прабраць да здранцвення’ (ТС). Гл. цуп, цупаць. с. 20

Працыцырава́ць ‘абгаварыць каго-небудзь’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 20

Праць ‘мыць, б`ючы пранікам (бялізну, палатно)’ (ТСБМ, Нас., Некр., Янк. 1, Юрч., Бес., Мік., Шн. 2, Янк. Мат.), пра́ці, пра́ты ‘тс’ (Сл. ПЗБ), пра́ті ‘тс’ (Сл. Брэс.), ‘біць, лупцаваць’ (Юрч., Нікан.), с. 20

Працэ́нт ‘сотая доля ліку’, ‘даход за кожныя сто рублёў капіталу’, ‘плата за пазыку’ (ТСБМ), про́цэнт ‘тс’ (Нас.), працэ́нты ‘надзел сенакосу ў разлік за працу ў калгасе’ (Сцяшк. Сл.). с. 20

Працэ́с ‘паслядоўная змена з`яў, ход развіцця’, ‘актыўнае развіццё хваробы’ (ТСБМ). с. 21

Працэ́сія ‘ўрачыстае мнагалюднае шэсце’ (ТСБМ), ‘хрэсны ход’ (Нас., Гарэц.). с. 21

Праця́г ‘прадаўжэнне’ (ТСБМ, Гарэц.). с. 21

Праця́гуваць ‘мець акцэнт пэўнай мовы’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 21

Праця́жнік ‘знак прыпынку ў выглядзе гарызантальнай рысы’ (ТСБМ). с. 21

Праця́жны ‘які гучыць павольна, цягуча, не адрывіста’ (ТСБМ), ‘марудлівы’ (люб., Сл. ПЗБ). с. 21

Праця́жына ‘прадаўгаватае ўзвышэнне сярод балота’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Да працяжны, працяг (гл.). с. 21

Прач₁ ‘пранік (для мыцця і абмалоту насення льну)’ (Бес., Выг., Зн., дыс., Уладз., Клім., Дразд., ДАБМ; драг., пруж., кам., беласт., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.; бяроз., Шатал.; Ян., Сцяшк. Сл.). с. 21

Прач₂, пра́чык ‘апалонік’ (Клім., Сл. Брэс.; бяроз., пін., Шатал.; Чэрн., Бес., Дразд.). с. 22

Прач₃ ‘шнурок даўжынёю каля паўметра, з якога вілі вяроўкі’ (пух., Нар. словатв.), ‘прывязь з дубцоў, пры дапамозе якой звязваюцца бярвенні з пакладзенымі на іх жэрдкамі’, ‘ліна з вітак’ (віл., Сл. ПЗБ), ‘скрутак ільновалакна’ (кам., Сл. ПЗБ), ‘мера льновалакна ў 15 павесмаў’ (палес., Трухан, вусн. паведамл.), пра́чук ‘пучок ільну’ (Мат. Маг.), пря́чык ‘тоўстыя ніткі з канапель, з якіх уюць вяроўкі’ (Бяльк.). с. 22

Прач₄ ‘прылада для ўтрамбавання тока’ (тураў., Нар. словатв.). с. 22

Прач₅ ‘прыціскач саломы на страсе’ (ТС), ‘завостраны калок даўжынёю каля метра’: прачэм прыціскаем салому да прывязваем до лаціны (тураў., Нар. словатв.). с. 22

*Прача́хці, проча́хці ‘прасохнуць, падсохнуць’ (ТС). Гл. чахнуць. с. 22

Прача́цца ‘прачнуцца’ (рагач., Сл. ПЗБ). с. 22

Прачва́ра ‘жартаўнік; гарэзнік; пранырлівы’ (нясвіж., драг., Сл. ПЗБ), прочва́ра (ТС), прачвэ́ра (карэл., Сцяшк. Сл.) ‘тс’. Гл. пачвара, чварыць, чвэ́рыць. с. 22

Пра́чка ‘шырокая ступня’ (віц., Нар. словатв.). с. 22

Прачну́цца ‘перастаць спаць, прабудзіцца’, ‘стаць актыўным, выйсці са стану застою, спакою’, ‘з`явіцца, выявіцца (пра пачуцці, уласцівасць, якасць)’, дыял. варыянты прочкну́цца, прочихну́цца, прочхну́цца (Нас., Дзмітр.) с. 22

*Прачо́мацца, прочомацца ‘прачнуцца, апрытомнець’ (ТС). с. 23

*Прачо́мхаць, прочо́мхаты ‘пратаптаць (панчоху)’ (Клім.). Да чомхати (гл. чомхаць) ‘шаркаць, шлёпаць’. с. 23

Прачува́ць ‘прадчуваць’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 23

Прачу́ліваць ‘прыводзіць да прытомнасці; да ўсведамлення зробленага’ (Нас.). Да чулы (гл.). с. 23

Прачу́тка ‘чутка, гаворка’ (Янк. 3), без прочу́тку ‘без просыпу’ (ТС). с. 23

Прачуха́нка ‘пакаранне за п`янства, строгае пакаранне за свавольства’ (Нас.), усыпаць прачуха́нца ‘моцна пабіць’ (Ян.), даць прачуханкі ‘даць наганяй’ (Янк. БФ), прочуха́нец ‘прачуханка’ (ТС), ‘гультай’ (Сцяшк. Сл.), прачу́хацца ‘працверазіцца’ (Шат.), прочы́хацца ‘ачухвацца’ (ТС). с. 23

Прачы́стая, прачы́ста ‘Багародзіца; свята Раства Божай Маці’ (Нас., Сл. ПЗБ), заўтра прочыста, шчоб у хаце было чысто (ТС, пад чысто); прачы́сцянка (пречыстенка) ‘тс’ (Нас.). с. 23

Прачыха́цца ‘прасынацца’ (воран., Сцяшк. Сл.). Да прачхнуцца (гл. прачнуцца). с. 23

Прачэ́сць ‘адлегласць ад берда да вараціла (на яго навіваюцца ніткі асновы) у кроснах’ (Касп.). Гл. прасесць. с. 23

Прашавярэ́ніцца ‘не выканаць загаду’ (Нас.). с. 23

Прашатрава́цца ‘абцерціся’, ‘хадзіць туды-сюды, прабегчыся, каб адчуць рух (аб кані)’ (Федар. 7). Гл. шатраваць. с. 24

Прашва́бніцца іран. ‘правініцца, праштрафіцца’ (Сцяц.). Гл. шваб, швабіць. с. 24

Пра́шка, мн. л. прашкі ‘хлусня’, ‘глупства’ (Нас.). с. 24

Прашка́піцца ‘правінаваціцца’ (стаўб., Нар. сл.), прашква́піцца ‘праштрафіцца’ (брагін., Шатал.), праква́піцца ‘прапусціць, упусціць’ (Ян.). с. 24

Прашко́да ‘перашкода’ (Нас., трак., Сл. ПЗБ), прашко́дзіць ‘перашкодзіць’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 24

Прашле́ц, прашля́к, прашля́чка ‘прайдзісвет’ (Нас.). с. 24

Прашны́ра ‘прайдоха, прайдзісвет’ (Нас.). Да шны́рыць (гл.). с. 24

Прашпэ́ціцца ‘памыліцца, правініцца’ (Нас.). с. 24

Праштра́фіцца ‘правініцца’ (ТСБМ). Да штраф (гл.). с. 25

Праштро́п ‘правіннасць’ (Нас., Касп.). Да штроп ‘штраф’, штрапава́ць (гл.). с. 25

Прашту́клівы ‘жартаўлівы, здольны на выдумкі’ (Ян.). Да штука, штукар (гл.). с. 25

Пра́шча ‘старадаўняя ручная зброя для кідання камянёў’ (ТСБМ). с. 25

*Прашчаве́рваны, прошчаве́рваны (хлеб, страва) ‘пракіслы’ (жыт., Вешт.). с. 25

Прашчалы́ка ‘хлопчык ці дзяўчынка, якія любяць падглядваць’ (Нас.), прашчалы́га ‘прайдзісвет, махляр, круцель’ (ашм., Стан.). с. 25

Пра́шчацца ‘хавацца’: гадзіна прашчацца ад нас (воран., Сл. ПЗБ). с. 25

Пра́шчур ‘далёкі продак, родапачынальнік, прапраўнук’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС). с. 25

Прашы́бісты(й) ‘спрытны’ (шуміл., Сл. ПЗБ). Да шыбаць, шыбкі (гл.). с. 26

Прашы́кацца ‘праматацца, прамантачыць грошы’ (Шат.). Да шыкаць (гл.). с. 26

Прая́ва ‘незвычайнае здарэнне’, ‘з`ява, з`яўленне’, ‘выяўленне сваіх здольнасцей’ (ТСБМ, Нас., Шат., Др.-Падб., Гарэц., ТС), ‘свавольнік’ (Нас.), ‘прайдзісвет’ (Касп., ТС), ‘дасціпны чалавек’ (Сл. Брэс.), проя́ва ‘бяда, прачвара’, ‘назойлівы’, ‘прадвесц`е’ (Сл. ПЗБ), пръя́ва, пръя́віна ‘звышмодная ў адзенні і паводзінах жанчына’ (міёр., 3 нар. сл.), ‘глыбакаводная яма’ (жытк., стол., Яшк.). с. 26

Праяслівы ‘пражэрлівы’ (рагач., Сл. ПЗБ; Ян.). с. 27

Праяты́рыць ‘прайграць грошы’ (Нас.). с. 27

Пржалётнік ‘дзяцеліна горная, Тrifolium montanum L.’ (гродз., Кіс.). с. 27

Пржаля́шчка ‘пралеска’ (Дэмб. 1). с. 27

Про́ба ‘ўзор’, ‘невялікая частка чаго-небудзь, узятая для праверкі; вызначэнне якасці’, ‘выпрабаванне’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Сл. ПЗБ), проб ‘тс’ (Ян.), сюды ж про́боваць ‘каштаваць’ (ТС). с. 27

*Про́бажыць, про́божыты ‘галасіць, стагнаць’ (Клім.). Да бог; гл. бажыцца. с. 27

Про́башч ‘ксёндз, які стаіць на чале парафіі’ (ТСБМ, Сцяшк., Сл. ПЗБ), про́баш ‘тс’ (Сл. ПЗБ), про́баршч ‘плябан (у касцёле)’ (ашм., Стан.). с. 27

Про́вад₁ ‘правадыр, камандзір’ (Шн.). с. 28

Про́вад₂ ‘дрот для перадачы электрычнага току’ (ТСБМ). с. 28

Про́вад₃, про́вады, про́воды ‘пахаванне, хаўтуры’ (Нас., Касп.; лях., Сл. ПЗБ; ТС), ‘радаўніца’ (Сцяшк. Сл.). с. 28

Про́валь, про́вэль ‘прорва, бездань’ (Нас., Нікан.). с. 28

Про́вар ‘вінакурня, бровар’ (Нас., Др.-Падб.; брасл., Рам., 8; Грыг., Мік., Янк. 2, Сл. ПЗБ), про́раў (Сл. ПЗБ). с. 28

Про́весна ў выразе на про́весні ‘на прадвесні’ (ТС). с. 28

Про́вісь ‘рыбалоўная сетка’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Да правісаць (гл. вісець). с. 28

Про́га ‘праход у агароджы’, ‘жэрдка, якой закрывалі што-небудзь’ (смарг., Сл. ПЗБ), ‘палонка, прабітая ў лёдзе для лову рыбы’ (міёр., Жыв. НС). с. 28

Про́даж ‘прадаванне, гандаль’ (ТСБМ, Шат.). с. 28

Про́дак ‘папярэднік у сям`і, родзе, племені’ (ТСБМ, Нас.). с. 28

Про́дух, про́духа ‘прадушына’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), ‘адтуліна’ (Сл. Брэс.). Гл. прадуха. с. 29

Про́дзіў ‘цуда з цудаў’ (Нас.): нейкші продзіў тут случыўся. с. 29

Про́жар, про́жыр ‘зяўра, глотка’, ‘пражэрлівы, прагны да яды чалавек’ (ТСБМ, Сцяшк., Мік.; шчуч., Сл. ПЗБ, ТС), ‘здабыча драпежнай рыбы’ (паўн.-усх., КЭС). Гл. пражора. с. 29

Про́за ‘невершаваная мова’, ‘будзённасць’ (ТСБМ). с. 29

Про́зарна ‘ясна’ (Касп.), прозо́рно ‘празрыста’ (ТС), празо́рная (труба) ‘падзорная’ (Мат. Гом.). Да зорыць, зрок. с. 29

Про́іск ‘пошук’ (поѣхавъ въ проискъ бѣглыхъ людзей) (Нас.). Да іскаць (гл.). с. 29

Про́йда ‘прайдоха, пралаза’ (Нас.). с. 29

Про́йгра ‘апладненне пчалінай маткі’ (Сцяшк. Сл.), про́jигра ‘тс’ (Анох.), про́игра ‘вясенні вылет пчол’ (Манаенкава, Словарь). с. 29

Про́йма₁ ‘адтуліна, праход’, ‘выраз у адзежы для рукі, рукава’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл.; Сл. Брэс.). с. 29

Про́йма₂ ‘скразняк, скразны вецер’ (Гарэц., Др.-Падб., ТСБМ, Нас.), ‘расслабленне’ (Др.-Падб.). с. 29

Про́кідзь ‘заправа, закраса’ (Сл. ПЗБ). Гл. пракідаць. с. 30

Про́кляць ‘праклён’ (Шат.), ‘пракляцце, погань’ (ТС), прокля́ціна ‘дрэнь, погань’ (ТС). с. 30

Про́кмець ‘момант, міг’ (барыс., леп., Стан.). Да кмеціць ‘заўважаць’ (гл.). с. 30

Про́ламка ‘адтуліна ў лёдзе, палонка’ (ТСБМ, Стан., Варл.). с. 30

Про́лівень ‘праліўны дождж’ (Нас.), пралі́вень ‘тс’ (мядз., Сл. ПЗБ). с. 30

Про́лубка, пралу́бка ‘палонка’ (Нас.; Нік. Очерки; Гарэц.; Касп.; Бяльк.; паўн.-усх., КЭС; ашм., Стан.), про́луб, пролу́б(к)а, пралы́бка ‘тс’ (Сл. ПЗБ), с. 30

Про́лумка ‘ўпадзіна’ (Ласт.). Да пралумі́ць ‘праціснуць’, с. 30

Пром ‘паром’ (свісл., Сл ПЗБ). с. 30

Про́мень ‘прамень, вузкая светавая паласа’ (ТСБМ, Сцяшк.; воран., Сл. ПЗБ), ‘вясёлка’ (глыб., ДАБМ, камент., 901). с. 30

Про́мець ‘нябачная сіла, якая вельмі хутка рухаецца’: кінуцца на про́мець ‘стрымгалоў’ (Нас.), про́міццю ‘стрымгалоў, вельмі хутка, імгненна, з рэзкімі рухамі’ (бялын., Янк. Мат.; в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 30

Про́мешка ‘мука, прызначаная на корм жывёле’ (Янк. 2), про́мішка ‘тс’ (Варл.). Да мяшаць. Гл. яшчэ абмешка. с. 30

Про́мзлы ‘чуць закіслы; ні салодкі, ні кіслы (пра малако)’ (полац., Нар. сл.; в.-дзв., красл., Сл. ПЗБ). с. 30

Про́мысел ‘здабыванне звяроў, птушак лоўляй, паляваннем’, ‘занятак, рамяство як крыніца сродкаў існавання’ (ТСБМ), прамы́сл ‘прамысловасць; занятак, рамяство’ (Стан.), с. 31

*Про́пад, про́падам у выразе прападзі ты пропадам! (ТСБМ). с. 31

Про́падзь ‘пагібель’ (Нас.), с. 31

Про́паліс ‘клейкае смалістае рэчыва, якое пчолы выкарыстоўваюць у якасці будаўнічага матэрыялу’ (ТСБМ). Гл. праполіс. с. 32

Про́пасць ‘бездань’, ‘пагібель, смерць’, ‘безліч, шмат’ (Нас.; шальч., Сл. ПЗБ), ‘глыбокае месца на балоце, у рацэ, бяздонне’ (нясвіж., рэч., слаўг., стол., шчуч., Яшк.), ‘глухое месца’ (слаўг., там жа), ‘балота, непраходныя зараснікі’ (лун., Шатал.). с. 32

Про́пісь ‘узор правільнага каліграфічнага пісьма’, ‘агульнавядомая ісціна’ (ТСБМ). с. 32

Про́плач ‘з плачам, са слязьмі’ (Янк. 1; калінк., 3 нар. сл.). Слова ўтворана ад праплакаць з су<| параўн. сустрэч < сустракаць; гл. аб гэтым тыпе прыслоўяў Карскі, 2—3, 71. с. 32

Про́ра ‘від шва пункцірам’ (Клім.). с. 32

Про́раб ‘палонка, прабітая ў лёдзе для лоўлі рыбы’ (міёр., Жыв. НС). с. 33

Про́разка ‘пятля ў вопратцы для гузіка’ (Інстр. 2; брагін., Шатал., Сакал., Ян.), ‘прарэх’ (лун., Шатал.), про́рыска ‘тс’ (раг., чэрв., драг., Сл. ПЗБ), про́рэзка ‘шырынка, прарэх’ (ТС, Сакал.). Гл. прарэзка. с. 33

Про́ранка ‘пятля для гузіка’ (пін., Шатал.). Гл. прырамак. с. 33

Про́расля, про́расць, про́разь ‘амярцвелы ўчастак кары і драўніны’, ‘праслойка мяса ў сале або наадварот’, ‘валакністыя ўтварэнні ў мякаці плода’ (ТСБМ, Янк. 3; смарг., ашм., чэрв., асіп., Сл. ПЗБ, Сцяшк.), про́расль ‘прамежак у расчлененым капыце парнакапытных’ (Лекс. ландш., 56), про́раст ‘прарошчанае збожжа’ (Ян.). с. 33

Про́рба ‘невялікі паўвостраў’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 33

Про́рва₁ ‘глыбокі, стромкі абрыў, бездань’, ‘мноства’, ‘пражорлівы чалавек’ (ТСБМ, Нас., Касп., Др.-Падб., Ян., ТС), ‘крыніца’ (Сцяшк. Сл.), ‘месца, размытае вадой’ (Нас., Касп., Гарэц.), ‘пратока’, ‘невялікі астравок’ (Сл. ПЗБ), ‘новае рэчышча, прамытае ракой’ (Ян.), ‘бездань’ (Растарг.), ‘багна на балоце ці возеры, зарослая травой’ (ТС), ‘завадзь’ (Бяльк.), ‘вокнішча ў балоце’ (ДАБМ, камент., 980; слаўг., слонім., стол., Яшк.). с. 33

Про́рва₂ ‘ўвярэднік балотны, Реdicularis palustris L.’ (брэсц., гродз., Кіс.), ‘трыпутнік’ (лях., Сл. ПЗБ). с. 34

Про́рубка ‘палонка’ (Мат. Маг.). Да прарубі́ць. с. 34

Про́са ‘злакавая культура, Раnicum miliaceum L.’ (ТСБМ, Сцяшк., Нас., Бес., Сл. ПЗБ), прасцэ́ ‘тс’ (Ян.). с. 34

Про́сва, про́саўка ‘жалезны шворань, прэнт для закрывання аканіц’ (ТСБМ, Мік., Нас.). с. 34

*Про́свішча, про́свышча ‘назва выспы ў балоце’ (бяроз., КТС-А. Казловіч). с. 35

Про́сеніца ‘пладаносная частка проса’ (лун., Шатал.), ‘прасяная салома; прасяная мякіна’ (ТС), просені́ца ‘абмалочаная прасяная салома’ (Выг.). с. 35

Про́серка ‘просвіра’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 35

Про́серэ́д ‘пясчаны востраў ці каса на рацэ’ (ТС), прасяро́д ‘востраў на рацэ’ (Талстой, Геогр.). с. 35

Про́сесць (рrósiśс́) ‘месца ў кроснах, дзе палатно мяжуецца з ніткамі’ (Варл.), ‘прамежак паміж верхнімі і ніжнімі ніткамі асновы, праз які праходзіць чаўнок’ (мін., Шатал.), про́сець (петр., Шатал.). с. 35

Про́слі ‘пасля’ (ТС), про́сля ‘пасля’ (Чуд., Сл. ПЗБ). с. 35

Про́слых ‘чуткі’ (Гарэц.), про́слух ‘тс’ (Нас.). с. 35

Про́снік, проснь ‘мера напрадзеных нітак’ (Інстр. 3), ‘вялікае верацяно, на якое перамотваюць ніткі з малых верацён’ (Нас.). с. 35

Про́спа ‘абуджэнне ад сну’ (Нас.). с. 35

Прост₁ ‘рад роўна пакладзенага на іржышчы зжатага, не звязанага ў снапы збожжа’, ‘поле з такім разасланым збожжам’ (ТСБМ, Выг.), пакладка на прост (нараўл., ДАБМ, камент., 872). с. 36

Прост₂, про́стік, про́шчыня ‘тэхніка ткання, калі кожная нітка ўтка пераплятаецца з кожнай ніткай асновы пад прамым вуглом’ (Уладз.). с. 36

Про́стацца ‘слабець, станавіцца нягнуткім’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 36

Про́стка ‘месца, размытае і залітае вадой’ (Ян.), ‘прамая пратока паміж двух выгібаў ракі’ (ТС), ‘ход ракі па цячэнні, прастора’, ‘выпростваючая пратока, якая прарывае намыўны перашыек’ (басейн Дняпра) (Яшк.). Да просты ‘прамы, роўны’. Гл. яшчэ прость. с. 36

Про́сты ‘элементарны, аднародны па саставу’, ‘не складаны для разумення’, ‘грубы па якасці’, ‘няхітры, адкрыты, неганарлівы’, ‘звычайны, негатунковы’, ‘прамы, роўны’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Гарэц., Бір. Дзярж., Шн. 2, Выг., Шатал., Сл. ПЗБ, ТС, Клім.), ‘свабодны’ (Нас.), ‘слабы, некруты (аб пражы)’ (Уладз.), с. 36

Про́сцень (про́сцинь) ‘некалькі звітых і звязаных разам ніткамі ручаяк (верацён з пражай) на адным доўгім верацяне’ (Нік. Очерки). с. 37

Про́сцілка ‘прасціна’ (петрык., мазыр., Шатал.), ‘посцілка’ (ТС). Да прасцілаць. с. 37

*Просціра, простіра ‘прасціна’ (?) (маг., Шн.; Карскі, Труды, 313). с. 37

Просць, пруосць ‘частка ракі (прамое, някручанае цячэнне)’ (Сержп. Грам.), просць ‘вузкае месца на рацэ’ (ТС), ‘прасцяг’ (слаўг., Яшк.). с. 37

Про́сьба ‘прашэнне; зварот, пажаданне’ (ТСБМ, Гарэц.; ашм., Стан.), с. 37

Про́сьбіт ‘той, хто звяртаецца з просьбай, прашэннем да каго-небудзь’ (ТСБМ). с. 38

Про́ся ‘папрашайка’ (навагр., 3 нар. сл.; капыл., Нар. словатв.). с. 38

Про́тар₁ ‘востры металічны пруток або іголка са зламаным вушкам, швайка’ (ТСБМ, Нас., Шат.; слонім., Арх. Бяльк.), ‘кавалак хлеба ці мяса з іголкай у сярэдзіне (даецца сабаку, каб загубіць яго)’ (кір., Нар. сл.), про́тор, про́торг, про́тур ‘швайка, іголка са зламаным вушкам; вялікая іголка’ (Шатал., Клім., Сл. Брэс.. Выг., ТС, Сл. ПЗБ, Нар. лекс.), про́тыр, про́тырч ‘іголка без вушка’ (навагр., Нар. сл.). с. 38

Про́тар₂ ‘страта’ (Нас.), мн. л. про́тары ‘выдаткі; расходы (звычайна па судовых справах)’ (ТСБМ, Чач., Нас.). с. 38

Про́ўка ‘хустка’ (мін., саліг., ДАБМ, камент., 946). с. 38

Про́філь ‘абрыс, від збоку (твару, прадмета)’, ‘вертыкальнае сячэнне прадмета, від, форма’ (ТСБМ). с. 38

Про́хма: прохма прасіць ‘вельмі прасіць, упрошваць (Тураўшч., 1, 68). с. 39

Про́ца ‘рагатка’ (драг., Сл. Брэс.), ‘прашча’ (Скарбы), с. 39

Про́цераб ‘месца, дзе высечаны лес; расцярэбленыя кусты’ (слаўг., Яшк.), про́церэб, про́тэрэб, про́терэб ‘тс’ (Выг.; лун., Шатал.), с. 39

Про́ці ‘супраць’ (ТСБМ, Ян., ТС), ‘насуперак’, ‘насупраць’, ‘у параўнанні з’ (Нас.), ‘у прысутнасці’, ‘насуперак’, ‘напярэдадні’ (Сл. ПЗБ), ‘наперад’ (Ян.), проціў ‘тс’ (Нас., Шат. ТС), ‘напярэдадні’ (ТС), праці́ ‘супраць’ (Стан.). с. 39

Про́ціва, про́цьва ‘месца на беразе вадаёма, дзе мылі бялізну’ (уздз., Сл. ПЗБ). с. 39

Про́цівень ‘тое, на чым пякуць піражкі, мяса’ (Інстр. 1), про́твень ‘патэльня’ (Жд. 2), про́цвінь ‘самаробная патэльня, бляха’ (Мат. Маг.), про́цвіна ‘тс’ (шуміл., Сл. ПЗБ). с. 40

Проціпе́рсніца, проціпе́рсціца ‘вострае запаленне скуры’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 40

Про́ціў ‘той, хто працівіцца, упарты’ (Шат.). с. 40

Про́ціўня ‘пласт вашчыны з мёдам у вуллі, які вісіць тарцом да лятка’ (ТС). с. 40

Про́цьма ‘вялікае мноства, безліч’ (ТСБМ, Гарэц., Касп., Сцяшк., ТС; мін., Шн. 2, Шат., Др.-Падб.), ‘змрок, цемра’ (Шат., Др.-Падб.), ‘поўнасцю, цалкам’ (ТС), про́цьменны ‘пражорлівы’ (Касп.). с. 40

Проч₂ ‘прэч’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 40

Про́чка ‘праход у агароджы’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 40

Про́чкі ‘пакіданне на некаторы час сваёй хаты, сям`і з прычыны нязгоды, неладоў’ (ТСБМ, Гарэц.; баран., Шн. 2, Др.-Падб., Сцяшк.; Растарг.), ісці ў проч (мін., Шн. 2; Нас.), ісці прочкі (калінк., 3 нар. сл.), ісці ў прочкі (лях., Сл. ПЗБ) ‘тс’. с. 40

Про́шва ‘карункавая або вышываная палоска, якую ўшываюць у настольнік, ручнік’ (ТСБМ, Інстр. 1, Сл. Брэс.), ‘навалачка’ (брэсц., Нар. лекс.), про́шыўка ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 40

Про́швуст ‘сатканае, але яшчэ не адрэзанае ад асновы палатно’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 41

Про́шка-рабо́шка ‘божая кароўка’ (віц., Шатал.). с. 41

Про́шкі ‘парашкі’ (шальч., Сл. ПЗБ), с. 41

Про́шукі ‘скрытыя, тайныя дзеянні, накіраваныя на дасягненне заганных ці злачынных мэт’ (ТСБМ). Да шукаць (гл.). с. 41

Про́шча₁ ‘месца (крыніца, камень) у лесе, сярод балота, надзеленае надзвычайнай сілай; святое месца’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Касп., Доўн.-Зап.), ‘капліца’: абракацца хадзілі людзі ў прошчу (светлаг., SOr, 39, 356); ‘багамолле’ (Нас.). с. 41

Про́шча₂ ‘неахайніца’ (Касп.). с. 41

Про́шчыня ‘палатно, вытканае ў 2 панажы’ (пін., Шатал.), прошчыне́ ‘тс’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), про́шчын`а́, про́шчыне́ ‘тэхніка ткання на дзвюх нічанках і двух панажах, калі кожная нітка ўтка пераплятаецца з кожнай ніткай асновы пад прамым вуглом’ (Уладз.). с. 41

Про́шыб ‘памылка’ (Сцяшк. Сл.). с. 42

Пруг ‘падоўжаная палоска па краі тканіны’ (ТСБМ, Нас., Касп., Сцяшк., Уладз.; бых., шкл., КЭС) ‘рубец у шытве’ (Нас., Уладз.), ‘рубец на скуры’ (беласт., Сл. ПЗБ), ‘ліштва ў бёрдзе для замацавання трасцінак’ (ТС), ‘папярочка паміж слупамі ў калодзежы’ (ельск., Нар. сл.), пругі́, пругы́, пруге́ ‘тонкія дошчачкі, якія прытрымліваюць палатно, каб яно не сцягвалася’ (Шат., Уладз., Бяльк.; брагін., Нар. сл.) або ‘каб не блыталіся ніткі асновы’ (Касп., ТС, Дабрав., Кросны, Інстр. 3, Сл. ПЗБ). с. 42

Пру́гкі ‘які хутка прымае першапачатковую форму пасля сціскання або згінання, пруткі, нядрузлы, не вялы; крамяны, моцны’ (ТСБМ, беласт., Сл. ПЗБ). Да пруг (гл.), пру́га ‘моцна, туга’ (Нас.), с. 42

Пру́гліць ‘спружыніць’ (ТС). Да пруг, пругло (гл.). с. 43

Пру́глічка ‘драўляны падгалоўнік у ложку’ (рас., Шатал.). с. 43

Пругло́₁ ‘дужка паміж ручкамі ў папярочнай піле’, ‘прыстасаванне для лоўлі дзікіх качак’ (ТС), с. 43

Пругло́₂ ‘калодзежны журавель’ (ТСБМ, Янк. 1, Янк. 2, Бір.), ‘вочап’ (слуц., Нар. словатв.), ‘бервяно-рычаг калодзежнага жураўля’ (чырв., 3 нар. сл.), ‘палка, якой замыкаюць кубел’ (Варл.). с. 43

Пругме́нь, пругме́не, пругме́ня, пругмянё ‘панадворак; прыгуменне’ (Сл. ПЗБ; стаўб., Нар. лекс.; слуц., Нар. словатв.; чырв., 3 нар. сл.). с. 44

Пруд₁ прудок ‘будынак млына; млын (звычайна вадзяны)’ (Нас., Шат., Мік., Яруш., Бяльк., Касп.; маг., Шн. 2; полац., Нар. лекс.; Мат. Маг., дубр., Хрэст. дыял.), ‘невялікі вадаём, сажалка’, ‘раўчак’, ‘яма ў вадаёме’ (калінк., гродз., паст., воран., Сл. ПЗБ), ‘штучнае возера, ставок’ (Касп., Мік., Мядзв.), ‘курган, высокае месца, якое агібаецца ракой’ (слаўг., Яшк.). Сюды ж пру́днік ‘млынар’ (Нас., Касп., Мік.). с. 44

Пруд₂, прут, пруды́ ‘паз у драўляным посудзе’ (лаг., віл., Сл. ПЗБ), прут ‘паз’ (круп., Нар. сл.). Гл. апруды, абруд, прыд. с. 44

Пруда́ны (Шат.), ‘госці маладой, якія суправаджаюць яе з пасагам ў дом маладога’, пруда́ныя ‘тс’ (пух., Сл. ПЗБ), пруда́нкі, прыда́нкі ‘тс’ (Касп.), пруда́ны, прыда́нікі, прыда́ныя ‘тс’ (Сцяшк. Сл.). с. 44

Пру́дзіць (адзежу ў лазні) ‘знішчаць вошы, прапарваць над вуголлем, дэзінфіцыраваць’ (Нас., Касп., Гарэц., Мік., Др.-Падб., Сл. ПЗБ; кіраў., Нар. сл.), ‘апырскваць хімікатамі’ (іўеў., Сл. ПЗБ), пру́дзіцца ‘сохнуць’ (Сцяшк.), ‘прасушвацца ў лазні ў духу (пра бялізну)’ (талач., в.-дзв., Шатал.). с. 44

Пру́дзішча ‘месца, дзе быў млын’ (Нас.), с. 45

Пру́дкі ‘пругкі, дужы, з жалезнымі мускуламі’ (Янк. 1, Некр., Янк. БП, ТС), ‘хуткі’ (Нас., ТС, Нар Гом.), пру́дка гліна ‘гліна высокай цвёрдасці’ (карэліц., Нар. словатв.). Сюды ж пру́дзенькі ‘дзябёлы, моцны’ (шчуч., Сл. ПЗБ), прудо́к ‘спрытны, хуткі чалавек’ (ТС, Нар. Гом.). с. 45

Пру́дня, пру́тня ‘конусападобная плеценая лазовая сетка’ (Касп.). с. 45

Пру́жаць ‘смажыць’ (мядз., Сл. ПЗБ). с. 46

Пружмо́ ‘колца ў пастромках’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 46

Пружнава́ць ‘быць без ужытку’, ‘гультаяваць, быць без справы’ (Нас.). с. 46

Пружы́на ‘спружына’ (Скарбы), ‘прыстасаванне для лоўлі дзікіх качак і звяроў’ (ТС). с. 46

Пружыно́ўка ‘культыватар’ (беласт., Сл. ПЗБ), пружы́нывка ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 46

Пруза́к, прузу́к ‘частка цэпа’, ‘вузкі, доўгі раменьчык; завязка, вяровачка’ (Сцяшк. Сл., Шатал., Клім.; пруж., Выг.; зэльв., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., Сакал.; зах.-палес., ДАБМ, камент., 259). с. 46

Пруль ‘гультаяваты чалавек’ (Варл.). с. 47

Пруме́няц ‘прыбудоўка да хаты, у якой захоўваецца збожжа, мука, апрацаваны лён, соль’ (лях., Янк. Мат.). с. 47

Прус, пруса́к, пруша́к ‘рыжы таракан, Рhyllodronua germanica’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сцяшк., Янк. 1, Бес., Сл. ПЗБ, ТС). с. 47

Пруса́к ‘ураджэнец або жыхар Прусіі; паўночна-ўсходні немец’, пру́сы ‘група балтыйскіх плямён, якія насялялі паўднёвае ўзбярэжжа Балтыйскага мора’ (ТСБМ), Прусы, Прушчына ‘краіна Прусія’ (Варл.). с. 47

Прусакі́, прусаке́ ‘крупы’ (Сцяшк. Сл.). с. 48

Пруся́нкі ‘від зялёнак’ (полац., Нар. сл.). с. 48

Прут₁ ‘тонкая доўгая палачка, галінка, дубец, розга’, ‘доўгі металічны стрыжань’, ‘кавалак дроту’, ‘вітка’, ‘вочап у студні з жураўлём’, ‘тупы край касы — патоўшчаная яе частка, супрацьлеглая вастрыю’, ‘прут у жолаба навою для прымацавання палатна’ (ТСБМ, Нас., Шат., Янк. 2, Сцяшк.; маст., Шатал., ТС; брэсц., Нар. словатв., Сл. ПЗБ), ‘прут у ярме’ (ЛА, 2, 355), пруто́к ‘стрыжанёк, на якім абарачаецца цэўка ў чаўнаку’ (Тарн., Бяльк., Янк. 2; Уладз.; лун., в.-дзв., Шатал.), ‘адзін рад саломы на страсе’ (ТС), ‘кіёк у ніце’ (ТС, Скарбы), ‘сухі чалавек’ (полац., Нар. лекс.), пруткі́ ‘спіцы для вязання’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Гарэц., Сцяшк.; віл., беласт., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.), пруты́ ‘жалезныя цягі, якімі злучаюцца ручкі плуга з дышлам’ (Тарн.), прут ‘жалезны прут, якім злучаюцца ручкі плуга’ (Смул.), ‘металічныя стрыжні ў аснове бараны’ (драг., Выг.; лях., Сл. ПЗБ), ‘тонкія жэрдкі, якія прымацоўваюць упоперак латы пры крыцці саламянай страхі’ (Сцяшк., ТС), пру́цік ‘спіца для вязання’ (Мат. Маг.), ‘палачка ў бёрдзе’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 48

Прут₂ ‘раскладка снапоў для малацьбы’ (ДАБМ, камент., 872), ‘укладка посуду аднаго ў адзін’ (Вярэн.). с. 49

Прут₃ ‘згуба, пагібель, смерць’ (капыл., Нар. словатв.). с. 49

Пру́ткі ‘цвёрды, але гнуткі’; ‘жорсткі, каляны, цвёрды’ (ТСБМ, Шат., докш., Янк. Мат.), ‘дзябёлы, моцны’ (Сл. ПЗБ), ‘пругкі’ (Сл. ПЗБ), пру́ткасць ‘пругкасць’ (воран., Сл. ПЗБ), пру́тко ‘туга’ (брэсц., Нар. лекс.), прутчэ́ць ‘мацнець’ (Сцяшк. Сл.). с. 49

Пруто́к, пруто́к ‘абрус’ (драг., ДАБМ, камент., 929). с. 49

Прутэ́ ‘дыван, вытканы з самаробных нітак’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 49

Прутэ́сія ‘іконы, якія насілі ў час царкоўнай працэсіі’ (віл., Сл. ПЗБ). Гл. пратэсія. с. 49

Прухні́ца ‘зморшчкі’ (гродз., Сл. ПЗБ), ‘перагной’ (Скарбы). с. 49

Прухно́ ‘парахня’ (іўеў., гродз., Сл. ПЗБ). с. 49

Пруце́нь ‘рыбалоўная лавушка з дубцоў’ (полац., Нар. сл.), пру́тніца ‘тс’ (віц., Нар. лекс.). Да прут (гл.). с. 50

Пру́цы ‘забалочаная мясціна’ (Сцяшк. Сл.). с. 50

Пруцяне́ць ‘станавіцца нягнуткім, нерухомым; карчанець’ (ТСБМ). Гл. апруцянець. с. 50

Пруця́нка ‘кошык з прутоў’ (Касп.). с. 50

*Пру́чацца, пру́чатысь ‘намагацца, сіліцца’ (Клім.), пру́чатіся ‘тс’ (брэсц., Нар. лекс.), пру́чаті ‘падымаць што-небудзь цяжкае’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 50

Пру́шчына ‘прасціннае палатно’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘белы паркаль’ (стаўб., Жыв. сл.; 3 нар. сл.; навагр., Нар. словатв.), ‘белы матэрыял на сарочкі’ (Сцяшк. Сл.), рrúščynа ‘белае палатно, танчэйшае за кужаль’ (Варл.). с. 50

Пру́шыць ‘церушыць’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 50

Прыабрэ́ць ‘набыць’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 51

Прыаса́міцца ‘прыняць самавіты выгляд; адчуць уласную сілу; выпрастацца; фарсіста прыбрацца’ (Нас.). с. 52

Прыасётак ‘прыбудоўка пры восеці, ёўні; заканурак у гумне, паміж ёўняй і сцяной, у які сыплюць колас, мякіну’ (Некр., Янк.). Да асе́ць, во́сець (гл.). с. 52

Прыато́снік ‘жалезная пласцінка на аглоблі, за якую чапляюць атосы’ (смарг., Шатал.), прыто́сак ‘канец атосы ў выглядзе кальца’ (міёр., ЖНС), пры́тасьнік ‘драўляны або жалезны падцяжнік, які надзяецца на вось і за які прымацоўваецца атоса’ (в.-дзв., Шатал.). Да ато́са (гл.). с. 52

Прыбабо́ны ‘забабоны, прымхі’ (Касп.). с. 52

Прыбагну́цца ‘ўздумацца’: пе́вень, як колі́ ему́ прыбагне́цца, покрычы́ць, кукарэ́куе (ПСл). с. 52

Прыбало́туха, пры́боло́туха, пры́балатка ‘грыб каўпак кольчаты’ (Нар. лекс., Сл. ПЗБ, ГЧ; ТС), пры́балотуха, пры́болотка, пры́болоцянка ‘сыраежка з вострай шапачкай’ (Псл), прыбало́тка ‘ядомы грыб, які расце каля балота’ (Жд.). Да бало́та (гл.), с. 52

Прыбамба́хі мн. л. экспр. ‘прычындалы, прыстасаванні’: гармонік з прыбамбахамі (ЛіМ, 1998, 31 ліпеня), прыбамба́сы ‘дадатковыя элементы, дэталі’ (Наша Ніва, 1997, 24 сакав.). с. 53

Прыбарышы́цца ‘прысуседзіцца’ (ТС). с. 53

Прыбасе́ць ‘абнасіцца абуткам, зрабіцца босым’ (Бяльк.). с. 53

Прыбау́тка (прібау́тка) ‘прыказка’ (Бяльк.). с. 53

*Пры́бач, пры́боч ‘збоку’ (ТС). с. 53

Пры́башч ‘невялікі конусны будан з жэрдак з вогнішчам пасярэдзіне’ (ГЧ). с. 53

Прыбе́жышча (прыбе́жышчэ) ‘прыстанішча, прытулак’ (ТС). с. 53

Прыбе́лены (прібі́лены) ‘крыху адбелены (аб палатне)’ (Уладз.). с. 53

Прыбе́рдзіцца ‘здацца’ (ТС). с. 53

Прыбіва́ць: прыбіва́ць рукі ‘заключаць здзелку’ (ашм., драг., Сл. ПЗБ), а таксама драг. пырыбыва́тэ ‘тс’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). Да біць (гл.), с. 53

Прыбі́рышча ‘раскарчаваны ўчастак’ (ст.-дар., Сл. ПЗБ). Да прыбіра́ць, прыбра́ць са значэннем ‘расчысціць’. с. 53

Прыблакуня́цца (прыблукуня́цьца) ‘прывалачыцца, прыплясціся’ (Нас.). с. 54

Прыблу́да, прыблу́д, прыблу́дак ‘чужы, нетутэйшы чалавек; прыблудная жывёліна’ (Нас., Ласт., Растарг., ТСБМ; брасл., мін., Сл. ПЗБ; ТС), прыблу́днік ‘той, хто далучыўся да каго-небудзь, прыстаў, прыблудзіўся да якога-небудзь месца’ (ТСБМ), прыблу́дыш ‘беспрытульны, немаведама чый’ (Бяльк.). с. 54

Прыблюсці́ (пріблю́сьць) ‘ашчадзіць, захаваць на будучы час’ (Бяльк.). Да блюсці́, блюсьць ‘берагчы’ (гл.), с. 54

Прыбо́іна ‘папярочная жэрдка ў плоце’ (петрык., Шатал.), толькі мн. л. прыбо́і ‘папярочныя перакладзіны ў кроснах’ (Сл. ПЗБ). Да прыбі́ць, біць (гл.). с. 54

Прыбо́й ‘прабой (у дзвярах)’ (паст., Сл. ПЗБ), прыбо́j, прыбо́jник ‘металічная дужка, убітая ў дзверы, якая служыць для навешвання замка’ (Шушк.), прыбуой ‘тое, на чым вешаюць замок’ (беласт., Ніва, 1979, 30 вер.). Да прабой (гл.), с. 54

Прыбо́ліць ‘прыбавіць’ (Нас., Байк. і Некр.), прыбо́ліць ‘павялічыцца’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 54

Прыбо́р₁ ‘камплект, набор прадметаў для карыстання; прыстасаванне, апарат’ (Нас., Ласт., ТСБМ), ‘вупраж’ (Сл. ПЗБ), ‘ткацкая прылада’ (Сл. Брэс.). с. 54

Прыбо́р₂, прыбо́ры ‘ўбор, убранне; адзенне; форма’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Др.-Падб., Яруш., Касп., Растарг., Жд.; в.-дзв., бярэз., Сл. ПЗБ; Ян., Нар. Гом.), прыбо́ры ‘прыбранне, адзенне’, прібо́ры ‘прыборы, уборы’ (Бяльк.). Сюды ж прыбо́р ‘зборы ў дарогу; падрыхтоўка да падарожжа’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.). Да прыбіра́ць, браць (гл.). с. 55

*Прыбо́ркаць, прыбо́ркаты ‘прыручыць (пра хатнюю жывёлу)’ (кобр., Нар. лекс.). с. 55

*Прыбо́рніца, прыбы́рныця ‘прыбіральшчыца’ (Клім.). Да прыбіра́ць, браць (гл.). с. 55

*Прыбро́дка, прыбрю́тка ‘прыблудная жанчына (прыйшла з другога сяла)’ (Сіг.). с. 55

Прыбро́нак ‘вяроўка, за якую зачэплены плуг’ (астрав., Сцяшк.). с. 55

Пры́бруч: жарт. пры́бруч легчы ‘легчы на жывот’ (Марц.). Да бру́ха або бру́х (гл.), с. 56

Прыбудо́ва, прыбудо́ўка ‘прыбудаваны будынак да асноўнай пабудовы’ (Гарэц., Інстр. 1, Янк. 2, ТСБМ; смарг., баран., швянч., Сл. ПЗБ), ‘прыбудоўка да хаты або хлява, пуні для дроў; павець’ (Шушк.), прыбудуо́вка ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), прыбудо́віна ‘прыбудова (прыбудаваны будынак)’ (Нар. Гом.), прыбудава́ньня, прыбудува́ньня (Бяльк.), прыбуды́нак ‘прыбудаванае памяшканне’ (Байк. і Некр.). с. 56

Прыбу́ркацца экспр. ‘прыйсці’ (ТС); сюды ж, відаць, зафіксаванае там жа з блізкай семантыкай прыбу́рыцца ‘знайсці прытулак’. с. 56

Прыбу́цца ‘абуцца’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 56

Прыбы́ць, прыбыва́ць ‘прыйсці, прыехаць, паступіць, быць дастаўленым (пра груз і пад.)’; ‘павялічыцца, прыбавіцца (колькасна, у аб`ёме (напр., пра Месяц), велічыні і пад.); з`явіцца ў дадатак да чаго-небудзь; дабавіцца’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк. МГ; карэліц., Сл. ПЗБ), прыбува́ць ‘прыбаўляцца (пра ваду, вагу і інш.)’ (ТС). с. 57

*Прыбэ́цкаць, прыбэ́цькаты ‘прывесці’ (кам., Жыв. НС). с. 57

*Прыбягны́, прыбыгны́й ‘пазашлюбнае дзіця’ (кам., ЛА, 3). Да прыбе́гчы, прыбяга́ць з метафарычным пераносам значэння. с. 57

Прыбядзі́ць (прыбедзі́ць) ‘зрабіць кепскае; прынесці гора, бяду; зрабіць няшчасным, збедніць’ (ПСл; ТС). Да бе́дны, бяда́ (гл.). с. 57

Прыва́біць ‘імітуючы голас (звычайна птушак), паклікаць; прыцягнуць увагу, погляд і пад.’ (Шпіл., Нас., ТСБМ, ТС), пріва́біць (Бяльк.), прыба́віць ‘прывабіць’ з метатэзай (ТС). Сюды ж вытворныя: прыва́ба ‘тое, што прываблівае, прыцягвае да сябе, прынада; прывабнасць’ (Нас., Байк. і Некр., Др.-Падб., Бяльк., ТСБМ), ‘пчаліная прынада’ (ваўк., лаг., Сл. ПЗБ; міёр., Жыв. НС), прыва́бнік, прыва́бачнік ‘невялікі вулей, які ставяць на дрэве ў лесе для прываблівання пчол’ (ваўк., лід., нясвіж., Сл. ПЗБ; ЛА, 1). с. 57

*Пры́вад, прі́вод ‘слушнасць, дарэчнасць; лад, толк, сэнс’: да́рма не скажуть, а усе ік прі́воду (лельч., Нар. лекс.). Сюды ж устойлівае словазлучэнне даць прыво́д ‘вывесці ў жыццё (пра дзяцей)’ (ТС). с. 58

Прыва́да ‘тое, чым прынаджваюць птушак, рыб, жывёл; тое, што прыцягвае, прываблівае’ (Нік. Очерки). с. 58

Прывала́ць (прывола́ць) ‘прыцягнуць сілай’ (ТС). с. 58

Прыва́л ‘прыпынак у дарозе для адпачынку ў час паходу’ (ТСБМ): лежа́ць у прывал ‘доўга вылежвацца’ (ТС), прыва́лка ‘месца для прыпынку ў дарозе, прывал’ (Нас.), прыва́л, прыва́лак ‘пагорак; высокі бераг’ (мядз., Нар. сл.; брасл., Сл. ПЗБ), прыва́лак ‘нізкае месца ў канцы загона’ (брасл., ігн., Сл. ПЗБ), прыва́лак, пры́валок, пры́ве́лок ‘прымурак — выступ печы, на якім можна сядзець або ставіць што-небудзь’ (Буз., ТС), ‘прымастка, палаці каля печы’ (Сцяшк., Сл. рэг. лекс.), ‘дошка, прыбітая ля печы’ (Жд.), прывале́нь ‘прымак’ (гарад., Нар. лекс.). Да прываліць ‘прыперці, прыхіліць; прыкрыць, прыціснуць зверху, прыстаць, прычаліць (пра судна); прыйсці, сабрацца ў вялікай колькасці; з`явіцца, прыйсці (пра што-небудзь нечаканае або ў вялікай колькасці)’ (ТСБМ), с. 58

Прыва́рак, пры́ва́рок ‘гатаваная страва; прадукты харчавання, якія ідуць на прыгатаванне стравы; заправа, якая дадаецца да галоўных прадуктаў пры гатаванні гарачых страў; прыкраса’ (Нас., Янк. 2, Касп., Бяльк., ТСБМ, Ян.; петрык., Шатал.; ашм., Стан.; ТС), ‘вадкая, пераважна прэсная страва, якая варыцца ў дадатак да асноўнай’; ‘мука; мука з ячменю і грэчкі; крупы; бабовыя’, прыва́ркі ‘агародніна’ (Нар. лекс., Сл. ПЗБ), прыва́р ‘крупы і мука розных гатункаў’ (Нік. Очерки), прыва́рак ‘мука з (абдзёртага) ячменю’ (Др.-Падб.; полац., Янк. 2), прыва́ркавая, прыварко́вая, прыворко́ва, прыва́рашная (мука) ‘тс’ (Інстр. 3, Сл. ПЗБ, ЛА, 4), прыварко́вая (мука) ‘з ячменю і грэчкі’, прыва́ркавая (мука) ‘з сумесі зерняў розных культур’ (Др.-Падб., Нар. лекс., ЛА, 4), прыва́ркавы ‘які дадаецца да звычайнай стравы’ (Нас.). Прывары́ць ‘зварыць яшчэ, у дадатак да ўжо зваранага’ (ТСБМ), ‘згатаваць страву, якая хутка варыцца; моцна сцебануць, хваснуць’ (Янк. 3), ‘паварыць некаторы час’ (лід., Сл. ПЗБ), перан. ‘прываражыць, прычараваць’ (ТС). Да вары́ць₁ (гл.). с. 59

Пры́варатка ‘частка навітай на навой асновы, якая адпускаецца для ткання з задняга навоя за адзін раз’ (в.-дзв., Шатал.). с. 59

Прыва́рваць ‘прыпарваць’ (ТС). Да вары́ць₂ ‘моцна грэць (пра сонца); парыць (пра надвор`е)’ (гл.). с. 59

Прываро́жка (прываро́шка) ‘звычай, павер`е’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 59

Прываро́т ‘прычароўванне, варажба; чароўная сіла варажбы’ (Нас., Байк. і Некр., Растарг.), ‘тое, што можа прывабіць, выклікаць любоў да каго-небудзь’ (Нар. Гом.). Сюды ж пры́воротынь ‘піжма звычайная’ (Сіг.), прывараті́ть ‘прываражыць’ (Растарг.), прываро́тны ‘ў забабонных уяўленнях — які можа прывабіць, выклікаць любоў да каго-небудзь ’ (ТСБМ), прыва́ратны карэнь ‘корань для чаравання, любчык, любіста’ (Др.-Падб.), нарэшце, прыворотны́й ‘добразычлівы, прыхільны’ (Клім.) са стратай базавай семантыкі. с. 59

*Прываро́цце (прыворо́тьте) ‘вір, глыбокая яма на рэчцы’ (бяроз., ЛА, 2). с. 60

Прыва́тны ‘які належыць пэўнай асобе’ (Гарэц., Байк. і Некр., ТСБМ), прыва́тны, права́тны ‘ўласны’, прыва́тне ‘ўласна’ (смарг., паст., брасл., Сл. ПЗБ); с. 60

Пры́вен, пры́вян, пры́вянь, пры́ўня ‘частка жылога будынка, якая знаходзіцца перад жылымі памяшканнямі і праз якую ўваходзяць у іх; сені’ (Інстр. 1, Сцяшк., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., ЛА, 4). с. 60

*Прыве́раваць, экспр. прыве́роваць ‘прычапіцца, прывязацца, прыліпнуць’ (ТС). с. 60

Прыве́т ‘зварот да блізкага пры сустрэчы’ (ТСБМ; шчуч., Сл. ПЗБ), пріве́тка ‘прывітанне’ (Бяльк.), прывітанка ‘тс’ (Нік. Очерки); сюды ж дзеясловы прыве́ціць ‘прыязна, ласкава сустрэць каго-небудзь, аднесціся да каго-небудзь’ (ТСБМ, Бяльк., Ян.), прыве́ціцца ‘прывітацца’ (чэрв., Сл. ПЗБ), прывіта́ць, прывіта́цца (Мік., Байк. і Некр., Пал., ТСБМ; воран., ашм., ігн., Сл. ПЗБ). с. 61

Прыве́траніцы ‘дзве дошкі або жэрдкі, якія прыбіваюцца да лат з абодвух бакоў франтона’ (жыт., Нар. сл.). Да ве́траніцы ‘тс’ (гл.). с. 61

Пры́вечар ‘пачатак вечара’ (Нас.), прысл. пры́вечар ‘пад вечар’ (Байк. і Некр.). с. 61

Прывіле́я ‘выключнае права, якім карыстаецца хто-небудзь у адрозненне ад іншых’ (Бяльк., ТСБМ), прывіле́й ‘права ўвогуле, якое засноўваецца на пісьмовым дакуменце; прывілея’ (Нас., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Др.-Падб.). с. 62

Прыві́ля ‘недамаганне’ (маст., Хромч., дыс.). с. 62

Прыві́ціца ‘расліна бярозка’, прыві́туха ‘тс’ (ТС). с. 62

Прыві́ць, прывіва́ць ‘прымусіць, засвоіць, надаць (якую-небудзь уласцівасць, звычку і пад.)’, прыві́цца ‘замацавацца, укараніцца, стаць звычайным’ (ТСБМ), прыві́цца ‘прыкруціцца (калі ўюць вяроўку, то ў вяроўку можа ўкруціцца, увіцца што-небудзь пабочнае)’, ‘назойліва прычапіцца (напр., пра пчалу)’ (Янк. 3), прывіва́цца ‘часова жыць’ (Юрч.). Да віць₂ (гл.). с. 62

Прыво́лле ‘шырокае адкрытае месца; прастора’; перан. ‘адсутнасць абмежаванняў; свабода, воля’ (ТСБМ), прыво́лье ‘прыволле’ (ТС). с. 63

Прыво́рак ‘заварот у канцы загона (на роўным месцы)’ (паст., ЛА, 2). с. 63

Прывушы́ць ‘прымайстраваць, прыладзіць да вушака (раму)’ (міёр., Жыв. НС). с. 63

Прывы́драцца, прыву́драцца ‘прыблытацца, прывалачыся’ (ТС). с. 63

Прывы́кнуць, прывыка́ць ‘набыць прывычку; прывучыцца; асвоіцца’ (Бяльк., ТСБМ). с. 63

Пры́высака ‘высакавата’, пры́высакі ‘высакаваты’ (Нас.). с. 63

Прывядзёнак ‘дзіця, прыведзенае ў хату другой жонкай’ (Шат.), прывядзёнка, прывыді́нка ‘падчарка’ (ЛА, 3, Клім.). с. 64

Прывязе́нка ‘чужая, прывезеная з чужых краёў’ (Нар. Гом.). Да прыве́зці, гл. ве́зці. с. 64

Прывя́зка ‘вяровачка, шнурок, раменьчык для прывязвання чаго-небудзь’ (Байк. і Некр., ТСБМ), пры́вязка (Ян.,), пры́візка, прі́візь ‘тс’ (Бяльк.), пры́вязка ‘прывязь у цэпе’ (гродз., навагр., ганц., клім., Шатал., Сл. ПЗБ), пры́везка, мн. л. прыве́зкі ‘раменьчыкі ў цэпе’ (Выг. дыс., ТС), пры́візінь, прі́візінь ‘раменьчык, якім прывязваюць біч да цапільна’ (Бяльк.), пры́вязка ‘кальцо, якім замацоўваецца каса на касільне’ (нараўл., ДАБМ), пры́вязка ‘галіна для прывязвання латаў да крокваў у саламянай страсе’ (Шат.; ашм., Стан.), ‘тонкая жэрдка, якой прыціскаюць салому на страсе’ (арш., Шатал.; Мат. Маг., Сл. ПЗБ), пры́вязка, прі́візка ‘тонкая жардзінка, якою прывязваецца рад саломы да латы на страсе ў час крыцця’ (Бяльк.), пры́вяз, пры́вязь, мн. л. пры́вязкі, прі́візкі, пры́везкі, пры́візкі, пры́віскі ‘паплёт (у страсе паверх саломы)’ (ЛА, 4), з іншым суфіксальным афармленнем: пры́вязіна ‘паплеціна’ (Сл. ПЗБ), прівязіно, мн. л. прівязіны ‘жэрдкі, што ўтрымліваюць салому на страсе, да якой салома прымацоўваецца’ (П.С.). с. 64

Пры́вярка ‘адтуліна ў венцяры, праз якую заходзіць рыба’ (гродз., Жыв. НС). с. 65

Прывярну́ць ‘павярнуўшы, прыперці, прыхіліць да чаго-небудзь; прываліць; зачараваць, прываражыць’ (ТСБМ, Янк. 2), ‘прыкідаць, прываліць, накіраваць статак да чаго-небудзь’ (Янк. 2), прыверня́ць ‘прывальваць’ (ТС). Да вярну́ць (гл.). с. 65

Прывяча́ць ‘вітаць, прыхільна сустракаць’ (Наша Ніва, 2002, 15 ліст.). с. 65

Пры́гаваразка ‘прымаўка’ (Сл. ПЗБ). с. 65

Прыгавары́ць ‘назначыць пакаранне; рашыць, вырашыць; угаварыць, прываражыць, прывярнуць’ (ТСБМ), прыговоры́цца ‘падлашчыцца, паддобрыцца ў размовах’ (ТС), прыгаво́рны ‘хвароба, якую прыгаворваюць’ (Нар. Гом.). Да гавары́ць (гл.). с. 65

Прыгада́ць, прыгадва́ць ‘узнавіць у памяці; прыпомніць’ (ТСБМ), прыгадава́ць ‘гаварыць, лічыць’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 65

Прыгадзі́ць, прыгодзі́ць ‘даць, паспрыяць’ (ТС), прігадзі́цца ‘спатрэбіцца; прыдацца’ (Бяльк.), прыгадзі́ць (безасаб. прыгадзі́ла) ‘нечакана прыйсці’: коли цебе тут пригодзило? (Нас.). с. 66

Прыгалавач, пры́головач, мн. л. пры́головачі, прыгалавашкі, прыголовашкі ‘кароткія папярочныя барозны, засаджаныя бульбай’ (пін., калінк., стол., лельч., ЛА, 2), прыголо́вач ‘некалькі папярочных баразён ў канцы дзялянкі’ (драг., стол., Выг.), ‘канец агарода, сядзібы’ (ТС), с. 66

Прыгалаве́шка ‘два палены, якія кладуцца на паду ў печ паралельна, а на іх канцамі кладуцца дровы’ (Янк.), мн. л. прыгало́вічы, пры́галавічы ‘доўгія палены дроў (звычайна два), якія кладуцца спераду ў печ’ (Жд., Нар. сл.), с. 66

Прыга́лак ‘невялічкая палянка ў лесе пасля пажару; прагалак’ (Шат.). Да прага́лак (гл.). с. 67

Прыгало́ўе ‘месца на пасцелі, ложку, куды кладуцца галавой; узгалоўе’ (ТСБМ), прыго́лаўе ‘галовы, падгаловак, узгалоўе, падгалоўе’ (Нас.), пры́галавак ‘спінка ў ложку’, прыгало́вяц ‘тс’, прыгалава́шка ‘месца каля пярэдняй спінкі ложка’, прыгало́ўнік ‘вузгалоўе ў возе’ (Сл. ПЗБ), приголовчик ‘хустачка, якую надзяваюць на нованароджанага’ (Серб.), с. 67

Прыга́на, прыга́нка ‘недахоп; загана’ (ТСБМ, Дзмітр., Нас., Нас. Доп., Янк. БП). с. 67

Прыга́нак ‘парэнчы пры ганку’ (Нас.), прыґа́нак ‘веранда’ (барыс., Янк. 2), ‘прыступкі пры ганку’ (Байк. і Некр.). Да га́нак (гл.), с. 67

Прыганя́ць, прыгна́ць ‘прывесці, даставіць; прымушаць, падахвочваць’ (ТСБМ), прыгыня́ць ‘тс’ (Бяльк.). с. 67

Пры́гарады мн. л. ‘загарадкі’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 68

Прыга́рка, прыга́ркі ‘падгарэлае месца на чым-небудзь печаным, смажаным, вараным (у печы, духоўцы)’ (Мік., Шат., Вешт., Жд., ТСБМ; бых., Сл. ПЗБ; Жыв. НС, ЛА, 4), прыга́рак, прыга́рок, прыга́ра ‘тс’ (Жыв. сл., Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 4), пры́гаркі, прыга́ркі ‘тс’ (лун., Шатал.; Растарг.). с. 68

Прыгару́даць, ‘добра пастарацца; назапасіць, сабраць, забяспечыцца’ (слонім., Арх. Федар.). Да гаруд, аруд ‘застаронак, засек’ (гл.). с. 68

Пры́гаршчы, прыго́ршчы ‘абедзве далоні з прыгнутымі пальцамі, складзеныя так, каб імі можна было што-небудзь набіраць, зачэрпваць, трымаць і пад.; колькасць чаго-небудзь, якая ўмяшчаецца ў складзеныя такім чынам далоні’ (Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Інстр. 1; ушац., капыл., КЭС; Сцяшк., ТСБМ, Сл. ПЗБ), пры́гарашчы, пры́горшчы, пры́гаршы ‘тс’ (Сл. ПЗБ, ТС), пры́гаршч ‘тс’ (Ян.), ‘далонь; горстка’ (Шпіл., Байк. і Некр.), пры́гаршчы ‘горстка’ (Ласт.), с. 68

Пры́гатка ‘гаток з праходам для рыбалоўнай снасці’ (ТС). с. 69

Пры́гаўка ‘бальзамін звычайны, Impatiens noli tangere L.’ (Інстр. 2, Кіс.). Да пры́гаць (гл.). с. 69

Пры́гаць, пры́гнуць ‘скакаць, скокнуць’ (Бяльк.), прыга́ць ‘тс’ (Янк. 2); таксама перан. пры́гаць ‘знаходзіцца ў перыядзе цечкі (пра карову)’ (чач., ЛА, 1). с. 69

Прыга́ць, пріга́ць ‘прагна есці’ (жытк., Нар. словатв.; ТС). с. 70

Прыгаша́ць ‘прыбіраць, прыгожа адзяваць’ (Ласт.). с. 70

Прыгла́баць. ‘прыбраць да рук’(Байк. і Некр.). с. 70

Прыго́да ‘нечаканы выпадак; цікавае, незвычайнае або рызыкоўнае здарэнне’ (ТСБМ, Шпіл., Нас., Гарб., Мал., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Бяльк., Ян., ТС), ‘падстава, прычына’ (Мік., Гарэц.); с. 70

Прыго́жы ‘прыемны, гожы, сімпатычны’ (ТСБМ, Шпіл., Нас., Мік., Ласт., Байк. і Некр., Яруш., Растарг.; чэрв., Сл. ПЗБ), пріго́жый ‘тс’ (Бяльк.). с. 71

Прыго́н перан. ‘грамадскі лад, заснаваны на прыгонным праве; прыгонніцтва; дармавая прымусовая праца сялян на памешчыка ў часы прыгоннага права; паншчына; збор працаўнікоў, якіх прыгналі на паншчыну’ (Мік., Мядзв., Др.-Падб., Нас., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Касп., ТСБМ, ЛА, 3), прыго́н, пріго́н ‘прыгон, паншчына’ (клім., Бяльк.), прыго́н, прыгуо́н ‘тс’ (Сл. ПЗБ), прыго́ншчына ‘прыгонніцтва’ (Нік. Очерки), прыго́ннік ‘прыгонны селянін; працаўнік, якога прыгналі на паншчыну; працаўнік, якога нанялі на пэўны тэрмін працаваць 2—3 дні ў тыдзень’ (Нас., Ласт., Байк. і Некр., Касп.), прыго́нка, прыго́нніца ‘прыгонная сялянка; працаўніца, якую прыгналі на пан- шчыну’ (Нас.); с. 72

Пры́горніца ‘загнетак’ (ПСл). Да прыгарну́ць ‘прысыпаць’, гл. гарну́ць, гарта́ць. с. 72

Прыго́ўтацца (прыго́ўтаціса) ‘супакоіцца’ (пруж., Сл. ПЗБ). с. 72

Прыгро́за ‘пострах’ (Нас., Яруш.). с. 72

Прыгру́ніць ‘прымусіць, змусіць; падагнаць; прымусіць хутчэй рабіць што-небудзь’ (Шат.). с. 72

Прыгрэ́бка ‘пограб, склеп; прыбудоўка перад уваходам у пограб, склеп’ (ТСБМ, Юрч., Жд.), прыгрэ́бак ‘тс’ (Нар. Гом.), прыгрэ́бнік ‘пограб, склеп; памяшканне над пограбам; прыбудоўка перад уваходам у пограб, склеп; пабудова са сценамі для гаспадарчых прылад’ (ТСБМ, Байк. і Некр.; брагін., ДАБМ; Жд., Ян.), прыгрэ́бня ‘насціл над склепам’ (Ян.), прыгрэ́біца ‘пограб; частка пограба (надбудоўка над ім), як бы сенцы’ (петрык., Маш.; чырв., 3 нар. сл.; слуц., Нар. словатв.), прыгрэ́бачка ‘невялікі склеп’ (слонім., Сл. ПЗБ); сюды ж прыгрэ́бка ‘прызба’ (Жд.). с. 73

Прыгу́біць ‘прыклаўшы да вуснаў, крыху адпіць’ (ТСБМ). с. 73

Прыгубі́ць ‘прывесці да страт’ (ТС). с. 73

Прыгу́знік ‘палюбоўнік’ (Пятк. 2). с. 73

Прыгуме́нне, прыгуме́нь ‘месца, плошча каля гумна’ (ТСБМ, Янк. 2, Інстр. 2, ЛА, 4), прыгу́мнік, прыгуме́ча ‘тс’ (Сержп., Бір. дыс., 3 нар. сл.), прыгуме́нок ‘прыгуменне; месца, адгароджанае ад жывёлы, на якім сушаць снапы’ (ПСл), прыгуме́ння, прыгу́ннык ‘агароджанае месца для жывёлы; месца перад гумном’ (ДАБМ, Бяльк.), прыгуме́нне, прыго́мнік ‘прыгуменне’ (Сл. ПЗБ), пругумэ́нне, прыгумэ́нік ‘месца (пляцоўка) каля гумна; прыбудоўка да гумна’ (Шушк.), прыуме́льнік, прыгумёнка, мн. л. прыгу́мкі ‘прыбудова да гумна’ (Сл. ПЗБ). Да гумно́ (гл.). с. 73

Прыд ‘выраз у ніжняй частцы бочкі ці цэбра, у які ўстаўляюць дно’ (Мат. Маг.), прыд, прыдо́к ‘край у дне драўлянай пасудзіны’ (Нас.), прыды́ ‘выразанае заторам шнуравіднае заглыбленне ўнізе драўлянай пасудзіны, куды ўстаўляецца дно’ (Мядзв.); с. 74

Пры́дабра (прі́дыбра) ‘закраса; затаўка’ (Бяльк.; клім., ЛА, 4). с. 75

Прыда́нае ‘пасаг’ (Растарг., Ян., ЛА, 3), пры́дань, пры́дано, прыда́нэ, пры́данна, пры́даная ‘тс’ (Нар. лекс., Сл. ПЗБ, ТС), прыда́нне (рrydánjе) ‘зямельны надзел у пасаг маладой за межамі ўласнай вёскі’ (Маш.), прыда́нства ‘тс’ (Бяльк., Мат. Маг.). Сюды ж назвы вясельных чыноў: прыда́нка, рэдка м. р. прыда́нак, часцей мн. л. прыда́нкі, прыда́ныя, прыда́ные, прыда́ні ‘шаферкі нявесты, якія дапамагаюць ёй шыць пасаг, а на вяселлі збіраюц на яе карысць падарункі; удзельніцы вяселля — замужнія жанчыны сярэдніх гадоў, маладзіцы ці дзяўчаты, звычайна госці з боку маладой, якія дапамагаюць пры падрыхтоўцы і перавозцы прыданага, пасагу; удзельнікі вяселля, якія прыйшлі без запрашэння з падарункамі для маладых’ (Нас., Кос., Федар., Касп., Хрэст. дыял.; чырв., віл., 3 нар. сл.; в.-дзв., Шатал.; Сіг., Сл. ПЗБ, ТС, Сл. Брэс., Цых.), прыда́ны, прыда́нкі ‘госці вясельныя’ (Нар. Гом.), прыда́нэ ‘маладыя з бацькамі маладога ў гасцях у бацькоў маладой’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 75

Прыдаро́жыцца ‘прытаміцца, стаміцца ў дарозе, за дарогу; здарожыцца’ (ТСБМ). с. 75

Прыда́рыцца ‘здарыцца; пашчасціць’ (Нас., Байк. і Некр., Ласт.). с. 75

Пры́дасвет ‘світанне, досвітак; перыяд часу да ўзыходу сонца’ (Мядзв.). с. 76

Прыда́так, прыда́ток, мн. л. прыда́ткі ‘дадатак; зямельная надбаўка да асноўнай паласы’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Др.-Падб., Касп.; докш., Янк. Мат.; тураў., Выг. дыс.; Сл. ПЗБ, ТС, Сл. Брэс., ЛА, 2). Сюды ж прыда́тны ‘прыгодны, здатны, здольны’ (ТСБМ, ТС). с. 76

Прыда́ць ‘зрабіць’: сам собе смерць прыдау (ТС). с. 76

Прыда́ча ‘тое, што дададзена, прыдадзена; прыбаўленне да цаны’ (ТСБМ, Мік., Др.-Падб., Нас., ТС), пры́дача ‘прыдача, удача’ (Байк. і Некр.). с. 76

Прыдба́ць ‘набыць, займець; нажыць; павялічыць маёмасць’ (Гарэц., Ласт., Байк. і Некр.; парыц., Некр., Др.-Падб., Інстр. 3; навазыбк., Пал.; Бяльк., ТСБМ). Прэфіксальнае ўтварэнне ад дбаць з асноўным знач. ‘клапаціцца’ (гл.) з далейшым развіццём семантыкі. Параўн. рус. дыял. прыдбатпь ‘назапасіць, нажыць, набыць’, ‘завесці дзяцей’, укр. прыдбапш ‘набыць’. с. 76

Прыдве́чны ‘стары’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 77

Прыдзе́лаць ‘прырабіць, прыбудаваць’ (Бяльк.), прыдзе́лаць, прыдзя́лаць ‘прымацаваць, прымацоўваць’ (рагач., Сл. ПЗБ). с. 77

Прыдзіра́ць, прыдра́ць ‘ачысціць ад дзёрну і дадаць да асноўнага ўчастка палоску зямлі’ (нараўл., жыт., Выг.; ТС), прыдзе́рці ‘прыараць цаліны’ (ТС). с. 77

Прыдзі́ў ‘сурокі’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 78

Пры́дзіць ‘мачыцца (выпускаць мачу)’ (Нас.). с. 78

Прыдме́та ‘прыкмета’: буркаўкі ідуць па вадзе — апяць дошч пойдзіць — прыдмета такая (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 78

Прыдо́ба ‘спрыяльныя прыродныя ўмовы; выгода, раздолле’ (Бяльк.; ст.-дар., бярэз., Янк. 1; Сл. ПЗБ, ПСл, ЛА, 5), прыдо́бства ‘зручнасць, выгада’ (Ян.), прыдо́бны ‘ўрадлівы’ (калінк., Сл. ПЗБ). с. 78

Прыдо́брыцца ‘выклікаць чыю-небудзь прыхільнасць да сябе, увайсці ў ласку да каго-небудзь, робячы паслугі, падарункі і пад.; паддобрыцца’ (ТСБМ), прыдабры́цца ‘прыкінуцца добрым’ (ашм., Стан.). с. 79

Прыдо́лле ‘добрая доля, долечка’ (ваўк., Федар.). с. 79

Прыдо́ражня (прыдо́рожня) ‘прыгуменне’ (лун., Нар. сл.). с. 79

Прыдо́хнуць, прыдо́хнуцца ‘прытухнуць’ (Ян.). с. 79

Прыдры́гацца ‘стаміцца, прытаптацца’; іран. ‘прыйсці’ (Юрч.). с. 79

Прыдры́паць экспр. ‘прыдыбаць, прыйсці з цяжкасцю’ (ТС). с. 79

Прыду́біць ‘прывезці ці прынесці надзвычай цяжкі груз’ (Янк. 1), ‘прывалачы’, прыдубі́цца ‘прывалачыся’ (ТС). с. 80

Прыдзю́жыць ‘моцна пайсці (пра дождж)’ (рэч., Нар. сл.). с. 80

Пры́дур, прі́дурь ‘прыдуркаватасць; вар`яцтва’ (Бяльк.). с. 80

Прыду́рак экспр. ‘прыбудова; каморка’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 80

Прыдусі́ць ‘прыціснуць (пра хваробу)’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 80

Прыду́ха ‘стан вады (нястача ў ёй кісларода) пад лёдам, калі гіне рыба; замор’ (Янк. 3; рагач., Сл. ПЗБ; Крыв., ТС), ‘незамерзлае месца на рацэ’ (Бяльк.), ‘незамерзлае месца на рацэ, куды збіраецца рыба’ (Ян.). с. 80

Прыдушка́ць ‘захутаць усяго цалкам’ (Ян.). с. 81

Прыду́шны (прыду́шні) ‘прытухлы’ (калінк., Сл. ПЗБ). с. 81

Прыды́баць ‘прыйсці з цяжкасцю (звычайна пра старога, кульгавага і пад. чалавека)’ (Ласт., ТСБМ, ТС), прыдэ́баць ‘ледзь прыйсці’, прыды́баті ‘спаткаць’ (Сл. ПЗБ), таксама вытворнае м. р. прыдыба́йло ‘чалавек, які прычыкільгаў або прыйшоў употайкі, хаваючыся’ (ваўк., Федар.). с. 81

Прыды́гнуць ‘прысесці з паклонам (аб дзяўчынцы)’ (Нас.), ‘прысесці’ (Байк. і Некр.). с. 81

Прыдылі́ць ‘ледзь-ледзь прысыпаць; ледзь засыпаць тонкім слоем’ (Мядзв.). с. 81

Прые́мны ‘які прыносіць задавальненне, радасць; прывабны’ (ТСБМ), прыёмны ‘ветлівы; удзячны’ (Ян.), прые́мны, ‘той, хто лёгка ўваходзіць у кантакт з людзьмі; кампанейскі’ (гродз., ЛА, 3), прыямне́йшы ‘больш прыемны’ (дзятл., Сл. ПЗБ), прыёмны ‘ветлівы; гасцінны’ (Сл. ПЗБ, ТС); с. 81

Прыём ‘прыстанішча, прыстанак’ (Ян.), таксама прыймо́ ‘прыём’ (Ласт., Байк. і Некр., Др.-Падб.). с. 82

Прыжа́ляць ‘крыху падгарэць на гарачай печы, ляжанцы (пра адзенне, тканіну)’ (дзярж., Нар. сл.). с. 82

Прыжану́ць ‘прыгнаць’ (Ян.). с. 82

Пры́жар ‘пах гарэлага, прыжаранага; чад’ (стаўб., Жыв. сл.; гродз., Жыв. НС). с. 83

Прыжа́хаць (прыжа́хыць, пріжа́хыць) ‘хутка прыбегчы’ (Бяльк.). с. 83

Прыжда́ць ‘дажыць да таго часу, пакуль здзейсніцца якое-небудзь жаданне, ажыццявіцца жаданае; дачакацца’ (ТСБМ, Бір. дыс, Вяр.), прыжда́ты, пріжда́цца ‘тс’ (Бяльк.; кам., Жыв. НС). с. 83

Пры́жкі ‘які здольны скакаць’ (ТС). Да пры́гаць (гл.); с. 83

Пры́жма, мн. л. пры́жмы ‘паплёт (у страсе паверх саломы)’ (слаўг., чэрык., ЛА, 4). с. 83

Прыжмо́ ‘каласкі жыта, падсмажаныя на агні’ (Нар. Гом.). с. 83

Прыжу́рыць ‘змяніць колер ад агню, але не прыгарэць’ (бярэз., Жд. 3), прыжаўрэ́ць ‘зачырванець, запунсавець’ (Ласт.). с. 83

Прыжы́ліць, прыжы́ліваць ‘прыгнятаць, уціскаць; настой- ваць зрабіць што-небудзь звыш моцы’ (Нас.). с. 83

Пры́жыць, пры́жыці ‘прэгчы, пражыць; прэгчы (гарох)’ (пруж., шчуч., лях., ганц., Сл. ПЗБ; карэліц., Жыв. НС; зэльв., стаўб., лях., клец., капыл., ЛА, 4), ‘падсмажваць, сушыць’ (Мал.), пры́жаны ‘пражаны’ (круп., Сл. ПЗБ). с. 84

Прыжэ́кнуць, прыжэ́кчы ‘сказаць’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 84

Прыжэ́ніна ‘верашчака’ (шуміл., Сл. ПЗБ). с. 84

Прыз, прыс ‘праз, скрозь’ (Яруш.; беш., стол., ЛА, 2). Да праз (гл.); с. 84

Прызагра́дак (прызагрудак), прызагру́док, прыза́гараднік ‘агароджаная частка двара для жывёлы’ (Інстр. 2; жыт., ДАБМ), пры́згородок ‘тс’ (петрык., лельч., 3 нар. сл.). с. 84

Прызаўны́ць ‘засмуціцца’ (Бяльк.), прізаўны́ць ‘засумаваць’ (Юрч. СНС). с. 84

Пры́зба, пры́зьба, пры́сьба, пры́зва, пры́зыва, прі́зва, пре́зва, пріізба, прі́зьба ‘невысокі, звычайна земляны насып уздоўж сцяны хаты (часта абабіты дошкамі), зроблены для ўцяплення памяшкання’ (ТСБМ, П.С., Бес., Гарэц., Дразд., Ласт., Байк. і Некр., Др.-Падб., Касп., Шат., Растарг., Янк. 2, Сцяшк., Шушк., Шатал., Ян., Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 4), пры́збіна ‘прыстаронак’ (бяроз., Нар. сл.). с. 84

Прызбіро́к ‘невялікі кошык для ягад’ (дзятл., Сл. ПЗБ). Суфіксальнае ўтварэнне ад разм. прызбіраць < збіраць < прасл. *8ьЫгаіі, гл. браць. Не выключана ўсходнеславянскае паходжанне прэфіксальных дзеясловаў, параўн. рус. дыял. прысбы- рать ‘назбіраць (ягад, грыбоў і пад.)’, укр. прызбаратн ‘пасту- пова назбіраць; назапасіць’. с. 85

Прызвадзі́ць (прізвади́ть) ‘вырабляць’ (Дабр.). с. 85

*Пры́звіска (прю́звыско) ‘мянушка’ (Сіг.). Да про́звіска (гл.). с. 85

Прызво́ліцца ‘прызнацца’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 85

Прызе́лліць ‘напаіць зеллем, зачараваць’ (Ян.), прызы́лы́ты ‘прываражыць, прычараваць’ (Клім., Сл. Брэс.), сюды ж прызі́л ‘спосаб варажбы’ (Клім.). с. 85

Прызе́місты ‘нізкі на выгляд; прысадзісты’, прызёмісты ‘тс’ (Нас.), прізёмістый ‘тс’ (Бяльк.), прызё́мкуваты ‘прыземісты; невысокі ростам, але шырокі ў плячах’ (Клім.). с. 85

Прызі́мак, прызі́мок, мн. л. пры́земкі ‘пачатак зімы, калі выпадае першы снег’ (нясвіж., івац., капыл., ЛА, 2), прызі́мкі ‘вясеннія дні з замаразкамі’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Прыставачна-суфіксальныя ўтварэнні ад зіма (гл.). с. 86

Прызіра́цца ‘ўглядацца, прыглядацца’ (маст., гарад., Сл. ПЗБ, ТС, Скарбы), с. 86

Прызлі́шна (прызлі́шно) ‘вельмі свабодна, прасторна’ (Нар. Гом.). с. 86

Пры́зма ‘вяроўка, скручаная з лазы, для замацавання дэталяў сахі’ (Скарбы). Гл. прызьмо́. с. 86

Пры́знак ‘прымета’ (ТС, Скарбы). с. 86

Прызна́ць, прызнава́ць ‘пазнаць; пагадзіцца, устанавіць’ (ТСБМ; шальч., даўг., лях., Сл. ПЗБ; ТС). с. 86

Прызна́чыць, прызнача́ць ‘загадзя намеціць’, ‘назначыць; устанавіць’, ‘намеціць, зрабіць метку’ (Нас., Байк. і Некр., ТСБМ, ПСл), ‘адпусціць (сродкі)’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 86

Прызнія́ць ‘прыгарэць’ (Касп.). с. 87

Прызнусці́ць, прізнусці́ць, прізнушча́ць ‘прымусіць падманам, угаворамі; падмануць; прывабіць’ (жлоб., слаўг., Нар. словатв.), прызнушча́ць ‘прымушаць’ (Ян.). с. 87

Прызо́рніца ‘сядзелка’ (Ласт.). с. 87

Прызы́каць экспр. ‘прыбегчы (толькі пра кароў)’ (шуміл., Сл. ПЗБ). Да зы́каць, зы́кацца ‘бегаць з ровам; гаворыцца пра кароў, бегаючых ў час летняй спякоты ад укусаў насякомых, якіх называюць зы́каўкамі́ (Нас.). с. 87

Прызы́ў ‘дзеянне і людзі, адначасова прызваныя ў армію’ (ТСБМ), пры́зыў ‘тс’ (Растарг.), пры́заў ‘прызыў (у войска)’ (Ян.), толькі мн. л. пры́звы ‘служба ў арміі’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 87

Прызьмо́, прызмо́ (рryzmó), пры́зьмо, пры́зма ‘прывязка, якою прымацоўваецца біч да цапільна; вяроўка, скручаная з лазы, для замацавання дэталяў сахі; лазовы калач, (вяровачная) прывязка, якою прывязваюць ярмо да рагача (аглабель); прут, які засоўваюць у ярмо’ (Байк. і Некр.; парыц., Некр.; Маш.; смаляв., бялын., Янк. 1; ДАБМ, ПСл, Скарбы; бераст., ЛА, 2). Аддзеяслоўны назоўнік ад прывязаць са стратай пачатковага складу ко- раня: прывязаць > пры(вя)зьмд > прызьмд. с. 87

Прызя́бнуць ‘прыхапіць лядком’: быстры речки прызябнули, ручаёчки ни цекуць (Дзмітр.). с. 88

Прызяле́нны (прызеле́нны) ‘няспелы’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 88

Пры́зямлянка (пры́землянка) ‘жаваранак’ (ПСл; верагодна, маецца на ўвазе жаваранак чубаты, Galerida cristata L.). с. 88

Прыісто́башнік ‘прыбудова да істопкі’ (Ян.), прысо́башнік, прысто́пчынік ‘частка стопкі перад уваходам’ (рагач., пух., Сл. ПЗБ), прысто́пнік ‘перад клеці; кладоўка’ (Ян.; люб., ЛА, 4). с. 88

Прыймя́ ‘прыназоўнік’ (Гарэц., Ласт., Байк. і Некр.). с. 88

Прыйсці́, прыйсці́ць, прысці́, прыці ‘прыйсці’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ), с. 88

Прыкаву́лак (прыкаву́лык) ‘завулак’ (Бяльк.). с. 88

Прыкага́лак ‘яўрэйская суполка, якая ў сувязі з малалікасцю не мае свайго старшыні і таму прыпісаная да бліжэйшага вялікага таварыства, асабліва гарадскога’ (Нас.). Да кага́л (гл.). с. 89

Прыкадо́ліцца ‘прыладзіцца’ (Касп.). с. 89

Прыкако́шыць ‘прыбіць, забіць’ (карэліц., Нар. сл.; ваўк., Сл. ПЗБ). с. 89

Прыкала́чваць (прыкала́чываць) ‘запраўляць мукой для густаты’ (полац., Нар. сл.), прыколоці́ць ‘тс’ (ТС), пры́калатка ‘мачанка’ (Жд., Сл. ПЗБ), прыколо́та ‘суп з бульбы, падкалочаны мукой’ (кам., Жыв. НС; ТС). Да калаці́ць (гл.). с. 89

Пры́камець (прі́камець) ‘урокі’ (гом., ГЧ). с. 89

Прыка́н ‘паркан, плот, агароджа’ (клім., Бяльк.). Да парка́н (гл.). с. 89

Прыканды́чыць ‘цягаць за валасы’ (Нас.); с. 89

Прыкара́скацца ‘прывязацца, прычапіцца, прыстаць’ (Байк. і Некр., Растарг., Янк. 1, Ян.). с. 90

Пры́караткі ‘караткаваты’ (ТСБМ; брасл., Сл. ПЗБ), сюды ж пры́каратка ‘невялікая колькасць’ (Інстр. 3), пры́каратка ‘недастакова, мала; караткавата’ (Нас., Шат.), пры́караць ‘караткавата’ (Жд.). с. 90

Прыкаркну́ць, прыкоркну́ты, прыкархну́ць, прыкурхну́ць ‘прыладзіцца да сну, заснуць на кароткі час, прыхіліўшыся да чаго-небудзь; задрамаць’ (Нас., Ласт., Сержп., Сцяшк., Клім., ТС, Сл. Брэс., Скарбы), прыкахну́ць ‘задрамаць’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 90

*Прыкарэ́нкаваты (прыкорэ́нковатый) ‘нізкі, каранасты’ (стол., Нар. лекс.). с. 91

Прыкарэ́ць ‘прысохнуць у выглядзе коркі; прыліпнуць і засохнуць’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб., Бяльк.), перан. экспр. ‘прычапіцца’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 91

*Прыкасці́ць, прыкосці́ць ‘зрабіць дрэнным, слабым, нікчэмным’ (ТС). с. 91

Прыке́міць ‘прыкмеціць’ (Байк. і Некр.). с. 91

Прыкіда́цца ‘прыставаць (пра хваробу); прыключацца, прыставаць (няшчасцю); наскокваць, накідвацца; прыкідвацца, прытварацца’ (Нас., Мядзв., Гарэц., Байк. і Некр., Касп., Нар. Гом.), прыкі́давацца ‘прыставаць (пра хваробу)’ (віл., Сл. ПЗБ), прыкі́дывыцца ‘прыкідвацца, прытварацца’ (Бяльк.), прыкі́нуцца ‘прыставаць (няшчасцю, хваробе)’ (Бяльк.), таксама зак. тр. прыкі́нуцца ‘прыняць пэўны выгляд з мэтай падману; прытварыцца; раптоўна наступіць, прыстаць (пра хваробу, штосьці нядобрае)’; перан. ‘прывязацца, прыхіліцца’ (ТСБМ, ТС). с. 91

Прыкла́д ‘драўляны або каменны помнік на магіле; абчасаная гранямі калода’ (Зянк., Байк. і Некр., Сцяшк.), пры́кла́д, пры́кла́т ‘тс’ (ганц., лях., Сл. ПЗБ), пры́клады ‘надмагільная пліта’ (Мат. Маг.), с. 92

Пры́клад, рэдка прыкла́д ‘канкрэтная з`ява, факт, які прыводзіцца для тлумачэння; узор для пераймання’ (Шпіл., Нас., Гарэц., ТСБМ). с. 92

Пры́кла́дны ‘ўзорны, прыстойны, старанны, дбайны; ветлівы’ (Нас., ТСБМ, Марц.; смарг., Сл. ПЗБ), ‘звязны, складны’ (ТСБМ). с. 92

Прыкла́сці, прыклада́ць, прыкла́дваць ‘пакласці, прыціснуць; дадаць, далучыць; прыдумаць, дадаць ад сябе’ (ТСБМ; ваўк., Сл. ПЗБ; Ян., ТС), з іншай семантыкай — прыкла́дваць ‘распальваць, раскладаць агонь’, прыкла́даваць цяпло ‘раскладаць агонь’ (Сл. ПЗБ), с. 93

Прыкле́нчыць ‘стаць на калені, укленчыць’ (Байк. і Некр., ТСБМ), прыкля́нчувацца ‘тс’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 93

Прыкле́т, прыклёт, прыкле́ць, прыкле́цце, прыкле́так, прыкле́тнік ‘прыбудова (звычайна да клеці, свірна); месца каля клеці, перад клеццю (іншы раз з насцілам і страхой); ганак (іншы раз з навесам) перад клеццю’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Касп., Інстр. 2; чашн., ДАБМ; Юрч., Хрэст. дыял.; рэч., светлаг., б.-каш., чач., Мат. Гом.; мядз., в.-дзв., лун., Шатал.; Мат. Маг., Ян.; паст., віл., в.-дзв., рагач., Сл. ПЗБ), перакле́ць, пяракле́ць ‘камора каля ганка клеці, звычайна пад адной з клеццю страхой’ (полац., Шн. 2; Гарэц.). с. 93

Прыклёп, прыклёпка, пры́клеп, пры́кляп ‘падстава, прычына, зачэпка; удзел у якой-небудзь справе толькі для бачнасці’ (ваўк., Арх. Федар.; дзярж., Нар. сл.; сакол., Стан.), для (дзеля) прыклёпу ‘для бачнасці, для прыліку’ (слонім., Нар. словатв.; Нар. Гом.). с. 93

Прыклі́ка ‘прэтэнзія, прычына да незадаволенасці; прымета, від; напасць; праклён’ (Нас.), пры́клі́ка ‘прычына, падстава’ (Кос., Растарг.); сюды ж прыклю́к ‘прычына, прычэпка’ (пін., Нар. лекс.) с. 94

Прыключы́цца ‘здарыцца’ (Ян., ТС), ‘стаць, зрабіцца’ (светлаг., SOr, 39, 356), пріключы́цца ‘тс’ (Бяльк.), прыключы́цца ‘прыстаць (пра хваробу)’ (в.-дзв., мядз., Сл. ПЗБ); с. 94

Прыкляка́ць ‘кленчыць’ (Ласт.), прыклякну́ты ‘прысесці ад удару, перапуду; прысесці на кукішкі’ (ЛА, 2), прыклякнуць ‘тс’ (Нас.), с. 94

Прыкме́ціць ‘убачыць, звярнуць увагу; заўважыць; запомніць; намеціць’ (ТСБМ, Яруш., ТС), с. 95

Прыкме́ць ‘набыць’ (Мат. Гом.). с. 95

Прыко́зелкі (прыко́зэлкі) ‘злучаныя парамі накрыж кароткія жэрдкі, якімі прыціскаюць салому ці кастрыцу на вільчыку’ (іван., пін., стол., Нар. сл.). с. 95

Прыко́л ‘паля, кол, убітыя ў зямлю (для прычалу, для прывязвання жывёлы і пад.)’ (ТСБМ, ТС), прыка́л ‘тс’ (Ян.). с. 95

Прыко́мкаць экспр. ‘пазабіваць’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 95

Прыко́нец (прыко́нэц) ‘сплеценая з конскага воласу вяровачка, якая прывязваецца да арапніка (пры ўмелым размаху гучна ляскае)’ (пін., Нар. лекс.), прыконе́чнік ‘тонкі раменны кончык пугі’ (ТС); сюды ж фалькл. прыку́ньчик: прыкуньчика прыточу (Доўн.-Зап., Пін.). с. 95

Прыко́пак ‘малая ўкладка сена на сенажаці’ (нясвіж., ЛА, 2), пріко́пык ‘невялікая капа, складзеная асобна або каля вялікай капы ці стога’ (Юрч., Мат. Маг.). Да капа́ (гл.). с. 96

Прыко́снік ‘клінок для замацавання касы’, прыко́сься ‘лучок, прылада да касы, калі косяць збожжа, каб скошанае зграбалася і клалася касой у адну кучу’ (Бяльк.) Да каса́₂ (гл.), с. 96

Прыко́цаць ‘забіць’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 96

Прыкра́сіць ‘аздобіць, упрыгожыць’; перан. ‘упрыгожыць выдумкай, перабольшаннем апавяданне, пераказ’; ‘дадаць у ежу што-небудзь для каларыйнасці або смаку; закрасіць’ (Нас., ТСБМ); с. 96

Пры́кры, пры́крый, прі́крый, пры́клы ‘непрыемны, брыдкі; крыўдны; надакучлівы, нязносны; прытарны, агідны; нясмачны’ (Нас., Нік. Очерки, Бес., Ласт., Байк. і Некр., Яруш., ТСБМ; смарг., шальч., баран., чэрв., Сл. ПЗБ; ТС, ЛА, 3), пры́кра ‘непрыемна, брыдка; крыўдна; надакучліва, нязносна; прытарна, агідна’ (ТСБМ, Мядзв., Нас., Нік. Очерки, Гарэц., Байк. і Некр., Шат., Бяльк., ТС), ‘горка’ (Байк. і Некр.), прі́кра ‘прыкра; горка’ (Бяльк.). Сюды ж з іншымі архаічнымі значэннямі: пры́кры ‘стромы (бераг)’ (Мат. Гродз., Сцяшк.), пры́кры, пры́крый ‘абрывісты, круты (бераг)’ (лід., іван, пін., Сл. ПЗБ; ЛА, 2, ТС), прэ́кры, прэ́крый ‘круты, стромкі (пра бераг)’, прэ́кро ‘крута, стромка’ (Сіг., ЛА, 2). с. 96

Прыку́р: ён бага́ты прыку́р за ёй узёў (пух., Жд. 1). с. 97

Прыкусны́ ‘тонкі, гнуткі, які добра прыстае, пякуча б`е’ (карэліц., Жыв. сл.). с. 98

Прыку́таць, прыкута́ць ‘закрыць, прыкрыць, прычыніць’ (Ян., Бяльк., Растарг.), таксама прыху́таць ‘пахаваць’ (Жд.), с. 98

Прыку́ць ‘прыкаваць; прымусіць’ (Нас., Байк. і Некр., Бяльк., ТСБМ). с. 98

Прыкуча́ць ‘надакучваць’ (Нас.). с. 98

Прыкушмэ́рыцца ‘падхадзіцца, упыніцца з дамашняй работай’ (стаўб., Жд. 2). с. 98

Прыла́вак ‘падстаўка’ (Мат. Гом.), прыла́вок ‘выступ каля печы’ (ТС). с. 98

Прыла́дзіць ‘прымацаваць, прырабіць; падрыхтаваць; падагнаць’ (Нас., ТСБМ), прыла́дзіць, пріла́дзіць ‘тс’ (Бяльк.); сюды ж прыла́дзісты ‘зручны ва ўжыванні, спрытны’ (Нас.) і аддзеяслоўныя назоўнікі прыла́да ‘прыстасаванне, прыбор, механізм’ (Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Яруш., Бяльк., ТСБМ), таксама вытворныя: прыла́дак ‘прыбор’ (ТСБМ), пріла́дка ‘дастасаванне’ (Бяльк.), зборн. прыла́ддзе ‘прылады’ (Нар. Гом.). Да ла́дзіць (гл.). с. 99

Прыладня́цца ‘прыстасоўвацца’ (жлоб., Нар. словатв.). с. 99

Прылажы́цца ‘набыць навык’: не магла прылажыцца па-руску гаварыць (смарг., Сл. ПЗБ). с. 99

Прыла́зка (прыла́ска) ‘вялікая дарога’ (Касп.). с. 99

Прыла́знік ‘памяшканне ў лазні, дзе распранаюцца і апранаюцца’ (ТСБМ, Нік. Очерки, П.С., Ласт., Касп., Інстр. 1, Янк. 1). с. 99

Прылама́ць у выразе прылама́ць языка ‘навучыцца гаварыць’ (Ян.). с. 99

Прыла́паць ‘прытупаць’ (ТС). с. 100

Прыле́га ‘прэласць’: хлеб аддае прыле́гаю (ваўк., Арх. Федар.). с. 100

Прыле́пак ‘патаўшчэнне на нітцы (пры прадзенні)’ (трак., Сл. ПЗБ), прыле́пка ‘нітка, якая парвалася пры прадзенні і якую прыпралі зноў’ (свісл., Шатал.), прылёпка ‘тс’ (круп., Нар. сл.), сюды ж мн. л. пры́ліпкі ‘бакавыя нарасці ў печаным хлебе’ (навагр., дзятл., Нар. сл., Жыв. сл.), прыле́паш ‘нараст на буханцы хлеба’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 100

Прылёп іран. ‘прымак’ (Мат. Гом.), прылёпісты ‘той, хто лёгка ўваходзіць у кантакт з людзьмі; кампанейскі; назойлівы’ (рагач., Сл. ПЗБ, ЛА, 3). с. 100

Прылі́к, прылі́ка ў выразе: для (дзеля) прыліку (прылікі) ‘для выгляду, для стварэння патрэбнага ўражання; дзеля прыстойнасці’ (Мядзв., ТСБМ, ТС). с. 101

Прылі́стак, прылісьцік ‘лістападобны парастак, які знаходзіцца ў аснове ліста некаторых раслін’ (Ласт., Байк. і Некр., ТСБМ). с. 101

Прылі́ць ‘заліць’, прыліва́ць ‘настойваць (настойку)’; таксама аддзеяслоўны назоўнік прылі́ўка (прылі́вачка) ‘падліўка’ (Ян.). с. 101

Прылі́чны ‘прыстойны; дзябёлы, мажны’ (Ян.); с. 101

Прыло́ж (прыло́ш) ‘абложная зямля’ (іван., ДАБМ). с. 101

Прыло́нне, прыло́нак ‘лона; калені; месца (для дзяцей) на каленях’ (Нас., Байк. і Некр.); таксама сюды ж прыло́нне ‘аб`ём, абхват рукамі; мера пры куплі-продажы’ (Нас., Інстр. 3). с. 102

Прыло́ўчыць ‘прыстасаваць’, прыло́ўчаныя ‘прыстасаваныя’ (мядз., Жд. 3). с. 102

Прылу́дзіць ‘адбяліць (напрыклад, палатно)’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 102

Прылуне́ць ‘здурнець’, прылуне́лы, прылуне́ўшы ‘не зусім разумны; псіхічна хворы’ (валож., брасл., барыс., глыб., Сл. ПЗБ; ЛА, 3). Да лунь₃ (гл.). с. 102

Прылу́пка ‘палонка’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 102

Прылуча́й ‘выпадак’ (Нас.), таксама вытворныя прылу́чка ‘тс’ (Бяльк.), прылу́чэнне ‘збег абставін, здарэнне, прыгода’ (Нас.). с. 102

Прылучы́ць, прылуча́ць ‘уключыць, далучыць’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Ласт.), прілучы́ць ‘далучыць’ (Бяльк.), прылучаць ‘прычашчаць’ (Ласт.); с. 103

Прыльну́ць ‘прыціснуцца, прыпасці’; перан. ‘старанна ўзяцца за работу’ (Юрч.). с. 103

Прылюбі́ць ‘упадабаць; прымаць з прыемнасцю’ (Нас.; б.-каш., ГЧ), сюды ж прылюбоўнік (= рус. прелюбодей) (Тураўшч., 1, 59). с. 103

Прылячы́ць ‘вылячыць’ (б.-каш., ГЧ). Да лячыць (гл.). с. 103

Пры́ма ‘падмурак; першае звяно зруба’ (Сл. рэг. лекс.). с. 103

Пры́мавіска, пры́мавіско, пры́мовіско ‘прымаўка; прывычка паўтараць пэўныя словы, словазлучэнні і г. д.’ (Сл. ПЗБ, Скарбы), пры́мовыско ‘мянушка’ (Клім.). с. 104

Прымадзе́ць ‘прытаміцца’ (Байк. і Некр.). с. 104

Прыма́к, прыма́ка, прымаке́, прымакіе́, прыма́ч, пры́ма, пры́мень, пры́муш, пры́мыш, прама́ка ‘муж, якога прынялі ў сям`ю жонкі, які жыве ў доме жонкі’, прыма́кі ‘прыманне прымака’ (ТСБМ, Нас., Шн. 1, Нік. Очерки, Кольб., Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб., Шат., Касп., Растарг., Янк. 1, Янк. Мат., Інстр. 1, Мат. Гродз., Жд., Жыв. сл., Сл. ПЗБ, ТС), прымук ‘прыёмыш’ (Ласт.), прыма́чка ‘жонка зяця, прынятага ў дом цесця’ (Нас.; навагр., Нар. сл.), пры́мачка ‘тс’ (Байк. і Некр.), прымі́чка ‘тс’ (саліг., Нар. словатв.), таксама пры́мы, пры́мачы, пры́мічы, пры́мкі, пры́му ‘пасяленне, пражыванне мужчыны пасля жаніцьбы ў сям`і жонкі; прымацтва’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ, ТС); с. 104

Прымані́ць, прыма́ньваць ‘прывабіць да сябе; дадаць ад сябе, прыдумаць’ (ТСБМ, Шпіл., Шат., ТС), таксама прыману́ць ‘прынадзіць’ (навагр., Сл. ПЗБ); с. 105

Пры́маразак, часцей мн. л. пры́маразкі, пры́морозкі ‘лёгкія маразы, звычайна ранішнія або начныя восенню і вясной’ (ТСБМ, Шат., Растарг.; стаўб., 3 нар. сл.; брасл., ваўк., Сл. ПЗБ; ТС), пры́морозок ‘пачатак зімы, калі выпадае першы снег’ (ганц., ЛА, 2). с. 105

*Прымару́жыць, прымору́жыць ‘прыжмурыць’, прімору́жыцца ‘прыжмурыцца’ (жытк., Нар. словатв.; ТС), прымору́жаный ‘прыжмураны’ (кобр., Жыв. сл.). Да мору́жыць ‘жмурыць’ (ТС), гл. *мару́глы. с. 106

Прымасо́ліцца ‘падбівацца, лашчыцца, шукаючы прыхільнасці’ (Нас.). с. 106

Пры́мастка ‘палаці каля печы, дзе спяць’ (Сцяшк.), ‘дошка, прыладжаная да печы ці да ложка’ (гарад., Сл. ПЗБ), пры́мастак ‘насціл з дошак паміж печчу і сцяной у курнай хаце’ (Скарбы), пры́мосток, прэ́мусток ‘ляжак ля печы’, мн. л. пры́мосты, пры́мусты ‘насціл з дошак на невялікіх падстаўках (козлах) каля печы, на якім спалі’ (Сіг., Сл. Брэс.), прэ́муст ‘шырокая лава каля печы’ (Сіг.), толькі мн. л. пры́масткі ‘седала’ (ашм., Сл. ПЗБ), прымо́сце, прыму́сте ‘насціл з дошак каля печы’ (Шушк.), мн. л. прымо́сткі ‘памост’ (Раст.). Да мост (гл.). с. 106

*Прыматкабо́жыцца, прыматкобо́жытысь, -ся ‘прымасціцца’ (драг., Нар. лекс.; Сл. Брэс.), прымоткобо́жытысь ‘тс’ (Клім.). с. 106

Прымаўля́ць, прымоўля́ць ‘прыгаворваць; угаворваць; папракаць; прыгаворваць пры варажбе; прыварожваць’ (Шпіл., Нас., ТСБМ, ТС), ‘ужываць прымаўкі, прыказкі’, ‘галасіць’, ‘наймаць’ (шчуч., віл., в.-дзв., Сл. ПЗБ). Сюды ж вытворныя: пры́маўка, прымо́ўка ‘ўстойлівы выраз; прыгаворка; папрокі; лаянка; словы, якія выкарыстоўваюцца пры чараванні, варажбе’ (Шпіл., Гарб., Нас., Байк. і Некр., Касп., Растарг., Яруш., ТСБМ; глыб., ганц., Сл. ПЗБ; ТС), ‘нагавор; заклінанне’ (Ян.), ‘урокі’ (кіраў., ЛА, 3), прымо́ўны ‘хвароба, якая лечыцца замовамі, прымаўленнем’ (Нар. Гом.), с. 106

Прыма́цца ‘перажываць’ (слонім., Нар. словатв.). с. 107

Прыма́ць₁, незак. тр. да прыня́ць (гл.) (ТСБМ, Нас., Мал.). с. 107

Прыма́ць₂ ‘браць мужа ў сям`ю жонкі’ (Ян.). с. 107

Прымгну́ць ‘задрамаць’ (паст., Сл. ПЗБ), прымгну́ты ‘тс’ (кобр., Нар. лекс.), прымгну́ць, прымгну́цца ‘прыжмурыць; задрамаць’, с. 108

Прыме́к, прымёк ‘заметка’ (Нас., Гарэц.), ня ў прымёк ‘неўпрыцям’ (Гарэц.), прыме́ка ‘прыкмета, заметка’ (Нас.). с. 108

Пры́мен ‘сені, сенцы’, пры́мян, пры́мень, прымно́ ‘тс’ (Шн. 3; ваўк., Федар. 7; Сцяшк.; маст., іўеў., гродз., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс., Скарбы; гродз., ЛА, 4), пры́мень ‘павець’ (Сл. Брэс.), пры́менё ‘свіран’ (лях., Сл. ПЗБ), пруме́няц ‘памяшканне, прыбудаванае да хаты, у якім захоўваецца збожжа, мука, апрацаваны лён’ (лях., Янк. Мат.). с. 108

Прыме́ркнуць, прыме́ркнуцца ‘пра надыход няпоўнага, першага змроку’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), таксама незак. тр. прымярка́ць ‘цямнець’ (Нас.), прымірка́ць ‘вечарэць, змяркацца, цямнець’ (Бяльк.), с. 108

Прыме́та ‘знак’, прыкме́та (ТСБМ, Ян.), сюды ж дзеяслоў прыме́ціць ‘заўважыць’, прыкме́ціць (ТСБМ) ‘адзначыць, назначыць’ (Бяльк.), таксама зваротнае прыме́ціцца ‘прыцэліцца’ (Бяльк.). с. 109

Прыме́тнік ‘часціна мовы, ад`ектыў’ (ТСБМ). с. 109

Прыме́ць ‘магчы, змагчы; мець сілу, магчымасць’; каб прыме́ў ‘калі б мог’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Некр., Янк. 2, Янк. БП, Жд.; слонім., Жыв. НС), прыйме́ць ‘магчы’ (ТС), приме́тсь ‘папасці ў рукі’ (Шпіл.). с. 109

Прымі́ж, прымі́ш ‘паміж’ (Бяльк.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), пры́меж ‘між’ (Нас.). с. 109

Пры́міна ‘жэрдка, якой прыціскаюць салому на страсе’ (ганц., Сл. ПЗБ), таксама пры́міца, прамі́ца, прімні́ца ‘паплёт (у страсе паверх саломы)’ (лун., Шатал.; ц.-палес., Нар. сл.; ТС; стол., ЛА, 4), мн. л. прі́мыцы ‘пруты, якімі замацоўваецца салома на страсе’ (Шушк.), пры́мкі ‘жэрдкі ў страсе’ (трак., Сл. ПЗБ); с. 109

Прымінтрэ́жыць ‘перашкодзіць’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 110

Прымі́рлівы ‘памяркоўны’ (бых., ЛА, 3). с. 110

Прымісцігава́цца экспр. ‘прыладзіцца’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 110

Прымкну́ць ‘закрыць, зачыніць няпоўнасцю; прысунуцца блізка, шчыльна да чаго-небудзь; стаць прыхільнікам, удзельнікам у якой-небудзь справе’ (ТСБМ), ‘замкнуць ненадоўга’, прымкну́ты ‘тс’ (брасл., драг., Сл. ПЗБ), прымукну́ць, прымыкну́ць ‘замкнуць ненадзейна’, прыму́кваць ‘прымацоўваць’ (ТС); с. 110

Пры́мніца ‘чатырохкантовая частка рамы ў варотах’ (ТС). с. 110

Прымо́л ‘круты бераг ракі’, прымо́лісты ‘круты, абрывісты’ (ТС). с. 111

Прымсці́цца (пры́мсьціцца, пры́мсьціць) ‘здацца, падацца; прымроіцца’ (Ласт.), с. 111

Прыму́дры (пріму́дры) ‘выдумкі, вычваранне’ (Юрч. СНС). с. 112

Прыму́лок ‘ручка касы; лучок’, прымо́лок, таксама (з сінкопай) прымлок ‘тс’ (жыт., ДАБМ; Выг., ТС). с. 112

Прыму́рак, прымо́рак, прумо́рак, прімо́рок, пры́морок, пры́морочэк ‘тое, што прымуравана, прыбудавана; выступ (радзей выемка), карніз печы, на якім можна сядзець або ставіць, класці што-небудзь; выступ на бакавой сценцы печы, па якім залазяць на печ; ляжанка, тапчан пры печы як яе частка’ (ТСБМ, Інстр. 1, Шушк., Янк. 2, Лексика Пол., 3 нар. сл., Шатал., Нар. словатв., Жд., Сл. ПЗБ; маладз., дзятл., стаўб., слуц., ЛА, 4; ПСл). с. 112

Прыму́сіць, прымуша́ць ‘сілаю або іншым уздзеяннем дамагацца, каб нешта было зроблена, выканана; абавязаць, патрабаваць зрабіць што-небудзь’ (ТСБМ, Мядзв., Нас., Мал., Ласт., Гарэц., Др.-Падб., Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), сюды ж вытворныя: прымусо́во ‘пад прымусам’ (карэліц., Сл. ПЗБ), пры́мус, прыму́с, прыму́сы ‘прымушэнне, уціск, прыгнёт’ (ТСБМ, Нас., Нік. Очерки, Мядзв., Мал., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Др.-Падб., Бяльк.; вільн., швянч., Сл. ПЗБ), прыму́шаньня ‘тс’ (Бяльк.), прыму́сіны ‘тс’ (Нар. Гом.), прыныму́с ‘тс’ (кам., Жыв. НС), прымусо́ўка ‘пакаранне; месца, дзе можна жыць толькі пад прымусам’ (Ян.). с. 112

Пры́мха, часцей мн. л. пры́мхі ‘забабоны, забабонныя прыкметы’ (ТСБМ, Шн. 1, Растарг.; лях., Сл. ПЗБ, ТС), пры́мухі ‘прымхі; жарты’ (Ян.). с. 113

Пры́мы ў словазлучэнні прыстаць у прымы ‘пайсці ў прымакі’ (Мартынаў, Лекс. Палесся, 15). Гл. прыма́к, прыма́ць₂. с. 113

Прымяка́ць ‘прымяраць (спехам, недакладна)’ (Юрч.). с. 113

Прымяні́ць ‘ажыццявіць на справе, выкарыстаць’ (ТСБМ), прымяні́ць ‘прыстасаваць’ (Бяльк.), прымені́цца ‘налаўчыцца’ (ТС); с. 113

Прына́гліць ‘гвалтам, нахабна прымушаць да чаго-небудзь’ (Нас.). с. 113

Прына́да ‘тое, чым прывабліваюць птушак, рыб, жывёл; тое, што прыцягвае, прываблівае’ (ТСБМ, Чач., Нас., Мал., Арх. Федар., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Др.-Падб., Шат., Бяльк., Растарг., Сцяшк.; віл., лях., маст., Сл. ПЗБ, ТС), ‘настой пахучага зелля (якім крапілі вуллі)’ (віл., 3 нар. сл.), ‘ласунак’ (ваўк., Сл. ПЗБ), пріна́да ‘прынада’ (Бяльк.), пріна́дка ‘невялікі вулей з кары для прываблівання пчол, які ставяць на дрэве’ (слаўг., Нар. сл.), принадэнка ‘прынада’ (Булг.), с. 114

Прына́дзіць ‘прыцягваючы ўвагу чым-небудзь (звычайна кормам), прымусіць наблізіцца (птушку, рыбу, жывёл); прыцягнуць да якой-небудзь справы’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Растарг., Шатал., ТС), прына́дыты ‘прыцягнуць, завабіць’ (Клім.); сюды ж зваротнае прына́дзіцца ‘пайсці на прынаду (пра птушак, рыб, жывёл)’; разм. ‘прызвычаіцца быць, бываць дзе-небудзь; панадзіцца, унадзіцца’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.; маг., Янк. 2, Ян.; пух., Сл. ПЗБ), таксама перан. прыно́дзіцца ‘ўладкавацца, прыстасавацца, прыладзіцца’ (полац., Жыв. НС), с. 114

Прынаку́чыць ‘абрыднуць’ (Некр.). с. 115

Прына́мсі ‘ва ўсякім разе’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Байк. і Некр.), прына́мся (Др.-Падб.), пріна́мсі, прына́мсці (Бяльк.), таксама прына́мні, прына́(й)мней (Шпіл., Нас., Гарэц.), прына́мнэ ‘тс’ (Булг.). с. 115

Прынапу́траны ‘расфранчаны, адзеты па-святочнаму’ (рагач., Нар. Гом.). с. 115

Пры́ндзіцца ‘надрывацца (з крыку, піску і пад.); паказваць незадаволенасць; капрызіць’ (слонім., Жыв. сл.; Нар. Гом., ТС); с. 115

Пры́нік (прі́нік) ‘драўляны выступ каля печы замест ляжанкі’ (Мат. Маг.). с. 116

Прыні́ка ‘чалавек, які дрэнна бачыць’ (Жд.). с. 116

Прыні́ць (прыні́ці) ‘прымацоўваць паплёт паверх саломы’, пры́ні́ца, прані́ца, прыні́цы ‘паплёт (у страсе паверх саломы)’ (ТС; лун., столін., ЛА, 4). с. 116

Прыно́жак ‘дэталь у калаўроце, на якую наступаюць нагой, каб прывесці ў рух кола’ (Скарбы), мн. л. прыно́жкі ‘планкі, якія злучаюць ніжнія часткі ножак стала’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 116

Прыно́жыцца ‘стаміцца пасля вялікага пераходу’ (чэрв., Жд. 3). с. 116

Прыно́с, мн. л. прыно́сы ‘падарункі’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 116

Прыну́дзіць ‘прымусіць’ (Ян.), прынудзі́лавец ‘хто працуе па прымусу’ (паст., Сл. ПЗБ), загнаць у прыну́д ‘прымусіць зайсці сілай’ (ТС), с. 117

Прыну́ка́ць, ‘прымушаць, патрабаваць’ (Нас., Ласт., Байк. і Некр., ТСБМ), пріну́кыць ‘тс’ (Бяльк.). Сюды ж вытворныя назоўнікі прыну́ка ‘прымус, прымушэнне’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Др.-Падб., Янк. БП), пріну́ка ‘тс’ (Бяльк.). с. 117

Прынцыпа́л ‘начальнік, гаспадар у адносінах да падначаленых’ (ТСБМ), прынцыпа́лка ‘завадатарка’ (Нас.), прынцыпа́луха ‘ахайны чалавек’ (Сіг.). с. 117

Прынцэ́са ‘сукенка з шырокімі фальбонамі’ (віл., Жд. 3). с. 118

Прыню́шчыцца ‘сцішыцца’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 118

Прынясёнка экспр. ‘падчарка’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 118

Прыня́ць, зак. тр. прыня́цца ў розных значэннях ‘прыняць’ (ТСБМ), ‘з глыбокай уразлівасцю ўспрыняць што-небудзь’ (Жд. 2), с. 118

Прып (пріп) ‘перадпечны выступ з цаглянай пляцоўкай’ (Нік. Очерки). с. 118

Прыпаве́стка ‘дадатак да аповесці, апавядання; прымаўка’ (Нас.), прыповесьць ‘прытча’ (Ласт.), с. 118

Прыпа́дак₁ прыпа́док, прыпа́дък, пріпа́дък, пріпа́дык ‘раптоўны прыступ якой-небудзь хваробы; падучая хвароба, эпілепсія’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр.; мазыр., Нар. Гом.; брасл., шуміл., нараўл., Сл. ПЗБ, ЛА, 3), прыпа́дык ‘тс’, прапа́дак ‘эпілепсія’, мн. л. прыпа́дкі, прыпа́ткі, прыпа́дкы, прыпа́ткы ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Мат. Маг., ЛА, 3), пріпа́дык ‘прыпадак, прыступ эпілепсіі’ (Бяльк.), прыпа́дны ‘хворы на эпілепсію; халерык, істэрык’ (Янк. 1), пры́падзь ‘разнастайныя нервовыя прыпадкі, галоўнай прычынай якіх з`яўляецца спалох’ (Шат.). с. 119

Прыпа́дак₂, прыпа́док ‘выпадак; прыгода’ (Нас., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Др.-Падб., Мат. Гом., ТС), с. 119

Прыпада́ць₁ ‘нізка нахіляцца, апускацца; прыціскацца’, ‘даставацца, выпасці каму-небудзь; здарыцца, аказацца’, ‘прыйсціся’ (ТСБМ, ТС), ‘апускацца’ (ТС), ‘спадабацца на смак’ (паст., Сл. ПЗБ), ‘здарацца, выпадаць’ (Бяльк.). с. 119

Прыпада́ць₂ ‘прыставаць (пра хваробу)’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 120

Прыпа́дзісты₁ прыпа́дістая ‘аб зямлі — неўраджайнае поле з мноствам ям’ (Выг. Дыс.). с. 120

Прыпа́дзісты₂ ‘прыземісты’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 120

Пры́падзь₁ ‘закалец — сыры, недапечаны слой хлеба каля ніжняй скарынкі, які ўзнікае пры неналежным выпяканні’, пры́падлівы ‘з закальцам, як бы трохі прылеплены да поду’ (Нас.). с. 120

Пры́падзь₂ ‘слой глеістай зямлі; падзол’ (Нас., Байк. і Некр., Варл.), пры́падлівы ‘глеісты, з падзолам’ (Нас.), прыпа́длівый ‘вільготны, злеглы (аб зямлі)’ (Бяльк.). с. 120

Пры́пазна (пры́пызна, прі́пызна) ‘позна, пазнавата’ (Бяльк.). с. 121

Прыпа́лы ‘які прыспеў нечакана’ (Нас.). Да прыпадаць₁ ‘нечакана з`яўляцца’ (гл.). с. 121

Пры́па́л ‘прыпол’ (астрав., ашм., Сл. ПЗБ). Гл. прыпо́л. с. 121

Прыпаласі́сты ‘паласаты’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 121

Прыпалёўваць ‘прымацоўваць’ (пух., Сл. ПЗБ). Да палява́ць₂, палёваць ‘тармазіць калком хвост плыта’ (гл.), с. 121

Пры́паль ‘прыпаленае, падпаленае месца; рэч з прыпаленага матэрыялу’ (Нас.). с. 121

Прыпаміна́ць ‘напамінаць’ (Яруш.), прыпа́мятаць ‘прыпомніць’ (ТС), пріпамі́н ‘успамін, згадка’, прыпамі́нка ‘ўспамін, памятка’ (Бяльк.), прыпа́мятка ‘знак на памяць’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Яруш.). с. 121

*Пры́панач, пры́поноч ‘на світанні або змярканні’ (Клім.). Да по́нач, по́начы (гл.). с. 121

Пры́па́р₁, пры́пыр, прі́пър, прі́пыр ‘душная гарачыня, спякота ў паветры ад сонца; напружаная летняя праца ў полі (у час касьбы, жніва)’ (ТСБМ, Нік. Очерки, Шн. 2, Ласт., Касп., Хрэст. дыял., Сл. ПЗБ; міёр., Жыв. НС; полац., ушац., беш., віц., гарад., леп., ЛА, 2; в.-дзв., рас., полац., беш., барыс., акц., ЛА, 3), збіць пры́пар ‘парабіць амаль усю работу’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), прыпа́рка ‘гарачае вільготнае надвор`е’ (Раст.), пріпа́р ‘тс’ (Бяльк.), вытворныя прыпа́рніца, пры́парніца, пріпырніца, пры́парка ‘пара збору ўраджаю; самы спякотны час летняй працы, калі больш за ўсё парыць’ (Нік. Очерки, Касп.; брасл., красл., Сл. ПЗБ; полац., сен., ЛА, 3), пры́парнік, пры́парніца ‘той (тая), хто нанімаецца на працу на час напружанай летняй працы ў полі’ (Нік. Очерки). с. 121

Пры́парамак, пры́паромок, пріпоро́мок ‘прыстань, прычал для парома; паром, зроблены, як лодка’ (Ласт.; карэліц., петрык., 3 нар. сл.; Маслен., ТС). с. 122

Прыпа́с ‘тое, што прыпасена; прыпасы; сродак самаабароны (зброя і пад.)’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб., ТС), мн. л. прыпа́сы ‘запасы’ (вільн., Сл. ПЗБ). с. 122

Прыпа́сак ‘падпасак’ (брасл., Сл. ПЗБ), прыпа́сач, прыпа́сыч ‘тс’ (ТС, Сл. Брэс., ЛА, 1). с. 122

Прыпаса́цца ‘прызвычаіцца’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 122

Прыпаса́ць ‘падперазаць; завязаць (фартух)’ (Сл. ПЗБ; іўеў., ЛА, 4). Да пас (гл.). с. 122

Пры́пахань ‘здабытак’ (ТС). Да паха́ць ‘разводзіць, атрымліваць’ (ТС). с. 122

Пры́пе́к, прі́пік, пры́пяк, пры́пык ‘месца, пляцоўка перад чалеснікамі печы’; ‘выступ печы або дашчаны насціл каля печы, на якім можна сядзець або ставіць што-небудзь; прымурак’ (ТСБМ, Касп., Яруш., Бяльк., Дразд., Нік. Очерки, Сл. ПЗБ, ТС, ПСл, Шушк.). с. 122

Пры́пень ‘гульня з манетамі, якімі б`юць аб сцяну’ (Ваўр.). с. 123

Прыпе́таваць ‘біць, калаціць да смерці’ (Нас.), пры́петка ‘заклёпка’ (Ласт.) Гл. пе́таваць. с. 123

Прыпе́ўка ‘частушка’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Сцяшк. МГ.; швянч., Сл. ПЗБ, ТС), пры́пывка ‘тс’ (драг., Сл. ПЗБ), прыпява́йка ‘тс’ (Ян.), мн. л. пры́пеўні ‘прыпевы’ (Пал., Растарг.); сюды ж перан. мн. л. прыпе́ўкі ‘разнастайныя клопаты, выдаткі і іншыя дробязі’ (Нас.), с. 123

Пры́печ₁, прі́печь, пры́печак, пры́пэчэк, пры́пэчка, прэ́пічок, прі́пачак, пры́печча, пры́пяшнік ‘прыпек’, ‘выемка для вуголля, попелу ў печы’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., Янк. 1, Янк. 2, Ян., Стан., Растарг., Шат., ЛА, 4). с. 123

Пры́печ₂ ‘пясчаныя берагі; пляж’ (Жучк., Стан.), ‘пясчаны спадзісты бераг’, ‘пясчаны нанос каля берага ракі’ (Яшк.); відаць, сюды ж прыпічак ‘тоня (участак вадаёма)’ (віл., Сл. ПЗБ), пры́печок ‘абрыў’ (ТС), ‘выступ (не абавязкова каля печы)’ (Ян.). с. 123

Прыпё́к₁ ‘прыбаўка вагі хлеба пасля выпечкі ў параўнанні з вагой затрачанай на яго мукі’ (ТСБМ, Стан.). с. 124

Прыпё́к₂ ‘моцная спёка, гарачыня ад сонца’ (ТСБМ). с. 124

Прыпё́ка ‘рэдкі тварог са смятанай’; ‘тоўчаная бульба са смятанай, з маслам, з салам, з яйкамі’; ‘чыстая смятана’; ‘тоўчаны мак, каноплі, намазаныя тонкім слоем на сачэнь’ (Нік. Очерки), таксама прыпека́нікі ‘дранікі’ (шуміл., Сл. ПЗБ). с. 124

Прыпё́лак ‘прыпечак’ (пух., Жд. 2). с. 124

Прыпіва́ць ‘перад тым, як выпіць чарку, жадаць здароўя суседу, які будзе піць наступным’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 124

Прыпіна́ць₁, незак. тр. да прыпя́ць ‘прыхіліць; прымацаваць; зачыніць’ (ТСБМ) < пяць, пну (гл.). Сюды ж прыпіна́нне ‘прывязванне’ (Байк. і Некр.), прыпіна́цца ‘прыціскацца’ (тамсама). с. 124

Прыпіна́ць₂ ‘настойваць узяцца за што-небудзь’; ‘папракаць, упікаць, рабіць вымовы’ (Нас., Байк. і Некр.; шальч., Сл. ПЗБ), сюды ж назоўнікі прыпіна́нне ‘выгаворванне, упіканне’ (Нас., Байк. і Некр. ), прыпі́нкі ‘папрокі’ (Нас.). с. 124

Прыпі́нда́ ‘фартух’ (Нас., ТС), с. 125

Прыпі́лішча ‘нагляд’ (ваўк., Арх. Федар.). Да пільна́ваць, пі́льны (гл.). с. 125

Прыпіля́ць, прыпілю́каць ‘частым падахвочваннем прымусіць прыняцца за справу’ (Нас.). с. 125

Прыпі́рак ‘прыстанак, прыстанішча’ (Янк. 2). с. 125

Прыпла́віць ‘прыгнаць па вадзе’ (ТС). с. 125

Прыпла́нак ‘дадатак да прысядзібнага ўчастка, які размешчаны воддаль’ (Ян.). с. 125

Прыпла́ч ‘галашэнне па нябожчыку’ (віл., Жыв. сл.). с. 125

Прыпло́д ‘нованароджанае патомства (пераважна свойскіх жывёл або жывёл, якія маюць гаспадарчае значэнне); прырост у свойскіх жывёл’ (ТСБМ, ТС), ‘пазашлюбнае дзіця’ (Сл. ПЗБ), на прыпло́дак ‘на развод’ (Нар. Гом.). с. 126

Прыплуга́ніцца ‘прывалачыся’ (Жд.). с. 126

Прыплута́цца, прыплу́тацца ‘прыблукацца; прыплесціся’ (Нас., Байк. і Некр.). Гл. плута́ць. с. 126

Пры́плыў ‘смецце, якое вада прыбівае да берага’ (чэрв., Нар. лекс.), пры́плаўка, пры́плаўнік ‘смецце, якое засталося на беразе пасля паводкі’ (ТС), пріпла́ўнік ‘тое, што вада прыбівае да берагоў у час паводкі’ (жыт., Нар. словатв.), пры́плаўнік перан. ‘перасяленец’ (ТС). Да прыплыва́ць. с. 126

Пры́плюх, прыплю́х ‘пакатая (пахілая) страха’ (Нар. сл.; лях., івац., ЛА, 4). Да прыплю́снуць, *прыплю́хнуць (гл. плю́снуць). с. 126

Прыплянта́цца ‘прыстаць; прыблукаць’ (пух., Сл. ПЗБ). Гл. плёнтацца ‘блытацца, цягацца’. с. 126

Прыпо́ведзь ‘прымаўка’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 126

Прыпо́й ‘ільдзіна, якая прыбілася да берага’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 126

Прыпо́л ‘ніжні пярэдні край сукенкі, кашулі’ (ТСБМ, Мік., Мядзв., Шн. 2, Нас., Байк. і Некр., Др.-Падб., Бяльк., Растарг.; чэрв., Сл. ПЗБ; ТС), перан. ‘калені’ (віл., іўеў., чэрв., Сл. ПЗБ), прыпо́лле ‘прыпол’ (Гарэц., Байк. і Некр.; Мат. Гом.), пры́пал ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сюды ж лексемы, якія працягваюць адзначаную семантыку: прыпо́л, прыпо́лле ‘аб`ём таго, што можна пакласці ў прыпол ці фартух’ (Нас.), ‘мера пры куплі-продажы’ (Інстр. 3). с. 126

Прыпо́л₂ ‘частка сахі, перакладная паліца’ (Др.-Падб., Гарэц.), прыпо́лак ‘паліца ў сасе’ (Бяльк.; вільн., узд., Сл. ПЗБ), пріпо́лок ‘тс’ (петрык., ельск., Маш., Выг.). с. 127

Прыпо́лак ‘дошка гарбыль’ (Шат.). с. 127

Прыпо́н ‘вяроўка, папруга для прывязвання жывёлы’ (ТСБМ, ТС), ‘канавязь’ (Байк. і Некр.), прыпуо́н ‘кол ці металічны стрыжань, да якога прывязваюць жывёлін’ (беласт., Сл. ПЗБ), прыпо́н ‘кароткі раменьчык на поясе, на якім вісіць нож’ (Маш.), ‘забарона’ (ТС), прыпу́на ‘мера стрымлівання’ (кам., Жыв. сл.). с. 127

Прыпо́рацца ‘справіцца, управіцца з гаспадаркай’ (Мат. Гом., Ян.), прыпо́равацца ‘тс’ (рэч., Нар. сл.). с. 127

Прыпо́рыска (прыпо́рыско) ‘прыстанішча, прытулак’ (гродз., Жыв. сл.). с. 128

Прыпра́віць ‘пакласці прыправу; дадаць што-небудзь; прыладзіць, прымацаваць’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.), ‘прыгатаваць’ (шальч., Сл. ПЗБ), прыпра́ўка ‘прыробка; прыладжванне, прымацоўванне’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), с. 128

Прыпра́дак ‘нітка, якая парвалася пры прадзенні і якую прыпралі зноў’ (рас., Шатал.). с. 128

Пры́прат ‘спрат, сховань’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 128

Прыпро́с ‘запрашэнне’: без прыпросу з`яжджаліся госці (Стан.). с. 128

*Прыпро́хуваць, прыпро́хуваты ‘частаваць’ (драг., Клім.). с. 128

Прыпрэ́жка, пры́пражка ‘далучэнне да раней запрэжаных жывёл’; від запрэжкі каня: збоку ад аглабель для дапамогі каранніку; прыпражны конь’ (Нас., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., ТСБМ; віл., Сл. ПЗБ), прыпрэ́жный ‘прыпражны’ (Бяльк.). с. 128

Прыпу́ннік ‘прыбудова да пуні’ (Касп., Інстр. 2), тв. скл. припуньком ‘камора ў пуні’ (Анім. Дад.). с. 128

Прыпуска́ч ‘кіёк, адзін канец якога ўсаджаны ў дзірку навоя і не дае навою круціцца’ (в.-дзв., Шатал.), прыпускні́к ‘доўгая палка, якой нацягваюць ніткі асновы’ (віл., Жд. 1), прыпу́снік, пріпу́снік, прыпу́сьнік, прыпуска́льнік, прыпушча́льнік ‘кій (клін), які ўтрымлівае кола (пярэдняга) задняга навоя’ (Нік. Очерки, Касп., Сл. ПЗБ; ушац., леп., чашн., гарад., ЛА, 4). с. 129

Прыпу́тнік, трыпу́тнік ‘падарожнік, Рlantago major, Plantago lanceolata’ (Мядзв., Яруш.). с. 129

Прыпу́чыць₁, прыпу́чваць ‘рабіць застрэшак з пучкоў’ (ТС). Да пук, пучо́к (гл.). с. 129

Прыпу́чыць₂ (прыпу́чыты) ‘прыбіць, утрамбаваць размашыстымі ўдарамі’ (драг., 3 нар. сл.). с. 129

Прыпы́лены ‘пакрыты тонкім слоем пылу’ (ТСБМ), перан. прыпу́лены ‘прыдуркаваты’ (ТС). с. 129

Прыпы́нак, прыпу́нок ‘месца спынення транспарту’ (Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Др.-Падб., ТСБМ, ТС), прыпы́н ‘прыстанішча’ (Ласт.), прыпу́н ‘прытулак, прыстанішча’; ‘перапынак’ (ТС), прыпы́ніска ‘прыстанак’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 129

Прыпыні́ць, прыпуні́ць ‘спыніць рух на некаторы час; перастаць рабіць што-небудзь’; ‘даць прыпынак, прытулак, схованку’ (ТСБМ, Яруш., ТС), пріпыніті ‘спыніць, абразуміць’ (Бес.). с. 129

Прыра́да ‘прыбор; камплект, набор прадметаў; дапаможнае прыстасаванне, прылада’ (Нік. Очерки, Стан.). с. 130

Прырака́ць ‘абяцаць; прадвяшчаць’ (Нас., Ласт.), прырачо́ны ‘абяцаны’ (Ласт.), пріріка́ньня ‘прадказванне’ (Бяльк.), с. 130

Прыра́мак ‘каўнер’ (Юрч.), ‘пагон (наплечны знак адрознення)’, прыра́мка ‘наплечнае ўпрыгожванне ад каўнера да рукава’ (ашм., Стан.), прыра́мкі ‘кавалкі палатна, якія падшываюцца пад плечы ў сарочках’ (смарг., Шатал.), ‘палоскі, накладкі на плячах мужчынскай кашулі’ (Ян.), прыра́мык ‘істужка палатна, нашытая наперадзе у рубашцы, у якой праразаюцца петлі для зашпільвання’ (Бяльк.). Гл. ра́ме,рамяно́ ‘плячо’. с. 130

Прыра́нак ‘накладка на прарэху ў штанах’ (навагр., Сцяшк.), прыра́нкі ‘кавалкі палатна, якія падшываюцца пад плечы ў сарочках’ (брагін., Шатал.). с. 130

Пры́раўкамі ‘прыхваткамі’ (глыб., Сл. ПЗБ). Гл. прыры́ўкамі. с. 130

Прыро́бка ‘тое, што прыроблена’ (Ласт., Байк. і Некр.), пры́ро́бка, пры́роб, прыро́бок ‘прыбудоўка да хаты або хлява’ (Шушк., ТС), пры́робка ‘ўзор на канцы ручніка’ (ТС), сюды ж з іншай семантыкай прыро́бак ‘дадатковы, пабочны заробак’ (ТСБМ). с. 130

Прыро́вак ‘балоцісты бераг рова’ (паст., Сл. ПЗБ), прыра́вак ‘рукаў рова’ (Бяльк.). с. 130

Прыро́д ‘патомства’ (ТС), сюды ж таксама пріро́д ‘ураджай, ураджайнасць’ (Юрч. СНС). с. 130

Прыро́да ‘рэальнасць, існасць, не створаная чалавекам’, ‘прыродныя асаблівасці ’, ‘натура, характар’; ‘мясцовасць па-за горадам’, ‘паходжанне; спадчыннасць’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Бяльк., ТС, Жд., Нар. лекс., Сл. ПЗБ), ‘род, кроўная радня’ (ТС), зборн. прыро́ддзе ‘парода, род’ (Жыв. сл.). с. 130

Прыродазна́ўства ‘вывучэнне прыроды як прадмет заняткаў’ (ТСБМ, Байк. і Некр.). с. 131

Прыро́дніца ‘павітуха’ (Ян.). с. 131

Прыро́дны ‘мясцовы’ (Ян.). Да прыро́д, прыро́да (гл.), у значэнні ‘патомны’. с. 131

Прыро́духа ‘прыгожая жанчына’ (пін., Жыв. сл.). Да род, прырадзі́ць, гл. радзі́ць. с. 131

Прыро́іць ‘прыляцець’ (ТС). Да ро́іць ‘ляцець, валіць’ (гл.). с. 131

Прыро́стак ‘малады парастак расліны’ (ТСБМ), ‘тое, што прырошчана’ (Ласт.), прыро́станы ‘прырослы’ (ТС), сюды ж прыро́сток ‘прыток ракі, ручая’ (Клім.). с. 131

Прыро́чыць ‘прымеркаваць, аднесці (да часу)’ (Ласт.), с. 132

Прыру́б ‘прыбудова да хаты’ (Мат. Маг.), прыру́бкі ‘сцены паміж вокнамі’ (рагач., Сл. ПЗБ). с. 132

Прыручы́ць ‘зрабіць ручным’, ‘даручыць’ (люб., Сл. ПЗБ; Жд.), прыручы́цца ‘прыстасавацца, навучыцца’ (ТС). с. 132

Прыры́ўкамі, прыръ́ўкамі, прыры́ўкам, пріры́ўкым, пры́ръўкъм ‘прыхваткамі, час ад часу’ (Жд.; гарад., Нар. лекс.; ЛА, 5; в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 132

Прыс ‘шост для кіравання плытом, чаўном і пад. (доўгае вясло, багор, бусак)’ (ТСБМ, Сцяшк., Мат. Гродз.; віл., пух., Сл. ПЗБ; Скарбы), прыз ‘бусак’ (Цых.), прыс ‘вочап у студні з жураўлём’ (навагр., ДАБМ). с. 132

Пры́са, пры́за, мн. л. пры́сы, пры́зы, пры́скі ‘непакрытая шэрсцю частка пысы ў каровы, каня’ (ТС; брэсц., малар., драг., пін., лельч., хойн , ПА, 1), пры́сы ‘вусы; вусы ў жывёл’ (Клім., Сл. Брэс.). с. 132

Прысабе́чыць ‘набыць ва ўласнасць; прысвоіць, прыўлашчыць чужое’ (Нас., Ласт.; Сл. Брэс.). с. 133

Прыса́да₁ ‘тронкі ў нажа, мяча і пад.; ложа ў стрэльбе; насадка (касы, сякеры і пад.)’ (Нас., Байк. і Некр., Яруш.), прыса́дка ‘насадка (касы, сякеры і пад.)’ (Байк. і Некр.), пріса́да ‘ложа стрэльбы’ (Бяльк.). с. 133

Прыса́да₂ ‘выгода, прыволле’ (ТС), с. 133

Прыса́дзісты ‘невысокага росту, але шыракаплечы, моцнага складу; нізкі, але шырокі, тоўсты’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Стан.; астрав., Сл. ПЗБ; ТС), прыся́дзісты, прыся́дзістый ‘каржакаваты, каранасты’ (смарг., брасл., Сл. ПЗБ), пріся́дзістый ‘прыземісты, але шыракаплечы, моцны’ (Бяльк.). с. 133

Прысадзі́ць ‘пасадзіць дадаткова да ўжо пасаджанага’; ‘зрабіць меншым па вышыні, ніжэйшым, мізарнейшым’; ‘прыладжваць’ (Нас., Байк. і Некр., ТСБМ), прыса́джваць ‘прыстаўляць’ (ТС). Да садзі́ць (гл.). с. 133

Пры́садзь ‘саджанец’ (Сл. Брэс.). Да прысадзі́ць (гл.). с. 133

Прыса́днік ‘кветнік каля хаты; агародчык; парк, сквер’ (ТСБМ, Гарэц.), ‘непладовыя дрэвы ў пладовым садзе’ (Др.-Падб.). с. 133

Прыса́ды₁ мн. л. ‘дрэвы, пасаджаныя вакол, каля чаго-небудзь (дарогі, вуліцы, будынка і пад.)’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб., Касп., Бір. Дзярж., Прышч. дыс., Сл. ПЗБ; слуц., ЛА, 2), прыса́дзі ‘прысады’ (Сл. ПЗБ), прыса́да ‘шырокая дарога, абсаджаная дрэвамі; дрэвы, пасаджаныя ля (вакол) хаты, сядзібы, сада’ (Шат., Янк. 2, Стан., Сл. ПЗБ, ЛА, 2), прыса́дак ‘шырокая дарога, абсаджаная дрэвамі’ (акц., ЛА, 2), прыса́дка ‘дрэва ў прысадах, алеі’ (Стан.), ‘прысады; алея’ (Яруш.). с. 134

Прыса́ды₂ ‘два дрэвы, якія растуць адно каля другога, з развілінамі (ра́ламі або казламі), дзе будзе зроблены памост для вулляў-калод (адзёр)’ (Сержп. Борт.). с. 134

Пры́сак₁ ‘гарачы, распалены попел з вугольчыкамі’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Пал., Касп., Шат., Бір. Дзярж., Сцяшк., Стан.; шальч., лях., ст.-дар., Сл. ПЗБ), прыск ‘тс’ (Гарэц.; маладз., Янк. 1), пруск, прі́сок ‘тс’ (Маш.), пры́сок ‘тс’ (Клім.; пін., Сл. ПЗБ; ТС), прысак ‘гарачы, распалены (на агні) пясок’ (Др.-Падб.), пры́сак ‘попел’: сей жыта ў прысак, авёс у гразь, то будзеш князь (Янк. БП), ‘прах, зямля’: скорей мне прыском вочи засыплюць, покуль я гето забуду (Нас.), пры́сок ‘месца на прыпечку, куды змятаецца жар’; ‘гарачы, распалены попел з вугольчыкамі’; ‘попел’; ‘прах, пыл’ (Ласт.), пры́сык ‘гарачы попел’; ‘перапалены пясок’ (Бяльк.), с. 134

Пры́сак₂ ‘пясчаны ўзгорак’ (бярэз., Сл. ПЗБ). с. 135

Прысаката́ць ‘прыбегчы’ (пух., Жд. 1). с. 135

Прысандры́чыцца ‘прыстасавацца’ (ТС); с. 135

Прысафі́так (прысафі́ток) ‘падстрэшак’ (пін., Нар. сл.). с. 135

*Прысвары́піцца, прысвыри́пытысь ‘прыстаць, прывязацца, прычапіцца’ (Клім.). с. 135

*Прысве́тны, прысві́тный ‘вольны (пра час)’ (кам., Жыв. НС). с. 135

Прысво́іць ‘зрабіць сваёй уласнасцю што-небудзь чужое’ (ТСБМ), прысво́іцца ‘асвойтацца, прывыкнуць’ (ТС), прысво́йчыць ‘прыручыць; прысвоіць’ (Шат.). с. 135

Прысво́йтацца ‘асвойтацца, прывыкнуць’ (ТС). Гл. асво́йтвацца. с. 135

Прысвя́так ‘невялікае свята пэўнай вёскі ў гонар святога, у імя якога пабудавана царква’; ‘перадсвяточны дзень’ (ТСБМ, Касп., Шат., Стан.), пры́святак, пры́светок, пры́с`еток, прэ́святок, пры́свято ‘невялікае рэлігійнае свята’ (Нар. сл., Сл. ПЗБ), прысвя́то ‘тс’ (Скарбы). с. 135

Прысе́брыцца ‘прымазацца, прыстаць збоку да чаго-небудзь ці якой-небудзь справы і нешта атрымаць ад гэтага’ (Нас., Янк. 3), прысе́рбіцца ‘тс’, прысябры́цца ‘прысуседзіцца’ (Байк. і Некр.), ‘паддобрыцца’ (Сл. Брэс.), прысябрава́цца ‘падсесці’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 135

Прысе́дак ‘застаронак для снапоў, мякіны’ (калінк., Нар. сл.). с. 136

Прысе́й-бо́гу ‘так, праўда’ (ТС), пры́сей богу ‘далібог’ (жыт., Жыв. сл.), при́с`аші Бо́гу ‘тс’ (іван., Арк.). с. 136

Прысе́к ‘ніжняя частка калоднага вулея’ (ТС). с. 136

Прысе́лле ‘паселішча’; ‘жыллё; прыстанішча’ (Байк. і Некр., Шат., Яруш.), ‘ваколіца’ (лаг., Жд. 2), прысёлак, пры́сёлок, прысёла ‘выселак, хутар’ (Клім., Жд. 2, ТС). с. 136

Прысе́нак ‘першы пакой ад уваходу ў дом (аtrium)’ (Карскі, Труды), прысенак ‘ганак; тамбур’ (Ласт.), толькі мн. л. прысе́нкі ‘крыты ганак’ (Нас.), прысе́нцы ‘ганак’, прысёнак, мн. л. прысе́нкі, прысе́нцы ‘першыя, знешнія, уваходныя сенцы’ (Ласт.). с. 136

Прысе́сць, про́сясць, про́сяць, про́сізь ‘палатно, натканае за адзін прыём; палатно, складзенае ў выглядзе гармоніка’ (віл., чэрв., пух., іўеў., шчуч., Сл. ПЗБ). Гл. прасе́сць. с. 136

Прысіві́ць ‘забяліць малаком’ (узд., Жд. 3; полац., Нар. лекс.). Да сіві́ць, сівы́ (гл.). с. 136

Пры́сік, прыск ‘адзёр ці хвароба накшталт адру’ (барыс., Шн. 3). с. 136

Прысі́кацца (прысі́катысь) ‘прыставаць, лезці ў бойку і пад.’ (Клім.). с. 136

Прысі́ліць₁ ‘прывязаць, зрабіўшы зашмаргу (па тыпу сіла́)’ (Мат. Гом.). с. 137

Прысі́ліць₂ ‘прымусіць зрабіць што-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб.), прісі́ліць ‘прымусіць’, прісі́л ‘гвалт; насілле, прымус’, прысіле́ньня ‘прымус’ (Бяльк.). с. 137

Прыск ‘іскра’, приски, пырски ‘пырскі’ (Яруш.), пры́скі ‘пырскі; кроплі вады, дажджу’; ‘іскры’ (Бяльк.). с. 137

Пры́скакам, пры́скыкам, прі́скъкъм, прі́скыкымі ‘рабіць час ад часу, урыўкамі’ (Нас., Байк. і Некр., Юрч., Мат. Маг., Стан.; кругл., лёзн., горк., клім., ЛА, 5), пры́скыкым ‘паспешна, спяшаючыся; асобнымі хвілінамі’ (Бяльк.), прыска́кам, прыско́кам, прыско́кым ‘прыхваткамі, урыўкамі’ (міёр., брасл., ігн., паст., сен., талач., Сл. ПЗБ, Жыв. НС; ЛА, 5). с. 137

Прыска́кам ‘падскокваючы’; перан. ‘ахвотна’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 137

Прыска́ліць у выразе прыска́ліць вочы (вока) ‘прыжмурыцца’ (ТСБМ), прыска́льваць ‘прыжмурваць’ (ТС), прыска́люватыся ‘прыжмурвацца, нібы смеючыся ротам’ (драг., Нар. лекс.), прыска́ляный ‘прыжмураны’ (Клім.). Гл. скаліць. с. 137

Прыскапа́цца ‘прычапіцца; прывязацца’ (Пал., Растарг., Касп.), прыскі́пацца ‘прычапіцца’ (нясвіж., Жд. 3). с. 137

Прыскаўрэць ‘прысохнуць’ (Касп.). Гл. скаўрэ́ць. с. 137

Пры́скаць ‘пырскаць, паліваць’ (Байк. і Некр., Бяльк., Ян.), пры́снуть ‘пырснуць (аб дажджы)’ (Растарг.), пры́скаўка ‘пульверызатар’ (Гарэц., Др.-Падб.); с. 138

Прыскі́чыць ‘прыціснуць, змусіць сілай’ (дзярж., Нар. сл.), ‘захацець чаго-небудзь’ (там жа). с. 138

Прыскле́плівацца ‘прыставаць, чапляцца’ (Юрч.). с. 138

Прыско́лак ‘гнуткая палка’ (Сл. ПЗБ). Гл. аско́лак. с. 138

Прыскры́нак ‘скрыначка ў куфры на бакавой сценцы для захоўвання дробных рэчаў’; ‘бакавая скрынка ў стале’ (Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб., Растарг., Інстр. 1, ТСБМ, Жд., Сл. ПЗБ), прыскры́нок, прыскры́нэк, прыскры́нёк, прыскры́ня, прыскрэ́нок ‘баковачка ў куфры’ (ТС, Сл. Брэс.; драг., Жыв. НС), пры́скранек ‘тс’ (Ян.), прыскры́нек ‘невялічкі засек у куфры’ (Янк. 2), прыскры́нык ‘скрыначка ў сярэдзіне сундука для дробных рэчаў’ (Бяльк.), прыскры́нак ‘адгародка ў скрыні, куды складваюць мяхі’ (Жд.). с. 138

Прыску́ра ‘просвіра’ (Мат. Гом.), Р. скл. мн. л. прыскуров ‘тс’ (Нік. Очерки). Гл. праскура. с. 138

Прысле́дзіць ‘прасачыць’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 138

Прысло́н, прысло́нь, пры́слань, прысло́нік, прысло́ны ‘месца, якое добра асвятляецца сонцам’; ‘схіл гары, звернуты да сонца; сонечны бок’ (полац., Нар. лекс.; в.-дзв., даўг., брасл., маст., Сл. ПЗБ), прысло́ньне ‘чырвоны слуп над сонцам на захадзе’ (кобр., Нар. лекс.), пры́сонне ‘круг вакол сонца’ (Клім.). с. 138

Прысло́ўе ‘прыгаворка, хадавы выраз, прымаўка’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб., Касп., ТСБМ), прысло́віца, прысло́ўка ‘тс’ (ТС), пры́слаўе ‘прымаўка’ (Яруш.), прысло́ве, прысло́вя, прысло́віца ‘прымаўка’ (ваўк., воран., Сл. ПЗБ), сюды ж і прысло́ўе ‘нязменная часціна мовы, якая абазначае прымету дзеяння, стану і якасці’ (Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб., ТСБМ). с. 139

Прыслу́га ‘паслуга’ (Нас.), таксама прыслуга́ч ‘той, хто прыслужваецца перад кім-небудзь’ (ТСБМ), прыслуга́цель ‘тс’ (ТС). Гл. слуга, служачы. с. 139

Прыслю́знуць ‘аслізнуць’ (шальч., Сл. ПЗБ). Да слюз (гл.). с. 139

Прысляпі́ць (прысьляпі́ць) ‘прываражыць, прычараваць’ (пух., 3 нар. сл.), прысляпі́цца ‘прыстаць, прычапіцца’ (Жд., Мат. Гом.; люб., Жыв. НС). с. 139

Пры́смак ‘дадатковы, пабочны смак, які прымешваецца да смаку чаго-небудзь’ (Растарг., ТСБМ), прысма́к ‘тс’ (Байк. і Некр.), ‘добры, прыемны смак’ (Нас.), таксама прысма́ка, прысма́кі ‘ласункі, салодкае; смачныя, асабліва прыгатаваныя стравы’; ‘прыправа’ (ТСБМ, Нас., Мядзв., Нік. Очерки, Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб., Растарг., Бяльк., Нар. сл., Сл. ПЗБ, ТС), сюды ж прысма́чыті ‘заправіць’ (3 нар. сл.). с. 139

Прысма́лак ‘зямля, якую відаць з-пад снегу на зімовай дарозе’ (Шат.). с. 140

Прысмалі́ць ‘злёгку падпаліць, прыпаліць; прыкурыць (ТСБМ), ‘хутка прыбегчы, прыехаць’ (Бяльк.), сюды ж экспр. прысмалі́цца ‘захацецца, зажадацца’: от усім прысмалі́лася вады (Ян.). Да смала, смаліць (гл.). с. 140

Прысме́ркці ‘змяркацца’ (Нас.), пры́смерак ‘змярканне’ (Жд. 3), пры́смеркам ‘у час змяркання’ (Нас). с. 140

Прысміхаствава́ць (прысьміхаствува́ць) ‘кпіць’, прысьміхаўство́ ‘кпіны, высмейванне’ (Бяльк.). с. 140

Прысму́так ‘засмучэнне, маркота; жаль’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 140

Прысмыкну́ць ‘прыпрасці’, прысмы́чка, прысмыка́чка ‘нітка, якая парвалася пры прадзенні і якую прыпралі зноў’ (карэліц., Шатал.). Гл. смыкаць. с. 140

Прыснасці́ць (пріснасьці́ць) ‘прыладзіць’ (Бяльк.), прыснасці́цца ‘прыладзіцца, прымасціцца’ (жлоб., Нар. словатв.). Да снасць (гл.). с. 140

Прысо́с ‘дзеянне паводле значэння дзеясловаў прысса́ць і прысса́цца’, ‘прыстасаванне, пры дапамозе якога можна што-небудзь прыссаць, прысмактаць’ (ТСБМ), ‘нізкае, вільготнае месца з глейкаватай глебай’, прысо́сьлівый ‘нізкі, вільготны і глеісты (пра глебу)’ (Бяльк.). Да ссаць (гл.). с. 140

*Прысо́шак (прысо́шок) ‘сошка ў будане’ (ТС), сюды ж прісі́х ‘рыбалоўнае прыстасаванне — двурогія драўляныя вілы, да якіх прымацоўваецца падхватнік, або невялікія перасоўныя звычайныя пасткі ў выглядзе падхватніка’ (Крыв.). с. 140

Прыспалі́ты (прыспалі́тый) ‘скупы’ (Бяльк.). с. 141

Прыспаро́міць ‘прызапасіць, назапасіць; рабіць загатоўкі, запасы да пары, да часу’ (Нас., Ласт.). Гл. спаро́міць. с. 141

Прыспасо́біць ‘працаю нарыхтоўваць запас’; перан. ‘зрабіць каму-небудзь што-небудзь дрэннае’ (Нас.), ‘набыць; прыдбаць, прыстарацца’ (Бяльк.). с. 141

Прыспе́ць ‘наступіць, надысці, настаць, (пра час, справу, патрэбу); абавязкова спатрэбіцца, вельмі захацецца’; ‘прыйсці, з`явіцца ў патрэбны момант, паспець, не спазніцца’; ‘застаць, заспець’ (ТСБМ, Гарэц.; астрав., Сл. ПЗБ; ТС), ‘паспець, не спазніцца’ (Др.-Падб.), ‘паспець (напр., пра яблыкі)’ (гродз., Сл. ПЗБ), прісьпе́ць ‘паспець, не спазніцца’ (Бяльк.). с. 141

Прыспі́чыць ‘абавязкова спатрэбіцца; вельмі захацецца’ (ТСБМ; мядз., Сл. ПЗБ), ‘прыспешыць, давесці да мяжы’ (Др.-Падб.). с. 141

Прыспо́рыць ‘прымножыць, павялічыць, стаць больш’, ‘зрабіць спорным, спарнейшым; паскорыць’ (ТСБМ, Ласт., ТС), прыспор ‘тое, што назапашана’; ‘прырост’; ‘працэнт’ (Ласт.), прыспара́ць ‘падаспець у адзін час’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 142

Прыстава́ка ‘той, хто хутка стамляецца’; ‘надакучлівы чалавек’ (Янк. 3). с. 142

Прыставе́нь ‘прымак’ (Інстр. 2; гарад., Нар. лекс.), пры́стаўня ‘тс’ (Касп.). Да прыста́ць ‘далучыцца, прыжыцца’ (гл.). с. 142

Прыста́віцца ‘паказацца, з`явіцца’ (рагач., Нар. Гом.). Да ставіць (ца) (гл.). с. 142

Прыста́вы толькі мн. ‘вароты’ (лаг., Жд. 3). с. 142

Прыстака́ніцца ‘прыжыцца; прывыкнуць, прызвычаіцца’; ‘прыладзіцца’; ‘далучыцца, прысуседзіцца’ (рагач., Мат. Гом.; в.-дзв., шуміл., круп., Сл. ПЗБ). Да стакана́, стакані́цца (гл.) с. 142

Прыста́кі ‘прымы’ (ветк., Мат. Гом.). с. 142

Прыстакну́ць ‘прыпыніцца на хвілінку’ (Яруш.). с. 142

Прыста́нак, прыста́нішча, прыста́нне ‘месца, дзе можна прыстаць, прытуліцца; часовае жыллё’ (парыц., Некр.; Бяльк., ТСБМ), прыста́нак ‘чыгуначны прыпынак’ (Жд. 2), прыста́н ‘прыпынак, прытулак’ (Бяльк.), прыстані́вка ‘пабудова са сценамі для гаспадарчых прылад’ (жыт., ДАБМ). с. 142

Пры́стані, пры́станкі, пры́стань ‘прыняцце зяця ў дом цесця’ (Нас.); с. 143

Прыста́нне (прыста́ньня) ‘далучэнне’ (Бяльк.). с. 143

Пры́стань ‘гавань, порт’ (ТСБМ, Ласт., Бяльк., Растарг., Мат. Гом.; пух., Сл. ПЗБ), ‘прыстанішча, прыстанак’ (Нас.; ігн., Сл. ПЗБ; ТС), ‘прымацтва’ (Растарг.), ‘месца, дзе вяжуць плыты’ (Мат. Гом.), ‘месца на беразе вадаёма, дзе мыюць бялізну’ (Сл. ПЗБ). с. 143

Пры́старанак, прыстаро́нак, прысторо́нок ‘застаронак; месца ў гумне паабапал току, дзе складваецца збожжа’ (ТСБМ; в.-дзв., Шатал.; лях., ганц., карэліц., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.; лях., клец., ЛА, 2), пры́старанак, прыстаро́нак, прысторо́нок, прыстуро́нок ‘драўляная загародка, якая аддзяляе бок гумна, дзе кладуць збожжа, ад тока’ (слонім., Арх. Бяльк.; Нар. сл.), ‘сценка ў два-тры бервяны, якая разгароджвае гумно’ (баран., ваўк., пруж., Сл. ПЗБ), прысторэ́нак ‘пабудова са сценамі для гаспадарчых прылад’ (ДАБМ), с. 143

*Прыстарані́ць, прыстороні́ць ‘прыбраць’ (ТС). Да старана́ (гл.). с. 143

Прыстарані́цца ‘знайсці прытулак’ (лях., Сл. ПЗБ). Да старана́ (гл.). с. 143

Прыстара́цца ‘раздабыць, прыгатаваць што-небудзь звычайна з цяжкасцямі, намаганнямі’ (Бяльк., ТСБМ), экспр. ‘нарадзіць дзіця’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 143

*Пры́старч, пры́сторч ‘абламаны пень’ (Клім.), при́сторч ‘бадылле’ (зах.-палес., Бел.-укр. ізал.). Гл. старч, сторч. с. 144

Прыстарэ́каць ‘марудзіць з работаю за размоваю’ (Бяльк.), прыстарэ́ка ‘жарт’ (Касп.). Гл. прастарэ́ка. с. 144

Прыстасава́ць ‘зрабіць прыгодным, прымасціць, прыладзіць, прымеркаваць’ (ТСБМ), прыстасова́ты ‘тс’ (кам., Жыв. НС). с. 144

Прыста́ўка₁ ‘частка слова, якая стаіць перад коранем, прэфікс’; ‘тое, што прыстаўляецца, прырабляецца дадаткова да чаго-небудзь’ (Байк. і Некр., ТСБМ), ‘прыбудова’ (Мат. Гом.), пры́стаўка ‘ганак’ (Пятк.), пры́стаўка ‘дадатак пакупніку’, пры́ставок ‘дадатак (напр., ганчарны выраб у дадатак да пасудзіны, якая пры продажы, фактычна абмене, выконвала ролю збожжавай меры)’ (ТС). с. 144

Прыста́ўка₂ ‘надакучлівы чалавек’ (Ян.), пры́стаўка ‘хвост, неадступны спадарожнік’ (ТС). Да прыстава́ць, гл. прыставака. с. 144

Прыстаўля́цца ‘прыкідвацца, строіць з сябе п`янага’ (Ян.). с. 144

Прыста́ць сярод іншых значэнняў ‘спыніцца, падыйсці’ (ТСБМ), ‘прывязацца, прычапіцца’ (ТСБМ, Гарэц., Касп.), ‘далучыцца, прымкнуць’ (ТСБМ, Стан.), ‘стаміцца’ (Шат., Касп., Стан.), прыста́ты ‘пайсці ў прымы’ (палес., Бел.-укр. ізал.), с. 144

Прысто́іць, прысто́йваць ‘ідучы, спыніцца, стаць на кароткі час’ (Гарэц., Бяльк., Жд.; чавус., Нар. сл.; ТСБМ), прыста́іваць ‘спыняцца на кароткі час’; ‘стаяць над тымі, хто працуе’; ‘настойваць’ (Нас., Юрч.), прысто́яць ‘прыпыніцца, пастаяць кароткі час’ (ТС), прыстояць ‘затрымацца на хаду, прыпыніцца, пачакаць’ (Растарг.), с. 145

Прысто́йкі ‘смятанка, вяршкі’ (Касп.). с. 145

Прысто́йны ‘які адпавядае прынятым правілам прыстойнасці’; ‘добра выхаваны; сумленны, не здольны на дрэнныя ўчынкі’; ‘дастаткова добры, нядрэнны’; ‘такі, якім належыць быць; дастатковы па велічыні, памерах’ (Ласт., ТСБМ; смарг., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘прыгожы’ (Інстр. 3; ігн., Сл. ПЗБ), ‘добры; няпрагны’ (Ян.). с. 145

Прысто́л ‘прастол’ (гарад., Сл. ПЗБ), ‘сельскае свята ў гонар святога, імем якога названа царква’ (Мат. Гом.). Гл. прасто́л, прасто́льны. с. 145

Прысто́лак ‘скрыня ў стале, шуфляда’ (ТС; ашм., Стан.), ‘лаўка пры стале, зэдлік’ (Бяльк.), прысто́лік, прысті́лок, прысто́льнік, прыстэ́льнік ‘шуфляда ў стале’ (Нар. лекс., Шатал., Сл. Брэс., Жыв. НС), прысту́лок ‘шуфляда (у стале, шафе і інш.)’ (стол., Нар. лекс.). с. 145

Прысто́нь ‘прывязь’: стаяць коні на прысто́ні, не п`юць, не едяць, усе весела гледяць (загадка). (Ян.). с. 145

Прысто́чыць ‘надысці’: жніво прысточыло, і сено не кончылі (ганц., Сл. ПЗБ). Гл. стача́ць. с. 146

Прысто́я ‘моцна засмоленая хвоя’ (ТС), прысто́і ‘парасткі ад пня’ (Гарэц.). с. 146

Прыстра́ць ‘прысохнуць, прыстаць; прыстаць, прычапіцца’ (Юрч.), с. 146

Прыстра́шка ‘пострах’ (Нас.). с. 146

Прыстро́іць, прыстро́іцца ‘апрануцца па-святочнаму, прыбрацца’ (ТСБМ). 3 польск. рггузігорс 8І% ‘тс’. Гл. таксама стрдй- ны, строй. с. 146

Прыстро́й ‘драбіны (лесвіца)’ (жыт., Мат. Гом.). с. 146

Прыстро́міцца ‘прыладзіцца, уладкавацца, прыстасавацца’, прыстро́млены ‘прыладжаны да чаго-небудзь’ (Мат. Гом.), прыстро́м ‘прымак’ (Мат. Маг.). с. 146

Прыстрыгава́ць ‘прыфастрыгаваць’ (Нас., Байк. і Некр., Жд., Мат. Гом.), прыстрыґава́ць ‘тс’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 146

Прыстры́каць ‘прастрачыць’ (ТС). Гл. пстры́кнуць. с. 146

Прыстрэ́к₁, мн. л. прыстрэ́кі ‘сурокі; хвароба з сурокаў’ (Сержп. Грам., Янк. 2, Мат. Гом., ТС, ПСл; петрык., рэч., брагін., ЛА, 3), прыстрэ́к ‘запаленне век’ (Тураўшч.), прыстрэ́т ‘хвароба з сурокаў’ (ТС), ‘спалох’ (Мат. Гом.), прыстры́т ‘сурокі’ (калінк., Сл. ПЗБ), прыстрэ́шны ‘які здарыўся ад суроку’ (Нар. Гом.). с. 146

Прыстрэ́к₂, прыстрэ́чнік ‘расліна марэна’ (ТС). с. 147

Прыстрэ́нчыць ‘прыстроіць да месца’ (Нас.). Да стрэ́нчыць (гл.). с. 147

Прыстрэ́чны ‘грамнічны’, прыстрэ́чные свечкі ‘свечкі, пасвячоныя на грамніцы’ (ТС). с. 147

Прыстрэ́шак, прыстрэ́шша ‘край даху, які навісае над чым-небудзь; падстрэшак’ (нараўл., ашм., іўеў., пух., ЛА, 4), ‘часткі ганка’ (Інстр. 1). с. 147

Пры́ступ₁ ‘доступ (да чаго-небудзь)’ (Яруш., Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб.), ‘атака, штурм’ (ТСБМ), ‘запал, заўзятасць’ (Сл. ПЗБ), ‘магчымасць набліжэння да каго-небудзь, звычайна з адмаўленнем’ (ашм., Стан.), ані прыступу ‘немагчыма падысці, звярнуцца да каго-небудзь’ (ТСБМ). с. 147

Пры́ступ₂ ‘момант абвастрэння, узмацнення хваробы, хваравітай з`явы; рэзкае, вострае праяўленне душэўнага стану, пачуцця’ (ТСБМ; віл., Сл. ПЗБ). с. 147

Прысту́па ‘муж, які пасяліўся пасля жаніцьбы ў доме сваёй жонкі; прымак’ (Інстр. 2; Клім.), пріступнік ‘тс’ (брэсц., кобр., Шн. 3), прысту́пы ‘прымы’ (кам., Жыв. НС). с. 147

Прыступі́ць₁. Гл. ступі́ць. с. 148

Прыступі́ць₂ ‘уступіць’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 148

Пры́сту́пка ‘падножка, ступенька, па якіх падымаюцца ўверх або спускаюцца ўніз’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Касп., ЛА, 4, Бяльк.), пры́сту́пкі, прісту́пкі, прусту́пкі ‘ганак; ступенькі перад парогам’ (Шушк., Сл. ПЗБ, ЛА, 4). с. 148

Прысту́пна ‘добра, зручна, ёмка’ (Жд. 1). Да прыступі́ць (гл.). с. 148

Прысты́ркнуць ‘прымацаваць’ (Ян.). Гл. то́ркаць, ты́ркаць. с. 148

Прысука́цца ‘прымацавацца, далучыцца шляхам сукання’ (Нас., ТСБМ), ‘размясціцца вельмі блізка; прывязацца, прычапіцца, прыдрацца’ (Нас., Жд., ТСБМ; пух., Сл. ПЗБ; ТС), прысучы́цца ‘прывязацца’ (Ласт.), прысу́чыцца ‘тс’ (ТС), прысучы́цца ‘пасватацца’ (брасл., Сл. ПЗБ). Гл. сукаць. с. 148

Прысукрава́цца ‘прыладзіцца, прысуседзіцца (да каго-небудзь, чаго-небудзь дзеля сваёй выгады, карысці), паддобрыцца’ (Янк. 1, Мат. Гом.). с. 148

Прысу́тнічаць ‘быць, знаходзіцца ў пэўны час; мецца, быць у наяўнасці’ (ТСБМ), прысу́тнасць ‘знаходжанне, наяўнасць’ (там жа), с. 148

Прысу́ха₁ ‘каханая, любая’ (ТСБМ), ‘прыгажуня, чараўніца’ (Мат. Гом.). с. 148

Прысу́ха₂ ‘злая (міфічная) істота’; ‘звышнатуральная сіла’ (Інстр. 2, Мат. Гом.). с. 148

Прысу́шак₁, прысуошок ‘акрайчык, першы кавалак хлеба, адрэзаны ад новага бохана’ (беласт., Ніва, 1979, 5 жн.). с. 149

Прысу́шак₂, прысу́шкі ‘сошкі (апоры) на бэльках’ (брагін., ЛА, 4). Гл. прысо́шак, со́шка. с. 149

Прысу́шны ‘засушлівы’ (ТС). Да сухі́, сушы́ць (гл.). с. 149

Прысце́н ‘частка (палавіна) пуні’ (Гарэц., Байк. і Некр.), ‘дабудоўка; прыбудоўка да сцяны будынка’ (Др.-Падб.), прісьце́н ‘частка пуні’ (Бяльк.), прысце́нак ‘бакавая прыбудоўка’ (ТСБМ, Шат.), ‘прыбудова са сценамі для гаспадарчых прылад’ (стол., ДАБМ), прысце́нок ‘прыбудоўка для свойскай птушкі’ (Шушк.), прысты́нок ‘прыбудова’ (кам., Жыв. НС). с. 149

Пры́сцень ‘рамка, прымацаваная да сцяны для снавання кроснаў’ (Мат. Гом.). с. 149

Прысцё́л ‘камель, гузыр’: у прысцёл ‘каласамі на гузыры (укладка снапоў ячменю, проса на полі для высушвання)’ (ТС). с. 149

Прысціба́й ‘прыхвасцень’ (Бяльк.). с. 149

Прысці́бісты экспр. ‘лянівы’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 150

Прысціга́ць, прысці́гнуць ‘знаходзіць; адшукваць’; ‘сачыць за кім-небудзь’; ‘даходзіць’; ‘раптоўна апанаваць; спасцігнуць’ (Нас., ТСБМ), ‘захапіць, паставіць у безвыходнае становішча’ (ТС), прысцігну́ць ‘дагнаць; схапіць’ (Нас.), ‘прыбыць’ (арш., Шн. 2), с. 150

Прысці́ль ‘від пасеву’ (Нар. Гом.). с. 150

Прысціра́дла ‘прасціна’ (Мік., Нік. Очерки). Гл. прасціра́дла. с. 150

Прысць (прість) ‘глыбокая, выкапаная ўручную пратока праз балоты і сенажаці, якая злучае рэкі або азёры’ (пін., Нар. лекс.), рrist ‘дарожка, прабітая чоўнамі праз заросшыя расліннасцю пратокі Прыпяці’ (зах.-палес., Асоўскі, Stud. Slawist., 106). Гл. просць. с. 150

Прысто́н (прыстю́н), мн. л. прысто́ны ‘капсуль’ (Сіг.). с. 150

Прысця́жка ‘ворчык, прыпрэжка’ (Нас.; міёр., Жыв. НС), прысцяжня́к ‘прыпрэжаны конь’ (Мат. Гом.), прісьцяжнэ́й ‘прыпрэжаны ( пра каня)’ (Мат. Маг.). с. 150

Прысы́паць ‘насыпаць дадаткова; засыпаць’, ‘пачаць мацней ісці, сыпаць’ (ТСБМ), ‘прынесці’ (віл., Жд. 1). Да сы́паць (гл.). с. 150

Прысы́пка ‘мякіна, якую дабаўлялі ў хлеб’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 151

Прысы́пшчык ‘чалавек, што няпрошаным умешваецца ў размову, справу’ (Бяльк.). Да прысы́паць (гл.). с. 151

Прысы́рыць ‘даручыць; прымусіць; адчувальна ўздзейнічаць’; ‘прыручыць’; ‘пакінуць’, прысырэ́ць ‘надакучыць’ (Мат. Гом., ТС; жыт., Жыв. НС; мазыр., ГЧ). с. 151

Пры́сьма ‘ўмольна, з упрошваннем’ (Клім.). Гл. про́сьма. с. 151

Прыся́га ‘афіцыйнае ўрачыстае абяцанне захаваць вернасць, выканаць абавязкі; словы такога абяцання’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Сл. ПЗБ), пріся́га ‘тс’ (Бяльк.), прысяга́ць, прысега́ць, прысягну́ць, прысягну́цца ‘даць прысягу; паклясціся’ (Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), прісягну́ць ‘тс’ (Бяльк.), прысяга́ць ‘абяцаць’ (Ян.), прысягацца ‘бажыцца’ (Ласт.), прыся́жны ‘які прыняў прысягу, прысягнуў каму-небудзь’; ‘пастаянны, заўсёдны’ (Ласт., ТСБМ, Бяльк.), прыся́глы ‘тс’ (Нас.), с. 151

Прыт ‘спрыт; жвавасць, рухавасць’ (Бяльк.). с. 152

Прытаба́к ‘капшук’; ‘партсігар’ (Мат. Гом.; Сл. Брэс.), прытаба́шніца, прытаба́шныца ‘скрынка, каробачка з бяросты для нюхальнага тытуню’, прытаба́чныця ‘партсігар’ (брэсц., 3 нар. сл., Сл. Брэс.). с. 152

Прытаве́с ‘вяроўка або жэрдка, прызначаная для развешвання бялізны’ (Бяльк.). Гл. пратаве́ся. с. 152

Прытага́ніць ‘прынесці, прыцягнуць’ (карм., Мат. Гом.). с. 152

Прытаго́сіць ‘прынесці, прыцягнуць’ (Бяльк.). с. 152

Прыта́кваць ‘падтакваць’ (ТСБМ). с. 152

*Прыталава́ты, прытолова́тый ‘пахілы (пра страху)’ (лун., Шатал.). Да талава́ць ‘утрамбоўваць, вытоптваць, утоптваць’ (гл.); с. 152

Прытала́ніць ‘пашчасціць; пашанцаваць’ (Нас., Байк. і Некр.). Да тала́ніць, патала́ніць (гл.). с. 152

Прыталаска́ць ‘цягаць за валасы’ (Нас.). Да таласка́ць (гл.). с. 152

Прыталачы́ць ‘прыбіць штуршкамі’ (Нас.). Да талачы́ць (гл.). с. 152

Пры́талка₁ ‘перакладзіна паміж вушакамі над дзвярамі’ (Нас., Мат. Гродз.), ‘бакавы стаяк асады ў вокнах, дзвярах’ (Бяльк.), пры́талака ‘перакладзіна паміж вушакамі над дзвярамі’ (Сцяшк., Інстр. 1, Ян.). с. 152

Прытама́нныя (прытама́нные) ‘радня’ (ТС). с. 153

Прытано́жыць ‘змарыць, стаміць; надакучыць, абрыдзець’ (Ян.). с. 153

Прытараба́ніць ‘прывалачы, прывезці, даставіць (што-небудзь вялікае, цяжкае)’ (ТСБМ, Сцяшк.), ‘прымчацца, хутка прыехаць’ (Мат. Гом.). с. 153

Прытара́ніць ‘прынесці, прыцягнуць’ (рагач., Мат. Гом.). с. 153

Прытара́чыць Гл. прытаро́чыць. с. 153

Пры́таркі ‘металічныя стрыжні, якія злучаюць у сасе “лемяшніцу” з ручкамі’ (лудз., Сл. ПЗБ), сюды ж, відаць, і мн. л. пры́торчы ‘пер`е, якое адрастае ў птушак пасля лінькі’ (лун., Шатал.). с. 153

Прытарнава́ць ‘прыгнаць да берага (пра плыт)’; ‘дастасаваць, дапасаваць’ (Др.-Падб.; лід., Сл. ПЗБ), прытарнава́цца ‘прыпыніцца, прыстаць’ (ТСБМ), ‘прыстаць да берага’ (лід., Сл. ПЗБ), перан. прытарнава́цца ‘прыстасавацца’ (Гарэц.; валож., Стан.). Да тарнава́ць, тарнава́цца (гл.). с. 153

Пры́тарны ‘непрыемны ад празмернай канцэнтрацыі якіх-небудзь якасцей (пра смак, пах і пад.)’; ‘празмерна, ненатуральна саладжавы’ (ТСБМ). с. 153

Прытаро́мны (прыторо́мный), прыторо́нный ‘стромкі, круты (бераг)’ (лун., Шатал.; ЛА, 2), сюды ж перан. прытаро́мны ‘страшны, жудасны’, прытаро́мна, прыстаро́мно ‘жудасна, жахліва, страшна’ (Скарбы). с. 154

Прытаро́пны ‘брыдкі’ (гродз., Жыв. НС). с. 154

Прытаро́чыць, прыторо́чыць ‘прывязаць тарокамі да сядла; прымацаваць’ (ТСБМ, ТС); прытара́чыць ‘даставіць, прыцягнуць’ (ГЧ), прыторо́нчыты ‘тс’ (Клім.). Да тарокі (гл.). с. 154

Пры́таска ‘церассядзёлак’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 154

*Пры́таўка, пры́тоўка ‘халоднае памяшканне’ (ТС). с. 154

Прытаўчы́, прытувчэ́ ‘збіць, пабіць; дабіць’; ‘растоўкваць’; ‘прыправіць затаўкай’ (ТСБМ, Нас., Шат.; шчуч., свісл., Сл. ПЗБ; ТС; лід., ЛА, 4), пріто́ўкнуты, прытоўкты́ ‘заправіць страву растоўчаным здорам’ (драг., Вешт.), прытоўкці́ ‘прыправіць’ (ТС). с. 154

Прыта́ча ‘выгадная і зручная мясціна’: у такой харошай прыта́чы хата; прыта́чнэ место ‘тс’ (саліг., Нар. словатв.). с. 154

Пры́тачак ‘выселак’ (пух., Сл. ПЗБ), прыто́чка ‘дадатак’ (Байк. і Некр.). с. 154

Пры́тачкам, пры́тачкамі, пры́тычкамі, пры́тъчъкъмі ‘прыхваткамі; не часта, час ад часу’ (докш., Янк. Мат.; віл., Жд. 1; бялын., Нар. сл.; віл., лях., Сл. ПЗБ; ЛА, 5). с. 155

Прытвара́цца, прытвары́цца ‘прыкінуцца’ (ТСБМ), прітвыря́цца ‘прыкідвацца’ (Бяльк.); с. 155

Прытво́р₁, прытвуо́рок ‘пярэдняя частка царквы непасрэдна за паперцю’ (ТСБМ; гарад., беласт., Сл. ПЗБ), ‘сенцы, ганак’ (малар., пін., Нар. сл.), ‘шула, да якога прычыняюцца вароты’ (ТС), с. 155

Прытво́р₂ ‘прыманка для пчол у пустым вуллі’ (ТС). Да твары́ць ‘пырскаць, крапіць вулей’ (гл.). с. 155

Пры́ткі₁ ‘хуткі, скоры, імклівы; вёрткі, спрытны’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Жд., ТС, Бяльк.); ‘хуткі, жвавы, шпаркі, гарачы, азартны’ (Шпіл., Яруш.), ‘упарты, свавольны’ (Ласт.), рrýtki ‘жорсткі ў абыходжанні’ (Яруш.), ‘упарты, свавольны’ (Ласт.), рrýtki ‘жорсткі ў абыходжанні’ (беласт., Бел.-польск. ізал.). Сюды ж вытворнае пры́тка ‘хутка’ (Сцяшк. Сл., Растарг.). с. 155

Пры́ткі₂ ‘стромкі’: прыткі бераг ракі (Ласт., пад крутой). с. 156

Пры́тны ‘круты, стромкі, адхоністы’ (Варл., Сцяшк., Ласт., Мат. Гом.), ‘хуткі, праворны’ (Нас., Бяльк.), ‘упарты, непаслушны’ (Ласт.), сюды ж пры́тна ‘хутка, жвава’ (Нас.), ‘моцна, шчыльна; тэрмінова; старанна, уседліва; вельмі неабходна’ (Нас., Юрч., Сцяшк., Жд. 3, ЛА, 5), прытно́м ‘непасрэдна, адзін за адным, запар’ (ТСБМ, Касп., Стан.; беласт., Бел.-польск. ізал.), ‘вельмі часта’ (Янк. 1; ст.-дар., Жыв. НС), пры́тня ‘строма, круча’, пры́цінь, пры́ціня ‘тс’: у сам пры́цінь сонца (пра сонца ў зеніце) (Ласт.), прыці́н ‘зеніт’ (Стан.). с. 156

Прыто́лічны (прыто́лычны) ‘суседні’ (Булг.). с. 157

Прыто́мны ‘які знаходзіцца ў прытомнасці, пры памяці’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Касп.), ‘які прысутнічаў пры пэўнай падзеі; сведка’ (Нас., Ласт., Яруш., Касп.), ‘які мае прыстанішча, прытулак; які супакоіўся на месцы’ (Нік. Очерки), с. 157

Прыто́н ‘месца, дом, дзе збіраюцца злачынныя, амаральныя, антыграмадзянскія элементы’ (ТСБМ), ‘прытулак, свой кут’ (узд., Жд. 1). с. 157

Прыто́хнуць, прыто́хнуцца ‘атрымаць тухлы, затхлы пах’ (Нас.), прыто́хлы ‘які сапсаваўся ад цяжкага паветра, затхлы’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 157

Прытрапячы́ць ‘узбіць (падушку)’ (ваўк., Сл. ПЗБ). Да трапа́ць (гл.). с. 157

Прытро́нціць ‘прыгразіць’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 157

Прыту́га₁ ‘жэрдка, лата (у саламянай страсе)’ (чач., Мат. Гом.). с. 157

Прыту́га₂ ‘смутак, жаль, маркота; змярцвенне’; ‘цяжкае становішча; нястача; бяда’ (Нас., Шн., Песні, Кос., Гарэц., Др.-Падб., Касп., Бяльк.; карм., Мат. Гом.; Ян.; калінк., Сл. ПЗБ), пріту́га ‘туга; нудны настрой’ (Бяльк.), прыту́жэны ‘тужлівы’ (ТС). с. 158

*Прыту́жна, прыту́жно ‘пільна, старанна, шчыра, уважліва’ (лельч., Нар. лекс.; ТС), прыту́жны ‘заўзяты’ (ТС); сюды ж, відаць, прыту́жны ‘моцны (мароз)’ (стол., ЛА, 2). с. 158

Прыту́жнік, пріту́жнік, прытужа́льнік, прітужа́льнік ‘кій, які ўтрымлівае кола задняга навоя’ (Інстр. 2; жлоб., Мат. Гом.; ЛА, 4). с. 158

Прыту́каць ‘аглушаць заўсёднай лаянкай; прымушаць лаянкай да працы’ (Нас.), ‘прымусіць (настойлівымі патрабаваннямі)’ (Мат. Маг., Юрч. СНС), прытука́ць, прытуха́ць ‘абгаворваць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 158

Прыту́ла ‘прымак (звычайна ў пажылым узросце і пры адсутнасці законнага шлюбу)’ (Клім.), ‘прымак’ (Ян., Мат. Гом.), прыту́ль, прыту́ліч ‘тс’ (Жыв. НС). с. 158

Прыту́лак ‘месца, дзе можна схавацца, адпачыць, прабыць патрэбны час’, ‘дабрачынная ўстанова для сірот, беспрытульных дзяцей і інш.’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Бяльк., Варл., Сл. ПЗБ), прыту́л ‘прыстанішча’ (ТСБМ, Ласт., Касп.), ‘сховішча, прытон’ (Нас.), прыту́ла ‘прыстанішча’, прыту́лішча ‘тс’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Бяльк., Ян.), прыту́лле ‘тс’ (Касп.). с. 158

Прыту́ліца ‘жаўтазель фарбавальны, Genista tinctoria L.’ (Ласт., Кіс.). с. 159

Прытумане́т ‘кашалёк’ (Сл. Брэс.). с. 159

Пры́тхі, про́тхі ‘палонкі на возеры, якія прарубаюць для таго, каб рыба не задохлася’ (слаўг., 3 жыцця). с. 159

Пры́тхлы ‘затхлы; гнілы, цвілы’ (Нас., Байк. і Некр., Растарг., ТС), ‘прытухлы’, пры́тхліна ‘дрэнны, гнілы пах’ (Нас.), прытыхля, пры́тхля, пры́тха ‘цвіль, пах прэлага, затхласць’, прітхлысьць ‘прытухласць’ (Яруш., Бяльк., ТС). Да тхнуць (гл.). с. 159

Пры́тча кніжн. ‘іншасказальнае апавяданне з павучальным вывадам’ (ТСБМ), пры́тча, пры́чта, пры́шта ‘байка, апавяданне, быль’, ‘непрыемны, нечаканы выпадак; непрыемны збег абставін’ (Нас., Касп., ТС), рrýččа ‘хвароба, немач’ (Варл.), пры́чча, пры́ча ‘тс’ (віл., смарг., Сл. ПЗБ), пры́чча ‘нечаканая хвароба; бяда’ (Бяльк.), пры́чта ‘прытча, дзіва’ (Ян.), пры́тча ‘штукі; свавольства’ (Нас.), ме́рыць пры́чча ‘лячыць хваробу (забабонамі)’ (віл., Сл. ПЗБ), с. 159

Прыты́к ‘месца сточвання ніткі ў працэсе прадзення’ (талач., Шатал.). Да прытыка́ць < тыкаць (гл.). с. 159

Прыты́ка₁ ‘выструганая жэрдка, якая ўтыкаецца ў дно вадаёма для замацавання на ёй сеткі, нерата і пад., прывязвання лодкі’ (ТСБМ, Касп., Янк. 1; полац., 3 нар. сл.; ПСл), ‘калок, якім прытыкаюць пласты сена ў капе або ў стозе, каб не зрывала ветрам’ (ТС), ‘тонкі шост пры падхватніку’ (Янк. 1), прыты́чка ‘калок’ (Байк. і Некр.). Да тыкаць (гл.). с. 160

Прыты́ка₂, прыты́чка, мн. л. прыты́кі, прыты́чкі ‘дакор; папрокі, упікі’ (Нас., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Яруш., Касп.), ба́ба-прыты́ка ‘пра мужчыну, які ўмешваецца ў чужыя справы і размовы’ (Растарг.). с. 160

*Прыты́ка₃ ‘?’: “Нанімала чачотачка скочну музыку, // Нанімала невялічка капэлю ўсю: // Верабейка — на скрыпіцы, // Салавейка — на прытыцы (ашм., Ант.). с. 160

Прытыка́ць₁ ‘ткаць шчыльна, каб атрымоўвалася палатно, а не радно’ (Федар.). Да тыкаць, ткаць (гл.). с. 160

Прытыка́ць₂ ‘папракаць’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘умешваць, далучаць’ (Шат.). с. 160

Пры́тылкі, прі́тылкі ‘вушакі’ (арш., чавус., чэрык., краснап., ЛА, 4), пры́тылка ‘прылавак’ (Ласт.). Гл. пры́талка. с. 160

Прыты́м — злучнік далучальны (звычайна ў спалучэнні са злучнікамі і, ды, а) ‘да таго ж, акрамя таго’ (ТСБМ). с. 160

Прыты́рак ‘дурань’, прыты́раны ‘дурнаваты’ (шчуч., 3 нар. сл.; жлоб., Жыв. сл.; бых., Жыв. НС). с. 160

Пры́тыць (пры́тыты) ‘несці цяжкае, валачыць’ (Клім.). с. 161

Пры́тычкам ‘вельмі рана, да ўсходу сонца’ (чэрв., Жд. 3); с. 161

Прыты́чына ‘збег непрыемных, нечаканых абставін’; ‘дамаганне, прэтэнзія’ (Нас.). с. 161

Пры́ўза, прі́вза, прі́зва, пры́взы, прэ́взэ ‘палкі, якімі ўзмацняецца стог’ (Выг.), сюды ж пріўзу́к, прузу́к ‘раменьчыкі, якімі звязваюцца часткі цэпа’ (Выг.); пры́зва ‘пара маладых бяроз, звязаных верхавінамі, якія кладуцца на верх стога’ (Сіг.) с. 161

Прыўкра́сны ‘прыгожы’ (Караткевіч), прывукра́сны ‘тс’ (рагач., Мат. Гом.). с. 161

Прыўлашча́ць, прыўла́шчыць, прыўла́шчваць ‘прысвойваць’ (Нас., Байк. і Некр., Бяльк.). с. 162

Прыўле́сны ‘ласкавы (пра дзіця)’ (добр., ЛА, 3). с. 162

Пры́ха, мн. л. пры́хы ‘губа ў каня, каровы’ (баран., лях., пін., Сл. ПЗБ), ‘храпа ў каня’ (пін., Шатал.; Сл. Брэс.), ‘пыса; непакрытая шэрсцю частка пысы ў каровы, каня’ (Нар. сл., Сл. Брэс.; ЛА, 1), пры́шка ‘мордачка’ (Сіг.). Да прыса (гл.). с. 162

Пры́хадзень ‘прышэлец, прыблуда’ (ТСБМ, Янк. 3, Нар. Гом.; ашм., Стан.), прыхо́дзень ‘які прыйшоў з другога месца, прышлы’ (Ласт.), сюды ж прыхажа́кі ‘прышлыя людзі’, прыхо́джы, прыхо́жы, прыхаджа́лы ‘прышлы, нетутэйшы’, маст. прыхо́джы перан. ‘запазычаны’ (паст., віл., трак., смарг., навагр., Сл. ПЗБ). с. 162

Пры́хамаць ‘капрыз, недарэчнае, надуманае жаданне’ (ТСБМ), ‘забабонны сродак; забабоны’; ‘чароўныя веды’ (Нас., Гарэц.), ‘забабоны, лячэнне нагаворамі’ (Бяльк.), при́хамить ‘сімвалічны знак, абрад, які мае агульныя рысы з чарадзействам і незразумелы для пабочнага гледача’ (Мядзв.), прихамети ‘за- бабоны’ (Кос.), прыхаме́ты ‘тс’, прыхаме́та ‘прыкмета’ (Бяльк.), прыхамати ‘байкі, забабоны’ (Растарг.), пры́хаматлівы ‘прымхлівы, які верыць забабонам’, пры́хаматны ‘знамянальны па якіх-небудзь забабонных прыкметах’ (Нас.), прыхаме́тнік ‘вядзьмак’ (Бяльк.). с. 162

Пры́хапкам, пры́хапком, пры́хопком, пры́хапкамі, пры́хапкамы, прі́хапкамі, прыхо́пкамі ‘рабіць што-небудзь ў вольную часіну, урыўкамі, прыхваткамі’ (бых., Янк. 3; Мат. Гом.; ашм., Стан.; Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 5), с. 163

Прыха́пчлівы (прыха́пчлывый) ‘зладзеяваты’ (Сіг.). Да прыхапі́ць < хапі́ць, ха́паць (гл.). с. 163

Прыхарашы́ць ‘зрабіць больш прыгожым, надаць прыгажэйшы выгляд’, прыхарашы́цца ‘апрануцца прыгожа, хораша, лепш, чым раней, чым звычайна’; ‘надаць сабе больш прыгожы выгляд’ (ТСБМ, Шпіл.), прыхараше́нне ‘ўбор, убранне, упрыгожванне’ (Шпіл.), прыхаро́шаны ‘прыбраны’ (узд., Жд. 3). Да харошы, харашэць (гл.). с. 163

Прыхату́ліць ‘прыхаваць’ (пух., Жд. 1), сюды ж, відаць, прыхату́рыць ‘прыхаваць’ (Ласт.). Да хатуль (гл.). с. 163

Прыхаху́ліцца ‘хутка і з большага прывесці сябе ў парадак’ (Янк. 3), прыхухо́ліцца ‘прыхарашыцца, прыбрацца, прыадзецца’ (Нар. Гом.). с. 163

Пры́хаць (пры́хаты) ‘фыркаць, чмыхаць’; ‘чхаць, пырскаць’; ‘выказваць незадаволенасць’ (Клім., ТС), пры́хнуць ‘дзьмухнуць’ (ТС), драг. прэ́хатэ ‘тс’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 164

Пры́хваткам, пры́хваткамі ‘ў перапынках паміж іншымі справамі і заняткамі; нерэгулярна, урыўкамі’ (ТСБМ, Янк. 1, Клім., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС, Сл. Брэс., ЛА, 5), пры́хваткай, пры́хваткаю, прі́хваткі ‘тс’ (Янк. 1, Скарбы; карэліц., ушац., полац., ЛА, 5), пры́хватам, прі́хватым ‘тс’ (гарад., іўеў., ЛА, 5), пры́хвытым ‘у момант, адразу; адным махам’ (Бяльк.). Да прыхваці́ць < хваціць, хватаць (гл.). с. 164

Прыхво́стацца экспр. ‘суцішыцца, суняцца’ (ТС). Гл. хваста́ць. с. 164

Прыхі́б ‘бяда’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Гл. хіба. с. 164

Прыхі́лак ‘прыстанішча, прытулак’ (Нас.), таксама прыхі́лле, прыхі́лішча ‘прытулак, прыстанне’ (Нас.; кобр., Рам.; Кос.), прыхі́лле ‘франтон’ (жабін., ДАБМ). с. 164

Прыхі́льны ‘схільны да чаго-небудзь; добразычлівы; спагадлівы’ (Байк. і Некр., Ласт., ТСБМ; астрав., Сл. ПЗБ), ‘той, хто лёгка ўваходзіць у кантакт з людзьмі; кампанейскі’ (воран., ЛА, 3). с. 164

Прыхі́міцца ‘далучыцца’ (ТС). с. 164

Прыхі́н ‘прытулак’ (Гарэц.). Да прыхіну́ць <хінуць (гл.). с. 164

Прыхі́сціць ‘захінуць, засланіць’ (ТС). с. 164

Прыхліпа́ць ‘прыліпаць’ (Нас.). с. 164

Прыхлу́дзіць (прыхлу́дыты) ‘ашаламіць, збянтэжыць; прыстукнуць’ (Клім.). Да хлуд (гл.). с. 164

Прыхлу́п ‘суцэльнае бервяно, якое кладзецца над вокнамі, дзвярамі’ (калінк., ЛА, 4), пры́хлап, пры́хлуп ‘пакатасць’ (калінк., Сл. ПЗБ), сюды ж варыянты: пры́хлю́п, пры́хлюн ‘пакатая страха’; ‘пакаты схіл (страхі, верха ў стозе)’ (ТС; маст., ганц., ЛА, 4), прыхлю́пісты ‘пакаты’ (ТС), прыхлю́пая, прыхлу́пістая, прыхлу́піста (страха) ‘пакатая страха’ (лун., калінк., ельск., кір., люб., ЛА, 4). Сюды ж таксама прыхлу́пкаваты ‘прысадзісты’ (Мат. Гом.), прыклю́п ‘паветка са сценамі для дроў, мякіны’ (лун., Нар. сл.). с. 164

Прыхо́д ‘парафія; ніжэйшая царкоўная арганізацыя ў хрысціянскай царкве; мясцовасць, дзе жывуць члены гэтай арганізацыі’ (ТСБМ, Др.-Падб., Бяльк., Мат. Гом.; лях., Сл. ПЗБ), ‘збор людзей на рэлігійнае свята’ (ПСл), пріхо́джынік ‘прыхаджанін, парафіянін’ (Бяльк.). с. 165

Прыці́н₁ ‘сховішча; прыстанішча; прытулак’ (Нас., Стан.), ‘прытон’ (Гарэц.). с. 165

Прыці́н₂ ‘папрок’ (Касп.), прыці́нкі ‘рэзкія папрокі, шпількі’ (Нас.). Да прыціна́ць (гл.); с. 165

Прыціна́ць ‘спыняць’, ‘перасякаць (дарогу)’ (Нас.), ‘прыпыняць’ (Байк. і Некр.), ‘ціснуць (аб цеснай вопратцы, абутку)’ (Нас.), прыця́ць ‘заціснуць, прыціснуць; затаіць, захаваць’, ‘рабіць рэзкія папрокі, дакаранні’ (Нас.). Сюды ж прыціна́цца ‘знаходзіць прыстанішча, прытулак’; ‘абапірацца; прысесці для адпачынку’ (Гарэц.), с. 165

Прыці́ністы, прыці́місты, прыці́месты ‘круты, абрывісты, стромкі (бераг)’ (саліг., Нар. словатв.; саліг., капыл., ЛА, 2). Да прыціна́ць (гл.). с. 166

Прыці́нка ‘адпачынак’; ‘апірышча’; ‘прадмет (рэч), які дае адпачынак і апірышча’ (Гарэц.). Да прыціна́ць (гл.). с. 166

Прыцінь₁, прыціня ‘быстрыня (у рацэ)’ (Ласт.). Да прыць, прыткі (гл.). с. 166

Пры́цінь₂ ‘зеніт’: у сам прыцінь сонца (Ласт.). с. 166

Прыці́рка ‘зацірка’ (краснап., ЛА, 4), ‘прыбаўка ў страву мукі’ (Нас.), пры́терка ‘прыправа, затаўка’, прыте́рть ‘прыправіць, заправіць (страву)’ (Растарг.). с. 166

Прыціска́ць ‘мыць бялізну’ (круп., Жд. 1). Да ці́снуць (гл.). с. 166

Прыцо́паць экспр. ‘прыйсці’ (ТС). с. 166

Прыцыбу́ліць экспр. ‘выцяць’ (Ян.). Да цыбу́ля (гл.); с. 166

Прыцы́ганы ‘змораны’ (чэрв., Жд. 3). с. 166

Прыцыга́р ‘партсігар’ (Мат. Гом.). с. 166

Прыць ‘імклівасць, шпаркасць’ (Нас., Ласт.); ‘крутасць, стромкасць, круча’ (Ласт.), прыт ‘жвавасць, рухлівасць’ (Бяльк.), с. 166

Пры́цьма, пры́цьмо́м, пры́цьмем ‘аніяк, зусім’ (ТС), прытьмо́м ‘поўнасцю, абсалютна’ (Клім.); с. 167

Прыцю́жыць перан. ‘абмежаваць у чым-небудзь’: німа ніякай прокідзі — вот прыцюжыла (паст., Сл. ПЗБ). с. 167

Прыцю́паць ‘прыйсці павольна, па-старыкоўску’ (Янк. 2), прыцю́пацца, пріцю́пацца, пріцёпацца ‘змарыцца ходзячы, здарожыцца’ (Нас.; мсцісл., 3 нар. сл.), прытіпа́тысь экспр. ‘прыйсці’ (кам., Жыв. НС). Гл. цю́паць. с. 167

Прыцю́хацца ‘стаміцца ад беганіны’ (Нас.), прыцю́хкацца, пріцю́хацца, пріцёхацца ‘стаміцца ў выніку аднастайных рухаў, хады’, ‘прывалачыся’ (узд., Жд. 3; мсцісл., 3 нар. сл.). Да цю́хаць (гл.). с. 167

Прыцю́цькацца ‘прытуліцца, прылашчыцца’ (полац., Нар. лекс.). с. 167

*Прыцю́цькаваты, прыцю́цьковаты ‘прыдуркаваты’ (ТС). с. 167

Прыця́гавіч, прыця́гвіца ‘тоўстая вяроўка для ўціскання снапоў, сена на возе’ (смарг., Шатал.; Сл. ПЗБ). с. 168

Прыця́жыч ‘прыстасаванне для датыкання красён’ (ТС). Да прыцягну́ць < цягнуць (гл.). с. 168

Прыця́кнуць (прытя́кнуты) ‘крыху падсохнуць’ (Клім.). с. 168

Прыця́міць ‘уважліва паглядваць, прымячаць’; ‘прыпамінаць, прыгадваць’(Нас., Байк. і Некр., Др.-Падб.), прыця́мляць, прыця́мліваць ‘прымячаць’ (Нік. Очерки), прыця́мны ‘прыметны’; ‘памятны’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.), прыця́мна ‘прыметна’; ‘помніцца, уяўляецца ў думках’, прыця́м ‘заметка, прыкмета’ (Нас., Байк. і Некр.), пры́цям ‘тс’ (Байк. і Некр.), прыцямка ‘за- метка’ (Яруш.). Да цям, ця́міць (гл.). с. 168

Прыця́пнуць ‘прышыць наспех, спехам’ (Нас.). Гл. ця́паць. с. 168

Прыцяцё́хацца (прыцяцёхыцца) ‘стаміцца’ (Бяльк.). с. 168

Прыцяцю́рыцца экспр. ‘натапырыцца’; ‘памерці’ (смарг., Сл. ПЗБ). Да цяце́рыцца ‘надымацца, тапырыцца’ (Ласт.), гл. с. 168

Прычабе́ніцца (прычэбе́ніцца) ‘прычапіцца, прыстаць’ (ТС). с. 168

*Прычабуры́цца, прычобуры́цца ‘прысесці, прыхінуцца’ (ТС). с. 168

Прычаі́цца (прычаі́тісе) ‘прытаіцца’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 169

Прыча́л ‘частка прыстані, дзе прыстаюць судны’; ‘вяроўка або канат, якімі прывязваюць судны’ (ТСБМ, ТС). с. 169

Прычалаве́чыцца ‘прывесці сябе ў парадак: прыбрацца, умыцца, прычасацца’ (чэрв., Жыв. сл.). Да чалавек (гл.). с. 169

Прычапу́рыцца, прычапуры́цца, прычыпуры́цца, прычапурэ́тыся ‘адзецца па-святочнаму, убрацца, прыбрацца’ (Растарг.; в.-дзв., Шатал.; Жд., Мат. Гом., Мат. Маг.). Гл. чапурыцца. с. 169

Прыча́р ‘чараўнік двухлісты, Рlatanthera bifolia (L.) L.С. Rich’ (Інстр. 2; віц., ганц., Кіс.), прыча́рнік ‘тс’ (Ласт.), прыча́р ‘зелле (магічнае); расліна, выкарыстанне якой, па колішніх уяўленнях, здольна прычараваць каханага’ (Арх. ГУ, Мат. Гом.). Да прычараваць < чараваць. с. 169

Прычаса́ць экспр. ‘прыйсці’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 169

Прыча́сце, прыча́сць ‘абрад прычашчэння; віно з кавалачкамі просвіры, якое ўжываецца для прычашчэння’ (ТСБМ, Мік., Нас., Ласт., Др.-Падб.), с. 169

Прыча́хнуць ‘падсохнуць’ (ПСл). Гл. чахнуць. с. 169

Прычва́ра м. і ж. р. ‘хто прытвараецца, прыкідваецца’; ‘выдумшчык, жартаўнік’ (даўг., Сл. ПЗБ; ТС), ‘прытворшчыца, дзівакаватая жанчына’ (Сіг.), ‘пачвара, нячысцік’ (Нар. сл.). с. 170

Прычвара́цца ‘прыдурвацца; прытварацца’ (брасл., даўг., Сл. ПЗБ), прычвора́ць ‘выдумляць, вычвараць’ (ТС), сюды ж прычва́рыць ‘цкаваць жывёлу сабакам’ (Шат.). с. 170

Прычма́рыць ‘залішне падсмажыць’ (Шат.). Да чмарыць (гл.). с. 170

Прычму́ра ‘жартаўнік’, прычмуро́ны ‘жартаўлівы’ (ушац., міёр., ЛА, 3). Да чмур, чмурыць (гл.). с. 170

Прычо́лак₁ ‘скат чатырохскатнай страхі над папярочнай сцяной’ (ТСБМ, Сцяшк.), прычо́лок, прічо́лок, прычо́лкі ‘сярэдні скат трохскатнай страхі, звычайна з задняга боку будынка’, ‘страха над тарцовай сцяной будынка’ (ельск., Шушк.; ТС), прычі́лок, прычо́лак, прычо́лкі ‘франтон’ (іван., нараўл., гродз., ДАБМ, 778), прычо́лак ‘закот (з саломы, дошак, шыферу)’ (Ян.), ‘франтонная частка страхі’, ‘ніжняя частка франтона’ (карэліц., Сл. ПЗБ; Жыв. сл.), ‘частка страхі, якая звісае над сцяной; напуск, стрэшка (з саломы)’ (Мат. Гом., ЛА, 4), прычо́лак ‘вільчык’ (лід., барыс., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.), прычі́лок ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 170

Прычо́лак₂ ‘выступ каля коміна печы’ (Сцяшк.). с. 170

Прычт ‘духавенства якой-небудзь царквы; клір’ (ТСБМ), с. 170

Прычува́цца ‘здавацца, падавацца (па гуку)’ (ТС), ‘чуцца’ (Нас.). Да чуваць, чуць (гл.). с. 171

Прычуджа́цца ‘здавацца, паказвацца’ (ТС). с. 171

Прычу́йванне ‘здольнасць добра чуць звера’ (Інстр. 2, Мат. Гом.). с. 171

Прычха́ць ‘ледзь прыйсці’ (Ян.). с. 171

Прычы́гацца (прічы́гыцца) ‘вельмі стаміцца (пра непрывучанага да працы)’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 171

Прычыдво́ры ‘жарты’ (узд., Жд. 3). с. 171

Прычы́на ‘з`ява, акалічнасць, якая абумоўлівае другую з`яву; віна’; ‘падстава, зачэпка’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Ян.; ашм., Стан.; Сл. ПЗБ, ТС), прічы́на ‘тс’ (Бяльк.), прычы́нка ‘зачэпка’ (Янк. 3), з далейшым семантычным развіццём — ‘выпадак, нагода’ (Дзмітр., Нас., Нар. Гом.), ‘напасць’ (швянч., смарг., мядз., Сл. ПЗБ), ‘няшчасце, бяда’, ‘пажаданне нядобрага’ (Ян.), ‘падучая хвароба’ (Нас.). с. 171

Прычы́нак, прычы́нка ‘дошчачка, якой закрываюць адтуліну ў калодачным вулеі’ (лях., слонім., Сл. ПЗБ). с. 172

Прычында́лы, прычанда́лэ, прычында́лле ‘жартаўлівая (іншы раз зневажальная) назва розных прылад, рэчаў аднаго якога-небудзь прызначэння’ (ТСБМ, Янк. 1; мсцісл., 3 нар. сл.; ТС; драг., Нар. лекс.), ‘начынне, прылады’ (Янк. 3), прычында́льля, прыцанда́лле ‘ўсякія дробныя рэчы ў гаспадарцы; прылады, начынне’ (Бяльк., Мат. Маг.), прычында́лле ‘інструменты’ (Мат. Гом.), прычында́лы перан. ‘фокусы’ (Сл. Брэс.), прычы́нды экспр. ‘дурыкі’ (ТС). с. 172

Прычыні́ць₁ ‘паслужыць прычынай чаго-небудзь; выклікаць непрыемныя наступствы’ (ТСБМ), ‘зрабіць’: мне дабра не прычыніла і тая Антоля (пух., Сл. ПЗБ), прычыня́цца ‘выбіраць пэўныя ўмовы, абставіны’ (ТС). Да чын, чыніць (гл.). с. 172

Прычыні́ць₂ ‘зачыніць, звычайна няпоўнасцю або няшчыльна’ (ТСБМ, Ласт., Янк. 1, Ян.), прічыні́ць ‘тс’ (Бяльк.), а таксама прычыні́ць ‘прыадчыніць’ (ТС); сюды ж са спецыфічным абмежаваннем семантыкі прычыны́ты ‘завязаць (фартух)’ (кобр., ЛА, 4). с. 172

Прычы́нца ‘віноўнік’ (Нас.). с. 172

Прычы́рквацца ‘дакранацца’ (Ян.). Гл. чы́ркаць. с. 172

Прычыта́ць, прычы́тваць ‘плакаць (па нябожчыку), прыгаворваючы словы жальбы’ (Нас., ТСБМ, ДАБМ), прычы́тываць ‘галасіць’ (рэч., Мат. Гом.). с. 172

Прычэ́лле₁ ‘прыпынак, прытулак’, ‘нязначная прычына, повад’ (Юрч. Сін.), ‘прылік’: ён так работая — абы для прычэ́лля (Мат. Гом.). с. 173

Прычэ́лле₂ ‘вышыўка, узор’ (Мат. Гом.). с. 173

Прычэ́пка ‘што-небудзь прычэпленае — прывешанае, прымацаванае’; ‘зачэпка, прычына’; ‘несправядлівы дакор, дробязная, неістотная заўвага; прыдзірка’ (Нас., Др.-Падб., ТСБМ), пры́чапка ‘прычэпка’ (Байк. і Некр.), ‘тое, што прычэплена’ (Ласт.), прычо́пка ‘прычэпка, прыдзірка’ (Сцяшк.), прычуо́пка ‘падстава для сваркі’, прычэ́пны ‘назойлівы’ (Сл. ПЗБ). Сюды ж прычэ́пніца ‘чужынка’ (ТС), прычэ́пны ‘сваяцкі’ (ТС). с. 173

Прышаво́ры ‘забабоны’; ‘зачараваныя рэчы’, прышаво́рыха ‘асоба, здатная на забабоны’ (пух., Жыв. сл.). с. 173

Прышаламі́ць экспр. ‘пакараць’ (лях., Сл. ПЗБ). с. 174

Прышало́пкаваты ‘дурнаваты’ (хойн., Мат. Гом.), с. 174

Пры́шамець (рryšamić) ‘нядобрая прыкмета (?)’: hetа рryšamić niejkaja, kali kury stali jesci nа hradach суbulu (Варл.). с. 174

Прышаста́ць (прышастаты) ‘?’: Да пускай нас до танчику // Ныженьки проламаты, // Суконьки прышастаты (Доўн.-Зап., Пін.). с. 174

Прышаты́рыць ‘прыбраць’, прышаты́рыцца ‘прыбрацца’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 174

Прыша́хаць (прыша́хыць) ‘прыйсці; прыкрочыць’ (Бяльк.). с. 174

Пры́шва₁ ‘драўляны вал у ткацкім станку, на які навіваюць ніткі асновы або вытканае палатно’ (Касп.; Інстр. 2), ‘пярэдні навой’ (рас., Шатал.), ‘папярочная перакладзіна ў кроснах’ (лудз., Сл. ПЗБ), ‘частка кроснаў’ (Дабрав., Кросны), пры́шва ‘сувой’ (Мат. Гом.). с. 174

Пры́шва₂, мн. л. пры́швы, пры́шву ‘пярэдняя частка ботаў, якая пакрывае пальцы і пярэднюю частку ступні; галоўкі’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Касп., Мат. Гом., ТС; ашм., Стан.), прышы́ва ‘тс’ (Мат. Гом.), пры́швы ‘новыя перады, галоўкі, прышытыя да старых халяў’ (Растарг., Інстр. 1), сюды ж з падобнай матывацыяй ‘частка, прышытая да асноўнай’ — пры́шва ‘частка (рыбалоўнай) сеткі; крыло ў жаку’ (петрык., нараўл., 3 нар. сл.; Маш.). с. 174

Пры́шва₃, пры́швы, прі́шва, прі́швы ‘паплёт (у страсе паверх саломы)’; ‘жэрдка ў паплёце’ (Касп., Бяльк.; паст., Сл. ПЗБ; ТС; полац., слаўг., чэрык., ЛА, 4), пры́швіна ‘паплеціна, прывязка’ (ТС), прышы́ўка ‘жэрдка, мацаванне крокваў’ (Мат. Гом.), прышыва́лка ‘жэрдка ў паплёце’ (паст., глыб., Сл. ПЗБ), прышыва́лка, прышыва́лкі ‘паплёт (у страсе паверх саломы)’ (паст., шарк., глыб., ЛА, 4). с. 175

*Прышкару́пнуць, прышкору́пнуць ‘прысохнуць’ (ТС). Да шкарупа (гл.). с. 175

*Прышклюдава́ць, прышклюдова́ць ‘абчасаць склюдам’ (ПСл). Да склюд (гл.). с. 175

Пры́шласьць ‘будучыня’ (Ласт.), пры́шласць (Арсеннева). с. 175

Пры́шлей ‘хутчэй; лепш; прыдатней; больш дарэчы, прыстойна’ (Нас.; Касп., Бяльк.), пры́шлі ‘лепш, зручней’ (Юрч. Фраз., 1). с. 175

Прышло́маць (прышло́матэ) экспр. ‘ледзь дайсці’ (драг., Нар. лекс.). Гл. шлёмаць, шлэ́маць. с. 175

Прышло́піць ‘прыхлопнуць’ (ТС). Да шла́паць, шло́паць (гл.). с. 175

Пры́шлы ‘які прыйшоў адкуль-небудзь, нетутэйшы, чужы’; ‘які прыйдзе, наступіць; будучы’ (Ласт., Байк. і Некр., Шат., ТСБМ; арш., шчуч., маст., зэльв., слонім., глус., добр., ЛА, 3), ‘які прыйшоў, надышоў (аб часе)’ (Мал.), с. 175

Прышману́ць, прышаману́ць, прышману́цца ‘захацецца’ (ТС). Гл. шмана́ць. с. 176

Прышпіндэ́рыць ‘прышыць’ (нясвіж., Жд. 1). с. 176

Прышпо́тырыць ‘прыляпаць, даць (напр., штраф)’ (Бяльк.). с. 176

Пры́шта ‘байка, показка’ (ТС). Гл. пры́чта. с. 176

Прышто́піць ‘прыфастрыгаваць’ (талач., Шатал.). с. 176

Прыштрэ́паць ‘прыгатаваць (сняданне)’ (узд., Жд. 2). с. 176

Прышу́ліцца ‘прыхіліцца’ (Сцяшк.). с. 176

Прышч₁ ‘гнайнічок на скуры’ (ТСБМ, Шпіл., Бес., Ласт., Сл. ПЗБ, ТС), пры́шча, пры́шчва́, прышча́й, прышча́йка, прышчэ́йка (Жыв. сл., Сл. ПЗБ), пры́шча́ўка, пры́шчолка ‘прышчык’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, ЛА, 3), пры́шчынка ‘балячка’ (чэрв., Нар. лекс.), прэ́шч ‘прышч’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 176

Прышч₂ ‘прыцярушанае мукой прэснае цеста, якое запякаецца ў прыску’ (тураў., Малч.). с. 176

Прышчапе́рыцца ‘зачапіцца’ (Скарбы). Гл. ашчапе́рыцца. с. 177

Прышчапі́ць₁ ‘перасадзіць частку жывой расліны (вочка, чаранок) на тканку другой’ (ТСБМ, Нас., Шпіл., Мат. Гом., ЛА, 1), ‘увесці ў арганізм вакцыну’ (ТСБМ), прышчэ́піць, прышчэ́пліваць ‘прышчапіць; прышчэпліваць воспу’ (калінк., чэрв., Сл. ПЗБ; ТС). Гл. шчапі́ць, шчапля́ць. с. 177

Прышчапі́ць₂ ‘зачыніць на зашчапку; зашчапіць’; ‘прычапіць пры дапамозе прышчэпкі, зашчапкі’ (ТСБМ, ТС). Да шчапі́ць, шчапля́ць ‘злучаць, звязваць’. с. 177

Прышчапі́ць₃ ‘прыбраць, прывесці ў парадак’ (Мат. Гом.). с. 177

Прышча́ўляны (прошча́вляный) ‘пракіслы, з кіславатым прысмакам’ (пін., Нар. лекс.). Гл. прашчаўляны, ашчавець₂, шчавы. с. 177

Прышчаўнік, прышчатнік, прышчынец ‘казялец пякучы, Ranunculus flammula L.’ (Кіс.). Да прышч (гл.). с. 177

Прышчу́нуць ‘даць прачуханца’ (Шат.). Гл. шчуня́ць, ушчу́ніць. с. 177

Прышчу́ра ‘падслепаваты чалавек’ (Бяльк.). с. 177

Прышчы́рыць ‘пастарацца’ (Нас.). Да шчы́ры (гл.). с. 177

Прышчы́так (прышчы́ток, прышчі́ток) ‘франтон’ (бяроз., ДАБМ), ‘частка страхі пры франтоне’ (мазыр., Шушк.; кобр., Нар. лекс.). с. 177

Прышчы́ца ‘яшчур’ (нараўл., Сл. ПЗБ). с. 178

Пры́шчыць₁ ‘сушыць; пячы, грэць на гарачым; пражыць, смажыць; скварыць’, пры́шчаны ‘высушаны’ (стаўб., 3 нар. сл.; навагр., Жыв. сл.; карэліц., зэльв., бярэз., лід., Сл. ПЗБ), пры́шчыцца ‘пячыся, грэцца на вельмі гарачым; пражыцца’ (стаўб., 3 нар. сл.; ТСБМ), ‘пакрывацца пупырышкамі (пра аладкі)’ (ст.-дар., Жыв. НС), пры́шчыцца ‘пачынаць кіпець’ (Варл.). с. 178

Пры́шчыць₂ ‘шчымець, свярбець, часацца; пячы (пры адчуванні запаленчага працэсу на скуры)’ (Сцяшк., Скарбы), прышчэ́ць ‘пячы, балець’ (маст., Сл. ПЗБ), пры́шчыцца ‘пакрывацца прышчамі’ (ТС). Да прышч (гл.). с. 178

Прышчэ́ліцца ‘прыглядвацца, прыжмурыўшы вочы’ (Нас.: “как бы сквозь щель смотреть”). Гл. шчэ́ліць. с. 178

Прышчэ́п, прышчэ́па, прышчэ́пка ‘расліна, якой перасаджаны орган іншай расліны; прышчэпленая расліна’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Варл.), прышчэ́пак, прышчэ́па ‘чаранок, які прышчапляецца да расліны’ (Нік. Очерки; Гарэц., ТСБМ), прышчэ́пка ‘дзеянне паводле дзеяслова прышчапі́ць₂; прышчэпачны прэпарат’. с. 178

Прышчэ́ць ‘моцна ірдзець’ (Шат.). Гл. пры́шчыць, пры́сак. с. 178

Прышы́бці ‘забіць’ (узд., Жд. 2), прышы́бнуць перан. ‘прыгнясці’ (паст., Сл. ПЗБ), прышыбну́ць ‘ашукаць, абмануць’ (Бяльк.), прышыба́ць ‘хутка дабірацца’ (Мат. Гом.). Гл. шыбаць, шыбава́ць. с. 178

Прышыкава́ць ‘падрыхтаваць’ (Мат. Гом.; іўеў., Сл. ПЗБ), прышыхова́ты ‘тс’ (драг., Сл. ПЗБ), прышыкава́ны ‘падрыхтаваны, згатаваны’ (Мат. Гом.), прышыхо́ўваць ‘рыхтаваць’ (ТС). Гл. шыкаваць, шыхава́ць. с. 178

Прышы́цца ‘прыладзіцца’ (ТС). Да шы́цца, шыць (гл.); с. 178

Прышэ́лец ‘прышлы, чужы, нетутэйшы чалавек’ (ТСБМ), прышле́ц ‘тс’ (Нас., Др.-Падб.). с. 179

Прышэ́сце₁ ‘прыход, з`яўленне’ (ТСБМ), прышэ́сця, прычэ́сція, прышэ́ствія ‘здарэнне’ (іўеў., в.-дзв., паст., Сл. ПЗБ). с. 179

Прышэ́ўнік ‘пінжак з даматканага сукна’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 179

Прыюці́ць ‘даць прытулак’, прыючы́цца ‘знайсці прытулак’ (лід., Сл. ПЗБ). Сюды ж аддзеяслоўны назоўнік прыю́т ‘дзяржаўны дом для дзяцей-сірот і састарэлых’ (Янк. 1), ‘дзіцячы дом’ (Ян.), ‘у дарэвалюцыйнай Расіі дабрачынная ўстанова для выхавання беспрытульных дзяцей’ (пруж., Сл. ПЗБ), прыю́тны ‘ветлівы’ (Ян.), прыю́тный, прыю́тлывый ‘той, хто лёгка ўваходзіць у кантакт з людзьмі; кампанейскі’ (бяроз., ЛА, 3), прыю́тый ‘мілы, прыгожы, прытульны’ (Бяльк.). с. 179

Пры́язнь ‘сяброўства; сяброўская прыхільнасць ’ (Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Др.-Падб., Янк. БП), с. 179

Прыя́ліцца ‘чапляцца, прыдзірацца’ (Нас.). Гл. яліцца. с. 180

Прыя́тны, прыя́тный ‘прыемны’; ‘той, хто лёгка ўваходзіць у кантакт з людзьмі; кампанейскі’ (віл., Сл. ПЗБ; міёр., добр., ЛА, 3), прыя́тліву ‘прыязны’ (ТС). с. 180

Прыя́цель, прыя́цель ‘блізка знаёмы чалавек, з якім устанавіліся добрыя, прыязныя адносіны’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Бяльк.; ваўк., ганц., Сл. ПЗБ; ТС, ЛА, 3), прыя́цяль, прые́цель, прыя́ціл ‘тс’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 3), прыя́цельства ‘таварыскія адносіны; сяброўства’ (Нас., Ласт., ТСБМ), с. 180

Прыя́ць ‘спрыяць’ (ТСБМ, Мік., Нас., Бяльк., Мат. Гом., Ян., Мат. Маг.; паст., рагач., Сл. ПЗБ; ТС, ГЧ), ‘гадзіць’ (люб., Нар. словатв.), прыя́ті, прыя́ты ‘спрыяць; жадаць дабра, прыхільна ставіцца’ (Клім., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс.), прыя́тэ ‘жадаць дабра, добра адносіцца да каго-небудзь’ (Сіг.); сюды ж вытворныя: прыя́т ‘прыемнасць’ (Некр.), прыя́нне ‘добразычлівасць, спагадлівасць’ (Нас., Яруш., Яўс.). с. 180

Прэ́гці, прэ́гціса ‘вельмі хацець’ (ТС), прэ́гчыся ‘моцна, прагна імкнуцца, дамагацца чаго-небудзь ’, ‘прыкладаць непамерныя намаганні для дасягнення мэты; высільвацца’ (ТСБМ, Сцяшк.), са скуры прэ́гчыся ‘старацца як моц-сілы’ (Янк. БФ). Гл. пра́гнуць. с. 181

Прэ́гчы ‘смажыць, пячы, прыпякаць’ (ТСБМ, Мік.; талач., Шатал.; ст.-дар., Сл. ПЗБ; бялын., бых., слаўг., ЛА, 4), прэ́хчы, пре́хчы ‘тс’ (талач., бярэз., бялын., Сл. ПЗБ; ЛА, 4), прэ́гчы, ‘смажыць сала’ (Мат. Гродз.), прэ́гці ‘пражыць; пячы сала’, ‘смажыць’ (Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ЛА, 4), прэгць ‘тс’ (Ян.), прэжч, прэч ‘прэгчы, пячы, смажыць’ (Пал., Бяльк.), прэ́жыць, спрэ́жыць ‘прэгчы (гарох)’ (чаш., чэрв., ЛА, 4); с. 181

Прэд (прэт) ‘перад’ (астрав., Сл. ПЗБ), с. 181

*Прэ́дак, прэ́док, прэ́дко ‘продак, пачынальнік роду’ (ТС), прэ́дкі ‘продкі’ (Ян.), ‘продкі, бацькі, дзяды і прадзеды’ (Бяльк.), прэ́ткі ‘продкі’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 181

Прэ́дзяды (прэ́дыды) ‘прадзеды’ (Сіг.). с. 181

Прэ́дні ‘ранейшы; былы’, ‘які будзе наперадзе, у будучым’, ‘вельмі добры, выдатны’ (Нас.). с. 182

Прэ́жыць, прэжць ‘пражыць, смажыць’ (Мат. Гом.), прэжчь ‘тс’ (Нас.), прэ́жаны ‘пражаны’ (Байк. і Некр.), прэ́жанка ‘пражаная бульба’ (Ян.). Гл. пра́жыць, прэ́гчы. с. 182

Прэз ‘праз’ (Нас., Бес., Доўн.-Зап., Чародейство), с. 182

Прэзентава́ць ‘паднесці (падносіць) у якасці падарунка; падараваць’ (ТСБМ), прызынтыва́ць ‘падманваць ілжывымі абяцанкамі’ (Бяльк.). с. 182

Прэй ‘ пырнік’ (слонім., Сл. ПЗБ). с. 182

Прэ́йда ‘прайдзісвет’ (Ян.). с. 182

Прэ́йсце ‘пераход, праход’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 182

Прэк, прэ́ка, прэ́чка ‘спрэчка, пярэчанне’ (Нас., Гарэц., Яруш., Бяльк.), прэ́кам ‘насуперак’ (Нас., Гарэц., Яруш.). с. 182

Прэ́каль ‘паркаль’, прэкалёвый ‘зроблены з паркалю, паркалёвы’ (Бяльк.). Да парка́ль (гл.); с. 182

Прэ́кста ‘перахрышчаны з яўрэяў’ (Нас.). с. 182

Прэ́лесць ‘цуд’ (шчуч., Сл. ПЗБ), прэ́люс ‘тс’ (драг., там жа). с. 182

Прэ́лят ‘жоўтая канюшына’ (Сл. рэг. лекс.). с. 183

Прэм ‘сапраўды’ (Мат. Гом.). с. 183

Прэ́міна ‘частка ракі, якая зімой не замярзае’ (віл., ЛА, 2). Гл. праміна, прамы́. с. 183

Прэ́ндаваць ‘паважаць, шанаваць’ (брагін., 3 нар. сл.; Ян.). с. 183

Прэндзіць ‘паважаць’ (брагін., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.; міёр., 3 нар. сл.). с. 183

Прэнт ‘металічны прут; арматурнае жалеза’ (ТСБМ, Янк. 1, Бір. Дзярж., Жд., Сл. ПЗБ), прэнт ‘качарга’ (Сіг.), ‘шворан’ (Мат. Гом.), ‘жалезны шпень, які падтрымлівае каптур над камінкам’ (івац., Нар. сл.), ‘драўляная частка плуга’ (Выг.), ‘мера паверхні (зямлі)’ (Бес.). с. 183

Прэ́нткі, прэ́ндкі, прэ́нкі ‘хуткі, жвавы, рухавы’ (Сл. ПЗБ, Скарбы, ЛА, 3), сюды ж прэ́нтка, прэ́ндка, прэ́нтко, прэ́нка, прэ́нко, прэ́нько ‘хутка (ісці, ехаць)’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 2), прендко ‘тс’ (навагр., Шн. 2). с. 183

Прэ́паліс (прэ́поліс) ‘прыступ’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 183

Прэ́рах ‘прарэх’ (Мат. Гом.), прэ́рых ‘тс’ (Мат. Маг.). Гл. прарэ́х. с. 183

Прэ́рва ‘перапынак’, ‘перашкода’ (Нас., Байк. і Некр., Яруш.), прэ́рва, прэ́рвяны ‘дождж з перапынкамі’ (шчуч., ЛА, 2), прэ́рва ‘прамежак паміж дамамі ў вёсцы’, ‘прастора паміж дзвюма вёскамі’ (бераст., ЛА, 5). с. 183

Прэ́сленка, прэ́слёнка, прэслён ‘каменьчык з дзірачкай з гліністага сланца (выкарыстоўваўся як лекавы сродак, талісман або прадмет для чаравання)’ (ТС). с. 184

Прэ́снак ‘праснак’ (Бяльк.), прэ́снік ‘тс’ (Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС), прэ́сніца ‘боршч (прэсны)’ (Мат. Гом.). с. 184

Прэ́сны₁ ‘які прыгатаваны без дастатковай колькасці солі або цукру, кіслаты, прыпраў; які не мае пэўнага смаку’; ‘прыгатаваны без закваскі, не квашаны’ (ТСБМ, Ласт.), ‘някіслы’, пре́сный ‘тс’ (гродз., воран., ганц., рагач., рас., Сл. ПЗБ; ТС), ‘свежы (пра малако)’ (КЭС; воран., гродз., Сл. ПЗБ), прэ́сна ‘агульная назва прэснай стравы’ (гродз., Сл. ПЗБ); с. 184

Прэ́сны₂ ‘сыры’; ‘незамёрзлы’ (ТС, ПСл). с. 184

Прэ́сны₃ ‘нядрэнны, добры, няшкодны’: прэ́сная баба (Мілкоўскі, Наша Слова, 2000, 1 сак.). с. 185

Прэ́хаць (прэ́хатэ) ‘часта кашляць сухім кашлем’ (драг., Нар. лекс.). с. 185

Прэ́ці ‘проці, супроць’ (Бяльк.). с. 185

Прэ́ціль (рrécil) ‘прыяцель, сябра’, рréciłka ‘сяброўка, кунпанка’ (Варл.). с. 185

Прэць ‘гнісці, псавацца ад сырасці і цеплыні’; ‘пацець, пакрывацца потам’, ‘гатавацца’ (Ласт., Байк. і Некр., ТСБМ; брасл., шальч., даўг., гродз., астрав., Сл. ПЗБ; ТС), ‘адмакаць’ (мядз., Сл. ПЗБ). с. 185

Прэч ‘далоў’ (Нас., Мік., Бяльк., ТСБМ; паст., стаўб., Сл. ПЗБ), ‘усюды; спрэс’: на полі прэч повно осёту (беласт., Сл. ПЗБ). с. 186

Прэ́чыць ‘пярэчыць, не згаджацца’ (Нас.), прэ́чка ‘пярэчанне, спрэчка’; ‘сварка’ (Нас.; Бяльк.). с. 186

Прэ́шлы, прэ́йшлы ‘былы, ранейшы; мінулы’ (Нас.; шчуч., 3 нар. сл.). с. 186

Прэ́шчы ‘прыгаршчы’ (шчуч., лід., Сл. ПЗБ). с. 186

Псава́ць ‘рабіць непрыгодным, непрыдатным; глуміць’, псава́ць кроў ‘злаваць, раздражняць’ (ТСБМ, Мал., Нік. Очерки, Бес., Булг., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Касп., Шат., Сл. ПЗБ), псова́ць, псува́ць ‘псаваць’ (Мядзв., Нас., Байк. і Некр., Бяльк., ТС), псуць ‘псаваць’ (Нас., ТСБМ). с. 186

Пса́йка (рsaika) ‘страказа’, бча́йка ‘тс’. с. 186

Псе-псе-псе, псе́йко-псе́йко ‘падзыўныя словы для каровы’ (Янк. 2; ст.-дар., Жыв. НС), ласк. псе́йка ‘кароўка’ (парыц., Некр.; Янк. 2; петрык., Жыв. сл.), псё-псё ‘падзыўныя словы для каня’ (Нас.), псёйка, псе-псе! ‘падзыўныя словы для каровы’ (парыц., Некр.; ганц., ДАБМ; ТС), псе́йкаць ‘падзываць карову’ (Янк. 2), сюды ж псюх-псюх-псюх ‘падзыўныя словы для кароў’ (паст., ДАБМ). с. 187

Псець ‘старэць (аб сабаку, а пагардліва і аб чалавеку)’ (Нас., Шат.). с. 187

Псёлька, псёлечка ‘ласкавы зварот да каня’ (Нас.), псёлька ‘маленькае жарабя’ (Шат.), псёль-псёль! ‘падзыўныя для жарабяці’ (Шат.). с. 187

Псі ‘сабачы’ (Байк. і Некр.). с. 187

Псік ‘выгук, якім адганяюць ката’ (ТСБМ, Мік., Мядзв., Нас., Янк. 1; в.-дзв., карэліц., Шатал.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), псі́каць, псі́кнуць ‘сказаць, крыкнуць псік’ (Нас., ТСБМ). Гл. апсік. с. 187

Псі́кус ‘стары сабака’, ‘вымова’ (Нас.). с. 187

Псі́на ‘пра сабаку, звычайна вялікага; пра пах сабакі, яго поўсці’; ‘пра чалавека, які выклікае агіду, абурэнне’ (ТСБМ, Нас., Растарг.), ‘сабачае мяса’ (Нас., Растарг.), псі́ны ‘сабачы’ (Нас., Бяльк.). с. 187

Псі́ніць ‘намакаць да гніення, набываючы сіні колер’ (ТСБМ, Нас.). с. 187

Псінь ‘гніль, гнілізна’ (Нас.), ‘непрыемны (сабачы) пах’ (Нас., Нар. лекс., Сл. ПЗБ). с. 187

Псіўлю́й ‘купкоўка зборная, Dactylis glomerata L.’ (гродз., маг., Кіс.). с. 187

Псіх ‘псіхічна неўраўнаважаны чалавек; псіхічна хворы’ (ТСБМ; клім., ветк., добр., ЛА, 3). с. 188

Псі́ца ж. р. ‘сабака’ (Кос., Растарг.), псу́йка ‘падла, псіна’ (ТС), псі́ца, псо́ўка ‘пра старую жанчыну’ (Нас.), а таксама лисица-псица (мін., Карскі, 1, 305). с. 188

Псо́та ‘шкода; свавольства’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр.), ‘шкода’ (Сіг.), ‘пястун; наравісты, пераборлівы’ (Клім.), с. 188

Пстрака́ты ‘пакрыты плямамі’ (Інстр. 2), ‘стракаты, пярэсты’ (парыц., Некр.). с. 188

Пстра́нга ‘страказа’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 188

Пстронг, ж. р. пстро́нга ‘ручаёвая фарэль, Salmo trutta morpha fario (L.)’ (Інстр. 2, Жук., Жд.). с. 188

Пстрык, ужываецца гукапераймальна для абазначэння рэзкага кароткага гуку (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.), ‘шчаўчок па носе або па вуху’, ‘папрок’ (Нас.), пстры́каць, пстры́кнуць ‘даваць пстрычку (пстрычкі)’; ‘шчоўкаць, ляскаць (пальцамі)’, ‘хутка і лёгка рухацца, пырхаць’, ‘раптоўна ўспыхваць, пыхкаць, сыпаць іскрамі (пра агонь)’ (ТСБМ, Нас., ТС), ‘скакаць’ (астрав., Сл. ПЗБ), пстры́кнуць ‘рэзка штурхнуць нагой’; ‘ускочыць’; ‘сфатаграфаваць’ (Жд. 2, 3). с. 188

Пстрыкаўка ‘бальзамін звычайны, Іmpatiens В. nolі tangerе L.’ (Байк. і Некр., Кіс.). Да пстры́каць, пстрык (гл.), с. 189

Пстрыкт ‘пстрык!’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 189

Пстрыку́н, пстрыку́ха ‘пра легкадумнага маладога чалавека’, ‘пра чалавека, які злуецца, фыркае, выказвае сваю незадаволенасць’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Шат., Байк. і Некр., ТС; капыл., кам., Жыв. сл.; гродз., Жыв. НС). Дэрываты ад пстрыкаць з агентыўнымі суфіксамі -ун, -уха. с. 189

Пстры́чка, пстрычо́к ‘рэзкі адрывісты ўдар пры разгібанні ўказальнага або сярэдняга пальца, сагнутага вялікім пальцам’; ‘пра малую, несур`ёзную, нявытрыманую, запальчывую, нервовую жанчыну ці дзяўчыну’ (ТСБМ, Шат., ТС, Сл. ПЗБ, Байк. і Некр., Жыв. сл.), ‘шпілька’ (Байк. і Некр.). с. 189

Пстры́ца₁ ‘адзін з прыёмаў кідання сцізорыка пры дзіцячай гульні ў ножык, трымаючы яго пальцамі за канец вастрыя’ (гродз., Нар. словатв.). Да пстры́каць, пстрык (гл.). с. 189

Пстры́ца₂ ‘кола з паглыбленнем для шнура’ (гарад., Сл. ПЗБ). с. 189

Пстры́шка ‘страказа’ (валож., Жд. 1). с. 189

Псуць ‘псаваць’ (Нас., ТСБМ), псу́та ‘псаванне’ (Шпіл.). Гл. псава́ць, псо́та. с. 189

Псыча́ць (псыча́ті) ‘шыпець (напрыклад, пра сырыя дровы ў печы)’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 189

Псюк ‘стары; лядашчы чалавек’; ‘стары грыб’ (Нас.). с. 189

Псю́рыць ‘гнаць’, прыпсю́рыць ‘прыгнаць’ (дзярж., Нар. сл.). с. 190

Псялы́га, лаянк. псялы́тка ‘сабачая костка’ (Байк. і Некр.). с. 190

Псяр ‘наглядчык за паляўнічымі сабакамі; сабакар’ (ТСБМ), пся́рнік ‘тс’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 190

Пся́рка ‘амарант, Аmaranthus caudatus L.’ (Інстр. 2, Кіс.). Да пёс. с. 190

Пся́рня ‘асобнае памяшканне для сабак’; ‘сабакі, мноства сабак’ (Нас., Байк. і Некр.; мсцісл., 3 нар. сл.; ТСБМ, ТС). с. 190

Псяю́ха ‘пра таго, хто выклікае агіду, нянавісць (лаянка)’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр., ТСБМ), ‘сабачая кроў’ (Нік. Очерки, Доўн.-Зап., 2). с. 190

Пта́сі ‘птушыны’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 190

Пта́ства, пта́ство ‘птушкі’, ‘свойскія птушкі’ (ТСБМ, Нас., Нік. Очерки, Байк. і Некр., Шат., Інстр. 2; люб., Жыв. сл.; дзятл., лід., шчуч., Сл. ПЗБ; ТС, Сл. Брэс., ГЧ). с. 190

Птах ‘птушка (звычайна вялікая)’, ‘птушка-самец’, ‘птушкі; агульная назва дзікіх птушак’ (ТСБМ, Мік., Булг., Нас., Ласт., Байк. і Некр.; драг., 3 нар. сл.; стол., Нар. лекс.; Ян.; бяроз., ЛА, 1), пташ ‘тс’ (Нас.), таксама пта́ха ‘птушка; вялікая птушка’, ‘птушкі; агульная назва дзікіх птушак’ (ТСБМ, Нас., Янк. 3, Мат. Гом.; маст., жабін., ЛА, 1), пта́шка ‘птушка’ (Мат. Гом., ТС), ‘дробная птушка; агульная назва дзікіх птушак’ (ТСБМ, ЛА, 1), пташ`ё ‘тс’ (дзятл., Сл. ПЗБ), пта́шы ‘птушыны’ (Нас.). с. 190

Пта́шачка (пта́шэчка) ‘фігурка ў вільчыку франтона саламянай страхі’ (ТС). с. 191

Пта́шыць ‘карпатліва збіраць, назапашваць’ (тураў., Выг.). с. 191

Птрусь, птусь ‘водгук, які выкарыстоўваюць пры выгане кароў’ (Мік., Нас.), птрусь-птрусь ‘падзыўныя словы для каровы’ (Нас.). с. 191

Птушане́ц ‘ластавень лекавы, Аntitoxicum officinale Pobed.’ (Байк. і Некр., Кіс.), пташане́ц ‘тс’ (маг., Кіс.). с. 191

Птуша́тнік ‘ястраб’; ‘хлапец, што разбурае птушыныя гнёзды’ (Нас.). с. 191

Птуша́чы, птушы́ны ў выразе птуша́чая (птушы́ная) даро́га ‘Млечны Шлях’ (Сержп. Грам., Байк. і Некр., Некр.). с. 192

Пту́шка (ТСБМ, Мядзв., Нас., Гарэц., Касп., Шат., Раст., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ‘хатняя птушка’ (Сл. ПЗБ), птух, пту́ха ‘птушка; агульная назва дзікіх птушак’ (Байк. і Некр., Мат. Гом.; пруж., драг., Сл. ПЗБ; ЛА, 1), пту́шша ‘птушкі’ (Байк. іНекр.), пту́шшо ‘тс’ (Бяльк.). с. 192

Пту́шма прысл. ‘чарадой’ (Нас.). с. 192

Птэле́я ‘вязавік, Рtelea L.’ (Кіс.). с. 192

Пубзды́р ‘недаростак’ (слонім., Жыв. НС). с. 192

Пу́бліка ‘супольнасць людзей, сабраных у пэўным месцы’ (ТСБМ), с. 193

Пува́к ‘павук’ (латг., Сл. ПЗБ). с. 193

Пуг ‘ляк, перапуд, спалох’ (маг., гом., ЛА): з того пугу лежала тры тыжні (лельч., ПСл). с. 193

Пу́га₁ ‘прылада да паганяння, пужка’ (Нас., Шат., Шпіл., Мал., Бяльк., Сцяшк. Сл., Сл. Брэс., Сл. ПЗБ, ТС, Мат. Гом., Яруш., Гарэц., ТСБМ), рúha ‘тс’ (Тарн., Маш.), с. 193

Пу́га₂ ‘вага ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, камент., 809), ‘журавель у калодзежы’: стаіт стовп, а на ставпу пуга лежыт, а до пугы прывязан ключ (бяроз., Шатал.). с. 194

Пу́га₃ ‘божая кароўка’ (брэсц., Цыхун, вусн. паведамл.), сюды ж, магчыма, экспр. пу́га ‘той, хто непакоіць, перашкаджае (аб дзецях, малых свойскіх жывёлах)’: чого гэта пуга малая мышае? (драг., Сл. Брэс., 3 нар. сл.). с. 194

Пу́га₄ ‘жанчына, якая любіць хадзіць па сяле’ (кобр., ЛА, 3). с. 194

Пу́га₅ ‘маланка, разрад’: у буру вялікая пу́га была на небе (брагін., Мат. Гом.). с. 194

Пу́гавіца ‘гузік’ (Бяльк.). с. 195

Пу́гала ‘пудзіла’: адзеўса, як пу́гало (гродз., Цыхун, вусн. паведамл.); пуга́ла ‘тс’ (Др.-Падб.). с. 195

Пу́гальна (рúhalnо) ‘ручка біча, пугі’ (Тарн.). с. 195

Пугаля́нка ‘страва, прыгатаваная з аўсянай мукі на кіслай рошчыне’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 195

Пуга́р ‘чарка, келішак’ (Шн. 2), пуга́рчык ‘тс’ (Шн. 3, Цых.), с. 195

Пу́гі ‘пра рукі з набухлымі венамі’ (пруж., ЛА, 3), ‘расшырэнне вен’ (навагр., Жыв. сл.). с. 196

Пугаўё ‘дзяржанне пугі’ (ТСБМ, Нас., Шат., Бяльк.; в.-дзв., ашм., паст., Сл. ПЗБ; Бяльк., Яруш., Гарэц.), пугаўе́ ‘тс’ (Янк. 1), пуго́ўе ‘тс’ (ТС), пу́гаўе ‘тс’ (Гарэц.), пу́гайло ‘тс’ (саліг., Нар. сл.), пуго́ўнік ‘тс’ (ПСл). с. 196

Пу́гаўка₁ ‘гузік’ (чач., лоеў., ветк., Мат. Гом.; Мат. Маг.), с. 196

Пу́гаўка₂ (пу́говка) ‘п`яўка’: напився якъ пуговка (Нас.), пу́гаўка ‘балотная п`яўка’ (дзісн., Крывіч, 1924, 2, 108). с. 196

Пу́гаць ‘прагна піць, хлябтаць’ (Нас., Варл.), ‘многа і часта піць’ (кір., Нар. сл.; бых., Жыв. НС; стаўб., 3 нар. сл.), ‘многа піць, піць вялікімі глыткамі’ (Жд. 2; дзярж., Нар. сл.; Сцяшк. Сл.), ‘многа піць вады або есці вадкай стравы’ (карэл., Нар. сл., Сцяшк.), ‘прагна есці, сёрбаць’ (Скарбы, мядз., Нар. словатв.; жлоб., Жыв. сл.), ‘жэрці’ (полац., Янк. 2), ‘разліваць’: не пу́гай, напу́гаў, што стол не ўспяваю выціраць (гродз., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 196

Пуга́ч₁ ‘птушка Strix bubo’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Сержп., ТС), ‘птушка Вubo bubo’ (Харэўскі, Звяры-суайчыньнікі, Мн., 2000, 65), ‘начная сава’ (Цых.), ‘птушка сыч’ (Дразд.), ‘птушка бугай’ (ТС), с. 197

Пуга́ч₂ ‘пісталет-цацка’, ‘той, хто палохае’ (Бяльк.). с. 197

Пугну́ць ‘спалохаць, адагнаць; прадаць без патрэбы, змарнатравіць, збыць’ (Юрч. Сін.). с. 197

Пугра́к ‘пагорак’ (беш., ЛА, 1), пуграчы́на ‘ўзгорачак’ (міёр., Нар. словатв.). с. 197

Пугу́таць ‘буркаваць (пра галубоў)’: голуб пугу́ча (калінк., Мат. Гом.). с. 197

Пуд₁ ‘мера вагі (16 кг)’, (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Варл., Бяльк., Мат. Гом.), с. 198

Пуд₂ ‘страх, сполах, ляк’ (ТСБМ; Гарэц.; Шат., брасл., віл., ст.-дар., круп., Сл. ПЗБ; Бяльк.; петрык., светлаг., калінк., Мат. Гом.; ТС, Маш., Шн. 2; капыл., Жыв. сл.; докш., Янк. Мат.), ‘сполах жывёл’ (Варл.), с. 198

Пу́дала ‘пудзіла’ (лях., Янк. Мат.; Жд. 2; ветк., Мат. Гом.), пу́дало (карэліц., Нар. лекс.), пу́дайло ‘тс’ (петрык., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 198

Пудаўня́ ‘вялікае халоднае памяшканне’ (Сцяшк. Сл.). с. 199

Пу́дзік ‘верабей’: пудзік прыляцеў, на галінку сеў (іўеў., Сл. рэг. лекс.). с. 199

Пу́дзіла (ТСБМ; Шат.; віл., асіп., ганц., паст., Сл. ПЗБ; Бяльк.), ‘страшыдла пужаць курэй’ (Варл.), пу́дзвіло, пу́дзіло ‘пудзіла; неахайнік’ (ТС). с. 199

Пу́дзіць ‘палохаць, спуджваць, прымушаць бегчы’ (Нас.), ‘страшыць, палохаць’ (Гарэц., Яруш., Шпіл., Шат., Янк. 2, ТСБМ), рudzić ‘страшыць жывёлу’ (Варл.), пу́дыты ‘гнаць, разганяць, распуджваць; рэзаць (размашыста)’ (Клім.), пу́дзіцца ‘палохацца, імчацца ад перапалоху’ (Нас.), пу́дзіцца ‘палохацца, баяцца (пераважна пра жывёлу)’ (Гарэц., Яруш., Мал., ТС); с. 199

Пу́дкі ‘пужлівы, палахлівы’ (ТСБМ, барыс., ст.-дар., Сл. ПЗБ; ТС, ПСл), пудлі́вы ‘тс’ (Шат., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС). Да пудзіць, пуд₂ (гл.). с. 200

Пу́дла разм. ‘промах у стральбе, няўдалы стрэл’ (ТСБМ), пу́дло ‘промах; недакладны стрэл, які толькі спалохаў птушак ці звера’ (Нас.); сюды ж пудлава́ць ‘рабіць недакладныя стрэлы’ (ТСБМ), спудлава́ць ‘зрабіць промах’ (Воўк-Лев., Татарк., 172), ‘зрабіць не так, як трэба’ (Цых.); даць пу́дла ‘не пацэліць; памыліцца, схібіць’ (Сержп., Янк. БП), ‘моцна пабіць’ (Ян., Бяльк., Воўк-Лев., Татарк., 172: “выраз ужываецца, калі кажуць пра жывёлу, напр., пра сабак”). с. 200

Пу́дліца мед. ‘крапіўніца’: пудліца нашлася, усе рукі высыпіць, сільна чэшыцца (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 200

Пудо́ўка ‘футболка (адзенне)’ (светлаг., Мат. Гом.). с. 200

Пу́дра₂ ‘вятроўнік вязалісты (ці лабазнік вязалісты)’ (ТС), ‘вазон (кветка)’: пу́дры такія высокія, цвітуць такім розавым, белым цветам (хойн., Мат. Гом.), пу́драчкі ‘каляровыя рамонкі’ (уздз., Жд. 3). с. 200

Пу́дра₃ ‘строгая вымова’, пудро́вка ‘моцная прачуханка, чос’, пудрова́ць ‘моцна лаяць, рабіць вымову’, пудрова́ць голову ‘рабіць строгія вымовы і нават цягаць за валасы’ (Нас.). с. 200

Пу́дынг ‘запяканка з тварагу, мукі і інш.’ (ТСБМ). с. 201

Пудэ́лак ‘карабок’ (Яруш.; Сл. ПЗБ), ‘скрыначка’ (Сцяшк.), ‘пенал’ (Жд. 2), пудэ́лко ‘невялікая папяровая, драўляная або металічная каробачка’ (Скарбы), пудэ́лачко ‘драўляная каробачка’ (Сцяшк. Сл.), пудэ́лочко бляша́ное ‘вядро з бляхі’ (В. В.), пудэ́лочок ‘карабок; шкляная баначка’ (Сл. Брэс.), с. 201

Пу́дэль ‘баязлівец, сарамлівец’ (ТС). с. 201

Пужа́к ‘марынарка, пінжак’, паржа́к ‘тс’ (ветк., хойн., нараўл., Мат. Гом.). с. 201

Пужа́ка ‘здань, прывід’ (ТС), пужа́йка ‘вобарацень’: вуйдзе певень, а зайдзе пень (мазыр., Цыхун, вусн. паведамл.), пу́жално ‘здань’ (ТС), пу́жалка ‘пудзіла; здань прывід; застрашванне дзяцей’ (ТС). с. 201

Пу́жала ‘пудзіла’ (ТСБМ, Касп.), пужа́ла ‘тс’ (Нас., Гарэц., Бяльк.; полац., Янк. 2), пужа́дла, пужа́йла (паст., брасл., Сл. ПЗБ; Жд. 2), пужа́йло ‘пудзіла; нелюдзімы чалавек’ (ТС; нараўл., добр., Мат. Гом.). с. 201

Пужа́льна ‘пугаўё’ (ТСБМ), пужално́ ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), пужайно́ ‘тс’ (Жд. 2), пужа́лно, пужа́льно ‘тс’ (Шатал.; люб., Нар. словатв.), пу́жално ‘тс’ (ТС, Клім.; пін., Нар. лекс.; ганц., Сл. ПЗБ), рužałna ‘тс’ (Тарн.), пужа́льне ‘тс’ (Чэрн.), пужа́льнё ‘тс’ (лях. Сл. ПЗБ), пужа́льня ‘тс’ (маст., шчуч., ваўк., Сл. ПЗБ), пужале́но ‘тс’ (карэл., Нар. лекс.), пужа́ліна ‘тс’ (Сцяшк.), с. 202

Пужа́ць ‘палохаць, страшыць’ (ТСБМ; Нас.; Шат.; Сержп.; ТС; швянч., Сл. ПЗБ), пужа́цца ‘палохацца, лякацца, жахацца’ (Гарэц.; Шымк. Собр., Растарг.; швянч., Сл. ПЗБ), с. 202

Пу́жліс ‘рыхлы качан капусты’; перан. ‘ганарлівец’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 202

Пужло́к ‘нешта натапыранае, узбітае’: hалава не бярэцца — пужлок капуста (воран., ЬКК, 16, 187). с. 202

Пужо́к ‘схованка для рыбы ў карме лодкі’ (ТС). с. 202

Пужы́на́ ‘пустое зерне (проса, канопляў)’: вуп`юць вороб`е ўсе на свеці, одна пужы́на остаецца (ТС), пужі́на ‘пустое, змытае насенне проса’ (лельч., Нар. лекс.), с. 202

Пужэйло́ ‘пуга (яе раменная ці вяроўчатая частка)’ (ТС). с. 203

Пу́за ‘жывот, трыбух; чэрава’ (рас., чэрв., кір., ЛА; Шат.; ашм., Стан.; Шымк. Собр.), рúzа ‘тоўсты жывот’ (Варл.), пу́зо ‘тс’ (ТС), пу́за ‘жывот; губа, нарост; закругленне ляза на сякеры’ (добр., Мат. Гом.), сюды ж пузе́нь ‘вялікі жывот’ (Ян.), пузынё, пузыня́ ‘таўсцячок; птушаня, якое толькі што вылупілася’ (Нас.), пуза́тый ‘які мае вялікі жывот’ (Нас.), пуза́тая ‘цяжарная’ (Нас.; Жд. 1; Шымк. Собр., Мат. Гом.), пуза́ты ‘з тоўстым жыватом’ (Шат. ТС), пуза́ч ‘брухаты чалавек’ (Нас., Мат. Маг., Янк. 1, Мат. Гом., ТС), пузе́й ‘тс’ (ТС, бяроз., Шатал.), пуза́цець ‘станавіцца чараватым’ (Нас., Шат.), с. 203

Пузга́н ‘пузацік’: чародка малых суседскіх пузганоў (глыб., Полымя, 1998, 12, 108), пуза́н, пузга́н ‘чалавек з вялікім жыватом’ (бяроз., шуміл., паст., Сл. ПЗБ). Да пу́за (гл.); с. 203

Пуза́тка ‘брыца’ (дзісн., Жыв. сл.). с. 204

Пуздро́ (пуздрё) ‘мачавая машонка ў коней’ (Нас.), мн. л. пу́здра ‘пазушныя поласці’ (ТС), пуздра́ ‘ноздра, храпа’: конь пу́здры раздуў, ‘тоўсты чалавек’ (Бяльк.), с. 204

Пу́здрыкі ‘аладкі, спечаныя з толькі што замешанага хлебнага цеста’ (Скарбы). с. 204

Пузды́р ‘вадзяны пухір на скуры’ (Цых.), пузды́рь ‘пузач, тоўсты чалавек’ (Бяльк.). с. 205

Пу́зе ‘апоўзіны’: насячы пу́зя (пін., Лецка, вусн. паведамл.). с. 205

Пу́зін ‘ зарасць арэшніку’ (дзятл., 3 нар. сл.). с. 205

Пу́зца ‘лытка’ (круп., Сл. ПЗБ), мн. л. пу́зцы (круп., Нар. сл.), пу́зачка, пу́зічка ‘тс’ (в.-дзв., полац., ЛА, 3; Сл. ПЗБ), пу́зачка ‘кончык пальца’ (в.-дзв., Шатал.). с. 205

Пузы́р₁ ‘пухір’ (ТСБМ; Сл. ПЗБ; ТС; міёр., 3 нар. сл.;), ‘пухір у рыбы’ (ЛА, 1), ‘пухір у свінні’ (Маш.), ‘вадыр, пухір на скуры’ (ЛА, 3), ‘бурбалка’ (маг., гом., ЛА, 2; Сл. ПЗБ) ‘паветраны шар’ (Сл. рэг. лекс.), ‘асінае гняздо’ (Сл. ПЗБ) ‘пасудзіна для газы ў лямпе’ (Сіг., Шат.), пузы́рь ‘тс’ (Бяльк., Растарг.), ‘чэрава, пуза’ (Нас.), пузы́р ‘тоўсты хлопчык’ (міёр., 3 нар. сл.), пузыро́к ‘агурочак’ (Мат. Гом.), ‘шкло ў лямпе’ (Мат. Маг.; Бяльк.), ‘ніжняя шырокая частка збанка’ (бяроз., Шатал.), с. 206

Пузы́р₂ ‘воблака; хмара’ (бялын., ЛА, 2, Нар. сл.; Жд. 2), пузыро́к ‘невялікая хмарка, з якой ідзе дождж’ (круп., бялын., ЛА, 2) ‘белая кучавая або дажджавая хмара’ (бялын., Нар. сл.), ‘похмарак, хмарка’ (карм., Мат. Гом.). с. 206

Пузы́р₃ ‘ногаць, пазногаць’ (Сцяшк. Сл.). с. 206

Пузы́рнік ‘расліна мыльнік, Saponaria officinalis L.’ (віл., Кіс.); с. 206

Пузы́рыцца (пузы́рицьца) ‘наядацца, напівацца; закіпаць, падымацца пухірамі; выстаўляць пуза ад гонару’ (Нас.), с. 206

Пу́йка неадабр. ‘пра малога непаслухмянага хлопца’, ‘недаразвіты хлопец, дурань’ (брасл., міёр., Праблемы філал., 92). с. 207

Пук₁ ‘выклічнік, што перадае стук, стрэл, лопанне ці гук падзення’ (“падение чего, особенно круглого”, Нас.; мсцісл., Нар. лекс.; Сержп.; Нік. Очерки; ЭШ), ‘бух, бульк’: бобе́р пук у во́ду (ПСл), с. 207

Пук₂ ‘выпукласць, пукатасць’: у пуку клепка выгінаецца (ТС), ‘самая высокая, аддаленая частка, кропка чаго-небудзь’: пук неба (Нар. Гом.), ‘самая сярэдзіна’: рuk zimy (Варл.), ‘выгіб пілы’ (ПСл), пук, мн. л. пуке́ ‘выступы на падэшве нагі каля пальцаў’ (Сцяшк.), пука́ ‘выпукласць ступні каля большага пальца’ (Дразд.); с. 207

Пук₃ ‘кветканоснае сцябло, стрэлка (цыбулі, шчаўя і інш. раслін)’ (пераважна паўн.-усх., ЛА, 2; Яўс., Варл., Сл. ПЗБ, Шатал., Янк. Мат., карэл., Жыв. сл.; Жд. 2). пу́чча ‘тс’ (ЛА, 2; Ян.; Сл. ПЗБ; Мат. Гом.), ‘маладыя парасткі’ (брагін., Шатал.), ‘аер’ (б.-каш., Мат. Гом.), пукі́ ‘адросткі пер`яў пасля лінькі’ (брасл., Нар. словатв.; паст., ЛА, 1), сюды ж пучы́цца ‘расці ў стрэлкі (аб цыбулі)’ (Яўс.), фраз. пайсці ў пук (пукі, пучча) ‘ператварыцца ў пустацвет (пра расліны)’; іран. ‘застацца ў дзеўках, не выйсці замуж’ (Сл. ПЗБ, Растарг.), пукава́тая ‘якая пайшла ў пукі (пра моркву)’ (Жд. 1); с. 207

Пук₄ ‘звязка; сноп; скрутак; ахапак’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк., ЛА, 4; Варл., ТС, Ян., Яўс., Раст., Шат., Сл. ПЗБ, ПСл) ‘галінкі, пасечаныя і звязаныя ў куль для паліва’ (Сцяц.), пучо́к ‘ахапак звязаных дроў’ (стол., Сл. Брэс.), ‘збітыя жэрдкі для прыціскання стога’ (мазыр., Шатал.); с. 208

Пук₅ ‘расліна дзягіль, Аrchangelica officinalis Hoffm.’ (Кіс.), с. 208

*Пу́кавадзь, пу́ководзь ‘разуха-асака’ (ТС). с. 208

Пу́кала ‘пухір у рыбы’ (ЛА, 1). с. 208

Пу́канка ‘груша, яблык, які сам зваліўся з дрэва, паданка’ (Янк. 2; ветк., Мат. Гом.; Растарг.). с. 208

Пу́кас ‘рыба альхоўка, Rhodeus serictus amarus’ (Жук., Рыбы, 300), с. 208

Пука́ты, пукава́ты ‘з выступаючымі бакамі’ (ТСБМ, Шат., Сл. ПЗБ, Жд. 2, ТС, Варл.: “reč, štо pasiarod taušciejšaja, jak uharе j nadolе”), ‘пузаты’ (Сл. ПЗБ), пукова́ты, пукна́ты ‘выпуклы’ (ТС), пукова́сты ‘тс’ (ПСл), с. 209

Пу́кацца ‘лямантаваць, моцна крычаць’: пукаяцца там, аж с шкуры вылазіць (Шат.), ‘паміраць (ад болю, ад прагнасці, ад смеху і пад.)’: у раскошы дзеўка аж пукаетца — хочэ замуж (Сержп.). с. 209

Пу́каць₁ ‘стукаць, страляць, лопаць, падаць з глухім гукам’ (Нас., лельч., Нар. лекс.; Мат. Маг.; Сл. ПЗБ), пу́кацца ‘лопацца; падаць’ (ТСБМ, Яруш., Гарэц., Нас., ТС, паст., вільн., лаг., Сл. ПЗБ; Шат.), сюды ж пу́каўка іран. ‘пра лёгкую зброю’ (ТСБМ); с. 209

Пу́каць₂ ‘абіваць збожжавыя; каласаваць ячмень’ (віц., ЛА, 2; шуміл., Сл. ПЗБ; Бяльк.). с. 210

Пу́каць₃ ‘іграць на скрыпцы, пальцамі перабіраючы струны’ (Ян.). с. 210

Пу́кер ‘мазоль’ (пін., Шатал.), пуке́р ‘пухір’ (пін., Нар. лекс.), пукі́р ‘тс’: пукір выскочыв (стол., Сл. Брэс.). с. 210

Пу́кля ‘кутас, пампон’ (ТС; Шымк. Собр.), ‘самаробны драўляны гузік’ (шуміл., Сл. ПЗБ), мн. л. пу́клі ‘адходы пры прадзенні воўны’ (рас., Шатал.), с. 210

Пукна́ты ‘пукаты, пухнаты, тоўсты’ (пін., Жыв. сл.), ‘выпуклы’ (ТС), пукна́тый ‘тс’ (Клім.). с. 210

Пу́кнуць ‘стукнуць, ударыць, трэснуць, лопнуць; павялічыцца, выцягнуцца, раздацца’ (Клім.). с. 211

Пуко́вы ‘цёмна-чырвоны’ (Растарг.), с. 211

Пуко́ўка ‘рагоз’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 211

Пу́кта ‘буркун, заўсёды незадаволены чалавек’ (Яўс.; міёр., 3 нар. сл.), пукту́н, пу́ктала ‘тс’ (міёр., 3 нар. сл.), сюды ж пуктані́на ‘бурчанне, мармытанне са злосцю; невыразны адказ’ (міёр., Нар. словатв.). с. 211

Пукчэ́ць ‘утвараць пуканне ад бражэння; гаварыць невыразна, пра сябе’ (Нас.) ‘брадзіць; бурчаць’ (в.-дзв., паст., трок., рас., Сл. ПЗБ), ‘незадаволена бурчаць’ (полац., Нар. лекс.; Яўс.), сюды ж пукча́ць ‘дэманструючы незадавальненне, гаварыць сабе пад нос; бурчаць (у жываце)’ (Нас., Сл. ПЗБ), пукце́ць (пукцѣць) ‘незадаволена гаварыць сам з сабою’ (Шымк. Собр.), пукта́ць ‘брадзіць; бурчаць’ (Сл. ПЗБ). с. 211

Пукш ‘выклічнік, што перадае гук, калі нешта раптоўна ламаецца, рвецца, б`ецца’ (полац., Нар. лекс.). с. 212

Пула́нка ‘мышалоўка, пастка’ (Сл. Брэс.). с. 212

*Пу́ліць, пу́лыты ‘тужыцца’ (палес., Бел.-укр. ізал.), пу́лытысь ‘напружвацца з усіх сіл’ (драг., 3 нар. сл.), пу́лятысь ‘тс’ (кобр., Сіг.). с. 212

Пулк ‘стая’ (ЛА, 2), семантычна і тэрытарыяльна сюды ж пулкава́цца ‘збірацца вакол пчалінай маткі’: пулкуюцца пшчолы ў раі (шальч., Сл. ПЗБ). с. 213

Пуло́нь ‘непакрытая лесам прастора (на сухім месцы)’ (малар., Сіг.). с. 213

Пуль-пуль-пуль ‘падзыўныя словы для курэй, куранят’ (Сл. ПЗБ; мсцісл., 3 нар. сл.; Янк. 2, ТС), сюды ж памянш.-ласк. пу́лькі-пу́лькі, пу́лічкі-пу́лічкі, пу́лінькі-пу́лінькі, с. 213

Пу́львар ‘пушок для здабывання агню крэсівам, наскубаны з вопраткі’ (навагр., Жыв. сл.), рúlwer ‘гаручы матэрыял для крэсіва, які вырабляецца з губы, што расце на бярозе (альбо з паленага палатна, якое ўжываецца замест губы — на Мазоўшы)’ (Тарн.). с. 214

Пульвына́ ‘мясцовасць на ўсход ад Камянца і Брэста ў бок Пінска, дзе мала лесу і балот, многа палёў’ (кам., ЖНС). с. 214

Пульвэ́рак ‘безрукаўка’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 214

Пульга́ ‘мяцеліца, завіруха’ (лід., Сцяшк. Сл.; Бяльк.; усх.-маг., ЛА, 2), пу́льга́ ‘пурга, завіруха’ (Юрч.), с. 214

*Пу́льгаць, пу́льгаты ‘разліваць, распырскваць; хлябтаць, сёрбаць’ (драг., Сл. Брэс., Клім.). с. 214

Пульга́ць ‘кідаць’ (лаг., Жд. 3). с. 214

Пу́льжына (рúlżynо) ‘лапатка для ачысткі плуга’ (Тарн.). с. 214

Пу́лька ‘партыя гульні ў карты’ (ТСБМ). с. 215

Пу́лькаць ‘хлябтаць; есці рэдкую справу, пускаючы пузыры’ (гродз., Цых.). с. 215

Пу́лькнуць экспр. ‘узлавацца’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 215

Пульну́ць ‘кінуць, шпурнуць, шпурлянуць’ (ТСБМ; Сцяц.; Жд. 2; віл., Сл. ПЗБ), пульну́ты экспр. ‘кінуць’ (камян., Жыв. НС). Гл. пуляць. с. 215

Пульсэ́тка ‘цёплы рукаўчык, манжэта, нацэўнік, напульснік’ (ТСБМ; Сл. рэг. лекс.; ашм., Стан.), ‘своеасаблівы ўзор вязання, якое моцна расцягваецца; гэтым узорам пачынаюць вязаць шкарпэткі, рукавіцы’ (маладз., Янк. Мат.; Жд. 1), рulzétkі ‘трыкатажны выраб з цёплых нітак, што надзяваюць на цэўкі рук’ (Варл.). с. 215

Пульсава́ць ‘абіваць збожжавыя’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 215

Пульсно́ ‘плюсна’: пульсно баліць (паст., Сл. ПЗБ). с. 215

Пу́льхлы ‘мяккі, пушысты’ (Нас., Бяльк.), часцей пу́льхны ‘пухкі, рыхлы’ (ТСБМ, Гарэц., Сл. ПЗБ). с. 215

Пулю́к ‘птушачка’ (вілен., АВ81, 22, 127). с. 216

Пу́ля ‘куля’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 216

Пуляня́ ‘кураня’ (ТС), пуленя́ ‘тс’ (Мат. Гом.), пулянё, пулянёнак ‘тс’ (ТС), пуляня́тка ‘тс’ (Янк. 2), сюды ж пуляня́тніца ‘квактуха’ (лоеў., Мат. Гом.). с. 216

Пуля́ты ‘зіркаты’: пуляты маліц (ушац., докш., барыс., ЛА, 3), ‘з вялікімі вытарашчанымі вачыма’ (докш., Янк. Мат.; Варл.), ‘вірлавокі’ (докш., барыс., Сл. ПЗБ), пулька́ты ‘тс’ (барыс., ЛА, 3), с. 216

*Пу́ляцца, пу́лятысь ‘напружвацца з усіх сіл’ (кобр., Сіг.; Нар. лекс.). с. 216

Пуля́ць₁ ‘шпурляць, кідаць, страляць’ (ТСБМ; карэл.; Жыв. НС; Сцяц.), пуля́цца ‘тс’ (Касп.), с. 216

Пуля́ць₂ аргат. ‘купляць’ (Рам.). с. 216

Пума́к ‘намоклае бервяно ў рэчцы; бервяно, якім прыціскалі намочаны лён, каб не ўсплываў’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 217

Пу́мза ‘невялікая рыбка, якая вясной заходзіць на балота, а калі яно высыхае, то здыхае’: пумза кароценькая і пузаценькая (астрав., Мятліцкая, вусн. паведамл.). с. 217

Пу́мні ‘месца, дзе пальцы сутыкаюцца з пясцю, калі рука сціскаецца ў кулак’ (пін., Сл. Брэс.). с. 217

Пу́мпара экспр. ‘буркун’, пу́мпарыць ‘бурчаць’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 217

Пумпару́шка-рабу́шка ‘божая кароўка’ (3 жыцця), пумпару́шка-рыбу́шка ‘тс’ (воран., ЛА, 1), с. 217

Пумпа́шачка ‘пузанчык, пышка’: мура́шачка пумпа́шачка (воран., LКК 16, 187). с. 218

Пумперлік ‘мамотка’ (Шымк. Собр.). с. 218

Пумпу́ль ‘камячок засохлага гною на поўсці жывёліны’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 218

Пумпу́ра ‘паўпрыца (дэталь у жорнах)’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 218

Пумпуры́на ‘лотаць, Сaltha palustris L.’ (астрав., ЛА, 1), пумпу́рына ‘тс’ (брасл., даўг., астрав., Сл. ПЗБ); с. 219

Пумпы́ська фалькл. ‘цыцка’, эўфем. ‘палавы орган’: вазьму я быську, ды за пумпыську: а дай, быську, малака! (ушац., Полымя, 2000, 11, 140), с. 219

Пу́начка ‘від птушкі’ (ТСБМ), с. 219

Пунда́к ‘прач, пранік’ (дзевянішск., АВSl, 22, 126). с. 219

Пундач ‘рыба Соttus gobio Linné’ (басейн Нёмана; Жук., 397; Жукаў, 156); сюды ж пу́нда ‘невялікая тоўстая рыбка’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 219

Пу́ндзель ‘звязка льну’ (ТС), пу́ндэль ‘тс’ (ТС), пундэ́ль ‘старая мера ільну, роўная 12 кг (30 фунтам)’ (ашм., Сл. ПЗБ), пундэ́лік, пундэ́ляк ‘тс’ (шальч., уздз., глыб., Сл. ПЗБ), пундэ́лік, бунтэ́ляк, бунтэ́лік ‘звязка лёну з закручанымі пасля часання канцамі’ (мін.-маладз., Шчарб.), с. 219

Пу́нка ‘пятка яйца’ (воран., ЛА, 1), ‘тупы канец яйца’ (Сл. ПЗБ). с. 219

Пункт ‘кропка’ (ТСБМ, Гарэц.), ‘страфа, куплет песні’ (валож., Жыв. сл.) ‘частка ў музычным творы, калена’ (ПСл), с. 220

Пу́нктамі ‘перыядычна, час ад часу’ (віл., Нар. словатв.). Гл. пунтамі. с. 220

Пункто́вік ‘маларослы чалавек’ (навагр., Сл. рэг. лекс.). с. 220

Пункці́р ‘перарывістая прамая лінія’ (ТСБМ). с. 220

Пунпуці́ ‘сукараткі’: спрала ў пунпуці́ (глыб., Сл. ПЗБ), пунпуці́, пу́нпачкі ‘адходы пры прадзенні кудзелі’ (рас., в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 220

Пунсо́вы ‘ярка-чырвоны’ (ТСБМ), с. 220

Пунт ‘пункт’ (Ян.), ‘куплет (песні, верша)’ (Сл. рэг. лекс.), ‘медпункт’ (нараўл., Мат. Гом.). с. 220

Пу́нтамі ‘часам, перыядамі’: пунтамі прыстае хвароба (Цых.), ‘час ад часу, прыступамі’ (іўеў., Сл. ПЗБ) ‘з перапынкамі’ (валож., ЛА, 2; Сцяц., Жд. 3), с. 220

Пунто́вы ‘акуратны, пунктуальны’ (Цых.), ‘прынцыповы, упарты’ (Адамчык, ЛіМ, 1970, 11 снеж.), сюды ж пунто́вік ‘дурнаваты чалавек’ (шчуч., 3 нар. сл.). Да пунт, пункт (гл.), с. 220

Пунтэ́ль, памянш. пунтэ́лік ‘звязка счэсанага і сплеценага льну’ (віл., Шатал.), с. 221

Пунцы́р ‘пузыр, пухір’ (Бяльк.), с. 221

Пу́нця ‘бесхарактарны, заняпалы чалавек’ (Цых.). с. 221

Пу́ня ‘хлеў; памяшканне для сена, снапоў, мякіны і пад.’ (Нас., Бяльк., Сл. ПЗБ), ‘гумно’ (Варл.; маг., Янк. Мат.; Янк. 2; Яруш.), ‘адрына’ (Шат.; Мядзв.; Шпіл.; Гарэц.; Маш.; светлаг., добр., ветк., Мат. Гом.), ‘хлеў’ (карм., мазыр., ветк., чач., Мат. Гом.; Шымк. Собр.), ‘маленькая хатка’ (ТС), пу́нька ‘хлеў, адрына’ (Ян., Растарг.), с. 221

Пуп₁ ‘след ад пупавіны на целе’ (ТСБМ, Варл., ТС), ‘пупавіна’ (Сл. ПЗБ, ТС, Шат.), ‘страўнік у птушак’ (ЛА, 1; Сл. ПЗБ), ‘ікра або малокі ў рыбы’ (віц., Нар. лекс.; бяроз., Жыв. НС; полац., 3 нар. сл.), сюды ж пупо́к ‘тс’ (Янк. 2), пуска́ти пу́па ‘пускаць ікру, малокі, нераставаць’ (Крыв.), пупарэ́зніца, пупарэ́зіца ‘павітуха’ (Нас., Бяльк., Варл., Нік. Очерки), пу́пна ба́ба, пупы́ха, пупоре́зна баба, пупорэ́зка ‘тс’ (палес., Зб. памяці Талстога, 2, 103); с. 221

Пуп₂ ‘прылада, пры дапамозе якой робяць ганчарную пасуду’ (Жд. 2). с. 222

Пуп₃ ‘ручка касы’ (ДАБМ, камент., 831). Гл. пупок ‘тс’. с. 222

Пу́па ‘вада’ (у размове з дзецьмі) (ТС). с. 222

Пу́палка ‘маленькі агурок, ад якога адпала кветка’ (Ян.). Да пу́пел (гл.); с. 222

Пу́паўка ‘расліна Аnthemis tintoria L.’ (Кіс.), с. 222

Пу́пач ‘грыб пеўнік стракаты’ (ТС), сюды ж пу́пачка ‘ўсялякае ўздуцце, бародаўка, пупышка’ (Шат.). Да пуп (гл.), с. 223

Пу́пел, пу́пёл ‘патаўшчэнне ніткі пры прадзенні, сукаратка’ (талач., Шатал.; чэрв., Сл. ПЗБ), пуплы́ ‘адходы пры прадзенні’ (круп., Нар. сл.; в.-дзв., Шатал.), пу́пёл ‘галоўка, кветка (расліны)’ (б.-каш., Мат. Гом.), ‘ножка плада’ (Варл.), ‘маленькі агурок, у якога адпала кветка’ (Жд. 2), пу́пель ‘маленькі трактар’, пу́плы ‘малеча, дзецярня’ (Касп.), сюды ж пу́плік ‘нешта малое, падобнае да шарыка’, перан. ‘пра недарослую дробную бульбу’ (Янк. 1), ‘гузік у кажусе; пупок, выступ, пампон; раменьчык на накрыўцы, каб адчыняць яе’ (ТС; палес., 3 нар. сл.; жытк., рагач., Мат. Гом.), ‘пупышка; галоўка, кветка, бутон; завязь агуркоў’ (хойн., карм., ветк., рагач., чач., Мат. Гом.), пупёлачкі, пупёлашкі ‘маленькія, недаразвітыя плады, завязь’ (дзісн., Шн. 3; Юрч. Фраз. 1), с. 223

Пу́пе́ц ‘пуп у птушак; гузік; бутон; нарост; кутас’ (ТС), пупэ́ц ‘пуп у птушак, страўнік’ (ЛА, 1), ‘пупок’ (бяроз., Шатал.), с. 223

Пу́пінак ‘малы круглы чалавечак’ (слонім., Нар. словатв.), пупяно́к ‘сасок грудзей’ (карэл., пін., Шатал.), пу́пэнок ‘бутон; страўнік у птушак’ (Сл. Брэс.); с. 224

Пупі́ца ‘прывязка, якою прымацоўваецца біч да цапільна’ (ДАБМ, камент., 829). с. 224

Пуплене́тка ‘суконная хустка’ (Бяльк.). с. 224

Пу́пнік ‘купена, Рolygonatum officinalis All.’ (маг., Кіс.), с. 224

Пу́пніць ‘марудзіць, корпацца’, пу́пніцца ‘тс’, пу́пня, пу́пна ‘маруда’, фраз. пу́пня пу́пніць ‘доўга рабіць нешта’ (ТС). Гл. пыпніць. с. 224

Пупны́ ‘адросткі пер`яў’ (смарг., Сл. ПЗБ; глыб., ЛА, 1). с. 224

Пупо́к₁ ‘пупок; страўнік у птушкі’ (ЛА, 1), с. 224

Пупо́к₂ ‘маленькі агурок, ад якога адпала кветка’ (Жд. 2). Гл. пупалка. с. 224

Пупо́к₃ ‘малако ў рыбы’ (Янк. 3), с. 225

Пупо́к₄ ‘ручка ў касе’ (мін., чэрв., в.-дзв., Шатал.; круп., Нар. сл.; дзярж., 3 нар. сл.; Жд. 3; Шат.; Бяльк.; карм., Мат. Гом.; Варл.), с. 225

Пупо́нчык ‘агурочак’ (б.-каш., калінк., хойн., Мат. Гом.), пупо́ньчык ‘завязь у агурках’ (брагін., Нар. словатв.). с. 225

Пупро́ ‘пуп, страўнік у птушак’ (баран., ЛА, 1; лях., барыс., Сл. ПЗБ). с. 225

Пу́прык ‘малое дзіця’ (Цых.), ‘празмерна малы ростам’ (драг., 3 нар. сл.). с. 225

Пупры́ца ‘дэталь у жорнах у выглядзе металічнай планкі, насаджанай на шпянёк, на якой трымаецца верхні камень’ (Скарбы; свісл., Шатал.), пупры́ця ‘тс’ (драг., Жыв. сл.), пярплі́ца ‘тс’ (рас., Шатал.). с. 225

Пу́псік ‘нешта маленькае, падобнае на шарык’ (мсцісл., Мат. Маг.), ‘пампон’ (Яўс.). с. 226

Пупуро́к ‘пупышка’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 226

Пупу́шка ‘пупышка’ (Гарэц.; ашм., Стан.; лоеў., жытк., Мат. Гом.), пу́пушка, пу́пшык ‘тс’ (Др.). Гл. пу́пышка. с. 226

Пупы́р₁ ‘уздуцце, пухір’ (Цых.), пупы́рка ‘бародаўка’ (Яўс.), пупы́рышка ‘маленькі бугорчык, звычайна на скуры; пупышка’ (ТСБМ), с. 226

Пупы́р₂ ‘сава’ (Сцяшк. Сл.). с. 226

Пупы́рка ‘бародаўка’ (Яўс.), пупы́рышка ‘ўздуцце, бугарок, выступ’ (ТСБМ). Гл. пупы́р. с. 226

Пупышы́, мн. л. пупушы́ ‘дзьмухаўцы’ (свісл., Шатал.), мн. л. пупшэ́ ‘пупышкі; сукараткі’ (дзятл., Сл. ПЗБ), пу́пышка (у раслін) (ТСБМ), пупы́шка ‘тс’ (Нас., Мядзв., Бяльк.), ‘мякіш, кончык пальца’ (гом., Мат. Гом.), пу́пашка ‘пупышка; сасок’ (ТС), рupúškа ‘пупышка; сасок; мяккая частка канца пальца’ (Варл.), пы́пашка ‘кончык пальца’ (віл., Шатал.), пу́пушок ‘пупышка; кончык пальца’ (Сл. ПЗБ), с. 226

Пупя́лькі ‘палявы хвошч, Еquisetum arvense L.’ (воран., ЛА, 1). с. 227

Пу́пях ‘пупышка; невялікі плод’ (Сцяц.; слонім., Нар. словатв.), пу́пах, пу́паха ‘пупышка; коцік на дрэве; кутас’ (ТС), пупе́х ‘пупышка’ (в.-дзв., Шатал.), пупэ́х ‘тс’ (Сл. Брэс.), пупе́х, мн. л. пупяхе́ ‘саскі грудзей’ (Скарбы), пупэ́х ‘тс’ (пін. Шатал.), сюды ж пу́пішак ‘пупышка’ (карэліц., Нар. лекс.), с. 227

Пур, пу́ра ‘мера сыпкіх рэчываў, роўная тром пудам; пасудзіна, якая змяшчае тры пуды’ (в.-дзв., брасл., глыб., Сл. ПЗБ; Касп.; Шатал.; полац., Нар. лекс.; добр., карм., Мат. Гом.), пу́ра ‘мера сыпкіх рэчываў, большая за чацвярык’ (Мядзв.), пур ‘мера, роўная тром чацвярыкам’ (дзісн., Яшк. Мясц.), пу́ра ‘36 гарцаў’ (ковен., Яшк. Мясц.), с. 227

Пура́ць ‘кідаць’ (ветк., Мат. Гом.). Гл. пурну́ць, шпурну́ць. с. 227

Пурга́ ‘завіруха, мяцеліца’ (ТСБМ; ЛА, 1; Бяльк.; ТС). с. 227

Пу́ргаць ‘сёрбаць, есці’ (Бяльк., Юрч.). с. 227

Пурзго́ліцца ‘боўтацца ў місцы з ежай’ (мядз., Нар. словатв.), пурзо́ліцца экспр. ‘неахвотна есці; пэцкацца’; перан. ‘дурэць’ (мядз., брасл., паст., Сл. ПЗБ). с. 228

Пу́рзнуць ‘пырснуць, моцна паліцца’ (ТС). с. 228

Пу́ркаць ‘пырскаць’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 228

Пурля́ць экспр. ‘кідаць’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 228

Пурну́ць ‘шпурнуць, кінуць’ (слонім., Нар. словатв.; ТС): пурні мне праз плот яблака (ветк., Мат. Гом.). с. 228

Пу́рны ‘пульхны; пышны (пра хлеб)’ (ТС), ‘порысты, падышоўшы (пра хлеб)’ (стол., Жыв. НС). с. 228

Пу́рпур ‘ярка-чырвоны колер, фарба’ (ТСБМ), с. 229

Пурто́к ‘тканы настольнік з узорамі’ (драг., Сл. Брэс.), ‘абрус’: ма́тэ купэ́ла пуртпка́ (малар., Сіг.). с. 229

Пу́рха ‘перхаць, паршы ў жывёлы’ (кобр., ЛА, 1), рurха ‘яйка без шкарлупіны’ (КАБ). с. 229

Пу́рхаць ‘пырскаць вадой з рота’ (навагр., 3 нар. сл.), ‘бурчаць, лаяцца’ (Юрч.), с. 229

Пу́рхлы ‘наздраваты, порысты’: пурхлы хлеп, увесь у дзюрках (швянч., Сл. ПЗБ; Цых.), а таксама пра хваравітага, вялага, пухлага (ушач., Пан. дыс.); пу́рхны ‘пухкі’ (Сл. ПЗБ) с. 230

Пурхо́тына ‘пясчаны, неапрацоўваны участак’ (бяроз., Выг.), с. 230

Пуршэ́ць ‘чмыхаць, злоснічаць’ (ТС). с. 230

Пуры́м ‘прыпар, гарачы час’ (полац., Жыв. НС), пуры́мы ‘яўрэйскае свята’: пурымы не свято, а трасца не хвароба (Сержп.), с. 230

Пу́рын (рùryn) ‘малочніца, хвароба немаўлят (soer)’ (слонім., Машынскі, Аtlas), с. 230

Пуры́ны ‘чорныя парэчкі’ (пін., Шатал.). с. 230

Пу́рыць ‘гнаць’: сонца шчэ вісока, а ён ужо авечкі пурыць дадому (дзярж., Нар. сл.), пуры́ць ‘гнаць хутка’ (Шат.), с. 230

Пуры́шка ‘парэчка’ (Адм.): заружавеўшыся, маўляў, пурышкі на ясным сонцы (Лёсік) с. 231

Пурэ́й ‘пырнік’ (петрык., Мат. Гом.), пура́й ‘тс’ (брагін., Мат. Гом.). с. 231

Пус-пус ‘словы для падклікання кароў’ (ДАБМ, камент., 895), с. 231

Пуска́ць ‘перастаць утрымліваць, дазваляць пайсці, зайсці і пад.’ (Нас., ТСБМ, Бяльк., Варл., ТС), ‘кідаць’ (Варл.), пуска́тэ ‘адступаць (пра зіму)’ (малар., Нар. лекс., Сіг.); у спалучэннях: пуска́ць ікру ‘нераставаць’ (ЛА, 1), пуска́ты рошч ‘пачынаць расці, пайсці ў рост’ (Клім.), пуска́ць дзе́раво ‘сплаўляць лес’ (навагр., Нар. лекс.), пуска́ць агіта́цыю ‘агітаваць’, пуска́ць вайну́ ‘пачынаць вайну’ (уздз., Жд. 3), с. 231

Пу́сла ‘ўнутраны паветраны пузыр у рыбы’: оконь мая пусла, у карпа пусла моцная (воран., Сцяшк.). с. 232

Пу́ста ‘нежылое памяшканне, пустата’ (Ян.); с. 232

Пустабрэ́х ‘балбатун, пляткар’ (ТСБМ; шчуч., Нар. лекс.; карм., Мат. Гом.), пустабро́х ‘сабака, што без патрэбы брэша; пляткар, абманшчык’ (Варл.), с. 232

Пустабя́ка ‘пусты чалавек, што робіць пустое і гаворыць пустое’ (Варл.), пустабе́ка ‘пусты чалавек’ (лаг., Стан.), с. 232

Пустава́ць (пустоваць) ‘быць пустым’: пуня пустуець (Нас., ТСБМ, Шат.), ‘гультаяваць, рабіць бескарысную справу’ (Нас.), пустава́ць ‘быць незанятым’ (Варл.), пустова́ць ‘быць незасеяным (пра поле)’ (Выг.), ‘быць пустым, нявыкарыстаным, бязлюдным’ (ТС), с. 233

Пустагало́вак ‘бесталковы чалавек’ (Жд. 2). с. 233

Пустаглі́нішча ‘суглінак’ (чач., Мат. Гом.). с. 233

Пустаглу́м ‘хто бескарысна марнуе грошы ці іншыя каштоўныя рэчы’ (Варл.). с. 233

Пустагра́к (рustohrа̄k) ‘чалавек ні да чога не здатны; непрыдатная рэч; самахвал, хвалько’ (Чач.). с. 233

Пустагро́м (пустогро́м) ‘балбатун’ (свянц., Мат.). с. 233

Пустадо́лле ‘абложная зямля’ (ДАБМ, камент., 858). с. 234

Пустадо́мак ‘бестурботны чалавек, які не дбае пра дом, сям`ю, гаспадарку’ (ТСБМ, Янк. 1, Шат., Жд. 2; ушац., Пан. дыс.), ‘член сям`і, які не спрыяе дому, а цягне з яго’ (Варл.), пустадо́мец ‘тс’ (Юрч.), пустадо́мка ‘нядбайная гаспадыня’ (рагач., Нар. Гом.). с. 234

Пустаду́мак ‘чалавек, што робіць неабдумана, легкадумны’ (Мат. Маг.). с. 234

Пустадэ́ліна ‘пусты, недалёкі чалавек, пустамалот’: піръстань тъбаліць, пустадэ́ліна (міёр., Нар. словатв.). с. 234

Пустазво́н ‘балбатун, несур`ёзны чалавек’ (ТСБМ). с. 234

Пустазе́лле ‘самарослыя расліны ў супрацьлегласць культурным, агародным’ (ТСБМ), с. 234

Пустальга́₁ ‘легкадумны, пустагаловы чалавек’ (Нас., ТСБМ, Др.-Падб., Гарэц., Ян.), ‘балбатун’ (Жд. 3), ‘асоба з недарэчнай пустой гутаркай’ (Варл.), ‘пустадомак’ (клец., Нар. лекс.), ‘пустыя размовы’: пустольгу несець (Нас.), ‘пустая справа’: ён толькі пустальгой займаецца (ветк., Мат. Гом.), пусто́льга ‘нядбайны чалавек, гультай’ (ПСл), ‘свавольнае дзіця’ (лун., Шатал.), пустэ́льга ‘пустагаловы, несур`ёзны чалавек’, с. 234

Пустальга́₂ ‘пусташ’ (гродз., навагр., бабр., ЛА, 2), пустэ́льга ‘пустэча; запушчаны, занядбаны кут’ (Др.-Падб.), с. 235

Пустальга́₃ ‘драпежная птушка’ (ТСБМ), ‘птушка Falco tinnunculus’: пустальга́ як той каршун (петрык., калінк., рэч., Мат. Гом.), с. 235

Пустамало́т ‘балбатун; чалавек, які без сэнсу гаворыць, крычыць’ (ТСБМ, Шат., Варл.; бялын., Янк. Мат.; міёр., 3 нар. сл.; карм., гом., Мат. Гом.), пустамало́ціць ‘балбатаць, плявузгаць’ (Шат.). с. 235

Пустаме́ля ‘балбатун, несур`ёзны чалавек’ (ТСБМ; міёр., 3 нар. сл.), пустоме́ля ‘тс’ (ТС), а таксама пустамо́л ‘тс’ (Цых.), с. 236

Пустамлі́н ‘балбатун, несур`ёзны чалавек’ (слонім., Жыв. сл.), пустамлён ‘тс’ (ашм., Стан.). с. 236

Пустапаро́жні разм. ‘неабгрунтаваны, беспадстаўны, нікчэмны’ (ТСБМ). с. 236

Пустапа́сам ‘без пастуха (пра жывёлу), без нагляду старэйшых (пра дзяцей і моладзь)’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Варл.; карэліц., Жыв. сл.), сюды ж пустопа́сть ‘самапасам’ (кам., Жыв. сл.), у пусто́паш ‘на самапас, у распусту (пусціць)’ (ТС), у пу́стапаш ‘тс’: пусцілі быдло і коні ў пустапаш (слонім., Арх. Бяльк.), пусто́паш ‘абложная зямля’ (ДАБМ, камент., 858), ‘пусташ’ (бяроз., ЛА, 2), пу́стопась ‘тс’ (малар., ЛА, 2), с. 236

Пустапо́ле, пустапо́ліца ‘няўдобіца’ (ЛА, 2), пустапо́ля ‘тс’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 236

Пустасме́х ‘несур`ёзны чалавек, што часта і без прычыны смяецца’ (ТСБМ, Сцяц., Бяльк.; в.-дзв., Шатал.; стаўб., Нар. сл.; бялын., Янк. Мат.), ‘жартаўнік’ (ЛА, 3), пустосме́х ‘тс’ (ТС). с. 237

Пустахо́д ‘чалавек, які ходзіць бязмэтна; валацуга’ (Варл.). с. 237

Пустацва́н ‘шавецкія абцугі’ (Скарбы). с. 237

Пустацве́т ‘кветка без завязі’ (ТСБМ, Варл., Бяльк., Цых., Сл. ПЗБ), пустоцве́т ‘тс’ (ТС), с. 237

Пу́сташ ‘пустка, незанятае месца’ (ТСБМ, Нас., Бяльк.), ‘незасеянае поле’ (Ян.), ‘няўдобіца’ (ЛА, 2; Сл. ПЗБ), ‘абложная зямля’ (ДАБМ, камент., 858), ‘вытаптанае месца’ (добр., Мат. Гом.), ‘неўрадлівае поле’ (чавус., Мат. Маг.), пусто́ша ‘запушчанае, занядбанае месца’ (Гарэц., Др.), пусташа́ ‘пустэча’ (бялын., Нар. сл.), с. 237

Пу́стка ‘пусташ, няўдобіца; зямля, якая не апрацоўваецца’ (ТСБМ; палес., ЛА, 2; ТС, Сл. ПЗБ, Шат., Бяльк.), ‘нежылое, пакінутае памяшканне’ (Жд. 1, ПСл), ‘арэндны ўчастак зямлі, на якім няма ніякіх “дваровых выгод” (дома, хлявоў, агароджы і г. д.)’ (Яшк. Мясц.), рústkа ‘апусцелая сяліба’ (Варл.), пу́сткі ‘адсутнасць жывой істоты; уражанне нежылога памяшкання’ (Мядзв.), пустке́ ‘пустая зямля’ (Сцяц.), пу́стка ‘беспарадак’ (Нік. Очерки), ‘пусты арэх’ (Нас.), пу́сткі ‘глупствы; пустата, адсутнасць грошай’: пу́стки в кише́ни́ (Нас.), с. 238

Пусто́та ‘пусты, легкадумны чалавек’ (ТС), с. 238

Пусто́ўшчына экспр. ‘негаспадарлівы чалавек’ (ПСл). с. 238

Пустрэ́к ‘урок’ (ПСл). Гл. прыстрэ́к. с. 239

Пусты́ — у розных значэннях (ТСБМ), паводле Шымкевіча (Покажчик, 228), ‘нічога не ўтрымліваючы ў сабе, нічым не заняты, парожні’; ‘благі, кепскі, дрэнны’ (ТС), ‘парожні; неўрадлівы, нядобраякасны; галодны; легкадумны’ (Ян., Сл. ПЗБ), ‘слабы’ (лельч., Нар. лекс.), ‘худы’ (петрык., Мат. Гом.), ‘неўрадлівы’ (ПСл), ‘бесталковы’ (Жд. 2), ‘неаплоднены’ (ТС), рustý ‘незаняты; непатрэбны, некарысны’ (Варл.), пусто́е ‘дрэннае ў паводзінах’ (Ян.); сюды ж спалучэнні: пуста́я глі́на (у ганчарстве) ‘недастаткова вязкая гліна’ (клец., Нар. словатв.), пусты́ дзень ‘час, неспрыяльны для ўраджаю’ (Сцяшк. Сл.), пусты́я дні ‘апошняя квадра месяца’ (астрав., іўеў., Сл. ПЗБ), рustója žýta ‘жыта, у якім не наліліся каласы’ (Варл.), пусто́е по́ле ‘няўдобіца’ (ЛА, 2; гл. пустапо́ле), пустэ́е сло́во ‘лаянкавае, дрэннае слова’ (ТС), с. 239

Пусты́ннік ‘посуд, іншы раз плецены’ (горац., Дзіц. Фальк., 631). с. 240

Пусты́ня ‘бязлюдная і бязлесная прастора’ (ТСБМ, Варл.), ‘пусташ, няўдобіца, неўрадлівае поле’ (ЛА, 2; ПСл; бялын., Мат. Маг.; Ян., Жд. 1), ‘некранутая мясціна’ (ТС), ‘няўгноенае поле; пустыр’ (Сл. ПЗБ), ‘хата, у якой не жывуць’ (ПСл); ‘пусты, несур`ёзны, распушчаны чалавек’ (пін., Нар. лекс.; Жд. 1), ‘негаспадарлівы чалавек, пустадомак’ (ПСл, Нас., ТС), ‘лгун, балбатун, жартаўнік’ (Варл.; паст., глыб., Сл. ПЗБ), ‘воўк, звер’ (Бяльк.), ‘пушча’: Царскія палацы оставил еси/Густую пустыню возлюбил еси (рэч., Груз.), пусты́нь ‘неўрадлівая глеба’ (бярэз., Сл. ПЗБ); с. 240

Пусты́р ‘абложная зямля; незасеянае месца’ (ДАБМ, ТСБМ, Цых.), ‘голае поле’ (брасл., Сл. ПЗБ); сюды ж пусты́рнік ‘пустка’: у нас і добрая зямля, і пусты́рнікі (светлаг., Мат. Гом.). с. 240

Пусты́рнік ‘сардэчнік’ (в.-дзв., смарг., лудз., Сл. ПЗБ), ‘чорны паслён’ (ТС). с. 241

Пустэ́льнік ‘самотнік, пустыннік’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ, Шат., Яруш., Бяльк.): аб`явіўса ў лесе велікі пустэльнік (Сержп.), с. 241

Пустэ́льня ‘адасобленае месца, пустка, пустыня’ (Нас., Бяльк.; Шат.), ‘закінуты, занядбаны куток, месца толькі для пустынніка’ (Др.), ‘вялікі будынак’ (Жд. 1), рustélnia ‘вялікая і няўтульная хата’ (Варл.). с. 241

Пустэ́ча ‘пустата’ (Шат.), пусце́ча ‘пустка, пусташ, пустаполіца’ (ТСБМ; ЛА, 2; чэрв., Сл. ПЗБ; любан., Нар. словатв.; Сл. Брэс.), ‘неўрадлівае поле’ (Янк. 1, Жд. 1), пустэ́ча ‘адзіноцтва, несуцешнасць’ (Варл.), ‘несамастойны, несур`ёзны, пусты чалавек’ (маг., Янк. Мат.; Жд. 1., Янк. 1), пусце́ча ‘пусты, бяздумны чалавек; распуста’ (ТС, Ян.). с. 241

Пусце́льніца ‘пустадомка’ (ТС). с. 241

Пусце́ля ‘абложная зямля’ (ДАБМ, камент., 858), с. 241

Пусці́ць ‘дазволіць рухацца; кінуць; пакінуць у спакоі; адпусціць, адлажыць’ (Сл. ПЗБ, Сержп., ТС, Яруш., Бяльк.), ‘даць, вызваліць месца, праход, дарогу’ (кір., Нар. сл.) у спалучэннях: пусці́ць го́лас ‘падаць голас’ (Гарэц.), пусці́ць на вецер ‘зачараваць, праклясці, выкарыстоўваючы вецер як сродак пераносу пракляцця’ (мін., Жыв. сл.), сюды ж пусці́цца ‘пайсці; дазволіць сабе нешта; пачаць расці’ (Сл. ПЗБ), пусці́цца ў абу́зу ‘пайсці ў блуд’ (Бяльк.), пусці́цца сарама́ ‘згубіць сорам’ (Шат.), с. 241

Пусцява́ць (рusciewа́сі) у формуле звороту пад час куцці: с. 242

Пусця́к ‘нежылое памяшканне’ (шчуч., Сл. ПЗБ), на пусцяка́ ‘ўпустую’ (Ян.), с. 242

Пу́ся ‘дрэнны чалавек’ (хоцім., Мат. Маг.). с. 242

Пу́та ‘вяроўка, якой звязваюць пярэднія ногі каня, калі ён пасецца’ (ТСБМ, Бяльк., Шат., Сл. ПЗБ), пу́то ‘тс’ (Нас., ТС; мазыр., 3 нар. сл.; Бес.), мн. л. пу́ты ‘тс’ (Гарэц.), ‘аковы, кайданы’ (Булг.), пу́та ‘нізка (грыбоў, рыбы і інш.)’ (ЛА, 1; Сл. ПЗБ), ‘непісьменны чалавек’ (Жд. 3), пу́то, мн. л. пу́та ‘жалезныя хамуцікі, якімі прымацоўваецца вось да насаду ў возе’ (Сіг.), рútо ‘рэгулятар на канцы дышла плуга; жэрдкі, што звязваюць кроквы вышэй паловы іх даўжыні’ (Тарн.), у выразе на́ша пу́то пасці́ — пра чаргу пасвіць карову і інш. (тут пута перадаецца як знак чаргі) (жытк., Мат. Гом.); с. 242

Пу́тала ‘пута’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 243

Пу́таніна ‘блытаніна’ (Гарэц., Шат.). Да пу́таць ‘путаць; блытаць’ (гл.). с. 243

Пу́таніца ‘курыца, якая нясе яйкі ў розных месцах’ (ст.-дар., Жыв. НС). с. 243

Пу́танка ‘рыбалоўная сетка’ (гом., нараўл., Мат. Гом.), пута́нка ‘хустка’ (ДАБМ, камент., 946), с. 243

*Пу́таўка (пу́тоўка) у выразе нема путоўкі — пра адсутнасць карысці, выніку (ТС). Да пуць ‘дарога; лад, парадак’ (Нас.), с. 243

Пу́тацца ‘шумець, пеніцца’ (іўеў.). с. 243

Пу́таць ‘звязваць ногі путам; блытаць’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ, Бяльк., ТС), ‘збіваць з толку; гаварыць блытана, непаслядоўна’ (Нас., Бяльк., Шат.), ‘пятляць’ (ТС), с. 243

Пу́тачка ‘курачка’: пу́тачка, пу́тачка, се́ла прр прр (гавораць, калі хочуць злавіць курыцу (барыс., LKК, 16, 187)). с. 244

Пу́тка ‘пяцелька (у адзенні)’ (добр., Мат. Гом.). Гл. путца ‘тс’. с. 244

Пу́тнік ‘баравік, які расце пры дарозе’ (ельск., Жыв. сл.), с. 244

Путні́на ‘гультайка’ (чач., Мат. Гом.), ‘свавольнік’ (Юрч. Фраз. 1), пу́тніца ‘тс’ (там жа), с. 244

Пу́тны₁ ‘талковы, разумны, здатны, кемлівы’ (ТСБМ; Ян.; Сл. ПЗБ; стаўб., Нар. сл.; гом., Нар. словатв.; бялын., Янк. Мат.), ‘спраўны, слушны, выгодны’ (Нас., Яруш.), ‘разважлівы’ (жлоб., Мат. Гом.), ‘варты, каштоўны, добры’ (ТС), пу́тній ‘здольны, спраўны’ (Юрч. Фраз., 1), сюды ж пу́тна ‘слушна, добра, дарэчы’ (Гарэц., Др.-Падб., Бяльк.), путне́й ‘талковей, ясней’ (рагач., Сл. ПЗБ), ‘зручней, лепш’ (чач., Мат. Гом.), с. 244

Пу́тны₂ ў спалучэннях тыпу ст.-бел. путный слуга ‘слуга пры каралеўскім двары; чыноўнік, які выконваў розныя даручэнні’ (Ст.-бел. лексікон), путные бояры і пад. с. 245

Пу́тня₁ ‘вядро, у якім трымаюць ваду ў хаце’ (кобр., Жыв. сл.), с. 245

Пу́тня₂ ‘скрутак накроеных лык’ (ТС), ‘лыка ці лазовая кара для падплятання лапцей’ (ТС). Гл. пуцня́ ‘тс’. с. 245

Пу́тра₁ ‘кіслая мучная страва, саладуха’ (ТСБМ, Яруш.; в.-дзв., паст., брасл., віл., Сл. ПЗБ; мядз., Нар. словатв.; полац., Нар. сл.; Янук.; Нік., Очерки; Касп., Бяльк., ТС), ‘цура’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘нясмачная, няякасная страва’ (брасл., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘страва з прасеянай жытняй мукі, заквашаная і запраўленая расцёртымі ягадамі’ (Малч.), ‘усё, што робіць ежу крухмалістай’ (“как бы пудрит”) (Шн., 3), ‘рэдкая гразь, балота’, ‘раска на вадзе, якую ядуць качкі’ (гродз., АВSl, 9, 118), н. р. пу́тпро ‘саладуха’ (ТС), сюды ж путра́ны ‘саладушны, зроблены з путры’ (Касп.), путря́нъй ‘густы’ (гарад.; Нар. лекс.), с. 245

Пу́тра₂ ‘лёгкія’ (мазыр., Шатал.). с. 246

Пу́тра₃ ‘пацяруха’ (Цых.). Гл. по́тра ‘тс’. с. 246

Пу́трыць ‘біць, даваць прачуханку’ (віц., Нар. сл.); сюды, відаць, рutrус́: Światyj Аlaksiej lemiaszу рutrус́, Вłahawieszczenіе zorywajес́ (леп., Федар. 8), якое памылкова тлумачыцца як ‘падрыхтоўваць, рыхтаваць’ (там жа, 307), с. 246

Путры́ш ‘шворан’ (слонім., Сл. ПЗБ). с. 247

Пу́тца ‘прывязка ў цэпа’ (ашм., Сл. ПЗБ), путцо́ ‘тс’ (ДАБМ, камент., 829), пуццо́ ‘тс’ (смарг., Сцяшк. Сл.), пу́цца ‘тс’ (Бяльк.), пу́тца ‘гафтачка’ (Ян.), пу́цца ‘пяцелька’ (ветк., Мат. Гом.), ‘вешалка (у паліто)’ (Мат. Гом.), с. 247

Пу́ўка ‘ёрш, Асеrinа сеrnuа L.’ (леп., ЛА, 2). с. 247

Пух₁ ‘мяккія варсінкі; падсцілка шэрсці, поўсць’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк. МГ, Бес., Сл. ПЗБ; ельск., Мат. Гом.), ‘пер`е наогул’: гэто пух, у нас пе́р`е не кажуць (ТС), ‘пер`е (гусінае)’ (гом., Мат. Гом.), ‘адходы пры паланні, мякіна’ (Нас.; ЛА, 2; Выг.; петрык., лун., брагін., Шатал.), ‘абдзіркі ад круп, высеўкі’ (ПСл; ветк., Мат. Гом.), ‘пушны хлеб’ (Нас. Сб.), мн. л. пу́ш`е ‘пер`е’ (ТС), с. 247

Пух₂ ‘агаткі, Аntennaria dioica Gaerth.’ (віц., Кіс.). с. 248

Пух₃ — выклічнік, імітуе лопанне, стрэл і пад. (ТСБМ, ЭШ, Сл. ПЗБ; полац., мсцісл., Нар. лекс.). Гл. пу́хаць. с. 248

Пуха́ ‘тупы канец яйца’ (ЛА, 1, Ян., Жд. 2, Сцяц., Янк. 2; в.-дзв., Шатал.; Сл. Брэс., ТС; карэліц., Жыв. сл.; глыб., беласт., Сл. ПЗБ; брагін., 3 нар. сл.; Некр., Мат. Гом.), пу́ха ‘тс’ (Нас.; добр., светлаг., Мат. Гом.), пуха́ ‘задняя частка лодкі’ (ТС; полац., Янк. 2; ПСл), ‘пустата ў пятцы яйца; частка яйца, запоўненая паветрам’ (Шат., Сцяц.), сюды ж выраз добі́цца пухі́ ‘давесці справу да канца’, добі́ць до пухі́ ‘даламаць, дабіць канчаткова’ (ТС), а таксама пух ‘тупы канец яйца’ (смарг., Сл. ПЗБ); с. 248

Пухава́ць ‘абіваць ячмень’ (бярэз., Сл. ПЗБ). с. 249

Пу́халь ‘пухліна’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 249

Пухаме́ля ‘слабасільны чалавек’ (Бяльк.). Да пух (гл.), у тым ліку і ‘мяккае ахвосце з аўсу і пшаніцы’ с. 249

Пуха́р ‘дзьмухавец, адуванчык, Taraxacum officinale Web.’ (Касп.), пуха́рка ‘порхаўка’ (даўг., Сл. ПЗБ), с. 249

Пу́хаць ‘брадзіць, кіснуць; бурчаць’ (шчуч., лід., Сл. ПЗБ), ‘пыхкаць, сапці’: наесца да пухае (ТС), ‘лопацца’: порхаўка пухаіць (круп., Сл. ПЗБ), пухаюць пупышкі (брасл., там жа), пу́хкаць ‘тс’ (там жа), с. 249

Пухачы́ ‘лотаць, Саlta palustris L.’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 249

Пухі́р ‘уздуцце на скуры; прышч; пузыр’ (ТСБМ; слуц., Нар. словатв.; Клім.; ПСл; ЛА, 3), паўхі́р ‘тс’ (Скарбы; зэльв., навагр., дзятл., валож., ЛА, 3), панхі́р, панхе́р ‘тс’ (брасл., ашм., смарг., бераст., шчуч., там жа), пухе́р, пухіэр ‘тс’ (Сцяшк. Сл., Бес.; пруж., ЛА, 3), пукі́р ‘тс’ (Сл. Брэс.), пухі́р ‘бурбалка’ (ТСБМ, іўеў., ЛА, 2), ‘высушаны і надзьмуты мачавы пузыр парсюка’ (Скарбы; слуц., Нар. словатв.; лях., Янк. Мат.; капыл., Жыв. сл.), ‘паветраны пузыр у рыбы’ (ЛА, 1), с. 249

Пу́хкі ‘пышны, пульхны, порысты’ (ТСБМ; Шат., Др.-Падб.; лаг., Сл. ПЗБ; Воўк-Лев., Татарк., 182); пу́хкы ‘тс’ (Клім.), пухкі́ ‘пульхны, мяккі, дрыгвяністы’ (ТС), с. 250

Пухле́ц ‘попельна-шэрая глеба; пясчаная ці падзолістая глеба з неперагніўшымі часткамі расліннасці’ (Хрэст. дыял.; полац., Нар. лекс.). с. 250

Пухлі́на ‘напухлае месца; гуз’ (ТСБМ, Шат.; міёр., Нар. сло- ватв.; глыб., воран., шчуч., докш., Сл. ПЗБ; ЛА, 3). с. 250

Пухло́₁ ‘дрыгва, багністае месца’ (ТС). с. 250

Пухло́₂ ‘пухір у рыбы’ (бяроз., ЛА, 1). с. 251

Пухле́ць (пухлѣць) ‘пухнуць’ (Нас.). с. 251

Пу́хлы ‘поўны, тоўсты, мяккі’ (ТСБМ), ‘апухлы’ (ТС), ‘пульхны, пышны (пра хлеб)’ (брасл., дзятл., Сл. ПЗБ), ‘пухкі’: падушка пухлая, пухлы снег (брасл., в.-дзв., там жа), с. 251

Пухля́к (рuchlák) ‘тоўсты, пухлы чалавек’ (Варл.), ‘той, хто мае наліты ад нездароўя твар’ (Нас.), ‘азызлы чалавек’ (ТС, ельск., рэч., Мат. Гом.), ‘падасінавік’ (дзятл., Сцяшк. Сл.), ‘падбярозавік’ (шчуч., Нар. лекс.). с. 251

Пухна́ч ‘тоўсты, пульхны чалавек’, ‘мякіннік, хто харчуецца пушным хлебам’ (Нас.), пухна́цік ‘пра поўнага, пухлага, пушыстага’ (слонім., Роднае слова, 2001, 5, 89). с. 251

Пухне́ць ‘пышэць, раз`ядацца’ (слонім., Роднае слова, 2001, 5, 89). с. 251

Пу́хнуць₁ ‘распухаць, разбухаць’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Сл. ПЗБ, ТС), ‘апухаць’: пухнуць людзі ад голаду (Сержп.), по́хнуць ‘тс’: шчыка похніць (дрыс., Хрэст. дыял.); с. 251

Пу́хнуць₂ ‘многа спаць, дрыхнуць’ (ТС; ушац., Нар. лекс.; уздз., Жд. 3; светлаг., Мат. Гом.), ‘спаць без просыпу’ (Ян.), с. 252

Пу́хны ‘пышны’: пухныя пончкі (гродз., Сл. ПЗБ). с. 252

Пухны́р ‘паўнатвары чалавек’ (Шат.). Да пу́хнуць ‘распухаць, разбухаць’; сюды ж, відаць, і другаснае пухны́р ‘пухір’ (карэліц., Нар. лекс.). Гл. пухны. с. 252

Пухня́к (пухніэк) ‘падбярозавік’ (беласт., Ніва, 1979, 28 кастр.). с. 252

Пухо́вы₁ ‘зроблены з пуху’ (ТСБМ, Бяльк.). с. 252

Пухо́вы₂ ‘неправеяны, неачышчаны, з мякінай’: пуховая мука, хлеб пуховы (Арх. Федар., Жд. 2), с. 252

Пухо́ны ‘пухлы, пышны (пра хлеб, булкі, аладкі)’ (Шат.; бярэз., Сл. ПЗБ), пуха́ны ‘тс’: пуханы хлеп у дзірачках (віл., Сл. ПЗБ). с. 252

Пухо́ўка ‘рагоз, катах рагозу’ (Нас.; дзісн., Жыв. сл.; Кіс.; Гарэц.), ‘порхаўка’ (Нас., Бяльк.). с. 252

Пухтава́ць (пухтоваць) ‘валіць (пра дым)’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 253

Пу́хці ‘пухнуць’ (Шат.). Гл. пухнуць. с. 253

Пухць — выклічнік ‘бух’ (шальч., Сл. ПЗБ), сюды ж пухчэ́ць, пухце́ць ‘брадзіць; бурчаць’ (в.-дзв., паст., рас., Сл. ПЗБ). с. 253

Пу́хця (пухтя) ‘той, хто надзьмуў шчокі’ (кобр., Нар. лекс.), с. 253

Пуц₁ ‘сякера з доўгім тапарышчам; калун’ (ЛА, 2; ТС; Сл. Брэс.; Янк. 1; петрык., Шатал.; слуц., Нар. словатв.; ПСл; Нар. Гом., Сл. ПЗБ), пуцо́ ‘тс’ (Сл. ПЗБ), пуц ‘сякера з малым тапарышчам’ (Сцяшк. Сл.). с. 253

Пуц₂ ‘тугадум’ (клец., Нар. лекс.), ‘глупства (са зладзейскага жаргону)’ (Полымя, 2001, 6, 204). с. 253

Пуц₃ ‘ногаць’ (карэліц., Шат.). с. 253

Пуц₄ — выклічнік для імітацыі лёгкага падзення (Нас.), прысядання: я лаўлю курыцу, а яна пуц — і села (ЭШ), раптоўнага спынення: пуц — ды стаў конь (Шат.), сюды ж пу́цнуць ‘упасці’: пуцнуло яблоко (Нас.), ‘упасці ад стомы, зваліцца’ (слонім., Жыв. НС). с. 253

Пу́ца ‘морда, пыса’ (Ян.), ‘твар з поўнымі шчокамі’ (шчуч., 3 нар. сл.), пу́цы ‘шчокі’: набіваць пуцы (астрав., Сл. ПЗБ; шчуч., Даніл. Сл.), пу́цка ‘шчака, шчочка’ (Сцяшк. Сл.; маладз., Янк. Мат.; мядз., Жд. 3), пу́цкі ‘адутлаватыя шчокі’ (Мядзв.), ‘ружовыя плямы на твары’ (ЛА, 3; навагр., Нар. сл.); ‘губы’: надуць пуцкі (рас., Сл. ПЗБ), ‘костачкі пальцаў’ (шчуч., там жа), пу́цькі ‘тс’ (дзятл., там жа), пу́цкаць ‘размазваць па твары’ (Цых.); пу́цкала ‘мурза’ (дзятл., Сл. ПЗБ), пуца́йла ‘таўстаморды чалавек’ (Нас.), сюды ж пуца́ты ‘мардаты, паўнашчокі’ (шчуч., 3 нар. сл.; драг., Нар. лекс.; шальч., Сл. ПЗБ), пуцава́ты ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), пуцкава́ты (пуцковатый) ‘з адутлаватымі шчокамі’ (Мядзв.), пуцкува́ты ‘з вялікімі губамі’ (полац., Нар. лекс.), пуцукава́ты (пуцуковатый) ‘таўставаты, мускулісты’ (Нас.); с. 254

Пуцава́ць₁ ‘прагна есці’ (гродз., Жыв. НС), пуцова́ць ‘злавацца’ (жытк., там жа). с. 254

Пуцава́ць₂ (пуцэва́ць) ‘абчэсваць бярвенні’ (ПСл). с. 255

Пу́цак ‘таўсцяк’, памянш. пу́цачак (пу́цочек) ‘поўненькае, тоўсценькае дзіця’ (Нас.), с. 255

Пуца́к ‘пацук’ (віц., беш., Нар. сл.; в.-дзв., рас., Сл. ПЗБ; ЛА, 1), пуцу́к ‘тс’ (глыб., ЛА, 1). с. 255

Пуцалава́ты ‘круглатвары, з тоўстым, шырокім тварам’ (Скарбы, Чэрн.), ‘з адвіслымі шчокамі’ (слонім., Нар. лекс ), пу́цалаваты ‘мардаты’ (Сцяц.), пуцалава́ценькі ‘пухленькі’ (астрав., Сл. ПЗБ), с. 255

Пуцга́н ‘пузаты’ (Стома-Сініца). Гл. пузган ‘тс’. с. 255

Пуце́ль ‘кісель на малацэ’ (жлоб., Мат. Гом.). с. 255

Пуцёвы ‘добры, спагадлівы’ (ст.-дар., Жыв. НС), пуця́шчы ‘добры’ (карм., Мат. Гом.). Да пуць ‘лад, парадак’ (гл.). с. 255

Пу́цікі ‘пацёкі, рагі (поту, слёз, дажджу і пад.)’ (Бяльк., Шымк. Собр., Касп.; рас., Шатал.; круп., шуміл., Сл. ПЗБ; ЛА, 3), ‘ледзяшы’ (ЛА, 3; ушац., Нар. лекс.). с. 255

Пуці́на₂ ‘каліна; ягады каліны’ (навагр., шчуч., Сл. ПЗБ; лід., Сцяшк. Сл.), памянш. пуці́нка (Сл. ПЗБ). с. 255

Пуці́нка ‘сорт яблыні, якая дае зялёныя кісла-салодкія яблыкі, і яе плады’ (ТСБМ; жлоб., б.-каш., нараўл., лоеў., Мат. Гом.), пуці́нька ‘тое, што і пепін’ (Мат. Гом.), путі́мка ‘сорт яблыкаў’ (Сіг.), с. 255

Пуці́ў (пуці́ў) ‘адзінка меры каля сямі кілаграм’ (малар., Нар. лекс.). с. 256

Пу́ціць ‘прыводзіць у парадак’ (бялын., Мат. Гом.). Да пуць ‘лад, парадак’. с. 256

Пу́цкала ‘мурза, бруднюха’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 256

Пу́цкела ‘перапёлка’ (воран., Шатал.). с. 256

Пуцня́ ‘пук, вязка (пянькі, лык, ільну)’ (Нас., Мядзв.), ‘старая мера льну, роўная 12 кг’ (іўеў., Сл. ПЗБ), пуце́нька, памянш. ад путня ‘скрутак лазовай кары’ (ТС), пуцэ́нька ‘пучок лык, дзесяць лык’ (Бяльк.), ‘пучок змятай пянькі’ (Нас.), пуцэ́нічкі ‘пучкі’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 256

Пуцо́ліць ‘прагна есці’ (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 257

Пуцу́к ‘таўстатвары чалавек; пацук’ (Нас.; в.-дзв., глыб., Сл. ПЗБ). с. 257

Пуццё ‘толк, карысць’ (Ян.), ‘дабро’ (Бяльк.), ‘толк, лад’; ‘балаўнік’ (Юрч. Фраз. 1), с. 257

Пуць₁ ‘дарога, шлях’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Сл. ПЗБ), ‘чыгунка’ (Жд. 1, Сл. ПЗБ)’, ‘пуцявіна, пуціна, жыццёвы шлях’ (ТС, Сл. ПЗБ), а таксама пуць, ж. р. пуця́ (Янк. 2, Сл. ПЗБ), с. 257

Пуць₂ ‘лад, парадак, мера’ (Нас.), ‘толк, розум’ (Ян.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘памяць’ (паст., шальч., шчуч., Сл. ПЗБ), ‘дабро’: ні будзіць зь цібе пуці (Бяльк.), сюды ж пуця́чы ‘варты, каштоўны, добры’ (Бяльк., Ян.), пу́тны ‘талковы’ (гл.), с. 257

Пуць-пуць — выклічнік для падзывання курэй (Сцяц., Дразд.; швянч., Сл. ПЗБ), путь-путь ‘тс’ (Сл. Брэс.; пін., Шатал.), пу́тю-путь-пу́тька ‘тс’ (пін., Нар. лекс.), с. 257

Пуцэ́лцал ‘шавецкая прылада для навядзення на рантах і абцасах глянцу’ (Скарбы). с. 258

Пуцэ́нька ‘пучок лык, пянькі’ (Нас., Бяльк.). Гл. пуцня. с. 258

*Пу́ця₁ дзіц. пу́тя ‘курыца’ (Клім.), пу́тачка ‘курачка’ (барыс., LКК, 17, 187), пу́ценькі ‘кураняткі’ (Сцяц.), с. 258

*Пу́ця₂, пу́тя ‘сunnus’ (драг., БЛ, 17, 67), с. 258

Пу́чка₁ ‘костачка, сустаў на пальцы’ (Сцяц., ЛА, 3; брагін., Шатал.; лід., свісл., іўеў., беласт., Сл. ПЗБ; слонім., Нар. лекс.), ‘костачка на ступні нагі’ (Жд. 2), ‘кончык, падушачка на пальцы’ (ТС; шчуч., свісл., лях., Сл. ПЗБ, Сцяшк., ПСл, Мат. Гом.), ‘невялікая колькасць чаго-небудзь, узятая кончыкамі пальцаў, шчопаць’ (лун., Шатал.; ТС; жытк., нараўл., Мат. Гом.), ‘скула на твары; ружовыя месцы на шчацэ’ (ЛА, 3; барыс., віл., Сл. ПЗБ; Сцяшк.), пу́чкі ‘пальцы на руках’ (Растарг.), с. 258

Пу́чка₂ ‘пятка яйца’ (ЛА, 1; астрав., Сл. ПЗБ). с. 259

Пу́чка₃ ‘бурачнік, баршчэўнік без лісця — сцяблінка’ (Мар. дыс.), с. 259

Пучо́к₂ ‘верацяно пражы’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 259

Пучо́к₃ ‘сноп сцяблоў (ільну, канапель і інш.); мера канопляў’ (Яшк. Мясц.; Сл. ПЗБ), сюды ж пучкі́ ‘паплаўкі, зробленыя з бізунніку і прыстасаваныя для плавання на іх’ (Янк. 1). с. 259

Пучо́к₄ ‘драўляная або металічная падстаўка ў падсядзёлку’ (Касп.; рагач., Сл. ПЗБ), пучкі́ ‘падсядзёлак’ (Янк. 1). Да пук ‘выступ’. с. 259

Пучо́к₅: шляхтичей крестьяне зовутъ пучками, если они живут на одзиночцы (віц., Шн. 3), с. 259

Пучы́на ‘ўздухавіна, крынічная мясціна’ (гарад., Нар. лекс.). с. 259

Пучы́нкі ‘калматка, Filago arvensis L.’ (Кіс.). Да пук ‘пупышка (на сцябле)’, с. 260

Пу́чыць ‘раздуваць, уздымаць’ (ТСБМ), пу́чыцца ‘ўздувацца, узнімацца ўгору’, с. 260

Пучэ́лька ‘невялікая звязка тытуню’ (ПСл). Да пучо́к, пук ‘вязка, сноп’, с. 260

Пу́шка₁ ‘пятка яйца’ (Нас.; ЛА, 1; смарг., ігн., лудз., в.-дзв., Сл. ПЗБ; б.-каш., Мат. Гом.). с. 260

Пу́шка₂ ‘кончык пальца, мякіш’ (ТС; петрык., Шатал.; пухав., 3 нар. сл.; мазыр., карм., ельск., Мат. Гом., ПСл), ‘сустаў пальца, костачка, знешняя паверхня суставаў пальца’ (хойн., Шатал.; слуц., Нар. словатв.; слуц., Жыв. сл.; ст.-дар., асіп., Сл. ПЗБ; Некр.; Сержп. Грам., светлаг., Мат. Гом.), сюды ж і пу́шка ‘лытка’ (ЛА, 3), ‘таўстуха’ (івац., Жыв. НС), ‘шчопаць’ (ТС). с. 260

Пу́шка₃ ‘каробка, скрыначка’ (ТСБМ; Мядзв.; Шат.; Некр.; Бяльк.; Ян.; брагін., Нар. словатв.; Сл. Брэс.; пін.,. Нар. лекс.; Янк. 1.; Мат. Гом.), ‘вытачаны з дрэва невялікі кубел з накрыўкай для захавання дробных рэчаў’ (Нас.), ‘збанок, гаршчок з вузкім горлам’ (кобр., Сіг.; малар., Сл. Брэс.), ‘шклянка’: пушка гарэлкі (брагін., Мат. Гом.), с. 261

Пу́шка₄ ‘гармата’ (ТСБМ, Янк. 1): зробіў скрыпочку і сталяную пушку (гродз., Шн. 2), с. 261

Пу́шкаць ‘ласкатаць’ (ПСл.). с. 262

Пушны́₁, пушо́н ‘з прымессю мякіны, вотруб`я’ (ТСБМ, Ян., Малч.): кыли хлѣбушка пушонъ — могу выпылаць (маг., Шн.), пу́шны (пушный) ‘тс’ (Нас.), сюды ж пушно́, пухно́ ‘мякіна’ (Нас.). с. 262

Пу́шны₂ ‘пульхны, мяккі; смачны’ (Бяльк., ТС), пушны́ ‘тс’: пушныя бліны (ашм., пухав., Сл. ПЗБ), пуша́ны ‘тс’ (віл., там жа), рušánу ‘мяккі, дзіркаваты; угноены, апрацаваны’: пушаная зімля (Варл.), сюды ж пушно́ ‘пульхнае дзіця’ (Бяльк.). Да пушы́ць ‘надуваць, рабіць пульхным, пышным’. с. 262

Пуштэ́нт ‘камень, якім націраюць боты для глянцу’ (Бяльк.). с. 262

Пу́шча ‘густы, непраходны лес; нетры’ (ТСБМ, ТС, Шат., Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., Мядзв., Яруш.), ‘пусташ, бязлюднае месца’ (ЛА, 2), ‘зараслі ў забалочанай мясцовасці’ (валож., ЛА, 1), пу́шча-драму́шча ‘дзікі лес, пра які гаворыцца ў беларускіх казках’ (Мядзв.), с. 262

Пушча́ць ‘пускаць’ (Шат., Бяльк.), ‘браць кватарантаў; кідаць’ (Сл. ПЗБ), ‘раставаць’: снег пушчае (дзятл., там жа), с. 262

Пу́шчы (пущи, пущій) ‘горшы’ (Нас.; дзісн., Рам. 8; Дэмб., Растарг.), ‘горш’ (Нас.), пушчэ́й ‘мацней’ (Нас.), пу́шчэ ‘мацней, больш’ (Кос., Растарг.), пушчэ́йшы ‘горшы’ (Сл. рэг. лекс.), рuščejšу ‘трохі горшы’ (Варл.), пу́шчыць ‘рабіцца горшым’ (Нас.), пушчэ́ць ‘мацнець, узмацняцца’ (Нас.), ‘худзець’ (віл., Сл. ПЗБ); с. 262

Пушчы́ны ‘смецце, амецце’ (ТС). Да пусты́ ‘непатрэбны, дрэнны’. с. 263

Пушы́ць₁ ‘раздуваць, надуваць’ (Арх. Федар.; мсцісл., 3 нар. сл.; Шымк. Собр.; Шат.; Янк. 1; Некр.; ТС), ‘брадзіць’ (Жд. 1), ‘пучыць’ (Сцяц.), пу́шыць ‘апухаць, рабіць пухлым’ (Ян., ПСл), ‘веяць’ (паст., Сл. ПЗБ), с. 263

Пушы́ць₂ ‘рабіць пушыстым; абсыпаць пухам’; перан. ‘моцна лаяць, распякаць’ (ТСБМ, ТС, Юрч.). Да пух (гл.), с. 263

Пфэ — выклічнік, які перадае агіду, няпрыязь, абурэнне: мы проціў его — пфэ! (Сержп.). Гл. фэ ‘тс’. с. 263

Пхаць ‘піхаць, штурхаць’ (ТСБМ, Нас., ТС, Бес., Шат., Гарэц.), ‘напіхваць’ (Нас.; воран., Сл. ПЗБ), пха́цца (пхацьца) ‘штурхацца, ціснуцца’ (Нас.; лоеў., Мат. Гом.; іўеў., Сл. ПЗБ), ‘павольна ехаць’ (клец., Жыв. сл.), сюды ж пхну́ць, пхну́цца ‘штурхануць; павольна ехаць’ (ТС, Сл. ПЗБ, Гарэц., Мат. Гом.), а так- сама пхену́ць ‘штурхануць, піхануць’ (ТС), пхану́ць ‘тс’ (брагін., Мат. Гом.). Гл. піхаць. с. 263

Пхі́мкаць ‘румзаць, хныкаць’: пхі́мкае дзіця (ТС; слонім., Нар. словатв.), пхы́нькаты ‘тс’ (пін., Нар. лекс.), с. 263

Пцель ‘струхнелыя, напаўгнілыя дровы, якія тлеюць пры гарэнні’, пце́лы ‘струхнелы, напаўзгнілы (пра лесаматэрыялы)’, пцець ‘гніць, трухлець’ (Нік. Оч.). Гл. псель. с. 263

Пча́йка, варыянты пша́йка, ша́йка, ча́йка ‘страказа’ (брагін., Нар. словатв.; ЛА, 1). с. 264

Пчала́ ‘пчала’ (ТСБМ, ЛА, 1; паст., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ, Бяльк.), пчола́ ‘тс’ (ТС), пшчала́ ‘тс’ (ЛА, 1; воран., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ), пшчола́ ‘тс’ (ЛА, 1; Бес.), пшчо́ла ‘тс’ (іўеў., 3 нар. сл., Сл. ПЗБ), пшчо́лка ‘чмель’ (трак., Сл. ПЗБ), ласк. пчы́лка ‘пчолка’ (Дразд.), пшча́лка ‘тс’ (воран., Шатал.), с. 264

Пшак ‘гаспадарчы нож’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 264

Пшані́ца ‘пшаніца, ярыца, Тriticum aestivum L.’ (ТСБМ, Кіс., Сл. ПЗБ), ‘пшаніца звычайная, Тriticum vulgare Vill.’ (Шат.), пшэні́ца ‘пшаніца’ (ТС; вільн., Сл. ПЗБ), пшанэ́ця ‘тс’ (кам., Сл. ПЗБ), пышані́ца ‘тс’ (Бяльк.), пшані́чка (рszeníczkа) ‘кукуруза’ (Пятк. 1), с. 264

Пшано́ ‘вымалачанае проса’ (Шымкевіч, Покажчик), ‘прасяныя крупы’ (Воўк-Лев., Татарк.), пшоно́ ‘тс’ (ТС), ж. р. пшана ‘проса (?)’: jak nа роlі рszanú раżnu (Федар. 6, 188); ‘пшаніца (?)’: кормиця вы ихъ ярой пшеной (смал., Шн. 2, 524), пшо́нка ‘проса (?)’: за рѣченкою пшенку жну (гродз., Крачк.), ‘каша з проса’ (хойн., Мат. Гом.), пшы́нка ‘прасяныя крупы’ (жлоб., там жа), пшанча́нка ‘проса’ (Ян.), сюды ж пшо́нка ‘пшанічная салома’ (Сцяшк. Сл.), пшо́ны, пшо́нны, пшэ́ны, пшэ́нны ‘пшанічны’ (Сл. ПЗБ), пшэ́нный ‘тс’ (Бяльк.), пшо́нны ‘тс’ (Сцяц.), пшано́вы ‘прасяны’ (шкл., Мат. Маг.), пшаня́ны ‘тс’ (жытк., добр., ельск., Мат. Гом.), пшоня́ны ‘тс’ (ТС), пшэня́ны ‘тс’ (ПСл), с. 265

Пшык — выклічнік для перадачы інтэнсіўнага згарання (Шымк. Собр.), імітуе гукавы эфект ад запаленага пораху, гарачага жалеза, апушчанага ў ваду; выпусканне газаў (Нас.): зрабіў пшык (Сержп.), ‘нічога, пустата’ (ТСБМ, Сцяшк.), пшы́каць ‘рабіць успышку порахам; ціха выпускаць газы’ (Нас.), пшы́чыць ‘сіпець (пра гадзюку)’ (ЛА, 1), сюды ж пшы́каўка ‘порхаўка’ (ЛА, 1; смарг., Сл. ПЗБ). с. 265

Пшы́кі ‘іголкі хвоі’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 265

Пшэні́чка (рszeníczkа) ‘кукуруза’ (Пятк.). Да пшані́ца, пшано́ (гл.), с. 265

Пшэ-пшэ — выгукі, якімі падзываюць кароў (ТС), авечак (ДАБМ, камент., 896), пшэ́йка ‘падзыўное слова для кароў; ласк. кароўка’ (ТС, Маш.; жытк., ельск., петрык., Мат. Гом.). с. 265

Пыж₁ ‘драўляная затычка для круглай адтуліны’ (Нас.), ‘кавалачак дрэва, які закладваецца ў вугал зруба пры спалучэнні бярвенняў’ (жабін., Нар. сл.), пыжч ‘тс’ (кам., там жа), пыж ‘калок, якім прымацоўваецца ярмо да дышля воза або саней’ (Бес.), ‘невялікі драўляны шар або абрубак ад палкі (пры гульні “ў пыжа”)’ (Нас.; БНТ, Гульні), ‘затычка з лямцу, шэрсці або картону ў патроне для паляўнічай стрэльбы’ (ТСБМ), ‘малеча, карапуз’ (Бяльк.), мн. л. пыжэ́ ‘стрыжні птушыных пер`яў’ (карэліц., Сл. ПЗБ), ‘бутоны’ (навагр., Жыв. сл.), пы́жык ‘кароценькая затычка; тоўсценькае дзіця’ (Нас.), ‘тоўсты блін з кіслага цеста; булачка’ (рас., Шатал.; шальч., Сл. ПЗБ), ‘хлопчык, які слаба расце, малы’ (Бяльк.), с. 266

*Пыж₂, пуж ‘гарнастай’, памянш. пы́жык: раншы дорогі буў пыжык (ТС), пы́жык ‘паўночны алень ва ўзросце да двух месяцаў, а таксама футра з яго’ (ТСБМ). с. 266

Пы́жма ‘крываўнік’ (Мат. Гом.). Гл. піжма. с. 267

Пы́жня ‘падпрыпечак’ (ашм., Сцяшк. Сл.). с. 267

Пы́жыцца (пыжицьца) ‘надувацца ад фанабэрыі’ (Нас.), ‘напружвацца, дбаць’ (ваўк., Сцяшк. Сл.), с. 267

Пы́згры ‘мыса, пярэдняя частка галавы ў коней, кароў і інш.’ (глыб., Жыв. св.). с. 267

Пы́зі ‘нюні’, пы́зя ‘плакса’ (Клім.), с. 267

Пы́зы ‘бульбяныя клёцкі з мясам’ (Скарбы), пы́за (рýzа) ‘страва даўніх часоў, прыгатаваная з канаплянага малака’ (Варл.), пэ́за ‘булачка, начыненая салам’ (Нас.), с. 267

Пы́ка ‘твар; морда, пыса’ (Нас., Ян., Растарг.): у саба́кі чорна пыка (Сцяшк.), пы́кі экспр. ‘губы’ (Сл. Брэс.), сюды ж пы́ктарацца ‘тыкаць мордай’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 268

Пы́каць ‘пукаць губамі, курыць люльку, запінацца пры размове ці чытанні’ (Нас., Шат., Гарэц., Др.-Падб., Варл.), ‘гаварыць невыразна, неразборліва’ (ТСБМ, Ян., Сл. ПЗБ), ‘марудна рабіць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), пы́кнуць ‘пікнуць’ (Яруш.), пык, пык-мык — імітуе плямканне губамі, заіканне, курэнне (Нас.; мсцісл., Нар. лекс., Растарг.), пэк-мэк ‘тс’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), пыкі ‘ціхая, патайная размова’ (Нас.), пыклі́вы, пуклі́вы ‘марудны’ (паст., в.-дзв., рас., Сл. ПЗБ). с. 268

Пыл ‘найдрабнейшыя часцінкі ў паветры і на паверхні’ (ТСБМ, Нас., Ян., Шат., Кос., Растарг., Бяльк., Гарэц., Мал.), пул ‘тс’ (ТС; люб., Сл. ПЗБ), пыл ‘лёгкія адходы пры веянні’ (Нас.), пыл, пэл ‘пушок, што адлятае пры тканні’ (Уладз.), ‘жар, раздражненне’: в пылу сказавъ (Нас.), с. 268

Пыла́ць ‘гарэць полымем’: дровы пылаюць у печы (Некр.). с. 268

Пыль-пыль, пы́лі-пы́лі — падзыўныя словы для куранят (Мядзв., Шымк. Собр., Гарэц., Шат., Жд. 1, Янк. 2, Мат. Маг., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), ‘падзыўныя словы для качак, качанят і гусянят’ (беласт., Ніва, 1980, 14 вер.), пы́ля ‘тс’ (там жа), пы́люш ‘вокліч, якім адганяюць курэй’ (клім., Мат. Маг.), пыляня́ ‘кураня’ (Шпіл.), пы́лька ‘тс’ (Шат.; петрык., Мат. Гом.), пыля́ты ‘кураняты’ (Мат. Маг.), с. 268

Пы́льхаўка ‘грыб порхаўка’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 269

Пылю́шнік ‘расліна Тhalictrum L.’. с. 269

Пыля́ць₁ ‘кідаць з сілай, біць’ (навагр., Жыв. НС; глыб., Наша ніва, 2001, 24 вер.), пыльну́ць ‘ударыць’ (паст., Сл. ПЗБ, Шат.), ‘кінуцца, хутка пабегчы’ (бераст., Сцяшк. Сл.; Шат.). с. 269

Пы́ні ‘маўляў, моў’ (Яруш., Гарэц., Бяльк.), выклічнік (націск залежыць ад папярэдняга слова) ‘та, вось, моў’: я пыни не таковскій; ‘прыяцель, вашэць’: тобе, пыни, можно гето сказаць (Нас.). с. 269

Пыні́ць ‘хутка нешта рабіць, чыніць’: жнеі пы́няць жыта (ашм., Стан.), ‘рабіць усё неабходнае па гаспадарцы, даглядаць’ (ТСБМ, Жд. 1, Сцяшк. Сл.), ‘знаходзіцца, праводзіць час’ (Сцяшк.), ‘затрымліваць, перашкаджаць’ (Яруш.), ‘збіраць ягады, грыбы’ (Яўс.), пыні́цца ‘ўпраўляцца па гаспадарцы’ (ТСБМ), ‘знаходзіцца’ (карэл., Сцяшк. Сл.). с. 270

Пыня́лка ‘кіёк для пераймання кацёлкі (у гульні)’ (Шат.), с. 270

Пы́пець ‘ціпун, нарасць на языку ў курэй’ (Шымк. Собр.), пы́пец ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), пы́паць (пы́поць) ‘тс’ (Нас.), рýрес́ ‘любая нарасць, вырастак на целе чалавека; чырвоныя вырасты на дзюбе індыка; хвароба языка ў хатніх птушак’ (Чач.), пы́пыць ‘птушыны страўнік’ (іван., Жыв. НС), пи́путь ‘ціпун’ (Растарг.), памянш. пы́пцік ‘выступ’ (Лёсік), с. 270

Пы́пкаць ‘заікацца’ (Нас.), пы́пка ‘панурысты чалавек’ (там жа). с. 271

Пы́пла₁ ‘цяльпук, непаваротлівы, павольны ў дзеянні чалавек’ (Бяльк.), ‘няўмека’ (Юрч.), пы́пля ‘маруда, нерашучы чалавек’ (Нас.). с. 271

Пы́пла₂ (пы́пло) ‘ціпун у птушак’ (Нас.). Да пы́пець (гл.), с. 271

Пы́пліць ‘марудзіць, марудна прымацца за справу’ (Нас.), ‘марудна рабіць’ (Шымк. Собр.), пы́пліцца ‘марудзіць’ (Бяльк.), сюды ж пе́пліць ‘тс’, пе́плецца ‘паволі рабіць’, піплі́вы ‘карпатлівы, нудны (пра работу)’: ва́ша такая піплівая работа, піша і піша (ашм., LКК, 16, 186). с. 271

Пы́пніць ‘запінацца, гаварыць з перапынкамі; рабіць нядбала, абы-як’ (вілен., Нас.), ‘рабіць павольна, марудна, неахайна’ (Чач.: “używany w Litwie w polszczyźnie”), ‘няўмела прасці’ (пруж., Сл. ПЗБ), пы́пніцца ‘рабіць вельмі марудна’ (клец., Жыв. сл.). с. 272

Пы́пскаць ‘курыць’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 272

Пы́пці ‘кіпці, вялікія кіпцюры’ (Бяльк.), пы́пти ‘пальцы на руках’ (Растарг.). с. 272

Пыр₁ (пыръ) ‘вецер’ (Шпіл., у прыпісцы): чы пыр, чы негода, чы будзеш заўтра пагода? (Нік. Посл), с. 272

Пыр₂ — гукаперайманне, імітацыя ўзлёту, палёту: пыр-пыр ‘пырх’ (шальч., Сл. ПЗБ), ‘пра ўзмахванні крылцамі птушкі’ (Шат.), пы́ркаць ‘паддятаць, скакаць’ (пух., 3 нар. сл.; ашм. Стан.), ‘парушыць’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 273

Пыр-пыр ‘падзыўныя словы для курэй’ (Гарэц.), пырь-пырь ‘тс’ (Нас., мсцісл., 3 нар. сл.; Растарг.), пы́ра-пы́ра ‘тс’ (Растарг.), пы́ря, пы́рка ласк. ‘назва курыцы’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб.), ‘нейкая птушка, магчыма, чыранка’ (Турска ў Федар. 7), с. 273

Пы́раць: пыраць бялізну пранікам ‘праць бялізну пры дапамозе прача’ (Мат. Гродз.). с. 273

Пыра́ць ‘пароць, тыкаць, калоць’ (Сяржп.), пырну́ць ‘біць чым-небудзь вострым’ (ТСБМ, Сержп.), пырну́тэ ‘парнуць, ткнуць, кальнуць’ (драг., Нар. лекс.), с. 273

Пы́рка ‘кукіш’: дай яму пырку (шальч., Сл. ПЗБ). с. 274

Пы́рнік₁ ‘расліна Аgropyron Gaertn.’ (Нас., Гарэц., Кіс., Бяльк., Мат. Гом., Воўк.-Лев., Татарк.), ‘расліна Тriticum repens L.’ (Мядзв., Шат.), ‘расліна ажыка, Luzula pilosa (L.) Wild.’ (маг., Кіс.), ‘пустазелле, метлюжок’ (Сцяшк.), ‘род мнагалетніх раслін сямейства злакавых, пустазелле’ (ТСБМ; дзісн., Жыв. сл.; Сл. ПЗБ), пы́рай ‘тс’ (Янк. 1, Сцяшк., Скарбы), пырэ́й ‘тс’ (Сцяц., Ян.; ЛА, 1; Сл. Брэс., Мат. Гом.), пыра́й ‘тс’ (Мат. Гом.), пу́рэй ‘тс’ (ТС; ЛА, 1), пірэ́й ‘тс’ (Бес., ПСл), пы́рава ‘тс’ (ЛА, 1), пыраві́ца (лід., карэл., Сл. ПЗБ), пы́раў ‘тс’ (любч., Нар. словатв.), пыр`як ‘пырай паўзучы, Аgropyron Gaertn. repens Р.В.’, пы́рын ‘тс’ (навагр., Жыв. сл.), зборн. пу́р`е, пур`ё ‘пустазелле’ (ТС; свісл., Шатал.; Янк. 2), пурі́на ‘адно сцябло пырніку’, с. 274

Пы́рнік₂ ‘аладка з тварагом’ (лід., Сцяшк. Сл.). с. 274

Пы́рса ‘пілавінне, апілкі’ (шчуч., Сл. ПЗБ; парыц., Янк. Мат.; б.-каш., жлоб., Мат. Гом.), с. 275

Пы́рскаць ‘крапіць’ (Нас., Шымк. Собр., ТСБМ, Шат., Бяльк.; брасл., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.; Растарг.), ‘гаварыць з запалам’ (Жд. 2), ‘пырхаць, ціха смяяцца’ (Жд. 3), пы́рскацца ‘задавацца’ (смарг., Сл. ПЗБ), пы́рскнуць ‘пакрапіць’ (Шат.), ‘кінуцца’ (шальч., Сл. ПЗБ), выклічнік пырсь (Нас.; мсцісл., Нар. лекс.), пы́рскі ‘дробныя кроплі вады’ (ТСБМ, Варл., Шат., Бяльк., Стан.), пырсклівы ‘гультаяваты’ (смарг., Сл. ПЗБ), пыршча́ць ‘імжэць (пра дождж)’ (Шат.), с. 275

Пы́рта груб. ‘нос’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 275

Пы́рхаць ‘пералятаць з месца на месца; з шумам выпускаць паветра’ (ТСБМ; Нас.; Шымк. Собр.; Шат.; Гарэц., шальч., Сл. ПЗБ), пы́рхнуць (Федар. 1; Сержп.) ‘пырскаць, крапіць, імжаць’: пырхае дошч (ашм., Сл. ПЗБ), выкл. пы́рх (пырьх) (ЭШ; мсцісл., Нар. лекс.), пырхун ‘хто фыркае, пакашлівае’ (Шымк. Собр.), с. 276

Пыршча́ць ‘імжаць (пра дождж)’ (чэрв., Сл. ПЗБ), сюды ж, відаць, і пыршчэ́ць ‘блішчаць’ (слонім., Сцяшк. Сл.). Да пырскаць (гл.). с. 276

*Пыры́ца, пыры́ця ‘страказа’ (Сіг.), с. 276

Пы́рыць (пы́риць) ‘распіраць, пучыць’ (Нас.), пы́рыцца ‘надувацца, растапырваць пер`е; пышна апранацца’ (Нас.), пы́ріць ‘турбаваць, не даваць спакою’ (Бяльк.), с. 276

Пы́са ‘ніжняя частка галавы жывёліны (з губамі і ноздрамі)’; груб. ‘твар’ (ТСБМ, Сцяшк.), ‘мыса ў каровы, цяляці’ (ЛА, 1; Бяльк., Мат. Гом.), ‘храпа ў каня’ (ЛА, 1; Бяльк.), ‘морда’ (Некр., Ян., Растарг.), пы́сы ‘канец морды з губамі’ (Шат.; чэрв., Сл. ПЗБ), с. 277

Пы́сы ‘нявымалачаныя каласы’ (чэрв., Нар. лекс.), пы́сікі ‘асцюкі’ (барыс., Сл. ПЗБ). с. 277

Пы́сак ‘морда, мыса ў каровы’ (ЛА, 1; паст., ігн., шальч., Сл. ПЗБ), пы́скі ‘тс’ (віл., зэльв., там жа; Сцяц., Варл.; Сержп., ЛА, 1), пы́сак ‘дзюба’ (швянч., Сл. ПЗБ), пы́ска ‘вісок са шчакою; поўха’ (Нас.), пы́ські ‘шчокі, шчочкі’ (Мал.), пыск ‘морда ў рагатай жывёлы’ (ашм., дзісн., Стан.; ЛА, 1), ‘пашча звера’ (Сцяшк. Сл.), груб. ‘рот, вусны’ (Скарбы, Даніл. Сл.), ‘скроні, твар; вісок са шчакою’ (Нас., Бес.), с. 277

Пы́таль (пытэль) ‘машына для апрацоўкі зерня’: пшеницу ободрали на пытэль (Нас.), ‘пытля, вальцы, вальцавы млын’ (лун., Шатал.; чэрв., астрав., беласт., Сл. ПЗБ; Нар. лекс.; Мат. Гом.), ‘лепшага гатунку мука з папярэдне ачышчанага зерня’ (Шат.), пытль ‘тс’ (Касп.), пы́цель ‘вальцы, вальцавы млын; вальцаваная мука’ (ТСБМ), сюды ж пытлява́ць ‘дробна размолваць і прасейваць зерне’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ), пытлёўка ‘пытляваная мука’ (Шат., Мат. Маг., Сл. ПЗБ), путлёўка ‘тс’ (ТС), даць пы́тлю ‘даць наганяй, вылаяць, пабіць’ (Янк. БФ.; люб., Жыв. НС), пы́цялям ‘вельмі хутка’ (навагр., Жыв. НС). с. 278

Пыта́льнік ‘знак прыпынку пры запытанні’ (Гарэц., Др.-Падб., ТСБМ). с. 278

Пыта́нне ‘запытанне, дапытванне’: безъ пытання прызнався (Нас.). с. 278

Пыта́ць ‘звяртацца з пытаннямі; прасіць дазволу’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Нас., Шат., Сл. ПЗБ, Растарг., Мал.), пыта́цца ‘тс’ (ТСБМ, Нас., Мядзв., Гарэц., Чуд.; Воўк.-Лев., Татарк.; Сл. ПЗБ), пута́ць ‘тс’ (маз., Шн. 3; ТС), сюды ж пытальнік ‘той, хто пытае, дапытваецца’: прыйдуць страшныя пытальнікі (Кітаб XVI—XVII ст., Стан.), пы́цік ‘цікаўны, хто пытаецца пра тое, што яму не трэба знаць’ (Нас.), пы́тма пыта́ць ‘дапытвацца, паўтараць пытанні’ (Нас.), с. 278

Пы́тка ‘біч, сплецены з раменьчыкаў’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 279

Пытле́ць ‘малаціць’ (лід., Сцяшк. Сл.). с. 279

Пы́ха ‘фанабэрыстасць, ганарыстасць’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Бес., Касп., Др.-Падб., Гарэц., Варл.), ‘задаванне, амбіцыя’ (ашм., Стан.), ‘дастатак’ (ваўк., Сл. ПЗБ), сюды ж пыхамо́рды груб. ‘ганарысты’ (астрав., там жа), пыхова́ты ‘ганарыста падціскаць губы’ (Клім.), пыхаце́ць ‘рабіцца фанабэрыстым’ (Стан.), надымаць пыхаю ‘рабіць ганарыстым’ (Нас.). с. 279

Пы́хаць (пы́хаті) ‘пырскаць, апырскваць’ (беласт., Сл. ПЗБ), ‘часта, моцна дыхаць’ (Нас., Гарэц.), ‘бухаць (пра агонь, полымя), абдаваць гарачынёй’ (Нас., ТСБМ), ‘выяўляць моцнае пачуццё, гневацца’ (Нас., ТСБМ), пы́хнуць ‘хутка знікнуць; пачырванець’ (Бяльк.), ‘хутка ўзняцца’ (Ян.), пы́хнуті ‘ўдарыць’ (беласт., Сл. ПЗБ), пых — выклічнік, імітуючы раптоўнае ўзгаранне, пачырваненне (Нас., мсцісл., Нар. лекс.), сюды ж пы́хаўка ‘морда, мыса’ (ушац., Нар. лекс.), с. 279

Пыхце́ць ‘курыць’ (ваўк., Сл. ПЗБ), ‘праяўляць запальчывасць’ (Жд. 2). с. 280

Пы́ца груб. ‘морда, твар’ (Ян.), ‘чалавек з вялікім непрыгожым тварам’ (Растарг.), сюды ж пыця́тый ‘мардаты, пухлашчокі’ (пін., Нар. лекс.), пыца́н ‘тоўсты чалавек’ (Бяльк.). с. 280

Пы́ці-пы́ці — падзыўныя словы для курэй (ашм., Стан.), с. 280

Пы́цка старое ‘шчака’, мн. л. пы́цкі: даць па пыцках (Даніл. Сл.), пы́цак: даць па пыцку (там жа, па твары?), сюды ж пыцо́к ‘реnis’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), с. 280

Пы́цнуць ‘дакрануцца’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 280

Пы́ць ‘лапаць’: рыстыптаўсь мой пыць (Бяльк.). с. 280

Пыч ‘верхняя частка парастка’ (карэліц., 3 нар. сл.). с. 281

Пы́чка ‘дзюба’ (Ян.), ‘мордачка, мыса’ (слонім., Сл. ПЗБ), пычэ́к ‘біч у цэпа’ (ДАБМ, камент., 828), с. 281

Пыш ‘прысак’: колькі пышу! (слонім., Нар. лекс.), с. 281

Пышані́ца ‘пшаніца’, пышані́шній ‘пшанічны’ (Бяльк.). с. 281

Пы́шка₁ ‘круглая пульхная булачка’ (ТСБМ; в.-дзв., калінк., Сл. ПЗБ; Бяльк.), ‘печыва з мукі і бульбы’ (лід., Сл. ПЗБ), ‘мёрзлая, перазімаваўшая на полі бульба’ (слуц., Жыв. сл.; пух., Сл. ПЗБ), пы́шка ‘тс’ (Жд. 2; Жд. 3), с. 281

Пы́шка₂ ‘ганарлівец, надуцік; пястун, раскошнік’ (Нас.), сюды ж пы́шыцца (пы́шицьца) ‘надзімацца’ (Нас.), пы́шаны (пы́шенный) ‘фанабэрысты, непадступны’ (там жа). с. 281

Пы́шкаць ‘брадзіць; пухцець, пыхцець’ (шальч., Сл. ПЗБ), пу́шкаць (*пышкаць) ‘цяжка дыхаць, пыхкаць’ (ТС), пы́шкаць, пшы́каць ‘шыпець’ (там жа), ‘шумець’: пышкая ў вушах (шальч., Сл. ПЗБ), сюды ж пу́шкнуць ‘шыкнуць’, пушкоце́ць ‘пыхцець’, пушко́рыцца ‘шамацець’ (ТС), с. 281

Пы́шны ‘раскошны, прыгожы; горды, фанабэрысты, непадступны’ (Нас., ТСБМ), ‘напышлівы’: пышна цешча пышна, што къ зяцю не вышла (Нас., з вясельнай песні), пы́шны ‘паважны, велічны, магутны’ (Варл.), ‘пышлівы, ганарлівы’: баба тады пышна, як замуж вышла (Стан.), сюды ж пышне́ць ‘рабіцца ганаровым, напышлівым’ (Нас., Гарэц.), пы́шніцца ‘пахваляцца, фанабэрыцца’ (Др.), пышно́та ‘чалавек, пераборлівы ў ежы’ (кобр., Нар. лекс.), с. 282

Пышы́ ‘калючыя вырасты на раслінах, калючкі’ (Ласт.). с. 282

Пы́шыцца ‘надзімацца’ (Нас.), пыша́цца ‘выстаўляцца, фанабэрыцца’ (Ласт.), с. 282

Пышэ́ць₁ ‘раз`ядацца, таўсцець’ (Жыв. НС). с. 282

Пышэ́ць₂ (пъшэ́ць) ‘пашчыпваць (у роце)’ (ушац., Нар. лекс.). с. 283

Пэ́за ‘піражок, начынены салам’ (Нас.), с. 283

Пэйс, часцей мн. л. пэ́йсы ‘валасы на скронях у выглядзе скручаных локанаў, што адпускалі прававерныя яўрэі’ (Нас., Сержп.), ‘доўгія пасмы валасоў ля скроняў’, разм. ‘раскручаныя доўгія валасы’ (ТСБМ, Жд. 3, Шат., Сл. ПЗБ, Яруш.), ‘непрыбраныя, распушчаныя валасы’ (лях., Янк. Мат.; Сцяшк.), пэ́йсахі ‘тс’ (Нас., Скарбы, Сцяшк.), пэ́йса ‘дзявочая каса’, пэ́йсік ‘локан’ (Нас.), с. 283

Пэ́йсах ‘яўрэйскае свята Праснакоў’ (Нас.), ‘рэлігійнае свята ў яўрэяў (Вялікдзень) ’ (Скарбы), пэйсахо́ўка ‘спецыяльны гатунак гарэлкі, якую яўрэі пілі ў час сваіх святаў’ (Нас., Скарбы), пэйсахо́вы ‘звязаны са святам’ (Нас.); с. 283

Пэ́каць ‘дрэнна чытаць’ (Мат. Маг., Шат.), ‘курыць люльку’ (Шат.), ‘біць не вельмі моцна, пляскаць’ (Бяльк.), пэ́кнуць ‘выцяць злёгку, пляснуць’ (Бяльк.). с. 283

Пэ́кун ‘бакас, Сареlla gallinago’ (ЛА, 1), пэ́кач ‘начная птушка “баран’” (Дразд.). Гл. пе́кун (гл.). с. 283

Пэ́лех ‘пушок, поўсць’ (дзярж., Жыв. сл.), пэ́лях ‘вантробы (?)’: зье́лі ваўке́ сабаку й пэ́ляхоў ні асталося (нясвіж., Жд. 2); с. 283

Пэ́мкнуць экспр. ‘пекануць, ляснуць’ (ельск., Мат. Гом.). с. 284

Пэнд: адным пэндам ‘адразу, хутка’ (навагр., свісл., ашм., Даніл. Сл.). с. 284

Пэ́ндзаль ‘квач, шчотка для малявання, бялення’ (Нас., ТСБМ, Шат., Сл. ПЗБ), пэ́ндзэль ‘тс’ (Сл. Брэс.), пэ́нзаль ‘тс’ (Бяльк.), пэнзэль ‘тс’ (Мядзв.), пэ́ндаль, пэ́ндэль ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк.), пе́нзыль (Шымк. Собр.), сюды ж пэ́ндзліць ‘маляваць, бяліць’ (Сцяшк. Сл.). с. 284

Пэ́ндзіць ‘гнаць, даганяць; хутка ісці, бегчы’ (Жд. 2; любч., Нар. словатв.; Скарбы), пэ́ндыты экспр. ‘нясці, цягнуць, валачыць’ (Клім., Сл. Брэс.), пэ́ндзіцца ‘прытрымлівацца моды’ (астрав., Сл. ПЗБ), пэ́ндытысь экспр. ‘насіцца, несціся’ (Клім., Сл. Брэс.), сюды ж пэнд ‘парастак’: новыя пэнды парэчак (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 284

Пэ́нкнуць ‘трэснуць, лопнуць, раскалоцца’ (любч., Нар. словатв.; слонім., Нар. лекс.; шчуч., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ), пэ́нькнуць, пэ́нкнуты, пэ́нькнутэ ‘тс’ (Сл. Брэс., Сл. ПЗБ), пэ́нкаць ‘лопаць, трэскацца, пускаць’ (Сцяшк., Сцяц., Сл. ПЗБ), пэ́нкацца ‘лопацца’ (Сл. ПЗБ). с. 285

Пэнс ‘урок, навука’: гето тобѣ пэнс, в другій разъ не будеш такъ дзѣлаць (Нас.). с. 285

Пэ́нснуць ‘стукнуць, ударыць, пляснуць’ (Скарбы; шчуч., 3 нар. сл.), пэ́нцнуць ‘тс’ (любч., Нар. словатв.). с. 285

Пэнсо́вы (пэнсовый) ‘тлуста-чырвоны’ (Бяльк.). с. 285

Пэ́ньдзік ‘мясцовая назва печкура’ (д.-гарад., Звязда, 1995, 21 сак.). с. 285

Пэ́пінка ‘гатунак яблыкаў’ (б.-каш., Мат. Гом.). Гл. пепін. с. 286

Пэ́пка ‘пыса (у каровы)’ (драг., ЛА, 1). с. 286

Пэ́пці ‘вяровачны самаробны абутак’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 286

Пэ́рга ‘пчаліны хлеб’ (гродз., Сцяшк. Сл.), пэ́рфа ‘пярга’ (свісл., Сл. ПЗБ). с. 286

Пэ́ркаль ‘лёгкая баваўняная тканіна, паркаль’ (бых., Янк. Мат.), пэ́ркыль ‘тс’ (Бяльк.). с. 286

Пэ́рла ‘ячныя крупы, панцак’ (глыб., Сл. ПЗБ). с. 286

Пэ́рнуць ‘пекануць, стукнуць’: добро пэ́рнуў (рагач., Мат. Гом.). с. 286

Пэ́рса (рérsа) ‘адрэзак поля, шырэйшы за загон’ (беласт., SOr, 17, 244), с. 286

Пэ́ртацца ‘рабіць няякасна, з агрэхамі, без ведання справы’ (Скарбы). с. 286

Пэ́ртыкі ‘калкі, на якія вешалі калыску ў полі’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 287

Пэ́руч ‘спачатку, раней’ (пруж., Сл. Брэс.). Гл. перуч ‘тс’. с. 287

Пэ́рхаль ‘мядовая раса’ (астрав., ЛА, 1), пэ́рхель ‘падзь’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 287

Пэ́сткі ‘семя сланечніка; семачкі’ (Скарбы, Сл. Брэс., Сцяшк.), ‘гарбузовае насенне’ (баран., Жыв. сл.). с. 287

Пэ́тлахі груб. ‘непрычасаныя валасы’ (дзятл., Сцяшк. Сл.), фразеалагізм згарэць з пэтлахамі ‘згарэць датла’ (зэльв., Жыв. сл.). с. 287

Пэ́трахі ‘вантробы’ (гродз., Жыв. НС), перан. ‘шматкі’ (нясвіж., Сл. ПЗБ), пэ́трах ‘ашмётак’ (Цых.), на пэтрах: патрушчыў на пэтрах ‘ушчэнт’ (Шляхам гадоў, Мн., 1990, 145). с. 287

Пэ́ўнік ‘аксіёма’ (Бел. нав. тэрм., 1). с. 288

Пэ́ўны ‘дакладна вызначаны, акрэслены, канчатковы; некаторы; перакананы, надзейны, упэўнены, цвёрды’ (ТСБМ), ‘праўдзівы, акуратны, адпаведны, сапраўдны’ (Цых.), ‘дабраякасны (пра насенне)’ (Жд. 2), пэ́ўный ‘надзейны, праўдзівы, дакладны’ (Бяльк.), ‘праўдзівы, верагодны’ (Яруш.), пе́ўны ‘пэўны, сапраўдны’ (ТС), пе́ўный (пе́вный) ‘праўдзівы, бясспрэчны’ (Нас.), ‘надзейны, праўдзівы, дакладны’ (Мядзв.), ‘пэўны, сталы’ (Бяльк.), с. 288

Пэ́ўхнуць ‘пыхнуць, лопнуць’: порхаўка пэ́ўхне, як на яе наступіш (маст., Сл. ПЗБ). с. 288

Пэ́ханік ‘смольны корч’ (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 288

Пэ́цкаць ‘мазаць, брудзіць; рабіць няўмела, неахайна’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш., Шат.), ‘ляпіць глінаю, мазаць; брудзіць’ (Нас.), пе́цкаць ‘брудзіць, мазаць’ (ТС), пэ́цнуць ‘мазануць; стукнуць’ (ТСБМ), ‘гучна ўдарыць; кінуць чым-небудзь ліпкім; упасці’ (Нас.), вытворныя: пэ́цкала, пэ́цкало ‘няўмека, неакуратны ў рабоце чалавек, бракароб, партач’ (Сцяц., Сцяшк. Сл., Скарбы; любч., Нар. словатв.; міёр., 3 нар. сл.), пэ́цкаль ‘хто любіць пэцкацца, неахайны, паскуднік’ (Шпіл., Чач., Гарэц., Шат.; брасл., Сл. ПЗБ), ‘няўмека, дрэнны майстар’ (ТСБМ; маладз., Янк. Мат.; Яўс., Шат., Бяльк.; міёр., 3 нар. сл.). с. 288

Пю́пікі ‘маладая асака’ (Сцяшк. Сл.). с. 289

Пю́рнік ‘пенал’ (Сл. Брэс.). с. 289

Пю́сіць ‘мачыцца, сікаць (“слово детское”)’: нехай пюсіиць (Нас.). Гл. пісяць ‘тс’. с. 289

Пяве́ц (певе́ц) ‘журавель’ (петрык., Мат. Гом.). с. 289

Пяву́н₁ ‘спявак, аматар спеваў’ (ТСБМ, Бяльк., Гарэц.; светлаг., б.-каш., Мат. Гом.), пяву́ння ‘спявачка, аматарка спеваў’ (Бяльк.; жытк., Мат. Гом.), сюды ж пяву́ха ‘тс’ (ветк., добр., Мат. Гом.). с. 290

Пяву́н₂ ‘певень’: хадзілі куры з певунамі (Колас, Сержп., ДАБМ; петрык., Мат. Гом.), сюды ж пявуне́ц ‘дрозд’ (рэч., Мат. Гом.). с. 290

Пяга́рка (пега́рка), мн. л. пе́гаркі ‘бульба з прыгаркамі’ (барыс., Шатал.), пыга́рка ‘трохі падсмажаная ці падпечаная корка густой стравы або плеўка ў вадкай страве’ (драг., 3 нар. сл.), с. 290

Пяда́ ‘ступня’: пядою наступіла на шышку (швянч., Сл. ПЗБ). с. 290

Пядзень ‘пядзя; мера’ (Шымк. Собр.). с. 290

Пядзь ‘падзь, салодкая раса на лісцях дрэў’ (чэрв., 3 нар. сл.). с. 290

Пя́дзя ‘адлегласць паміж канцамі расстаўленых вялікага і ўказальнага пальцаў рукі; старая мера даўжыні’ (ТСБМ; барыс., шальч., беласт., Сл. ПЗБ; Сцяшк.), п`я́дзя ‘тс’ (ТС), пядзь ‘тс’ (Шымк. Собр., Ян., Сцяшк.; чэрык., Мат. Гом.), п`ядзь ‘тс’ (ТС), п`ядь (пйядь) ‘тс’ (Бес.), пядь ‘тс’ (Бес.), пя́дя ‘тс’ (Растарг.), с. 290

Пяка́рня ‘памяшканне, дзе выпякаюць хлеб’ (ТСБМ), пекарня ‘памяшканне для службы ў маёнтку з вялікай печчу для выпечкі хлеба’ (Сержп.). с. 291

Пя́каць₁ ‘падаць (пра плады); стукаць, пукаць, ляпаць’ (бых., Жыв. НС; Шат., Бяльк., Растарг.), пя́кнуць ‘упасці; стукнуць’ (Бяльк., Пал., Растарг.), ‘упасці’: пякнула яна з печы (рагач., Сл. ПЗБ), пя́кнуцца ‘ўпасці, ляпнуцца аб зямлю’ (Бяльк.), пяк — выклічнік для перадачы гуку падзення на зямлю пладоў і дробных прадметаў або тупога ўдару (Нас., Растарг., Шат.), сюды ж, відаць, і пе́кнуць ‘ударыць, грукнуць, ляснуць, сцёбнуць’: пе́кнуў во́ўка копу́том (ТС). с. 291

Пя́каць₂ ‘класці, валіць адно на адно; замяшчаць, упіхваць’ (Нас.), пя́къць, пя́къцца ‘працаваць празмерна, цяжка’ (міёр., Нар. лекс.), пя́кацца ‘лезці, пхнуцца’: дзе ні трэба пя́каецца (Цых.); с. 291

Пяке́лка (пеке́лка) ‘шынок, дом распусты (у Віленскай губ.)’ (Нас.). с. 292

Пяке́льны (пякѣльный) ‘звязаны з пеклам; страшны, страшэнны, жахлівы, нясцерпны’ (Нас., Шымк. Собр., Гарэц., Шат.): пяке́льны аго́нь (лаг., Сл. ПЗБ), сюды ж пяке́льнік ‘чорт у пекле’ (Нік., Няч.), ‘кат’ (Нас.), ‘той, хто выконвае цяжкую працу’ (брасл., Сл. ПЗБ), пяке́льніца ‘жанчына, што выконвае цяжкую працу; кепскае жыццё, пекла’ (брасл., Сл. ПЗБ; Сцяц.), ‘халадэча’ (мядз., Жыв. сл.). с. 292

Пяко́лак ‘прымурак, выступ у печы’ (ТСБМ; паст., смарг., астрав., Сл. ПЗБ; в.-дзв., Шатал.; Мат. Маг.), ‘пячурка ў сцяне печы’ (Бяльк.; мядз., Нар. словатв.; круп., Нар. сл.), ‘прыпечак; ніша збоку прыпечка, куды зграбаюць вуголле’ (ТСБМ, лаг., трак., Сл. ПЗБ; Мат. Маг.; Ян.; Нас.: “у Магілёўскай і Віцебскай губерніях”), ‘камінак’ (Сцяшк.; Нас.: “у Мінскай і Гродненскай губерніях”), пяко́лка ‘гзымс, карніз зверху печы’ (Бяльк.), ‘ямка для заграбання жару на прыпечку’ (Арх. Федар.). с. 292

Пякэ́льня ‘скаварада, патэльня’ (Сцяшк.). Гл. патэ́льня. с. 292

Пя́ла ‘галіна, дубец; жэрдачка ў варотцах’ (Сцяшк. Сл.), звычайна ў мн. л. пя́лы экспр. ‘ногі’ (ветк., Мат. Гом.), пя́ло ‘планка ў баране, у якую ўбіваюць зубы’ (петрык., Шатал.), п`я́ло ‘трыножка, на якую вешалі калыску ў полі; распорка’ (ТС), ‘кроква ў будане’ (лельч., Нар. сл.), пя́лы ‘косці тазасцёгнавага сустава’ (калінк., Сл. ПЗБ), п`ялы ‘прыстасаванне для вышывання ў выглядзе рамы’ (Ян.), ‘дужкі ў кошыку’, ‘дужкі ў рыбалоўнай снасці’, ‘ прыстасаванне для прымацавання сотаў у калодачным вуллі’ (светлаг., SOr, 39, 356), с. 293

Пяле́гаваць (пеле́говаць) ‘калыхаць на руках, няньчыць, песціць’ (Нас., Бяльк., Гарэц.), пяле́гваць ‘тс’ (Шат.), пяле́гъвъць ‘вельмі пеставаць, даглядаць’ (беш., Нар. сл.). с. 293

Пяле́жыць (пеле́жыць) ‘паласаваць’ (Нас.). с. 293

Пяле́ка ‘пясчаная, неўрадлівая зямля, залеж, незасеянае поле’ (дзятл., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.), пяле́чына ‘тс’ (гродз., пух. Сл. ПЗБ), пя́ла ‘тс’ (дзятл., Сцяшк. Сл.), сюды ж пялекава́ты, пелякава́ты ‘пясчаны’ (дзятл., чэрв., Сл. ПЗБ), пялёта ‘пясчаная, неўрадлівая зямля’ (барыс., там жа). с. 294

Пялёскацца ‘плюхацца, купацца, мыцца’ (ТСБМ; полац., Янк. 2; трак., Сл. ПЗБ), пяле́скацца ‘тс’ (Нас.; ашм., Сл. ПЗБ), пяляска́цца ‘тс’ (Бір. Дзярж.), пелеска́цца ‘паласкацца’ (ПСл), пеляска́ць ‘паласкаць, муціць, боўтаць’, пеле́скаць ‘разліваць, плюхаць, пляскаць’ (Нас.), пялеска́ць ‘паласкаць, пялёхаць’ (Бяльк.), сюды ж пе́леск ‘плёск, плёскат’ (Нас.), пялёсканне ‘тс’ (ТСБМ), с. 294

Пялёстак ‘асобны лісток з вяночка кветкі’ (ТСБМ, Гарэц., Др.), мн. л. пялёсткі перан. ‘губы’: пялёсткі развесіць іран. ‘ныць, румзаць’ (Даніл. Сл.). с. 294

Пялёсы — часцей у прыставачных утварэннях -пялёсы, гл. Перапялёсы, с. 295

Пялётка ‘бярэт’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 295

Пялёхаць ‘плюхаць, плёскаць’ (Юрч. Вытв.), пялёхкаць ‘тс’ (там жа), пялёхкацца ‘плюхацца ў вадзе; няўмела і доўга мыць бялізну’ (Наша Слова, 2000, 6 вер.), пялёхнуцца ‘зваліцца’ (Жд. 3), сюды ж пялёх ‘пра пялёсканне, наліванне’ (мсцісл., Нар. лекс.). с. 295

Пяліна́ ‘палова’ (лудз., Сл. ПЗБ). с. 295

Пя́ліць звычайна ў выразах: пя́ліць во́чы (зе́нкі) (Юрч. Фраз. 2), пя́ліць пя́ля ‘вытарашчваць вочы’ (ТС), с. 296

Пялу́н ‘палын’ (іўеў., трак., паст., беласт., Сл. ПЗБ; астрав., Сцяшк. Сл.), пелу́н ‘тс’ (смарг., Шатал.). Гл. палын ‘тс’. с. 296

Пя́лца ‘прылада да нацягвання малых скурак пры сушцы’ (глыб., Стома-Сініца). с. 296

Пя́лька ‘тарфянік’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 296

Пя́лы ‘трывалы, устойлівы’: пялы хлопяц (свісл., Сцяшк. Сл.). с. 296

Пя́льцы ‘прыстасаванне для вышывання’ (ТСБМ, ТС), ‘чарырохгранны брусок для падвешвання зарэзанай жывёлы’ (пін., Шатал.). с. 296

Пялю́венька ‘прыбудова да хлява, дзе ляжаць дровы, сена’ (дзятл., 3 нар. сл.), с. 296

Пялю́га ‘пустазелле’ (Скарбы). с. 297

Пялю́ннік ‘хлеў’ (баран., Сл. Брэс.). с. 297

Пялю́стка ‘качан капусты’ (лях., Сл. ПЗБ; ЛА, 2), пелю́стка ‘капусны ліст’ (ПСл), ‘пялёстак’ (вілен., Спадчына, 2002, 4, 60), пелю́сткі ‘ягадзіцы’ (ТС), с. 297

*Пялю́тка, пелю́тка ‘палавіна качана, гарбуза’ (ТС), ‘ягадзіцы; вульва’ (там жа), пэлю́тка ‘ягадзіца; гузно’ (пін., Нар. лекс., Дразд.), ‘сцягно’ (пін., Шатал.). с. 297

Пялю́х ‘назва вялікага пальца ў вязанай рукавіцы’ (Мядзв.). с. 297

Пя́ля₁ ‘проламка’ (петрык., Шатал.). с. 298

Пяля́ ‘рэшткі паселішча, земляны вал’ (радун., Мястэчка, 1999, 4). с. 298

Пяля́сы (пеля́сый) ‘паласаты, з белымі па цёмнаму або чорнаму полю ці чорнымі па светламу полю палосамі’ (Нас.), піля́сый ‘тс’ (Бяльк.), сюды ж пелесова́ць ‘сцябаць пугай, паласаваць скуру біццём; вытоптваць (пра луг або пасевы)’, пелесо́ваный ‘жорстка пакараны’ (Нас.), пялёсіны ‘пісягі ад дубцоў’ (Наша Слова, 1992, 12 лют.), с. 298

П`ян м. і ж. р., п`яна́ ‘ап`яненне’ (смарг., в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 298

Пяне́ўе ‘маладое пер`е, адросткі пер`яў пасля лінькі’ (Жд. 2; кам., ЛА, 1), пяне́ўя ‘тс’ (віл., Сл. ПЗБ; мсцісл., 3 нар. сл.), пнеўе ‘тс’ (ЛА, 1). с. 298

П`я́ніца₁ ‘аматар выпіць, алкаголік’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк.), п`яні́ца (пьяни́ца) ‘тс’ (Нас.); с. 298

П`я́ніца₂ ‘спарыння’: п`я́ніца ў ячмені, у пшаніцы (віл., Сл. ПЗБ). с. 299

П`я́ніца₃ ‘расходнік, Sedum L.’ (Кіс.). с. 299

П`яні́ца ‘сіло’: зрабіў п`яні́цу і пыставіў на сініц (в.-дзв., Шатал.). с. 299

П`яні́цы ‘буякі’ (Сл. ПЗБ), пія́ніцы ‘тс’. с. 299

П`янто́с лаянк. ‘п`яніца’ (лаг., Жд. 2; слуц., Жыв. НС). с. 299

Пянту́х ‘вялікі палец на руцэ’ (швянч., Крывіч, 1926, 12, 106). с. 299

Пянцю́х (пенцюхъ) ‘абрубак дрэва’; перан. ‘таўстун’ (Нас.). с. 300

П`янчу́га ‘горкі п`яніца’ (ТСБМ; мазыр., Грыгор`еў, пісьмовае паведамл.), сюды ж п`яню́га ‘тс’ (Нас., Ян., Сл. ПЗБ); с. 300

Пянчу́к, пяньчу́к ‘пянёк, рэшткі камля ссечанага ці зламанага бурай дрэва; адно дрэва’ (ТСБМ, Нас.), пеньчучо́к ‘аб`едзенае шкоднікамі сцябло бульбы’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 300

П`я́ны ‘які знаходзіцца ў стане ап`янення, нецвярозы’ (ТСБМ). с. 300

Пянька́ ‘канаплянае валакно’ (ТСБМ; віл., рагач., Сл. ПЗБ; Бяльк.), сюды ж пянько́ўка ‘крамная хустка; вялікая хустка сваёй работы’ (в.-дзв., Шатал.; маладз., Янк. Мат.; Жд. 1; валож., Жд. 3), пінькучы́ ‘лапці, падплеценыя вяроўкамі’ (Бяльк.), пянько́вішча, пяньку́чышча, пінькамо́чча ‘месца, дзе мочаць каноплі’ (тамсама). с. 300

Пяня́га ‘кавалак скуры’ (Ян.); сюды ж пяня́шкі (пеня́шки) ‘заднікі ў ботах і чаравіках’ (Нас.). с. 301

Пяня́цца (пеня́тца) ‘папікаць, дакараць, выгаворваць’ (Нар. Гом.), с. 301

Пяра́варацень ‘няўстойлівы ў сваіх поглядах і паводзінах’ (Арх. ГУ), пе́рэваратень ‘тс’ (Растарг.). с. 301

Пя́раз ‘праз, цераз’: пяраз плот скочыў (Шат.). с. 302

Пяраі́ мн. л. ‘валакно, сплеценае ў выглядзе касы’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 302

Пяра́к ‘градкі бульбы, размешчаныя ўпоперак’ (Жд. 1). Гл. пе́рак. с. 302

Пярве́й ‘раней’ (мядз., Жд. 3; в.-дзв., ашм., смарг., Сл. ПЗБ), с. 302

Пярвёснікі ‘падснежнікі’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 302

Пярвіна́ ‘аблога, цаліна’ (Мат. Маг.). с. 302

Пярво́сцінка, пярву́сценка ‘карова першага ацёлу’ (маг., віц., ЛА, 1), пярву́шчанка ‘тс’ (гом., ЛА, 1, Нар. сл.), пярву́стка ‘тс’ (клім., ЛА, 1), пярву́сцінак ‘тс’ (Мат. Гом.), пярэ́сцінка ‘тс’ (тамсама), пярві́сенка, пярве́сянка ‘тс’ (Шатал.); с. 302

Пярвя́стак (первя́сток) ‘першы пачатак чаго-небудзь’, ‘першынец’ (Нас.), с. 302

Пярга́ ‘пылок з кветак, сабраны пчоламі і прынесены ў вулей для падкормкі маладых пчол’ (лід., слуц., Сл. ПЗБ; Скарбы), перга́ ‘тс’ (дзятл., барыс., рагач., Сл. ПЗБ; петрык., калінк., Шатал.; брэсц., навагр., ЛА, 1), ‘пылок, перамешаны з мёдам’ (ПСл, Ян.), пэрга́, пырга́ ‘пылок, корм для маладых пчол’ (Сл. Брэс., Клім.), рýrhа ‘пылок, якім пчолы засыпаюць соты’ (Маш.); сюды ж пярха́ ‘ношка на лапках пчалы’ (ЛА, 1), с. 303

Пярдзе́ць ‘реdеrе’ (Федар. 6), сюды ж пярдзі́на ‘від грыбоў’: ета пярдзіна, ён — як атрава (Бяльк.), с. 304

Пярло́ўка, парло́ўка ‘ячныя крупы’ (в.-дзв., бярэз., Сл. ПЗБ). Да пе́рл ‘жэмчуг’ (гл.) с. 304

Пярна́т (перна́т) ‘пухавік’ (Нас.), ‘пярына’ (Бяльк.), ріrnát ‘вялікая падушка з пер`я на ўвесь ложак’ (Варл.), пярна́ты ‘падушкі’ (Шат.), пырна́ты, перна́ты ‘пярына’ (Булг.). с. 304

Пярну́ць ‘моцна ўдарыць’ (бялын., Янк. Мат.; Яўс.), пя́рнуць ‘тс’ (круп., Жыв. сл.). с. 304

Пяро́ ‘пяро птушкі; пяро для пісання; зялёны ліст цыбулі ці часнаку; лопасць у інструментах ’ (ТСБМ), ‘птушынае пяро’ (Шымк. Собр., Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ), ‘плаўнік’ (свісл., Шатал.), перо́ ‘пяро ў птушкі’ (Сержп., Каз.), ‘лапатка ў вясле; пёрыстая трава; плаўнік у рыбы’ (ТС), ‘лускавінка ў шышцы; сцябло цыбулі’ (ПСл), пэро́ ‘шырокая частка вясла’ (Маслен.), ж. р. пяра́ ‘птушынае пяро’ (даўг., Сл. ПЗБ), пяры́на ‘адно птушынае пяро’ (ТСБМ), пяры́нка ‘пёрка’ (Бяльк.), с. 304

Пяро́д ‘вузгалоўе (у возе)’ (ЛА, 2), пэро́д ‘раней’ (пін., Сл. ПЗБ), перэ́д ‘перадок (ботаў)’ (ПСл). Гл. перад. с. 305

Пяро́чка ‘папярочка’ (Шат.; пух. Сл. ПЗБ). Гл. пе́рак. с. 305

*Пярса́ (перса́, пірса́) ‘пілаванне’ (ПСл). Гл. пырса́. с. 305

Пярсты́ ‘выступы ў бярвеннях сцяны, якія ўваходзяць у праём’ (Мат. Маг.); с. 305

Пярсце́ц₁ (пярсьце́ц) ‘безыменны палец’ (Ласт., Стан.). с. 306

Пярсце́ц₂ (персце́ц) ‘яма на тарфянішчы пасля пажару’ (ТС). с. 306

Пярсцёнак ‘упрыгожанне на пальцах’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Нік. Очерки, Бяльк., ТС; ашм., Стан.). с. 306

Пяру́н ‘удар маланкі з громам’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат.; Бяльк., Сцяшк.; ашм., Станк; вільн., паст., брасл., смарг., шальч., Сл. ПЗБ), ‘бог грому і маланкі’ (ТСБМ, Ласт.), перу́н ‘гром з маланкай’ (беласт., Сл. ПЗБ), ‘нячысцік’ (ТС), пе́рун ‘гром з маланкай’ (чэрв., пух., ст.-дар., Сл. ПЗБ; Воўк-Лев., Татарк.), сюды ж пяру́нбо́жжая стрэ́лка ‘белемніт, чортаў палец’ (барыс., Ляц.), сперуне́ць ‘спрахнуць, згінуць’ (слонім., Жыв. НС). с. 306

Пяруны́ ‘клёцкі з цёртай бульбы, начыненыя мясам’ (Сцяшк. Сл.). с. 308

Пярха́ ‘ношка на лапках пчалы’ (ЛА, 1), ‘пылок (у кветках)’ (Ласт.), сюды ж пярхо́та ‘перхаць’ (ЛА, 1). с. 308

Пяршы́ць ‘казытаць, скрабці, раздражняць (у горле)’ (ТСБМ; астрав., Сл. ПЗБ), ‘пячы, свярбець’ (паст., брасл., Сл. ПЗБ), ‘пыліць’ (Ласт.), пяршэ́ць ‘казытаць, непакоіць (у горле)’ (Шат.), с. 308

Пяры́ла₁ (перы́ло) ‘аер, плюшнік’ (мазыр., Жыв. сл.), сюды ж, відаць, пяры́льцы ‘хваснік, Ніppuris’ (Кіс.). с. 309

Пяры́ла₂ ‘прыстаронак’ (палес., Бел.-укр. ізал.), с. 309

Пяры́на₁ ‘пухавік; пухавая коўдра’ (ТСБМ, Нас., Ян.; віл. Сл. ПЗБ; Варл., міёр. Нар. словатв.; Сержп.), перы́ны ‘тс’ (ТС), перына́ ‘тс’ (ашм., Стан.); с. 309

Пяры́на₂ ‘асобнае пяро; ліст цыбулі; плаўнік’ (паст. Сл. ПЗБ; Жд.; астрав. Сл. ПЗБ), перы́на, пэры́на ‘тс’ (ТС; лун., Шатал.). с. 309

Пя́рыць ‘перыць, біць пранікам (бялізну, палатно)’ (Варл., Сл. ПЗБ; докш., маладз., Янк. Мат.; ЛА, 3), ‘біць, лупцаваць’ (докш., Янк. Мат.; паст., Сл. ПЗБ), ‘мяць, драць’: мядзьвѣдзь давай пярыць чорта (барыс., Шн. 2), пя́ръць ‘працаваць празмерна многа, цяжка’ (міёр., Нар. лекс.), сюды ж пя́раны ‘мыты, памыты (пра бялізну)’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 309

Пярэ́бірак ‘ахапак, пласт сена, набраны граблямі’ (ТСБМ, Касп.; барыс., лях., пух., ганц., Сл. ПЗБ; Жд.; карэл., Янк. Мат.; Янк. 1), парэ́біранка ‘награбленае (“перабранае”) да нагі граблямі сена або салома’ (Шат.), пярэ́бірка ‘перабранае граблямі сена для больш зручнага складання яго ў капу’ (Некр., Касп., Сл. Брэс.), пярэ́барка ‘тс’ (Жд.), пярэ́бярня ‘ахапак дроў’, перэ́бер ‘пласт сена’ (петрык., Шатал.). с. 310

Пярэ́варацень. Гл. пяраварацень. с. 310

Пярэ́вітка, пераві́цце, пераві́ткі ‘вітка, галіны хмызняку, якімі перавіваюць калкі плота’, ‘перавязь, на якую кладуцца жэрдкі’ (ЛА, 4), пераві́ца ‘лазовыя прывязкі, якімі замацоўваецца салома на страсе’ (Інстр. 1), пераві́ць ‘тс’ (Шушк.). с. 310

Пярэ́гад ‘перыяд пагодлівага надвор`я паміж дажджамі’ (глус., Янк. Мат.), пярэ́гадам ‘з перапынкамі’ (Сцяшк.; ст.-дар., Сл. ПЗБ). с. 310

Пярэ́звы ‘ўзаемнае запрашэнне ў госці; запрашэнне ўсёй бяседнай кампаніі ў другі дом на пачастунак’ (ашм., Стан.; Хрэст. дыял.), ‘заключны этап вяселля — прыезд бацькоў маладой у госці да яе мужа або наведванне нявесты з мужам яе бацькоў пасля вяселля’ (Шат., Ян., Жд., Сцяц., Янк. 2). с. 310

Пярэ́зімак, перазі́мак, лун. пэрэзі́мок, мазыр. перэ́зімок, хоцім. пірязі́мык, лаг. піразі́мак; лід., чэрв., ашм., зэльв. пярэ́зімак, шчуч., беласт., шальч., ашм. пярэ́зімка; гродз., мін., віц. перазі́мка, перазімо́вак, перазі́мачак, мсцісл. пірязі́мывік ‘маладая жывёла (цялё, жарабя і інш.), якая перазімавала сваю першую зіму’ (Шатал., Бяльк., 3 нар. сл., КЭС, Сл. ПЗБ; ЛА, 1; Юрч. СНЛ). с. 310

Пярэ́ж (пере́жъ) ‘раней’, пярэ́жні (пере́жній) ‘ранейшы, былы; пярэдні’ (Нас.), с. 311

Пярэ́йд ‘пераход; праход’ (Нас., Гарэц., Стан.). с. 311

Пярэ́кулі ‘від ткання’ (Ян.). с. 311

Пярэ́ліўкі: не(ні) пярэ́ліўкі ‘дрэнь справы’ (Жд.; Сержп.). Гл. непераліўкі, пераліўкі. с. 311

Пярэ́мут: пярэмутам ляцець ‘стрымгалоў, без аглядкі’ (Наша Ніва, 1999, 12 ліп.), пырэ́мытуш ‘тс’ (Клім., Сл. Брэс.), пярэ́мяццю ‘тс’ (Сцяшк.). с. 311

Пярэ́слюга (пырэ́слюга) ‘грузкая мясціна’ (кам., ЖНС), с. 311

Пярэ́смуржкі ‘адходы валакна пры часанні льну грэбнем’ (Жд.). Гл. перасмуры́жыць, смуры́жыць. с. 312

Пярэ́сна ‘расліна Тrollius europaeus L.’ (Кіс., ТСБМ). с. 312

Пярэ́спа ‘каса, мыс; насыпная дарога праз балота’ (Стан.); с. 312

Пярэ́ступ ‘расліна Вryonia L.’ (Кіс.), перэ́ступ ‘расліна, якая, падобна да хмелю, абвівае платы ў агародах’ (ТС). с. 312

Пярэ́сты ‘шматколерны, пярэсты’ (ТСБМ; гродз., брэсц., мін., ЛА, 1; Шат., Гарэц.; Мал.), ‘стракаты, рабы’ (Сцяшк.), ‘назва масці: з вялікімі белымі і чорнымі, белымі і чырвонымі ці бурымі плямамі’ (Янк. 3), пярэ́сты, пяро́сты, парэ́сты ‘рабы; брудны’ (дзятл., лід., лях., ганц., нясвіж., ваўк., Сл. ПЗБ), перэ́сты ‘стракаты’ (ТС), пырі́стый ‘з белымі палосамі на спіне і баках’ (пра жывёлу) (Клім., Сл. Брэс.); с. 312

Пярэ́сціць ‘рабіць пярэстым’; экспр. ‘біць, сцябаць, лупіць’ (ТСБМ, люб., Жыв. сл.; Сержп.), ‘біць дубцом, палкай, рабіць пісягі’ (Некр.), ‘збіваць паленам, палкай’ (Шат.), ‘секчы дубцом; лаяць’; с. 313

Пярэ́сцюгі (пэрэ́сцюгі) ‘ніткі неаднолькавай таўшчыні’ (івац., Жыв. НС). с. 313

Пярэ́плат ‘азярод’ (Касп.; ашм., Стан.). Да плот (гл.). с. 313

Пярэ́чынак (пэрэ́чынок) ‘ахапак сена’ (івац., Жыв. НС). Гл. перачынак. с. 313

Пярэ́чыць ‘выказваць нязгоду; спрачацца; быць неадпаведным’ (ТСБМ, Нас., Шат., Гарэц., Бяльк.), ‘забараняць, перашкаджаць’ (Нас., чэрв., Сл. ПЗБ), ‘працівіцца, супрацьпастаўляць’ (Варл.), перачы́ць ‘выказваць нязгоду’ (Воўк-Лев., Татарк.). с. 313

Пяскі́ж ‘рыба пячкур’ (Мат. Маг.). Гл. піскіж. с. 314

Пясля́к (песля́къ) ‘стары грыб; старэча’ (Нас.), песля́к ‘стары грыб’ (Дабр.), песлячо́к ‘дзядок (пра хлопца); слабы, нядужы’ (Нас.). с. 314

Пясня́р ‘спявак’ (Некр. і Байк.; мазыр., ГЧ), ‘спявак; паэт’ (ТСБМ, Гарэц.), песьня́р ‘спявак’ (Бяльк.), с. 314

Пясо́га ‘брудная ільснівая пляма на каўнеры ці адваротах адзення’ (Касп.). с. 314

Пясо́к ‘пясок, пясчаная глеба’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ, Бяльк.), ‘пясчанае поле’ (ЛА, 2), песо́к ‘тс’ (ТС); с. 314

Пясту́к ‘вялікі палец’ (Стан.), с. 314

Пясту́н ‘спешчаны, раздураны хлопчык’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Варл., Сцяшк., Сл. ПЗБ), ‘аднагадовы воўк (у мове паляўнічых)’ (Арх. Федар.; Варл.; віл., смарг., брасл., Сл. ПЗБ), ‘аднагадовы мядзведзь, што застаўся пры матцы’ (Арх. Федар., прыпіска Пяткевіча), ‘мядзведзь, які даглядае дзяцей чужой мядзведзіхі’ (Шымк. Собр.), ‘аднагадовы мядзведзь, што даглядае за малымі мядзведзянятамі’ (Мядзв.), пе́стун ‘распешчанае дзіця’ (Касп., Бяльк.), с. 315

Пясць ‘кісць рукі’ (ТСБМ, Нас., Стан., Ласт.), сюды ж пясць, пя́стка ‘жменя’ (даўг., Сл. ПЗБ; віц., Шн.), с. 315

Пята́, п`ята́ ‘задняя частка ступні, пятка’ (ТСБМ, Ласт., Варл., Сцяшк.; ашм., Стан.; віл., Сл. ПЗБ), ‘абух у сякеры’, ‘задняя частка касы’, ‘тупы канец яйца’, ‘карма лодкі’ (Варл.; Сцяшк.; навагр., полац., Сл. ПЗБ), п`ета́ ‘пятка нагі, пятка ў касе, сасе і інш.; межавы знак на вуглу поля’ (ТС), пя́та ‘пятка’ (беласт., Сл. ПЗБ), п`яда́ ‘тс’ (драг., Сл. ПЗБ), с. 315

Пя́тка₁ ‘пята; задняя частка касы; тупы канец яйца; запятак; задні капыток у каровы’ (Нас., Касп., Шат.; Бяльк.; докш., смарг., бярэз., лях., лід., Сл. ПЗБ). с. 316

Пя́тка₂ ‘пяцёрка’ (астр., швянч., Сл. ПЗБ; Стан.), ‘пяць рублёў’ (Касп.). с. 316

Пятля́₁ ‘рухомае кальцо з вяроўкі, сіло; пяцелька (у адзенні)’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Стан.; Сцяшк.; мсцісл., Жыв. сл.; даўг., Сл. ПЗБ), петля́ ‘тс’ (ТС), сюды ж пятле́йка, петле́йка ‘пяцелька, пятліца, гафтачка; почапка’ (баран., Сл. ПЗБ; ПСл; лун., Шатал.), пяце́лька ‘тс’ (ТСБМ, Ласт.), пятлю́шка ‘гафтачка’ (Жд.), с. 316

Пятля́₂ ‘дзетародны орган самкі жывёлы’ (Нас.), пяце́лька (ріeciélkа) ‘vulvа’ (Нас.; Сержп.). с. 317

Пятні́к ‘гняздо, у якім паварочваецца вось варот’ (Нас., Касп., Нік. Очерки), ‘прыстасаванне, пры дапамозе якога дзверы прымацоўваліся да вушакоў’ (Варл,), пя́тнік ‘вушак, да якога прымацоўваюцца дзверы завесамі; вушак наогул’ (Бяльк., Мат. Маг.), с. 317

Пя́тніца₁ ‘пяты дзень тыдня’ (ТСБМ, Ласт., ашм., Стан.; брасл., астрав., шчуч., Сл. ПЗБ). п`я́тніца ‘тс’ (Бес., ТС), памянш. пя́ценка ‘тс’ (Ян.), с. 317

Пятніца₂ ‘кураслеп, Аnemone ranunculoides L.; чубатка, Соrydalis Medis.’ (Бейл.). с. 317

Пятно́ ‘пляма на адзенні’ (ЛА, 3; баран., Сл. ПЗБ), ‘радзімка, знак на целе, сіняк’ (віл., воран., Сл. ПЗБ), сюды ж пе́тня (ріétnіа) ‘чырвоная плямка на скуры’ (Варл.), пяцьмо́ ‘пляма на адзенні’ (Ян.), пятня́к ‘тс’ (лях., Сл. ПЗБ), пя́тнашка ‘сіняк’ (шчуч., Сл. ПЗБ), пятло́ ‘ружовае месца на шчацэ’ (ЛА, 3); с. 317

Пято́к₁ (ріаtók) ‘пятніца’ (Варл.), сюды ж пятко́вы (пятко́вый) ‘пятнічны’ (Нас.), с. 318

Пято́к₂ ‘пяць’ (ТСБМ, Бяльк.; Сержп.); с. 318

Пя́тра, п`я́тра ‘вышкі ў хляве або гумне; ярус’ (Стан., мазыр., 3 нар. сл.; ПСл), ріа́trо, р`а́trо, р`étrо ‘тс’ (Маш., Тарн.), пя́тра, п`ятро́ ‘курасадня, куратнік’ (Мат. Маг.; мазыр., Шатал.), пя́тры ‘столь у асеці з жордак’ (Бяльк.), пйа́тро, пя́тро ‘гара ў хаце; старана ў гумне; прасла’ (палес., Нар. сл.), ‘раскладка снапоў для малацьбы’ (жытк., ДАБМ, камент., 872), ‘пустоты пад вісячым ільдом на вадаёмах’ (ТС), п`я́тра ‘тс’ (парыц., Мат. Янк.), с. 318

Пятро́ ‘божая кароўка, Соссіnella’ (ЛА, 1), пятра́-па́ўла ‘тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), пятру́к ‘тс’ (швянч., Сл. ПЗБ), пятру́шка ‘тс’ (паст., Сл. ПЗБ; Жд.). Гл. пе́трык. с. 319

Пятру́шка ‘пятрушка, Реtroselinum crispum (Міll.) Nym.’ (Кіс., ТСБМ; смарг., Сл. ПЗБ), ‘Реtroselium sativum’ (Ласт.), с. 319

Пятрэ́ць ‘сохнуць, высыхаць (на сонцы, ветры і пад.)’ (ТСБМ), ‘жыць надгаладзь, прычым працяглы час’ (Янк. 1), пя́траць ‘сохнуць, знясільваць’ (Шат., Нас.). с. 319

Пяту́н ‘певень’ (Анім.; брасл., Жыв. НС). с. 319

Пяту́х ‘певень’ (Касп.; в.-дзв., Шатал.; віц., Жыв. НС; віл., дзятл., брасл., шчуч., шальч., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.; Сцяц., Сцяшк., Сержп., Ян.), с. 319

П`я́ўка₁ ‘прэснаводны чарвяк, Нirudo medicinalis; sanguisuga’ (ТСБМ, Бяльк., Ласт., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ЛА, 1), пья́ўка ‘тс’ (Дразд., Бес.), пля́ўка ‘тс’ (ЛА, 1); с. 320

П`я́ўка₂ ‘скаба’: п`яўкамі прысцегваюць сцены (ТС). с. 320

Пяхо́та: на пяхо́ту ‘пехатой, пешшу’ (Цых.), ‘род войска’ (ТСБМ, Ласт.), пяхо́тай ‘пешшу’ (валож., Жыв. сл.), пяхо́там ‘тс’ (Жд.), пехото́м ‘тс’ (ПСл), пяхто́м ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), с. 320

Пяхо́тка ‘фасоля, якая не ўецца’ (слонім., Расл. св.), пехо́тка ‘тс’ (ПСл), с. 321

Пяхце́ль (рiachciél) ‘сеткавы мяшок для сена карміць каня ў дарозе’ (Варл.), піхце́ль ‘вяровачны мяшок для сена’ (Нік., Очерки; Касп.), пі́хцель ‘кашэль для носкі сена’ (мядз., Жд.), ‘кашэль з бяросты для харчу ў дарозе’ (Нік. Очерки). с. 321

Пяхце́р ‘кашэль, торба; пра нязграбнага, непаваротлівага чалавека’ (ТСБМ; Нас., Растарг., Мядзв., Мат. Гом.), пе́хцер ‘гультай’ (Мат. Гом.), піхце́р ‘вяровачны мяшок; няўклюда’ (Нік. Очерки; Касп.), пяхтэ́р, пі́цер, піхто́р, пэхту́р, пяхту́р арг. ‘мяшок’ (Рам. 9), сюды ж пяхце́рыць ‘набіваць, напіхваць’, пяхце́рыцца ‘наядацца’, пяхце́рны ‘сетачны’, пехцяро́м ‘апрануўшыся неахайна’ (Нас.). с. 321

Пяць₁ ‘лічба пяць’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Стан., Сл. ПЗБ), п`яць ‘тс’ (ТС), с. 322

Пяць₂ ‘напружваць, напінаць’ (ТСБМ), ‘ціснуць, перці; пнуць, піхаць’ (Нас.), пя́цца ‘напружвацца; праціскацца; тужыцца’ (Нас.; Сержп.; смарг., Сл. ПЗБ), п`я́цца ‘пнуцца’ (ТС), пя́стысь, пясты́сь ‘напружвацца’ (Сл. Брэс.); с. 322

Пя́цьміна ‘пляма’ (Ян., Юрч. Сін.). с. 323

Пяча́йка ‘пякотка’ (ТСБМ; Гарэц.; дзятл., карэл., лях.,. свісл., смарг., астрав., Сл. ПЗБ; Янк. 3; Жд.; Сцяц.; слонім., Нар. лекс.; навагр., Жыв. сл.), піча́йка, пычя́йка ‘тс’ (віл., Жыв. сл.; Сл. Брэс.; Сл. ПЗБ). Гл. печая́ ‘тс’. с. 323

Пяча́ць ‘уласны знак фізічнай або юрыдычнай асобы; адбітак’ (ТСБМ, Гарэц.), пяча́тка ‘тс’ (ТСБМ, Нас., Шат.), ‘кляймо’ (Нас.); с. 323

Пячка́р (печка́р) ‘пячнік’. с. 323

Пячку́р₁ ‘невялікая рачная рыба, Gobio gobio (L.), Соttus gobio L.’ (Жук., ТСБМ, Янк. 1), печку́р ‘тс’ (ТС); сюды ж пячку́рыцца ‘жыраваць’; с. 323

Пячку́р₂ ‘пячнік’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Касп., Др.-Падб., Юрч., Мат. Маг.); с. 324

Пячо́нка, печо́нка ‘смажаніна, свежаніна’ (Шн. 3, ТС), ‘бульба, спечаная ў прыску’ (Сцяц.), ‘печаны гарбуз’ (Сл. Брэс.), ‘пячэнне’ (Мат. Маг.), ‘печань жывёлы як прадукт харчавання’ (ТСБМ), ‘печань’ (Шат., Сл. ПЗБ, Маш.), пячо́нкі ‘печань, печані’ (Бяльк.); с. 324

Пячо́ра ‘нара; падземны ход’ (ТСБМ, Нас.; Яруш., Шат., Сержп.; асіп., Сл. ПЗБ), печо́ра ‘тс’ (ТС) ‘ямка ў рацэ, вымытая вадою’ (ПСл), пычо́ра ‘нара’ (Сл. Брэс.), пячэ́ра ‘тс’ (рагач., Сл. ПЗБ), пячо́ры ‘норы ў абрыве пад берагам’ (Мат. Маг.), пяча́ры ‘пячоры’ (трак., Сл. ПЗБ), пяшчо́ра, пешчо́ра, пешчэ́ра ‘пячора; нара ў беразе ракі’ (Сцяшк., Мат. Маг.; ТС); с. 324

Пячу́рка, пячо́рка ‘грыб шампіньён’ (ЛА, 1; лях., Янк. Мат.; Жд., Скарбы), печу́рка, пычу́рка, пэчу́рка ‘тс’ (палес., Жыв. сл., Нар. словатв.); с. 325

Пячы́ ‘скварыць, смажыць, пячы, прыпякаць’ (ТСБМ, Нас.; Яруш.; ашм., Стан.; Сцяшк., Шат.; Сл. ПЗБ), печ ‘тс’ (Бяльк.); с. 325

Пячы́на (печы́на) ‘абломак поду ў печы’ (ТС). Да печ (гл.); с. 325

Пяя́ць ‘спяваць’ (ТСБМ, Гарэц., Касп., Кос., Жд., Сл. ПЗБ, Стан.), пêяць ‘тс’ (ГЧ), с. 325

Раб ‘чалавек, пазбаўлены правоў’, ‘чалавек залежны, прыгнечаны’ (ТСБМ), сюды ж раб ліса́вы ‘пра няшчырага, ліслівага’ (ТС), у ра́ба: у про́стого ра́ба, у дзерэўя́ного ра́ба, у жэле́зного ра́ба ‘гульня, падобная да гульні ў квача’ (ТС), раба́ ‘сялянка або наёмная работніца’ (Нас.), с. 7

Рабава́ць ‘забіраць сілай, разбоем’ (ТСБМ, Нас.; астрав., даўг., Сл. ПЗБ), ‘разрабляць, бушаваць’ (Нас.), с. 8

Раба́к₁ ‘гліст’ (ТСБМ, Сцяшк., Сержп. Казкі; ашм., астрав., смарг., лях., баран., беласт., Сл. ПЗБ), ‘чарвяк, вусень’ (воран., нясвіж., ЛА, 1; Бес., Сцяшк. Сл.; ашм., воран., смарг., іўеў., Сл. ПЗБ; віц., Жыв. НС), рабо́к ‘вусень’ (Сцяшк.), роба́к ‘вусень’ (бяроз., ЛА, 1), светлю́шчы роба́к ‘светлячок’ (беласт., Ніва, 1979, 16 снеж.), с. 8

Раба́к₂ ‘андарак з ільну’ (ст.-дар., мін., ДАБМ, камент., 934), ‘спадніца з порту’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 8

Рабале́пны ‘ліслівы, рабскі, угодлівы’, рабале́пстваваць ‘быць рабалепным’ (ТСБМ), сюды ж рабалепства ‘падляганне’ (Гарэц.). с. 8

Рабарба́р ‘рэвень’ (смарг., лудз., Сл. ПЗБ), раба́рбар ‘тс’ (Цых.), рэба́рак ‘тс’ (Гарэц. 1), с. 8

Раба́тка ‘вузенькая градка’ (Мат. Гом.). с. 9

Рабаці́нне ‘вяснушкі або ямкі на скуры; рабізна на паверхні вады’ (ТСБМ), рабаце́нне, рабаце́не, рабаццё́, рабаце́ня, рабаце́нё ‘вяснушкі’ (Сл. ПЗБ), ‘пашкоджанне скуры ад воспы’ (Сцяшк.), рабоце́нье, рабоці́нье ‘воспіны’ (ТС). с. 9

Раба́ць ‘памінаць памёршых з амбона, чытаць памінальныя спіскі’ (ТС): Бацюшка рабае ґраматкі, ужэ почаў рабаць покойнікоў. с. 9

Рабаця́га ‘старанны, шчыры працаўнік’ (ТСБМ, Нас.; шальч., Сл. ПЗБ), робоця́га ‘тс’ ('ТС), рабаця́ка ‘працаўнік’ (Ян.), с. 9

Рабача́й ‘працаўнік’ (Гарэц.; ашм., Стан.; віл., Анім.). с. 9

Рабачкі ‘расходнік едкі Sedum arce’ (брэсц., Федар.; гродз., Кіс.). с. 9

Рабзо́н (рябзон) ‘рабы чалавек’ (Стан.), рябзо́нка ‘рабая жанчына’ (Нас.). с. 9

Ра́бін₁ ‘служыцель культу, духоўны кіраўнік веруючых у яўрэйскай рэлігійнай абшчыне’ (ТСБМ, Гарэц.), рабе́й ‘тс’ (Сержп.), рабэй ‘тс’ (Нас.), с. 10

Ра́бін₂ ‘рабы чалавек’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 10

Рабі́на, рабіна́, рабі́ніца ‘рабіна’ (ТСБМ; воран., глыб., шальч., вільн., швянч., Сл. ПЗБ; ТС, Нар. Гом., ЛА, 1, карта № 215; Бяльк.), с. 10

Рабі́навая ноч ‘летняя ноч з громам, маланкай, дажджом’ (ТСБМ), ‘навальнічная ноч у канцы лета’ (Ян.), рабі́нная ноч ‘тс’ (Мат. Гом.), рабі́нова (рабі́на) ноч ‘тс’ (ТС), с. 10

Рабі́нка₁ ‘расліна сінюха блакітная, Роlemonium coeruleum’ (смал., Кіс.), ‘расліна спірэя, дуброўка, Spirаеа’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 11

Рабі́нка₂ ‘гатунак бульбы’ (Мат. Гом.). с. 11

Рабі́ннік₁ ‘вялікі шэры дрозд’ (ТСБМ). с. 11

Рабі́ннік₂ ‘піжма’ (ашм., мядз., шчуч., клім., ЛА, 1; Сцяшк. Сл.). с. 11

Рабіно́вы ‘аранжавы’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 11

Рабі́ць ‘займацца чым-небудзь’, ‘майстраваць’, ‘працаваць’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Сцяшк., Ян., Бяльк., Гарэц., Янк. 3, Шпіл.), ‘апрацоўваць зямлю’ (Выг.), рабі́ць се́на ‘нарыхтоўваць сена’, рабі́ць лад ‘спраўляць вяселле’, рабі́ць дзела ‘працаваць’ (Сержп.). Сюды ж рабі́цца ‘станавіцца; адбывацца, тварыцца; вырабляцца з чаго-небудзь’ (ТСБМ); ‘утварацца, вырабляцца з чаго-небудзь; апрацоўвацца’ (мядз., лід., вільн., віл., Сл. ПЗБ). с. 11

Ра́бка₁ ‘жанчына з вяснушкамі на твары’ (Сцяшк., Юрч. СНЛ), ‘аса’, ‘плямістая карова’ (ТС), ‘сабака рабой поўсці’ (Варл.). с. 12

Ра́бка₂ ‘самка рабчыка’ (ТС). Гл. рабчык₁. с. 12

Рабкі́ня, рабы́кіня ‘пакорная, рахманая жанчына’ (маг., Нар. словатв.). с. 12

Рабо́ ‘многа, густа’ (Сцяшк.). с. 12

Рабо́й ‘усё з прыносаў, з прычындалля’ (Песні матчыны з Вушаччыны [у зап. Р. Барадуліна] // Полымя. 2000. № 10. С. 166). с. 12

Рабо́к₁ ‘рабчык’ (Дразд.). Гл. рабчык₁. с. 12

Рабо́к₂ ‘грыб Раnaeolus’ (Сярж., Грыбы). с. 12

Рабо́та ‘праца, занятак, дзейнасць’, ‘прадукт працы’ (ТСБМ; шчуч., астрав., паст., віл., смарг., в.-дзв., брасл., мядз., лід., гродз., люб., пух., ігн., шальч., кам., Сл. ПЗБ; Бяльк.), робо́та ‘праца; прылада працы’ (ТС), с. 12

Рабо́ташна ‘зручна, карысна’ (Юрч.), с. 12

Рабо́тнік ‘рабочы, працаўнік’ (Гарэц., Шат., Стан.). с. 13

Рабо́чы ‘працоўны’, ‘работнік’ (ТСБМ), ‘прыстасаваны да пэўнага віду работы’, ‘працалюбівы’: рабочы конь (Касп., Стан.; паст., вільн., Сл. ПЗБ), ‘работнік’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 13

Рабо́хом ‘несправядлівы хабар, рабаўніцтва’ (Нас.). с. 13

Рабро́, рыбро́, ра́бро ‘частка скелету’, ‘выгнутая частка каркасу’, ‘край ці бок прадмета’ (ТСБМ, Сержп. Казкі; кам., докш., крыч., хойн., леп., арш., Сл. ПЗБ), ‘спінка ў ложку’ (паст., ЛА, 4), с. 13

Рабры́на ‘драбіны’ (кобр., жабін., малар., ЛА, 4; брэсц., міёр., Нар. словатв.), рабрэ́на ‘драбіна’ (драг., ЛА, 4), rebrynа ‘тс’ (пін., Кольб.). с. 13

Рабу́ля ‘ластаўка’ (Сцяшк. Сл.), ‘рабая або пярэстая карова’ (ТС). с. 13

Рабу́нак ‘гвалтоўны захоп чужой маёмасці’, ‘грабёж’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш., Варл.). с. 13

Рабу́сі ‘дзікія пчолы, якія крадуць мёд’ (воран., Сцяшк.). с. 14

Рабу́ха₁ ‘рапуха’ (слуц., ашм., ЛА,1). с. 14

Рабу́ха₂ ‘пярэстая жывёліна’, ‘рабая жанчына’. с. 14

Рабу́ха₃ ‘грыб Раnaeolinа’ (Сярж., Грыбы). с. 14

Рабу́шка₁ ‘саматканая спадніца’, ‘завітая намітка на галаве ў выглядзе шапачкі’ (ТС, Нар. лекс.), ‘спадніца з палатна, тканага ў клетку’ (Малчанава, 136), рябу́шкі ‘саматканыя спадніцы’ (віц., ДАБМ, камент.). Сюды ж, відаць, і рабу́шка (рябушка́) ‘абруч з бяросты як частка галаўнога ўбору замужняй жанчыны’ (ТС). с. 14

Рабу́шка₂ ‘клін у пярэднім навоі’ (Ян.). с. 14

Рабушо́к, рабу́шчык ‘верабей’ (драг., ЛА, 1). с. 14

Ра́бчык₁ ‘лясная птушка’ (ТСБМ; лудз., Сл. ПЗБ; Ян., ТС), рабе́ц ‘рабчык’ (Гарэц.), рабо́к ‘рабчык’ (Дразд.), ра́бка ‘самка рабчыка’, ‘плямістая карова’ (ТС), с. 14

Ра́бчык₂ ‘клін у заднім навоі’ (Ян.). с. 14

Ра́бчыкі ‘бульба, зрэзаная з аднаго боку, каб заходзіла соль’ (Ян.). с. 14

Рабы́ ‘пярэсты’, ‘з рабаціннем’, ‘паласаты’, ‘з рабізной на вадзе’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘вяснушкаваты, стракаты’ (Сцяшк.), ‘пярэсты, стракаты (пра каня, парася, карову)’ (ЛА, 1), ‘паласатая тканіна’ (узд., ЛА, 4), ра́бы ‘рабы’ (Ян.), ра́бый ‘рабы’ (Бяльк.), раба́ты ‘рабы, пярэсты’ (ТС, Яруш., Бяс.), ра́біць ‘рабіць стракатым’ (Федар.), с. 14

Рабы́ня ‘пазбаўленая правоў, раба’ (ТСБМ). с. 15

Рабэ́йза ‘вяснушкаваты чалавек’ (дзятл., Сл. ПЗБ; навагр., Нар. словатв.; клец., Нар. лекс.; Янк. 3), рабе́йза ‘тс’ (ст.-дар., ЖНС), рабэ́йжа ‘рабы’ (карэліц., Нар. лекс.). с. 15

Рабяні́ца (рабені́ца) ‘сорт вялікіх груш’ (ТС). с. 15

Рабя́ты ‘дзеці’ (ТСБМ), рабя́ты, рыбя́ты, рібя́та, робя́ты ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 15

Раве́снік ‘чалавек аднолькавага ўзросту з кім-небудзь’ (ТСБМ, Бяльк.), ‘аднагодак’ (вільн., дзятл., карэл., віл., кам., Сл. ПЗБ); раве́сніца ‘аднагодка’ (ТСБМ; навагр., шчуч., лід., Сл. ПЗБ). с. 15

Раве́ць ‘раўці, крычаць’ (віл., в.-дзв., лаг., Сл. ПЗБ). с. 15

Равідава́ць ‘аглядаць, знаёміцца са становішчам’ (Сцяшк. Сл.). с. 16

Раво́шка ‘мачалка’ (Сцяшк. Сл.). с. 16

Ра́га ‘струменьчык чаго-небудзь вадкага’ (ТСБМ), ‘пісаг’, ‘пацёк поту’ (Сцяшк.), ра́гі ‘сляды на брудным ад пылу твары’ (слонім., Арх. Бяльк.), ‘пацёкі поту ці слёз’ (ЛА, 4; Сцяшк. Сл.), суфіксальныя ўтварэнні ад таго ж кораня рага́йды, рага́лы ‘пацёкі поту ці слёз’ (Сцяшк. Сл., ЛА, 4), ‘пацёкі на запацелых вокнах’, ‘пацёкі на дзвярах пасля фарбавання’, ‘брудныя плямы’ (Сл. ПЗБ). с. 16

Рагаве́нь₁ ‘табакерка, зробленая з рога’ (ТСБМ). с. 17

Рагаве́нь₂ ‘вельмі крыклівы’ (рагач., Сл. ПЗБ). с. 17

Рагаві́к₁, рыгаві́к ‘кроквіна на стыку двух бакоў страхі’ (Юрч.), ‘вільчык; сноп саломы, прызначаны для крыцця вільчыка, спосаб пакрыцця страхі “ў вугал”’ (віл., воран., гарад., шальч., Сл. ПЗБ), рогові́к ‘вугал у страсе’ (ТС), ‘палічка трохвугольнай формы’ (ТСБМ), ‘асноўная частка сахі’, ‘аснова плуга’ (шальч., ганц., Сл. ПЗБ), ‘печыва спецыяльнай формы’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 17

Рагаві́к₂ ‘чорнае зярно ў жыце’ (палес., КЭС). с. 17

Рагаві́к₃ ‘зуб мудрасці’ (Сцяшк.), ‘металічны навугольнік для аконнай рамы’ (там жа). с. 17

Рагаві́к₄ ‘клінок для адціскання сыру’ (Мат. Гом.), ‘вышытая касынка’ (Сцяшк. Сл.). Да рог₁ ‘прадмет канічнай формы, клінападобны прадмет’, сюды ж рагавічо́к ‘закуток у полі ці сенажаці сярод кустоў’ (Сцяшк. Сл.). с. 17

Рагаві́к₅ ‘жук-алень’ (віц., ЖНС). с. 17

Рагаві́ла (рагави́ло) ‘рагаты’ (чэрв., Мат.). с. 17

Рагаві́нка ‘расліна ясколка, Сеrastium L’ (Кіс.), с. 17

Рагаві́ца ‘празрыстая вонкавая абалонка вока’ (ТСБМ), с. 17

Рагадан: пры гульні “ў рагадана”: Рагадан, рагадан,/ на чатыры загадан./ Кацярынін нос/ На пятнаццаць вёрст/ Шалдэ-балдэ/ Башмак барада! (бялын., Рам. 8). с. 18

Рагаза́₁ ‘усе рэчы, што не прылягаюць шчыльна адна да адной’, ‘сукаватая палка, ламачына, сук’, ‘беспарадак’ (Нас., Гарэц., Бяльк.), ‘рагаццё’ (Юрч.), ‘няўмека’ (Сцяшк. Сл.), раго́зіна ‘сукаватая палка’ (Сцяшк.), раго́за ‘нешта калючае, зачэпістае’, ‘сварлівы чалавек’ (КЭС), рагазу́лька ‘раскірака’, ‘нешта раздвоенае’ (Гарэц.), рагазю́лі: вілакі нейкія, як рагазюлі, стаяць у вачах (Наша слова, 1992, 19 лют.), с. 18

Рагаза́₂ ‘рагоз’ (Мат. Гом.), ragozа́ (Арх. Федар.). Гл. рагоз. с. 18

Рага́зы ‘пацёкі поту ці слёз’ (Сцяшк. Сл.). с. 18

Рага́к ‘спарыння ў жыце’, рога́к, рагакі́, рогакі́ ‘тс’ (ЛА, 2). с. 18

Рагало́вы ‘калматы’ (Мат. Гом.). с. 18

Раґа́лы ‘пацёкі поту; пацёкі на запацелых вокнах’ (віл., Сл. ПЗБ). Гл. рага. с. 19

Рагаль — пра вала або лася з вялікімі рагамі (Др.-Падб., Сержп.). с. 19

Рагану́ць ‘упасці, скінуцца’ (Сцяшк.), ‘памерці, здохнуць’ (Полымя, 1986, 2, 119). с. 19

Рагата́ць ‘гучна смяяцца’ (ТСБМ, Гарэц., Сцяшк.; калінк., шчуч., астрав., Сл. ПЗБ), ‘гагатаць’ (пра гусей) (рас., Сл. ПЗБ), ‘іржаць’ (пра каня) (Нар. лекс.; ДАБМ, камент.), рагаце́ць ‘смяяцца’ (Сцяшк. Сл.; Сл. ПЗБ), рогота́ты ‘голасна смяяцца’ (Булг.), рогота́ць ‘тс’ (ТС); с. 19

Рагатка₁ ‘перашкода ў выглядзе накрыж збітых калоў’, ‘драўляная развіліна з гумкай’, ‘палка з развілінай для падтрымання якіх-небудзь прадметаў; рагаціна’ (ТСБМ, в.-дзв., Сл. ПЗБ), рога́тка ‘прылада для вымярэння даўжыні’, ‘рагаціна, з якой хадзілі на мядзведзя’ (ТС). с. 19

Рага́тка₂ ‘прылада для лоўлі рыбы’ (гарад., Сл. ПЗБ). с. 19

Рага́тка₃ ‘рыба колюшка, Gasterosteus aculeatus’ (гарад., Сл. ПЗБ), рага́ткі ‘дробная рыба’ (Сцяшк. Сл.), с. 20

Рагатня́ (rahatnіа) ‘бурчанне ў жываце’: аd chaładniku zrabiłasia rahatnia u trybusie (Арх. Федар.). Да рагатаць (гл.). с. 20

Рагату́н ‘той, хто любіць смяяцца’ (ТСБМ, Нар. словатв.). с. 20

Рагатыўка ‘канфедэратка’ (гродз., Сл. ПЗБ), рагато́ўка ‘летняя шапка’ (Сцяшк. Сл.). с. 20

Рагаце́нька ‘абрадавая кветка (вясельная), якая складаецца з жытняга каравайчыка, трохзубай рагаценькі і чырвонай хусткі’ (Федар.). с. 20

Рага́цік ‘радоўка шэрая’ (узд., Нар. словатв.). с. 20

Рага́ціна, рагацю́лька ‘неабцярэблены сук’, ‘сукаватая палка’, ‘расахатае дрэва’ (Сл. ПЗБ), ‘развіліна, разгаціна’ (зэльв., Нар. словатв.), ‘паляўнічая зброя’ (ТСМБ). с. 20

Рага́ч₁ ‘вілы з двума рагамі’ (Сцяшк., ЛА, 2), ‘вілкі, якімі ставяць (або вымаюць) у печ чыгуны’ (ТСБМ, Выг.). Да рог₁ (гл.). с. 20

Рага́ч₂, ‘драўляная саха’ (ТСБМ), ‘частка сахі’ (ТСБМ, Выг., Янк., Сержп., Дзмітр., Дэмб. 2), рагачы́ ‘ручкі плуга’ (Выг. дыс.), с. 20

Рага́ч₃ ‘вывернуты корань дрэва’ (ТСБМ). с. 20

Рага́ч₄ ‘самец-алень або іншая жывёліна з рагамі’ (ТСБМ), с. 20

Рага́ч₅ ‘ражон, кол з сучкамі’; зборн. рагаччо́ (рогаччо́) ‘колле няроўнае і сучкаватае’ (Нас.), ‘дзяркач’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 20

Рагачы́ ‘прылада для звівання нітак’ (Сцяшк.), ‘звязаныя разам тры драўляныя калкі, на якія ставілі калыску’ (гродз., Сл. ПЗБ), ‘драўляныя вілы’ (Выг.), рагачэ́ ‘прылада, якой абмерваюць поле’ (гродз.). с. 21

Раге́ня ‘каша з бобу і бульбы’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Гл. раўгеня. с. 21

Раге́ша ‘някемлівы, неахайны чалавек’ (мін., Непакупны, Связи), ‘плакса’ (зэльв., Нар. словатв.), рэке́ша ‘тоўстая, бясформенная, неахайна апранутая жанчына’ (смарг., Непакупны, Связи), с. 21

Рагізу́ля ‘растропа’ (Касп.). Гл. рагаза₁. с. 21

Рагілі ‘вазок для сена, снапоў’ (Касп.). Гл. рэдалі. с. 21

Раго́жа, раго́жка ‘грубая ўпаковачная тканіна’, ‘посцілка’, ‘тканіна рэдкага перапляцення’ (ТСБМ), рого́жа, рэдка рого́га ‘сплеценая з травы посцілка’ (ТС), раго́шка ‘мачалка з лубяных палосак’ (Сл. ПЗБ), раво́шка ‘мачалка’ (Сцяшк. Сл.), с. 21

Раго́з ‘балотная расліна, пухоўка Турha L., трыснёг’ (ТСБМ, Кіс.), рого́з, рого́ж ‘балотная расліна з вузкімі лістамі’ (ТС); раго́ж, раго́жа, рого́жа, руго́жа, рогожа́ ‘трыснёг’ (ЛА, 1; Арх. ГУ), рага́за ‘чарот’ (Ян.), ‘плюшчай’ (ЛА, 1), с. 21

Раго́йш, раго́йж ‘пірог-скавароднік’ (ЛА, 4; Сл. ПЗБ). с. 22

Раго́йшыла ‘няўдаліца’ (ашм, Сл. ПЗБ), ‘скаціна (пра чалавека) (там жа). с. 22

Рагту́н, рягту́н, рігату́н ‘частка ракі, якая не замярзае (на стаячай азярыне)’ (клім., ЛА, 2). Да рагата́ць (гл.), рэ́гты ‘гучны смех’, рэ́хтаць ‘іржаць’ і пад. (гл.). с. 22

Рагу́ ‘страва з кавалачкаў мяса, рыбы, гародніны’ (ТСБМ). с. 22

Рагу́лька₁ ‘сукаватая палка’ (Юрч. СНЛ), ‘укапаная ў зямлю верхавіна сасны з сукамі, прызначаная для прасушкі посуду’ (Бяльк.), ‘карова з вялікімі рагамі’ (шальч., Сл. ПЗБ), ‘колюшка’ (гродз., Жук.). с. 22

Рагу́лька₂ ‘дзяўчына ў сярэдзіне карагоду на Вялікдзень’ (пін., Кольб.). Сюды ж рагу́лька ‘песня-вяснянка’ (беласт., Ніва, 1974, 12 мая; Федар.), с. 22

Рагу́лькі ‘казялец’, ‘кураслеп, Ranunculus acer L.’ (ЛА, 1; іўеў., Сл. ПЗБ). с. 23

Рягу́ля₁, рагу́ліна ‘прадмет, які мае разгалінаванне ў выглядзе рагоў’ (ТСБМ, Гарэц.), ‘галіна’ (Ян.), ‘сукаватая палка’ (Юрч. СНЛ), ‘карова з вялікімі рагамі’ (Нар. Гом., Інстр. 2). Сюды ж рагу́лькі ‘наморднік з цвікамі (для маладых цялят)’. с. 23

Рагу́ля₂ (rohulа) ‘палявая кветка, Delphinium consolida’, rogulkа ‘тс’ (Ажэшка). с. 23

Ра́гуці, рагу́ці́, ра́гуцькі, рагуце́ ‘дзве жэрдкі, якія кладуцца на сані, каб сані былі шырэй’ (смарг., Сл. ПЗБ; Шат.), ‘шырокія сані’ (ігн., Сл. ПЗБ), с. 23

Рад₁ ‘лінія аднародных прадметаў’, ‘шэраг’, ‘прабор у валасах’ (ТСБМ), ‘засеяная баразна’, ‘пласцінка ў грыбе’ (Нар. словатв.), ‘шарэнг’, ‘вуліца’ (Ян.), ‘пракос’ (Сл. ПЗБ), ‘валок скошанага сена’ (ТС, ПСл), ‘пласт’ (Янк. 2), ‘пропуск пры касьбе’ (Мат. Гом.), ‘рад’, ‘чарга’ (Гарэц.), ‘раскладка снапоў для малацьбы’ (ДАБМ), с. 23

Рад₂ ‘намер, дапамога, толк’, ‘справа’ (Ян.), с. 23

Ра́да ‘парада, павучанне’, ‘сход’ (ТСБМ), ‘парада, сродак’ (Нас.), ‘парада, дапамога, работа’ (Ян., Бяльк.), ‘парада’ (астрав., шальч., віл., маст., мядз., шчуч., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘спосаб, змова’ (Юрч.), ‘нарада родных і сваякоў’ (ТС), ‘сродак, выхад’, ‘рада’ (Гарэц.), даць ра́ды ‘справіцца з чым-, кім-небудзь’ (Калюга), с. 24

Радабо́дзіна, радабо́ціна, радабо́ззя ‘рэдкае, няякасна вытканае палатно’ (лід., ганц., смарг., мядз., Сл. ПЗБ), радабо́дзь, радабо́ць ‘рэдкае (пра палатно, пасеў, сенажаць)’ (Нар. словатв., Варл.), ‘рэдкія ўсходы’ (Юрч.), ‘грубая, рэдкая тканіна’ (Янк. 3), radabóсіе ‘рашотка’ (Арх. Федар.), радабо́ддзе: з радабоддзя хмар зрэдку вытыркаўся месяц (Асіпенка, Полымя, 1992, № 5). с. 24

Ра́давацца ‘адчуваць радасць’, ра́даваць ‘прыносіць, выклікаць радасць’ (ТСБМ), с. 25

*Ра́давіца, ра́довіца ‘вясёлка’: узве́сіла радовіца — потопу не будзе (ТС). с. 25

Рада́нь ‘раўніна’ (Ласт.). Гл. раўдань. с. 25

Ра́дасная вада́ ‘дажджавая вада, сабраная ў красавіку, якая мае цудадзейную сілу’ (у мове беларускіх татараў — хамаіл 1866 г., гл. Мішкінене, Seniausi, 57), выкарыстоўвалася таксама для прыгатавання спецыяльнага чарніла пры напісанні магічных формул і знакаў: с. 25

Ра́дасць ‘пачуццё задаволенасці, весялосці’ (ТСБМ), с. 25

Ра́даўніца₁ ‘памінальны дзень’ (ТСБМ, Др.-Падб., Рам. 8, Касп.), ‘гандлёвы дзень у аўторак на Фаміным тыдні’ (віл., Яшк. Мясц.), ра́дуніца ‘памінальны тыдзень’ (Бяльк.), ра́дульніца (Ян.), ра́доница, ра́дуница ‘тс’ (Нас.), раданіца ‘тс’ (Гарэц., Рам. 8), ра́доўніца ‘тс’ (ТС), с. 25

Ра́даўніца₂ ‘вясёлка’ (Мат. Гом.). с. 26

Радаўні́ца ‘беспарадак’: у яе вечная радаўніца (капыл., Жыв. сл.). с. 26

Ра́дашча (радоща) ‘агульная радасць’ (Нас.). с. 26

Радзе́ць₁, радчэ́ць ‘рабіцца рэдкім’, ‘змяншацца колькасна’ (ТСБМ, Касп.). с. 26

Радзе́ць₂ ‘спрыяць’ (Касп., Бяльк.), сюды ж радзі́вы ‘клапатлівы, дбайны’ (Сцяшк. Сл.), ‘старанны’ (Др.-Падб.), ‘старанны, дбайны’ (Гарэц.), с. 26

Ра́дзі прыназ. ‘з-за’ (Ян., ТС), ра́дзі, ра́ді ‘з прычыны, дзеля’ (Сл. ПЗБ). с. 27

Радзі́лля ‘парадзіха’ (Нар. лекс.). с. 27

Радзі́ма ‘бацькаўшчына; месца нараджэння’ (ТСБМ), ‘сям`я, радня’ (Стан.), ‘айчына’ (Сцяшк.). с. 27

Радзі́мец ‘прыпадак з сутаргамі і стратай прытомнасці’ (ТСБМ, Нас., Гарэц.; сен., Гіл.), ‘хвароба’ (Касп.), ‘невядомы злы чалавек, чорт’ (Мат. Гом.), радзі́мец (ради́мец) ‘нейкая хвароба, прыпадак у немаўлят’(Раст.), радзі́мчык ‘дзіцячая хвароба’ (Інстр. 2), ‘мяккае месца на цемені ў нованароджанага дзіцяці’ (Арх. ГУ), с. 27

Радзі́мы ‘родны, свой (ад нараджэння); спадчынны’ (ТСБМ, Нас.), родзімы ‘прыродны, ад роду’ (ТС). с. 28

Радзі́на ‘сям`я’, ‘радня’, ‘родзічы і сваякі’ (ТСБМ, Касп., Шн. 3, Ян., Янк., Мат. Гом.), родзі́на ‘радня; нешта блізкае, падобнае’ (ТС), ‘сям`я і сваякі’ (Варл.). с. 28

Радзі́нка ‘расліна, з дапамогай якой прыварожваюць каго-небудзь’ (Нар. Гом.). с. 28

Радзі́ны ‘нараджэнне дзіцяці’, ‘святкаванне, звязанае з нараджэннем’ (ТСБМ, Нас., Касп., Сцяшк.; шчуч., лід., Сл. ПЗБ). с. 28

Радзі́целі мн. л. ‘нябожчыкі, родзічы’ (Ян., Нас., Гарэц.), радзі́целі, радзі́цельскі дзень ‘Дзяды’ (Мат. Гом.), радзі́цель адз. л. ‘родзіч, сваяк’ (ст.-дар., Жыв. сл.). с. 28

Ра́дзіць₁ ‘настройваць’: rádzic krosnу ‘укідаць у ніты і бёрда і затыкаць’ (Варл.), радзі́ць ‘прыбіраць, упрыгожваць’, радзі́цца ‘прыбірацца, апранацца’ (ТС), с. 28

Ра́дзіць₂ ‘даваць раду’ (ТСБМ, Нас., Бяльк.; навагр., ашм., ваўк., Сл. ПЗБ; Гарэц., Мал., Шпіл., Бес.), ‘рабіць’ (Ян.), ра́дзіцца ‘прасіць рады’, ‘мець раду, раіцца’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ), ра́дца ‘той, хто раіць, дарадца’ (ТСБМ, Нас.), с. 29

Радзі́ць₁ ‘нараджаць’, ‘даваць ураджай’ (ТСБМ, Варл.), родзі́ць ‘тс’ (ТС), ‘весціся’ (смарг., Сл. ПЗБ), радзі́ць, родзі́ці, роды́ты ‘нарадзіць’, ‘урадзіць’ (калінк., навагр., лід., свісл., віл., в.-дзв., пруж., бяроз., Сл. ПЗБ), радзі́цца ‘нарадзіцца’, ‘даваць ураджай’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл.), с. 29

Радзі́ць₂ ‘прарэджваць’ (смарг., брасл., Сл. ПЗБ; Юрч. СНЛ), ‘рэдка сеяць’ (Варл.), радча́ны ‘прарэджаны’(докш., Сл. ПЗБ). с. 29

Радзю́га ‘посцілка з грубай тоўстай тканіны’ (Ян., Сл. Брэс.), ‘дзяружка’ (Сцяшк.; навагр., Сл. ПЗБ), ‘грубая тканіна (Чач.), радзю́жка, радзю́шка ‘дзяружка’ (ТСБМ, Нар. лекс., Сцяшк.; смарг., маст., свісл., ваўк., гарад., Сл. ПЗБ; беласт., ЖНС), ‘посцілка з грубых нітак’ (Юрч. СНЛ), ‘саматканая посцілка’ (Выг.,'Мат. Гом.), радзю́жына ‘грубая, рэдкая тканіна’ (Федар.), ‘гунька’ (гарад., Сл. ПЗБ). с. 29

Радло́ ‘плуг акучваць бульбу’, ‘акучнік’ (Сцяшк., Сцяшк. Сл.), сюды ж радлава́ць, радлі́ць ‘акучваць’ (там жа). с. 29

Радне́й ‘раней’ (карэліц., Сл. ПЗБ), ра́дні ‘ранні’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 30

Радно́, радні́на ‘тоўстае палатно з пянькі або льняной пражы, а таксама выраб з такога палатна’ (ТСБМ), ‘грубае саматканае палатно’ (Арх. Федар.), ‘саматканая посцілка з грубай пражы’ (Сцяшк.), ‘палатно, тканае ў чатыры ніты’ (Варл.), ‘тканіна з рыззя, посцілка’ (гродз., ваўк., беласт., чэрв., Сл. ПЗБ), ‘грубае ільняное палатно, рэдка вытканае; прасціна або накрыўка на ложак з такога палатна’ (Федар.), ‘атрэп`е’ (чэрв., Сл. ПЗБ), родно́ ‘тс’ (ТС; драг., ЖНС), радні́на, радны́на ‘грубае, даматканае палатно’ (Сл. ПЗБ, Касп.), радня́ны ‘зроблены з радна’ (ТСБМ), радня́ны, радніно́вы ‘зроблены з грубага палатна’ (пін., паст., Сл. ПЗБ), радня́ніца ‘ніткі з адходаў ільну’ (Сцяшк.), сюды ж, відаць, радавы́ ‘зроблены з грубай ільняной пражы’, радаво́е ‘тканіна, вытканая ў рады’ (Сл. Брэс.), радаво́я ‘пачаскі’ (баран., Сл. ПЗБ), с. 30

Радны́ ‘родны’ (брасл., Сл. ПЗБ). Гл. ро́дны. с. 31

Радо́вішча ‘месца нараджэння карысных выкапняў’ (ТСМБ), радо́вішчы ‘нетры’ (Сцяшк. Сл.). с. 31

Радо́ста ‘ружа войлачная’, ‘шыпшына’ (гродз., Кіс.). с. 31

Радо́ўка₁ ‘від грыбоў’ (ТСБМ; астрав., смарг., мядз., бярэз., Сл. ПЗБ; ЖНС, Бяльк.). с. 31

Радо́ўка₂, рато́ўка, радо́ўга ‘чарга’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш.; брасл., чэрв., бярэз., докш., навагр., лід., дзятл., Сл. ПЗБ; Сцяшк., Ян., Юрч.), ‘чарга пасвіць кароў, авечак і да г. п.’ (Ян., Касп.), ‘чарговае ўтрыманне нанятага пастуха’ (чэрв., лаг., брасл., Сл. ПЗБ; Сцяшк.). с. 31

Ра́дуга, ра́духа ‘вясёлка’ (ТСБМ; зэльв., маст., Сл. ПЗБ; Сцяшк.; пруж., ДАБМ, камеіпг.), радзіха ‘вясёлка’ (слонім., ДАБМ, камент.), с. 31

Радулі, рададу́лі ‘вялікі воз для перавозкі сена і снапоў’ (Касп.), с. 32

Ра́дуніца ‘дзень памінання продкаў’ (Скарбы; гом., Талстая, Полес.), радуніца: да абеда плачуць, а па абедзе скачуць (Сержп. Казкі), ра́дунішта (ра́дашна) нядзеля ‘тыдзень пасля Вялікадня’ (Мат. Гом.), ра́данец ‘тс’ ‘радаўніца’ (КЭС), с. 32

Раду́ты ‘бяседа з частаваннем у суботу ці нядзелю’ (навагр., 3 нар. сл.). с. 32

Раду́шкі ‘лісічкі’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 33

Радчу́ха ‘памылка пры ўвядзенні асновы красён у бёрда’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 33

Ра́ды ‘задаволены, абрадаваны’ (ТСБМ; віл., Стан.; Сл. ПЗБ, ТС), рад ‘тс’: я й сам сабе рад (Сержп. Прык.), сюды ж памянш. радзю́сенькі ‘вельмі рады’ (Нас.), с. 33

Рады́ ‘гадавыя кругі на рагах каровы’ (смарг., лудз., Сл. ПЗБ). Да рад₁ (гл.) с. 33

Ра́дыё ‘устройства для прыёму гукаў’ (ТСБМ), ра́дзіво, ра́дзіва, ра́діво, ра́дзія ‘радыё’ (Сл. ПЗБ, Жд. 2, Сцяшк., Скарбы, Мат. Маг. 2). с. 33

Радыкулі́т ‘хвароба карэньчыкаў спінамазгавых нерваў’ (ТСБМ), радзікулі́т, радукулі́т ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 33

Раёва́ць ‘жыць у шчасці і дастатку’ (ТС). с. 33

Раёк у песні: Ішоў раёк дарогаю,/ дарогаю шырокаю./Хади раёк, на мой дварок (Рам. 8), ‘пучок нязжатага жыта на полі, убраны кветкамі’, ‘дажыначная песня’ (рас., брасл., красл., Сл. ПЗБ). с. 33

Раёўка (rajo[[[[[ṳ̆]]]]]kа) ‘густы зростак сучкоў на дрэве’ (Варл.). Да рай₂, раіцца (гл.), с. 34

Раёўня, рае́ўня, раяўня́, раёўка, райні́ца ‘посуд, куды аграбаюць рой’ (магіл., віц., палес., ЛА, 1), рае́льнік, рае́ўніца, раёўнік ‘прыстасаванне для лоўлі пчалінага рою’ (глыб., в.-дзв., сло- нім., Сл. ПЗБ; Сцяшк.), раёк ‘каробка для пчалінага рою’ (Нас., Гарэц.), с. 34

Раёшкі: у раёшкі ‘поўна , даверху’. с. 34

Ра́жа ‘дзёран’ (Мат. Гом.), ра́жжа ‘тс’ (Ян.). с. 34

Ражада́ ‘апельсінавы напітак’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 34

Ража́йны ‘урадлівы’ (Сцяшк. Сл.). с. 34

Ража́нец ‘ружанец’ (ашм., Станк.; астрав., Сл. ПЗБ). с. 34

Ра́жанка ‘брага’ (Сцяшк. Сл.), ра́жанка, ря́жанка ‘паранае малако, запраўленае смятанай’ (Сл. Брэс.), ра́жэнка ‘тс’ (ТС), ражы́нка ‘пена ад масла’ (Бяльк.), ра́жанка, ра́жынка ‘скіслае гатаванае малако, змешанае са смятанай’ (Вешт.), с. 34

Ража́няйка (рожаньяйко) ‘кароткія вілы для перадачы снапоў’ (Нар. Гом.). с. 35

Ражаство́, ражджаство́ ‘каляды’ (Нас., Сл. ПЗБ, Бяльк.), рожество́, роздво́ ‘тс’ (Талстая, Полес.), ражство́ ‘тс’ (Гарэц.), рождво́ ‘тс’ (ПСл), роздво́ ‘тс’ (ТС), с. 35

Ражґе́рыць ‘расставіць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 35

Ра́жка, ра́шка, ря́шка ‘цэбар’; ‘драўляная нізкая пасудзіна, у якой замешваюць есці свінням’ (докш., в.-дзв., трак., вільн., рас., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.), ‘кубелец для сала’, ‘вялікая міска, цэбар, у якім даюць есці свінням’ (Сцяшк. Сл., Бяльк.), ‘банны посуд’ (Касп.), ‘мерка для зерня, бульбы ў 1,5 пуда’ (ТС), ‘начынне для памыяў’ (Бес.), ‘цэбрык з адным вухам, перан. морда’ (ПСл), ‘цэбар’, ‘галава’ (Сцяшк. Сл., Ян., Мат. Гом.), с. 35

Ражкі́ ‘спарыння’ (Гарэц.; круп., Сл. ПЗБ; Выг.). с. 36

Ражо́н ‘завостраны кій’ (ТСБМ), ‘вострая палка’ (іўеў., воран., паст., трак., Сл. ПЗБ), ‘кол’ (карэліц., Сл. ПЗБ), ‘дзяржанне’ (слонім, Сл. ПЗБ), ‘стрэмка’ (паст., астрав., смарг., ігн., швянч., Сл. ПЗБ), ‘стрыжань пяра птушкі’ (гродз., шчуч., Сл. ПЗБ), ‘шост’ (ваўк., Сл. ПЗБ), ‘сцябло’ (пух., воран., Сл. ПЗБ), ‘галлё, палка’ (Сцяшк., Нар. Гом., Др.-Падб., Янк. 2), ‘палка, на якую набіваюць жалезную частку вілаў’ (Выг.), ‘драўляны пруток, на якім смажаць сала’ (Нар. словатв.), рожо́н ‘завостраны кіёк’ (ТС), ро́жан ‘тс’ (Мат. Гом.), ражэ́нь ‘тс’ (Юрч. СНЛ), рожно́ ‘тс’ (Сл. Брэс.). Сюды ж ражэ́ннік ‘ламачча’ (Юрч. СНЛ). с. 36

Ражо́ўка ‘рыбалоўная сетка’ (Мат. Гом., Нар. Гом.), ра́жаўка, рыжо́ўка ‘тс’ (там жа), рэжо́ўка, рэжу́ха ‘стаўная сетка з двума палотнамі (рэдкім і густым)’ (ТС). с. 37

Ражы́на ‘кветка ружы’ (Нар. Гом.). с. 37

Раз, рас ‘абазначае аднакратнасць дзеяння’, ‘указвае на час дзеяння ў адносінах да раду падобных дзеянняў’, ‘выражае ступень павелічэння або змяншэння суб`екта дзеяння, уласцівасці і да г. п.’ (ТСБМ), ‘адзін (ліч.)’, ‘аднойчы’ (ТСБМ, Яруш., Нас.; смарг., в.-дзв., гарад., брасл., віл., гродз., Сл. ПЗБ), ‘пра пачатак дзеяння’ (Нар. лекс., Бяльк.), с. 37

Ра́заваць ‘рабіць адзін раз’ (Янк. 3), разова́ты ‘баранаваць (адзін раз)’ (кам., ЖНС). с. 38

Раза́к ‘разак (трава)’, ‘асака’ (чэрв., воран., лід., трак., паст., іўеў., ганц., барыс., докш., дзятл., Сл. ПЗБ), ‘трыснёг’ (Кіс.). с. 38

Раза́ля ‘страва, прыгатаваная з тоўчанай бульбы і цыбулі’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 38

Ра́зам, ра́зо́м ‘сумесна, адначасова’ (ТСБМ, Мал., Касп., Яруш., Шпіл.; воран., брасл., ігн., смарг., лід., пруж., беласт., Сл. ПЗБ; Бяльк.), ‘то’ (Юрч. СНЛ), с. 38

Раза́нік (реза́нік) ‘звараная неабіраная перарэзаная напалам бульба’ (жытк., Нар. словатв.), рэ́занік, рэза́нікі ‘тс’ (ТС). с. 38

Разама́ра ‘неахайны чалавек; пудзіла’ (Нас., Гарэц. 1). с. 38

Разары́ць, разара́ць ‘пазбавіць дастатку, багацця’, ‘давесці да беднасці’ (ТСБМ), разары́цца ‘пагоршыцца’ (Ян.), с. 38

Разатну́ць (разотну́ць) ‘рассекчы адным узмахам’ (Нас.), расціна́ць ‘рассякаць папалам’, разотну́тый ‘рассечаны напалову адным узмахам’ (Нас.). с. 39

Разаўрэ́ць (разовре́ць) ‘разапрэць, моцна ўспацець’, разовре́лый ‘моцна ўспацелы, разапрэлы’ (Нас.). с. 39

Раза́чка ‘боль у жываце’ (Сцяшк., Янк. 2, Янк. 3), ‘ліха, халера’ (Нар. словатв.), раза́нка ‘дызентэрыя’ (Інстр. 2). с. 39

*Разбагну́ць, розбагну́ць ‘усвядоміць, зразумець’ (ТС), с. 39

Разбазу́ліць, разбязу́ліць ‘распесціць’ (Арх. Федар., Сцяшк. Сл.; ваўк., рагач., Сл. ГІЗБ), разбазу́ліцца ‘раздурэцца’, ‘панадзіцца, звыкнуцца’ (гродз., ваўк., Сл. ПЗБ; Нас.), разбазу́лены ‘распусны, разбэшчаны’ (Сцяшк. Сл.); с. 39

Разбазы́раць ‘разбэсціцца, зазнацца’ (Шат., Скарбы), ‘рабіць, што хацець; не падпарадкоўвацца нікому’ (навагр., ЖНС), ‘разбэсціцца, раздурэць’ (Янк. 3), разбазы́рыцца ‘распусціцца, стаць самавольным’ (Варл.), разбазырэ́ць, разбузурэ́ць ‘раздурыць’ (Нас.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘разбэсціць’ (Сцяшк. Сл.), ‘разбэсціць, раздурэць’ (Янк. 3), разбазы́рыць ‘разбэсціць’, разбазы́рэць ‘распу- сціцца: пра свавольнага і непаслухмянага’ (Чач.), розбазу́рыць ‘разбэсціць, распусціць’, розбазу́рыцца ‘разбэсціцца, распусціцца’ (ТС). с. 40

Разбарані́ць ‘суняць бойку’ (Сцяшк.; Гарэц.), розбороні́ць ‘тс’ (ТС), разбарані́цца ‘разысціся пасля бойкі, спрэчкі’ (Гарэц.). Да раз- і бараніць (гл.). с. 40

Разбася́чыцца ‘разбэсціцца, распусціцца’ (Паўл.). с. 40

Разба́чываць (разба́чыватсь) ‘разглядваць’ (Шпіл.), разба́ченне ‘разглядванне’ (Шпіл.). с. 40

Разба́яць ‘забаўляць’ (Федар.), разба́іваць ‘займацца пустымі размовамі’, ‘разносіць звесткі аб чым-небудзь’ (Нас.), ‘весці размову’ (Бяльк.), разба́іцца ‘разгаварыцца’, ‘доўга гаварыць’ (Нас.), с. 40

Разбе́жышча ‘непачцівае расстанне’ (Паўл.), розбе́жышчэ ‘тс’: з велікое любві собаче розбежышчэ (ТС). с. 40

Разбе́рыць ‘адрозніць’ (лудз., Сл. ПЗБ), ‘разблытаць’: круцялі разберым (паст., там жа), ‘высветліць’: разберыш ты сам (в.-дзв., там жа). с. 40

Разбіва́нка ‘амлет’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 41

Разбіндзюга́цца ‘пачаць ленавацца, свавольнічаць’ (Нас.). с. 41

Разбіра́ць₁ ‘разнімаць на састаўныя часткі’, ‘сартаваць’ (ТСБМ), ‘парадкаваць мясную тушу’ (ТСБМ; трак., дзятл., гарад., Сл. ПЗБ), ‘разбураць’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), розбіра́ць ‘разумець, цяміць’, ‘раздзіраць, расскубваць’, ‘разнімаць тушу пасля забою’ (ТС). с. 41

Разбіра́ць₂ ‘слаць пасцель’ (ваўк., Сл. ПЗБ), розбіра́ць ‘распранаць’ (ТС), разбіра́цца ‘распранацца’ (Сцяшк.), разабра́цца ‘распрануцца’ (воран., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.). с. 41

Разбітны́ ‘лоўкі’ (астрав., Сл. ПЗБ), ‘развіты’ (Касп.), розбітны́ ‘кемлівы, бойкі’ (ТС), с. 41

Разбі́ць ‘разбіць, разграміць’, ‘раскалоць, раздзяліць на часткі’, ‘растрэсці, расцерушыць’ (ТСБМ, Бяльк.), ‘растрэсці, расцерушыць (пракосы, сена)’, ‘разлучыць закаханых, сям`ю’, ‘раскалоць бервяно, палена’ (Янк. 2), ‘растрэсці’, ‘размяшаць, разбоўтаць’, ‘раздзяліць’, перан. ‘наесці (пра жывот)’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), розбі́ць ‘пабіць’, ‘павялічыцца ў аб`ёме’, ‘закласці, пачаць складваць, аснаваць’ (ТС). с. 41

Разбія́ка ‘забіяка, задзіра’ (Нар. Гом.), с. 41

Разблёнтаць ‘разблытаць’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 42

Разблі́зніцца ‘расплакацца’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 42

Разбо́й ‘напад з рабаўнічай мэтай’ (ТСБМ, Нас.), ‘разбой, грабеж’ (ТС), ‘разбойнік’ (Гарэц., Нас., Сержп., Бяльк.), с. 42

Разбо́рчысты ‘разборлівы, выразны’ (Юрч.), разбо́рчыстый ‘кемлівы’ (Юрч. СНЛ), розбо́рчывы (ТС), с. 42

Разбра́джвацца ‘распранацца’ (лун., Жыв. сл.), розбрадзі́цца ‘распрануцца’ (Сл. Брэс.). с. 42

Разбра́тацца ‘разарваць сваяцкую або сяброўскую сувязь’ (Нас.), ‘разлічыцца, расправіцца’ (Жд. 2), с. 42

Разбро́іць ‘падоўжыць воз’ (КЭС). с. 42

Разбруі́ць ‘непамерна павялічыцца’ (астрав., Сл. ПЗБ), ‘распухнуць’ (Юрч. СНЛ). с. 43

Разбры́джаны ‘разбэшчаны, распусны’ (Сцяшк. Сл.), с. 43

Разбры́згацца ‘раскруціцца’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 43

Разбрэ́сца ‘разысціся паволі’ (Юрч. СНЛ, Бяльк.). с. 43

Разбубоніць ‘разбухнуць’ (Касп.), с. 43

Разбудава́ць ‘раскідаць даўно пабудаванае’ (Сцяшк. Сл.). с. 43

Разбудры́ць ‘разбэсціць’ (Сцяшк. Сл.), разбу́дрыць, разбудра́ць ‘разбэсціць, раздурыць’ (Мат. Гом., Янк. 1), разбыдрэ́ць ‘раздурэць’ (мін., Гіл.); а таксама развідрэ́ць, развядрэ́ць ‘разбэсціць, разбэсціцца’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 43

Разбузо́ліць, разбурзо́ліць ‘размясіць’ (паст., брасл., Сл. ПЗБ). с. 43

Разбука́ць ‘разбухаць, насычаючыся вільгаццю’ (Нас.), разбукаце́ць ‘растаўсцець’ (Мат. Гом.), с. 43

*Разбу́таны, розбу́таны ‘растрапаны’ (ТС), с. 44

Разбухіта́ць ‘раскідаць, прывесці ў беспарадак’ (Сцяшк. Сл.). с. 44

Разбуце́ць ‘растаўсцець’ (Нас.), разбуці́ць ‘распухнуць’ (Бяльк.), разбуцяне́ць ‘празмерна распаўнець, разбухнуць’ (Юрч. СНЛ), разбу́ціваць ‘разбухаць’ (Юрч. СНЛ), с. 44

Разбу́цца, ‘разуцца’, разбува́цца ‘разувацца’ (Сцяшк. Сл.), разбува́ць ‘разуваць’ (Федар.), разбу́ты ‘босы’ (Сцяшк. Сл.). с. 44

Разбырэ́ць ‘стаць разбэшчаным, свавольным, непаслухмяным’, ‘абыякава адносіцца да справы’ (бялын., Янк. 3). с. 44

Разбэ́хаць ‘разбавіць вадой’ (Сцяшк.), разбэ́хыць ‘разбіць’ (Бяльк.), ‘раскапаць празмерна’ (Юрч. СНЛ), бэхан ‘удар кулаком’ (Юрч. СНЛ). с. 44

Разважа́ць ‘абмяркоўваць, узважваць усе аргументы за і супраць’ (Нас.), ‘рассейваць трывогу, суцяшаць’ (Нас., Сержп.). с. 45

Разва́жджываць ‘адвязваць лейцы’ (Юрч. СНЛ). с. 45

Разва́лісты ‘пышны’ (Нар. Гом.). с. 45

Развалі́цца ‘разбурыцца’ (лід., Сл. ПЗБ), ‘шырока рассесціся, заняць шмат месца’ (Сцяшк. Сл.), развалі́ць ‘раскідаць, разбурыць’ (Сцяшк.). с. 45

Разва́лы ‘рама з трох жэрдак, якая кладзецца на сані для большай умяшчальнасці’ (ТСБМ), ‘нізкія і шырокія сані з такой рамай’ (ТСБМ; глыб., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.), разва́лкі ‘сані з разваламі’ (ТСМБ; воран., Сл. ПЗБ), разва́лінкі, разва́ліны ‘развалы’ (нясвіж., лях., воран., шчуч., Сл. ПЗБ), ‘сані’ (Др.-Падб.), разва́ліны ‘выязныя сані’, ‘драбіны ў выязных санях’ (ганц., шчуч., Сл. ПЗБ), ‘воз для перавозкі збожжа’ (гарад., Сл. ПЗБ), ‘від саней’ (Маш.), ‘частка саней’ (лях., Янк. 1), с. 45

Развару́ха ‘трывожны час’ (Сцяшк. Сл.), ‘неспакой’: пашла такая разваруха, што нікому жыця нема (Сержп. Казкі). с. 45

Развары́ць ‘размясіць гразь, зрабіць гразкай дарогу’ (Сцяшк. Сл.). с. 45

Развахтава́цца ‘разгайдацца, раскалыхацца для скачка’ (мядз., Нар. сл.). с. 45

Развашапру́дзіць, развашапру́джываць ‘выклікаць задаванне, вычварэнне’, ‘пачаць задавацца, вычварацца’ (Юрч. СНЛ), вашапру́дстваваць, вашапру́дствавацца ‘задавацца, вычварацца’. с. 45

Развашэ́ціцца ‘зазнацца, зафанабэрыцца’ (Касп.). с. 46

Разваява́ць (рузвуюва́ць) ‘разбурыць, раскідаць, растрэсці, пабіць’ (Юрч.), развоева́ць ‘разбіць, раскідаць, растрэсці’, разваява́ны ‘сапсуты, парваны’ (Сцяшк.), развоёваный ‘разбіты, раскіданы’ (Нас.). с. 46

Разве́даць ‘дазнацца пра што-небудзь’, ‘зрабіць абследаванне чаго-небудзь’ (ТСБМ), ‘даведацца’ (лід., Сл. ПЗБ), разве́даны ‘выяўлены, знойдзены, распазнаны’ (Сцяшк. Сл.), разве́дка ‘здабыванне звестак, абследаванне’ (ТСБМ), ‘першы вылет пчол пасля зімы’ (Сцяшк.). с. 46

Разве́заць ‘размазаць’, ‘расквэцаць’ (Янк. 1, Мат. Гом.). с. 46

Разве́й ‘жоўты пясок’ (Сцяшк.), ‘пясчаная неўрадлівая глеба’ (шчуч., Нар. лекс.). с. 46

Развіва́ць ‘абясшкоджваць прымхі’: ена раздеецца і бежыць: і на лесі заўе, а то у нас на жыці заўе, а баба наша ўмела развіваць етые завіткі (Ян.). с. 46

*Развігну́цца, розвігну́цца ‘выпрастацца’: не можэ розвігнуцца, ходзіць раком (ТС). с. 46

Развідла́сты ‘вілаваты’ (Сцяшк.). с. 46

Разві́кацца ‘пачаць крычаць’ (Юрч. СНЛ). с. 46

Развіну́цца (разьвінуцца) ‘разгарнуцца’, разьвіну́ць ‘разгарнуць, развіць’ (Нас., Др.-Падб., Стан.). с. 47

Развіні́чыцца ‘разбэсціцца’ (в.-дзв.., Сл. ПЗБ). с. 47

Разві́ньваць ‘світаць’ (Сцяшк. Сл.). с. 47

Разві́цца, развіва́цца ‘раскруціцца, расплесціся, распусціцца’, ‘дасягнуць пэўнай стадыі развіцця’, ‘прыняць шырокі размах’, ‘знаходзіцца ў працэсе росту’ (ТСБМ), ‘натрудзіць’ (лаг., паст., ігн., Сл. ПЗБ), ‘узнікнуць’ (мядз., Сл. ПЗБ), ‘пасталець’ (навагр., Сл. ПЗБ), с. 47

Разво́д ‘калёсы, прыстасаваныя для перавозкі бярвення’ (віл., Сл. ПЗБ), ‘разведзены ў даўжыню воз’, ‘поўны камплект колаў для воза’ (Сцяшк.). с. 47

Разво́ддзе, разво́дзіца ‘веснавая вада, разліў’, ‘бездараж’ (ТСБМ; докш., шум., лудз., Сл. ПЗБ; Сцяшк.), ‘хуткае таянне снегу і лёду ўвесну’ (Сцяшк.), ‘паводка’ (Гарэц.), разво́дзі (брасл., Сл. ПЗБ), разво́ддзя, разво́дзя (паст., лід., Сл. ПЗБ) ‘тс’, разво́ддзя ‘разводдзе, паводка’ (Бяльк., Нас.), с. 47

Разво́ды ‘узоры, часцей у палосы’, ‘пацёкі’ (ТСБМ; Др.-Падб.). с. 47

Разво́й ‘свабода, прастор’ (Сцяшк.), с. 47

Разво́ліць (розво́ліць) ‘разняволіць; даць волю’ (ТС). с. 48

Разво́ра, разво́рка, розво́рка, розвуо́рка ‘трайня ў возе’ (Сл. ПЗБ), ‘жэрдка, якая злучае задок з перадком воза’ (Сцяшк. Сл., Маслен.), разво́рваць, разво́рівать, розворы́ть ‘падоўжыць воз з дапамогай разворы’ (Маслен.), с. 48

Разво́рваць ‘араць, раскідваць плугам зямлю’ (ТСБМ), ‘араць зямлю пад грады’ (Сцяшк.). с. 48

Развыдрэ́ць ‘стаць дзёрзкім; засвавольнічаць’ (Нас., Касп.). Да выдрэць (гл.). с. 48

Развыланга́цца ‘пачаць вылежвацца’ (Юрч. СНЛ). с. 48

Развядрэ́ць ‘разбэсціцца’ (паст., Сл. ПЗБ). Гл. разбудрыць. с. 48

Разгагу́лі: гу́лі-разгагу́лі ‘свавольная гульня’ (Юрч. СНЛ). с. 48

Разга́лка ‘месца перакрыжавання дарог, ростань’ (Нар. Гом.). с. 48

Разгалява́цца ‘увайсці ў азарт’ (Сцяшк. Сл.). с. 48

Разгану́ць ‘разгадаць’ (лях., Сл. ПЗБ), с. 48

Разгара́чыцца ‘раскірачыцца’, разгара́ка ‘раскірака’ (слонім., Нар. словатв.), розґара́ґа ‘скрыўлены ад хваробы чалавек’ (драг., Нар. лекс.), разгіра́чыцца ‘шырока расставіць ногі’ (ваўк., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.), ‘расхінуцца’ (Сцяшк.). с. 49

Разгара́шыванне, разгаро́шыванне ‘раскрышванне’ (Юрч. СНЛ), разгары́шываць, разгаро́шываць ‘крышыць’ (там жа). с. 49

Разга́ты ‘разгалісты’ (ТСБМ), ‘вілаваты’ (лях., баран., Сл. ПЗБ; Некр.), разыга́ты ‘галінасты’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 49

Разгаўля́цца ‘есці першы раз скаромнае пасля посту’ (в.-дзв., паст., Сл. ПЗБ). с. 49

Разгачы́ ‘галлё’ (іўеў., Сл. ПЗБ), разга́чыкі ‘адросткі (пра пер`е)’ (там жа), разга́ціна ‘разгалістае дрэва’ (лях., там жа). с. 49

Разґвэ́ндзіцца экспр. ‘расхвалявацца’ (мін., Сл. ПЗБ). с. 49

Разгіба́нка ‘від лодкі’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 49

Разгільдзя́й ‘нядбайны, безадказны ў працы, справах чалавек’ (ТСБМ), разгільдзя́істы ‘нядбайны, безадказны’ (Юрч. СНЛ). с. 50

Разґіра́ка ‘той, хто ходзіць шырока расстаўляючы ногі’ (карэліц., 3 нар. сл.), разгірэ́ка ‘тс’ (дзярж., Нар. сл.). с. 50

Разгламаздзі́ць ‘разабраць, расплесці’ (Юрч. СНЛ), разгламазда́чыць, разгламаздзя́чыць ‘разгрувасціць’ (Юрч. СНЛ), разгломоздзи́ць ‘раструшчыць’ (Нас.), гламза́ ‘неакуратная асоба’, гламжэ́нне ‘псаванне, неакуратная работа’ (Юрч. СНЛ). с. 50

Разгля́блы ‘разлезлы’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 50

Разго́гаць ‘разбіць’, разго́гацца ‘разбіцца’ (Нас.). Да го́гаць ‘біць адно аб другое’, го́гнуць ‘стукнуць’, го́ганне ‘удар аднаго звонкага прадмета аб другі’ (Нас.), с. 50

Разго́ены ‘раскіданы’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 50

Разго́йшыць ‘растраціць’ (дзятл., люб., ганц., Сл. ПЗБ). с. 50

Разго́н₁ ‘гвалтоўнае рассейванне тлуму’, ‘рух з паступова нарастаючай скорасцю’ (ТСБМ), ‘размах’ (Касп.), ‘разбег’ (ашм., Стан.). с. 51

Разго́н₂ ‘пасаг маладой у выглядзе гаспадарчай маёмасці, статак’ (Федар.). с. 51

Разгон₃ ‘расліна расходнік, Glechoma hederacea L.’ (Касп.). с. 51

Разго́раць ‘расстарацца’ (Мат. Гом.). Да аго́раць, гл. агораны. с. 51

Разго́ўтацца ‘разагнаць сон, прачнуцца’ (Бяльк.; бялын., Янк. 3). Гл. агоўтацца. с. 51

Разграшы́ць ‘дазволіць’ (чач., ЖНС). с. 51

Разгрэ́біны ‘заканчэнне вяселля’ (Янк.). с. 51

Разгу́жываць (разгу́живать) ‘неадабральна адзывацца аб чым-небудзь; адкладваць, адмяняць’ (Нас.), разгу́живанне ‘пярэчанне супраць добрай парады’ (Нас. Доп.), разгуджаць: коли Богъ судзиць, ни якій чортъ не разгудзиць (Нас. Сб.). Да гу́дзіць ‘асуджаць, ганіць’ (Нас.), с. 51

Разгу́ніць ‘моцна зганьбіць’ (Юрч. СНЛ), гу́неный ‘зняслаўлены’ (Юрч. СНЛ). с. 51

Разґу́рзацца ‘ачуняць, прачнуцца’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 51

Разгу́тываць ‘гушкаць’ (Юрч. СНЛ), с. 51

Разгы́каць ‘выклікаць крык, сварку’ (Юрч. СНЛ), с. 52

Разгэ́мзываць, разгэ́мзаць, разгамза́ць, разгамзі́ць ‘камячыць, псаваць’ (Юрч. СНЛ). с. 52

Раздаба́рваць ‘размаўляць, балбатаць’ (Нас., Сержп. Казкі), раздабе́рваць ‘балбатаць’ (слуц., Бел. дыял.), раздабы́раваць ‘гаварыць шмат непатрэбнага, лішняга’ (Мат. Маг. 2), раздаба́рыцца ‘разгаварыцца’ (Нас.), раздаба́ра ‘балбатун’, раздаба́ры ‘доўгая размова пра пустое’ (Нас., Чач.), у дзіцячай фальклорнай рыфмоўцы: «Шарыбары-расдабары/ Белы сняжкі выпадалі...» (Рам. 2), с. 52

Раздабрэ́ць ‘пагладчэць, паправіцца’ (Некр.). с. 52

Разда́гацца ‘пачаць бегчы з тупатам’ (Юрч. СНЛ). с. 52

Раздаро́жа ‘бездараж, бездарожжа’ (Скарбы), сюды ж таксама раздаро́жжа ‘ростань’, ‘месца, дзе сыходзяцца і разыходзяцца дарогі’ (ТСБМ, Сцяшк.), с. 52

Раздво́ ‘першы дзень каляд’ (Янк. 2). Гл. ражаство. с. 53

Раздзе́л ‘частка ў кнізе’ (Гарэц.). с. 53

Раздзе́нькаваць, раздзя́нькываць ‘гутарыць павольна’, ‘разпосіць чуткі’ (Юрч. СНЛ), што да дзенькаць, дзя́нькаць ‘весці пустыя размовы’ (Юрч. СНЛ). с. 53

Раздзо́гаць ‘разбіць’ (Нас.), раздзо́ганный ‘выпадкова разбіты’ (Нас.). с. 53

Раздзяндзю́ліваць, раздзяндзю́рываць ‘павольна нудна размаўляць’ (Юрч. СНЛ), дзюндзю́ля, дзюндзю́ра, дзю́ндзя ‘балбатня’ (там жа). с. 53

Раздне́ць ‘развіднець’ (Сцяшк.). с. 53

Раздо́р ‘драўляныя вілы’ (барыс., Сл. ПЗБ), с. 53

Раздо́ргнуць ‘разарваць’ (Нас.), раздо́рганы ‘разарваны на часткі’ (Нас.). Да до́ргнуць ‘рэзка таргануць’ (Юрч.), с. 53

Раздражджане́ць ‘набрыняць вадою, размокнуць (пра зямлю)’ (Сцяц.), раздажджане́ць ‘набухнуць вадою’ (слонім., Жыв. НС). с. 53

Раздра́й ‘разгубленасць, неўсталяванасць, нестабільнасць’ (ЛіМ, 1994, 25 крас.). с. 53

Раздрахце́ць ‘растаўсцець’ (Сцяшк.), раздрахце́цца ‘распаўнець, растлусцець’ (Юрч. СНЛ). с. 53

Раздра́чыць ‘раздражніць’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 54

Раздруе́ць ‘растаць, раскіснуць’ (у адлігу), ‘распаўнець’ (Юрч. СНЛ), раздруі́ць ‘выклікаць дрыганне’ (Юрч. СНЛ), раздруі́цца ‘размокнуць, раскіснуць ад вады’ (Юрч. СНЛ), друя ‘распаўнелая асоба’ (Юрч. СНЛ). с. 54

Раздубальтава́ць ‘растлумачыць’, дубальтава́ць ‘паўтараць адно і тое ж’ (Сцяшк. Сл.). с. 54

Раздудо́рыць ‘раздуць; апушыць’ (Шымк. Собр). с. 54

Разду́жжа ‘пярэдняя і задняя папярочка воза’ (Касп.), ‘дуга, якая злучае ў санях побачні’ (Бяльк.), с. 54

Раздума́ць ‘раздзьмухваць’, ‘раздуваць’, раздума́нне ‘раздзьмухванне’ (Юрч. СНЛ), с. 54

Разду́мацца ‘падумаць і змяніць ранейшы намер, рашэнне’ (Др.-Падб.), с. 54

Разду́рбаць ‘паволі разбудзіць моцна спячага’ (ашм., Стан.), разду́рдаць ‘разбудзіць тармосячы’ (смарг., Сл. ПЗБ), ‘разбудзіць не ў час’ (Сцяшк. Сл.), розду́рбаць ‘раскатурхаць’ (ТС), разду́рдацца, разду́рбацца ‘ачуняць, прачнуцца’ (ашм., смарг., Сл. ПЗБ). с. 54

Раздыхтава́цца ‘разгаварыцца’ (Сл. ПЗБ). с. 54

Разе́тка ‘сабраныя ў пучок стужка, шнур’, ‘маленькі сподачак’, ‘элемент арнаменту’, ‘прыстасаванне для ўключэння электрычных прыбораў’, ‘абажур для электрычнай лямпы ў выглядзе раструба’, ‘кружок з адтулінай у сярэдзіне, каб засцерагчы падсвечнік ад кропель стэарыну, воску’ (ТСБМ, Сцяшк.). с. 54

Разёпа ‘разява’ (Бяльк., Др.-Падб.; асіп., рагач., Сл. ПЗБ), разе́па ‘тс’ (Гарэц.), с. 55

Раз’ёўзаць ‘папэцкаць’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 55

Разжану́ць (разжену́ць) ‘разагнаць’ (Нас.), жену́ць ‘гнаць’ (Нас.). с. 55

Разжурэ́цца ‘распаліцца’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 55

Разжу́хацца ‘пасварыцца’ (Янк.). с. 55

Разжы́цца ‘разбагацець’ (Сл. ПЗБ, Некр.), ‘раздабыць, дастаць, пазычыць’ (Бяльк.), разжыва́цца ‘багацець’ (Інсгр. 3), разжыва́нне ‘абжыванне’ (Юрч. СНЛ), разжы́ў ‘разжытак’ (Юрч. СНЛ). с. 55

Раззе́ўрат (разьзеўрат) ‘разява, разявака’ (Стан.), сюды ж разяўро́тны ‘няўважлівы’ (Сцяшк. Сл.). с. 55

Раззя́піць ‘шырока раскрыць рот’ (Касп.), ръззяпе́ніць ‘шырока расчыніць (дзверы)’ (ушац., Нар. лекс.), раззя́піцца ‘адкрыцца, расчыніцца’, ‘разінуць рот’, ‘узняць крык, сварку’ (Юрч. СНЛ), с. 55

Разібо́ддзе (рызібоддзе) ‘неразбярыха’ (Яўс.). с. 55

Ра́зік ‘малады парастак, атожылак’ (ТС). с. 55

Разі́нуць ‘раскрыць пашчу’ (шум., лід., Сл. ПЗБ), разі́нуцца ‘шырока раскрыцца (пра пашчу)’ (ашм., Сл. ПЗБ), ‘пачаць лаянку’ (Нас.), ‘падняць крык, пачаць лаянку’ (Юрч. СНЛ), разі́нуцца ‘раскрыцца (пра зеў у кроснах)’ (Сержп. Прык.). с. 55

Ра́зіць ‘удараць’, ‘абражаць’ (Нас., Гарэц.), разі́ць ‘паразіць (пра хваробу)’ (паст., Сл. ПЗБ), ра́зіцца ‘трапляць у няёмкае становішча’ (Нас., Гарэц.), ‘абражацца’ (Гарэц.), с. 56

*Разкярэ́ша (розкере́ша) ‘нерастаропны, маруда’ (іван., Непакупны, Связи, 194), ‘брудны, мурза’ (пруж., там жа), с. 56

Разка́ты ‘разгорнуты, распрастаны’ (напр.: лісце бульбы) (Ян.). с. 56

Разка́ч ‘зношаны венік’ (Янк. 1). с. 56

Разко́м ‘разам, сумесна’, ‘за адзін раз’ (Нас.), ‘разам’ (ТС), с. 56

Разла́ты (разла́тый) ‘сукаваты’ (Юрч. СНЛ), с. 56

Разлёпа, разлёпушка ‘нязграбны чалавек’ (астрав., Сл. ПЗБ), с. 56

Разлётны ‘імклівы, моцны’ (Сцяшк.), разлёт ‘рух з паступова нарастаючай хуткасцю’, разлётацца ‘палётаць’ (ТСБМ), с. 57

Разлі́вы ‘ашаламляльны’ (Нас.). с. 57

Разлі́ў ‘разводдзе’ (Сл. ПЗБ), разлі́ва ‘разводдзе, паводка’ (Янк. 1). с. 57

Разло́жысты ‘развесісты, раскідзісты (пра дрэва, крону, галіны)’, ‘шырокі, адкрыты’, ‘які далёка чуецца’ (ТСБМ), ‘разгалісты’ (Сл. ПЗБ), ‘галінасты’ (Сцяшк. Сл.), ‘развесісты’ (Гарэц., Др.-Падб.), с. 57

Разлу́ка ‘страва з вады і пшанічнай мукі’ (Касп.). с. 57

Разлупа́шываць ‘моцна раздзіраць’ (Юрч. СНЛ), разлупе́чываць ‘тс’ (там жа). с. 57

Разлуча́ць ‘падзяляць на часткі’ (лід., Сл. ПЗБ), разлуча́цца ‘падзяляцца на часткі’, ‘адстойвацца (пра малако)’ (астрав., лаг., Сл. ПЗБ). Да лучы́ць₁ (гл.), с. 57

Разляле́цца ‘разбалецца’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 57

Размаглява́ць (размаглева́ць) ‘нарумяніць’, ‘намасліць’ (Нас.), ‘размаляваць, упрыгожыць’ (Шпіл.), размагліва́ць ‘размаляваць, нафарбаваць’ (Бяльк.), размаглева́цца ‘прыгожа апранацца, румяніцца’ (Нас.), размаглёванный ‘нарумянены’ (Нас.), с. 57

Размажджэ́рыць (размождже́раць) ‘разбіць, растаўчы’ (Нас.), размазджа́рыць, размазджыры́ць ‘разбіць’ (Сцяшк. Сл.), што да мождже́риць ‘таўчы, разбіваць на дробныя часткі’ (Нас.), мажджэ́рыць ‘драбіць, таўчы, раздрабляць’ (ТСМБ), мождже́рь ‘медная або чыгунная ступка’, ‘невялікая мартыра’ (Нас.), с. 58

Размазката́ный ‘разбіты ўшчэнт’ (Юрч. СНЛ), мазгата́ць ‘біць, разбіваць’, ‘стукаць’ (Нас.). с. 58

Размаі́ты, розмаі́ты ‘розны, разнастайны’ (астрав., лід., шальч., трак., вільн., ігн., гарад., Сл. ПЗБ; Нар. Гом.), размаі́це ‘па-рознаму’ (астрав., вільн., Сл. ПЗБ). с. 58

Разма́й ‘размарын’ (Мал., Булг., Гарэц., Тур., Кольб.). с. 58

Разманды́кваць ‘пляткарыць’ (навагр., Сл. ПЗБ), размунды́кываць ‘балбатаць, спрачацца’ (Юрч.), размунды́кывацца ‘балбатаць’ (Юрч. СНЛ). с. 58

Размані́ць ‘раздражніць’ (люб., Сл. ПЗБ). с. 58

Размары́н₁ ‘вечназялёная духмяная расліна’ (Некр. і Байк.), с. 58

Размаха́й ‘марнатравец’, размаха́йства ‘марнатраўства’ (КЭС). с. 59

Разма́хірыць (разма́хириць) ‘змарнатравіць’ (Нас.), ма́хириць ‘хлусіць, ашукваць’, с. 59

Размахму́дзіць, размахмуднічаць ‘выклікаць да незразумелых учынкаў’ (Юрч. СНЛ). с. 59

Размахру́шчаны ‘раскудлачаны’ (Сцяшк. Сл.). с. 59

Размашарава́ць ‘выклікаць актыўнае дзеянне’ (Юрч. СНЛ). с. 59

Разма́шчываць, размо́шчываць ‘разбіраць падлогу’ (Юрч. СНЛ), размасці́ць ‘разабраць падлогу’ (там жа). с. 59

Размелькава́ць эмац. ‘абдумаць’ (Юрч. СНЛ). с. 59

Размеркава́ць ‘раздзяліць, падзяліць’ (ТСБМ, Др.-Падб.), ‘вызначыць паслядоўнасць’, ‘падлічыць, вырашыць’ (ТСБМ). с. 59

Разме́ткі ‘расліна свінакроп, Spergula’ (Кіс.). с. 59

Размо́ва ‘гаворка’, ‘мова, вымаўленне’ (ТСБМ), ‘размова’ (швянч., Сл. ПЗБ; Бяльк., Гарэц., Шпіл., Булг., Мал., Др.-Падб.), ‘рознагалоссе’ (Нас., Гарэц.). Сюды ж размо́вка ‘сварка, спрэчка, нязгода’ (Нас.). Да мова (гл.). с. 59

Размо́згнуць ‘разварыцца; разамлець’ (слонім., Нар. словатв.), с. 59

Размузне́ць ‘стаць мяккім, ператварыцца ў месіва’ (Скарбы). с. 60

Размундзе́рыць ‘адкрыць так, каб быў доступ да чаго-небудзь’ (Нар. Гом.). с. 60

Размуні́чыць ‘разабраць, папсаваць’ (Сцяшк.). Да амуніцыя? с. 60

Размэ́нзацца ‘расплакацца’ (Сцяшк.). с. 60

Размязжу́ліць ‘раструшчыць’ (Нас.), размяжджу́рываць ‘груба расціскаць’ (Юрч. СНЛ), мяжджу́рыць ‘расціскваць’, ‘біць, таўчы’, ‘прагна есці’ (там жа), размяжжурыць ‘разбіць на дробныя часткі’ (Шымк. Собр.), ‘раздушыць’ (Касп.). с. 60

Размяка́ць ‘разбухаць’ (мядз., Сл. ПЗБ), ‘размакаць’ (Нас.), размякчэ́ць ‘зрабіцца мяккім’ (Юрч. СНЛ). с. 60

Ра́зна, ра́зьня, ра́зне ‘па-рознаму’ (брасл., трак., Сл. ПЗБ). с. 60

Ра́зна (ра́зно) ‘раўнамерна, аднолькава роўна’, ра́зне, ра́зня ‘заўсёды’ (Сл. Брэс.). с. 60

Разна́да ‘ласунак’ (шчуч., Сл. ПЗБ), разна́дзіцца ‘панадзіцца’, ‘рассмакавацца’ (дзятл., шчуч., пух., Сл. ПЗБ), разна́дзіць ‘разахвоціць’ (маст., Сл. ПЗБ), разнаджаны ‘разласаваны’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 60

Разнамёт ‘рознакаляровасць’ (Юрч. СНЛ). с. 60

Разнара́дка ‘размеркаванне каго-, чаго-небудзь у планавым парадку’, ‘распараджэнне аб такім размеркаванні’ (ТСБМ). с. 60

Разне́слух ‘найвялікшы неслух’ (Нас.). с. 60

Разні́к ‘хто забівае жывёлу’ (шальч., Сл. ПЗБ), ‘мяснік’ (Яруш.), с. 61

Разні́ца ‘бойня’ (ТСБМ; зэльв., Сл. ПЗБ), ‘сячкарня’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘бойня’, ‘крама, дзе прадаюць мяса’ (Бяльк., Янк. БП, Яруш., Бір. Дзярж.), с. 61

Разныкаць ‘вымусіць часта згінацца’ (Юрч. СНЛ). Да ны́каць₁ (гл.). с. 61

Разняго́дзіцца ‘устанавіцца негадзі’ (Янк. 2), ‘раздажджыцца’ (Некр.). с. 61

Разняха́яць ‘стаць лянівым’ (Ян.). с. 61

Разо́к ‘кавалак зямлі, поля і засценак’ (Бяльк.). с. 61

Разо́нт: у разонт прымаць ‘улічваць, прымаць пад увагу’ (Нар. Гом., Ян.), разо́н ‘увага’ (Сцяшк. Сл.), ‘упэўненасць, адвага’: грошы много даюць разону (Сержп. Казкі). с. 61

Разо́нцы ‘бульба, разрэзаная напалам і звараная ў мундзірах’ (пін., Нар. лекс.). с. 61

Разо́ра ‘баразна’ (ТСБМ), розо́ра, рузо́ра, разо́рка, розо́рка ‘разора’ (маст., пух., гродз., лід., нараўл., драг., пруж., шчуч., Сл. ПЗБ), разо́рына ‘баразна́ (Нас., Сцяшк.), разо́р ‘разора’ (Нар. лекс., Нар. Гом., Выг., Гарэц., Др.-Падб., Сцяшк., Яруш., Демб.). с. 61

Разо́ўка ‘мука грубага памолу’ (Сл. ПЗБ), ‘мука з абдзіранага зерня’ (Сцяшк.), ‘сорт пшанічнай мукі’ (Ян.), разо́вы ‘буйна змолаты’ (Сл. ПЗБ), с. 61

Разра́дка ‘частка выплаты падатку, доўгу’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 61

Разразі́ць ‘растрывожыць’: пабіў калена і так разразіў рану, што аж гніць пачала (Сцяшк. Сл.), розразі́ць ‘сапсаваць, атруціць’ (ТС), з іншым трываннем, разража́ць ‘раздражняць’ (Ян.), ‘узбуджаць’ (Юрч.), разража́цца ‘запаляцца, чырванець’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 61

Разразні́ць (разразьні́ць) ‘раздзяліць што-небудзь на часткі’, ‘прымусова разлучыць некалькі асоб’ (Янк. 1). с. 62

Разра́яць ‘разлучыць, развесці’ (Сцяшк. Сл.). с. 62

Разры́нуцца (разри́нуцьца) ‘разваліцца, седзячы або лежачы’ (Нас., Гарэц.), ‘растаўсцець’ (Нас.). с. 62

Разры́ўка ‘занятак’ (брасл., гарад., Сл. ПЗБ), ‘забаўка’, ‘разрыў’ (Нас., Шн. 2), разрыва́ць ‘забаўляць’ (Нас.). с. 62

Разры́ўнік ‘жывучка’, ‘гарлянка’ (Касп.), разры́ў ‘расліна гарлянка, Аjuga reptans L.’ ‘тс’ (Кіс.), с. 62

Разрэ́піцца ‘распаўнець, патаўсцець’ (Сцяшк. Сл.). с. 62

Разсо́хі ‘сошкі (апоры) на бэльках’ (ЛА, 4). с. 62

Разста́й ‘скрыжаванне’ (Яруш.). с. 62

Разу́мны ‘надзелены розумам’ (ТСБМ; астрав., мін., Сл. ПЗБ; Бяльк., Мал.), ‘разважлівы, кемлівы, надзелены жыццёвай мудрасцю’ (ТСБМ), разу́мец ‘разумнік’ (Янк. 2), ‘той, хто хваліцца сваім розумам’ (Янк. 1), разуме́ц ‘сталы, разважлівы чалавек’ (Сцяшк.), разу́мнік ‘хітры чалавек’ (Сцяшк.), ‘мудрэц, хітрэц’ (Бяльк.), разумо́к ‘дзіця, якое па-даросламу разважае’ (Інстр. 3), ‘мудрэц, хітрэц’ (Юрч.), разумо́чак ‘мудрэц, хітрун’ (Юрч. СНЛ), разуму́та іран. ‘разумніца’ (лаг., Гіл.). с. 63

Разура́тнічаць, разура́тываць, разура́тывацца ‘сваволіць, распуснічаць’ (Юрч. СНЛ), сюды ж разура́тны ‘непаслухмяны’, ‘бойкі, разбітны’, ‘распусны’ (Ян.). с. 63

Разу́ха, разу́шка ‘асака’ (Сл. ПЗБ, Юрч.), рэзу́ха ‘тс’ (ТС), разу́чы ‘калючы (пра траву)’ (рагач., Сл. ПЗБ), с. 63

Разу́ць ‘зняць з каго-небудзь абутак’ (ТСБМ; чэрв., Сл. ПЗБ; Сцяшк.), разува́ць ‘знімаць абутак’ (ТСБМ; ганц., Сл. ПЗБ; Гарэц.), разува́лкі ‘прыстасаванне для зняцця абутку з ног’ (паст., Сл. ПЗБ), с. 63

Разыгра́ ‘раздолле, прастор, раскоша’ (Скарбы). с. 63

Разы́нкі, разі́нкі ‘ізюм’ (бяроз., лід., Сл. ПЗБ; Нас., Гарэц., Шн. 3, Касп., Др.-Падб., Шпіл.), ‘ягады на кусце’ (Сл. ПЗБ), розі́нкі ‘ізюм’ (ТС), рызы́нкі ‘разынкі’ (Сцяшк.). с. 63

Разэ́ля ‘неахайны чалавек’ (Сцяшк. Сл.). с. 63

Раз`юры́цца ‘разгуляцца’, ‘раззлавацца, раз`юшыцца’ (Нас.; ашм., іўеў., Сл. ПЗБ), ‘раздурэцца’, ‘разгуляцца’ (Сцяшк. Сл.), разъюры́тсь ‘раздражніць’ (Шпіл.), раз`юры́цца ‘распаліцца палавой страсцю’, раз`юраны ‘той, каго ахапіў непамерны шал’ (слонім., Жыв. НС), роз`юры́цца ‘раз`юшыцца’ (ТС). с. 64

Раз`ю́шыцца ‘ўзлавацца’ (Інстр. 3), роз`ю́шыцца ‘раз`юрыцца’ (ТС), раз`ю́шывацца ‘гарачыцца’ (Нас.), с. 64

Разя́ва, разява́ка ‘няўважлівы чалавек’ (ТСБМ), разе́ва, разёва, розя́ва, раззёва, роззя́ва ‘хто няўважлівы’ (віл., шчуч., лід., дзятл., беласт., ваўк., Сл. ПЗБ; Скарбы, Сцяшк. Сл., ТС), разявёня ‘разява’ (Янк. 2), разяво́н ‘разява’ (Юрч.), разявя́ка ‘разява’ (брасл., Сл. ПЗБ), разяве́ня ‘някемлівы’ (Сцяшк. Сл.), разява́ты ‘някемлівы, нецямлівы’ (Янк.), разяво́нічка ‘разява’ (Юрч. СНЛ). с. 64

Разя́віць ‘раскрыць (рот)’ (ТСБМ), раззя́віць, роззя́віць, разьзя́віць ‘разінуць, раскрыць (рот)’ (смарг., лях., віл., беласт., маст., шчуч., Сл. ПЗБ; Гарэц., Нас., Мал., Мядзв., Др.-Падб., Мат. Гом.), ‘крычаць’, перан. ‘адчыніць’ (Сл. ПЗБ), розя́віць, роззя́віць, розе́віць ‘шырока адкрыць (рот)’ (ТС), разя́віцца, разя́віца ‘раскрыць рот’, ‘крычаць’, ‘раскрычацца’ (шальч., трак., шчуч., даўг., Сл. ПЗБ), разяўля́цца ‘зяваць’ (Яруш.). с. 65

Разя́піць ‘шырока адкрыць (дзверы)’ (Раст.): «Нашто гэта акно разяпілі?» (Полымя, 1970, 2, 134), сюды ж разе́па ‘разява’ (Гарэц.), разя́па ‘тс’ (Мат. Маг.). с. 65

Раз`яры́цца ‘узлавацца’ (Інстр. 3), ‘разгуляцца’ (паст., Сл. ПЗБ), раз`я́рыцца ‘страшэнна зазлаваць’ (Варл.), роз`яры́цца ‘раз`юшыцца’ (ТС), с. 65

*Раз`я́трыцца, роз`ятрыцца ‘моцна раздражніцца, раззлавацца, раз`юшыцца’, ‘развярэдзіцца, разбалецца’ (КСТ), раз`я́дрыцца ‘развярэдзіцца, разбалецца’, ‘разрасціся’ (чэрв., шчуч., Сл. ПЗБ). с. 65

Раз`я́шчыць ‘расчыніць (пра дзверы)’ (Ян.), ‘расчыніць насцеж’ (Жыв. сл.), разья́шчыць ‘расчыніць (дзверы, акно)’ (3 нар. сл.). с. 65

Раі́цца ‘здавацца, мігцець’: раіцца ўваччу (Сержп. Прык.). с. 66

Ра́іць ‘радзіць’ (ТСБМ; даўг., паст., Сл. ПЗБ; Бяльк.), ра́іцца ‘радзіцца, прасіць парады’ (ТСБМ), ра́інне ‘парада’ (Нас., Бяльк.). с. 66

Рай₁ ‘месца, куды накіроўваюцца і дзе знаходзяць шчаслівае існаванне душы праведнікаў пасля смерці’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Бел. міф.), ра́йства ‘тс’ (Сл. ПЗБ), ра́йство ‘збавенне, райскае жыццё’ (ТС), с. 66

Рай₂ ‘дажыначная песня’, ‘пучок нязжатага жыта, прыбраны кветкамі’ (глыб., віл., Сл. ПЗБ): нада рая́ убраць (ЛА, 3), ‘міфічная істота, што дапамагае жнейкам жаць жыта, клапоціцца пра зжатае збожжа’, адсюль заклік Рай, Рай, хадзі да нас! (Пятк., 2), гл. раёк. с. 69

Рай₃ у фразеалагізме з добрага раю ‘дабравольна, з хацення’; ‘нізавошта, без прычыны’ (Янк. БФ, Сержп. Прык.). с. 69

Ра́йба ‘дарадчык’ (Сцяцко, Афікс. наз., 33). с. 70

Райба́ ‘раенне’ (Байк. і Некр.), с. 70

Райграс, райграс англійскі ‘расліна Llolium perenne L.’ (Кіс.). с. 70

Райда́к ‘балбатун’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 70

Райдо́ліць ‘гаварыць недарэчнае’, ‘гаварыць лухту, бязглуздзіцу’ (Сл. ПЗБ), рэ́йдаць ‘тс’ (Сл. ПЗБ; шчуч., Нар. сл.): баба рэйдае (Сл. ПЗБ). с. 70

Райду́н ‘той, хто гаворыць інакш, з суседняй вёскі’, райдуны́ ‘назва жыхароў суседняй вёскі, якія гавораць інакш’ (Сл. ПЗБ), райду́нка ‘жанчына з іншай вёскі з іншай гаворкай’ (мсцісл., пух., Нар. сл.). с. 70

Ра́йка₁ ‘садавіна накшталт яблыкаў’, ‘дрэва з пладамі накшталт яблыкаў’ (Мат. Гом., Юрч.). с. 71

Ра́йка₂ ‘дарадца’ (Бяльк.), ра́дзька ‘тс’ (Гарэц.), райко́ ‘жанаты ўдзельнік вяселля з боку маладога, маршалак’ (бельск., Зяленін, Описание, 1). с. 71

Ра́йкаць ‘квакаць’ (кобр., ДАБМ, камент., 895): жабы ра́йкаюць, сюды ж райкаце́ць ‘тс’ (малар., там жа: райко́тять — вечарам). с. 71

Райло́, ро́йла ‘непарадак’ (Бяльк.). с. 71

Райля́ ‘ралля (звычайна веснавое ворыва)’ (астрав., навагр., ЛА, 2). с. 72

Райні́к, райні́ца ‘прыстасаванне для лоўлі пчалінага рою’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ) ро́йнік ‘тс’ (ЛА, I; Сл. ПЗБ), рае́льнік ‘тс’ (Сл. ПЗБ), раяўні́ца, раёўня ‘тс’ (ЛА, 1). с. 72

Райсоры фальк. ‘рысора’ (Ант.: Як я ехаў да яе, -// Брычка на райсорах). с. 72

Райставі́на ‘зарослае балота’ (Сцяшк.). с. 72

Ра́йства, ра́йство ‘шчасце, прыемнасць, вельмі добрыя адносіны з кім-небудзь’, ‘рай’, ‘райскае жыццё; збавенне’ (віл., Сл. ПЗБ; ТС). с. 72

Райсто́к ‘зарослае балота, звычайна ў лесе’ (Сл. ПЗБ). с. 72

Райсто́пы мн. ‘калготы’, расто́пы ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), растро́пы ‘тс’ (Сл. рэг. лекс.). с. 72

Ра́йткі рэ́йткі, рэ́ткі ‘прылады для навівання нітак’ (бераст., Сцяшк. Сл.; Сл. рэг. лекс.). с. 72

Райту́зы ‘шаравары, жаўнерскія штаны, дзіцячыя цёплыя штаны’ (Нас.), с. 73

Райту́ззе ‘лахмоцце, патрапаны край адзення’ (Касп.). с. 73

Ра́йца ‘дарадца, дарадчык’ (Бяльк., Нас.), сюды ж ра́йчы ‘тс’ (Нас.), с. 73

Райці́ннікі ‘выхавацелі і пастухі коней’ (Карскі, Труды, 320), с. 73

Райшу́ля ‘нейкая пабудова’ (Бес.). с. 74

Рак₁ ‘беспазваночная, пакрытая панцырам прэснаводная жывёліна’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), с. 74

Рак₂ ‘хвароба саncer’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС). с. 75

Рак₃ ‘расліна скрыпень балотны, Еріlobium angustifolium L.’ (бяроз., Нар. лекс.). с. 75

Ра́ка ‘труна для мошчаў святых’ (ТСБМ), ‘дамавіна’ (Ласт.). с. 75

Рака́ ‘прыродны вадаем, які пастаянна цячэ’ (ТСБМ, Бяльк.), рэка́ (ашм., Сл. ПЗБ; ТС), с. 76

Ракава́ць ‘жыць на працягу года’ (Нас., ЛП). с. 77

Ра́кавіна₁ ‘прамежак паміж капытоў у жывёлін’, ‘раздвоены капыт (каровы, свінні, казы)’ (ганц., Сл. ПЗБ; ЛА, 1), ракава́ціна (ганц., Сл. ПЗБ), рако́ўня (чаш., ЛА, 1), ра́кавішкі мн. л. (круп., Лекс. ландш. 56), ра́кавіца (добр.). с. 77

Ра́кавіна₂ ‘ракавіна малюска’ (ТСБМ, Мат. Гом.), с. 77

*Ра́кавіна₃, ра́ковіна ‘нарост, гуз на дрэве’ (ТС). с. 77

Ракаві́ны ‘гадавіна па нябожчыку’ (Растарг.). с. 77

Ракавы́ ‘гадавы’ (зэльв., Сл. рэг. лекс.; Нас.). с. 77

Рака́за (rаkа́zа) ‘струменьчык вады з дробных капак на шыбе’, ‘пацёкі на твары ад слёз’ (Варл.). с. 77

Ра́кам, ра́ком ‘паўзці ці стаяць, абапіраючыся на ногі і рукі’, ‘на карачках’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), ракачо́м (ТСБМ), ра́качам (лід., Сл. ПЗБ), ра́кача (шчуч., Нар. словатв.), ра́ка (ТС), ра́чкі, рачко́м (ТСБМ, Ян., ТС), ідзе ра́ком, стаў ра́ка ‘задам; як рак’ (ТС). Сюды ж рачкова́ць ‘поўзаць ракам, стаяць на карачках’ (ТС), с. 78

Ракама́ту (rakamátu) ‘нібы, быццам, лікам’ (Варл.). с. 78

*Ра́капыціна, ра́копуціна, ракопу́ціна ‘капыт у свінні, авечкі, каровы’ (ТС). с. 78

Ра́кар ‘скуралуп; хто займаецца зніманнем скур са здохлай жывёлы’, ‘мярзотнік, паскуднік’ (беласт., Кольб., Ласт.). с. 78

Раката́ць ‘адзывацца дробным раскацістым гулам’ (ТСБМ). с. 78

Ракато́рхацца ‘разварушыцца, расшавяліцца’ (Ласт.: рус. разбодриться). с. 78

Рака́ты: рака́тэ дэрэво ‘вілаваты (пра дрэва)’ (малар., ЛА, 5). с. 78

Ра́каўка ‘ракаўстойлівы гатунак бульбы’ (брагін., Мат. Гом.), рако́ўка (ПСл), ра́кавы ‘акрэсленне да гатунку бульбы’ (Мат. Гом.). с. 78

Ра́каўнік₁ ‘шабельнік, расліна падобная да бабоўніку’ (вілен., Кіс.; ЭПБ). с. 78

Ра́каўнік₂ ‘хмызняковы від вярбы’ (ТС): крушна́я кора́ на ра́коўніку. с. 79

Ракаўшчы́ны мн. л. ‘збожжа, якое збіраецца з кожнага сялянскага двара для царкоўнікаў’ (зах.-бранск., Кос.). с. 79

Ра́кацень, мн. л. ра́кці ‘капытцы ў свінні’ (мазыр., Цыхун, вусн. павед.), ра́кот ‘капыт у свінні, авечкі, каровы’ (ТС), ра́котка ‘тс’ (там жа). Да рак₁, ракавіна₁, ракапыціна (гл.). с. 79

Ра́каць, ра́катэ ‘кракаць’ (драг., ЖНС: “Качкэ́ ра́кають табэ жабэ́”). с. 79

Рака́ч ‘фарбаванае палатно’ (навагр., Сл. рэг. лекс.). с. 79

Ракашэ́ды мн. л. ‘байкі, балбатня’ (?): “Старыя ракашэды, - думаў ён пра Пракопаву гаворку” (Калюга). с. 79

Ра́квіца ‘расліна крынічнік лекавы, Veronica officinalis L.’. с. 79

Раке́та ‘напоўнены піратэхнічнай сумессю снарад’, ‘лятальны апарат з рэактыўным рухавіком’ (ТСБМ). с. 79

Раке́ша (рэке́ша) ‘тоўстая, неахайна апранутая жанчына’ (смарг., Непакупны, Связи). Гл. рагеша. с. 79

Ра́кі мн. л. ‘лапці’ (Бяльк.). с. 79

Ракі́ мн. л. ‘прыстасаванне для ўмацавання вясла’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 80

Ракі́та ‘дрэва або вялікі куст сямейства вярбовых’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ, Ласт., Кіс.), ‘вербалоз’ (Бяльк.), ‘нарост на дрэве, гуз’ (шарк., Цыхун, вусн. павед.), ракі́ціна ‘лазіна’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Шатал.), ‘від бярозы з вельмі цвёрдай драўнінай’ (в.- дзв., Сл. ПЗБ), рокі́та ‘дробналістная лаза з тонкімі галінкамі’ (ТС; беласт., Сл. ПЗБ), ракі́тавае дзерава ‘карэльскя бяроза’ (?) (шарк., Цыхун, вусн. павед.), ракі́тнік ‘зараслі ракіты’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 80

Ракішэ́тнік ‘грыб рашэтнік’ (пруж., Сярж.-Яшк.; Нар. словатв.): с. 80

Ракло́ ‘заняпалы чалавек’ (зах.-бранск., Растарг.). с. 80

Рако́мсе ‘быццам, як быццам’ (Сержп. Грам.), ракама́сь ‘так-сяк, абы-як’ (Касп.), с. 81

Раку́шка ‘маленькая ракавіна’ (ТСБМ), ‘чарупка, шчарупка’ (Ласт., Мат. Гом.), рэту́шка ‘тс’ (Ян.). с. 81

Ракяце́нь ‘калатоўка’, ‘прылада ў выглядзе палачкі з сучкамі на ніжнім канцы для збівання масла’ (паст., Сл. ПЗБ), раке́т ‘мяшалка, зробленая з вяршыні маладой елкі’ (Зданцэвіч, LР, 1960, 347). с. 81

Рал ‘сплеценая з саломы скрынка вялікага памеру для ссыпання збожжа’ (Сл. Брэс.). с. 81

Ра́ла₁ ‘адгалінаванне ствала дрэва’, ‘тоўсты сук’, ‘вілападобны ствол дрэва’, ‘дрэва з адным коранем і двума стваламі’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ра́ло ‘адгалінаванне, пасынак (у дрэве і інш.)’ (ТС), ‘раздвоены ствол дрэва’ (ПСл, ТС, ЛА, 1; пін., лунін., Шатал.), ра́ла мн. л. ‘калкі для падвешвання калыскі ў полі’, ‘раздвоены ўверсе слуп у студні з жоравам’ (ганц., лях., Сл. ПЗБ), ‘рагаціна, рагуліна’ (Нар. Гом.), ралі́на ‘галіна, сук’ (Сцяшк. Сл.), ра́лья ‘тоўстыя разгалістыя сукі’ (капыл., Сл. ПЗБ), ра́лы мн. л. ‘вілкі ў рагатцы’ (ПСл), рала́чыкі ‘тс’ (пін., Сл. ПЗБ). с. 81

Ра́ла₂ ‘частка прыстасавання для арання, што вырабляецца з хвойных дрэў, на яе накладаецца сашнік’ (Выг., Шатал.), ра́ло ‘старажытная саха’: рало ораць землю было ўсе дзерэўянэ (ТС), сюды ж ‘калок, якім утрымліваюць плыт з берага’ (там жа), с. 82

Ра́ла₃ ‘прамежнасць між капытоў каровы’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 1). с. 83

*Ра́ла₄, ра́ло ‘ткацкі станок’, ‘прымітыўныя кросны’: колісь поўкотваюць у хаты ра́ла, а ето ўжэ цепер <...> поробілі ста́ва (ПСл). с. 83

*Ра́ла₅, ра́ло ‘прамежнасць, ніжняя частка тулава’: угразнеш [у балоце] по рала (пін., Сл. ПЗБ). с. 83

Ралава́ты ‘разгалісты, развілісты, галінасты, з раламі’ (ТСБМ, Мат. Гом.), ралова́ты ‘сукаваты, са шматлікімі разгалінаваннямі’ (ТС; лунін., Шатал.; пін., Сл. ПЗБ), ра́лісты ‘разгалісты, развілісты, маючы форму вілаў’: раліста ліпа (ТСБМ, Сл. ПЗБ), раля́сты ‘кусцісты, шматпарасткавы’ (ТС). с. 83

Рале́йнік ‘земляроб’ (Варл.), ‘араты’, лаянк. ‘нявыхаваны’ (Нас.). с. 83

Рале́йны ‘прызначаны для ворыва’: ралейны хамут (Нас., Юрч.), рале́мый ‘тс’ (гарад., Нар. лекс.), рале́йны ‘галоўны ў парнай запрэжцы (пра валоў)’ (слуц., глыб., лід., лях., трак., Сл. ПЗБ), рале́нны (конь) ‘карэнны, караннік’ (Ян.), с. 83

Ралец ‘частка сахі’ (Гарб.). Да рала₂ (гл.). с. 84

Рале́шнік ‘валачобнік’ (Сцяшк. Сл.). с. 84

Ралі́ць ‘араць’, ‘рабіць паўторнае папярэчнае аранне’ (Мат. Гом., Сцяшк. Сл., Лексика Пол.), ра́ліць (Лексика Пол.). с. 84

Раллё₁ ‘узаранае поле, ворыва; аранне’ (Нас., Мат. Гом., Бяльк., Мат. Маг.), с. 84

Раллё₂ ‘бязладдзе, нагрувашчванне’, ‘няўмека, неакуратны чалавек’ (Юрч. Фраз. 1), ‘нязгрэба, неахайны чалавек’ (мсцісл., Нар. сл.). с. 84

Ралля́ ‘узаранае поле, узараная глеба, ворыва’, ‘аранне, земляробства’ (ТСБМ, Мат. Гом., Яшк., Сл. ПЗБ), ‘зямля, узараная другі раз’ (Смул.), ролья́ ‘узаранае поле’ (ТС), райля́ ‘ворыва’ (астрав., Сл. ПЗБ), ро́ля ‘тс’ (Нас.), с. 84

Ра́лнік (ра́лнык) ‘расліна капытнік’, ‘бабоўнік’ (пін., ЛА, 1; Лексика Пол.), ‘чыстацел’ (ТС). с. 85

Ра́лца₁ ‘галінка, вілападобнае разгалінаванне’ (капыл., Сл. ПЗБ), ра́лцэ, ра́льцэ ‘сук, разгалінаванне’ (ТС), ра́льца мн. л. ‘рожкі ў калаўроце’ (там жа), ‘рожкі для шпулькі ў кроснах’ (Лексика Пол.). с. 85

Ральба́ ‘ворыва’ (Выг.), ‘узаранае поле’ (слаўг., Яшк.). с. 85

Ра́льнік ‘араты’ (смарг., Шатал.). с. 85

Ральні́цтва ‘паляводства, земляробства’ (Байк. і Некр.). с. 85

Ра́льца ‘вілкі для шпулькі ў ткацкім станку’ (Лексика Пол). Гл. ра́лца₁. с. 85

Ралю́х ‘загон’ (Сл. Брэс., Лексика Пол.), ‘частка ўзаранага поля’ (Лексика Пол.), ‘склад пры аранні’ (пін., Нар. лекс.). с. 85

Ра́ма₁ ‘драўляны прамавугольнік для розных патрэб і мэт’, ‘перакладзіна’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ), ‘рама (акна і інш.)’ (ТС). с. 86

Ра́ма₂ ‘прасла’, ‘частка ткацкага станка, дзе ёсць ніты’ (Ласт.). Гл. ра́ма₁. с. 86

Ра́ма₃ ‘машына для падоўжнага распілоўвання бярвення’, ‘прыстасаванне з вертыкальнай рамай, у якой рухаюцца пілы’ (ТСБМ). Гл. ра́ма₁. с. 86

Ра́ма₄ ‘прыстасаванне з жэрдак для сушкі траў’ (Сл. ПЗБ). Гл. ра́ма₁. с. 86

Ра́ма₅ ‘дзве жэрдкі, замацаваныя папярочнай планкай, якія кладуцца на сані’ (рас., Шатал.). Гл. ра́ма₁. с. 86

Рама́н₁ ‘суп з гароху’ (докш., Янк. Мат.). с. 86

Рама́н₂ (ramán) ‘рамонак’ (Федар.), рамо́н ‘дзікі рамонак’ (Нас.), рома́н, ромо́н ‘тс’ (ТС). Гл. рамонак. с. 86

Рамане́нт ‘прагул’ (Касп.), рэманэ́нт (реманэ́нтъ) ‘незаплачаны доўг, што застаецца па-за разлікам’ (Нас.), сюды ж рамарэ́нт ‘штраф, няўстойка’ (Касп.), ramarént ‘задоўжанасць у сэнсе помсты’ (Варл.). с. 86

Рамані́ць ‘ціха стукаць (пра дождж)’ (Растарг.), ра́маць ‘стукаць’ (Мат. Гом.). с. 87

Рама́тус ‘хвароба рэўматызм’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Станк.), таксама рама́тыз, раматызма, рамаці́зма, рамаці́зна (Сл. ПЗБ), рамаці́знасць (Юрч.), ромаці́з (ТС), сюды ж рамаці́жнік ‘лекавая трава для лячэння раматусу’ (Юрч.), рамаці́знік ‘хворы на раматус’ (Юрч.). с. 87

Ра́мачнік ‘рамачны вулей’ (ТСБМ), рамо́ўка ‘тс’ (Касп.), ра́мавік ‘тс’ (Мат. Гом.), рамаві́к ‘тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), рамо́вачнік, рамча́к ‘тс’ (Мат. Гом., Касп.), рамко́вік ‘тс’ (докш., Сл. ПЗБ). с. 87

Рама́шка ‘рамонак’ (Сл. ПЗБ; краснап., мсцісл., Бяльк.), Маtricaria chamomilla альбо Anthemis romana — аптэчны рамонак. с. 88

Рамашо́к м. р. ‘рамонак’ (маладз., Жд. 2). с. 88

Рамбі́на ‘ягада з рабіны’ (Ян.). с. 88

Ра́ме ‘плячо’ (Нас., Сл. ПЗБ), ра́мя ‘тс’ (Байк. і Некр.), рамяно́ ‘тс’ (Сл. ПЗБ), рамёнак ‘плечавая костка’ (Стан., Байк. і Некр.), с. 88

*Раме́за, роме́за ‘луска верхняга слоя кары сасны’ (петрык., Шатал.). с. 89

Ра́мена ‘тып вышыванага ўзору’ (Лексика Пол.). с. 89

Раме́ннік ‘зараснік бабоўніку’ (жытк., Яшк.), ‘шабельнік, расліна падобная на бабоўнік’, ‘нейкая вадзяная расліна’ (ТС). с. 89

Ра́мень ‘вялікі балотны лес’ (Яшк.). с. 89

Раме́нь ‘паласа вырабленай скуры’, ‘скураны пояс, папруга’, рэ́мень ‘тс’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ, Ян.), ра́мень ‘тс’ (ПСл), раму́шак ‘папружка’ (свісл., Сл. рэг. лекс.), рэмушо́к ‘тс’ (ТС), рэме́нь ‘тс’ (ТС), рамі́нык ‘тс’ (Сл. Брэс.), раме́нны, рамя́ны ‘зроблены з рэменя, скураны’ (ТСБМ, Бяльк.; астрав., Сл. рэг. лекс.), с. 90

*Рамеслівы, рэме́слівы ‘зласлівы, непрыхільны, злапамятлівы’ (ТС). с. 91

Раме́снік ‘саматужнік’ (ТСБМ, Нас.), рамясні́к ‘тс’ (Сл. ПЗБ), ramiéśnik ‘чалавек, што мае нейкі талент у руках’ (Варл.). с. 91

Раме́ха (рэме́ха) ‘грубае самаробнае палатно, зрэб`е’ (ТС). с. 91

Ра́мец ‘неахайны, брудны чалавек’ (свісл., Сл. рэг. лекс.). с. 91

Рамза́ць ‘груба смяяцца, іржаць’ (Мат. Гом.), рэмза́ці ‘надакучваць размовай’ (івац., Жыв. сл.). Гл. рэ́мзаць. с. 91

Рамі́знік ‘фурман наёмнага экіпажу’ (ТСБМ), ‘лёгкая фурманка для перавозкі пасажыраў’ (Варл.). с. 91

Рамно́ўка ‘гатунак бульбы’ (Жд. 1). с. 92

Рамо́нак ‘расліна з кветкамі з белымі пялёсткамі і жоўтай сярэдзінай’, ‘кветка гэтай расліны’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ). Гл. рамо́н ‘расліна Маtricaria chamomilla L.’ і шматлікія трансфармацыі: рамо́нька, раму́ль, рымо́нак (Сл. ПЗБ), руме́нка (Стан.), ромо́н, ро́ма́н, ромо́нок, рамёнок (ТС), румя́нок, румне́нок (Сл. Брэс.). с. 92

Рамо́нт ‘ліквідацыя пашкоджанняў, паломак’ (ТСБМ), рамантава́ць ‘папраўляць, аднаўляць’ (там жа). с. 92

Рамс: у ра́мса ‘від гульні ў карты’ (Машара). с. 92

Рамузі́ніна (ръмузініна) ‘вузкая палоска матэрыі’ (міёр., Нар. словатв.). с. 92

Раму́ль ‘рамонак’, рамулі́, рамулькі́ мн. л. (ігн., швянч., паст., Сл. ПЗБ). с. 93

Раму́лле зборн. ‘старыя рэчы’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 93

Рамшту́к, рамчу́к ‘палачка на раму’ (Сл. ПЗБ). с. 93

Ра́мы мн. л. ‘прыстасаванне (дуга з пераплеценымі вяроўкамі), у якім носяць сена’ (полац., ДАБМ, камент.). Да рама₁ (гл.). с. 93

Рамяне́ц ‘стужачны чарвяк’ (ТСБМ); ‘змеі?’: “у гэтых камянях і шчуры, і рамянцы” (Дзядзька Квас, Роздум на калёсах, Беласток, 1995, 17). с. 93

Рамя́нка ‘раменная вяроўка, пераплецены доўгі і вузкі рамень’ (Мат. Гом.). Гл. раме́нь. с. 94

Рамяно́ ‘плячо’, ‘частка адзежы, што на плячо надзяецца’ (воран., іўеў., астрав., Сл. ПЗБ). с. 94

Рамяство́ ‘вытворчасць вырабаў ручным саматужным спосабам; саматужніцтва’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Касп.), рамясло́ ‘тс’, рэмясло́ ‘ручное майстэрства, умельства’ (Ласт., Сл. ПЗБ), рэмесло́ ‘рамяство, занятак’ (ТС), раме́сніцтва ‘занятак рамяством’ (Байк. і Некр.). с. 94

Ра́на₁ ‘пашкоджанне тканак жывога арганізму’ (ТСБМ, Бяльк., Шат., Сл. ПЗБ, Варл., ТС), с. 94

Ра́на₂ ‘раніцай, ранкам, уранні, раннім часам, раней пэўнага часу, загадзя’ (ТСБМ, Бяльк., Шат.; ашм., Станк.; Сл. ПЗБ, Ян.), ‘ранні час’ (Варл.), ра́но ‘тс’ (ТС), с. 95

Ра́нак ‘пачатак дня, раніца’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ), ра́нкі мн. л. ‘тс’ (Нас., Бяльк., ТС), ‘самым ранкам’ (Растарг.). с. 95

*Ранаць, рона́ць ‘перамяшчацца зверху ўніз (пра ніты)’: ніт ронае і получаецца зево (петрык., Шатал.). с. 95

Ранг ‘становішча ў іерархіі’ (ТСБМ), ра́нга ‘тс’ (Гарэц.). с. 96

Рангаві́ска ‘ручка ў вілах’, ранкаві́чка, ранкаяска (навагр., Сл. рэг. лекс.), ранкаві́ско ‘ручка ад лапаты’ (Сцяшк. Сл.). с. 96

Ра́нда і ранда́ ‘арэнда’ (Нас, Байк. і Некр., Гарэц.), рэ́нда ‘тс’ (Бяльк.), ‘шынок’ (Нас., Касп.), сюды ж рандава́ць ‘арандаваць’ (Нас.), ранда́р, ранда́тар ‘наймальнік, арандатар; карчмар’ (Нас., Байк. і Некр., Сержп. Прык., Юрч.). с. 96

Рандаву́с фальк. ‘каханак, палюбоўнік’: “Паехаў мой міленькі да млына/ А я рандавуса наняла” (БНТ, Жарт. песні). с. 96

Ранда́к ‘саматканая суконная ў клетачкі спадніца’ (пух., Мат. дыял. канф.). с. 96

Ранджу́га ‘дзяруга’ (Бяльк.). с. 97

Ране́т ‘сорт яблыні ці яблыкаў’ (ТСБМ), ранэ́та ‘гатунак яблыкаў’ (Сл. рэг. лекс., Нар. словатв.). с. 97

Ра́ніца ‘першыя гадзіны дня, самы пачатак дня’ (ТСБМ, Бяльк., Шат., Сл. ПЗБ, Станк.), ра́нніца ‘ранні час, ранак’, с. 97

Ра́ніць₁ ‘параніць’ (ТСБМ, Стан., Сл. ПЗБ), ра́ніцца ‘атрымаць раненне’ (ТС), с. 97

Ра́ніць₂ ‘сцвярджаць, што яшчэ рана’ (Нас.), ра́ніцца ‘прыходзіць, рабіць раней вызначанага часу’ (Нас., Касп.; ашм., Стан.), сюды ж, магчыма, рані́ць ‘не ў тэрмін нарадзіць’ (Сл. ПЗБ), рані́цца ‘рана што-небудзь рабіць’ (там жа). Гл. рана₂. с. 97

Ранко́р ‘абурэнне’ (Новы час, 2004, № 10). с. 97

Ра́ннік ‘чыстацел’ (ТС), ‘расліна паўночнік, Кnautia arvensis L.’ (Кіс., Мат. Гом.), ‘трыпутнік, Рlantago lanceolata L’ (Сл. ПЗБ), ра́нік ‘расліна лопух вялікі, Аrctium lappa L.’ (лун., ЛА, 1). с. 97

Рано́м выкл. у віншавальнай песні: с. 98

Рант ‘вузкая палоска скуры па краях абутку’ (ТСБМ; дзятл., Сл. ПЗБ; Лексика Пол., ТС), ра́нец ‘тс’ (ТС), ‘вузкая палоска скуры для сшывання кажуха’ (Лексика Пол.), с. 98

Ра́нтка ‘загадзя ўмоўленае спатканне’ (Сцяшк. Сл.). с. 98

Ранцавальнікі ‘валачобнікі’ (баран., пруж., Бел. фальк. у суч. зап. (Брэс.), 57). с. 98

Ранця́к ‘рубец, трэшчына (на целе)’, ранцякі́ мн. л. (воран., Сл. ПЗБ). с. 98

Ра́нчык, рэдчык ‘бінт, павязка’ (Мат. Гом.). с. 98

Рань ‘велымі ранні час’ (ТСБМ). с. 99

Ра́ный ‘ранні’ (Бяльк.), ра́ні (Сл. ПЗБ). с. 99

Раня́ць ‘даваць магчымасць упасці, упускаць; скідаць (пра лісце)’ (ТСБМ), слёзкі раняе (Сержп. Прык.), сьлёзкі роніць (Касп.), рані́ць, ‘выкідваць, аддаваць’ раніла дзіця, рані́ць душу (ашм., мядз., Сл. ПЗБ), ‘губляць, траціць, не шкадаваць’: здоровье своё роню на васъ (Нас.), сюды ж роны́тыса ‘аблівацца слязамі’ (Доўн.-Зап., Пін.). с. 99

Ра́па ‘парог, камяністы выступ на дне ракі’ (Скарбы), ‘груды замёрзлай на дарозе гразі’ (Сцяшк. Сл.), рапы (rарру) мн. л. ‘рачныя парогі ў гаворцы плытнікаў’ (Кольб.), ра́па, рапа́ ‘чырвоная неўрадлівая глеба’ (драг., Нар. лекс.), рапы́на ‘жвір’ (кам., ЛА, 2), ра́пісты ‘няроўны’ (Сцяшк. Сл.), рапова́тый ‘камяністы (пра зямлю)’ (кам., Жыв. НС). с. 99

Рапа́ ‘вада з высокай канцэнтрацыяй солей, што выкарыстоўваецца ў лячэбных мэтах’ (ТСБМ), ‘салёная вада’ (ПСл), ропа́ ‘расол (у мясе); выдзяленні з раны’ (Мат. Гом., Сл. Брэс.), ра́па (Сл. ПЗБ). Гл. ро́па. с. 100

Рапай ‘расліна лопух вялікі, Аrctium lappa L.’ (навагр., Дзмітр.; тут падаецца значэнне ‘рапей’, што ўяўляецца вельмі сумніўным, параўн. кантэкст, на які спасылаецца збіральнік: Пашла дзеўка да гаю / Зелень рапай капаци), рапу́й ‘тс’ (нараўл., ЛА, 1), сюды ж з тым самым значэннем рапні́к, рапе́шнік, рапі́шнік, рапя́шнік (іўеў., ЛА, 1; мазыр., ГЧ; ельск., Жыв. сл.; Мат. Гом., Ян.), а таксама з пераносам націску на корань і заменай галоснага рэ́пнік ‘тс’ (валож., ЛА, 1), с. 100

Рапа́к ‘лопух’ (ваўк., Сл. ПЗБ): ціснулі алей з рапаку (Сцяшк.), ропа́к ‘алейная расліна падобная на свірэпку’ (ТС). с. 100

Рапарава́ць ‘папраўляць, рамантаваць’ (ТСБМ, Сержп. Казкі), рэпарава́ць ‘тс’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 101

Рапе́й, рапе́нь ‘лопух’, ‘лісце лопуху, Lappa tomentosa’ (Сцяшк.; шчуч., воран., Сл. ПЗБ), рапе́й, рапе́йнік ‘шышка лопуху і расліна’ (Скарбы), рапе́шнік (Мат. Гом.), рапяшні́к (Ян.), рапо́ўнік (Сл. ПЗБ), с. 101

Рап`ём ‘неадчэпна, назойліва’ (ТСБМ), ‘дакучліва, неадчэпна’: рап`ём лезеш у вочы (Сцяшк.). Да рапей (гл.). с. 101

Рапетава́ць ‘крычаць, лямантаваць’ (Ян.). Гл. рэпетаваць. с. 101

*Рапе́ха, рэпе́ха ‘маруда’ (пін., Нар. лекс.), рэпэ́ха ‘неахайная жанчына’ (івац., Жыв. сл.). с. 101

Ра́піна ‘адліўка (?)’: “выплаўляюць тол... заліваюць яго, расплаўлены, у форму, і атрымліваюць рапіну, — тую ж самую міну, толькі без дэтанатара” (Дамашэвіч). с. 101

Ра́піца ‘прамежнасць між капытоў каровы’, ра́поціна ‘прамежнасць у капытах жывёлы’ (івац., Нар. лекс.), ра́паткі, ра́паціцы мн. л. ‘тс’ (ЛА, 1), ра́потыця ‘казырок’ (Лексика Пол.). с. 101

Ра́плы мн. л. ‘клюшні рака’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 102

Раплю́к ‘птушка пеначка, Рhylloscopus’ (Ласт.). с. 102

Ра́пма прысл. ‘неабдумана’ (лельч., Нар. лекс.). с. 102

Рапо́тка₁ ‘капыт’ (ТС). Гл.рапіца. с. 102

Рапо́тка₂ ‘расліна скочка дахавая, Sempervivum tectorum L.’ (лельч., Бейл.). с. 102

Рапс ‘сорт бручкі, свірэпка, Вrassiса (Rара) оleiferа, Вrassiсса napus Вrassica asperifolia’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 102

Рапт ‘парыванне, імпэт’ (Нас., Байк. і Некр.), ра́птам ‘знянацку, нечакана, імкліва’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Бяльк., Варл., Растарг., Сл. ПЗБ), ра́птом ‘нечакана, адразу; усяго толькі’ (ТС), с. 102

Рапта́ць, рапта́ці ‘наракаць, выказваць незадаволеннасць, крыўду’: рэпча ён на міне (Сл. ПЗБ), рапча́ць ‘злаваць’ (Сцяшк. Сл.), с. 103

Рапту́х ‘вераўчаны мяшок для сена (каню ў дарогу)’ (Арх. Федар., Варл., Жд. 3, Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ), рыптю́х ‘тс’ (драг., Нар. лекс.), рэпцю́х ‘аброчная торба’ (івац., Жыв. сл.), рапцю́х ‘сетка з вяровак для сена каню’ (докш., Янк. Мат.). Гл. рэ́птух. с. 103

Рапу́ха ‘вялікая палявая жаба з бугрыстай скурай шэрага або зялёнага колеру’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ, Бяльк., Мат. Гом., Сцяшк., ЛА, 1), ‘жаба, Вufo vulgaris’ (Касп.), рапу́га ‘земляная жаба’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 1), рыпу́га, рапо́ха ‘тс’ (Сл. ПЗБ), ро́пуха ‘жаба з жоўтым падбрушшам’ (ТС), рабу́ха, храпу́ха ‘тс’ (ЛА, 1.), рапэ́ся ‘жаба’ (круп., Макар.); у большасці гаворак выступае ў значэннях ‘неахайная жанчына’, ‘жанчына, што мае пачварны твар пасля воспы’. с. 103

Ра́пушка ‘невялікая прэснаводная рыба сямейства ласасёвых’ (ТСБМ), ра́пушка, ря́пушка ‘сялява, Соregonus albula L.’ (Жук.). с. 104

Рапэ́та ‘страва з сумесі агародніны і круп’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 105

Рапярці́ць ‘вучыць, як рабіць; настаўляць, павучаць’, с. 105

Рапяхі́ мн. л. ‘адходы пры прадзенні кудзелі’ (жлоб., Шатал.). с. 105

Рара́ты (рора́ты) ‘служба ў каталікоў пасля паўночы перад Раством’: пошла в косцёл на рораты (Нас.). с. 105

Рарог ‘парода сокала Falco L.’, с. 106

Рары́тус ‘асалода’ (воран., Сл. рэг. лекс.). с. 106

Рас ‘нераст у рыбы’ (нясвіж., ЛА, 1), с. 106

Ра́са₁ ‘верхняе доўгае адзенне праваслаўнага духавенства’ (ТСБМ), сюды ж ра́сішча (ря́сище) ‘падранае адзенне, лахманы’, ра́ссе, ря́ссе ‘транты, рыззё, зношанае адзенне’ (Нас., Мат. Маг., Юрч., ЛА, 5, Растарг.), ря́ска ‘неахайная жанчына ў падранай вопратцы’ (хоцім., Янк. 2), ‘зношаная адзежына’ (Юрч.); с. 107

Ра́са₂ ‘групоўка людзей аднаго фізічнага тыпу’, ‘парода’ (Некр. і Байк., ТСБМ). с. 107

Раса́₁ ‘вадзяныя кроплі на паверхні раслін’ (ТСБМ, Стан., Ласт., Сл. ПЗБ), роса́ ‘тс’ (ТС), расі́на ‘капля расы; вельмі малая колькасць якой-небудзь вадкасці’ (Нас., Байк. і Некр., Ян.), расі́ца памянш. ‘раса’ (Нас.), ро́ска ‘капля вадкасці, якая выступае на саску ў каровы незадоўга перад цяленнем’ (ТС), с. 107

Раса́₂ ‘жытняя кветка’ (Арх. Федар.): расуе жыта, што раса, калмаценька (дзятл., Сл. ПЗБ), ‘цвіценне, красаванне’: расуе жыта, пускае расочкі — гэта раса (воран., Сл. ПЗБ), ре́сы ‘парасткі на клубнях бульбы’ (драг., ЖНС), ра́сы ‘махры, растрапаныя канцы, акраўкі’ (ТС), сюды ж расо́чка ‘пылок кветкі жыта’ (Сл. ПЗБ), с. 108

Раса́₃ ‘абрадавы выхад (святкаванне з рытуальнымі дзеяннямі і пачастункам) у поле на веснавога Юр`я’ (мін., Доўн.-Зап. 1), расу́ таптаць (Шлюб.), хадзіць на ро́су (лях., Архіў БЭЛА), росу трусыты/тэрусіць/гнать ‘тс’ (пін., Агапкіна, Основы), Rasа ‘Купалле’ (Федар. 1). с. 109

Раса́₄: расы́ няма на яго ‘пажаданне няшчасця’ (Ян.). с. 109

Расава́льнік, расава́ннік ‘ранні баравік’ (лід., дзятл., Сл. ПЗБ; навагр., 3 нар. сл.), расаві́к ‘тс’ (беласт., Жыв. сл.), ‘падбярозавік (баран., Нар. словатв.). с. 109

Расава́ць ‘цвісці, красаваць (пра злакавыя)’ (Скарбы, Сцяшк., Сл. ПЗБ), rasаvа́с́ ‘тс’ (Арх. Федар., Смул.), росова́ты (зах.-палес., Выг.), расава́цца ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), ‘выпускаць вусікі, коцікі (пра вярбу)’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 109

*Ра́савы, ра́сову ‘светла-шэрай з жаўцізной масці (аб кані)’ (ТС). с. 110

Раса́да ‘маладыя расліны, што вырасцілі для перасадкі’ (ТСБМ, Касп., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), рыса́да, расса́да (Бяльк.), раса́дзіна ‘каліва расады’ (Ян.). с. 110

Раса́к ‘конь рысак’ (лудз., Сл. ПЗБ). с. 110

Расакі́ля ‘гусялапка востравугольная, Аlchemilla acutangula’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 110

Расале́ня, расалёнік ‘страва з квашаных буракоў’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 111

Расама́ты ‘лахматы, касматы, калматы’, ‘з мноствам каранёў (пра буракі, моркву)’ (Янк. 3), ‘лахматы’ (Мат. Гом.). с. 111

Расама́ха₁ ‘драпежная млекакормячая жывёла сямейства куніц, Gulо borealis’ (ТСБМ), ‘звер расамаха, Chiromis’ (Байк. і Некр.), ‘звер ласка, Мustela gulo’ (Некр. і Байк.), ‘звер’ (Янк. 1; з заўвагай: “гэты звер тут не водзіцца”), ‘звер’ (гом., ГЧ), ‘хіжы звер у Сібіры’, ‘воўк-канятнік’ (Ласт.), росома́ха ‘драпежная жывёліна, расамаха(?)’ (ТС), с. 111

Расама́ха₂ фальк. ‘страшыдла ў вобразе жанчыны, у якой распушчаныя валасы і стальныя грудзі, ёю страшаць малых дзяцей’ (Янк. 1), ‘злы дух у постаці чалавека з звярынай галавой і лапамі, жыве ў каноплях’ (Ласт.), ‘персанаж з дэманалогіі’ (Сержп. Грам.), ‘нечысць, ёй становіцца маці, забіўшая сваё дзіця і ўтапіўшаяся’ (гом., ГЧ), расама́ка: расамака жыве ў каноплях, а русалка ў вадзе (валож., Жд. 2), перан. ‘неахайная жанчына’ (барыс., там жа), ‘няўклюда’ (пухав., Жыв. сл.), ‘непрычэсаная, неахайная жанчына’ (Мат. Маг.), росома́ха ‘жанчына з распушчанымі, непрыбранымі валасамі’, ‘пра неахайную жанчыну (у параўнанні)’: ідзе бі росомаха; роспейсаласа, як росомаха (ТС), расама́ха ‘неахайная жанчына’ (смарг., Сл. рэг. лекс.), ра́сумак ‘непрычэсаны чалавек’: ходзіш, як расумак (Мат. Маг. 2), русума́ка ‘нямыты, мурза, няхлюя’, русума́чка ‘мурза, смаркачка’ (Нас.). с. 112

Расані́ца ‘расада, капусныя насенныя ўсходы’ (Мал.). с. 113

Раса́нкі толькі мн. л. ‘расліна святаяннік звычайны, Нуреricum perforatum L.’ (Ласт., Кіс.). с. 113

*Раса́ўка, роса́ўка ‘жытні дэман, якім палохалі дзяцей, русалка’ (ТС), роса́лка ‘тс’ (Выг.): роса́лка лякала дытэй, шоб жыта ны мя́лы; страшная, з роспу́шчанымы коса́мы (брэсц., Леванц.). с. 113

Расахаві́лы ‘драўляныя вілы, акаваныя жалезам’ (валож., ЛА, 2), рассахаві́лы ‘драўляныя вілы на два зубы’ (Жд. 3). с. 113

Расаха́ты ‘з раздвоеным ствалом, вілаваты (пра дрэва, сук)’, ‘рагаты, з галіністымі рагамі (напрыклад, пра лася)’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), рассаха́ты, россоха́ты, росо́ховаты ‘галінасты, раскідзісты’ (ашм., Стан.; ЛА, 5), расахаты ‘раскудлачаны’ (астрав., Сл. ПЗБ), росоховаты ‘з разгалінаваннем’ (ТС). с. 113

Расахе́т, расахе́та ‘азярод’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 114

Расе́я ‘Расія, Вялікаросія’ (Байк. і Некр.); сюды ж Расейшчына ‘тс’, расе́йскі ‘расійскі, рускі’ (Байк. і Некр.), росе́йка ‘прыежджая з Расіі’ (ТС). с. 114

Ра́сінскі ‘вышэйшага гатунку’ (Юрч.). с. 114

Расі́сты₁ ‘пакрыты расой’ (ТСБМ). Звычайна ро́сны ‘тс’, гл. раса́₁. с. 114

Расі́сты₂ ‘мяцёлчаты (авёс)’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 114

Расі́цца₁ ‘памалу есці’, звычайна ў прош. ч. з адмоўем не: не расі́лася ‘і расінкі ў рот не брала’ (Сцяц.), росі́цца ‘браць у рот, перакусваць’ (ТС), rasíś ‘пажаданне з`есці, дакрануцца вуснамі’ (Варл.). с. 114

*Расі́цца₂ (r`es`itus`a) ‘цвісці, квітнець (пра жыта)’ (палес., Выг., Смул.). с. 114

Расі́ць₁ ‘мачыць расою, кроплямі слёз, крыві’ (ТСБМ, Байк. і Некр.). с. 115

*Расі́ць₂, расы́ты ‘прарошчваць’ (Клім.). Да раса́₂(гл.). с. 115

Расі́чка (роси́чка) ‘гусялапка, Аlchemilla vulgaris L.’ (Нас., Касп.; смарг., Сл. ПЗБ), сюды ж рася́нка ‘тс’ (гл.), раса́ ‘тс’ (ТСБМ), расакі́ля ‘тс’ (Сл. ПЗБ), с. 115

Ра́ска₁ ‘дробная водная расліна сямейства раскавых, Lemna L.’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ря́ска ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сюды ж раса́ (ръса́) ‘водарасці’ (Сл. ПЗБ; бялын., Нар. сл.). с. 115

Ра́ска₂ ‘столка’ (дзісн., Нар. сл.). с. 115

Ра́ска₃ ‘парастак, расток’ (Клім.). Гл. ра́са₂. с. 115

Раскабо́іна ‘свавольнік, гарэза’ (Юрч.). с. 115

Раскабызі́ць ‘пацягнуць на капрызы’, раскабызі́цца ‘пачаць капрызнічаць’ (Юрч. Вытв.). с. 115

Раскабы́ліцца ‘разбурыцца’ (Юрч.). с. 116

Раскабы́рдзіць ‘увесці ў злосць’ (Юрч.), сюды ж раскабырдзіцца, раскабырджаны. с. 116

Раскава́ны ‘вызвалены ад акоў’, ‘вольны, нічым не абмежаваны’ (ТСБМ), раску́ты (Байк. і Некр.). с. 116

Раскаве́зіць ‘разбіць ды крыві’ (дзятл., Жыв. сл.), сюды ж, відаць, роскові́зыты: росковізыты губы ‘распусціць губы’ (Клім.). с. 116

Раскаве́ркаць ‘парыць, раскапаць’ (Мат. Гом.), раскаве́рчыць, раскавяра́чыць ‘раскалупаць, разбурыць’ (Юрч.). Гл. каверт. с. 117

Раскаве́сіць ‘развесіць (губы)’ (слон., Жыв. НС), роскове́сіць ‘тс’: губу росковесіў (ТС). с. 117

*Раскавы́раць, росковы́рати ‘раздурэцца; сапсавацца’ (Бес.). с. 117

Раскавялі́ць ‘рассячы, разваліць, глыбока параніць’ (ТСБМ). с. 117

Раскакаці́цца ‘буйна разрасціся’ (Юрч.), раскакаці́ць ‘выклікаць бурны рост’ (там жа). Сюды ж раскакаці́стый ‘сукаваты, развесісты’ (Юрч. Фраз. 1). Гл. кокат. с. 117

Раскалава́ты ‘разбэшчаны’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 117

Раскаламса́ць, раскаламсі́ць ‘размясіць’ (Юрч.). с. 117

Раскалбата́ць ‘размяшаць’ (Сл. ПЗБ). Да калбатаць (гл.). с. 117

Раска́лле ‘зімовы час, калі дарогі пакрываюцца лёдам’, раска́ліна ‘бездарожжа’ (Ян.), роска́лле ‘слата, хлюпота’ (Клім., Сл. Брэс.), с. 117

Раскалтуна́цца ‘раскалмаціцца’ (брасл., Сл. ПЗБ), раскалтуну́цца ‘тс’ (валож., Стан.). Да каўту́н (гл.). с. 117

Раскалу́жыцца ‘разварушыцца’: пакуль ён раскалужыцца з хворай нагой, дык я буду ўжо аш на балоця (віл., Нар. сл.). с. 118

Раскалясі́цца ‘разгалінавацца’: клён раскалясіўся (пух., Сл. ПЗБ), ‘пашырыцца, разрасціся на ўсе бакі’ (Сцяшк. Сл.). с. 118

Раскама́рыцкі ‘танец камарынская’ (Мядзв.). с. 118

Раскапі́ць ‘расшчапіць’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 118

Раскапу́сціцца ‘празмерна шырока рассесціся’ (ТСБМ, Нас., Мат. Гом., Ян.), ‘расшырыцца, заняць шмат месца’ (Варл.), ‘разрасціся’ (Мат. Гом.), с. 118

Раскапэ́нда ‘няскладны, нязграбны чалавек’ (лаг., Гіл.). с. 118

Раскара́ка — пра чалавека з шырока пастаўленымі нагамі (ТСБМ, Сл. ПЗБ), роскора́ка ‘нешта раздвоенае, растапыранае’: роскорака ў граблях (ТС). Сюды ж роскараку́н ‘крываногі чалавек’, ро́скарач ‘расставіўшы ногі’ (там жа). с. 118

Раскарані́цца ‘абзавесціся сям`ёй’ (Сл. ПЗБ). с. 119

Раскара́ч ‘кусок палатна з махрамі, ручнік для нашэння гаршчкоў (з ежай) у поле’ (Гарэц., Касп.), рыскыра́ч ‘тс’ (талач., Шатал.; дубр., Нар. словатв.), раскара́ч, ръскъра́ч ‘трапкач, прыстасаванне з канцоў недатканага палатна, у якое ўвязвалі пасуду з ядой’ (кругл., дубр., горац., ЛА, 5), раскара́ч ‘ручнік (для посуду)’ (кругл., ЛА, 4; Стан.). с. 119

*Раскарбава́ць, роскарбова́ць ‘размеціць зарубкамі, памеціць’ (ТС). с. 119

Раскаркалі́цца ‘разрасціся’ (Сл. ПЗБ). Да каркаліна, каркалісты (гл.). с. 120

Раскарпа́ць, раско́рпаць ‘павялічыць паглыбленне, адтуліну ў чым-небудзь’ (ТСБМ), роско́рпаць ‘раскатурхаць’ (ТС). с. 120

*Раскатруба́чыць, роскотруба́чыць ‘раскудлаціць’ (ПСл). с. 120

Раскату́рхаць ‘растармашыць’ (Касп., Байк. і Некр., Сцяшк., Сл. ПЗБ), роскату́рхаць ‘разбудзіць штуршкамі’ (ТС). Да катурхаць (гл.). с. 120

Раска́ты мн. л. ‘двухкалёсны воз для вывазу лесу’ (Касп.), ‘калёсы (воз) для возкі бярвенняў’ (Бяльк., Мат. Маг.). с. 120

Раска́хліваць ‘напальваць празмерна’ (мсцісл., Юрч. Вытв.). с. 120

Раскаці́на ‘адна з дзвюх крывых палак, якія надзяваюцца на заднюю вось у раскатах і пярэднімі канцамі звязваюцца на бервяне’ (Юрч.). с. 120

Раска́ч ‘трапкач, прыстасаванне з канцоў недатканага палатна, у якое ўвязвалі посуд з ядой’, ‘ручнік (для посуду)’ (пін., ЛА, 4, 5). с. 120

*Раскаштро́біць ‘растрапаць’, роскоштро́бъяны ‘растрапаны (аб валасах)’ (Клім.). с. 120

Расква́кліваць ‘размазваць’ (мсцісл., Юрч. Вытв.). с. 121

*Расква́ліць, росква́ліць ‘разбіць, расквасіць’: роскваліў ему голову (ТС). с. 121

Расква́сіць₁ ‘размягчыць, зрабіць мяккім, гразкім’ (ТСБМ, Мат. Гом.), росква́снуць ‘размокнуць ад залішняй вільгаці, стаць гразкім, размякнуць’, ро́сквась ‘бездараж’ (ТС). Гл. ква́сіць. с. 121

Расква́сіць₂ ‘разбіць; разбіць да крыві (нос, твар); рассячы’ (Нас., ТСБМ, Бяльк., Ян.): misku raskvasіс́ (Варл.), расквасіў ён зьмею ўсе двананцаць галоў (Сержп. Казкі). с. 121

Расквахта́цца ‘наракаць, прычытаць, прыгаворваць’ (ТСБМ, Бяльк.), расквакта́цца ‘наракаць, стагнаць’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Растарг.). Гл. квахта́ць, квактаць. с. 121

Расквялі́ць, росквелі́ть ‘раздражняць (рану)’, с. 121

Раске́ліна ‘язва, рана’ (Ласт.). с. 121

Раске́п ‘раскол, шчыліна’ (Нас., ТСБМ). Сюды ж раске́п, роске́п ‘раздвоены дышаль у вупражы валоў’ (ПСл, Лексика Пол.). с. 122

Раске́па ‘расцяпа, някемлівы, рассеяны, няўважлівы чалавек’ (карэл., 3 нар. сл.; дзярж., Нар. сл.; Сл. рэг. лекс.). с. 122

Раске́піць ‘расшчапіць’ (Касп.), раскяпі́ць ‘раскалоць, расшчапіць’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Жд. 3, Юрч.), раскяпі́цца ‘расшчапіцца’ (Касп.), раскёпка ‘расшчапленне, расколванне’, сюды ж з метафарычным працягам семантычнага развіцця раскепіцца ‘рассесціся’ (рагач., Наша Ніва, 2004, 16 крас.). с. 122

Раскі ‘завязкі ў фартуху’ (малар., Помнікі гіст. і культуры Беларусі, 1971, 3, 42). с. 122

Раскідо́н ‘неберажлівы чалавек; мот’ (Гарэц., Юрч. Вытв.). Да раскіда́ць, раскі́дваць (гл. кідаць) с. 122

Ра́скілі ‘прыстасаванне, у якім носяць сена’ (драг., ДАБМ, камент.). с. 123

Раскірэ́ка (раскире́ка) ‘крываногі’ (Нас., Касп., ТСБМ), раскіра́ка (рыськіра́ка) ‘тс’ (Бяльк., Сл. ПЗБ). с. 123

Раско́л ‘збойца, разбойнік’, ‘гарэза, свавольнік’, ‘вісус, шыбенік’ (Бяльк., Мат. Гом.; дзярж., Нар. сл.; Жд. 3, ТС, Янк. Мат.), ‘злы, нялітасцівы чалавек’ (Сцяшк. Сл.), раско́ла ‘хуліган’ (Сл. Брэс.), роско́л, роско́льнік ‘шыбенік, свавольнік’ (ТС). с. 123

Раско́ль ‘стары, зношаны венік’ (ст.-дар., Бел. дыял.). с. 123

Раско́хацца ‘развохкацца, развойкацца’, ‘расквахтацца’ (Ян.). с. 123

Раско́ша, ро́скаш ‘празмерны дастатак, пышнасць, велічнае хараство’, ‘прастор, свабода, пачуццё свабоды, волі’, ‘спакой’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Ян.), ‘воля, прыволле, прастор’ (Касп., Байк. і Некр.), ‘багацце’ (Байк. і Некр.), роско́ша ‘дадатак’ (ТС). с. 123

Раскрыжава́ць, раскрыжо́ўваць ‘распілаваць хлыст на часткі патрэбнай даўжыні’ (навагр., Нар. лекс.; Мат. Гом.). с. 124

*Раскрышчэ́ння, роскрышчэ́нье ‘скрыжаванне дарог’ (лун., Шатал.). с. 124

Раскрэ́сы ‘скрыжаванне, перакрыжаванне дарог, развілка’ (Мат. Гом.; чач., Жыв. НС), роскрэ́сны ‘перакрыжаваны, скрыжаваны’: роскрэсные дорогі (ТС). с. 124

Раскудзе́ліцца ‘рассваволіцца’ (івац., ЖНС). с. 124

Раску́лтацца ‘раскалмаціцца’ (ашм., Стан.). с. 124

Раскура́т (рыскура́т) ‘распуста’ (слаўг., Нар. словатв.). с. 124

Раску́рстаць (раску́рштаць, раску́страць) ‘разбудзіць, раскатурхаць’ (Сл. ПЗБ), раску́рстацца ‘прыйсці да памяці’ (Варл., Сл. ПЗБ). с. 124

Раскярэ́тацца ‘шырока расставіць ногі’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 125

*Раскярэ́ша, розкере́ша ‘няхлюя, мурза’ (пруж., Непакупны, Связи, 194-195), ‘маруда’ (іван., там жа), с. 125

Раслі́на ‘прадстаўнік расліннага свету’ (Нас., Касп., ТСБМ), рослі́на ‘культурная расліна’ (ТС). с. 125

Ра́сны₁ ‘ураджайны’ (браг., 3 нар. сл.; жытк., ЖНС), ‘урадлівы, пышны, разгалісты’ (ПСл), ‘кусцісты; пышны’ (Мат. Гом.), ‘буйны, ураджайны; пышны, густы’ (Ян.). Магчыма, сюды ж ро́сны ‘урадлівы, ураджайны’: росные яблокі (ТС). с. 125

Ра́сны₂, ‘пышны (пра спадніцу)’ (Мат. Гом.), ра́сный ‘рознакаляровы’: пашый мне спадніцу, каб булі расныя брыжы (брагін., Шатал.), ря́сны ‘густы, багаты, з мноствам складак’ (Растарг.), с. 125

Расо́вы ‘рыжы’ (Сцяшк.), ‘пародзісты’ (Скарбы). с. 126

Расо́л ‘салёная вада для засолкі; вадкасць з салёных агуркоў, буракоў, капусты’ (ТСБМ, Нас., Касп.; ашм., Стан.; Шат., Сл. ПЗБ, Ян.), росо́л ‘тс’ (ПСл, ТС), ‘расольнік’ (Ян.), расо́л ‘страва з адвару’ (Варл.), ‘кроў; вадкасць з носа’ (Нас.). с. 126

Расо́ха ‘дрэва з раздвоеным ствалом, развіліна’, ‘два дрэвы з аднаго кораня’, ‘спарыш’, ‘дэталь у ткацкім станку’ (ТСБМ; калінк., люб., Сл. ПЗБ; Мат. Гом.), ‘разгалінаванне дрэва; месца, дзе зліваюцца ці разыходзяцца дзве пратокі, рэчкі’, ‘крываногае дзіця’, росо́ха, рассо́ха (ТС), ро́суха ‘разгалінаванае дрэва’ (Сл. ПЗБ), расо́шка ‘вілы, любы прадмет з рожкамі’ (ТС). с. 126

Распаго́дзіцца ‘палепшыцца (пра надвор`е), праясніцца’ (Бяльк.; смарг., Сл. ПЗБ; Байк. і Некр.), роспого́дзіцца ‘тс’ (ТС). с. 127

Распада́цца ‘разрывацца, выбівацца з сіл’ (лаг., Жд. 3); роспа́даны ‘гнілы, сапсаваны (пра грыбы)’, роспа́сціса ‘разарвацца’: душа роспадзецца, як старые запоюць (ТС). Сюды ж, магчыма, і рэдкае распа́дак ‘глухое месца’: зблудзіў, зайшоў у нейкія распаткі (Сцяшк.), с. 127

Распа́зіць ‘разабраць, разняць, ускрыць’ (чавус., Ласт.), роспазова́ць ‘разняць, рассячы ці распілаваць калоду ўдоўж’ (ТС). с. 127

Распа́куляць ‘раскалмаціць’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 127

Распаласава́ць ‘разрэзаць’ (Цых.), с. 127

Распало́г (рыспалог) ‘растэрміноўка’ (Бяльк.). с. 127

Распалта́ць ‘разабраць (напр., кабана)’, ‘анатаміраваць (труп)’, распалта́ч ‘той, хто разбірае кабана’, сюды ж ро́спалаць (гл.), ро́спаласць ‘разразанне; анатаміраванне’ (Ласт.). с. 127

Распана́хтаць ‘разарваць’ (Ян.). Гл. па́нах. с. 128

Распано́шыцца ‘разрасціся, раздацца’ (Ядвігін Ш.). с. 128

Распаро́шыць ‘пусціць на вецер; растраціць’ (Варл.), с. 128

Распарэ́х ‘прарэха’ (ганц., Сл. ПЗБ; Ян.) і ‘разрэз на адзенні’ (Наша Ніва, 2005, 4 лістап.), ‘распорка, дзірка’ (Сцяшк. Сл., Мат. Гом.), роспорэ́х, роспорэ́ха ‘разрэз, прарэх’ (ТС). с. 128

Распаса́жыць ‘праматаць, прагуляць’, распасо́жыць ‘дарэмна растраціць’ (віл., Нар. сл.), распаса́чыць ‘расходаваць’ (Касп.), распаса́дзіць (рыспыса́дзіць) ‘растраціць, растранжырыць’ (Юрч.). с. 128

Распасо́рыць, распашо́рыць ‘растраціць’ (Варл.; пух., віл., астрав., Сл. ПЗБ), распасэ́рыцца ‘раздурыцца’ (Жд. 2). Гл. пасо́рыць. с. 128

Распасце́рціся ‘раздацца, раздзьмуцца, раскрыцца, заняць сабой шырокі абшар, шырока сесці або легчы’, ‘натапырыцца’ (ТСБМ; шчуч., Сл. ПЗБ; Бяльк.), распасціра́цца ‘гаварыць многа’ (Растарг.), с. 128

Распатво́рыць ‘распусціць пры патуранні, раздурыць’ (Янк. 3, Жд. 1), ‘разбэсціць’ (Мат. Гом.), ‘распесціць’ (маг., Наша слова, 2002, 16 кастр.), распотворы́ць ‘распусціць, даць волю’ (ельск., Жыв. НС). Гл. патвараць, патвор. с. 128

Распатла́ны ‘раскудлачаны, растрапаны’ (ТСБМ), ‘шчыры, самаадданы’ (Сцяшк. Сл.), распэ́тланы ‘кудлаты, непрычасаны’ (там жа). Гл. патла́ты. с. 129

Распато́рыць ‘патраціць на пустое’ (Сцяшк. Сл.). с. 129

Распаты́рыцца ‘пільна паглядзець, угледзецца’ (Сцяшк.). Да па́трыць ‘шукаць, выглядаць’ (гл.). с. 129

Распаўсю́дзіць ‘пашырыць сферу дзеяння на каго-небудзь, што-небудзь’, ‘раздаць, прадаць многім’ (ТСБМ), распаўсюджыць ‘тс’ (Байк. і Некр.). Гл. паўсюдна. с. 129

Распа́х ‘разора’ (касцюк., ЛА, 2). с. 129

Распаця́ківаць ‘марудзіць, доўга разважаць услых, перш чым зрабіць што-небудзь’ (ветк., Ск. нар. мовы). с. 129

Распашэ́ндзіць ‘растраціць’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 129

Распераза́ць, распераза́цца ‘зняць (з сябе), развязаць пояс, дзягу’ (Нас., ТСБМ, Сержп. Казкі, Растарг.), росперэза́цца ‘тс’ (ТС), сюды ж вытворныя расперя́зка ‘пояс’, расперя́з ‘самая дробная мурашка, якая балюча кусаецца, вымушаючы тым самым распярэзвацца’ (Нас.), разперя́за ‘непадпаясаны, без пояса’ (Растрарг.). Да пераза́ць (гл.), с. 129

Распёр ‘рыба жэрах’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 129

Распіры́ндзіць ‘разбалбатаць’ (віл., Жыв. сл.), распі́рындаваць ‘прастарэкаваць’ (Сл. рэг. лекс.), распіры́нджываць экспр. ‘разважаць пра нешта’ (полац., Нар. лекс.), распіры́нджвацца ‘распараджацца’ (лаг., Гіл.). Гл. пірындзіць. с. 129

Расплата́ць ‘разарваць’ (іўеў., Сл. ПЗБ), росплата́ць ‘распластаць, разгарнуць, разрэзаўшы ўздоўж’ (ТС), расплата́цца ‘паваліцца і выцягнуцца’ (Варл.), ‘расцягнуцца’ (люб., ЖНС). Гл. плата́ць₂. с. 130

Расплаша́цца ‘распасцерціся, распластацца’ (Ян.). Відаць, да плоскі (гл.). с. 130

Расплі́кнуць ‘расшпіліць (аплік, гузік, запанку)’ (ТСБМ), расплікну́цца ‘расшпіліцца’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 130

Расплінтава́ць ‘разраўняць, ачысціць паверхню зямлі, балота і пад.’ (ТСБМ). Да плінтаваць, плянтаваць (гл.). с. 130

Расплыта́ць ‘распластаць’, ‘расцягнуць’, ‘распляскаць, распляжыць, расцягнуць у бакі’ (Байк. і Некр.). Сюды ж расплыту́ха ‘тоўстая, сытая жанчына’ (Сцяц., Сцяшк. Сл.) і, магчыма, расплутуха́цца ‘распластацца’ (Нас., Юрч.). с. 130

Распо́ра ‘папярочка’ (Мат. Гом.), роспо́ра ‘папярочка паміж слупамі ў калодзяжы’, мн. л. распо́ры ‘апорныя слупы для бэлек у гаспадарчых будынках’ (ст.-дар., ЛА, 4), таксама суфіксальныя распо́рычы ‘тс’ (там жа), роспо́рыч ‘ачэп на папярочнай сцяне’ (Мат. Гом.; жыт., Нар. сл.), распо́рына ‘палка, якая замацоўвае “вобжы” сахі’ (віц., Касп.). с. 130

Распо́рак ‘разрэз, выраз у адзенні’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ), распо́рка ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 130

Распрана́цца ‘знімаць з сябе верхняе адзенне’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ), роспрана́цца ‘скідаць верхнюю вопратку’ (ТС), ‘раскрывацца’ (Сл. ПЗБ). с. 130

Распраста́ць ‘зрабіць простым, роўным; разагнуць; выцягнуць’ (Нас.; ашм., Стан.; ТСБМ), распраста́ць, ріспря́стыць ‘распутаць, зняць путы з коней, разпрэгчы каня’, рыспрыста́ць ‘распасцерці, распластаць’ (Бяльк.), роспро́статы ‘вызваліць ад чаго-небудзь, разлучыць, пазбавіць чаго-небудзь’ (Лексика Пол.), роспро́статыся ‘вызваліцца ад чаго-небудзь’, ‘разлучыцца з кім-небудзь’ (Сл. Брэс.), ‘вызваліць ад путаў’ (Байк. і Некр.). с. 130

Распра́таваць ‘распранаць’ (валож., пруж., Сл. ПЗБ), распра́таць, распра́таці ‘распрануць’, распра́тацца ‘распрануцца’, распра́твацца ‘распранацца’ (Сцяшк.). Гл. апратаць, вопратка. с. 131

Распра́чыць ‘раскідаць’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Да пратаць₁ ‘прыбіраць’. с. 131

Распрыва́ць ‘размякаць, разбухаць’ (Сцяшк.). с. 131

Распры́жыцца ‘узнервавацца, раззлавацца’ (Сцяшк.). с. 131

Распры́ндзіць (распрыньдзіць) ‘разбухнуць’ (Касп.). с. 131

*Распрыхну́цца, роспрыхну́цца ‘разарвацца, аддзяліцца’ (ТС). Да пры́хнуць ‘пыхнуць, дзьмухнуць’ (ТС), гл. прыхаць. с. 131

Распрэ́гчы ‘вызваліць каня ад вупражы’ (ТСБМ), разпрагчы́ ‘тс’ (Ласт.). с. 131

Распурзо́ліць ‘размазаць’ (астрав., Сл. ПЗБ). Гл. разбузоліць, разбурзо́ліць. с. 131

Распу́ста ‘свавольны, раздураны, разбэшчаны, амаральны спосаб жыцця’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат., Варл., Сл. ПЗБ), ‘той, хто распусціўся, свавольнік’ (ТСБМ, Нас., Бяльк.), роспу́ста ‘тс’ (ТС); распу́ства ‘распусны спосаб жыцця’ (смарг., Сл. ПЗБ), сюды ж распу́ставаць ‘сваволіць’ (Сцяшк. Сл.), разпустава́цца ‘рассваволіцца’ (Растарг.). с. 131

Распу́т₁ ‘дарога падчас ранняй вясны’: Белы сняжкі разойдуцца, / Быстры рэчкі разальюцца, / Сам к табе прыбуду / Па вялікаму распуту (Кос.). с. 131

Распу́т₂ ‘распуста, разбэшчанасць’ (Растарг.). с. 132

Распу́цце₁ ‘вясенняе бездарожжа, распуціца’ (Нас.), роспу́ціца, роспу́цье ‘тс’ (ТС). с. 132

Распу́цце₂ ‘месца, дзе дарога раздвойваецца, развілка’ (Яшк.), роспу́тнік дорогі ‘раздарожжа, развілка дарог’ (ТС). с. 132

Распшы́каць ‘зрасходаваць, патраціць’ (карэліц., Жыв. НС). Да пшык, гл. с. 132

Распэ́йкаць ‘распусціць, растраціць’ (пух., Жд. 3; карэліц., Жыв. сл.). с. 132

Распя́ць ‘расправіўшы, туга нацягнуць’, ‘расцягнуць, расправіць (напрыклад, шацёр)’ (ТСБМ, Растарг., Бяльк.), росп`я́ць ‘тс’ (ТС); сюды ж распя́ць ‘прыбіць цвікамі да крыжа рукі і ногі’, распя́цце ‘раскрыжаванне’ (ТСБМ), с. 132

Расса́ ‘густыя зараснікі розных водных траў’ (Касп.). Гл. раса́₂. с. 132

Рассама́ты ‘вілаваты (пра дрэва)’ (асіп., ЛА, 5). с. 132

Рассасу́льваць ‘разважаць, доўга абмяркоўваць’ (Касп.), рассасу́ля ‘які шмат гаворыць, разважае’ (міёр., Нар. Сл.). Гл. рассусоліваць. с. 132

Рассаха́ткі мн. л. ‘азярод’ (Сл. ПЗБ). Гл. расахе́т. с. 132

Рассахо́ра ‘неахайная жанчына, распусцёха’ (Бяльк.). с. 132

Ра́ссе, ря́ссе, ря́сьсе, ра́ссё, ра́сьё, рассё, ра́сся зборн. ‘старое адзенне; рвань, лахманы, транты’ (Нас., Касп., Гарэц., Растарг., Бяльк., Юрч., Янк. 2; слаўг., клім., чэрык., лельч., ЛА, 5), сюды ж таксама ря́сище ‘падранае адзенне; рыззё’ (Нас.) з узмацняльным суфіксам. с. 132

Расста́йны ‘звязаны з расставаннем’; ‘той, што разыходзіцца (шлях, дарога)’ (ТСБМ), ‘развітальны’ (Сцяшк.), раста́йная даро́га ‘ростані’ (бераст., ЛА, 2), раста́йныя даро́гі ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 133

Расста́нне ‘расставанне’ (ТСБМ), раста́не, у выразе нет раста́ня ‘вельмі прыемна’ (брасл., Сл. ПЗБ) с. 133

Рассто́яцца ‘распагодзіцца’ (лаг., Жд. 2). с. 133

Расстрэ́цца, растрэ́цца ‘расстацца пасля сустрэчы’ (Кос., Стан.), росстрэ́цца ‘размінуцца, разысціся’ (ТС), растрэ́цца ‘расстацца’ (ІІал.), с. 133

Рассу́рываць ‘раскідываць, выдаваць, траціць’ (Нас.). с. 133

Рассусо́ліваць ‘доўга разважаць, гаварыць, траціць час на размовы’, ‘расцягваць, доўга рабіць’ (ТСБМ), рассусу́ліваць ‘гаварыць не па справе’ (Бяльк.); сюды ж рассусу́ліць ‘зразумець, уцяміць’ (жлоб., Жыв. сл.). Гл. таксама рассасуліваць, рассасу́ля. Да су́сла, сусо́лка (гл.). с. 133

Рассы́пацца ‘разрадзіцца’ (Нас., Байк. і Некр., Касп., Сержп. Прык., ТСБМ; ваўк., Стан.). с. 133

Ра́сся ‘рыззё’ (Бяльк.). Гл. рассе. с. 134

Раст, мн. л. расты́, ‘парастак’ (астрав., Жд. 1). с. 134

*Растаба́рваць, ростаба́рваць ‘весці пустыя размовы, доўга разважаць’ (ТС). с. 134

Растані́ мн. л. ‘перакрыжаванне дарог’, ‘развілка, месца, дзе дарога раздвойваецца, разыходжанне дарог, раздарожжа’ (Байк. і Некр., Яшк.), растанькі́ ‘тс’ (Ян., Мат. Гом.), растанцы́ ‘тс’ (Мат. Гом,, Янк. 1), расстанцы́ ‘тс’ (Сцяшк.). Гл. ро́стань. с. 134

Раста́нкі мн. л. ‘разыход, расстанне’ (Байк. і Некр.). с. 134

Растанчы́ца ‘якая расстаецца з кім-небудзь’ (Кос.). с. 135

Растапша́ ‘разява’ (Бяльк.), ‘няўмелы, нязграбны’ (віл., Сл. ПЗБ). Гл. расто́па₂. с. 135

Растапы́рыць ‘няўклюдна расставіць, развесці, рассунуць у бакі’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ростопу́рыць ‘расставіць, разявіць, распусціць’ (ТС). с. 135

Растапу́цце ‘разводдзе’ (Юрч. Вытв.). с. 135

Растара́цца ‘набыць, прыдбаць, знайсці (пераважна пазычыць што-небудзь)’ (бялын., Янк. 3). с. 135

Растаргну́цца ‘развесціся (пра мужа і жонку)’ (рэч., Нар. сл.). с. 135

Растарма́ха ‘нехлямяжы, нязграбны чалавек’ (Ласт.), растармаха́ны ‘раскудлачаны’ (Сл. ПЗБ), растармэ́ха ‘неахайны чалавек’ (Сцяшк. Сл., Сл. рэг. лекс.), растармэ́ханы ‘неахайны’, растармасі́ць ‘разарваць, тузаючы’ (Нас.). Гл. тармасіць. с. 135

Растаро́п₁ (рістаро́п, рыстаро́п) ‘разуменне, развага’, ‘чалавек цямкі, растропны, разумны’ (Бяльк.), растаро́па ‘кемлівасць’, ‘кемлівы’ (Юрч.), ‘кемлівая, дасціпная, прабіўная асоба’ (капыл., Жыв. сл.), сюды ж растаро́пны ‘кемлівы ў справах, упраўны’ (ТСБМ); с. 135

Растаро́п₂ ‘бездараж, распуцце’ (Нас., Мат. Гом., Бяльк.), ‘расталая дарога’ (мазыр., ГЧ), ‘разводдзе’ (навагр., капыл., 3 нар. сл.; Мат. Маг.), ‘гразкасць’ (Нас.), ‘многа гразі; слата; бездараж’ (Янк. 3), расторо́па ‘гразь (вясною, восенню)’ (Нас.), ‘слата’ (Сл. ПЗБ), растаро́п`е ‘гразь, слата, бездараж’ (Янк. 3), растаро́піца ‘слата’ (Сл. ПЗБ), ‘бездарожжа’ (Нас., Яруш., Гарэц., Бяльк., Варл.); сюды ж растаро́піць (ръстаро́піць) ‘растаць, набракнуць вадой, развесці (пра снег)’ (гарад., Нар. лекс.), растарапі́ць ‘прыгатаваць’: зелле свінням растарапіла (Мат. Гом.), с. 136

Растаро́плівацца (растаро́плювацца) ‘развідняць’ (Ян.). с. 136

Растаро́пша ‘расліна Silybum marianum Gaerth.’ (Кіс.). с. 136

Растарэ́кваць ‘шмат гаварыць’ (чэрв., Гіл.; Сцяшк. Сл.). с. 136

Растато́ха ‘расхрыстаны, неахайна апрануты чалавек’ (гродз., Жыв. НС), растато́ханы ‘расхрыстаны, неахайны’ (Сцяшк.), растато́хацца ‘раскрычацца’ (Сцяшк. Сл.). с. 136

Раста́ць ‘перайсці ў вадкі стан пад уздзеяннем цяпла’, ‘знікнуць, рассеяцца’ (ТСБМ, Сцяц.), роста́ць ‘распусціцца; адтаяць’ (ТС). Гл. таяць. с. 137

*Раства́ніць, роства́ніць ‘развесці, размачыць’ (ТС). Гл. ро́ствань, твань. с. 137

Раство́ ‘свята нараджэння Хрыста, каляды’ (ПСл), с. 137

Раство́р ‘аднародная вадкасць, атрыманая растварэннем якога-небудзь рэчыва’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк.), ‘рэдкая гразь’ (Касп., Нас.), роство́р ‘непраходная гразь’ (ТС). с. 137

Расто́к ‘парастак, маладое сцябло расліны’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), росто́к ‘вырастак клубня, семені расліны’ (ТС, Сл. ПЗБ), расткі́ ‘карэнні’ (Сл. ПЗБ). с. 137

Расто́ка ‘рытвіна, размытая веснавой вадой’ (Ласт.), ‘паводка’ (Сцяшк. Сл.), ‘месца, у якім шырыня ракі значна павялічваецца’ (Ластоўскі, Выбр. тв., 422), ‘адліга’ (Сл. ПЗБ). с. 137

Расто́кі мн. л. ‘развілка, перакрыжаванне дарог’ (Мат. Гом.). с. 138

Расто́мляць ‘здымаць стомленасць’ (валож., Жыв. сл.). с. 138

Расто́па₁ ‘паводка; разводдзе’ (Ласт.), расто́п, расто́піца ‘тс’, ‘распуціца, паводка’ (Яшк.), с. 138

Расто́па₂ ‘вельмі тоўстая і нехлямяжная жанчына’, растапшня́ (ръстъпшня́), растапча́ (ръстъпча́) ‘тс’ (міёр., 3 нар. сл.), растапша́ ‘разява’ (Бяльк.), ‘хто няўмелы, нязграбны’ (Сл. ПЗБ), с. 138

*Расто́пша, росто́пша ‘дуброўка серабрыстая, Роtentilla argentea L.’ (лельч., Нар. лекс.), с. 138

Расто́ржка ‘несабранасць’: расторжка мыслей; ‘разрыў дамовы’: расторжка вѣнца (Нас.), с. 138

Расто́ркаць ‘распіхаць, разварушыць, абудзіць, растармасіць’ (Нас., ТСБМ), ‘раздаць пакрыху’ (Жд. 3). Да то́ркаць (гл.). с. 138

Расто́рыч ‘інструмент накшталт цыркуля, якім вырэзваюцца дны (у бандарстве)’ (Серб.). с. 138

Расто́ў ‘востраў сярод балота, на якім расце высокі лес’ (віц., Яшк.). с. 138

Растрава́цца ‘расставацца’, растра́цца ‘развітацца’ (Ян.). Гл. расстрэцца. с. 139

Растраві́ць ‘моцна раздражніць, развярэдзіць’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), растраўля́цца ‘расстройвацца, быць у тузе’ (Ян.), сюды ж растра́ўка (растра́вка) ‘развярэджанне’, растра́ўца (растра́вца) ‘хто расстройвае, разладжвае’ (Нас.), с. 139

Растра́га ‘перашкода’ (лях., Сл. ПЗБ). с. 139

Растрапэ́йла ‘неахайная жанчына’, (Сл. рэг. лекс.), рострэ́па ‘неахайная і бесклапотная жанчына’ (ТС), растрэ́паніца ‘неахайніца’ (Сцяшк. Сл.). с. 139

Растро́п ‘чартапалох, Саrduus L.’ (Нас., Гарэц.), ‘дурнап`ян, Datura L.’ (Гарэц., Касп.), с. 139

Растро́пны ‘ўвішны, умелы’ (Жд. 2), с. 139

*Растро́ханы, ростро́ханы ‘разгублены’ (ТС). с. 139

Растру́ены ‘развярэджаны’ (Байк. і Некр.). с. 139

Растру́мкацца ‘разныцца, разрумзацца’ (ТС). с. 139

Растру́ха ‘садовая астра кітайская, Саllistephus chinensis Cass.’ (Кіс.). с. 139

Раструха́нка ‘растрапаная жанчына’ (Жд. 2), раструхонка ‘тс’: раструхонка кудлы развесіла (Сержп. Прык.), раструха́йла (ръструха́йла) ‘разявака, расцяпа’ (ушац., Нар. лекс.). с. 139

Раструха́р ‘кастратар’ (Сл. ПЗБ). с. 140

Растру́чаны ‘развярэджаны’ (Бяльк.). Да труціць (гл.), аналагічна да растравіць (гл.). с. 140

Растру́шчыць ‘раздушыць, раздрабіць’ (ТСБМ, Бяльк.). Гл. трушчыць. с. 140

Растрыбушы́ць ‘распароць, спустошыць, растрэсці ўнутранасці’ (ТСБМ, Бяльк., Байк. і Некр.), росторбушы́ць ‘тс’ (ТС). Гл. трыбушыць, трыбух. с. 140

Растры́сціць (растри́сциць) ‘раскрышыць на дробныя часткі’ (Нас.). Да трысціць (гл.). с. 140

Растурхаць ‘разбудзіць, раскатурхаць’ (Сцяшк. Сл.): растурхаў сярод ночы (Сержп. Казкі), расту́ркаць, рістурька́ць ‘разварушыць, растармашыць’ (Бяльк., Ян., Юрч., Жд. 3). с. 140

Расты́ мн. л., расткі ‘карэнне’, ‘адросткі, храсткі на бульбе’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк.). Гл. раст, расток. с. 140

*Растыльбушы́ць, ростыльбушы́ты ‘раскідаць, растрыбушыць’ (Лексика Пол.). с. 140

Расты́рка ‘звадка, сварка’ (Нас.), с. 140

Расфуфы́ра ‘краля, модная, модніца’ (ТСБМ; міёр., 3 нар. сл.). с. 140

Расхаля́піць ‘шырока расчыніць (дзверы, вароты, акно)’ (Варл.). с. 141

*Расхара́таць, росхора́таты ‘разбурыць, раскідаць’ (бяроз., Шатал.). с. 141

*Расхе́ўрыс, росхе́ўрыс ‘разыходжанне’ (ТС). с. 141

Расхі́станы (рісхістаный) ‘расшпілены, расхрыстаны’ (Бяльк.). с. 141

Расхіхла́ць ‘зняць з маладой захіхланне і надзець жаночы чапец, пасля чаго маладая пераходзіць з дзявочага стану ў жаночы’ (Некр.). Да хіхол (гл.). с. 141

Расхлебяста́цца экспр. ‘расхістацца’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 141

Расхле́йдацца ‘расшпіліцца’ (іўеў., LКК, 16, 187). с. 141

Расхлі́стацца ‘расшпіліцца; расхрыстацца’ (Сл. ПЗБ). с. 141

Расхляба́стаць ‘разбіць’ (Жд. 3). с. 141

Расхля́біць ‘развезці (пра дарогу)’ (лаг., Гіл.), ‘парасчыняць; расхрыстаць’ (Юрч.), сюды ж расхля́бнуць ‘сапсавацца (пра дарогу)’, расхля́біца ‘бездарожжа’ (Мат. Гом.), расхля́біцца ‘раскрыцца (пра вароты)’ (Сцяшк. Сл.). Да хляба (гл.); с. 141

Расхлябяста́цца ‘разрагатацца’ (Сл. рэг. лекс.). с. 142

Расхля́шчыць ‘адчыніць насцеж (дзверы, вокны)’ (навагр., Жыв. сл.), расхле́шчыць ‘адчыніць, раскрыць’ (мазыр., Жыв. НС), расхле́сціць ‘шырока раскрыць’ (Сцяшк. Сл.). Гл. хляшчом ‘аткрыта’. с. 142

Расхо́днік ‘расліна Sticta pulmonacca, ужываецца простымі людзьмі замест груднога чаю’ (Нас.), ‘расліна зайцава капуста’, ‘падалешнік, лугавая расліна’ (ТСБМ, Сцяшк.), ‘блюшчык, Glechoma hederacea L.’ (Кіс.), разхо́днік ‘тс’ (Ласт.), росхо́днік ‘тс’ (ТС), с. 142

Расхры́даны (разхры́даны) ‘з незашпіленым каўнерам; з незакрытай шыяй і грудзямі’ (Растарг.), сюды ж разхры́дацца ‘не зашпіліць сукенку, каўнер; быць з незакрытай шыяй і грудзямі’, разхры́да ‘неахайны, з незашпіленым каўнерам’ (там жа). Гл. хрыда. с. 142

Расхры́станы ‘расшпілены, расхлістаны’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Бяльк., Ян.), расхрэ́станы ‘тс’ (Скарбы), расхрыста́ны ‘тс’ (Янк. Мат.). с. 142

*Расхэйдус, росхэ́йдус ‘развод’ (ТС). с. 143

Расцві́ць ‘развярэдзіць’: рану расцвіў (валож., Сл. ПЗБ). с. 143

Расці́ ‘станавіцца большым, павялічвацца, развівацца’ (ТСБМ), росці́ ‘тс’ (ТС), росць ‘тс’ (Бяльк.). с. 143

Расці́на ‘расліна’ (Ласт.), с. 143

*Расцяле́па, розтэле́па ‘чалавек, які робіць усё абыякава’ (беласт., Ніва, 1979, 24 чэрв.). Да целяпа́ць (гл.). с. 143

Расцяцёха (растетёха́) ‘тоўстая непаваротлівая жанчына’ (Растарг.). с. 143

*Расчахну́ць, росчахну́ць ‘расхапаць; разарваць’ (ТС), русчахну́ты ‘разадраць, раскалоць удоўж (два ствалы, дзве галіны)’, русчахну́тысь ‘разадрацца’ (брэсц.), расчахну́цца (рошчэхну́цца) ‘разбіцца’ (хойн., ГЧ). с. 143

Расшабуня́ць (рышшыбуня́ць) ‘раскідаць’ (чавус., Нар. сл.), расшабуня́цца ‘паводзіць сябе больш развольнена, бессаромна’ (Нас.). Да шабуняць (гл.). с. 143

Расшадо́баць ‘уразумець, дайсці да сэнсу’ (слонім., Жыв. НС). с. 143

Расшало́паць ‘зразумець, раскумекаць, разабрацца’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), рысшало́піцца ‘разабрацца’ (Бяльк.). с. 143

Расшво́рка, расшаво́рка, рашво́рка ‘доўгі брусок, што злучае заднюю вось з перадком’, ‘від калёс для перавозкі доўгіх дроў’ (Сцяц.; в.-дзв., Шатал.). Да рашворка (гл.). с. 143

Расшо́рыць ‘распусціць, растраціць’ (Варл.), ‘разбурыць’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 144

Расшу́піць ‘зразумець’ (Касп., Мядзв.). Да шупіць (гл.). с. 144

Расшы́каць ‘распусціць (грошы)’ (Скарбы). с. 144

Расшышэ́ць ‘разбагацець і заганарыцца’ (лаг., Гіл.), рашшышэ́ць ‘распусціцца’ (віл., Нар. сл.), ‘раздурэцца’ (леп., ЖНС). с. 144

Расшэ́ндзіць ‘неэканомна растраціць’ (Сцяшк. Сл.), росшэндзіць, росшэ́ндрыць, росшэндзе́рыць ‘растраціць, разматаць’ (ТС). с. 144

Ра́ся (ря́ся) ‘неахайны чалавек’ (Шымк. Собр.), ‘апранутая ў рыззё жанчына’ (Рам. 8), ра́ся ‘неахайная жанчына’ (маладз., Жд. 2); сюды ж, магчыма, і ра́ся, ро́ся ‘персанаж у гульні, падобнай да гульні ў квача’ (ТС). с. 144

Рася́нка ‘трава расянка’ (ТСБМ), расіца (Байк. і Некр.), раса́ ‘тс’ (лельч., Жыв. сл.). Гл. расічка. с. 144

Ра́та ‘адна з частак агульнай платы, доўгу і пад.’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘тэрмін нейкай аплаты’ (Варл.), ‘чарговая павіннасць, павіннасць па чарзе’ (ТС), ‘чарга’ (Сл. ПЗБ), ‘чарга пасці жывёлу’ (Сцяшк. Сл., 3 нар. сл.). с. 144

Ра́таваць (ра́товаць) ‘ваяваць за нешта; шумець, буйстваваць’ (Нас.). с. 144

Ратава́ць ‘пазбаўляць ад небяспекі, пагрозы, гібелі; берагчы’ (ТСБМ, Касп., Шат., Стан., Сл. ПЗБ), ратава́ць, рытыва́ць, рютува́ць, рятува́ть ‘тс’ (Бяльк.), ратава́ць (ratavа́с́) ‘дапамагаць’ (Варл., Сл. ПЗБ), ратова́ць, рэтова́ць ‘даваць паратунак’ (ТС), ретова́ць ‘спяшацца дапамагчы ў бядзе’ (Нас.), с. 144

Ратазе́й ‘разявака’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ротазе́й, ратазі́ня ‘тс’ (Нас.), ратазе́іна ‘тс’ (міёр., Нар. словатв.), ратазе́ў ‘тс’ (Юрч. Вытв.). с. 145

Рата́й ‘араты’ (ТСБМ), ‘араты, земляроб’ (Сл. ПЗБ, Кольб., ПСл; стол., Нар. лекс.; 3 нар. сл., Мат. Гом.; івац., Жыв. сл.; Сл. Брэс., ТС, Лексика Пол.), ріта́й ‘тс’ (Бяльк.), ората́й ‘тс’ (Лексика Пол.); арата́й ‘тс’ (Ян.), с. 145

Рата́р ‘земляроб, араты’ (Ласт.). с. 146

Ратато́нда ‘няўдалы чалавек’ (Сл. рэг. лекс.). с. 146

Рата́тус ‘смак’ (лаг., Сл. ПЗБ). с. 146

Ратаўё (рытуўё) ‘чаранок рыдлёўкі’ (Бяльк.), ра́туўя, рътаўё, рутаўё ‘тс’ (віц., чашн., лёзн., мсцісл., ЛА, 2), ра́тва ‘дзяржанне ў лапаце’ (лёзн., ЛА, 2), а таксама ратлі́ска (ратлі́ско) ‘ручка ў вілах’ (Сл. рэг. лекс.), ра́тлішчо ‘дзяржанне ў качарзе’ (карэліц., ЛА, 4). с. 146

Ра́тва ‘карункі’ (Сл. Брэс.). с. 146

Ра́тман₂ ‘старшы над плытагонамі, які кіруе праводкай плытоў праз небяспечныя месцы’ (зах.-палес., Кольб.). Гл. ротман. с. 146

Ра́тнік₁ ‘воін, баец, салдат’ (ТСБМ), ‘ваяўнік’ (Нас.). Да ратны₁, раць (гл.). с. 147

Ра́тнік₂ ‘вялікі, звычайны селядзец’ (Нас.). с. 147

Ра́тны₁ ‘ваенны, баявы’ (ТСБМ, Нас.): ратны чарвяк ‘лічынка грыбнога камара’, с. 147

Ра́тны₂ ‘арэндны’: ратные грошы (Нас.). с. 147

Рато́нда₁ ‘круглая пабудова’ (ТСБМ), ‘тоўстая жанчына’ (Сл. ПЗБ), с. 147

Рато́нда₂ ‘жаночая доўгая накідка без рукавоў’ (ТСБМ), ратэ́нда ‘шырокае адзенне’ (Сл. рэг. лекс.), с. 147

Рато́рда ‘спецыяльная печ на смалакурным заводзе’ (Скарбы). с. 147

Рату́нак ‘ратаванне, дапамога’ (ТСБМ, Бяльк.), рату́нок, ре̂ту́нок ‘дапамога ў бядзе’ (Нас., ТС), ряту́нак ‘тс’ (шум., рас., Сл. ПЗБ), ‘плач’ (?) (Жд. 2). с. 147

Ра́туша ‘орган гарадскога самакіравання ў Заходняй Еўропе і будынак, дзе ён размяшчаўся’ (ТСБМ, Шымк. Собр.), с. 148

Ратэ́льны ‘спагадлівы, чулы’ (смарг., Сл. ПЗБ), ратэ́льны, рахтэ́льны ‘знаходлівы, дасціпны’ (Скарбы), с. 148

Ратэ́нты ‘справы (гаворыцца з дакорам)’ (Нас.), с. 148

Раўга́н ‘струмень поту’ (Сцяшк. Сл.). Гл. рага. с. 148

Раўга́ч ‘плакса’ (Мат. Маг. 2; Сцяц.). с. 148

Раўге́ня ‘запараная страва ці напітак з заквашанага цеста з жытняй мукі, саладуха’ (Сл. ПЗБ; докш., Янук.); с. 148

Раўда́нь, раўдо́нь ‘нізкі, роўны і шырокі бераг ракі, абалонь’ (Ласт.). с. 148

Раўдо́нік ‘грыб падасінавік’ (воран., Сцяшк.; Сл. ПЗБ). с. 148

Раўка́ты ‘васпаваты, рабы’ (Сл. ПЗБ). с. 149

Ра́ўкаць ‘квакаць’: жабы раўкаюць (шчуч., ДАБМ, камент.). с. 149

Раўнава́га ‘ўстойлівае становішча, спакой’ (ТСБМ, Нас.). с. 149

Раўна́ць (ровна́ць) ‘раўняць, параўноўваць; даваць пароўну’ (Нас.), ‘раўняць, параўноўваць’ (Ян.), с. 149

Раўні́вы ‘ахоплены зайздрасцю, недаверам, нявер`ем у каханні’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), сюды ж раўні́ць ‘раўнаваць’: раўніў ка ўсім (Ян.); рэўні́вы ‘тс’ (ТС), с. 149

Раўні́на ‘роўная, без гор, пагоркаў і паніжэнняў зямная паверхня’, ‘роўнае месца, роўнядзь, роўнае поле’ (ТСБМ, Ласт., Сл. ПЗБ, Сцяшк.), раўніна́ ‘тс’ (ваўкав., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.), роўніна́ ‘нешта выключна роўнае; роўная мясцовасць, роўнядзь’ (ТС); с. 149

Раўно́шчы ‘рэўнасць’ (Сцяшк. Сл.). с. 150

Раўня́дзь ‘роўнае месца, раўніна’ (Нік. Очерки, Касп., Гарэц.), раўна́дзь ‘раўніна; роўная паверхня’ (леп., Стан.), ро́ўнядзь ‘роўнае месца’ (Бяльк.). с. 150

Раўня́ць ‘выроўніваць; параўноўваць між сабой’ (Нас., Бяльк., Сл. ПЗБ), с. 150

Раўпа́ты ‘васпаваты, пакрыты струпамі’ (трак., ігн., Сл. ПЗБ). с. 150

Раўці ‘рыкаць’; ‘моцна гаварыць, спяваць, крычаць’, ‘моцна ўголас плакаць’ (ТСБМ, Ян., Сл. ПЗБ), роўці́ ‘тс’ (Мат.), рэ́ўці ‘тс’ (Нас., Стан., Ян., Мат. Гом.), рэўці́ ‘тс’ (ТС), раўсці́ (Сл. ПЗБ, Стан.). с. 150

*Раўча́ць, роўча́ць ‘мяўкаць’: коты роўча́ць (Мат. Гом.). с. 150

Раўчу́к, раўча́к ‘невялікі ручай’, ‘неглыбокі роў з вадой’, ‘калдобіна, выбоіна, далок’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Яшк., Ян.), ‘канаўка пад капяжом хаты для сцёку вады’ (Яшк.), ‘рэчка’ (Ян.), раўча́г (слаўг., Яшк.), раўчо́к (Сл. ПЗБ, Бяльк.), ро́ўчак (Сл. ПЗБ). с. 151

Ра́ха ‘неахайніца’: раха ходзіць без спадніцы (латг., Новы час, 2003, 23, 7), с. 151

Раха́ва ‘замарашка, гразнуля’ (Бяльк.). с. 151

Рахава́ць ‘рабіць разлікі, падлікі’ (ТСБМ, Сержп. Прык., Сл. ПЗБ), рахава́цца ‘раіцца, меркаваць’ (слуц., Гіл.; Сл. ПЗБ), рахова́ць ‘улічваць, браць пад увагу’, рахова́цца ‘раіцца, меркаваць’ (ТС), с. 151

Рахаві́ты ‘рухавы’ (Мат. Гом.). с. 151

Рахамо́цце, рахамо́цье, рахамо́сцье ‘хлам, анучы, барахло’ (ТС), сюды ж, магчыма, рахаму́д ‘абарванец’ (Яўс.). с. 151

Рахапе́цце (ръхапе́цьця) ‘дробныя рэчы, манаткі’ (дзісн., Нар. сл.). с. 152

Ра́хацца ‘збірацца, рыхтавацца, поркацца, капацца, шавяліцца’ (ТС), ря́хацца ‘паціху, марудна збірацца’ (Растарг.). с. 152

Ра́хаць₁ ‘рохкаць’ (Гарэц.), ря́хаць ‘тс’ (Нас.). с. 152

Ра́хаць₂ (ря́хаць) ‘мець надзвычайную прыхільнасць да каго-, чаго-небудзь’ (Нас.). с. 152

Ра́хва, рі́хва, ря́хва ‘жалезны абруч на калясе воза’, ‘прыстасаванне для ўмацавання спіц у колах’ (Лексика Пол., Сл. Брэс.), ра́фа ‘тс’ (Лексика Пол.). Гл. рэхва. с. 152

Рахле́й ‘вельмі неахайны і нязграбны чалавек’ (мсцісл., 3 нар. сл.). Гл. рохля. с. 152

Ра́хліска, рахлі́ско ‘ручка ў вілах’ (навагр., 3 нар. сл.; Мат. Гом.). с. 152

Рахлю́ддзе (рахлю́дзьдзя, ряхлюдзьдзя) ‘старое парванае адзенне, старызна, рыззё’ (Бяльк.). с. 152

Рахма́ніца ‘сываратка’ (Мат. Гом.). с. 153

Рахма́ны ‘спакойны, нязлосны (пра звяроў, жывёл)’, ‘памяркоўны, згаворлівы, дабрадушны, лагодны, ласкавы (пра чалавека)’ (ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Растарг., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ‘ціхі, сумленны’ (Ян.), рохма́ны ‘вялы, хваравіты’ (Мат. Гом.), с. 153

Рахматка ‘арыфметыка’ (Шымк. Собр.). с. 153

Рахма́ч ‘ручнік, у якім носяць палудзень на поле, махрач’ (Бяльк.), рахмачы́ ‘канцы асновы, якія адразаюцца пасля датыкання кроснаў; трапкач’ (чач., Жыв. сл.; ЛА, 4). с. 153

Ра́хнуць ‘мець выключную прыхільнасць’ (Нас.). Да рахаць₂(гл.). с. 153

Рахо́тка ‘лазневая мачалка’ (Касп.). с. 153

Рахта́ць ‘рагатаць або квакаць з характэрным гукам’ (слуц., Жыв. НС), ‘смяяцца, рагатаць’ (Сл. ПЗБ, Жд. 2), сюды ж рахата́ць: жабы рахочуць (астрав., Сл. ПЗБ), с. 153

Раху́ба ‘разлік, падлік; карысць, выгада’ (ТСБМ, Нас., Варл.; парыц., Янк. Мат.; Мат. Гом.), ‘рухомая маёмасць; канец, квіт’ (Бяльк.), ‘калатня, клопат, складаная справа’ (Растарг., Рам. 4), ‘меркаванне, разлік’ (ТС), с. 153

Раху́масць (раху́мосць) ‘кожная рэч, якая знаходзіцца на ўліку’ (Нас.), сюды ж рахо́мы ‘які мае каштоўнасць, вартасць; які знаходзіцца на ўліку’ (Нас.). с. 154

Раху́нак ‘дакумент, падлік, аперацыя, звязаныя з грашыма’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ), ‘парадак’ (Мат. Гом.), раху́нкі мн. л. ‘падлікі, рашэнне задач (урокі)’ (Сл. Брэс.), с. 154

Рахце́ць ‘кіпець, гатавацца’ (Сцяшк. Сл.), ряхце́ць ‘тарахцець’ (Бяльк.). с. 154

Рахэ́ля экспр. ‘неахайная жанчына’ (Сл. рэг. лекс.). Гл. ро́хля. с. 154

Ра́ца ‘пажаданне, віншавальная прамова’ (валож., Жыв. сл.; Стан.). Гл. рацэя. с. 154

Раці́вы (рацивый) ‘старанны’ (Шымк. Собр.), ‘шкодны, заўзяты’ (Ян.), с. 154

Ра́цішча ‘сетка для лоўлі звяроў і рыбы’ (Гарб.). с. 154

Рацу́бал ‘халаднік, прыгатаваны з капуснага расолу і цыбулі’ (Сцяшк. Сл.). с. 154

Ра́цыя ‘падстава, сэнс, аснова, слушнасць’ (ТСБМ, Нас., ТС), ‘прычына, прэтэнзія’ (Нас., Шат.), ра́ца ў выразе без дай рацы ‘без прычыны, адвольна’ (Шат.), с. 155

Раць ‘войска, ваенны атрад; бітва, вайна’ (ТСБМ, Сержп. Казкі). с. 155

Ра́цэя ‘святочная віншавальная прамова, арацыя’ (валож., Жыв. сл.), ра́цыя ‘тс’ (Нас.), ра́ца ‘пажаданне (у валачобнікаў)’ (Стан.), с. 155

Рача́дзь ‘рэчышча’ (Стан.), ‘старое рэчышча ракі’ (Касп.), річа́дзь ‘месца ля вытокаў ракі, якое заліваецца вадой у час паводкі’ (дубр., Нар. словатв.), с. 155

Рача́ла ‘саха ў студні з жураўлём’ (брэсц., ДАБМ, камент.). с. 155

Рача́ліна ‘балотная рэчка’ (Яшк.), ‘месца стоку талай і дажджавой вады, ручаіна’ (мядз., Нар. словатв.), сюды ж рача́льнік ‘затока каля рэчкі’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 155

Рачане́ц ‘гадавіна’ (Арх. Федар.), ‘падарунак на свята, святочны гасцінец’ (маладз., Гіл.), рача́нец (rаčа́nіс) ‘устаноўлены час’ (Варл.), ‘рэжым’ (Сцяшк. Сл.), ‘тэрмін’ (пух., рагач., Сл. ПЗБ), ‘гадавое свята’ (Сцяц.), ‘вялікае свята, якое святкуецца праз год’ (ваўк., віл., Сл. ПЗБ), часцей у мн. л. рачанцы́ ‘тэрмін ачышчэння пасля родаў’ (Гарэц.), ‘дванаццацідзённы тэрмін пасля нараджэння (жывёлы)’ (Касп.), ‘пэўная колькасць дзён ад нараджэння, да заканчэння якіх за грэх лічылася ўжываць у ежу маладых жывёл’ (Нас., Янк. Мат.), рычанцы́ ‘тэрміны, прызначаныя для выканання чаго-небудзь’ (Растарг.), сюды ж рачанца́ ‘зрэдку, несістэматычна (пра ўжыванне ежы)’ (Янк. Мат.). с. 156

Ра́чка ‘расліна свінакроп’ (ТС), сюды ж, відаць, і рачыкі ‘драсён, Роlygonum bistorta L.’ (Мядзв., Гарэц., Кіс.). с. 156

Рачкава́ць ‘працаваць, стоячы ракам’ (Некр.), ‘нахіліўшыся, выконваць якую-небудзь работу’ (бярэз., Сл. ПЗБ), ‘рабіць, не разгінаючыся доўгі час’ (Жд. 1), ‘цяжка працаваць’ (Мат. Гом.), рачкова́ць ‘рабіць сагнуўшыся; поўзаць ракам, стаяць на карачках’ (ТС), с. 156

Рачка́ты ‘вірлавокі’ (Мат. Гом.), сюды рачкова́ты, рачкове́нь ‘зіркаты, з вялікімі вачыма’ (ТС). с. 156

Рачны́ ‘самаўпэўнены’ (Сцяшк. Сл.), ‘самаўладны’: с. 156

Ра́чыць ‘жадаць, спрыяць, быць ласкавым’ (Нас., Мат. Гом., Сл. рэг. лекс.), ‘раіць’, ‘зрабіць ласку, уважыць просьбу’ (Варл.), рачы́ць ‘ласкава запрашаць’ (Ласт.), ра́чыты ‘жадаць’ (кобр., Жыв. сл.), с. 157

Рачы́шнік ‘божая кароўка’ (Сцяшк. Сл.; шчуч., ЛА, 1). с. 157

Рашаце́нь ‘слупы ў азяродзе’ (Станк., Сл. ПЗБ), рашо́тка ‘тс’ (Сл. ПЗБ). Гл. рашо́тка₁. с. 157

Рашво́рка ‘воз, калёсы без драбін, каб вазіць доўгія бярвенні’ (Сцяц., ПСл). с. 157

Рашке́пліваць ‘расчэпліваць’ (Сл. ПЗБ). с. 157

Ра́шка (rа́szkа) ‘птушка драч’ (Тур.). с. 157

*Рашо́та, рэшо́то ‘рэшата’, ‘прылада для лоўлі рыбы’ (ПСл). Гл. рэшата₂. с. 157

Рашо́тка₁ ‘загарадка, агароджа з пераплеценых пруткоў, планак’ (ТСБМ), сюды ж ‘сані з задком, спінкаю’ (Бяльк.), ‘грэбень для часання’, ‘частка грабляў з зубамі’, ‘зазубень’. с. 157

Рашо́тка₂ ‘ядомы грыб, казляк’ (дзятл., Сл. ПЗБ). Да рашэтнік (гл.). с. 158

Ра́шпіль ‘напільнік для дрэва’ (ТСБМ), ра́шпуль ‘тс’ (ТС). с. 158

Рашпо́р ‘падоўжаная бэлька, якая падтрымлівае папярочныя’ (Мат. Маг.). с. 158

Ра́шты, рі́шты, ры́шты, рэ́шты толькі мн. л. ‘прыстасаванне ў возе для пашырэння яго пагрузачнай пляцоўкі’ (малар., Нар. словатв.). Гл. рошт. с. 158

Рашчалі́ць ‘расчапіць (рукі)’ (Сл. ПЗБ). с. 158

Рашчэ́п, рашчэ́піна ‘ракавіна капыта’ (брасл., беш., ЛА, 1), с. 158

Рашы́ць, рэшы́ць ‘прыйсці да заключэння; вырашыць, надумаць’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), ‘развязаць, вырашыць (задачу)’ (Янк. 3), ‘патраціць, ліквідаваць, зрасходаваць, знішчыць’ (Янк. 3, Мат. Маг., ТС), рэшы́цца ‘пазбавіцца, страціць’ (Растарг.). с. 158

Рашэ́тнік ‘ядомы грыб казляк, махавік’ (ТСБМ; лід., гродз., беласт., Сл. ПЗБ; Мат. Гом.), рашо́тнік ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), рашо́цік ‘тс’, рашацю́к (Мат. Гом.), рэшэцю́га (Нар. словатв.), рэшо́цік ‘тс’ (ПСл), падрашэ́тнік (Мат. Гом.). с. 159

Раява́ць ‘жыць вельмі добра без турбот, безклапотна’ (ТСБМ, Ян., Янк. Мат.). с. 159

Рваць ‘вырываць, разрываць, тузаць, драць’ (ТСБМ, Ласт., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ‘цягнуць на ваніты, ванітаваць’ (Сл. ПЗБ, ТС), сюды ж рва́кі мн. л. ‘ірвота; ваніты’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Растарг.), с. 159

Рдза ‘маланка без грому’ (брасл., ДАБМ, камент.; даўг., Сл. ПЗБ). с. 159

Рдзець ‘чырванець’ (ТСБМ), ‘свярбець’, рдзе́цца ‘чырванець (пра рану)’ (ТС), ‘выклікаць злаванне’ (Юрч. СНЛ), рдзель ‘чырванашчокі мужчына’, ‘чырванашчокая жанчына’ (Нас.), рдзіцца ‘злавацца’ (Юрч. СНЛ). Да ірдзець (гл.). с. 159

Рдзест ‘урэчнік, Рotamogeton’ (ТСБМ). Да ірдзест (гл.). с. 160

Ржа ‘іржа’ (ТСБМ, Сцяшк.; карэліц., Нар. лекс.; ТС; віл., Сл. ПЗБ), ‘іржа на лёне’ (віц., Шн. 3); ‘ржавая вада (на балоце)’ (ветк., Мат. Гом.; барыс., Сл. ПЗБ), ‘балота з жалезнай рудой’ (жытк., нясвіж., слаўг., стол., Яшк.), ржа, іржа́, аржа́ ‘рудая вада на балоце’ (ЛА, 2), ‘галаўня’ (шуміл., Сл. ПЗБ), ‘ношка на лапках пчалы’ (бабр., ЛА, 1). Да іржа₁ (гл.). с. 160

Ржа́ва ‘гразкае, іржавае балота з вокісам жалеза ў вадзе; балота з жалезнай рудой’ (віц., слаўг., Яшк.). с. 160

Ржа́вень ‘крыніца на багністым глыбокім балоце’ (глыб., ДАБМ, камент., 42). Да ржа́ва (гл.). с. 160

Ржаве́ц ‘ржэўнік ?’ магчыма ‘жыцік, Lolium L.’: вельмі багато ржаўцу́ расце па лёну (лельч., Мат. Гом.), с. 160

Ржаві́нне, іржа́вінне, аржа́вінне ‘рудая вада на балоце’ (Сцяшк. Сл., ЛА, 2), с. 160

Ржанец ‘жыцік, Lolium L.’ (Інстр. 2). с. 160

Ржа́нік ‘жытні хлеб’ (нараўл., Мат. Гом.) с. 160

Ржа́ніца ‘іржаная салома’ (расон., Шатал.). Да іржа₂ (гл.). с. 160

Ржа́нішча ‘іржышча’ (слаўг., смаляв., бабр., гом., слуц., ДАБМ, к. 271). с. 160

Ржаны́, аржа́ны, іржаны ‘іржаны, жытні’ (ТСБМ, ТС, ЛА, 4), навагр. і ро́жны; с. 160

Ржаць ‘іржаць’ (ТСБМ, Сцяшк.), ржаць/рзаць ‘тс’, ‘гучна смяяцца’ (ТС). Да іржа́ць (гл.). с. 161

Ржо́нне ‘іржышча’ (Сцяшк. Сл., Жд. 3; лаг., Шатал.; смаляв., лаг., маладз., ДАБМ), с. 161

Ржы́ска, ржы́ско, ‘зжатае поле; пожня пасля жыта, іржышча’ (ДАБМ, Сцяшк.; свісл., воран., Шатал.; івац., Жыв. сл.). с. 161

Ржы́шча, рыжы́шчо, ржы́шчо ‘іржышча, поле на якім зжата жыта’ (ТСБМ, Чуд., Бяльк., Выг.; віл., Сл. ПЗБ; паўсюдна, ДАБМ), ‘зжатае поле’ (карэліц., Нар. лекс. і ДАБМ, камент., 852; Сцяшк.), ‘сцелішча’ (стаўбц., ЛА, 4), ржы́шчыка ‘іржэўнік’ (Юрч. СНЛ). Да іржышча (гл.). с. 161

Ржэўнік ‘іржэўнік’ (ТСБМ, ДАБМ, Шатал.), ‘сцелішча’ (ЛА, 4). с. 161

Рзаць ‘іржаць’ (Шат., Некр., Бяльк., Растарг.; маг., Шн. 2; гом., Рам. 8), ‘рагатаць’ (Мат. Гом.), ‘дурэць, сваволіць, мітусіцца, балавацца, шумець, крычаць’ (Юрч., Сцяшк., Сцяшк. Сл.). Да ірзы, іржаць (гл.). с. 161

Рзне́нце, рзне́ньця ‘рэзкі боль у жываце’ (воран., шальч., Сл. ПЗБ). с. 161

Рлава́ць ‘крычаць па-арлінаму’ (Гарэц., Нас.). с. 162

Рмаць ‘надрывацца’, ‘раззлавацца, выйсці з сябе’: не рмі́ся! (паўн.-усх., КЭС). с. 162

Ро́ба ‘грубае рабочае адзенне (звычайна парусінавае або брызентавае)’ (ТСБМ). с. 162

Ро́бак ‘стракатая тканіна для саяноў’ (жытк., Мат. Гом.). Гл. рабак₂. с. 162

Ро́бат ‘аўтамат, які выконвае складаныя дзеянні, падобныя да дзеянняў чалавека’ (ТСБМ). с. 162

Ро́беркі, рёбірцы ‘рэбры’ (Юрч. СНЛ). Да рабро (гл.). с. 162

Ро́біць ‘працаваць, рабіць’ (Нас., Бяльк, Жд. 2, Сцяшк.; міёр., 3 нар. сл.; Байк. і Некр.; віц., валож., іўеў., лун., калінк., ЛА, 2), ро́біць сена ‘касіць сена’ (калінк., ЛА, 1), с. 162

Ро́бля, рабе́ба, рабе́ля ‘работа, дзеянне’ (слаўг., Яшк.). с. 162

*Ро́бушак, ро́бушок ‘верабей’ (Сл. Брэс.). с. 163

Ро́вал ‘веласіпед’ (докш., Сл. ПЗБ; докш., ЛА, 2) с. 163

Ро́вам рэўці, роўма раўці́ ‘не сціхаючы, моцна крычаць’ (ТСБМ, Шуба, Прыслоўе, 57; калінк., 3 нар. сл.), с. 163

Ро́вар, ро́вэр, ро́выр, ро́вер ‘веласіпед’ (ТСБМ, Сцяшк., Сцяшк. Сл., Сцяц.; лун., свісл., Шатал.; Скарбы, Сл. Брэс., Мат. Гом.; карэліц., гродз., 3 нар. сл.; беласт., Жыв. НС.; зах.-бел., ЛА, 2). с. 163

Ро́вень₁ ‘ватэрпас, грунтвага’ (ТСБМ, Бяльк., Байк. і Некр.), с. 163

Ро́вень₂ ‘раўня’ (ТС). Гл. раўняць. с. 163

Рог₁ ‘цвёрды выраст з касцявога рэчыва на галаве ў некаторых жывёл’, ‘востры, загнуты канец чаго-небудзь’, ‘зуб у вілах’, ‘музычны або сігнальны інструмент’ (ТСБМ, Нас., Шат., Бяльк., Сцяшк., Ян., Сл. ПЗБ, ТС, Выг.), ‘пастухова труба’ (ТС), с. 163

Рог₂ ‘месца, дзе сутыкаюцца два знешнія бакі аднаго прадмета’, ‘вугал’, ‘вугал дома знадворку’, ‘месца, дзе збягаюцца перпендыкулярныя вуліцы’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Гарэц., Шат., ТС, Растарг.), ‘вугал воза’ (чэрв., лід., Сл. ПЗБ), ‘вугал у страсе, стозе’ (ТС), ‘клінападобная частка балота, клін поля, лесу, лугу, вёскі; лука, паварот ракі’ (Яшк., ТС, Выг.), ‘кут’ (Бяльк.), ‘кут, край’ (Ян.), ‘канец сяла’, ‘куток у садзе’ (Жд. 1), ро́гі ‘перасячэнне схілаў страхі з бакоў’ (палес., Нар. сл.), ‘канец у хустцы’ (Ян.), ро́жкі ‘канцы хусткі на галаве ў жанчыны’ (Растарг.) с. 164

Ро́гак ‘хвароба злакавых раслін, сажа’ (ПСл). с. 164

Ро́гач ‘дзяржанне, ручка ў касе’, ‘дышаль у возе для валоў’ (ПСл) с. 164

Ро́галь ‘няўдалы хлеб’ (ПСл.). с. 164

Ро́гат ‘гучны, нястрымны смех’ (ТСБМ, Шат., Байк. і Некр., ТС; пух., Сл. ПЗБ), рёгат ‘тс’ (Растарг.), ‘празмерны рогат’, ‘іржанне’ (Нас.), ро́гаткі ‘смех’ (Сцяшк. Сл.). с. 164

Ро́гаць ‘утвараць спакойныя гукі (пра свіней)’, ро́хкаць, ро́хаць, ру́хаць, ру́хкаць, кру́хаць, кро́хаць (віц., маг., брэсц., гом., ЛА, 1). с. 164

Ро́гель ‘пояс, які злучае дзве кроквы паміж сабой’ (кам., Нар. сл.). с. 164

Род₁ , руод, ро̂д, рід ‘рад пакаленняў, якія паходзяць ад аднаго продка’, ‘асноўная арганізацыя першабытна-абшчыннага ладу’, ‘родзічы, сваякі, радня’, ‘сям`я’, ‘паходжанне, прыналежнасць да пэўнага саслоўя’, ‘разнавіднасць, сорт, тып’, ‘спосаб, характар, напрамак’ (ТСБМ, Федар. 6, Мат., ТС, Др.-Падб., Бяльк., Ян., Бір., Стан., Бес., Байк. і Некр., ПСл; мін., Шн.; калінк., воран., ЛА, 3; Яшк., Сцяшк., Сл. ПЗБ), ‘пол’ (Байк. і Некр.), ‘парода (пра жывёлу)’ (ПСл). с. 165

Род₃ ‘ураджай’ у выразе: дай, Божа, на жытычко род (маг., Шн.; Жд. 2, Ян., Юрч. Вытв.), с. 165

Ро́джаны ‘народжаны’ (Янк. 2, Жд. 3, Мат. Гом.) с. 166

Ро́дзіць ‘радзіць (пра зямлю)’ (Ян.). Да радзі́ць (гл.). с. 166

*Ро́дзіва, родзіво: вон з родзіва малы́ ‘змаленства’, першапачаткова ‘роды’ (ТС), с. 166

Ро́дзімка ‘ружовыя месцы на шчацэ’ (мазыр., ЛА, 3), ро́дзінка ‘тс’ (брэсц., там жа) с. 166

Ро́дзіна₁ ‘радня’ (Нас., Касп.; ганц., лун., ЛА, 3), ро́дзінка ‘тс’ (віц., Хрэст. бел. дыял.). Да радзі́на, род (гл.). с. 166

Ро́дзіна₂ ‘сям`я, род’ (Жд. 3; беласт., віл., воран., Сл. ПЗБ) с. 166

Ро́дзіна₃ ‘радзіма, бацькаўшчына, роднае месца’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ; ТС). с. 166

*Ро́дзінкі, ро́дінкі ‘імяніны’ (лун., Шатал.). Да радзі́ны (гл.). с. 166

Ро́дзіч₁ , ро́діч, ро́дзічка, ро́дічка ‘член роду’, ‘сваяк, чалавек, блізкі паводле паходжання’ (ТСБМ, Гарэц., Бес., Нас., Стан., Ян., Байк. і Некр., Мат. Гом., Растарг., ТС), суро́дзічы ‘радня’ (Нас.; касцюк., клім., ЛА, 3), ро́дічі, ро́дычі, ро́дычэ, ро́дычы ‘тс’ палес. (там жа), (далёкія) ро́дзічы ‘продкі’ (лоеў., ЛА, 3), ро́дічы ‘дзяды’ (Растарг.), ро́дзічы ‘дзяды (абрад)’ (ветк., Мат. Гом.). с. 166

Ро́дніца ‘архегоний’ (Байк. і Некр.) - беларускі навуковы тэрмін для жаночага ограна размнажэння ў мохавідных, папарацевідных і голанасенных раслін - архегонія. с. 166

Ро́дны ‘які знаходзіцца ў кроўнай роднасці па прамой лініі’, ‘звязаны з месцам нараджэння (пра горад, вёску)’, ‘дарагі, блізкі сэрцу’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Шат., Стан., Байк. і Некр., Растарг., ТС, Сл. ПЗБ; слуц., Жыв. НС), ‘айчынны’ (Байк. і Некр.), родный ‘родны’ (Бяльк.). с. 166

Ро́дства, ро́дство ‘радня, сваякі’ (брасл., Сл. ПЗБ; ЛА, 3; ТС), с. 167

Ро́енне ‘мроіва’ (Юрч. Вытв.). Да рой, раі́цца (гл.). с. 167

Рож ж. р. ‘жыта’ (в.-дзв., лудз., Сл. ГІЗБ; ПСл), с. 167

Ро́жа₁ ‘ружа’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Бес., Мал., Шат., Бяльк., Стан., Байк. і Некр., Растарг., Нар. Гом., ТС), ‘шток-ружа, сляс, Аlcea rosea L.’, ‘мальва пагрэбаваная, Мalva neglecta Wallr.’, ро́жа лясная ‘лясная мальва, зінзівер, Маlva silvestris L.’ (Кіс.), ро́жа садо́вая ‘ружа (з песні)’ (Ян.), ро́жа ‘мальва’ (Нас., Растарг., Мат. Гом.), ‘шыпшына’ (ПСл), ‘вяргіня’ (Сл. Брэс.), ‘від кветкі, ружа’ (зэльв., Нар. словатв.), ‘дэкаратыўная расліна з вялікімі яркімі кветкамі’ (Скарбы), ро́жавы ‘светла-чырвоны, ружовы’ (Гарэц., Стан., Др.-Падб., Байк. і Некр.). с. 167

Ро́жа₂ ‘інфекцыйная хвароба Еrysipelas - вострае запаленне скуры і лімфатычнай сеткі скуры’ (ТСБМ, Сцяшк., Бір. Дзярж., Бяльк., Касп., Шат.; нараўл., Арх. ГУ; ашм., Стан.; Байк. і Некр., Мат. Гом., ТС, Сл. ПЗБ), ‘хвароба ў свіней’ (ЛА, 1). с. 168

Ро́жа₃ абразл. ‘морда’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 168

Ро́жан ‘ражон’ (ветк., Мат. Гом.). Да ражон (гл.). с. 168

Ро́жаніца ‘парадзіха’ (Нас.; в.-дзв., Шатал.; Мат. Гом.). с. 169

Ро́жны ‘розны, разнастайны’ (Др.-Падб.) с. 169

Ро́з - прыстаўка, адпавядае раз- (гл.) у націскной пазіцыі, с. 169

Ро́за ‘ружа, Rosa L.’ (міёр., Жыв. сл.; Сл. ПЗБ), ‘куст кветак’ (ТС), ро́зіна ‘куст ружы, кветка ружы’ (міёр., Нар. словатв.), ро́за, ру́жа, дзі́кая ро́за ‘шыпшына’ (віц., ЛА, 1). с. 169

Ро́зачкі ‘дзве тонкія дошчачкі ў кроснах, якія служаць для таго, каб не блыталіся ніткі асновы’ (воран., Шатал.), ро́зачкі ‘дзве палачкі, што дзержаць чыны’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 169

Ро́залка ‘паглыбленне (равок) паміж загонамі пры ворыве ў роскідку’ (слуц., Лекс. і грам., 15). с. 169

Ро́зваль (у Насовіча ро́зволь, відаць, пад уплывам уво́лю) ‘задавальненне, раскоша’, с. 169

Ро́звальні₁, разва́льні ‘сані-развалы, развалкі’ (ТСБМ; круп., Жыв. сл.; Сцяшк.), ‘шырокія сані’ (в.-дзв., Шатал.; брасл., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘вялікія сані’ (Байк. і Некр.); ‘прыстасаванне да саней для расшырэння іх плошчы’ (глус., Янк. Мат.; Юрч.); ‘крывіны з бакоў саней (каб накласці многа грузу)’ (Бяльк.); ‘дзве крывуліны, што насаджваюцца на канцы задняй восі, калі возяць бярвенні’ (там жа). Да развалы (гл.). с. 169

Ро́звальні₂ ‘прыстасаванне, у якім носяць сена’ (арш., чач., ДАБМ, камент., 826; Рам. 8) с. 170

Ро́зведзень ‘развора, доўгі брус, які злучае пярэднюю і заднюю часткі воза’ (ПСл). с. 170

Ро́зведы разм. ‘разведка’ (ТСБМ), звычайна разве́дкі ‘тс’ (Ласт.). Да разведаць (гл.). с. 170

Ро́зверць (розьверць) ‘раструб’, ‘архідэя’ (Байк. і Некр.). с. 170

Ро́звільны (ро́зьвільны) ‘сані-развалкі’ (Бяльк.) с. 170

Ро́звіны (розьвіны) ‘рэзгіны — прылада для нашэння сена, саломы’ (Касп.; ушац., Нар. сл.; талач., Шатал.; шум., Сл. ПЗБ; ДАБМ, камент., 826). Да рэзгіны (гл.). с. 170

Ро́звы ‘прыстасаванне, у якім носяць сена’ (пух., чэрв., ДАБМ, камент., 826), рэ́зьвы, рэ́зьвівы, рэзьві́лі, ро́зьвіны, рэзьвіны, рэ́зьзіны ‘тс’ (там жа) с. 170

Ро́зга₁, ро́ска, ро́зґа, ро́зка, ро́жґа ‘тонкая гнуткая галінка, дубчык, дубец’, (ТСБМ, Др.-Падб., Гарэц., Нас., Шат., Бяльк., Стан., Нар. Гом., ТС, ПСл; пін., Шатал.; Байк. і Некр., Мат. Гом., Жд. 1, Сл. ПЗБ), ро́ска, ро́скі ‘вітка (на калках плота)’ (чэрв., ЛА, 4). с. 170

Ро́зга₂ ‘сумнік звычайны, Solidago virga-aurea L.’ (Кіс.), с. 171

Ро́згавіны ‘першы скаромны дзень пасля Вялікага Посту’ (Др.-Падб.), ро́згаўкі ‘тс’ (ТС), разгаве́нне ‘тс’ (ТСБМ). с. 171

Ро́згалас ‘рэха, адгалоскі’ (ТСБМ, Шат.), розгалас ‘водгук, адгалоскі’ (Яруш.). с. 171

Ро́згары ‘свята, якое адзначаецца ў наступны пасля Тройцы тыдзень’ (палес., Кольб.; пух., Сл. ПЗБ). Да ро́зыйгра (гл.). с. 172

Ро́згляды ‘звычай знаёміцца з нявестай і яе маёмасцю’ (Юрч. Вытв., Сцяшк.; пух., Сл. ПЗБ; Растарг.). с. 172

*Розган, ро́згын ‘баразна, што раздзяляе значныя ўчасткі поля’ (палес., Выг.). с. 172

Ро́здараж ‘ростань, месца, дзе сходзяцца і разыходзяцца дарогі’ (Байк. і Некр. — з Коласа). с. 172

Ро́здум ‘паглыбленасць у свае думкі’ (ТСБМ). с. 172

Ро́здур ‘раздуранасць’, ‘раздураны’ (Янк. 3), ‘распушчаны чалавек’ (клец., Нар. лекс.), ‘неслух, сваволыіік’ (жаб., Нар. лекс.). с. 172

Ро́здых ‘адпачынак’ (Бяльк.). с. 172

Ро́ззе (розьзя) ‘дробныя галінкі бярозы’ (пін., Шатал.). с. 172

Ро́зляг у выразе: розляг ідзе ‘разносіцца, пашырацца (пра шум, крык і інш.)’ (навагр., Жыв. НС). с. 173

Ро́змін, разьмі́н ‘раз`езд на дарозе’ (Шат., Касп.), ‘мінанне сустрэчных адзін каля аднаго’ (Стан.). Да разміну́цца, міна́ць (гл.). с. 173

Ро́змінка ‘тварог, перамешаны са смятанай ці малаком’ (Сл. Брэс.). с. 173

Ро́знасць₁ ‘розніца’, ‘вынік адымання (у матэматыцы)’ (ТСБМ, Гарэц.) с. 173

Ро́знасць₂ ‘неаднолькавасць’ (Нас.), ‘адрозненне’ (Байк. і Некр.), с. 173

Ро́зніца₁, розьніца ‘непадабенства, адрозненне ў чым-небудзь’, ‘велічыня, сума, якая з`яўляецца рознасцю паміж дзвюма велічынямі, сумамі’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Бяльк., Касп., Байк. і Некр., ТС). с. 173

Ро́зніца₂ ‘продаж паштучна або невялікімі колькасцямі’ (ТСБМ). с. 173

Ро́зніцца ‘мець рысы, асаблівасці, якія адрозніваюць адно ад аднаго’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб.), ‘аддзяляцца’ (Нас.), ‘адрознівацца’ (Байк. і Некр.), ‘разрастацца з аднаго кораня парасткам’ (слуц., Жыв. НС). с. 173

Ро́зны (розный) ‘неаднолькавы, непадобны’, ‘другі, іншы, не той самы’, ‘разнастайны’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Стан., Байк. і Некр., Бяльк.), розна ‘па-рознаму’, ‘паасобку’, ‘чотка, разборліва’ (Гарэц., Нас., Касп., Растарг.). с. 174

Ро́зрух, р(уо)зрух ‘разруха, поўнае расстройства, развал у гаспадарцы’ (ТСБМ), ‘разгром, беспарадак, клопаты’ (Гарэц., Мал., Байк. і Некр.). с. 174

Ро́зрыў ‘нязгода (паміж братамі)’, ‘перарванне, перапынак (хваробы, смутку)’ (Нас.), с. 174

Ро́зсвет ‘досвітак, світанне, золак’ (Нас.). с. 174

Ро́зум ‘здольнасць мысліць, разумець’, ‘разумовыя здольнасці чалавека, інтэлект’ (ТСБМ, Нас., Шат., Бяльк., Касп., Стан., Растарг., ТС, Сл. ПЗБ), розымъ ‘тс’ (шымк. Собр.), с. 174

Ро́зыгрыш ‘нічыйны вынік гульні’ (ТСБМ). с. 175

Ро́зыйгра ‘розыгрыш’ (Нас., Бяльк., Байк. і Некр.), ро́зыгра ‘тс’ (Стан.), ро́зыгры ‘апошні дзень свята Тройцы’ (Маш.), ‘свята праз тыдзень пасля Тройцы’ (ТС), руса́ўчыны ро́зыгры ‘апошні дзень русальнага тыдня’ (ТС): у гэты дзень русаўкі іграюць (Маш., 219); с. 175

Ро́зыйд ‘адыход’ (Байк. і Некр.), ‘адыход наведвальнікаў’ (Нас.). с. 175

Ро́зыйск ‘росшук’ (Нас., Юрч. Вытв.). с. 175

Розь ‘адрозненне’, ‘нязгода, сварка’, ‘рознагалоссе, супярэчнасць’ (Нас.). с. 175

Ро́іла ‘беспарадак, хаос’ (ТСБМ, Юрч., Стан.), ро́ілам ‘у бязладдзі, беспарадку’ (Гарэц.), ро́йла ‘непарадак’ (Бяльк., Мат. Маг., Растарг.; чавус., Нар. сл.; навазыбк., Пал.). Да ро́іць, раі́цца (гл.). с. 176

Ро́іцца ‘раіцца (пра пчол)’ (брасл., ваўк., Сл. ПЗБ), ро́іцца, роі́цца ‘тс’, ‘мітусіцца, мільгаць’ (ТС); с. 176

Рой₁ ‘сям`я пчол або інш. насякомых, якія ўтвараюць адасобленую групу на чале з маткай’, ‘мноства, вялікая колькасць насякомых, птушак, якія носяцца ў паветры’, ро́ем ‘чарадой, гуртам, у вялікай колькасці’ (ТСБМ, Бяльк., Стан., ТС, Сцяшк., Сл. ПЗБ; воран., ашм., віл., 3 нар. сл.). с. 176

Рой₂ ‘запаленне малочнай залозы’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 177

Рой₃ ‘гайня ваўкоў’ (глыб., ЛА, 1; астрав., лельч., ЛА, 5) с. 177

Ро́йка₁ (р(уо)йка) ‘мядзведка, Gryllotalpa gryllotalpa’ (Сержп., Грам.). Да рыць ‘капаць’ (гл.). с. 177

Ро́йка₂ ‘рамонак, Маtricaria L.’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). с. 177

Ро́йка₃ асудж. ‘жанчына з непрыбранымі, распушчанымі валасамі, проставалосая’ (міёр., 3 нар. сл.). с. 177

Ро́йла ‘нязграбны, неакуратны чалавек’ (Юрч.), с. 178

Ро́йма ‘беспарадак’ (Жд. 3). Да рой₁ (гл.). с. 178

Ро́ймя ‘разам’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). с. 178

Ро́йна ‘разам’ (карэліц., Сцяшк. Сл.), ро́йны ‘густы’ (Яруш.). с. 178

Ройст ‘мокрая забалочаная сенажаць’ (воран., астрав., ЛА, 2), ро́йста ‘тс’ (смарг., ЛА, 2); ‘балота’, ‘зарослае балота, звычайна ў лесе’ (воран., Яшк., Сл. ПЗБ), ро́йста, ро́йсце ‘нізкае, вільготнае месца ў лесе’, ро́йстра, ро́йсцвіны ‘тс’ (воран., шчуч., лід., смарг., Сл. ПЗБ); ро́йставіна, ро́йстра ‘непрыгодная, неўрадлівая зямля’ (гродз., КЭС; Жд. 1, Сцяшк.), ‘поле на раскарчаваным лесе ці балоце’ (гродз., Сцяшк. Сл.); ро́йсты ‘лясны зараснік’; ро́йстра ў ле́се — бярэзніку і моху шмат, пні гніюць (Жд. 1), ро́йстачка ‘невялікі вадаём’ (маст., смарг., Сл. ПЗБ), ройства ‘выпас для жывёлы’ (нясв., там жа); ро́йста, ро́йсты ‘раздарожжа, скрыжаванні дарог’ (вілен., Яшк.). с. 178

Ро́йтаннік ‘конюх, канавод’ (Гарб.), с. 178

Рок₁ р(уо)к, рык, рік ‘год’ (Нас., Мал., Бес., Сцяшк., Сцяц., Нар. Гом., Байк. і Некр., Скарбы, Сл. ПЗБ; гродз., 3 нар. сл.), ‘тэрмін’ (Стан.), ‘тэрмін пасяджэння земскага суда’ (Гарб.). с. 178

Рок₂ ‘поліўка з цёртага канаплянага семя’, ‘расол’ (бярэз., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘лёк, селядзечы расол’ (гарад,, ЛА, 4). с. 179

Ро́кат ‘раскацістыя гукі, якія зліваюцца ў манатонны гул’ (ТСБМ), с. 179

Ро́кі ‘сесія’ (Стан., Статут 1529 г.) — да рок₁ ‘тэрмін’ (гл.). с. 179

Рок-н-рол ‘дынамічны парны танец амерыканскага паходжання’ (ТСБМ). с. 179

Рол ‘цыліндр, вал, каток, які круціцца’, ро́лік ‘невялікае металічнае колца (на ножках мэблі, раяля)’, ‘фарфоравы ізалятар для замацавання электрычных правадоў’, рол ‘машына для размолу валакністых матэрыялаў, якія служаць для вырабу паперы, кардону’, ‘скрутак цыліндрычнай формы з лістоў або суцэльнай паласы якога-небудзь матэрыялу’, (ТСБМ), с. 180

Ро́ле ‘загон велічынёй у 10 метраў’ (малар., Выг.), ролля́ ‘ворыва’, ‘узаранае поле’ (палес., Выг.; Федар., 6), ро́ля ‘ворыва’ (Булг., Сцяшк.). Да ралля́ (гл.). с. 180

Ро́лкі, рёўкі, рёлкі, ‘насціл для сушэння снапоў’, ‘жэрдкі ў ёўні’ (рэч., петрык., акц., светлаг., рэч., Нар. сл.; Мат. Гом.). Да рэлкі (гл.). с. 180

Ро́льба ‘ворыва’ (палес., Выг.). с. 180

Ро́лька ‘рулон (паперы)’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 180

Ро́льнік ‘земляроб’ (Нас., Сцяц., Байк. і Некр.), ‘араты’ (астрав., баран., лід., шальч., ігн., Сл. ПЗБ; астрав., гродз., баран., іўеў., ЛА, 3). с. 180

Ро́льня₁ ‘памяшканне на папяровай фабрыцы, дзе ўстаноўлена машына для размолу валакністых матэрыялаў’ (ТСБМ). Да рол (гл.). с. 180

Ро́льня₂ ‘соткі ў полі’ (Жд. 1) ‘большая палова прысядзібнага ўчастка калгасніка ў полі, які кожны год даецца на новым месцы’ (стаўб., шчуч., Яшк.) с. 180

Ро́ля₁ ‘драматычны вобраз акцёра’, ‘поўны тэкст з п`есы слоў адной дзеючай асобы’, ‘работа, занятак’, ‘значэнне, ступень удзелу, мера ўплыву’ (ТСБМ, Байк. і Некр.). с. 181

Ро́ля₂ ‘земляробства’, ‘ралля́, ‘узаранае поле’ (Нас.), (весня́на) ро́ля ‘ралля, веснавое ворыва’ (івац., ЛА, 2), с. 181

Ром₁, ро̂м ‘месца, куды звозяць бярвенне для сплаву, ці з якога сплаўлялі лес, вязалі плыты’ (Бір.; чырв., 3 нар. сл.; капыл., Сл. ПЗБ), ‘прастор, свабоднае месца’, ‘абшар’ (Др.-Падб.); с. 181

Ром₂ ‘моцны спіртны напой з пераброджанага соку або з патакі цукровага трыснягу’ (ТСБМ) с. 181

Ро́ман і ру́ман ‘лясная трава з белымі кветкамі з сямейства складанакветкавых’ (Растарг.), с. 182

Ромб ‘паралелаграм з роўнымі і непрамымі вугламі’, ‘знакі адрознення вышэйшых камандзіраў у Савецкай Арміі да 1943 г.’ (ТСБМ) с. 182

Рон ‘мякіна (дробная), вотрыны — буйныя каласы’ (шум., Сл. ПЗБ), с. 182

Ро́нгель ‘гаршчок (вялікі)’ (ельск., Мат. Гом.). с. 182

Ронд ‘парадак, кіраванне’ (Варл.). с. 182

Ро́нда ‘форма інструментальнай музыкі са шматразовым паўтарэннем галоўнай тэмы ў чаргаванні з пабочнымі’ (ТСБМ). с. 182

Ро́ндаль, рондлік, рандэляк, рондэлёк, рондэлек, рондэль, рондзель, ро́ндзяль ‘каструля (звычайна медная) з доўгай ручкай’ (ТСБМ, Сцяшк., Шат., Стан., Жд. 3, Шпіл., ТС; карэліц., Янк. Мат.; брэсц., гом., 3 нар. сл.; Байк. і Некр.; паст., Сл. ПЗБ), ‘патэльня’ (Сл. Брэс.). с. 182

Ро́ндзіць ‘правіць, наводзіць парадкі’ (Нар. Гом.), ‘кіраваць, распараджацца’ (Скарбы), ‘камандаваць’ (паст., Сл. ПЗБ) с. 182

Ронтмэ́йсар ‘спецыяльная шавецкая прылада для апрацоўкі рантаў па краях абутку’ (Скарбы) с. 182

Ро́нца ‘асоба ў панскім маёнтку, якая кіравала гаспадарчымі справамі’ (Скарбы) с. 183

Ро́па₁ ‘гнойныя выдзяленні’ (ТСБМ, Др.-Падб., Юрч. СНЛ), ‘сукравіца, гнілая кроў, што ідзе з рота, носа або з вушэй у нябожчыкаў’ (Мядзв., Гарэц., Нас., Байк. і Некр., ТС), ‘крывяністае выдзяленне з раны’ (Сл. Брэс.), ‘гной з раны, з вачэй’ (смарг., Шатал.), ропа́ ‘расол з пасоленага мяса, рыбы’ (Сл. Брэс.), ро́па, ра́па ‘лёк’ (лельч., б.-каш., ЛА, 4), ро́па, ропа́ ‘канцэнтраваны раствор солі’ (ТС). с. 183

Ро́па₂ ‘газа’ (наваір., Сцяшк. Сл.). с. 183

Ро́пуха, ро́пушка ‘невялічкая рыбка, падобная на мянька (галец?)’, ‘жаба з жоўтым падбрушшам’ (ТС). с. 183

Ро́сачка ‘расінка, макавае зерне’, ‘вельмі малая колькасць’ (Нас., Юрч. Вытв., Растарг.). Да расі́начка, раса́₁, (гл.). с. 183

Ро́сісць ‘нешта дрэннае’ ў праклёне: Есьце, шоб вас паела росісць! (ТС). Да рось ‘імгла, туман’ (гл.). с. 183

Ро́ска₁ ‘раска, Lemna L.’ (гом., Мат. Гом.). Да ра́ска (гл.). с. 184

Ро́ска₂ ‘капля вадкасці, якая выступае на саску ў каровы незадоўга перад цяленнем’ (ТС). Да раса́₁ (гл.). с. 184

Ро́ска₃ ‘лотаць, Саltha palustris L.’ (гом., ЛА, 1). Да роска₁ (гл.). с. 184

Роска₄ ‘дубчык’ (Сержп. Прык.). Гл. розга₁. с. 184

Ро́сказ і раска́з ‘загад’ (Нас., Касп., Байк. і Некр., Стан. (Кітаб)). с. 184

Ро́сказні ‘несур`ёзныя расказы, якім не трэба давяраць’ (Растарг.). с. 184

Ро́скаш ‘раскоша’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘дастатак’, ‘прасторнае памяшканне’ (Нас.), ‘свабода, воля (для курэй)’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘прыдоба, удоба, выгада, прыволле’ (светлаг., лельч., ЛА, 5). с. 184

Ро́скваль ‘бездарожжа’ (лун., Шатал.); росква́лле ‘разводдзе’ (жабін., ЛА, 2) с. 184

Ро́сквась ‘слота, хлюпота’ (Нар. Гом.), ‘разводдзе’ (маст., Сл. ПЗБ). с. 184

Ро́сквіт ‘з`яўленне кветак на раслінах, цвіценне’, ‘найвышэйшая ступень развіцця, уздыму, найлепшая пара’ (ТСБМ). с. 184

Ро́скеп ‘дышаль у возе для валоў’ (ПСл) с. 184

Ро́скід ‘від ворыва, калі глеба адвальваецца ў розныя бакі’ (Сцяц.; міёр., Шатал.; ТСБМ), роскідка ‘тс’ (петрык., Шатал.; шальч., вільн., Сл. ПЗБ), ‘баразна’ (вільн., Сл. ПЗБ); ро́скідзь ‘разора, паглыбленне паміж градамі’ (карм., Мат. Гом.; Інстр. 2); ро́скідка ‘мяжа на сярэдзіне загона’ (Янк. 3, Шат., ПСл), на ро́скідку ‘спосаб ворыва’ (ТС); араць у ро́скідку — ‘ворыва, пры якім барозны кладуцца ў напрамку краёў загона’ (карэліц., Жыв. сл.); ‘узаранае поле з разорай пасярэдзіне загона’ (нясв., смаляв., сміл., стол., Яшк.); роскідзь, роскідка, раскі́д ‘ворыва ўроскідку’ (бых., кам., сен., ЛА, 2). Да кідаць (гл.). с. 185

Ро́слік ‘парастак’ (рэч., Мат. Гом.), ‘парасткі бульбы’ (лід., Сл. ПЗБ), ро́слі, рослікі́, ро́слік ‘парасткі прарошчанага жыта’ (воран., пін., рэч., ЛА, 2), рослі́ ‘парасткі бульбы’ (навагр., 3 нар. сл., Жыв. сл.), ро́сьля ‘тс’ (Нар. словатв.), ро́слі ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), ро́сьля ‘тс’ (чаш., Касп.), ‘парастак з насення, карэнішча, клубня, цыбуліны’ (Стан.). с. 185

Ро́слы ‘чалавек высокага росту’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘які хутка расце’ (Шат.), ‘які прарастае (аб зярнятах)’, ‘пахрошчаны’ (Янк. 3, Юрч. Вытв., Нас.; свісл., Сл. рэг. лекс.), ‘прарослы ў снапах’ (Шат.), ‘мажны’ (Байк. і Некр.). с. 185

Ро́сля ‘рост як працэс’ (карэліц., Марц.; Янк. 3; лун., Шатал.; ганц., ст.-дар., ігн., Сл. ПЗБ). с. 186

Ро́сны₁ ‘пакрыты расой’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Байк. і Некр.; крэўск., Стан.; Сл. ПЗБ, ЛА, 5), ро́сна ‘мокра ад расы’ (Шат., Стан., Ян., ТС), ро́сна, ро́сно, расно́ ‘росна’ (Сл. ПЗБ). с. 186

Росны₂ ‘ураджайны, урадлівы’ (ТС). Гл. расны₁. с. 186

Ро́спадзень ‘сапсаваны, гнілы грыб’ (ТС), ро́спаднік ‘тс’ (там жа). Да распада́цца, па́даць (гл.). с. 186

Ро́спал ‘падпал’ (гродз., Сцяшк. Сл.), ‘лучына’ (івац., ЖНС). Да распальваць (гл.). с. 186

Ро́спалаць ‘анатаміраванне трупа’ (Байк. і Некр.). с. 186

Ро́спарка, ро́спурка, роспо́рке, роспі́рка, распо́рак ‘прарэх у сподніках’ (драг., кобр., стол., ЛА, 4), с. 186

Ро́спаркі, ро́споркы — частка кроснаў (Сл. Брэс.), ро́спыркі, роспіркі, распо́ры ‘гарызантальныя папярочныя планкі, што змацоўваюць раму ткацкага станка’, ‘пругі пры тканні’ (Уладз.). Да распіра́ць (гл.). с. 186

Ро́спач ‘стан, пачуццё крайняй безнадзейнасці, упадку’ (ТСБМ, Яруш., Байк. і Некр.), ‘адчай’ (ваўк., Сл. ПЗБ), роспачлівы, роспачны ‘поўны роспачы’ (ТСБМ). с. 186

Ро́спіс ‘мастацкае ўпрыгожанне каляровымі фарбамі сцен, столі і да таго пад., насценны жывапіс’, ‘подпіс’ (ТСБМ). с. 187

Ро́спісь ‘рэгістрацыя шлюбу’ (мсцісл., Юрч. СНЛ). с. 187

Ро́спуга ‘разора паміж градкамі’, ро́спурга, ро́спруга, роспру́га ‘глыбокая баразна паміж градамі’ (Сл. Брэс., Шатал., Сл. ПЗБ, ЛА, 2). с. 187

Ро́спуск₁ і ро́спуст ‘развод, скасаванне шлюбу’ (Гарэц., Др.-Падб., Бяльк., Байк і Некр.), ‘нястрыманы чалавек’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), ‘распушчаны чалавек’ (клец., Нар. лекс.). с. 187

Ро́спуск₂ ‘вясенняе бездарожжа’ (ТС), с. 187

Ро́спускі ‘мажары’ (Бяльк.), ‘драбіны, сані без кузава вазіць бярвенне і дошкі’ (Касп.), ‘падсанкі’ (добр., ЛА, 2), ‘развалкі’ (Мат. Гом.), ‘воз, калёсы для вывазкі лесу’ (Ян.), с. 188

Ро́спуст ‘вясновае бездарожжа’, ро́спусць у выразе на роспусці/ на роспусцях ‘ранняю вясной, у час раставання снегу’ (ТС), с. 188

Ро́спушка ‘карніз у грубцы’ (жытк., Мат. Гом.). с. 188

Ро́спыт ‘выпытванне ў каго-небудзь чаго-небудзь’, роспыты ‘пытанні з мэтай выведаць, выпытаць што-небудзь’ (ТСБМ, Др.-Падб., Бяльк.). с. 188

Ро́ссе ‘чарот’ (бяроз., Шатал.). с. 188

Ро́ссып, россыпам ‘лес, які сплаўляецца асобнымі бярвеннямі, а не плытамі; неўпарадкаваны плыт’, ‘што-небудзь рассыпанае ў вялікай колькасці’, ‘каменныя глыбы з выветранымі горнымі пародамі’ (ТСБМ; віц., Нар. лекс.; светлаг., Мат. Гом.). с. 188

Рост ‘павелічэнне колькасці, прырост’, ‘фігура, вышыня чалавека або жывёлы’, ‘росля раслін’ (ТСБМ, Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), роставы ‘вегетатыўны’ (Байк. і Некр.). с. 188

Ро́стань, ро́станькі, ро́стынькі, ростанкі, растане́, ростані ‘месца скрыжавання дзвюх або некалькіх дарог’ (ТСБМ, Стан., Касп., БРС, Гарэц., Нік., Бяльк., Нар. Гом., Нас., Яшк., Байк. і Некр., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, Кос., Мікуц.; полац., Янк. 2), ростань ‘дарога на бязлеснай мясцовасці’ (віц., Рам.); ро́стыні, растанькі ‘скрыжаванне дарог’ (гарад., рэч., ЛА, 2); растанькі́, растаньке́, рыстанкі́, растанцы́, растанцэ́, ро́станькі, ро́станкі, ро́стункі, растані́, ро́станкі, растайне́, раста́нішча ‘месца, дзе дарогі разыходзяцца, ростані’ (ЛА, 2); на ро́станях ‘у стане вагання пры выбары далейшага шляху’; ро́стань ‘час, праведзены далёка ад блізкіх’ (ТСБМ). с. 189

*Ро́старапень, ро́сторопень ‘разводдзе’, растаро́п, растаропіца ‘тс’ (петрык., акц., люб., нараўл., хойн., лоеў., браг., калінк., ЛА, 2; Мат. Гом.), с. 189

Ро́стаўкі ‘устаўныя карункі ў навалачках’ (ашм., Сл. рэг. лекс.). с. 189

Ро́стбіф ‘ялавічына, засмажаная вялікім кавалкам’ (ТСБМ). с. 189

Ро́ствань ‘непраходная гразь, бездарожжа’ (ТС). с. 190

Ростр ‘таран у выглядзе галавы якой-небудзь жывёлы на насавой частцы стараж.-рымскага ваеннага карабля’ (ТСБМ). с. 190

Ро́стра ‘трыбуна на форуме старажытнага Рыма, упрыгожаная насамі караблёў, захопленых у непрыяцеля’, ‘упрыгожанні калон у выглядзе насавой часткі старажытнага судна’ (ТСБМ) с. 190

*Ро́страсень, ро́страсэнь ‘неахайна апрануты чалавек’ (пін., ЖНС). с. 190

Ро́стул ‘вугал, атрыманы ў выніку расхілення ножак цыркуля’, ‘адтуліна, шчыліна пры расчыненым вакне, дзвярах, росчын’ (ТСБМ). Да растулі́ць, туліць (гл.). с. 190

Ро́ступ ‘расступанне, пропуск праз натоўп, скаціну’ (Нас., Касп., Байк. і Некр.). Да расступа́цца, гл. ступаць. с. 190

Ро́стырка ‘сварка’ (навагр., Сл. рэг. лекс.). с. 190

Ро́суха ‘расахатае дрэва’ (драг., Сіг.), ‘памост пад вулей на дрэве’ (драг., ЛА, 1). Да расоха ‘дрэва з раздвоеным ствалом (гл.). с. 190

Ро́схап у выразе: на росхап ‘нарасхват’ (ТС). с. 190

Ро́схрыст ‘месца, дзе расхрыстваецца ці расхрысталася адзежа’ (ТСБМ, Нар. Гом.), с. 190

Ро́сцік ‘рослік, расток (бульбы)’ (в.-дзв., красл., Сл. ПЗБ). Да рост (гл.). с. 190

Росць₁ ‘расці’, ‘атрымліваць задавальненне’ (Бяльк., Юрч. Фраз. 1, Юрч. Сін.), рость, рэсть ‘расці’ (Растарг.), ро́сціць ‘гадаваць, вырошчваць’ (астрав., пух., Сл. ПЗБ). Да расці́ (гл.). с. 190

Росць₂ ‘рост’, ‘расток, парастак’ (іўеў., Сцяшк. Сл.; ТС). с. 190

Ро́счынак (росчынок) ‘рашчына’ (хойн., Мат. Гом.). с. 191

Ро́счырк ‘завітушка на пісьме, звычайна ў канцы слова або чыйго-небудзь подпісу’, ‘след бліскавіцы, рэактыўнага самалёта’ (ТСБМ). с. 191

Ро́сшук, росшукі ‘следчыя і аператыўныя дзеянні з мэтай выявіць злачынца, украдзеную маёмасць і да т. п.’ (ТСБМ). с. 191

*Ро́сшыўка, ро́сшэўка, росшэ́ўка ‘расшыўка, прошва’ (Мат. Гом.; ТС, ПСл), рашэ́ўка ‘тс’ (Мат. Гом.), ро́сшыўка ‘прошва’ (навагр., ЖНС). с. 191

Рось ‘малы, драбнюткі дожджык, імгла, туман, імжа’ (Нас., Гарэц., Бяльк., Юрч. Вытв., Мат. Маг., Байк. і Некр.; рагач. Мат. Гом.; ПСл, ЛА, 2), ‘раса’ (ПСл). с. 191

Ро́сьпіска ‘распіска (дакумент)’ (Бяльк., Нар. Гом.) с. 191

Рот, ро̂т ‘поласць паміж сківіцамі і шчокамі да глоткі’ (ТСБМ, Нас., Бес., Шат., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк., Стан., Юрч. Сін., Ян.), ‘губы (нутро губы)’ (Дразд., Ян.), ‘ляпа, пашча звера’ (Дразд.; паўд.-бел., ЛА, 1), ‘паз у кароткіх бярвеннях, што кладуцца ў прасценкі’, ‘зеў паміж верхнімі і ніжнімі ніткамі асновы’ (ТС). с. 191

Ро́та ‘вайсковае падраздзяленне ў складзе батальёна’ (ТСБМ), с. 192

Ро́тар ‘вярчальная частка машыны (электрычнага генератара, турбіны і пад.)’ (ТСБМ). с. 192

Ро́тман ‘старшы над плытнікамі, які падае каманды тарнавым, адказны за плытагонаў і стан плытоў’ (гродз., Нар. сл.; маст., Нар. лекс.; Скарбы). с. 192

Ро́тмістр ‘афіцэрскі чын у кавалерыі, які адпавядае капітану ў пяхоце’, ‘асоба ў гэтым чыне’ (ТСБМ), с. 193

Роў₁ ‘доўгае паглыбленне ў зямлі, канава’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Шат., Бяльк., Стан., ТС, Сл. ПЗБ), ‘яр, лагчына’ (Байк. і Некр.), ‘баразна’ (Куч.), ‘трэшчыны на пятах’ (паст., ігн., Сл. ПЗБ), рове́ц ‘раўчак’, ‘разора’, ‘паз у вушаку’, ‘прабор у валасах’ (ТС), ро́вам, рава́мі ‘моцным струменем’ (шум., навагр., Сл. ПЗБ), роў ‘невялікі прыродны вадаём’ (ганц., ЛА, 2), рів ‘мачулішча’ (драг., кобр., ЛА, 4), ров, роў, рӥв ‘ручай, прамыіна, мелкае месца на рацэ’ (зах.-палес., ЛА, 5), ‘доўгі, мелкі капец бульбы’ (кобр., Нар. сл.), ‘круглая яма на высокім месцы для захоўвання бульбы зімою’ (віл., ст.-дар., Яшк.). с. 193

Роў₂ ‘моцны працяглы крык некаторых жывёл’, ‘гукі, што напамінаюць такі крык’, ‘моцны плач’ (ТСБМ). Да раўці́ (гл.). с. 193

Ро́ўба ‘дзяўчынка-плакса’ (кіраў., Нар. сл.; мазыр., Мат. Гом.). Да раўці́ (гл.). с. 193

Ро́ўґала, ро́ўґало, раўга́ч ‘плакса’ (Сцяц.), ро́ўгаць ‘моцна плакаць’ (смарг., Сл. ПЗБ), с. 193

Роўка ‘доўгае тонкае бервяно, абодва канцы якога ўкладваюцца ў рашэціну (азярод)’ (Некр.), ‘жэрдка ў азяродзе’ (Янк. 2), ‘жэрдка (праз раку, на пераходзе)’ (Сцяшк. Сл.), ‘роўная жэрдка’ (Мат. Гом.). с. 194

Роўнава́га ‘стан спакою’, ‘устойлівасць’ (Байк. і Некр.; Бяльк.). с. 194

Роўнадзе́ньне ‘раўнадзенства’ (Байк. і Некр.) с. 194

Роўнале́жнабочнік ‘паралелепіпед’ (Байк. і Некр.) с. 194

Роўнале́жнік ‘паралель’ (Байк. і Нскр.). с. 194

Роўнасечная ‘бісектрыса’ (Байк. і Некр.) с. 194

Ро́ўнік ‘экватар’ (Байк. і Некр.) с. 194

Ро́ўніца ‘равеснік, раўня’ (ТСБМ; маладз., Янк. Мат; ушац., Нар. лекс.), ‘злёгку скручаная пасма валакна, з якой вырабляецца пража’ (ТСБМ), ‘плоскасць, роўнасць, пласкаватасць’ (Байк. і Некр.), ро́ўніца/ру́ніца ‘раўніна’ (дзятл., Жыв. сл.). с. 194

Роўны ‘просты, прамы, без выгібаў’, ‘гладкі, без упадзін і ўзгоркаў’, ‘аднолькавы, пастаянны’, ‘ураўнаважаны’, ‘які аднолькава з кім-небудзь вырастае’, ‘які мае аднолькавыя правы, становішча, значэнне’ (ТСБМ, Шат., Байк. і Некр., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), ‘палогі (пра бераг ракі, возера)’, раўні́сты ‘тс’ (жлоб., рэч., глус., ЛА, 2), рі́мны ‘роўны’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 194

Ро́хаць ‘рохкаць’ (Нас., Др.-Падб., Юрч., Сцяшк., Сл. ПЗБ, Ян., Гарэц., Скарбы; мядз., Нар. сл.; Мат. Гом.), ро́хкаты ‘тс’ (стол. Нар. лекс.), ро́хкаць ‘утвараць гукі «рох-рох» (пра парасят, свіней)’ (ТСБМ, Шат., Др.-Падб., Сцяшк., Гарэц., Бес., Клім., ТС, Сл. ПЗБ), ‘ціха рохкаць’ (паўн.-, паўд.- і крайні ўсход Беларусі, ЛА, 1), рёхыцца, рёхыць ‘рохкаць’ (Юрч.), ро́хнуць ‘буркнуць’ (мядз., астрав., Сл. ПЗБ), ро́хканне, рёхыньня ‘рохканне’ (Байк. і Некр.; Юрч.), ро́хот ‘тс’ (ТС), рёх! — пра рохканне (мсцісл., Нар. лекс.), ро́хля ‘свіння’ (ПСл.). с. 195

Ро́хля ‘неахайны’ (Нас.), ‘чалавек, неакуратны наогул і ў быце’ (шкл., КЭС), ‘неахайны, брудны’ (маладз., КЭС; Мат. Маг.), ‘вялы, неахайны’ (Байк. і Некр.), ‘неахайная жанчына’ (мазыр., Мат. Гом.), ‘неахайная гультаяватая жанчына’ (Сцяшк. Сл.; в.-дзв., Шатал.), ‘неахайная, нязграбная і дзікаватая жанчына’ (мсцісл., 3 нар. сл.), рахле́й ‘вельмі неахайны і нязграбны чалавек’ (там жа), ро́хля, ро́хліна, ро́хлішча ‘неахайная асоба’, ро́хліцца ‘рабіць неакуратна’, ро́хленне ‘неакуратная работа’ (Юрч., СНЛ), ро́хля ‘тоўстая непаваротлівая жанчына’ (ТС), ‘празмерна тоўстая разлезлая баба’ (слонім., Жыв. НС), рахэ́ля ‘неахайная жанчына’ (Сл. рэг. лекс.). с. 196

Ро́хманы ‘хваравіты’ (ветк., Мат. Гом.) с. 196

Ро́хнуцца ‘зваліцца’ (нясв., Сл. ПЗБ) с. 196

Ро́хтачка ‘адзнака’: у Тамарінага мальца дайжа рохтачкі ўсе твае (Юрч. СНЛ). с. 197

*Ро́цезка, ро́тэзка ‘вузкая палоска матэрыялу, якой завязваюць хвартух’ (пін., Шатал.). с. 197

Ро́цік ‘адтуліна ў лямпе для кнота’ (добр., Мат. Гом.). Да рот (гл.). с. 197

Ро́цька ‘разява’ (Касп.), ‘няўважлівы чалавек’ (Жд. 2), ‘дурань’ (міёр., 3 нар. сл.). Да рот (гл.). с. 197

Ро́чкі₁ ‘тэрміны судаводства ў гродскіх судах’ (Гарб.). с. 197

Ро́чкі₂ ‘верхавіны дрэў’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). с. 197

Ро́чнік ‘аднагодак’ (Жд. 3; маст., шальч., смарг., Сл. ПЗБ), ‘аднагадовае жарабя’ (бяроз., Шатал.). с. 197

Ро́чніца ‘гадавіна’ (Нас.), ‘памінкі па нябожчыку праз год пасля смерці’ (Нас., Некр. і Байк., Сцяшк. Сл.; смарг., Шатал.). с. 197

Ро́шаны ‘вырашаны’ (Жд. 3). Да раша́ць (гл.). с. 197

Рошва ‘карункі, якія ўшываюцца ў навалачкі ці ў настольнікі’ (лях., Янк. Мат.; шкл., КЭС; Жд. 1; капыл., Жыв. сл.; Бяльк., Мат. Маг.). с. 198

Рошт ‘рыштаванне’, ‘вышкі, насціл’, ‘рашотка, часовая падлога’, ‘кладкі на высокіх калках, калодках, па якіх ходзяць у паводку’, ‘памост на дрэве для борці’, ‘падмосткі з яловых галін для спання на зямлі’ (ТС, ПСл), роштоваць ‘падымаць на памосткі, падмошчваць’ (ТС). с. 198

Рошч ‘рост, росля’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 198

Ро́шча ‘гай’ (стаўб., Прышч. дыс.), ‘малады бярэзнік’ (крыч., Яшк.), ‘расліннасць’ (Гарэц., Стан.), ‘гадаваны ўчастак лісцёвага лесу каля населенага пункта’, ‘гарадскі парк’ (рэч., слаўг., Яшк.), ‘могілкі’ (маг., Яшк.); ‘гародніна’ (Жыв. НС); ‘працэс росту, рост, развіццё’ (Клім., Сцяц., Ян.; кобр., Нар. лекс.; брэсц., Жыв. сл.; Сл. Брэс, ТС), ‘рост у вышыню’ (Скарбы), ‘прарослае збожжа’ (Ян.). с. 198

Ро́шчы: жарт. ро́шчый-су́шчый ‘існы, святы’ (мсцісл., Юрч. Вытв.). с. 198

Ро́шчына, рашчы́на, рошчы́на, рошчэ́на ‘рошчына для хлеба, негустое цеста на дрожджах або з закваскай, якое пасля замешваюць’, ‘цэментны, будаўнічы раствор’ (ТСБМ, Сержп., Рам. 8, ТС; ЛА, 4; Сл. Брэс., Байк. і Некр.), ‘маладое цеста’ (Сцяшк.), ‘кулага (страва)’ (Сл. Брэс.). с. 198

Ро́шшыўка ‘карункі ў навалачках’ (навагр., Нар. сл.). с. 198

Ро́шына ‘крошка’: да абеду нават рошыны ня было ў роця. (навагр., Нар. словатв.). с. 199

Ртуць ‘хімічны элемент, вадкі цяжкі метал’ (ТСБМ), народная назва — жыво́е серабро́ (Ласт.). с. 199

Руб ‘вузкі край або вузкі бок якога-небудзь прадмета’ (ТСБМ), ‘кант, брыж, край’, ‘зарубка, выступ’, ‘шво, рубец’ (ТС), рубова́ты ‘зубчаты, з выступамі’ (ТС), с. 199

Руба́ка ‘адважны чалавек, які выдатна валодае халоднай зброяй’ (ТСБМ), ‘хто робіць сходу, не задумваючыся’ (Нас.). с. 200

Ру́бам ‘вертыкальна, вузкім бокам або краем уверх’ (ТСБМ), ру́бом ‘горда, з пыхай’: багаты рубом ходзіць (Сержп. Прык.). Гл. руб. с. 200

Руба́нак ‘сталярны інструмент з лязом для стругання драўніны’ (ТСБМ, Шат.). с. 200

Ру́банец ‘гатунак моцнага самасаду’, ру́банка ‘гатунак прывазнога тытуню’ (ТС). с. 200

Рубасе́к ‘вырубка’ (Сл. рэг. лекс.). с. 200

Руба́цца ‘біцца сякерай’ (ТС), руба́ць ‘сячы, цяць’ (Ласт.). с. 200

Руба́ць ‘есці вельмі энергічна’ (Юрч. Сін.). с. 200

Руба́шка ‘кашуля’, ‘верхні слой чаго-небудзь’ (ТСБМ), ‘менструацыя’ (ТС), руба́ха ‘сарочка, кашуля’ (ТС), рубашно́ ‘пагард. да рубашка’ (Клім.). с. 200

Рубе́ж ‘мяжа чаго-небудзь або паміж чым-небудзь’, ‘дзяржаўная мяжа’, ‘лінія абаронных збудаванняў’ (ТСБМ), ‘кант, грань’ (Гарэц.), рубѣжь ‘граніца’ (Шымк. Собр.). с. 201

Рубе́ль₁ ‘грашовая адзінка, роўная 100 капейкам’, ‘банкнот і манета такой вартасці’ (ТСБМ), с. 201

Рубе́ль₂ ‘тоўстая жэрдка, якой уціскаюць на возе сена, снапы і пад.’ (ТСБМ), ‘жордка, да якой прымацоўваюць бярвёны пры складанні плытоў сплаўнога лесу’ (стол., лельч., петр., Маслен.), ‘тоўстая рухомая жэрдка, на якой стаяць, крыючы страху саломай’, ‘кладзь, якая агароджвае застаронкі ў станку (курэні)’ (ТС), рубэ́ль ‘жэрдка ў нажной ступе’ (Клім.), ‘прылада для ўціскання сена ці саломы на возе або машыне’ (пін., стол., Сл. Брэс.). с. 201

Рубе́ль₃ ‘драўлянае прыстасаванне для разгладжвання бялізны’ (Сл. рэг. лекс.). с. 201

Руберо́йд ‘матэрыял для пакрыцця даху або для ізаляцыі’ (ТСБМ). с. 202

Рубе́ц₁ ‘падоўжанае паглыбленне, зробленае кім-небудзь на гладкай паверхні’, ‘след на целе пасля загоенай раны або ад пабояў’, ‘шво пры сшыванні двух кавалкаў тканіны, скуры і пад.’, ‘руб’ (ТСБМ), ‘выступ, край’ (ТС), рубцава́ты ‘з рубцамі’, рубцава́цца ‘гаіцца, утвараючы рубцы (пра раны, язвы і пад.)’ (ТСБМ). с. 202

Рубе́ц₂ ‘самы вялікі аддзел страўніка жвачных жывёл; ежа, прыгатаваная з гэтай часткі страўніка’ (ТСБМ). с. 202

Рубе́ц₃ ‘спінка ложка’ (вілейск., Нар. сл.). Да руб (гл.), значэнне ‘кант; цвёрды край прадмета’. с. 202

Рубі́ж ‘вастрыё касы’ (драг., Нар. словатв.). с. 202

Рубі́льнік ‘ручны выключальнік якіх-небудзь электрычных установак’ (ТСБМ). с. 202

Рубі́н₁ ‘каштоўны камень чырвонага колеру’ (ТСБМ). с. 202

Рубі́н₂, рубі́ха ‘драўляны брусок з насечкамі для качання бялізны’ (Касп.). с. 202

Рубі́на ‘адна штука адзення’ (Ст.-дар., Нар. сл.; ТС). с. 202

Рубі́ць ‘падшываць край чаго-небудзь; рабіць рубец’, ‘будаваць што-небудзь з дрэва, бярвення’, ‘здабываць (руду, вугаль)’ (ТСБМ), у выразе рубіць хату/хлеў ‘часова без моху складаць сцены будынка з новых бярвенняў’ (капыл., саліг., клец., слуц., 3 нар. сл.); сюды ж рубну́ць ‘секануць’ (ТС). с. 203

Рубле́ зборн. ‘тонкія жэрдкі’: рубля́ ды голья́ накладзе (ТС). с. 203

Рубле́й ‘ненажэрны чалавек’ (ТС). с. 203

Рублёва́ты ‘які ільсніцца, адкормлены’, параўн. конь у рублёх, г.зн. рублёва́ты (ТС). с. 203

Ру́блік ‘папярочка на плыце, да якой прывязваюцца калоды’ (ТС). с. 203

Ру́брыка ‘загаловак раздзела ў газеце, часопісе і пад.’, ‘раздзел; графа’ (ТСБМ). с. 203

Рубцы́ ‘адзенне старое, рванае’ (мсцісл., Юрч. Сін.). с. 203

Ру́бы толькі мн. л., экспр. ‘добрае, святочнае адзенне’ (драг., 3 нар. сл.), с. 204

*Рубяжы́, рубыжі́ ‘тое, што і граблі́ — трава, што застаецца паміж пракосамі’, ‘знакі на скуры няроўна абстрыжанай авечкі’ (драг., Нар. словатв.). с. 204

Ру́га ‘паша для жывёлы’ (Нік. Очерки), с. 204

Ругава́ць ‘турбаваць, крануць, паварушыць (саркастычна)’ (маладз., Янк. Мат.). с. 204

Ругну́цца ‘вылаяцца’, ругену́ць ‘аблаяць’, руга́нье ‘лаянка, непрыстойны выраз’ (ТС), ругані́на ‘лаянка, лаянне’ (міёр., Нар. словатв.), руга́нне ‘сварка з грубасцю’, ру́гань, ругня́ ‘тс’ (Юрч. Сін.). с. 204

Руда́₁ ‘прыродная мінеральная сыравіна з металамі або іх злучэннямі’ (ТСБМ). с. 205

Руда́₂ ‘красільнае рэчыва, што змяшчаецца ў ільняным палатне, выводзіцца з палатна вымочваннем і адбельваннем’ (Сл. Брэс.). с. 205

Руда́₃ ‘рудая вада на балоце’ (навагр., Нар. сл.; Сл.ПЗБ), ‘іржа, іржавы налёт’ (ТС), ‘гразь’ (Нас., Мат. Маг., Касп.). Гл. руда₂, руды. с. 205

Руда́₄ ‘кроў’ (Нас., Гарэц.). с. 205

Руда́к ‘рыжавалосы’; тое ж рудзі́ла м. і ж., руду́ха ж., ружо́ня ж. (міёр., 3 нар. сл.). с. 205

Руда́ўка ‘балотная рыжая вада’ (ТСБМ). с. 205

Ру́дзік ‘рыжык’ (узд., Нар. словатв.). с. 205

Рудзя́га ‘парыжэлае ад дажджу сена’ (ТС). с. 205

Рудзяне́ц ‘травяністая лекавая расліна з бледна-жоўтымі кветкамі, барадаўнік’ (ТСБМ, Кіс.). с. 205

Рудзя́ны ‘брудны’: рудзяная авечка — мыць трэба (Касп.), рудзя́ный ‘брудны да чарнаты’ (мсцісл., Юрч. Сін.). Да руда₃ (гл.). с. 206

Рудля́ ‘узаранае поле’ (Сл. Брэс.). с. 206

Рудні́к ‘сістэма збудаванняў для здабывання карысных выкапняў’ (ТСБМ). с. 206

Ру́дня ‘прамысловае прадпрыемства, дзе здабывалі або плавілі руду’ (ТСБМ, Нас.), ‘месца выплаўкі жалеза’ (ТС), рудня́, ру́дніца ‘тс’ (Ласт.), руднікі́ ‘жыхары вёскі Рудня’ (ТС). с. 206

Руды́ ‘ружова-карычневы’ (ТСБМ), ‘карычневы’ (докш., Янк. Мат.), рудава́ты ‘трохі руды, не зусім руды’ (ТСБМ), рудова́ты ‘карычневы, рыжаваты’ (ТС), руды́ ‘рыжы’ (мазырск., 3 нар. сл.), руды́й ‘нябелены’ (Сл. Брэс.), ‘колер нябеленага палатна, загарэлага цела, светла-русы колер валасоў, поўсці’ (Клім.). с. 206

Руж₁ ‘румянец’: руж на шчоках (Гартны). Гл. ружовы. с. 206

Ру́жа₁ ‘дэкаратыўная расліна Rosa L.’ (ТСБМ; Ласт.), ‘шыпшына’ (Кіс.), ‘лілія’ (Сл. ПЗБ, ТС). с. 207

Ружа́нец ‘у некаторых хрысціян — шнурок з нанізанымі на ім пацеркамі для адлічэння прачытаных малітваў або паклонаў у часе малітвы’ (ТСБМ). с. 207

Ружжо́ ‘стрэльба’ (ТСБМ), руж`ё ‘тс’ (Сл. ПЗБ), руж`е́ ‘тс’ (ТС), ружэ́йны ‘які мае адносіны да ружжа’, ‘які праводзіцца з ружжом’ (ТСБМ). с. 208

Ружо́вы ‘светла-чырвоны’, ‘з румяным, здаровым выразам твару’, ‘нічым не азмрочаны, радасны, светлы’ (ТСБМ), ружо́ві ‘ружовы’ (ТС). с. 208

Руі́на₁ ‘рэшткі разбуранага збудавання, паселішча’; перан. ‘слабы, хворы ад старасці чалавек’ (ТСБМ), ‘вайна’ (Шымк. Собр.), ‘сумяціца’ (Ласт.). с. 208

Руі́на₂ ‘зграя ваўкоў у час цечкі, руя, гайня’ (шчуч., 3 нар. сл.; ТС). Гл. руйка, руя. с. 208

Ру́іць, руе́ць ‘голасна плакаць наўзрыд’ (Ласт.), руі́ць ‘кішэць, гудзець’, руі́цца ‘табуніцца, збірацца ў зграі ў перыяд цечкі (пра ваўкоў, ласёў)’ (ТС, Сл. ПЗБ). с. 208

Ру́йка ‘гон, цечка’ (ТС). Гл. руя. с. 208

Руйнава́ць ‘ператвараць у руіны, разбураць’ (ТСБМ). Да руіна (гл.). с. 208

Рука́ ‘верхняя канечнасць чалавека або малпы’ (ТСБМ). с. 208

Рукава́ць ‘мяшок у выглядзе клінка для прыгатавання сыру’ (Сл. Брэс.). Гл. рукаяць, рукаятка. с. 209

Рукаві́цы ‘адзенне на кісці рук’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), рукові́ца, рукові́цы ‘тс’ (ТС). с. 209

Рукадзе́лле ‘шыццё, вязанне і падобныя віды ручной працы’, ‘рэч, выкананая шыццём, вязаннем і пад.’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), с. 209

Рукапа́шны ‘які ажыццяўляецца без зброі або халоднай зброяй (пра бой, сутычку)’, рукапа́шная ‘бой, сутычка без прымянення зброі або з халоднай зброяй’ (ТСБМ), рукопа́шны ‘ручной работы, самаробны’, руко́паш ‘уручную’ (ТС). с. 209

Ру́капіс ‘тэкст, напісаны ад рукі або на друкавальнай машынцы’, ‘рукапісны помнік старажытнай пісьменнасці’ (ТСБМ). с. 209

Рука́ты ‘рукасты’ (ТСБМ), ‘здольны, майстэрскі’ (ТС), ‘умелы’ (Сл. ПЗБ). с. 209

Рука́ў ‘частка адзення, якая пакрывае руку’, ‘адгалінаванне ад галоўнага вусця ракі’, ‘труба ці кішка для адводу вадкасцей, газаў, сыпучых целаў’ (ТСБМ), ‘частка адзення’ (Сл. ПЗБ, ТС), рукаво́ ‘рукаў’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), сюды ж рука́ўніна ‘вузкае самаробнае палатно для рукавоў сарочак’ (гродз., Нар. сл.), рукоўя́нка ‘камбінаваная сарочка’ (ТС), рука́ўчык ‘невялікая торбачка’, рукове́ц ‘нарукаўнік’ (там жа). с. 210

Рука́ўка ‘рукавіца’ (Касп.), руко́ўка ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 210

Рука́цца ‘вітацца, паціскаючы адзін аднаму руку’ (ТСБМ), руча́цца ‘вітацца за руку’ (Касп.). с. 210

Рукая́тка ‘частка прылады, за якую трымаюцца пры карыстанні’, ‘частка машыны, прыбора, за якую бяруцца рукою для перамяшчэння, павароту і пад.’, рукая́ць ‘рукаятка’ (ТСБМ); рукавя́тка ‘тс’ (Касп.), рукавя́тка, рукава́тка ‘кассё’, рукавя́тка, рукава́дка, рукая́тка ‘ручайка’ (Сл. ПЗБ), рукая́тка ‘ручка ў матавіле’, ‘жменя лёну’ (міёр., Ск. нар. мовы), рукъвя́тка ‘ручайка’ (круп., Нар. сл.). с. 210

Рукза́к ‘заплечны рэчавы мяшок’ (ТСБМ). с. 210

Руко́паш ‘уручную’, руко́пашны ‘ручной работы, самаробны’ (ТС). Гл. рукапашны. с. 210

Рукць, ру́каць ‘драсён, Роlygonum L.’ (Сл. ПЗБ), рука́ць ‘трава цвінтарэй’ (Сцяшк. Сл.). с. 211

Руле́т ‘кумпяк, з якога вынята костка і якому нададзена форма каўбасы’, ‘ежа з сечанага мяса ці бульбы з якой-небудзь начынкай, запечаная ў выглядзе прадаўгаватага кавалка, звычайна акруглай формы’, ‘пірог з цеста, згорнутага ў некалькі слаёў з салодкай начынкай’ (ТСБМ). с. 211

Руле́тка ‘вузкая стужка (пераважна стальная) з дзяленнямі, якая накручваецца на валік’, ‘прыстасаванне для азартнай гульні’ (ТСБМ). с. 211

Руле́я ‘ліра (музычны інструмент)’ (ТС). с. 211

Рулі́₁ ‘страва, прыгатаваная з накрышанага хлеба ў малако ці падсоленую (з алеем) або падсалоджаную ваду’ (ТСБМ, Нас., ТС, Сл. ПЗБ; парыц., Янк. Мат.; докш., Янук.); ру́лі ‘малако з пакрышаным хлебам, булкай (дзяціная ежа)’ (мядз., Нар. словатв.; петрык., Яшк. Мясц.). с. 211

Рулі́₂ адз. л. руль ‘бульба, якая зімуе на полі’, ‘цвёрдыя кавалкі бульбы ў кашы’ (Сл. ПЗБ), ‘бліны, аладкі, спечаныя з рулёў’ (докш., Янк. Мат.). с. 211

Руло́н ‘скручаная ў трубку папера, тканіна, цэлафан і пад.’ (ТСБМ). с. 211

Руль₁ ‘прыстасаванне для кіравання рухам’ (ТСБМ). с. 211

Руль₂ ‘крывулька, кіёчак з сучком, на які вешаюць пасудзіну над агнём’ (ТС). с. 212

Ру́льба, ру́льбіна ‘тоўстая трэска’, сюды ж рульбава́ць ‘шчапаць, рэзаць на кавалкі’ (Сл. ПЗБ). с. 212

Ру́ля ‘дула’ (ТСБМ, Ласт., Стан., Шымк. Собр.), ру́лька ‘тс’ (ТС). с. 212

Рум₁ выкл. ‘шась, шух, бах’: госьці рум на двор (ЭШ), агледзеліся паны да рум назад (Сержп. Казкі). с. 212

Рум₂ ‘месца на беразе ракі, куды звозяць бярвенне для сплаву і дзе вяжуць плыты’ (ТСБМ, Касп., Шат., Сержп. Казкі, ТС), рум, ром ‘тс’ і ‘штабель бярвенняў, дроў’, ‘вялікая па плошчы прастора’ (Сл. ПЗБ), рюм ‘месца на беразе ракі, куды звозяць сплаўны лес’ (віц., Нар. сл.). с. 212

Рум₃ ‘ уся будоўля’ (Сцяшк. Сл.), ‘агульная страха жылога будынка і гаспадарчых пабудоў’, ‘зруб’ (Сл. ПЗБ), с. 212

Рум₄ ‘сена з першага ўкосу’ (хойн., Арх. ГУ). с. 213

Рум₅ ‘ром’: “Подмовивши да красную девку, румом напоили” (гом., Рам. 1, 135). Гл. ром. с. 213

Ру́мза ‘плакса’, ру́мзаць ‘перарывіста і надакучліва плакаць’ (ТСБМ); ру́мзы ‘вочы заплаканыя’, румзы распускаць ‘плакаць беспрычынна’ (мсцісл., Юрч. Сін.), ру́мза, рю́мза ‘плакса’ (Бяльк.), ру́мало ‘тс’ (ТС), ру́маць ‘румзаць’ (ТС). с. 213

Румя́нак ‘адзін з відаў рамонку, які выкарыстоўваецца як лекі; лекавы настой на кветках гэтага рамонку’ (Сл. ПЗБ, Сл. рэг. лекс., Касп.), румя́нок ‘рамонак’ (ТС), румя́нок, руме́нок ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 213

Румя́нец ‘ружовы ці ярка-чырвоны колер твару’, ‘ружовая ці ярка-чырвоная афарбоўка неба пры ўзыходзе сонца’ (ТСБМ). Да румяны (гл.). с. 213

Румя́нка ‘роўная, без пад`ёмаў і спускаў дарога’ (беласт., Ніва, 1980, 9 сакав.). с. 213

Румя́ны₁ ‘з румянцам на твары’, ‘ярка-чырвоны, ружовы’, ‘чырванаваты, з залаціста-карычневым адценнем (пра выпечку)’ (ТСБМ, Ласт., Сл. ПЗБ), рум`я́ны ‘румяны, чырвоны’ (ТС), с. 213

Румя́ны₂ ‘ружовая ці чырвоная касметычная фарба для твару’ (ТСБМ). с. 214

Рунду́к ‘невялікая крамка на рынку’, ‘куфар для прыпасаў’ (Бяльк.), ‘куфар’, ‘турбіна’ (Касп.). с. 214

Руне́ць ‘узыходзячы, зелянець (звычайна пра азімыя пасевы)’ (ТСБМ), ‘цвісці (пра дрэва)’ (ст.-дар., Нар. сл.), руні́цца ‘усходзіць, зелянець’ (ТС). с. 214

Рункаві́ско ‘ручка ў рыдлёўцы’ (Сл. рэг. лекс.). с. 214

Ру́нклі ‘кармавыя буракі’ (Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ). с. 214

Руно́₁ ‘шэрсць авечкі’ (ТСБМ), ‘воўна з адной авечкі’ (Бяльк., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., ТС), ‘воўна з ягнят і маладых авечак’ (малар., Сл. Брэс.), ‘неразабраная воўна з авечкі’, ‘пух у качкі’ (ТС), ру́на ‘шэрсць’ (Касп.), ‘воўна з адной авечкі’, ‘скрутак воўны’ (Сл. ПЗБ, Нас.), с. 214

Руно́₂ ‘густая рунь’ (ТС), ру́на (ру́но) ‘пушыстая зелень на засеяным полі’ (Нас.), с. 215

Ру́нуцца ‘упасці (ад знямогі)’ (Мат. Маг.), с. 215

Ру́ны ‘старажытныя пісьмёны, якімі карысталіся пераважна скандынавы і якія захаваліся ў надпісах на камянях і інш. прадметах’ (ТСБМ). с. 215

Рунь ‘усходы, пасевы азімых культур’ (ТСБМ), с. 215

Ру́пар ‘труба канічнай формы, якая служыць для ўзмацнення гуку’, ‘рэпрадуктар у выглядзе такой трубы’ (ТСБМ). с. 215

Ру́піцца ‘старацца, клапаціцца, турбавацца пра каго-небудзь’, ‘хацецца’ (ТСБМ), ру́піць ‘трывожыць, выклікаць неспакой’, ‘цягнуць, прыцягваць’ (дзярж., Нар. сл.), ‘турбаваць неадвязна’ (мсцісл., Юрч. Сін.). с. 216

Ру́ра ‘труба’ (Цых.), ру́рка ‘цыліндрычная трубка’ (Нас.), ‘трубка, люлька’ (Сцяшк.). с. 216

Ру́савы дзед ‘дух жытняга поля’ (гродз. Цых.). с. 216

Руса́лка₁ ‘міфалагічны вобраз усходнеславянскіх народаў у выглядзе жанчыны з доўгімі распушчанымі валасамі, якая жыве ў вадзе або жыце’ (ТСБМ), ‘жанчына, што ходзіць з непрыбранымі валасамі’, руса́ўка ‘тс’ (ТС). с. 217

Руса́лка₂ ‘страказа’ (гом., Арх. ГУ), с. 217

Руса́ллі ‘у старажытных славян — вясеннія язычніцкія святкаванні, звязаныя з культам продкаў’ (ТСБМ); руса́льны ‘які мае адносіны да русалляў’, руса́льны ты́ждзень (ты́здзень) ‘першы тыдзень пасля сёмухі, калі спраўлялі русальныя абрады’ (ТС), руса́льніца ‘тыдзень пасля сёмухі’ (Ласт.). с. 217

Русі́ны ‘назва ўкраінцаў заходнеўкраінскіх зямель, найбольш распаўсюджаная ў час іх знаходжання пад аўстра-венгерскім гнётам’ (ТСБМ). с. 218

Ру́скі ‘які мае адносіны да Русі, Расіі’, ‘які мае адносіны да рускіх’ (ТСБМ), старое ‘у Беларусі хрысціянін усходняга абраду’, ‘украінец’ (Стан.), рускій, руській ‘рускі’ (Бяльк.), с. 218

Русло́ ‘вясло’ (Сл. рэг. лекс.). с. 218

Русува́ць ‘злаваць, шалець, лаяцца’ (Бяльк.). с. 219

Ру́сы ‘светла-карычневы з шэраватым ці жаўтаватым адценнем (пра валасы)’ (ТСБМ). с. 219

Русьня́ ‘сноп ільну’ (бешанк., Нар. сл.). Гл. руцня́. с. 219

Русьць, рюсьсць ‘раўці, плакаць’ (Бяльк.), рюсть ‘голасна плакаць’ (Растарг.), рюсь ‘тс’ (віц., Мат.), с. 219

Ру́та ‘від шматгадовых травяністых раслін і паўкустоў сямейства рутавых з жоўтымі кветкамі і лісцямі, у якіх змяшчаецца эфірнае масла’ (ТСБМ), ‘рута, Ruta graveolens L’ (Кіс., Стан.), ‘нешта вельмі зялёнае (у параўнанні)’ (ТС), ‘пакаёвая расліна, вазон’ (маладз., Янк. Мат.), ру́та, ру́та-мя́та ‘травяністая расліна’ (Кос., Растарг.). с. 219

Рутаўё́ ‘доўгі чаранок у прыладах (лапаце, вілах і інш.)’ (мсцісл., 3 нар. сл.), ‘ручка мятлы’ (ЭШ). Гл. ратаўё. с. 219

Ру́твіца ‘род адна- і шматгадовых травяністых раслін і паўкустоў сямейства матыльковых’ (ТСБМ), ‘расліна Lotus L.’ (Кіс.). с. 219

Рух ‘перамяшчэнне’, перан. ‘грамадская дзейнасць, масавыя выступленні’, ‘рост, развіццё’, ‘перамяшчэнне, рухавасць’, ‘шум’ (Сл. ПЗБ), ‘перамяшчэнне, рухавасць’ (ТС), ‘перамяшчэнне’, ‘трывога’ (Нас.). с. 219

Ру́хаць₁ ‘перамяшчаць’, ‘прыводзіць у рух, прымушаць дзейнічаць’, ‘кранаць’ (ТСБМ). с. 220

Ру́хаць₂ ‘рохкаць’ (Сл. ПЗБ), ру́хкаць ‘тс’ (ТС), рю́хать ‘тс’ (Растарг.). с. 220

Рухля́вы ‘рухавы’ (саліг., Нар. словатв.; Сл. Брэс.), рухля́вый ‘рухавы’ (Сл. Брэс.). с. 220

Ру́хнуць₁ ‘абваліцца, упасці пад дзеяннем уласнага цяжару’; перан. ‘перастаць існаваць, знікнуць’ (ТСБМ). с. 220

Ру́хнуць₂ ‘сказаць невыразна і зняважліва’ (мсцісл., Юрч. Сін.). с. 220

Ру́хнуць₃ ‘кінуцца’: рухнулі свінья (саліг., Нар. словатв.), ‘крануць, зрушыць’, ‘хутка пайсці, рынуцца’, рухну́ць ‘тс’ (ТС); рухну́цца ‘рушыцца, крануцца’ (там жа). Да рухнуць₁ (гл.). с. 220

Ру́хнуць₄ ‘прапасці (пра зімовую дарогу)’ (круп., Нар. сл.; ТС), рухну́ць ‘тс’ (ТС). с. 220

Рухо́мы ‘здольны рухацца; які можна перамяшчаць’ (ТСБМ, Нас.), рухо́мый ‘тс’ (Бяльк.), рухо́му ‘жвавы, дзелавы’ (ТС), сюды ж рухо́масць ‘уласцівасць і стан рухомага’, ‘рухомая маёмасць’ (ТСБМ). с. 221

Руці́на ‘боязь змен, застой, кансерватыўнасць, адсутнасць пачуцця новага’ (ТСБМ). с. 221

Руцня́ ‘жменя вытрапанай і ачышчанай пянькі’, ру́цня ‘жменя ільнянога валакна’ (Сл. ПЗБ), руцэ́нька ‘жменя ачышчанага і вычасанага лёну’ (Нас.). с. 221

Руцьмя́ны ‘рутавы, упрыгожаны рутай’ (Кліх.; маладз., Гіл.), руцьвя́ны ‘тс’ (Стан.). с. 221

Руч (ручь) ‘выгода’, ‘парука’, сюды ж рука́ ‘выгода, зручнасць’: тобе рука тыды ѣхаць (Нас.), ‘у самы раз, спадручна’ (ТС). с. 221

Руча́й ‘невялікі вадзяны паток’ (ТСБМ, ТС), руча́й, ручэ́й ‘тс’ (Нас., Сл. ПЗБ, Бяльк.). Сюды ж ручаі́на ‘невялікі ручай’ (ТСБМ), с. 221

Руча́йка ‘верацяно з наматанымі на яго ніткамі’; ‘жменя лёну (валакна)’ (ТСБМ), ручэ́йка ‘пачынак, пража на адно верацяно’ (бялын., Нар. сл.; лаг., Гіл.), ‘скрутак ачышчанага валакна’ (маладз., Янк. Мат.). с. 222

Руча́йнік, руча́сьцік ‘збан з двума дзяржаннямі’ (Касп.). Да рука (гл.). с. 222

Ручанцы́ ‘дванаццаць дзён пасля з`яўлення на свет (пра маладняк свойскай жывёлы)’ (Юрч. Фраз.). Гл. рачанцы. с. 222

Ручаны́ ‘апоры для драбін у возе’ (Сл. рэг. лекс.). Да ручка, рука. с. 222

Руча́цца₁ ‘запэўніваць, гарантаваць, прымаць на сябе адказнасць’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), руча́ць ‘запэўніваць у чым-небудзь, як бы даючы руку ў знак вернасці’ (Нас., Бяльк.), с. 222

Руча́цца₂ ‘вітацца за руку’ (Касп. Віц.). Гл. рукацца. с. 222

Ручво́ ‘самае глыбокае цячэнне ракі’ (Ластоўскі, Выбр. тв., 421), ‘вадацёк па ўпадзіне, жолабу’ (Ласт.). с. 222

Ру́чка₁ памянш.-ласк. ‘рука’, ‘дзяржанне’, ‘пісьмовая прылада’ (ТСБМ), сюды ж ру́чку звяза́ць ‘павянчаць, абручыць’ (брасл., Нар. сл.), ру́чкі ‘драбіны ў возе’ (міёр., Нар. сл.; Маслен.), ру́чыца ‘ручка, дзяржанне’ (ТС). с. 223

Ру́чка₂ ‘ручайка’ (Сл. Брэс.). Да рука, гл. с. 223

Ручні́к ‘вузкі прадаўгаваты кавалак тканіны, спецыяльна прызначаны для выцірання твару, рук, цела ці посуду’ (ТСБМ), рушні́к ‘тс’ (ТС, Касп.), ‘ручнік для ўпрыгожвання хаты’ (капыл., саліг., клец., слуц., 3 нар. сл.). с. 223

Ручні́ца ‘памінкі па нябожчыку праз год пасля смерці’ (Сл. рэг. лекс.). с. 223

Ру́чно ‘з рук у рукі, асабіста’ (драгіч., 3 нар. сл.), ‘уручную’ (ТС). Гл. рука. с. 223

Ру́чы ‘дарослы, працаздольны, які можа на сябе зарабіць’, ‘моцны, спрытны чалавек’ (бялын., Янк. Мат.), с. 223

Ручы́цца ‘весціся; добра гадавацца, пладзіцца’; (звычайна з адмоўем) ‘удавацца, шанцаваць; надарацца’ (ТСБМ), ручы́ць ‘ідзе ў руку, шанцуе (у жывёлагадоўлі)’ (маладз., Янк. Мат.). с. 223

Ручэ́йнік ‘маленькі чарвячок, які будуе вакол сябе домік-трубачку’ (Сл. рэг. лекс.). с. 223

Руш ‘палоска лёгкай тканіны, сабранай у зборкі, для абшыўкі чаго-небудзь’ (ТСБМ). с. 223

Руша́ць ‘зварочваць з поўні, пачынаць змяншацца (пра месяц)’, рушыць ‘звярнуць з поўні, пачаць змяншацца (пра месяц)’ (ТС), ‘чапаць, рушыць’ (Касп.). Гл. рушыцца. с. 224

Рушні́ца ‘стрэльба’ (Гарэц., Мат. Гом., ТС), ‘вінтоўка, ружжо’ (Сл. Брэс.). с. 224

Ру́шыцца ‘скрануцца з месца, пачаць рух’, ‘накіравацца’, ‘абвальвацца’, ‘разбурацца’ (ТСБМ), ‘пачаць рух’, рушыць (ТСБМ), рушэнне ‘паход’ (Гарэц. 1). с. 224

Руя́ ‘зграя (ваўкоў, сабак) у перыяд цечкі; гайня’ (ТСБМ). с. 224

Ры́ба₁ ‘рыба’ (ТСБМ; Бяльк.; Сцяшк. МГ), ры́біна ‘рыбіна’ (ТСБМ; брасл., в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 224

Ры́ба₂ ‘няроўнасці на палатне касы пры няўмелым кляпанні’ (Сл. Брэс.). с. 225

Ры́ба₃, у ры́бу ‘гульня хлопчыкаў’ (гродз., Нар. словатв.). с. 225

Рыба́к₁ ‘рыбалоў’ (ТСБМ; шальч., пух., Сл. ПЗБ; Сцяшк., ТС), ‘рачная чайка’ (ТС), с. 225

Рыба́к₂ ‘рабак’ (астрав., Сл. ПЗБ), ‘дажджавы чарвяк’ (кар., Шат.), ‘гліст’ (ПСл). с. 225

Рыба́ліць ‘рыбачыць’ (Ян.; рэч., Нар. сл.). с. 225

Рыба́лка₁ ‘рыбная лоўля’ (ТСБМ). с. 225

Рыба́лка₂ ‘рыбак’ (Нас., Ян., Бяльк.; гом., Нар. словатв.; КЭС), ‘чайка’ (хойн.), ‘крачка балотная’ (Байк. і Некр.). с. 225

Рыбало́ў ‘крычка малая’ (Інстр.). с. 225

Рыбачо́к ‘светлячок’ (вор., Шат.). с. 225

Рыбе́ль ‘маленькая рыбка’ (Ян.). с. 225

Рыбе́ц ‘прамысловая рыба сямейства карпавых, Аbramis vimba’ (ТСБМ, Інстр. 2, 57), с. 225

Рыбі́тва ‘чайка’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 225

Ры́бка ‘вытачка ў адзенні’ (Сцяшк. Сл.). с. 225

Рыбоі́д ‘вадзяны жук’ (Сл. Брэс.). с. 225

Рыва́лка ‘сяброўка’ (Сцяшк. Сл.). с. 226

Рыга ‘князь, ‘начальнік’, ‘ваявода’ (Гарб.), с. 226

Рыгава́нка ‘гафрыраваная спадніца’ (Сцяшк. Сл.). с. 226

Рыгава́ння, рэгава́нне, рыго́ўка ‘матэрыял, якім пакрываецца вата пры пашыве ватняга адзення’ (іўеў., валож., шальч., астрав., Сл. ПЗБ), рыгава́не ‘вацін’ (Сцяшк. Сл.). с. 226

Ры́галь ‘падваліна пад падлогай’ (бяроз., Нар. сл.). с. 226

Рыга́ць, рыгаці ‘ванітаваць’ (ТСБМ; астрав., чэрв., шчуч., шальч., гродз., Сл. ПЗБ), ‘адрыгацца пасля яды’ (Нас.), ры́гі ‘ваніты’ (шчуч., Сл. ПЗБ), рыгну́ць душо́ю ‘памерці’ (Гарэц.) с. 226

Ры́гаць ‘плакаць наўзрыд’ (Нас., Бяльк., Гарэц., Юрч.), ‘рыпець, скрыпець’, ‘мурлыкаць’ (ТС), ‘адрыгвацца’ (Гарэц.), ‘скрыпець’ (Юрч.), ры́гнуць ‘скрыпнуць, рыпнуць’ (ТС), ры́ганне ‘плач наўзрыд; крывадушная прысяга’ (Нас.), ‘скрып, рыданне’ (Юрч.). с. 227

Рыгва́ ‘дрыгва’ (чэрв., ЛА, 2), рыга, рыгва́ ‘горла, рачныя рукавы, на якія рака падзяляецца пры ўліванні ў вусце’ (Ласт.). с. 227

Рыгво́ ‘горла’ (Сл. Гродз.). с. 227

Ры́гер ‘кроква’ (бяроз., Нар. сл). с. 227

Ры́гель ‘жалезная засаўка’ (В. В. 116), с. 227

Ры́глі ‘вілы для гною’ (Сл. Брэс.). с. 227

Рыда́ць ‘голасна, сутаргава плакаць’ (ТСБМ), с. 227

Ры́даць ‘пра пачатак дзеяння’: авёс тут і ня рыдаў расьці (Шат.). с. 228

Рыдва́н ‘вялікая дарожная карэта’ (ТСБМ), ‘дужы чалавек’ (Сцяц., Сцяшк. Сл.), ридва́нъ, ридва́нчикъ ‘адкрытая лёгкая каляска’ (Нас.), с. 228

Ры́дзель, рыдзіль, рыдзяль ‘драўляная лапата, акутая металам’ (слонім, віл., шуміл., брасл., докш., Сл. ПЗБ; вілейск., маладз., шчуч., ЛА, 2), ‘здаровы, крэпкі чалавек’ (віл., брасл., Сл. ПЗБ), ры́даль, ры́дзель ‘рыдлёўка’ (Сцяшк.; маладз., Янк. Мат.; Цых., ТС; маст., ЛА 2; Выг.), ры́дель, ры́дэль ‘рыдлёўка’ (Сл. Брэс.; бяроз., кобр., ЛА 2), рыдзе́ль ‘рыдлёўка’ (акц.), ры́длі ‘рыдлёўка’ (ашм., ЛА 2), с. 228

Ры́дка ‘мурашка’ (калінк.). с. 229

Рыдлёўка, рыдля́ўка ‘лапата’ (ТСБМ, ТС, Сцяшк.; смарг., лід., маст., вільн., нараўл., шчуч., дзятл., Сл. ПЗБ; Бяльк., Сцяц.), ‘заступ’ (Гарэц.), рыдлёўнік ‘дзяржанне ў лапаце’ (паст., Сл. ПЗБ), ры́для ‘рыдлёўка’ (Сл. Гродз.). Сюды ж рыллёўка ‘лапата’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 229

Ры́длі ‘вілы з двума рагамі для гною’ (Сл. Гродз.). с. 229

Ры́для ‘драўляны каркас (дыяганальна перакрыжаваныя бярвенні) у цаглянай сцяне’ (брэсц., Нар. сл.). с. 229

Рыдлява́ць ‘счышчаць бруд з паверхні чаго-небудзь’ (глыб., Сл. ПЗБ), рыдлава́ць ‘капаць зямлю рыдлёўкай’ (Сл. Гродз.). Да рыдлёўка (гл.). с. 229

Рыдня, рыдзіонка ‘хата’ (Дмитриев, 241), рэдня́, рыдня́ ‘тс’ (Доўн.-Зап., Пін., 23, 191), рыделька ‘тс’ (Дэмб.), рыдзелька (свянц., лепел.), рыдзелка (арш.), грэдзенька (віц.), ры́для (Шн.). с. 229

Рыдыкю́ль ‘ручная жаночая сумачка’ (ТСБМ). с. 230

Рыдэлак ‘металічная прылада для акучвання бульбы’ (Інстр. 1, 40). с. 230

Рыжа́ ‘іржа’ (Сцяшк. Сл., Сцяц., Жд. 3), ‘рудая вада на балоце’ (зэльв., ЛА 2). с. 230

Рыжава́нье ‘бадзяга, травяністая расліна’ (ПСл). с. 230

Рыжаві́ца ‘назва хваробы па колеры хворага месца’ (Нар. Гом.). с. 230

Рыжак ‘падобная на лён расліна’ (Кіс.), рыжу́ха (беласт., Сл. ПЗБ), лён рыжы (Кіс.). с. 230

Ры́жанка ‘бручка’ (БДА, 859). с. 230

Рыжме́ль ‘рыжы чалавек’ (Янк. Мат.). с. 230

Рыжо́віна ‘праслойка мяса ў сале’ (ст.-дар., Сл. ПЗБ). с. 230

Рыжо́та ‘рыжавалосы’ (Сл. ПЗБ). с. 230

Рыжо́ўка₁ ‘гатунак бульбы з ружовым колерам скуркі’ (пух., 3 Нар. Сл.). с. 230

Рыжо́ўка₂, ра́жаўка ‘рыбалоўная сетка’ (жытк., маз., Мат. Гом.). Да рэ́жа₁ (гл.). с. 231

Рыжо́цце ‘вельмі рыжы чалавек’ (Нар. Гом.). с. 231

Рыжу́ха бат. ‘рыжак’ (беласт., Сл. ПЗБ), ‘рудая вада на балоце’ (навагр., НС). с. 231

Ры́жы ‘чырвона-жоўты’ (ТСБМ, Сцяшк.), ‘чырвона-чорны’ (воран., віл., шальч., астрав., свісл., Сл. ПЗБ), ‘руды’ (ЛА, 4; шчуч., Сл. ПЗБ; Бяльк.), ‘худы (пра мяса)’ (ст.-дар., Нар. сл.), ‘з праслойкамі мяса (пра сала)’ (ст.-дар., чэрв., Сл. ПЗБ), ‘рыжы, светла-карычневы’, ‘з рабаціннем на твары’ (ТС), ‘чырвонашчокі’ (ПСл), ры́жае, рыжо́віна ‘нятлустае мяса’ (ЛА, 4), рыжо́віны ‘сала з праслойкамі’ (ст.-дар., ЛА, 4), с. 231

Ры́жык ‘ядомы грыб з рыжай шапачкай’ (ТСБМ, Бяльк.; узд., барыс., Нар. Словатв.; Сцяшк.), ‘сурэпка, свірэпка’ (Бяльк.), рыжок, рыжкі, рышкі, рышке, ры́жыкі ‘рыжык’ (віл., чэрв., нараўл., ганц., пух., шчуч., брасл., круп., воран., швянч., в.-дзв., даўг., ігн., Сл. ПЗБ), рыжо́к ‘рыжык’ (ТС; мазыр., Янк.2; ЛА, 1, карта № 285, Сцяшк. Сл., Дэмб, 1415; Бяс. 145), рыжа́к ‘рыжык’ (Байк. і Некр., Демб.1, 278, Гарэц.). с. 231

Рыжы́шча, рыжышчо ‘іржышча’ (карэл., Сл. ПЗБ; кар., Шат.; Сцяц., Сцяшк. Сл.). с. 231

Ры́за ‘адзенне святара’, ‘металічная акладка на абразах’ (ТСБМ), ‘раса’ (Янк. 1) ‘дрэнная вопратка’ (валож., ЛА, 5), ры́зніца ‘памяшканне, дзе захоўваюцца рызы і царкоўныя рызы’ (ТСБМ), ‘зношанае адзенне’ (рэч., лельч., ельск., добр.), ры́зіна ‘старая, падраная вопратка’ (Лнк.1), ри́за ‘адзенне святара’, ‘раса’ (Нас.), ри́зка, ри́зочка ‘адзенне, у якім хрысцяць дзіця’ (Нас.), ризки ‘тс’ (Демб. 1, 646), с. 232

Рыза́ ‘пілаванне’ (камянец., кобр., ЛА, 1; Сл. Брэс., Клім, 65). с. 232

Рызава́ць ‘ачышчаць зерне’ (Сл. Гродз.). с. 232

Рыззё ‘старое, падранае адзенне’, ‘анучы’ (ТСБМ, чэрв., ст.-дар., паст., мядз., шум., глыб., Сл. ПЗБ), ры́ззе ‘дранае, старое адзенне’ (Ян.; добр., калінк., жытк., хойн., добр., гом., ветк., светл.; Янк. 2; Яўс.), ри́ззе ‘лахманы’ (Нас.), ры́зы ‘рыззё’ (смарг., вільн., брасл., Сл. ПЗБ; Сцяшк., Інстр. 1,81), ‘парванае адзенне’ (Жд. 1), ризи́на, ризи́нка ‘дрэннае, падранае адзенне’ (Нас.), рызі́нка ‘ануча, якою адцэджваюць чыгуны’ (Жд. 3), рызняке ‘адзенне’ (пух., Сл. ПЗБ), ры́зьзе́ ‘падраная вопратка’ (Янк. 2), ‘лахманы’ (Яруш.; Гарэц.), рыззё ‘парванае адзенне’ (Янк.), рызіна ‘старая падраная вопратка’ (Янк. 2). с. 232

Рызёўка, рызоўка, рыззёўка, рызоўка, рыззявік, рызя́тніца ‘посцілка, вытканая з рыззя’ (віл., докш., глыб., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘коўдра, вытканая з трапак’ (ушац., віл., валож., віл., ЛА, 4), рызьзёўка ‘пасцілка, вытканая са стужак’ (Янк.), рыза́вік ‘посцілка, вытканая з тоўстых нітак і рыззя’ (мядз., Нар. словатв.), рыдзёўка ‘тс’ (докш., ЛА, 4), рызо́ўка ‘посцілка, вытканая з істужак’ (лаг.), ‘пасцілка, тканая з рыззя’ (Жд. 1), рызявік ‘тс’ (глыб., ЛА, 4), рызянка (чэрв., ЛА, 4), рызётніца (в.-дзв. ЛА, 4). с. 232

Рызі́на ‘эластычны матэрыял з каўчуку’ (ТСБМ), рызі́нка ‘сцірка’, ‘тасьма з рызіны’, ‘від вязання, які мае ўласцівасць расцягвацца’ (ТСБМ; Сцяшк.; навагр., НС). с. 233

Рызі́наўка ‘піяўка’ (добр.). с. 233

Рызі́ны ‘галёшы’ (гом., добр., чач., ветк., кам., жлоб., ЛА, 2), рэзі́на ‘гумовы абутак’ (ПСл). с. 233

Рызкы́ ‘сенажаць’ (малар., ЛА, 2). с. 233

Рызма́н ‘ласкут’ (шальч., Сл. ПЗБ), ‘старое адзенне’ (Мат. Гродз.; Гарэц.), ‘парваная адзежына’ (Жд. I), ‘посцілка з рыззя’ (воран., Сл. ПЗБ), рызманы́ ‘падранае адзенне, лахманы’ (ТСБМ), рызма́нты ‘манаткі, лахманы’ (Янк. Мат.), рызма́нне ‘парванае адзенне’ (Жд. I). с. 233

Ры́знік ‘анучнік’ (паст., вільн., мядз., швянч., беласт., Сл. ПЗБ; Жд. I, Янк. 2), ‘дрэнна апрануты чалавек’ (Яўс.). Да рыззё (гл.). с. 233

Рызува́ты ‘расчышчаць’ (Сл. Брэс.). с. 233

Рызу́ха ‘крываўнік’ (брэсц., ЛА, 1). Да разу́ха (гл.). с. 233

Рызо́ха ‘асака’ (Бяс.). Да разу́ха (гл.). с. 233

Рызыдава́ць ‘самаўладнічаць’ (Цых.). с. 233

Рызыкава́ць ‘ісці на рызыку’, ‘падвяргаць рызыцы’, ‘адважвацца на што-небудзь’ (ТСБМ; шальч., Сл. ПЗБ), рызыкавацца ‘фанабэрыцца’ (пух., Сл. ПЗБ), ры́зыка ‘магчымая небяспека’ (ТСБМ; пух., Сл. ПЗБ; Гарэц.), ‘небяспека’ (лях.), рызыкоўна ‘смела, нахабна’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 233

Рызыка́нт ‘смелы чалавек’ (ТСБМ, Некр., 232), ‘адчайны, рызыкоўны чалавек, задзіра, забіяка’ (ТС). с. 233

Ры́йка ‘лыч’ (шчуч., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.), ‘верхняя або ніжняя частка лыча’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 234

Рык₂ ‘тоўсты брус’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 234

Ры́ка ‘грэчка’ (Сцяшк. Сл.). с. 234

Ры́каць, рыка́ты ‘рыкаць, раўці’ (ТСБМ; шчуч., віл., докш., лід., астрав., бяроз., навагр., беласт., ліпск., Сл. ПЗБ; Сцяшк.; жытк., ветк., ельск., петр., калінк., Інстр. 2, 30; Гарэц., БДА, 891, Інстр. 3, 61), рыка́ць ‘рыкаць’ (ТС, Янк. 1), рыке́ля ‘карова’ (ТС), ры́кнуць ‘зарыкаць, рыкнуць’, ‘злосна закрычаць (пра чалавека)’ (Бяльк.), ‘рыкнуць, зараўці’ (ТС), рыку́ха ‘карова’ (Сцяшк. Сл.), с. 234

Рыкашэ́т ‘палёт цела пад вуглом пасля ўдару аб якую-небудзь паверхню’ (ТСБМ). с. 234

Ры́кша ‘чалавек, які запрогшыся ў каляску, перавозіць седакоў і грузы’ (ТСБМ). с. 235

Ры́ла ‘лыч’ ( ТСБМ; лудз., Сл. ПЗБ), ‘твар чалавека’ (ТСБМ; пін., Сл. ПЗБ), ‘пашча ў рыбы’ (ігн., Сл. ПЗБ), ‘вузкі ўваход у рыбалоўную снасць’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘верхняя вузкая частка графіна, бутэлькі’ (барыс., Шат.), ры́ло ‘рыла, морда’, ‘горла бутэлькі’ (ТС, ПСл), с. 235

Рыла́н, рыле́й ‘чалавек з поўным чырвоным тварам’ (ТС). Сюды ж рыла́сты ‘таўстаморды’ (Байк. і Некр.), рыла́стый ‘чалавек з моцным, громкім голасам’, рылатый ‘чалавек з тоўстымі, адвіслыми губамі’ (Нас.), рыла́ты ‘губаты’ (люб., ЛА). с. 235

Рылёўка, рыля́ўка ‘лапата’ (Сцяшк. Сл.). с. 235

Ры́льнік ‘судна (начное)’ (ветк. Мат. Гом.). с. 235

Рым ‘дрыгва, топкае месца’ (Ян.), с. 235

Ры́мар ‘майстар, які вырабляе вупраж’ (ТСБМ, ТС; ваўк., смарг., лід., Сл. ПЗБ; ЛА, Сцяшк. Мат.), рымарня ‘рымарская майстэрня’ (ТСБМ), рымарства ‘рамяство рымара’ (ТСБМ), с. 236

Ры́маць ‘румзаць, канозіцца’ (ТС), рыме́ць ‘злаваць, выгаворваць’ (дзярж., Нар. сл.), ‘вішчаць (пра свіней)’ (мядз., Нар. сл.), с. 236

Ры́мдзіць ‘размаўляць аб дробязях’ (Сцяшк. Сл.). с. 236

Ры́мзаць, рэмзаць ‘плакаць’ (пух., ганц., Сл. ПЗБ; калінк., Сцяшк. Сл.; БДА, 911), ‘доўга і нудна гаварыць’ (маладз., Янк. Мат.), ‘скрыпець’, ‘плакаць’ (Крывіч, 12, 1926,109), с. 236

Рымкаць ‘паскрыпваць’ (Крывіч, 12, 1926, 109), рымець, рымчэць ‘працягла скрыпець (пра дзверы, вароты)’ (Крывіч, 12, 1926, 109), ры́мка ‘першая тонкая струна ў скрыпцы’ (Мядзв.; Крывіч, 12, 1926, 109), рымст ‘аднаразовы скрып’: чую, ажно вароты — рымст, рымст, — нехта паціхоньку іх адчыняе (Крывіч, 12, 1926, 109). с. 236

Ры́мно (з ру́бэм) ‘верхні край пасуды’ (Клімчук, ЛА 5). Да ро́ўны (гл.). с. 236

Рымо́нне ‘адзенне’ (Ян.), ‘рыззё’ (лоеў.). с. 236

Ры́мсціць ‘карцець’ (Сцяц., Сцяшк. Сл.), ‘чакаць’, ‘перачэкваць’ (Гарэц., Яруш.), ри́мсціць ‘чакаць, цярпець, трываць’ (Нас.), заримсцило ‘захацелася’ (Нас.), рымста ‘зло, помста’ (люб., Паўлаў. Быў светлы міг), с. 236

Рыму́нкі ‘самаробныя чаравікі’ (Сцяшк. Сл.). с. 237

Ры́на ‘вадасцёкавая канава’ (шчуч., брасл., Сл. ПЗБ; Сцяшк.), ‘вадасцёкавая труба’ (шальч., Сл. ПЗБ; Цых.), ‘жолаб, па якім вада цячэ на кола ў млыне’ (Бяльк.), ‘жолаб, вадзяны мяшок на мельніцы’ (Нас.), ры́нва ‘рына’ (жытк., Нар. сл.), с. 237

Ры́нак ‘базар’ (ТСБМ; астрав., Сл. ПЗБ), с. 237

Рына́лік ‘дзіцячы начны гаршок’ (Сцяшк. Сл.). с. 237

Ры́нда₁, рындося ‘хто неахайны’ (в.-дзв., даўг., Сл. ПЗБ), с. 237

Ры́нда₂ ‘воін царскай аховы на Русі’ (ТСБМ), с. 237

Ры́нда₃: рынду біць ‘у парусным флоце — тройчы ўдарыць у звон у поўдзень’ (ТСБМ), с. 238

Ры́ндзіць ‘гаварыць без патрэбы’, ‘плесці абы-што’ (Сл. Гродз.). с. 238

Рындэ́лак ‘паўлітровая шкляная банка’ (Сцяшк. Сл.), ‘рынка, пасудзіна з ручкай’ (Сл. Гродз.). с. 238

Ры́нка ‘патэльня на ножках з доўгай ручкай’ (Сл. Брэс.; ваўк., гарад., Сл. ПЗБ; Сцяшк.), ‘драўляная міска’ (раг., Сл. ПЗБ; рэч., Нар. сл.; светл., рагач., рэч., б.-каш., ЛА 5), ‘гліняная міска’ (Бяльк., Нар. Гом.; жлоб., б.-каш., чач., ветк., добр., рэч., маз., петр., гом., Сл. ПЗБ), ‘звязка дроў’ (Шпіл.), с. 238

Рынкаля́ско ‘ручка ў вілах’ (Сл. Гродз.). с. 238

Ры́нуць ‘рынуцца’, ‘кінуць’ (ТСБМ), ры́нуцца ‘імкліва кінуцца, хлынуць’ (ТСБМ, Гарэц.), рынуцца, рынацца ‘легчы адпачыць пасля цяжкай работы’ (віл., паст., Сл. ПЗБ; Бяльк.), ры́нуць ‘кінуцца, рынуцца імкліва’ (ТС, Нар. Гом.; б.-каш., Шпіл.), ‘упасці’, ‘кінуць’ (Яруш.; Янк.), ри́нутый ‘кінуты’, ри́нуць ‘кінуць’, ‘пакінуць’, ри́нуцьца ‘рушыць’, ‘кінуцца’, ‘упасці’ (Нас.), с. 238

Ры́пацца ‘рухацца’ (Янк. Мат.), ‘ёрзаць, рухацца’ (Гарэц.), ры́пнуць ‘хутка пайсці’ (рэч.), с. 239

Ры́паць₁ ‘падымацца ўверх і апускацца ўніз (пра ніты)’ (петр., Шат.), ри́па ‘деталь самопрялки, соединяющая верхнюю часть с подставкою’ (Влад.). с. 239

Ры́паць₂ ‘скрабсці’, ‘скрыпець’ (Др.), ‘скрыпець’ (Гарэц.), ‘няўмела іграць на гармоніку, скрыпцы’ (Мядзв.), ры́паць ‘рыпець, скрыпець, скрыгаць; дрэнна іграць; поркацца, кешкацца’ (ТС), ры́пацца ‘рыпець, выдаваць гукі пры трэнні’ (ТС), ‘незадаволена бурчаць’ (Яўс.), ры́палка ‘дрэнны гармонік’, ‘няўмелы гарманіст’ (Янк. 2, Жд. 3), с. 239

Рыпе́ць, ры́паць ‘скрыпець’ (ТСБМ; беласт., Сл. ПЗБ; Бяльк.), ры́пнуць ‘скрыпнуць’ (беласт., Сл. ПЗБ), рып ‘гук, які утвараецца пры трэнні’ (ТСБМ), рыплі́вы, рыпу́чы ‘скрыпучы’ (ТСБМ, Сцяшк.), рыпе́ць ‘рыпець, скрыпець, скрыгатаць’ (ТС), ры́паць ‘няўмела граць’, ‘выказваць крыўду’ (Яўс.), ры́пнуць ‘рыпнуць, скрыпнуць’ (ТС), рыпу́чы ‘скрыпучы’ (ТС), ры́пкі ‘рыпучы’ (Сцяшк. Сл.), ры́панне ‘буркатня’, ‘няўмелае гранне на гармоніку’ (Яўс.), с. 240

Ры́поцень ‘моцны, пякучы мароз’ (ТС). с. 241

Ры́пс ‘тоўстая тканіна палатнянага перапляцення ў рубчык’ (ТСБМ), ‘нанка’ (Шпіл.), ры́псавы ‘нанковый’ (Шпіл.). с. 241

Рыпутува́ць ‘есці гучна якую-небудзь зеляніну’ (Бяльк.). с. 241

Рыпу́нь ‘пра рыпенне, няўмелую ігру на гармоніку’ (Янк. Мат.). с. 241

Ры́са ‘лінія, вузкая паласа’, ‘уласцівасць, адметная якасць’, ‘аблічча твару’ (ТСБМ; Гарэц.), ры́ска ‘рыска’ (Бяльк.), ‘паз’ (свісл., Шат.). с. 241

Рысава́ць₁ ‘маляваць пры дапамозе графічных сродкаў’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), рысу́нак ‘малюнак’ (ТСБМ), рысу́нак, русы́нак ‘малюнак’ (брасл., калінк., Сл. ПЗБ), ‘малюнак’, ‘чарцёж’ (Байк. і Некр.), рысава́льшчык ‘той, хто займаецца рысаваннем’ (ТСБМ). с. 241

Рысава́ць₂ ‘красаваць (пра збожжа)’ (Сцяц.). с. 241

Рыса́к ‘пародзісты конь’ (ТСМБ), рысакомі ‘рыссю’ (Сцяшк.), рысако́м ‘рыссю’ (Янк. 1). с. 241

Рыса́ць ‘рыскаць, не ляжаць на месцы пры перавозцы’ (ТС). с. 242

Рыск, рыскаўня ‘цечка’ (кіраў., ЛА, 1), ваўкі рышчацца, рыску́юць ‘гайнююць’ (кіраў., пух., ЛА, 1), ры́скаўня ‘зграя сабак у пару спарвання’ (кіраў., НС), с. 242

Рыска ‘сібірская кошка дымчатага колеру’ (Нас. Доп.), ры́скі ‘трохколерны кот’ (Сцяшк. Сл.), с. 242

Ры́ска ‘зямельны ўчастак у 510 сотак’ (Выг.). с. 242

Ры́скаць ‘ухіляцца ад курсу ў розныя бакі (пра судна)’ (ТСБМ), с. 242

Рыска́я ‘калючая’ (камян., ЛА 5). с. 242

Рыско́ўны ‘смелы, рызыкоўны’ (Сцяшк. Сл.). с. 242

Рысо́к ‘рубец’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 243

Рысо́ра, рысо́ры, рэйсо́ры ‘рысоры’ (в.-дзв., шчуч., Сл. ПЗБ), рэсо́рка ‘павозка на рысорах’ (Мат. Гом.). с. 243

*Распалог, рыспалог ‘растэрміноўка’ (Бяльк.). с. 243

*Рыстароп ‘цямкі, растаропны, разумны’, ‘бездараж’ (Бяльк.), рыстаропіца ‘бездарожжа’ (Бяльк.). с. 243

Рысу́нак, русы́нак ‘малюнак’ (брасл., калінк., Сл. ПЗБ), ‘малюнак’, ‘чарцёж’ (Байк. і Некр.). с. 243

Рысь₁ ‘спосаб бегу жывёлы’ (ТСБМ), рысі́ць ‘бегчы рыссю’ (ТСБМ), рыса́к ‘пародзісты, рысісты конь’ (ТСБМ), ры́сом ‘рыссю’ (ТС), рысяко́м ‘рыссю’ (Юрч.), с. 243

Рысь₂ ‘драпежная жывёліна’ (ТСБМ, Сцяшк.), ры́ся (Нас., Байк. і Некр.), с. 243

Ры́ські ‘ніткі, якія вісяць унізе падола старога адзення’ (раг., Сл. ПЗБ). с. 244

Ры́сьліць ‘рыхліць’ (навагр., 3 нар. сл.). с. 244

Рытавіна ‘калдобіна’ (паст., Сл. ПЗБ; рас., Шат.; міёр., Нар. сл.), рытвіна ‘узрытае месца’ (Нас. Доп.), рытаўя ‘калдобіны’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 244

Рытату́йня, рытату́йнасць, рыстату́йня, рыстату́йнасць ‘дурнота’ (Янк. Мат.), рытату́йна, рыстату́йна ‘бязглузды, дурны’ (Янк. Мат.), рытату́йный, рыстату́йный ‘бязглузды, дурны’ (Янк. Мат.), с. 244

Ры́тва ‘каляіна’ (Сцяшк. Сл.). с. 245

Ры́тка ‘выдумшчык, махляр’ (Сцяшк. Сл.). с. 245

Ры́ткі ‘прыстасаванне для выроўнівання асновы пры навіванні на навой (дзве драўляныя планкі з дубцамі)’ (ТС). Да рэ́ткі (гл.). с. 245

Рытні́к ‘той, хто капае’ (Янк. Мат.). с. 245

Рыто́нда, рыто́н ‘ратонда’ (воран., трак., ігн., Сл. ПЗБ), рыто́рда ‘накідка з воўны’ (Сл. Гродз.). с. 245

Рыто́рыка ‘тэорыя аратарскага мастацтва’, рытары́чны ‘напышлівы, упрыгожаны словамі’ (ТСБМ), ры́тар ‘прамоўца’, ‘настаўнік красамоўства’ (ТСБМ). с. 245

Рытуўё ‘чаранок у рыдлёўцы’ (Бяльк.). с. 245

Рыўну́ць ‘капануць’ (Янк. Мат.). с. 245

Ры́хаць ‘кашляць’ (Сл. Гродз.). с. 245

Ры́хлік ‘акучнік’ (міёр., Нар. сл.). с. 245

Ры́хлы ‘порысты, рассыпісты, мяккі’ (Нас., ТСБМ), ры́хлы, ру́хлы ‘рассыпісты’ (брасл., віл., Сл. ПЗБ), ‘шпаркі, хуткі’ (Нас.), ‘спрытны, увішны, хуткі ва ўсім чалавек’ (Пан.), ‘хуткі ў рабоце’ (ушац., ЛА), с. 246

Ры́хт, ры́хцік, рыхтык ‘якраз, дакладна’ (ТСБМ; шальч., гарад., беласт., астрав., паст., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс., Янк. 2; бераст., шчуч., пінск. ЛА, 3; Выг.), ‘акурат, у момант, хутка’ (Сцяшк.), ры́хтык ‘вельмі падобны на каго-небудзь’ (капыл., Нар. словатв.), ‘якраз, якраз як’, ‘быццам, як’ (Сцяц.), ры́хцік ‘аднолькавы, падобны’ (браг., 3 нар. сл.; в.-дзв., Шат.; Янк. Мат.), ‘акурат’ (калінк., 3 нар. сл.), ‘дакладна’, ‘якраз’, ‘падобна’, ‘зусім’ (ТС), ры́хты ‘такі ж, падобны’ (лях., Сл. ПЗБ), рыхцю́сенькі ‘вельмі падобны’ (Сцяшк. Сл.), рыхцю́тко ‘якраз, вельмі добра’ (Сл. Гродз.), рыхт: рыхт у рыхт ‘такі самы’ (ТСБМ), рых ‘дакладна’ (ТС), ры́хтачкі ‘як дзве каплі вады’, ‘якраз’, ‘дакладна’ (дзярж., Нар. сл.), ‘падобны’ (кіраў., Нар. сл.), рыхты́чна ‘падобна’ (Сцяшк. Сл.), рыхты́чны ‘падобны’ (Сцяшк. Сл.), рэ́хт выкл. ‘няхай будзе так’ (Нас.), ‘накшталт, якраз’ (ТС), ‘досыць, даволі’ (Шат., Ян.), рэ́хта ‘канец, гатова’ (ТС). Сюды ж ры́сцік ‘хутка’ (валож.). с. 246

Рыхтава́ць ‘прыводзіць у стан гатоўнасці’, ‘гатаваць’, ‘працаваць над чым-небудзь’ (ТСБМ), ‘выпраўляць’ (Яруш.), рыхтава́цца ‘рабіць прыгатаванні’, ‘збірацца’ (ТСБМ; віл., беласт., в.-дзв., Сл. ПЗБ; Гарэц.), рихтовацьца ‘тс’ (Нас.), рыхту́нак ‘падрыхтоўка’ (Сцяшк. Сл.), с. 247

Рыхце́ць ‘кіпець’ (Сцяшк. Сл.). с. 247

Ры́хчыцца, ры́шчыцца ‘знаходзіцца ў стане цечкі’ (чэрв., віл., Сл. ПЗБ). с. 247

Ры́цар ‘у сярэдневяковай Еўропе: феадал, які належаў да ваенна-землеўладальніцкага саслоўя, цяжка ўзброены воін’ (ТСБМ), с. 247

Рыцы́на ‘алей з насення клешчавіны’ (ТСБМ; шальч., трак., Сл. ПЗБ; ТС). с. 247

Рыць₁ ‘капаць’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., ТС), ‘рыць (рылам)’ (гродз., паст., астрав., вільн., Сл. ПЗБ; Гарэц.), ‘падмываць бераг’ (лід., Сл. ПЗБ), ‘капаць бульбу’ (ЛА 2, карта № 222), с. 247

Рыць₂ ‘нагаворваць’ (Янк. Мат.). с. 248

Ры́цьвіна ‘парытае свіннямі месца’ (Бяльк.). с. 248

Рыча́г ‘рычаг’ (ТСБМ; навагр., Сл. ПЗБ), с. 248

*Рышка, рі́шка ‘будынак з печкай для сушкі снапоў’ (ДАБМ). с. 248

Рышт₁ ‘рыштаванне пры пабудове зруба вышэй вокнаў’ (ТС), ‘козлы для падоўжанай распілоўкі калод’ (ТС), ры́шты, рэ́шты, ра́шты ‘прыстасаванне ў возе для пашырэння яго пагрузачнай пляцоўкі’ (Нар. словатв.). с. 248

Рышт₂ ‘месца, дзе цячэ невялікая рэчка’ (міёр., НС), ‘роў, ручай’ (Бяльк.), ‘канава’ (Нас.), ‘ручай, рэчышча, роў’ (клім., ЛА 5), ‘канава’ (Гарэц., Яруш.), ры́шта ‘канава’ (Жд. 3). с. 248

Рышта́нт ‘свавольнік’, ‘распуснік’ (віл., НС; Сл. Гродз.), ‘валацуга, злодзей’ (ТС), ‘злодзей, нягоднік’ (Янк. Мат.), рышта́нец ‘арыштант’, ‘хуліган’ (Янк. 2), рышта́нтскій ‘нягодніцкі’ (Янк. Мат.), рышта́нтства ‘нягодніцтва’ (Янк. Мат.). с. 248

Рыштава́нне ‘часовае будаўнічае збудаванне’ (ТСБМ), ‘часовыя падмосткі звонку зруба’ (Сцяшк.; Інстр. 2), ‘падмосткі пад стог’ (ДАБМ, 878), рыштава́не ‘рыштаванне’ (лід., паст., Сл. ПЗБ), рышта́к, рышто́ўка, рышту́нак ‘рыштаванне’ (лельч., добр., ельск., жытк., Сл. ПЗБ), риштова́нне ‘рыштаванне’, ‘падмосткі’, риштова́ць ‘рабіць падмосткі’, риштовацьца ‘падмашчывацца’, ‘жульнічаць’, ришту́нокъ ‘падмосткі’, ‘падстаўка’ (Нас.), рыштава́ць ‘рабіць падмосткі’ (Гарэц.), с. 249

Рышто́к ‘вадасцёкавая канава’ (ТСБМ, Сцяшк.; смарг., шчуч., шальч., Сл. ПЗБ; маладз., Янк. Мат.; Бір. Дзярж.), ‘паток’ (швянч., Сл. ПЗБ), ‘затока’ (трак., Сл. ПЗБ), ‘сцежка’ (лід., Сл. ПЗБ), ‘паз у столі’ (шальч., Сл. ПЗБ), рышто́ка ‘затока’ (чэрв., Сл. ПЗБ), рыштко́м, рышто́кам, рыштако́м, рышто́камі ‘цурком’ (шальч., воран., трак., слонім, Сл. ПЗБ), рышт (паст., Сл. ПЗБ), рышто́кі ‘рагі поту, слёзы на твары’, ‘пацёкі на вокнах’ (воран. ЛА 3), с. 249

Рышто́чнік ‘званочак’ (Кіс.). с. 249

Рышту́нак ‘набор неабходных для працы прыстасаванняў’ (ТСБМ, Гарб.), с. 249

Ры́шты ‘вышкі ў хляве’ (стол., Нар. сл.). с. 249

Рышчы́ны ‘размоклыя хлебныя крошкі ў квасе’, (Цых.). с. 249

Рышшыбуня́ць ‘раскідаць’ (чавус., Нар. сл.). с. 249

Рышэлье́ ‘ажурная вышыўка’ (ТСБМ), рышылье́ ‘від вышыўкі’ (Сцяшк.). с. 250

Рэ- прыстаўка са значэннем ‘аднаўленне або паўторнасць дзеяння; процілеглае дзеянне або супрацьдзеянне’ (ТСБМ). с. 250

Рэа́льны ‘які існуе ў рэчаіснасці’, ‘які можа быць здзейснены’ (ТСБМ). с. 250

Рэ́бахі мн. л. ‘махлярскія даходы’ (Нас.). с. 250

Рэ́бе ‘спадар (пры звароце да яўрэя)’ (Нас.). с. 250

Рэбеза́, рэбе́знік ‘ірдзест (расліна)’ (ТС). с. 250

Рэбрапло́днік ‘расліна Pleurospermum’ (Кіс.). с. 250

Рэ́бры₁ ‘лазовыя дубцы, якімі сплятаюць нерат’ (Жыв. НС). с. 250

Рэ́бры₂ ‘басаножкі’ (Мат. Гом.). с. 250

Рэбрэ́й ‘балотная расліна з вузкімі лістамі і чатырохкутнай разеткай іх унізе’ (ТС). с. 250

Рэ́бус ‘тып загадкі’ (ТСБМ). с. 251

*Рэ́вень₂ рэвынь ‘невялікая студня на балоце’ (Нар. сл.), ‘прыродная яма на балоце, дзе звычайна ловяць рыбу’ (Яшк.), рэвэнь ‘ямка з вадой, крыніца’ (малар., Нар. лекс.). с. 251

Рэвідава́ць ‘анатаміраваць’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 251

Рэві́зія ‘праверка, перагляд’ (ТСБМ). с. 251

Рэвізо́р ‘той, хто робіць рэвізію, кантралёр’ (ТСБМ). с. 252

*Рэві́ла рэвіло ‘усеагульны роў; плакса’ (ТС). с. 252

Рэ́вот ‘страшны роў, рыканне, шум; крык, плач’ (ТС). с. 252

Рэ́вох ‘страшны роў, рыканне, шум; крык, плач’ (ТС). с. 252

Рэ́га ‘рыбалоўная прылада (аснова з дрэва з нацягнутай сеткай)’ (Мат. Гом.). с. 252

Рэгава́нне ‘матэрыял, якім пакрываецца вата пры пашыве ватняга адзення’ (шальч., Сл. ПЗБ). Гл. рыгаванне. с. 252

Рэга́лы ‘калёсы для перавозкі снапоў і сена’ (брасл., Сл. ПЗБ), рыґалы ‘спецыяльная рама на возе’ (пух., Жыв. сл.). с. 252

Рэ́галь ‘невялікі пераносны арган ХVІ-ХVIIІ ст.’ (Булыка, СІС). с. 252

Рэ́гаць, ры́гаць ‘рыпаць, брымкаць’ (ТС), рэгацца ‘моцна брахаць’ (Ян.). с. 252

Рэге́ля, рагеля ‘від кломлі (рыбалоўная прылада)’ (ТС). с. 252

Рэ́гент ‘часовы правіцель манархічнай дзяржавы; дырыжор хору, пераважна царкоўнага’ (ТСБМ). с. 253

Рэгеро́й ‘руберойд’ (Сл. ПЗБ). с. 253

Рэ́гі₁ мн. ‘маленькі ручаёк, які сцякае па чым-небудзь’ (Янк. Мат.). Гл. рага. с. 253

Рэ́гі₂ мн. л. ‘рогат’ (Стан.). с. 253

Рэ́гнуць ‘прагнуць, жадаць’ (Ян.). с. 253

Рэ́готы ‘драўляная пасудзіна ў выглядзе карыта, у якой мялі сукно’ (3 нар. сл., Сл. Брэс.). с. 253

Рэгра́цыя ‘вольны час, адпачынак; лёгкая праца’ (Нас.). с. 253

Рэ́гты адз. л. няма ‘гучны смех’ (Янк.). с. 253

Рэ́гула ‘правіла’ (Нас.), рэгул ‘канец’ (відаць, больш дакладна ‘мера’) (Жд. 3). с. 253

Рэ́далі ‘калёсы з высокімі драбінамі, на якіх возяць сена’ (ЖНС, Касп., Крыў., Са сл. Дзіс., Сцяшк. Сл., Нар. лекс.), рэдаль ‘тс’ (брасл., Сл. ПЗБ, Хрэст. дыял.), ра́дыли ‘тс’ (смал.). Гл. арэдалы. с. 254

Рэ́дзель ‘лапата’ (Сцяшк. Сл.). Гл. рыдзель. с. 254

Рэ́дзіва ‘што-небудзь рэдкае’ (ТСБМ). с. 254

Рэ́дзіна ‘сетка ў масцы ад пчол’ (Рам., 8). с. 254

Рэдзо́вы ‘жытні’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 254

Рэдзь₁ ‘столка’ (ТСБМ, Жд. 3, Мат. Гом., Ян., Янк. Мат., Сл. ПЗБ), ‘раз; чарга; адзінка вымярэння; столка’ (Байк. і Некр., Касп., Нас.), рэ́дка, рэ́дачка ‘тс’ (Юрч. СНЛ), радзь ‘столка’ (докш., Сл. ПЗБ). с. 254

Рэдзь₂, рэць, ‘рыбалоўная сетка з рэдкага палатна’ (віц., калін., ЛА, 1; ашм., Сл. ПЗБ; ТС), ‘знешнія сценкі рыбалоўнай сеткі’ (Жыв. НС, 3 нар. сл.). с. 254

Рэ́дзька₁ ‘рэдзька (Raphanus sativus L.)’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Бяльк., Сл. ПЗБ, Сцяшк. МГ, ТС, Шат.), рыдюха, рыдчек, рэдзечка, рютківка, рэдзько́ўка ‘свірэпа, Ваrbarea vulgaris R. Вr.’ (ЛА, 1), рэ́дзіна ‘павелічальнае ад рэдзька’ (Нас.), рэ́дзьчына ‘адна рэдзька’ (Нар. словатв.). с. 254

Рэ́дзька₂ ‘стрыжнёвы корань’ (Інстр. 3). с. 254

Рэ́дзясь ‘рэдкае палатно’ (ЖНС). с. 254

Рэ́дкі ‘вадзяністы; не густы; не часты’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Жд. 3, Жыв. НС, Нас., ПСл, Сл. ПЗБ, ТС, Ян.), рэ́дкій ‘тс’ (Бяльк.); рэ́дкі ‘рэдкая бульба (суп)’ (Мат. Гом.), рэ́дкія ‘тс’ (Нар. словатв.), ‘тс’ (Сцяшк. МГ), ‘тс’ (Шатал.), рэ́дкае ‘тс’ (ЛА, 4), рэ́дкое ‘тс’ (ТС), сюды ж рэ́дзіць ‘рабіць рэдкім, прарэджваць’ (ТСБМ, Касп.), рэ́джаный ‘прарэджаны’ (Юрч. СНЛ). с. 255

Рэ́дчык₁ ‘рэдка сатканая тканіна, марля’ (Бяльк., Жд. 2; чач., Жыв. НС, Мат. Гом., Нас.), рэдчак ‘тс’ (ПСл), рэччакі ‘тс’ (паст., Сл. ПЗБ). Да рэдкі (гл.). с. 255

Рэ́дчык₂ ‘чапец (складка брушыны)’ (чач., Жыв. НС, Шатал.). с. 255

*Рэ́дчыкі рэ́ччыкі ‘бульбяны суп’ (івац., Нар. словатв.), рэ́ччыкі ‘рэдкі суп’ (стаўб., Сл. ПЗБ). с. 255

Рэе́стр ‘пералік, спіс’ (ТСБМ, Нас.). с. 255

Рэж ‘падклад, на якім раскладаюць вогнішча’, ‘дзёран, якім абкладваюць драўніну пры выпальванні вугалю’ (Інстр. 3), рэ́жа ‘дзёран’ (Мат. Гом., ПСл), рэ́жык ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 255

Рэ́жа₁, рэж, рыж ‘палатно для рыбалоўных сетак з буйнымі вочкамі’ (мін., гом., ЛА, 1), ре́жа ‘тс’ (Нар. лекс.). Сюды ж рэжо́ўка ‘двухпалотная рыбалоўная сетка з буйнымі і дробнымі вочкамі’ (ПСл, ТС), рэжу́ха ‘тс’ (ТС). с. 256

Рэ́жа₂ ‘даўгі капец бульбы’ (ЛА, 2). с. 256

*Рэ́жаць, рэ́жэць ‘пясчанае поле’ (ЛА, 2). с. 256

Рэ́жка ‘металічная рашотка’ ‘краты’ (смал., КЭС). с. 256

Рэжонэ́ ‘непрыемнасці, небяспека’ (Сцяшк. Сл.). с. 256

Рэ́жчык ‘бандарская прылада, якой робяць выразы ў клёпках’ (Нар. сл.). Да рэзаць (гл.). с. 256

Рэ́жчыкі ‘бульбянік, аладка з варанай бульбы’ (Ян.). с. 256

Рэ́жык ‘сцізорык’ (Сцяшк. Сл.), рэжыкі ‘нажніцы’ (Сл. Гродз., Сл. рэг. лекс.). Да рэзаць (гл.). с. 256

Рэ́жыха крынічная ‘буйміна; жыруха; ражуха крынічная’ (Саrdamine amara L.)’ (Касп.). с. 256

Рэз₁ ‘месца разрэзу; разрэз’ (ТСБМ, Мат. Гом., Сцяшк. МГ), рэ́зік ‘тс’ (Юрч. СНЛ), ‘адзін праход пілой’ (ТС), рэзь ‘месца распілоўкі’ (Мат. Гом.). Сюды ж рэ́за, ры́за, рі́зка ‘пілавінне’ (ЛА, 1). с. 256

Рэз₂ ‘паласа зямлі, надзел, ніва’ (Байк. і Некр., Касп., Нас., Хрэст. дыял., Шат., Шатал., Яшк., Выг.), рыз, ры́ска, рэ́ска ‘зямельны надзел у 5-10 сотак’ (Выг.), ‘даўняя мера зямельнай плошчы (8 дзесяцін, 10 га)’ (ТС), рэс, нарэ́з ‘паласа ворнай зямлі’ (ЛА, 2). с. 257

Рэз₃ ‘забой скаціны’ (Байк. і Некр., Нас., Гарэц.). с. 257

Рэз₄ ‘дарога (за прысядзібным полем)’ (Мат. Гом.), рэ́за ‘глухія, пустэльныя і гразкія месцы’ (Яшк.). с. 257

Рэ́занка ‘бульба (рэзаная, насенная)’ (Мат. Гом.; маст., Сл. ПЗБ, ТС), рэ́зынка ‘тс’ (Яўс.), рэ́занка, рэ́занчык ‘адзін кавалачак пакрышанай бульбы’ (Вешт.), рэ́занка ‘рэзь у жываце’ (Нар. словатв., Нас.), ‘хустка без махроў’ (ПСл), ‘хустка (паўшарсцяная)’ (Мат. Гом.), різанка, рызанка ‘невялікая галаўная хустка’ (Сакал.), рэза́нка, рэза́нчык ‘адрэзаны кавалак сала’ (ТС), сюды ж рэзанік ‘звараная неабіраная перарэзаная бульбіна’ (Нар. словатв.), рэзанікі ‘тс’ (ТС, Шатал.), рэзакі́, рэзанкі́, рэзуны́, рэзу́нкі (Вешт. яшчэ назва палавінкі), рэзаны́ ‘тс’ (ТС), рэзьнікі ‘тс’ (ваўк., Сл. ПЗБ); рэзанкі ‘бульбяны суп’ (ЛА, 4, ПСл), рэзкі ‘тс’ (ЖНС), рэ́занка, рэзкі́ ‘тс’ (ТС). с. 257

Рэ́занне ‘парэзаны лесаматэрыял, дровы’ (Юрч. СНЛ), ‘сварка’ (Жд. 2). с. 257

Рэ́зас ‘надзел; загон’ (ЛА, 3; воран., Сл. ПЗБ). с. 257

Рэ́заць ‘чым-небудзь вострым раздзяляць на часткі’ (ТСБМ, Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС, Ян.), ‘пілаваць’ (ТСБМ, Бяльк., ЛА, 1, Мат. Гом., Сл. ПЗБ, Сцяшк. МГ, ТС), ‘жаць’ (Сл. ПЗБ) ‘забіваць’ (ТСБМ, Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС), ‘муліць’ (Бяльк.), ‘балець’ (Жд. 3, Сл. ПЗБ) ‘кусаць, грызці’ (Бяльк., ТС), ‘есці’ (Мат. Гом., ТС, Шатал.), ‘ампутаваць’ (Ян.), ‘дакараць’ (Мат. Гом., Ян.), ‘падмываць (бераг)’ (Мат. Гом.), ‘бойка іграць на муз. інструменце’ (ТС), сюды ж рэ́зацца ‘нападаць; сварыцца’ (Сл. ПЗБ), ‘рэзацца; сварыцца’ (Юрч.), ‘гуляць азартна ў карты’ (Бяльк.), разані́на ‘лаянка’ (міёр., Нар. словатв.). с. 258

Рэза́чка ‘дызентэрыя’ (ПСл, Сл. Эп.-Шып., ТС), ‘боль у жываце’ (Арх. Федар.), ‘ліха, халера’ (Нар. словатв.). Гл. разачка. с. 258

Рэ́звы, рі́звый ‘хуткі ў рабоце’ (ЛА, 3), рэ́зву ‘бойкі, смелы’ (ТС). с. 258

Рэ́згіны ‘прыстасаванне насіць сена, салому, зробленае з вяровачнай сеткі, нацягнутай на сагнутыя пруткі, дужкі’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), рэ́дзгіні (3 нар. сл., Сл. ПЗБ, Сцяшк. МГ), рэ́звіны (Нас., Юрч., Ян.), рэ́згіні (Сцяшк. МГ), рэ́зьвіны (Бяльк., Нар. сл., Сл. ПЗБ, Янк. Мат.), рэ́зкі (Шатал.), рэ́зьгіны (Касп., Шат., Янк. Мат.), рэ́зіні, рэ́зьбіны, ре́звілі, рэ́звы, рэцькавіны, рэ́ськіны, рэ́цкліны, рэ́цкі (ДАБМ, камент. 826), рэ́згінь (Маш.), разгі́ны (Сл. ПЗБ), рэзгіны ‘воз з шырокімі драбінамі для перавозкі сена, саломы’ (Сл. ПЗБ), ‘вязанка’ (Яруш. 45). Сюды ж рэ́згіна ‘ануча’ (Сл. Гродз., Сл. рэг. лекс.). с. 258

Рэзеда́ ‘Reseda L.’ (Кіс. 110; ТСБМ). с. 258

Рэзе́рв ‘запас чаго-небудзь’ (ТСБМ). с. 258

Рэзе́рва ‘паласа адчужэння каля чыгункі, шашы’ (Яшк.). с. 259

Рэзідэ́нт ‘дыпламатычны прадстаўнік; грамадзянін якой-небудзь краіны, які пастаянна пражывае ў замежнай дзяржаве; тайны прадстаўнік разведкі, які дзейнічае на тэрыторыі іншай дзяржавы’ (ТСБМ). с. 259

Рэзідэ́нцыя ‘месца, дзе пастаянна знаходзіцца ўрад, або асобы, якія займаюць высокія адміністрацыйныя пасады’ (ТСБМ). с. 259

Рэ́зка ‘сечка’ (Мат. Гом.), ‘сечка; сячкарня’ (докш., воран., Сл. ПЗБ), рэ́ска, рэзь ‘сечка’ (ЛА, 2), рэ́ска ‘тс’ (3 нар. сл., Нар. сл., Янк. Мат.), рэ́зка ‘палоска (поля); загон’ (Мат. Гом.; раг., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл., ТС, Яшк.), рэ́зы ‘тс’ (калінк., Сл. ПЗБ), рэ́ска ‘тс’ (ЛА, 3), ‘адрэзаная галінка’ (пін., Сл. ПЗБ, ТС). с. 259

Рэ́зкі₁ ‘рэзкі, востры; шурпаты, з вострымі гранямі; жорсткі; ядраны, халодны; дзёрзкі’ (ТСБМ, ТС), ‘калючы; вельмі кіслы’ (воран., калінк., Сл. ПЗБ), ‘прарэзлівы’ (Ян.). с. 259

Рэ́зкі₂ ‘вілы для пераноскі саломы’ (Сл. Брэс.). с. 259

Рэзне́нця, разне́ньця ‘рэзкі боль’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 259

Рэ́знік₁, рэ́зка, рэ́ская трава, рэза́к ‘разак, Stratiotes L.’ (ЛА, 1, Мат. Гом.), ‘зараснікі рагалісніку Сеratophyllum demersum L.’ (Яшк.), рэ́зьнік, рэ́зя ‘рачная трава падобная да альясу, разак’ (Сл. ПЗБ), рэ́зьнік ‘балотная трава’ (Нар. лекс.), рэ́ская трава ‘асака, Саrex L.’ (ЛА, 1). с. 259

Рэ́знік₂ ‘пшанічная аладка, спечаная з раскачанага цеста, разрэзанага на чатырохвугольныя часткі’ (Нас.), рэ́знікі ‘тс’ (Сл. Гродз., Сл. рэг. лекс., Сцяшк. Сл.), рэ́зьнік ‘тс’ (Янк. Мат.), ‘тс’ (Бяльк.), рэ́знік ‘пернік’ (Сцяшк. Сл., Юрч.), ‘луста’ (Нік., 88), рэ́знічак ‘тс’ (Юрч. СНЛ). с. 260

Рэ́знік₃ ‘мяснік’ (Мат. Гом., Нас., ТС, Байк. і Некр.). Гл. разнік. с. 260

Рэ́знік₄ ‘кош, сплецены з нітак’ (Сл. Гродз., Сл. рэг. лекс.). с. 260

Рэ́зніца ‘сячкарня’ (ЛА, 2, Мат. Гом.), ‘бойня; мясныя яткі’ (Нас., ТС), рэ́зьніца ‘тс’ (Байк. і Некр.), ‘сячкарня (саламарэзка)’ (Бяльк.). Гл. разніца. с. 260

Рэ́знуць ‘разануць; стукнуць, ляснуць’ (ТСБМ, ТС), рэ́знуцца ‘моцна стукнуцца’ (ТСБМ, Мат. Гом.; ганц., Сл. ПЗБ; Шат.). с. 260

Рэ́зны: у выразе рэзны камень ‘онікс’ (Байк. і Некр.). с. 260

Рэзо́н ‘сэнс, падстава, разумны довад’ (ТСБМ). с. 260

Рэ́зрух ‘разруха; беспарадак’ (Нар. Гом.). Гл. разруха, розрух. с. 260

Рэ́зчык ‘той, хто рэжа; разьбяр’ (ТСБМ), ‘хто пілуе дровы’ (ТС), рэ́шчык ‘разец’ (вільн., Сл. ПЗБ, Шатал.). с. 260

Рэзь₁ ‘дробна нарэзаная салома на корм’ (Байк. і Некр., Бяльк., Касп., Мат. Гом., Нас., Шатал., Юрч., Сл. ПЗБ, Нар. лекс.); сюды ж рэзь ‘дызентэрыя’ (ЛА, 3), ‘боль у жываце’ (Байк. і Некр., Нас.), ‘рэзкі боль’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘аперацыя’ (Жд. 1). с. 260

Рэзь₂ ‘сетка з вялікімі вочкамі’ (мін., ЛА, 1), ‘сетка з тоўстых вяровачак’ (гом., ЛА, 1). с. 260

Рэ́зьва ‘рэдкая тканіна’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.). с. 261

Рэ́ечка ‘лёстка ў возе’ (Сл. ПЗБ). с. 261

Рэй₁ у спалуч. весці рэй ‘верхаводзіць’ (ТСБМ, Байк. і Некр.). с. 261

Рэй₂ ‘ёўня’ (Анім. дад.). Гл. рэя₃. с. 261

Рэ́йвах ‘пярэпалах’: ...нарабіла вялікага рэйваху (Дзядзька Квас. Роздумы на калёсах. Беласток, 1995. С. 114). с. 261

Рэ́йдаць₁ ‘гаварыць лухту’ (3 нар. сл., Жыв. сл.), рэ́йдзіць, рэ́ндаць ‘гаварыць абы-што’ (Сцяшк. Сл.), рэ́йдзіць, рэ́йдаць ‘тс’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 3), рэ́йды ‘плёткі’ (Сл. ПЗБ), рэ́йдало ‘чалавек, які гаворыць лухту; рот’ (Нар. лекс.). с. 261

Рэ́йдаць₂, рэ́йдзіць ‘хадзіць без справы’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 261

Рэ́йда ‘гультай’ (Сл. ПЗБ), ро́йда ‘беспарадак; беспарадачны чалавек’ (смал., бран., Сл. ПЗБ). с. 261

Рэ́йды ‘старое адзенне’ (Сл. Гродз., Сл. рэг. лекс.). с. 261

Рэ́йза ‘неахайніца’ (Сцяшк. Сл.), ‘назола’ (івац., Жыв. сл.), рэ́ўза ‘неахайніца’ (Касп.). с. 261

Рэ́йка₁ ‘вузкі стальны брус на чыгунцы’ (ТСБМ, Касп., Шат., Байк. і Некр.), ‘вузкая тонкая дошчачка’ (ТСБМ, Бяльк., Шушк.), ‘жалезная шына (у плузе) да якой прымацоўваецца лямеш і паліца’ (Бяльк.). с. 262

Рэ́йка₂ ‘сэрца, лёгкія, печань у жывёлы’ (Бяльк., Нас., Дабр.). с. 262

Рэйліковаць (рейликовать) ‘пярэчыць’ (Гарб.). с. 262

Рэ́йсмус ‘інструмент для правядзення паралельных ліній’ (ТСБМ), рэ́смас ‘тс’ (Касп., Інстр. 2), рэ́смус ‘тс’ (ТС, Інстр. 2), ‘грунтвага, ватэрпас’ (Мат. Гом.). с. 262

Рэ́йсы ‘сляды поту, слёз на твары’: рэйсамі пот цячэць (ЛА, 3). с. 262

Рэ́йтар ‘наёмны салдат кавалерыі ў арміях Зах. Еўропы, Польшчы і ВКЛ у ХVІ-ХVII стст.) (Булыка, СІС). с. 262

Рэйту́зы ‘вузкія штаны ў абцяжку (першапачаткова для верхавой язды)’ (ТСБМ). с. 262

Рэ́ка ‘рака’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 262

Рэ́кат ‘кваканне’ (Нар. Гом.). с. 263

Рэквізі́цыя ‘прымусовае адчужэнне за плату або часовая канфіскацыя маёмасці ва ўласнасць дзяржавы’ (Булыка, СІС). с. 263

Рэке́ша ‘поўная або неахайная жанчына’, раге́ша ‘неахайны чалавек’ (смарг., бярэз., Непакупны, Связи, 194). с. 263

Рэкла́ма ‘паведаленне аб якім-небудзь мерапрыемстве, тавары, паслузе з мэтай прыцягнення ўвагі’ (Булыка, СІС). с. 263

Рэ́кнуць ‘сказаць, абазвацца, падаць голас, загаварыць’ (ТСБМ, Жыв. НС, Нар. сл., Нар. словатв., Шат.), ‘сказаць, папрасіць’ (Сл. ПЗБ), рэ́катэ ‘доўга, заікаючыся расказваць’ (ЖНС). с. 263

Рэкра́цыя перан. іран. ‘важны ўчынак’ (Сл. ПЗБ). с. 263

Рэ́крут ‘салдат-навабранец’ (ТСБМ), рэ́крут, не́крут (Др.-Падб.). с. 263

Рэкрэа́цыя ‘перапынак паміж урокамі’ (ТСБМ). с. 263

Рэ́ктар ‘кіраўнік вышэйшай навучальнай установы’ (ТСБМ). с. 263

Рэ́кша ‘сізаваронка, Соracias garrulis L.’ (Нікан.). с. 264

Рэ́лі ‘арэлі’ (Бяльк.), рэ́ля ‘гушкалка’ (Мат. Гом.); рэ́лі ‘шыбеніца’ (Дабр., Этн.). с. 264

Рэлі́квія ‘прадмет рэлігійнага пакланення’ (ТСБМ). с. 264

Рэ́лкі ‘каласнікі’ (Малч., 38). Гл. арэлі. с. 264

Рэ́ллю ‘абы-як, навалам’ (ушацк.). с. 264

Рэ́лька ‘лятучая кузурка, стрэлка’ (Дразд.). с. 264

Рэ́лькі ‘рэбры ў кошыку’ (ЛА, 4). Гл. арэлі. с. 264

Рэлякса́цыя ‘паступовае вяртанне ў стан раўнавагі фізічнай або фізіка-хімічнай сістэмы, якая была ў неўраўнаважаным стане пад уздзеяннем знешніх сіл’ (Булыка, СІС). с. 264

Рэля́цыя ‘данясенне пра баявыя дзеянні’ (ТСБМ). с. 264

Рэманэ́нт ‘нядоімка; звыш ліку’ (Нас.). с. 264

Рэ́мез ‘птушка атраду вераб`іных’ (ТСБМ, ТС), рэме́за, рэмезо́к ‘тс’ (ТС), рэ́мус ‘рэмез, Remiz pendulinus L.’ (Нікан.), рэ́міс ‘стрыж, Арus apus’ (ЛА, 1), рэмісь ‘чорны стрыж’ (Шатал.). Сюды ж рэмезо́ ‘гняздо рэмеза’ (ТС). с. 265

Рэме́ннік₁ ‘кажан’ (Нар. сл.). Да раменнік (гл.). с. 265

Рэме́ннік₂ ‘нейкая вадзяная расліна; раменныя лапці’ (ТС). Гл. раменнік. с. 265

Рэ́мень ‘доўгая паласа, вырабленай скуры’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘раменная частка пугі’ (ТС), ‘прывязка для прымацоўвання біча да цапільна’ (Шатал.), рэ́мінь ‘раменны пас’ (Бяльк.), рэмянчык ‘раменьчык’ (Сл. ПЗБ), рэменячка ‘тс’ (ТС), рэменны ‘раменны, зроблены са скуры’ (ТС), раме́нь ‘рэмень’ (Сл. ПЗБ). с. 265

Рэменякве́тнік ‘расліна-паразіт сямейства рэменяцветных’ (БРС), рэменяцветнік ‘тс’ (ТСБМ). с. 265

*Рэмеслі́вы рэмесліву ‘зласлівы, непрыхільны, злапамятлівы’ (ТС). с. 265

Рэме́ха ‘грубае самаробнае палатно, зрэб`е’ (ТС). с. 265

Рэ́мжа ‘махры, абтрапаныя краі адзежы’ (ТС). с. 265

Рэ́мжыць ‘іржаць’ (ДАБМ, камент., 891), рэ́мжыты ‘тс’ (Сл. Брэс.), рэ́мжаць ‘плакаць усхліпваючы; раўці’ (ТС), рэ́мжа ‘плакса’ (ТС). с. 266

Рэ́мза ‘плакса’ (ТС), рэ́мзаць ‘капрызіць, плакаць, румзаць’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл., ТС), рэ́мзаці ‘надакучваць размовай’ (івац., Жыв. сл.). с. 266

Рэмі́за ‘памяшканне, у якім захоўваўся проціпажарны інструмент’ (Скарбы). с. 266

Рэмі́сія ‘часовае паслабленне або знікненне праяваў хваробы’ (ТСБМ). с. 266

Рэ́мствоваць ‘злоснічаць, абгаворваць, ганіць’ (ТС), рымстава́ць ‘злавацца’ (жлоб., Жыв. сл.), рымсава́ць ‘плакаць, упарціцца’ (чач., Жыв. НС). с. 266

Рэ́мус₁ літаральна ‘прасіць літасці’, перан. ‘допыт з катаваннем’ (Нас.). с. 266

Рэ́мус₂ у спалуч. узяць каго за рэмус ‘узяць за жабры’ (смал., КЭС). с. 266

Рэ́мус₃ ‘выгляд’ (Юрч. СНЛ). с. 266

Рэ́мчыць ‘бегчы хутка’ (Ян.). с. 266

Рэнава́цыя ‘абнаўленне асноўных фондаў вытворчасці’ (Булыка, СІС). с. 266

Рэ́нгі мн. л. ‘поліўка з рыбы’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 266

Рэ́нта ‘даход ад капіталу, маёмасці або зямлі, які не патрабуе ад уладальніка прадпрымальніцкай дзейнасці’ (Булыка, СІС), ‘рэнта, зямельны надзел’ (Сл. ПЗБ). с. 267

Рэнтге́н ‘кароткія электрамагнітныя хвалі’ (ТСБМ), рэнге́нт ‘тс’ (Сл. ПЗБ), рэге́нт ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Яўс.). с. 267

Рэ́нчыць ‘шанцаваць’ (Сцяшк. Сл.). с. 267

Рэ́па₁ ‘рэпа (Вrassica rapa L.)’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сл. ПЗБ, ТС, Шат.), рэ́піна ‘тс’ (ТС), ‘адно каліва рэпы’ (Юрч. СНЛ). с. 267

Рэ́па₂ ‘трэшчыны’ (Сл. ПЗБ), ‘цыпкі на нагах або руках’ (Сцяц., Шатал., Янк. Мат.), рэ́пы ‘тс’ (ЛА, 3), рэ́піна ‘трэшчына на скуры’ (ТСБМ), рэ́паўка ‘трэшчына’ (Сл. ПЗБ), рэ́паўкі ‘цыпкі на нагах’ (ЛА, 3), рэ́йпіна ‘драпіна’ (пін., Нар. лекс.), рэ́панка ‘нешта парэпанае, патрэсканае’ (ТС), ‘гатунак бульбы, яблыкаў, груш’ (Мат. Гом., ТС), ‘груша або яблык, верхняя частка якіх лопнула ад сонца’ (Янк. Мат.), ‘земляная жаба, рапуха’ (ТС), рэ́паўка ‘тс’ (Жыв. сл.), рэ́панкі ‘цыпкі’ (Мат. Гом.). с. 267

Рэпаве́ня ‘лопух’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 267

Рэ́паны ‘патрэсканы, шурпаты’ (Мат. Гом., ПСл), рэ́паныя грыбы ‘пеўнік стракаты (грыб)’ (Нар. словатв.), рэ́паны, рэ́йпаны ‘рэпана жаба (земляная жаба, рапуха)’ (ТС), рэ́йпаны ‘цёмны, забіты’ (Жыв. сл.). с. 267

Рэпарава́ць ‘рамантаваць’ (Сл. ПЗБ). с. 268

Рэпара́цыя ‘аперацыя’ (Сл. ПЗБ). с. 268

Рэ́пацца ‘трэскацца, лопацца’ (ТСБМ), рэпыцца ‘тс’ (Яўс.). с. 268

Рэпаць, гл. рэпацца, рэпаны. с. 268

Рэпе́й абрад. ‘галінка (хвоі, упрыгожаная кветкамі)’ (Мат. Гом.). с. 268

Рэпетава́ць ‘злавацца, сердаваць’ (Ян.), рыпытова́тэ ‘крычаць, лямантаваць’ (драг., Нар. лекс.). с. 268

Рэпеты́цыя ‘развучванне, паўтарэнне або пробнае выкананне драматычнага, музычнага і пад. твора’ (ТСБМ). с. 268

Рэ́пік ‘род шматгадовых травяністых раслін сямейства складанакветных’ (ТСБМ), ‘Еupatorium L.’ (Байк. і Некр.), ‘дзядкі’ (Касп.). с. 268

Рэ́піца ‘хваставая частка пазваночніка ў жывёлін’ (ТСБМ). с. 269

Рэ́піць ‘заўзята, з захапленнем граць, скакаць’ (Сцяшк. МГ). с. 269

Рэ́пішча ‘поле пасля рэпы’ (Яшк.). с. 269

Рэ́пка₁ ‘драўляны блок, які прыводзіць у рух шпульку ў калаўроце’ (Касп., Нар. сл., Скарбы), ‘кальцо для замацавання шпулькі ў калаўроце’ (Сл. ПЗБ, Шатал.), ‘кальцо для прымацавання шыйкі касы да касся’ (Шатал.), рипа ‘дэталь самапрадкі, якая злучае верхнюю частку з падстаўкай’ (Уладз.). с. 269

Рэ́пка₂ ‘надкаленная косць’ (ТСБМ, Жд. 2; смарг., Сл. ПЗБ), анат. ‘макаўка (у жывёлін)’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 269

Рэ́пка₃ ‘скрутак лык’ (Жыв. сл., ЛА, 4), ‘звязка апрацаванага льну’ (Сцяшк. МГ), ‘скрутак’ (віл., раг., Сл. ПЗБ). с. 269

Рэ́пкі ‘цукровыя буракі’ (Жыв. НС), ‘чырвоныя буракі’ (Сл. Гродз., Сл. рэг. лекс.). Гл. рэпа₁. с. 269

Рэ́пліка ‘кароткі адказ, заўвага’ (ТСБМ). с. 270

Рэ́пнік₁ ‘бацвінне рэпы’ (ТСБМ), рэпнік ‘страва з бульбы, морквы, бручкі, забеленая малаком’ (3 нар. сл.; гродз., Сл. ПЗБ), рэ́пнык ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 270

Рэ́пнік₂ ‘Rapistrum’ (ЭПБ, 4), ‘лопух’ (шальч., Сл. ПЗБ). Гл. рэпік. с. 270

Рэ́пніца ‘матыль бялянка рэпавая, Ріеris rapae L.’ (ЭПБ, 4). с. 270

Рэ́пех ‘лопух вялікі, Аrctium lappa L.’ (ЛА, 1). Гл. рэпік. с. 270

Рэ́пнуць₁ ‘лопнуць, трэснуць’ (Ян.). Гл. рэпаны. с. 270

Рэ́пнуць₂ ‘сказаць недарэчнае’ (Сцяшк. Сл.). с. 270

Рэ́псам ‘напралом’ (Мат. Гом.), ‘нечакана; хутка’ (жлоб., Наша слова, 2002, 16 кастр.). с. 270

Рэ́пта ‘непаваротлівая жанчына’ (Нар. сл.). Да рэптух ‘торба’ (гл.). с. 270

Рэпта́ці ‘нагаворваць’ (Нар. сл.). с. 270

Рэ́птух ‘торба (для кармлення каня)’ (Мат. Гом., ТС), рэ́пех ‘тс’ (Мат. Гом.), рэ́птух, рапту́х ‘вераўчаны мех’ (Сл. ПЗБ), рэ́птух ‘стары, нямоглы чалавек’ (Сл. Гродз., Сл. рэг. лекс.), ‘чалавек або жывёліна з вялікім жыватом’ (ТС), рапцю́х ‘вялікая сетка з вяровачак, у якую набіваюць сена для каня, калі збіраюцца ў дарогу’ (Янк. Мат.), ‘торба; тоўстая жанчына’ (Сл. Гродз.), рэпцю́х ‘аброчная торба’ (івац., Жыв. сл.). с. 270

Рэптушы́ло ‘чалавек з вялікім жыватом’ (ТС). с. 271

Рэпулу́ска ‘птушка рэпалоў’ (Бяс.). с. 271

Рэпута́цыя ‘агульная думка, якая склалася пра каго-небудзь’ (ТСБМ). с. 271

Рэ́пчаты ‘па форме падобны на рэпу’ (ТСБМ), рэпчатка ‘гатунак цыбулі’ (Мат. Гом.). Гл. рэпа₁. с. 271

Рэ́пша ‘неахайніца’ (Мат. Гом.). с. 271

Рэпэ́ха ‘неахайніца’ (івац., Жыв. сл.). с. 271

Рэ́пяшны ‘парэпаны’ (Нар. Гом.). с. 271

Рэ́ра ‘неахайніца’ (Мат. Гом.). с. 271

Рэ́сы мн. ‘парасткі на клубнях бульбы’ (драг., Жыв. НС). Гл. раса₂. с. 271

Рэ́сквась ‘раз`езджаная гразь на дарозе’ (баран., Сл. ПЗБ), ‘непагадзь’ (Сцяшк. Сл.). Гл. росквась. с. 271

Рэ́скол ‘непаслухмянае дзіця’ (Сл. Гродз., Сл. рэг. лекс.), раско́л ‘хуліган’ (Жыв. сл.), расколіна ‘тс’ (Янк.), роско́л ‘тс’ (ТС). Гл. раскол. с. 271

Рэскры́пт ‘пісьмо манарха з аб`яўленнем узнагароды; адказ імператара на пададзенае яму для вырашэння пытанне’ (ТСБМ). с. 271

Рэ́слік ‘расток’ (стаўб., Сл. ПЗБ), ро́слі ‘парасткі бульбы’ (Жыв. сл.). Гл. рослік. с. 272

Рэспе́кт ‘пашана, павага’ (ТСБМ). с. 272

Рэ́спуст ‘распуснік, хуліган, свавольнік’ (ЖНС, Сцяшк. Сл.). Гл. распуста. с. 272

Рэ́ставаць ‘рэстаўраваць’ (Сл. Гродз., Сл. рэг. лекс.). с. 272

Рэстаўра́цыя ‘узнаўленне разбураных ці пашкоджаных ад старасці помнікаў мастацтва, гісторыі, культуры’ (Булыка, СІС). с. 272

Рэ́стрась ‘нешта зношанае, старое’ (ЖНС). с. 272

Рэстыту́цыя ‘аднаўленне былых парушаных правоў’ (ТСБМ). с. 272

Рэ́сці ‘расці’: ні рэслі агуркі, а потым сталі рэсць (навагр., Сл. ПЗБ). с. 272

Рэ́сціць ‘дабіць, даканаць; пакараць’ (слон., Нар. лекс.), дарэ́сьціць ‘дакончыць’ (Нар. сл.), ‘разбурыць, разбіць’ (зэльв., Жыв. сл.). с. 272

Рэсь, рэс у лічылцы: Эна, бэна, рэсь, Кэнтар, мэнтар, жэсь. Она, дуна, рэс, кіндэр, віндэр, рэс (Дзіцячы фальклор, 422). с. 272

Рэ́ся ‘дурніца’ (Сцяц., Сцяшк. Сл.). с. 273

Рэ́ткі ‘частка кроснаў, якая складаецца з дошкі з дзіркамі, у якія ўцягваюцца ніткі’ (Сл. Гродз., Сл. рэг. лекс.), ры́ткі ‘тс’ (ТС), ра́йткі ‘прылада для навівання нітак у кроснах’ (Сл. Гродз.), рэ́йтка ‘маток нітак’ (Сцяшк. Сл.). с. 273

Рэ́тчас ‘рэдка’ (лаг., Сл. ПЗБ), зрэ́дчас ‘тс’ (ТСБМ). с. 273

Рэў ‘моцны, працяглы крык’ (ТСБМ). с. 273

Рэ́ўгішы ‘пацёкі’ (свісл., Сл. ПЗБ). Гл. рага. с. 273

Рэ́ўда ‘пра плаксівае дзіця’ (карэліц., Сл. ПЗБ). с. 273

Рэ́ўза ‘плакса, крыкун’ (Скарбы, ТС), ‘неахайніца’ (Касп.). с. 273

Рэўматы́зм (ТСБМ, Сл. ПЗБ), рама́туз, рама́тыз, раматы́зма, рамаці́зма, рамаці́зна, рамаці́зм (Сл. ПЗБ), ромаці́з (ТС). с. 273

Рэ́ўна ‘горка; слёзна’ (Сб. 1866, 191). с. 273

Рэ́ўнасць ‘пачуццё сумнення ў чыёй-небудзь вернасці’ (ТСБМ), рэ́ўносць ‘рэўнасць, зайздрасць, цяга’ (ТС). с. 273

Рэ́ўня ‘раёўня’ (Мат. Гом.). с. 274

Рэ́ўці ‘раўці’ (Нас., Ян.), ‘румзаць; спяваць (басам)’ (Мат. Гом.). с. 274

Рэ́ўцянь₁ ‘расліна каля рэчкі з тоўстым пустым у сярэдзіне ствалом’ (Бір. Дзярж.). с. 274

Рэ́ўцянь₂ ‘бадзяга’ (Сцяшк. Сл.). с. 274

Рэфарма́тар ‘той, хто праводзіць рэформу; пераўтваральнік’ (ТСБМ). с. 274

Рэфарма́цыя ‘правядзенне рэлігійных пераўтварэнняў у духу пратэстантызму’ (Булыка, СІС). с. 274

Рэфера́т ‘кароткі выклад якога-небудзь пытання, зместу кнігі’ (ТСБМ). с. 274

Рэфле́ксія ‘роздум; аналіз думак, перажыванняў’ (ТСБМ). с. 274

Рэфо́рма ‘змена, пераўтварэнне’, ‘перабудова’ (ТСБМ). с. 274

Рэх₁ ‘паласа раллі або сенажаці’ (Яшк.). Гл. прарэх,урэх. с. 274

Рэх₂ ‘ляшчына звычайная’ (маг., Кіс. 41). Гл. арэх. с. 274

Рэ́ха ‘водгалас, водгук’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сл. ПЗБ, Шат.), рэ́хво ‘тс’ (ТС). с. 274

Рэ́хва ‘жалезны абруч, які наганяецца на драўляную калодку кола’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Бяльк., Касп., Нас., Скарбы, Сцяц., Шат.), ры́хва ‘тс’ (Нар. словатв.), ‘жалезны абруч; шайба, якая закручваецца на канцы восі; кольца, якім змацоўваюць часткі ў прыладах працы’ (Сл. ПЗБ), ‘кольца, якім прымацоўваецца каса да касся’ (Сцяшк. МГ, Янк. Мат.), ‘кальцо для замацавання шпулькі ў калаўроце; невялікі жалезны абруч, які надзяецца на слуп і на вароты, каб іх зачыніць’ (Шатал.), рэ́хвіна ‘рэхва’ (ушац., Нар. лекс.), рэ́хвачка ‘металічнае кольца якое прымацоўвае касу да касся’ (ЖНС), ‘кольца (на грабільне)’ (Сцяц.), рэ́квачка ‘жалезная пятля прымацоўваць аглоблі да саней’ (Сцяшк. Сл.), ра́хва, ри́хва, ра́фы ‘тс’ (Маслен.); сюды ж рэ́хва ‘дурань’ (Жд. 3, Сцяц.). с. 275

Рэ́хкаць ‘кракаць (пра качкі)’ (ЛА, 1). с. 275

Рэ́хма ‘напралом (гл. рэпсам) (Мат. Гом.). с. 275

Рэ́хнуць ‘стукнуць’ (Мат. Гом.). с. 275

Рэхт₁ выклічнік ‘няхай будзе так’ (Нас.), ‘досыць, даволі’ (Шат., Ян.). Сюды ж рэхта ‘канец, гатова’ (ТС). с. 275

Рэхт₂ ‘накшталт, якраз’ (ТС). с. 275

Рэ́хта ‘лоўж (куча галля)’ (ЛА, 1). с. 275

Рэ́хтаць ‘іржаць’ (ДАБМ, камент., 891). с. 275

Рэцыды́ў ‘зварот, паўтарэнне якой-небудзь з`явы’ (ТСБМ). с. 275

Рэ́цьма ‘з усіх ног, стрымгалоў’ (ЖНС, Касп., Макар.). с. 275

Рэцэ́пкі ‘рэбры ў кошыку’ (ЛА, 4). с. 276

Рэцэ́пт ‘пісьмовае прадпісанне ўрача’ (ТСБМ), рэцэ́п ‘тс’ (Сл. ПЗБ), рыцэ́пт ‘тс’ (Жыв. НС ). с. 276

Рэч₁ ‘рэч, прадмет, справа’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Касп., Нас., ТС, Шат.), рэ́чы ‘пажыткі’ (Сл. ПЗБ). с. 276

Рэч₂ ‘мова, маўленне; гаворка’ (ТС, Шат.), рэ́ч`е ‘тс’ (ТС). с. 276

Рэчаі́снасць (ТСБМ), рэчаві́стасць ‘тс’ (Байк. і Некр., Нар. Гом.). с. 276

Рэчаспі́с ‘рэестр, каталог’ (Байк. і Некр.). с. 276

Рэ́чман ‘старшы ротман у плытагонаў’ (Нар. сл.), ‘плытагон’ (Сцяшк. МГ), рэ́цьман ‘брыгадзір плытніцкай брыгады’ (3 нар. сл.), рэ́ксман ‘старшы сярод плытагонаў’ (Скарбы). с. 276

Рэ́чнік ‘рэпік канапляны, Еupatorium L.’ (Кіс. 51). с. 276

Рэ́чны ‘рачны’ (Байк. і Некр.). с. 276

*Рэчны́₁ речный ‘языкаты’ (пін., Нар. лекс.). Да рэч₂. с. 276

Рэчны́₂ ‘ганарлівы’ (жытк., Нар. словатв., ТС), рачны́ ‘самаўпэўнены, нахабны’ (Сцяшк. Сл., Сцяц. Сл.). с. 277

Рэ́чыва ‘тое, з чаго складаецца фізічнае цела; матэрыя’ (ТСБМ). с. 277

Рэ́чыцца ‘надарыцца’ (Шат.), ‘удацца’ (Стан.). с. 277

Рэ́чышча ‘паглыбленне на паверхні зямлі, па якім цячэ рака’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), рэ́чыца ‘старое рэчышча’ (ЛА, 2), рачы́шча ‘тс’ (чэрв., Сл. ПЗБ), ро́чышча ‘месца, дзе цякла рака’ (Яшк.). с. 277

Рэ́шата₁ ‘прылада для прасейвання мукі ў выглядзе шырокага абруча з сеткай’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Сл. ПЗБ), ‘надзвычай рэдкае сіта’ (Янк. Мат.), рэ́шато ‘рэшата’ (Сцяшк.), рэшэто, рышыто ‘тс’ (Сл. Брэс.), рэшота, рэшото, рэшэто ‘тс’ (ТС); сюды ж рэшатнік ‘хто вырабляе рашоты’ (Сл. ПЗБ). с. 277

Рэ́шата₂, рэшота, рэшото, рэшэто ‘стаўная рыбалоўная пастка’ (ТС). с. 278

Рэ́шата₃ (рэшэто) ‘рашэтнік, падрашэтнік (грыб)’ (ТС). Гл. рашэтнік. с. 278

Рэ́шата₄ (рэшэто) ‘гульня, падобная да гульні ў класы’ (ТС). с. 278

Рэ́шата₅ астр. ‘сітцо (Вялікая Мядзведзіца)’ (Сл. ПЗБ), астрав. ‘Пляяды’ (Федар., 1, 150). с. 278

Рэ́шка ‘бок манеты, адваротны гербаваму малюнку’ (ТСБМ). с. 278

Рэ́шнік₁ ‘арэшнік’ (ЛА, 1, Сл. ПЗБ). с. 278

Рэ́шнік₂ ‘тонкія планкі, якія набіваюць пры атынкоўцы’ (Сл. Гродз., Сл. рэг. лекс.). с. 278

Рэ́шта ‘астача, астатак; рэшта’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Касп., Нас., Сл. ПЗБ, ТС), ‘абрэзак тканіны’ (ЛА, 4), рэшт ‘астача, рэшта’ (ЛА, 3), рэйшта ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), рэшка ‘рэшта, астатак’ (Бяльк.). с. 278

Рэ́шты, рашты, рышты ‘прыстасаванне ў возе для пашырэння яго пагрузачнай пляцоўкі’ (Нар. словатв.). с. 278

Рэшэме́та ‘стаўная рыбалоўная пастка з уваходам у цэнтры: Рэшэмета — таке рэшэто з дзірочкой’ (ТС). с. 278

Рэшэці́ць ‘прыбіваць жэрдкі да крокваў’ (ТС). с. 278

Рэ́я₁ ‘рухомы папярочны крутлы брус на мачце’ (ТСБМ), ‘тоўстае бервяно’ (Нар. сл.). с. 278

Рэ́я₂ ‘карагод’ (Байк. і Некр.). Гл. рэй₁. с. 279

Рэ́я₃ ‘ёўня’ (Байк. і Некр., Касп., Нас.), ‘вельмі вялікі капец бульбы’ (ЛА, 2), рэй ‘прыстасаванне з слупоў і жэрдак для дасушвання збажыны і траў’. с. 279

Рэ́я₄ ‘тое, што і батарэя’ (Нар. сл.). с. 279

Рэ́яць₁ ‘ліцца, цячы струменем (пра кроў)’ (Юрч., Юрч. Сін.), ‘цячы, нястрымна ліцца’ (Сцяшк. МГ). с. 279

Рэ́яць₂ ‘плаўна лятаць; лунаць’, ‘развявацца (пра сцяг)’ (ТСБМ). с. 279

С, са — прыстаўка, са — прыназоўнік. Гл. з. с. 280

Саба́ка₁ м. р. ‘свойская жывёліна сямейства сабачых, якая выкарыстоўваецца для вартаўнічай аховы, язды (на Поўначы), на паляванні і пад.’. с. 280

Саба́ка₂ ‘мерка для раўнамернага набівання рашацін на страху’ (Шат.), ‘заціскачка’ (Сл. ПЗБ), ‘палка для ўмацоўвання кола задняга навоя’ (Жыв. сл.), соба́ка ‘вілы з загнутымі ўніз канцамі’ (Выг.). Да сабака₁. с. 281

Саба́ка₃ ‘устарэлая мера дроў’ (лун., Шат.). с. 281

*Сабакрут, собакру́т ‘сцяпёр, маркоўнік’ (ТС). с. 281

Сабані́ць ‘падаць (пра дождж)’ (Сл. рэг. лекс.). с. 281

Сабанту́й ‘у татараў і башкіраў народнае свята, звязанае з заканчэннем веснавых палявых работ’, ‘шумлівая пагулянка; калатня, бітва’ (ТСБМ). с. 281

Сабарно́ ‘вялізны сабака’ (ТС, Скарбы), сабо́рно ‘сабака’ (Мат. Гом.). с. 281

Са́бас ‘субота ў яўрэяў’ (Гарэц.), саба́х ‘малітва ў татараў’ (Скарбы). с. 281

Саба́ць ‘калоць’ (гродз., 3 нар. сл.). с. 282

Саба́чка₁ памянш. да сабака₁ (гл.). с. 282

Саба́чка₂ ‘спускавы механізм у агнястрэльнай зброі’, ‘прыстасаванне ў машынах, механізмах, якое перашкаджае руху назад зубчастага кола’ (ТСБМ), ‘прылада, пры дапамозе якой здымаюць бобы’ (Сцяшк. Сл.), ‘частка ткацкага станка’, ‘слясак’ (Мат. Гом.), ‘дэталь у ніты красён’ (Сл. ПЗБ), ‘палачка, якая злучае панажы з нітамі’ (Жыв. сл., Нар. сл.), ‘прылада ў кроснах, якая трымае набілкі на патрэбнай вышыні’ (Бяльк.), ‘кружкі ў кроснах, на якіх перамяшчаюцца ніткі асновы’ (Сцяшк. Сл.), соба́чка ‘вільчак’ (палес., Нар. сл.), соба́чкі ‘тры маленькія драўляныя палачкі па абодвух баках ніта’ (Влад.). с. 282

Саба́чка₃ ‘галоўка дзядоўніка, шышка’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 282

Саба́чка₄ ‘мужчынскі гальштук у выглядзе банта’ (Сл. рэг. лекс.). с. 282

Саба́чкі₁ ‘расліна ваўчкі паніклыя, Віdens cernuus L.’ (Гарэц., Кіс.), ‘ваўчкі трохраздельныя, Віdens tripartia L.’ (Бяльк., Демб. 1), ‘ваўчкі паніклыя і трохраздзельныя’ (Касп., Демб., 1), ‘ваўчкі’ (Сл. ПЗБ). с. 282

Саба́чкі₂ ‘кветка львіны зеў’ (Бяльк.), ‘кветкі-фіялкі’ (Сцяшк. Сл.), ‘зарніца звычайная’ (мазыр., Жыв. сл.). с. 282

Саба́чкі₃, сабачукі́ ‘невялікія сані’ (Сл. ПЗБ). Да сабачка₁. с. 282

Саба́чы, прым. ад сабака₁, часта як састаўная частка назваў некаторых раслін і грыбоў: саба́ччая мята ‘мята палявая’ (Шат.), саба́ча, саба́чая, саба́ччая, саба́чча мята, соба́ча мнята ‘мята вадзяная і палявая’ (Сл. ПЗБ), саба́ча мята ‘мята перцавая’ (Жыв. сл.), саба́чы рамон ‘рамонак’ (Бяльк.), саба́чы рамонак, саба́чы румянак ‘тс’ (Сл. ПЗБ), саба́чча мыла ‘вятроўнік вязалісты’ (Жыв. сл.), саба́чы баравік ‘воўчы грыб’ (Сл. ПЗБ), саба́чыя грыбы ‘неядомыя грыбы’ (Сцяшк. Сл., Жыв. сл.), саба́чы грыбок ‘від грыба’ (Байк. і Некр.). с. 282

Саба́чына ‘грубае з тоўстым сцяблом сена, трава, якую не хоча есці жывёла’ (Нар. словатв.). Да сабака₁ (гл.). с. 283

Сабачэ́ўнік ‘сабачая мята’ (Сл. ПЗБ). Да сабачы. с. 283

Сабга́таць ‘скамячыць’ (Янк.), сабга́каць ‘зжаваць’ (Сл. ПЗБ). Да бгаць (гл.). с. 283

Сабе́чыць, часцей з прыст. прысабе́чыць ‘набываць ва ўласнасць’, ‘прысвойваць’ (Нас.). с. 283

Сабіздра́л ‘хто легкадумны’, савіздра́л ‘хвалько’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 283

Са́бля ‘рыба чахонь Реlecus cultratus’ (Жук., Інстр. 2). с. 283

Сабо́ ‘абугак на драўлянай падэшве або выдзеўбаны з дрэва’ (ТСБМ). с. 283

Сабо́р₁ ‘у дарэвалюцыйнай Расіі — сход службовых ці выбарных асоб’, ‘сход ці з`езд прадстаўнікоў вышэйшага духавенства хрысціянскай царквы’, ‘галоўная або вялікая царква ў горадзе, манастыры’ (ТСБМ), ‘царква’ (Сцяшк.). с. 283

Сабо́р₂ ‘куча’ (Сл. ПЗБ), ‘набор’ (Нар. лекс.). Гл. субор. с. 284

Сабуго́рыць ‘пабудаваць’ (Юрч., Сцяшк. Сл.), ‘з-за недахопу сродкаў зрабіць што-небудзь абы як’ (Раст.), ‘даглядзець’ (Мат. Гом.). с. 284

Сабу́р ‘згушчаны сок лісцяў альясу, які ўжываецца ў медыцыне як слабіцельнае’ (ТСБМ). с. 284

Сава́₁ ‘драпежная начная птушка атрада соў, у якой вялікая круглая галава, вялікія вочы і кароткая загнутая дзюба’. с. 284

Сава́₂, мн. л. со́вы ‘грыб шампіньон’ (нарач., ЛА, 1). с. 284

Савакі́ ‘валакуша, спецыяльнае прыстасаванне для перавозкі драўлянага плуга’ (Нар. сл., Скарбы). Да *савацца, суваць (гл.). с. 284

Савакупля́цца ‘здзейсніць палавы акт’, савакупле́нне (ТСБМ). с. 284

Са́ван ‘пахавальны ўбор з белай тканіны для нябожчыка’ (ТСБМ, Мат. Гом.), сава́ны мн. ‘тс’ (Байк. і Некр.). с. 284

Сава́цца ‘заляцацца’ (Сл. ПЗБ). Гл. сувац(ца). с. 285

Саве́т ‘назва некаторых органаў дзяржаўнага кіравання, якія складаюцца з выбарных або прызначаных асоб’, ‘распарадчы або дарадчы калегіяльны орган пры якой-небудзь установе, арганізацыі, таварыстве і пад.’ (ТСБМ), ‘савет, нарада’ (Бяльк.), саве́ты ‘савецкая ўлада; савецкія людзі’ (Сл. ПЗБ, Скарбы). с. 285

Саве́тніца ‘белая тонкая посцілка, прасцірадла’ (Бяльк.). с. 285

Саве́ць ‘рабіцца вялым, санлівым ад зморанасці’ (ТСБМ), часцей асаве́ць (гл.). с. 285

Савіна ‘куст ядловец казачы Juniperus sabina L.’ (Кіс.). с. 285

Саві́ты ‘двайны, ў два разы больш дарагі’ (Гарб.), саві́та ‘ў два разы больш (палажыць)’ (Нас., Гарб.). с. 285

Са́віць: са́выты ‘святкаваць’ (Клім.). с. 285

Саво́й ‘канапляная вяроўка’ (Шатал.). Гл. сувой. с. 285

Саво́к ‘прылада для збірання смецця’ (Мат. Маг.), ‘шуфлік’, ‘міска драўляная’, ‘мерка на 2 фунты’ (Мат. Гом.), ‘прылада ў выглядзе грабелек для збірання чарніц’, ‘каробачка з бяросты для ягад’ (Шатал.). с. 285

Саво́сы: в савосы ‘дамоў, да хаты’ (Нас.). с. 286

Савя́к ‘грыб падбярозавік, абабак’ (Сцяшк., Нар. лекс.), ‘падасінавік’ (Мат. Гом., Жд. 1, 2, Нар. сл.), ‘махавік’ (Сл. ПЗБ, Жыв. сл.), саўякі́ ‘падасінавікі’ (лельч., Арх. ГУ). с. 286

Са́вянка ‘вялікі кошык’ (Сл. рэг. лекс.). Гл. сявалка, сявенька. с. 286

Са́га ‘крупы з крухмалу сагавай пальмы, а таксама штучныя крупы з кукурузнага або бульбянога крухмалу’ (ТСБМ). с. 286

Сагайда́к ‘чахол для лука’, ‘увесь набор збруі конніка: лук з чахлом і калчан са стрэламі’ (ТСБМ). с. 286

Сага́н ‘чыгун’ (ТСБМ, Касп., Гарб., Байк. і Некр., Др.-Падб., Бес., Сцяшк., Шн. 3, Шатал., Жд. 1, 2, Мат. Гом., Сл. Брэс., 3 нар. сл.), ‘паліваны чыгун з двума вушкамі’ (Сл. ПЗБ, ТС), сагане́ц ‘тс’ (Янк. БП), ‘высокі чыгун з вушкамі’, ‘нізкі тоўсты чалавек’ (ТС). с. 286

Сагане́ць ‘моцна ліць (пра дождж)’ (маст., Сл. рэг. лекс.). с. 287

Сага́нка ‘цыганка’ (Сл. ПЗБ). с. 287

Сагла́с ‘згода’ (Шат.), сагла́сіе, сагла́сія, сагла́се ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сагласі́цца ‘згадзіцца’ (Сл. ПЗБ). с. 287

Саго́нь ‘сёння’ (Сл. Брэс.). с. 287

Сад ‘участак зямлі, засаджаны дрэвамі, кустамі і кветкамі; дрэвы, кветкі, якія растуць на гэтым участку’, дыял. ‘карма ў невадзе, мяшок пасярод яго, куды трапляе рыба’ (віц., Нар. лекс.), ‘пасад у гумне’ (Нас.), ‘верхні і ніжні млынарскія каменні’ (Некр.), ‘грыбная калонія ў лесе’ (Яшк.). Да садзіць, сесці. с. 287

Сад калёс ‘круг колаў, 2 пярэдніх і 2 задніх’ (Маслен.), садо́к ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 287

Садаві́к, садо́вы грыб ‘шампіньён’ (гродн., ЛА, 1). с. 287

Садавіна́ ‘плады садовых дрэў’ (ТСБМ), ‘садавіна; садовыя дрэвы’ (ТС), садо́віна ‘садавіна’ (Сцяшк., Байк. і Некр., Нар. словатв.), садаві́на ‘садавіна, садовыя дрэвы’ (Сл. ПЗБ), ‘садавіна’ (Бяльк.), ‘сад; адно пладовае дрэва ў лесе’ (Яшк.). с. 287

Садаві́ць, садові́ті, садовы́ты ‘дапамагаць сесці’, ‘прапанаваць сесці’, ‘сеяць, садзіць (пра насенне)’ (свісл., гродз., беласт., Сл. ПЗБ), садаві́цца, седаві́цца, садові́тісе, садовы́тысь ‘садзіцца’ (гродз., шчуч., ваўк., драг., Сл. ПЗБ), садаві́цца ‘тс’ (Сцяшк. Сл.). с. 288

*Садам, са́дом (сесці) ‘сесці на доўгі час, не ўстаючы’ (ТС). с. 288

Садану́ць ‘з размаху ўсадзіць (што-небудзь вострае)’, ‘моцна ўдарыць’ (ТСБМ), ‘стукнуць’ (Мат. Гом., Янк.), ‘раптоўна выпасці ў вялікай колькасці (пра ападкі)’ (Сл. ПЗБ). с. 288

Са́дзень ‘пацёртае месца, ссадзіна’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 288

Са́дзець ‘шчымець, пячы ад болю’ (Байк. і Некр., ТС; карэліц., Нар. сл.; навагр., Нар. словатв.; Сл. рэг. лекс.), садзе́ць ‘тс’ (Байк. і Некр., Сцяшк. Сл.). с. 288

Садзі́ба ‘сядзіба; зямельны ўчастак на якім знаходзіцца хата з гаспадарчымі пабудовамі; сад’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Яшк., Інстр. 2, Нар. лекс., Шушк.), ‘засяленне, выган’ (Нас. гіст.), ‘засяленне, асёдласць’ (Гарб.). с. 288

Садзі́ць ‘запрашаць або прымушаць заняць якое-небудзь месца’; ‘прызначаць, уладкоўваць на якую-небудзь пасаду’, ‘пасяляць дзе-небудзь’, ‘закопваць у зямлю карані саджанцаў, клубні і пад. з мэтай вырошчвання раслін’, ‘змяшчаць у гарачую печ посуд для выпякання, сушэння’, ‘энергічна, з сілай утвараць якое-небудзь дзеянне’. с. 289

Садзо́нкі, саджо́нкі ‘пасадкі маладога лесу’, ‘саджанцы’, ‘расада’, садзо́нкі ‘пасадка лесу’ (Сцяшк. Сл.). с. 289

Са́дкі ‘рэзкі на смак, даўкі’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.), ‘тая, якая збягаецца (аб тканіне)’ (Нас.), са́дкасць ‘рэзкасць, даўкасць’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 289

Са́дла ‘сала’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ). с. 289

Са́дніць ‘шчымець, даваць пякучы боль (у выніку ранення, раздражненыя скуры, апёку і пад.)’ (ТСБМ), садні́ць ‘тс’ (Бяльк.), садне́ць ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 289

Садно́₁ ‘задняя частка штаноў’ (Сакал., Нар. лекс.). с. 289

Садно́₂ ‘дрэва, на якім стаіць вулей’ (Яшк.), ‘месца на дрэве для вулля’ (ТС), ‘верх страхі, пакрыты кастрыцай’ (Сцяшк. Сл.). с. 290

Садо́к ‘штучны вадаём для развядзення рыбы’, ‘памяшканне для трымання, гадоўлі і адкорму жывёлы’, ‘пастка на звяроў і птушак’ (ТСБМ), ‘садок для рыб’ (Сл. ПЗБ, 3 нар. сл.). с. 290

Садо́м ‘бязладдзе, сумятня, гоман, крык’ (ТСБМ), садома ‘тс’ (Ант.). с. 290

Садржу́насць ‘узаемная дружба, сяброўскае яднанне, саюз’, ‘аб`яднанне на аснове агульных інтарэсаў, поглядаў’ (ТСБМ). с. 290

Са́духі ‘пахаванне’, ‘раптоўная смерць’ (Нас.), ‘канец, смерць’ (Гарэц., Др.-Падб.), саду́хі ‘тс’ (Байк. і Некр.), с. 290

Садэ́нне ‘нутро (сын бацьку ўсё садэньне пірывярнуў сваім былаўством) (Бяльк.). с. 290

Сае́та ‘тонкае высокагатунковае сукно’ (ТСБМ, Нас.), сае́т ‘англійскае сукно’ (Гарэц., Байк. і Некр.), ‘кафтан; сарафан, спадніца’ (Гарэц., Нар. лекс. Гом.), ‘тонкае бліскучае сукно’ (ТС). с. 290

Саж ‘сажалка’ (Нас.), ‘невялікі хлеў’ (Мат. Гом.), ‘маленькі хлявок для парасят, які выгароджваецца ў хляве’ (Ян.), ‘садок для рыб’ (ТС), ‘азярцо паблізу прытока ракі, якое служыць садком для рыбы перад замаразкамі зімой’, ‘скрынка для трымання ў рацэ жывой рыбы’ (Яшк.). с. 291

Са́жа ‘прадукт няпоўнага згарання паліва, які чорным налётам асядае ў комінах, дымаходах і пад.’, ‘хвароба хлебных злакаў’ (ТСБМ, Нас., Шат., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), са́джа ‘тс’ (Касп., Сл. ПЗБ), ‘спарыння, чорнае зерне ў пшаніцы, просе’ (Шатал., Выг.). с. 291

Са́жалка ‘штучны вадаём’, ‘садок для рыбы’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Сцяшк., Яшк., Сл. ПЗБ, Др.-Падб., Янк., Выг., Клім., Інстр. 1), са́джалка ‘тс’ (Касп., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), са́жэлка ‘тс’ (ТС), са́жаўка ‘тс’ (Сцяшк. Сл., Скарбы, Сл. ПЗБ), ‘старык ці прарытая вадой упадзіна; круглая яма’ (Яшк.), ‘яма з вадой’ (Шат.). с. 291

Са́жань ‘старая адзінка меры даўжыні, роўная 3 аршынам, або 2,134 м, якая ўжывалася ў Расіі і Беларусі да ўвядзення метрычнай сістэмы мер’, ‘прылада да абмервання зямельных участкаў’ (ТСБМ, Др.-Падб., Сцяшк., Янк., Мат. Гом.), ‘старая мера дроў’ (Скарбы, Колас), са́жэнь ‘сажань’ (ТС). с. 291

Сажо́нка ‘расліна анемона люцічная Аnemone ranumculoides L.’ (Кіс.). с. 292

Сажо́нкі ‘стыль плавання з папераменным выкідваннем уперад то адной, то другой рукі’ (ТСБМ). с. 292

Сажо́р ‘сузор`е Вялікай Мядзведзіцы’ (ЛА, 1). с. 292

Саза́н ‘рачная прамысловая рыба сямейства карпавых’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Жук., Інстр. 2). с. 292

Сазніяць ‘падгарэць’ (Касп.). с. 292

Сазяро́д ‘азярод’ (Мат. Гом.). Гл. азярод. с. 292

Саіска́льнік ‘удзельнік конкурсу на атрыманне чаго-небудзь’, ‘той, хто рыхтуецца да атрымання вучонай ступені за навуковую працу або вучонага звання’ (ТСБМ). с. 292

Са́іць ‘карміць грудзьмі’ (Сцяшк. Сл.), ‘карміць грудзьмі’, ‘карміць з вымені’, ‘карміць з соскі’ (Сл. ПЗБ). с. 293

Сайга́, сайга́к ‘буйная млекакормячая жывёліна атрада парнакапытных стэпавай зоны, від антылопы’ (ТСБМ). с. 293

Сайгачья капуста ‘расліна расходнік звычайны, Ledum vulgare L.’ (Демб. 1, 293). Да сайгак (гл. папярэдняе слова). с. 293

Са́йда ‘паўночная марская прамысловая рыба сямейства трасковых’ (ТСБМ). с. 293

Са́йка₁ ‘невялікая булка з пшанічнай мукі’ (ТСБМ), ‘перапечка з ільнянога семя’ (Сл. ПЗБ). с. 293

Саймава́ць(ца) ‘удзельнічаць у саймаванні, раіцца, дамаўляцца’ (ТСБМ, Касп.), саймікава́ць(ца) ‘тс’ (ТСБМ), саймікава́цца ‘раіцца, дамаўляцца’ (Нар. сл.). с. 293

Сак₁ ‘жаночая вопратка тыпу кароткага прасторнага паліто’ (ТСБМ, Касп., Бяльк., Хрэст. дыял.), ‘верхняя жаночая вопратка на ваце’ (ТС), ‘верхняя жаночая вопратка кароткага памеру’ (Янк.), ‘жаночае адзенне’ (Сл. ПЗБ), ‘жаночае паліто’ (Бяльк.). с. 293

Сак₂ ‘рыбалоўная снасць у выглядзе сеткі, нацягнутай на абруч’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. ПЗБ), ‘рыбалоўная перастаўная пастка, звычайна лазавая’ (Крыв.), сачо́к ‘рыбалоўная сетачка, якая прывязана да жэрдкі’ (Нас.). с. 294

Сака́ ‘асака’ (Нас., Бяльк., Жд. 2, Мат. Гом., Мат. Маг.), ‘балоцістая нізкая сенажаць, дзе расце асака Саrех’ (Грыг.). с. 294

Сакаві́к ‘трэці месяц каляндарнага года’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.), ‘сок бярозы, клёна’ (Шат.). с. 294

Са́канка ‘мука грубага памолу’ (Сцяшк. Сл.). с. 294

*Сакарына, сокоры́на ‘ясакар’ (Бес.), сакары́ ‘ясакары’ (Скарбы), сакары́на ‘буслава гняздо’ (Сцяшк. Сл.). с. 294

*Сакары́ць, сокори́ти ‘кудахтаць’ (Клім., Бес.). с. 295

Саката́ць ‘сакатаць’ (БРС, Нас., Шат., Касп., Сцяшк., Гарэц., Шн., Янк. 3, Інстр. 2, 3, Зн., дыс.), сокоті́ты ‘раўнамерна, хораша пастукваць (пра новы воз)’ (Нар. лекс.). с. 295

Са́ква ‘кавалерыйская сумка для аўса і прадуктаў’ (ТСБМ). с. 295

Саквіста́тар старое ‘судовы выканаўца’ (Сл. ПЗБ, Скарбы). с. 295

Саке́лка ‘торба’ (Кос.), с`ак`елка ‘аброчная торба’ (віц., ДАБМ, камент., 825). с. 295

Саке́ра ‘сякера’ (Сцяшк., Мат. Гом., Нар. лекс., Скарбы., Янк.), сокіера ‘тс’ (Бес.). с. 295

Сакла ‘рыба, від сіга’ (бых., Рам. 8). с. 295

Са́кля ‘жыллё каўказскіх горцаў’ (ТСБМ). с. 295

Сакмо́ ‘след, знак ад падэшвы нагі на раллі, пяску’ (Ласт.; гродз., Яшк.). с. 295

Сакну́ць ‘падагнаць валоў’ (салігар., Нар. словатв.). с. 296

Сако́л ‘сокал’ (Гарэц., Др.-Падб., Янк. 2, Сл. ПЗБ, Байк. і Некр.). Гл. сокал. с. 296

Сако́лка₁ ‘трыкатажная майка без рукавоў і каўняра’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Мат. Гом.), ‘мужчынская безрукаўка, камізэлька’ (Янк.), сако́лачка ‘майка’ (Сл. ПЗБ). с. 296

Сако́лка₂, сако́льчык ‘мярэжка’, сакалі́ць ‘вышываць мярэжкай’ (Мат. Гом.), ‘рубіць з упрыгожваннем’ (сакаліць насавы платок) (Ян.). с. 296

Сако́лле ‘аддаленыя глухія месцы навокал’ (Яшк.). с. 296

Сакольнік ‘расліна ястрабок зонцічны, Ніеracium umbellatum L.’ (Кіс.). с. 296

Сакракі́ ‘ледзяшы’ (Сл. ПЗБ). Гл. сукракі. с. 297

Сакра́мант ‘нешта свяшчэннае, рытуальнае; талісман’ (ТСБМ), сакра́мэнт ‘прычасце’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 297

Сакрэ́т ‘тое, што падлягае захаванню ўпотай, аб чым не гавораць усім; тайна’ (ТСБМ, Шат., Касп., Байк. і Некр.). с. 297

Саксау́л ‘невысокае бязлістае дрэва (або хмызняк) сямейства маравых, якое расце ў сярэднеазіяцкіх саланчаковых пустынях’ (ТСБМ). с. 297

Саксо́нцы ‘насельніцтва Федэратыўнай рэспублікі Германія, якія жывуць на тэрыторыі былога каралеўства Саксонія’ (ТСБМ), адз. л. саксо́нец, саксо́нка. с. 297

Саксу́н ‘від качкі’ (Мат. Гом.). с. 297

Саку́н ‘чалавек, які постфікс ся ў зваротных дзеясловах вымаўляе як са’ (Серб., Шат., Скарбы). с. 297

Сакуя́ш ‘цеплая кофта’ (Сл. рэг. лекс.). с. 297

Сала́, со́лка ‘востраў сярод ракі, пакрыты лазой і кустамі’, ‘камяністы выступ сярод рэчкі’ (іўеў., Арашонкава і інш., БЛ, 3, 45), сала́ ‘водмель, востраў’, ‘узвышанае месца сярод балота’ (іўеў., віл., швянч., Сл. ПЗБ). с. 297

Са́ла₁ ‘тлушчавае адкладанне ў целе жывёльнага арганізма’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., ТС, Нар. сл.), ‘сала, здор’ (Сл. ПЗБ), ‘курыны тлушч’ (Жд. 1), ‘гусіны тлушч’ (Мат. Гом.), ‘мясістая абалонка ў гарбузе’ (навагр., 3 нар. сл.), ‘белая сарцавіна камыша’ (жлоб., Кошчанка, вусн. паведамл.), салны́ця ‘ўнутранае сала’ (Сл. Брэс.). с. 297

Са́ла₂ ‘бома для прыціскання бервяна на козлах’ (дзісн., КЭС), ‘рычаг (цяжкае бервяно)’ (нараўл., Сл. ПЗБ), ‘груз на калодзежным жураўлі’ (Сл. Брэс.). Да сала₁. с. 298

Сала₃ ‘«жалезныя свечы» на аржавенні-вадзе, дзе шмат жалезных спалучэнняў’ (Нік. очерки). Да сала₁ (гл.). с. 298

Са́ла₄ ‘ледаход’ (Байк. і Некр.). с. 298

Салаве́й ‘маленькая пеўчая птушка атрада вераб`іных, якая вылучаецца прыгожым спевам’. с. 298

Салаве́ць ‘рабіцца мутным, невыразным (пра вока)’, ‘рабіцца вялым, санлівым ад зморанасці, ап`янення’ (ТСБМ). с. 299

Саладу́ха ‘салодкая страва з густазаваранай жытняй мукі, кулага, раўгеня’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Байк. і Некр., Др.-Падб., Сцяшк. МГ, Шн. 3, Малчанава, Мат. культ., Жд. 1, Мат. Гом., Жыв. сл., Нар. сл.), ‘раствор, у які апускаюць посуд пасля абпальвання’ (Жд. 1). с. 299

Сала́ка ‘дробная марская рыба сямейства селядцоў’ (ТСБМ). с. 299

Сала́ґа ‘хто фанабэрысты’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 299

Салама́йда ‘ўзвар з каліны’ (Сл. Брэс.), ‘каша’ (Скарбы). с. 299

Салама́ха ‘від стравы з мукі накшталт густога кісялю’ (Нас., Пал., Гарэц., Шн. 3., Чачот), ‘страва’, ‘чарнічнае варэнне’ (Мат. Гом.), ‘мучны раствор для прапітвання асновы’ (Влад.), солома́ха ‘яечня; зацірка’ (Сл. Брэс.). с. 299

Саламя́ ‘салома або кастрыца, накладзеная на грэбень саламянай страхі’ (Шат.), ‘верхняе бервяно, якое накладвалася на козлы і служыла непасрэднай апорай страхі’ (Малчанава, Мат. культ.), саламяно ‘бэлька, якая вагаецца на слупе ў калодзежы з жураўлём’ (бых., КЭС), со́лам`е, со́лом`я, со́лом`е, со́лум`е ‘кладзь, якая служыла апорай страхі на сохах’ (калінк., лельч., Нар. сл.), ‘чалеснікі ў пячы і верхняе спалучэнне іх’ (усх.-палес.), ‘вялікі агонь у пячы’ (жытк., Нар. сл.), со́лам`я ‘чалеснік’ (Мат. Гом.), со́ламенне ‘ямка для жару на прыпечку’ (калінк., Нар. сл.), со́ломjе, со́ломень ‘чалеснікі’ (Шушк.), sołommiе (Маш.), сало́м`е ‘скляпенне’ (петрык., Шатал.), со́ломjе ‘вусце печы’ (Шушк.). с. 300

Саландзі́ць (языком) ‘гаварыць недарэчна’, салэ́ньдзіць ‘многа, несупынна гаварыць’ (Сл. ПЗБ). с. 300

Салане́шнік ‘сланечнік’ (Мат. Гом.; полацк., Нар. лекс.). с. 300

Салані́на ‘свіное пасоленае сала’ (ТСБМ, ТС), ‘свіное сала; салёная гавядзіна’ (Нас.), ‘сала’ (ПЗБ, Бяльк., Сцяшк. МГ), ‘тоўстае добра пасоленае свіное сала’ (Нар. сл.), ‘сала, праслойкі мяса сярод сала’ (Нар. словатв.). с. 300

Сала́нка ‘сальніца’ (віл., Сл. ПЗБ), саля́нка ‘тс’ (Бяльк., ТС). с. 301

Саланча́к ‘глеба, насычаная салямі’ (ТСБМ), ‘крыніца з салёнай вадой’ (гродз., Яшк.). с. 301

Салапа́ць ‘гарэць (аб вялікім агні)’ (Мат. Гом.), салыпну́ць ‘успыхнуць (пра пламя)’ (Сл. ПЗБ). с. 301

Салапе́нда ‘салапяка’ (Жыв. сл.). с. 301

Салапя́ка ‘разява, чалавек з высунутым языком; чалавек з адкрытым ротам; той, хто часта высоўвае язык’ (ТСБМ, Др.-Падб., Шат., Гарэц., Нар. лекс.), салапя́к (Бір. Дзярж.), салапа́йка (Сцяшк. Сл., Янк. 1), солоп`я́ка (Клім.), салопя́ка, салапі́ха (Сл. ПЗБ), сале́па (Скарбы), салапа́ты (Жд. 1), салапа́н (Нар. сл.), солопэ́й (Нар. лекс.), салапа́ты, салапа́йка, салапе́ка (Мат. Гом.), солопе́ка, солопе́та (ТС). с. 301

Сала́та ‘аднагадовая агародная расліна’, ‘страва з лісцяў гэтай расліны’, ‘халодная страва з нарэзанай сырой або варанай гародніны, часам мяса, рыбы і пад., палітых якім-небудзь соусам’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк., Кіс., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ). с. 301

Сала́ш ‘будан’ (ПЗБ, ТС, Яшк.; пух., 3 нар. сл.). с. 302

Салда́т ‘радавы ваеннаслужачы сухапутнага войска’ (ТСБМ, Бяльк.). с. 302

Сале́тра ‘назва азотнакіслых салей калія, натрыя, амонія, кальцыя і пад., якія выкарыстоўваюцца ў вытворчасці выбуховых рэчываў, для ўгнаенняў, пры засолцы мяса і пад.’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сцяшк. МГ, Сл. ПЗБ), ‘штучныя ўгнаенні’ (Жд., 1). с. 302

Салёнікі, сало́нікі, салёнкі, сало́днікі ‘адвараная ачышчаная бульба’ (Сл. ПЗБ, ТС, Сцяшк., Янк., Шатал.), сало́дныя ‘тс’ (Нар. лекс.), сало́нікі ‘грыбы, якія толькі соляць’ (Сцяшк. МГ). с. 302

Салёны ‘які ўтрымлівае ў сабе соль, насычаны соллю’, ‘прыпраўлены соллю, занадта пасолены’, ‘прыгатаваны ў запас з соллю, у салёным растворы’ (ТСБМ, ТС, Сцяшк. МГ). с. 302

Салібо́кі ‘плечы’ (Сл. рэг. лекс.). с. 303

Салі́дны ‘моцны, добра зроблены’, ‘які вылучаецца грунтоўнасцю, глыбінёй, сур`ёзнасцю’, ‘важны, паважны, самастойны (пра чалавека)’ (ТСБМ), салі́нны ‘мажны’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 303

Салісо́ўка ‘хустка ў кветкі’ (Сл. Брэс.). с. 303

Сало́дкі ‘які мае прыемны смак, уласцівы цукру, мёду і пад.’, ‘смачны, багаты (пра яду)’, ‘поўны дастатку, задаволенасці, шчасця, радасці (пра жыццё, лёс)’, сало́дкае ў знач. наз. ‘страва, прыгатаваная з цукрам, варэннем, мёдам і пад., а таксама цукеркі, кандытарскія вырабы’. с. 303

Сало́ма ‘сухія сцёблы злакавых раслін, якія застаюцца пасля абмалоту’. с. 303

Сало́меніца ‘нізкае месца’ (Яшк.). с. 304

Сало́ны ‘салёны’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ, Сцяшк., Ян., ТС, Мат. Гом.), сало́нны ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Нар. лекс., Скарбы); з дысіміляцыяй нн — дн сало́дны ‘тс’ (Сл. ПЗБ, ТС). с. 304

Сало́ха ‘жаночае імя Саламаніда’, ‘дурань, дурніца’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘неахайная жанчына’ (Мат. Гом., Юрч., Сл. Брэс.). с. 304

Салупа́ць ‘высоўваць язык, лізаць’, салу́п, салы́п ‘аддзеяслоўная часціца, якая азначае частае высоўванне языка’ (Нас., Бяльк.), салапе́ць ‘тс’ (Мартынаў, Бел.-укр. ізал., 49), салапа́ць ‘высоўваць язык, балбатаць’ (Сл. ПЗБ); сюды ж *селяпа́ць, селепа́ць ‘хутка чэрпаць, сёрбаць, хлёбаць лыжкаю’, *саляпану́ць, салепану́ць ‘сцябаць чым-небудзь гнуткім’, *селяпа́йла, селепа́йла ‘хто хутка чэрпае лыжкаю’ (Нас.). с. 304

Салхве́та ‘сурвэтка’ (Мат. Гом.). с. 305

Са́лька ‘вышкі, зробленыя над свіранам, накшталт каланчы ў гасподскіх і шляхецкіх дамах для вывешвання вяндліны, сала і да т. п.’ (Нас.), ‘пакойчык пад дахам’, ‘падстрэшак’ (іўеў., ашм., даўг., Сл. ПЗБ), ‘вышкі’ (Байк. і Некр.). с. 305

Сальмя́к ‘нашатыр’ (Байк. і Некр.). с. 305

Сальні́ца ‘невялікая пасудзіна для трымання солі’ (ТСБМ, Касп., ТС, Сцяшк., Сл. ПЗБ, 3 нар. сл.). с. 306

Сальцісо́н ‘каўбасны выраб з спрасаваных вараных субпрадуктаў’ (ТСБМ), ‘вантрабянка’ (Мат. Гом.), салтысо́н ‘тс’ (Скар- бы), салтасо́н, сальсасо́н, сальсесо́н, салтысо́н ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 306

Са́ля ‘зал, зала’ (Байк. і Некр.; шчуч., Сл. ПЗБ). с. 306

Салядыно́вы ‘бледна-зялены (колер)’ (Сл. рэг. лекс.). с. 306

Салядэ́рак, салатэ́рак ‘сподак’ (Сл. ПЗБ), салітэ́рка ‘талерка’ (Сл. Брэс.), саліты́рка ‘міска’ (гом., Нар. сл.). с. 306

Саля́нка₁ ‘саляніца’ (ЛА, 5). с. 306

Саля́нка₂ ‘мера сыпучых рэчываў у 4 чацверыка’ (Касп.). с. 306

Саля́рка ‘саляравае масла’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 306

Сам ‘сам, ніхто іншы’, у знач. наз. ‘гаспадар, кіраўнік і г. д.’ (ТСБМ, Нас., Касп., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), ‘адзін, адзінокі’ (Сл. ПЗБ, Нар. лекс.), са́мы займ. ‘той, ніхто іншы’, ‘іменна такі, які патрэбен, падыходзіць (самая пара), ‘той, што мае вышэйшую ступень якасці (самы вясёлы) (ТСБМ, Бяльк.), са́му, саму́ ‘адзін, адзінокі’ (ТС), са́мо, са́ме ‘толькі, як раз’, са́міе ‘самі’ (Ян.), саме́нко, саме́нты ‘якраз’ (Мат. Гом.). с. 306

Самава́р ‘металічны прыбор для кіпячэння вады з награвальнай трубкай у сярэдзіне’ (ТСБМ, Др.-Падб.). с. 307

Самакі́ша ‘сыракваша’. Гл. сам, кіснуць. с. 307

Самалёт ‘цяжэйшы за паветра лятальны апарат з рухавіком і, звычайна, нерухомымі крыламі’ (ТСБМ). с. 307

Самалу́к, самайлу́к ‘аснова драўлянай бараны (дубовая палка, якая абгінае барану з трох старон)’ (рагач., Сл. ПЗБ), самолу́к ‘тс’ (Выг.), самайлу́к ‘тс’ (Рам., 8), ‘лук’ (Ян.), ‘хто няўмелы’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘гультай’ (Мат. Маг.). Да сам і лук₁ (гл.). с. 307

Сама́н ‘цэгла-сырэц, вырабленая з сумесі гліны, гною і сечанай саломы’ (ТСБМ), ‘ферма’ (Жд. 2). с. 308

Самані́ца, са́маны ‘мох’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 308

Самапла́ў ‘самалет’ (Буз.). с. 308

Самарда́к ‘удар па твары’, ‘хвароба ў роце, калі баляць сківіцы’, ‘пахмурны, упарты, маўклівы чалавек’, ‘упартасць, маўклівасць’ (ТСБМ), самурда́ка ‘ўпартасць, маўклівасць’ (Касп.), самарды́ка ‘нягодніца’ (Мат. Гом.). с. 308

Саме́ц ‘асобіна мужчынскага полу’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘дрэва, якое не дае насення’ (Сл. ПЗБ), ‘часць сеці, якая непасрэдна прымыкае да «маткі»’ (Маш.), само́к ‘самец’ (ТС), самчу́к ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 308

*Самі́нец, сомі́нец ‘кароткае бервяно паміж вокнамі’ (ТС; стол., Нар. сл.), самі́ца ‘тс’ (ТС), самі́нка ‘сценка паміж вакон’ (КСТ), с. 308

Самі́ца₁ ‘самка’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘галоўны корань у дрэве’ (Сл. ПЗБ), самы́ця ‘самка’ (Сл. Брэс.). с. 309

Самі́ца₂ ‘каўтун на галаве’, само́к₂ ‘вялікі камяк каўтуна на галаве’ (пух., 3 нар. сл.). с. 309

Са́мка ‘асобіна жаночага полу’. с. 309

Само́та ‘адзінота, находжанне ў адзіноцтве’, само́тны. с. 309

Сампо́рык ‘рэдкі малапажыўны суп’ (Скарбы). с. 309

Самту́к ‘апалонік (малькі жабы)’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 310

Саму́йла ‘тоўсты чалавек’ (віц., Нар. лекс.). с. 310

Самура́й ‘гарэзлівае дзіця’, перан. ‘насякомае’ (Мат. Гом.). с. 310

Саму́сь ‘нешта нябачнае, якое прыводзіць рэчы ў рух’: самусь дзверы очыныв (КЭС). с. 310

Самшы́т ‘паўднёва вечназялёнае дрэва з цвёрдый драўнінай’ (ТСБМ), с. 310

Самяшы́на ‘перхаць’ (кіраў., Нар. сл.). с. 310

Сан ‘званне, звязанае з пачэсным становішчам, з высокай пасадай у дарэвалюцыйнай Расіі’ (ТСБМ). с. 310

Санда́л ‘вечназялёнае трапічнае дрэва сямейства сандалавых’ (ТСБМ). с. 310

Санда́лі ‘лёгкія летнія туфлі без абцасаў, якія зашпільваюцца раменьчыкамі’ (ТСБМ), санда́лы, сандалэ́, санда́лі (Сл. ПЗБ), санда́л (Сл. Брэс.) ‘тс’. с. 311

Сандара́к ‘духмяная смала, якую здабываюць з кары хваёвага дрэва сямейства кіпарысавых; выкарыстоўваецца для вырабу лакаў’ (ТСБМ). с. 311

Са́ндвіч ‘дзве складзеныя разам скібачкі хлеба з маслам, сырам, каўбасой і пад. між імі’ (ТСБМ). с. 311

Са́ні ‘зімовая павозка на палазах’, са́нкі ‘памяншальнае да сані’ (Касп., Сцяшк., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, Шушк.), ‘сківіцы; ніжняя сківіца’ (Бяльк., Гарэц.; арш., докш., КЭС; Шатал., Сл. ПЗБ, ТС, Мат. Гом.), санькі ‘санкі’ (Янк. 1), sankа ‘часць плуга, па якой ён сунецца па зямлі’ (Тарн.), са́ннік ‘майстар рабіць сані’ (Янк. 3, Гарб.), санны́к ‘колькасць сена або саломы, што змяшчаецца на санках’ (Сл. Брэс., Клім.). с. 311

Саніта́р ‘асоба малодшага медыцынскага персаналу ў лячэбных установах, якая даглядае хворых і раненых, сочыць за чысцінёй у палатах і пад.’ (ТСБМ). с. 312

*Санот, соно́т ‘сланечнік’ (Выг., Бейл.), сана́ ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 312

Сап₁ ‘заразная хвароба коней і іншых непарнакапытных, якая небяспечна і для людзей’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ). с. 312

Сап₂ ‘багна’, ‘нізкае месца’ (Сл. ПЗБ). с. 312

Са́па₁ ‘акоп, траншэя, падкоп’ (ТСБМ). с. 312

Са́па₂ ‘від рыбы (тонкая, касцістая)’ (ТС). с. 312

Сапа́ня ‘дыхавіца’, ‘дыханне’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 312

Сапежы́нка ‘гатунак грушы’ (Нас.), сапяжа́нка ‘тс’ (Касп., Сцяшк. Сл.). с. 313

Сапе́ль₁ ‘ерш’ (Нар. лекс.), сопе́ль ‘тс’ (ТС), саплю́к ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 313

Сапе́ль, сопе́ль ‘лядзяш’ (ТС), саплі́, сапле́ ‘соплі’, ‘ледзяшы’ (швянч., в.-дзв., Сл. ПЗБ), сапля́к ‘саплівае дзіця’ (ТСБМ), ‘лядзяш’ (Сцяшк.; івац., Жыв. сл.), ‘сопляк’, ‘лядзяш’ (Сл. ПЗБ), ‘лядзяш’, ‘газоўка’, ‘падростак’, мн. л. саплякі́ ‘соплі’ (ТС). Гл. соплі. с. 313

*Сапель, сопэ́ль ‘шуфля’ (Сл. Брэс.). с. 313

Сапёлка, сапёлочка ‘дудачка’, ‘прадаўгаватая, але вузкая рэч; вузкая, цесная адзежа’ (Нас.), сапе́лка ‘дудачка’ (Бяльк.). с. 313

Сапе́рнік ‘той, хто імкнецца перамагчы каго-небудзь, дабіваючыся адной і той жа мэты’ (ТСБМ). с. 313

Сапе́та ‘спецыяльная сетачка для захавання злоўленай рыбы ў жывым выглядзе’ (бых., КЭС), сапэ́тка ‘саламяны мат’ (Анох.), ‘кошык, сплецены з лазы, дроту’ (Сцяшк. Сл.). с. 313

Сапёр ‘ваеннаслужачы сапёрных часцей’ (ТСБМ). с. 314

Са́пка₁ ‘матыка’ (Касп., ТС, Клім., Выг.), са́па ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 314

Са́пка₂ ‘раптам’ (Сл. рэг. лекс.). Да сапці (гл.). с. 314

Са́пко ‘топка’ (ТС). Да сапці (гл.), с. 314

Сапо́ліць ‘рагатаць’ (Мат. Гом.). с. 314

Сапры́чка ‘клін у коле пярэдняга навоя ў кроснах’ (Сцяшк., Жд. 1, Мат. Гом., Інстр. 2). с. 314

Сапса́н ‘драпежная птушка сямейства сакаліных, сапраўдны сокал’ (ТСБМ). с. 314

Сапсе́ць ‘састарыцца’ (Пас., Растарг.), ‘разбалавацца, дрэнна сябе паводзіць’ (Растарг.). Да псець (гл.); с. 314

Сапура́тнік ‘свавольнік’ (Сл. рэг. лекс.). с. 314

Сапуста́т, сапуста́тка (Нас.). с. 314

Сапутэ́рня ‘мажная жанчына’ (лаг., Сл. ПЗБ). с. 315

Сапу́ха ‘сажа’ (Сцяшк. МГ), ‘засланка’ (Мат. Гом.). Гл. сопуха. с. 315

Сапці́ ‘цяжка дыхаючы, пераважна носам, утвараць гукі з прысвістам’ (ТСБМ, Шат., Гарэц., Бяльк., Байк. і Некр.), со́пці ‘сапці, спаць’ (Нас.), сапе́ць ‘сапці’ (Бяльк., Касп., Ант.; брасл., Сл. ПЗБ), сапсці́ ‘тс’ (Др.-Падб., Скарбы), сапа́ць ‘пакрывацца налётам сажы’ (Сцяшк.), ‘пачынаць разгарацца (аб дровах)’, ‘салыпаць (аб пламені)’ (Сл. ПЗБ; гродз., 3 нар. сл.), сапану́ць ‘перадахнуць’ (Сцяшк. Сл.), сапну́ць ‘тс’ (Шатал.), сапаце́ць ‘хутка ісці’ (Сцяшк. Сл.), сапану́ць ‘садануць, пырнуць’ (Касп., Юрч.), сопону́ты ‘рынуцца, кінуцца, шмыгнуць’, сапаце́ць ‘пыхаць жарам’ (Нар. лекс.), сопоні́ты ‘тс’ (Клім.), со́паць ‘сапсці’ (ТС). с. 315

*Сара, сора́ ‘зачэпы на дне ракі’ (ТС). с. 315

Сарадэ́ля (Кіс, Сцяшк.). Гл. сырадэля. с. 316

Сара́й, сарэ́й ‘хлеў’ (Сл. ПЗБ). с. 316

Саракаві́ны ‘сарачыны’ (Сцяшк. Сл., Ян.), сарако́ўка ‘тс’ (Мат. Гом., Ян.). с. 316

Саракапу́т ‘птушка саракуш’ (ТСБМ), саракапы́т ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 316

Саракапы́тнік ‘падалешнік Аsarum L.’ (Нар. лекс.). с. 316

Сараква́ша (Бяльк, Касп.). Гл. сыракваша. с. 316

Саракі́ ‘40 штук’ (Серж. Грам, 62); ‘свята 40 мучанікаў, 9/22 сакавіка’ (Нас, Інстр. 2), сараке́ (Шат.), сарака́ (Мат. Гом.), сырокі́ (Шн. 3), саракаві́к ‘тс’, ‘сарачыны’ (Мат. Гом.). с. 316

Сарако́ўка ‘сорак гадоў’, старое ‘манета вартасцю ў 20 капеек’, ‘бутэлька гарэлкі ёмістасцю ў 1/40 частку вядра’, ‘тое, што мае таўшчыню ў 40 міліметраў (сантыметраў)’ (ТСБМ), ‘манета 20 капеек’, ‘сорак снапоў збожжа’, ‘тоўстая дошка’ (ТС). Да сорак, саракавы. с. 316

Сараку́ш ‘драпежная птушка з атрада вераб`іных з вялікай загнутай дзюбай і моцнымі кіпцюрамі’ (ТСБМ). с. 316

Сарамата́ ‘патаемныя часткі цела’ (Сл. ПЗБ), соромота́ ‘палавыя органы’ (ТС), сарама́ценне ‘тс’ (Байк. і Некр.), сарама́та ‘сорам, ганьба’, сарама́ціць ‘дакараць, выклікаючы пачуццё сораму’, ‘ганьбіць, няславіць’ (КЭС). Да сорам. с. 317

Сарамя́га ‘сарамлівы’ (Шат., Байк. і Некр.), соромня́га ‘саромніца’ (ТС). с. 317

Сарамя́жы ‘сарамлівы, канфузлівы’ (ТСБМ, Гарэц., Янк. 1, Байк. і Некр., Мат. Гом., Ян., Сл. ПЗБ), сарамя́жлівы (Касп., Сцяшк. Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), сарамя́жны (Байк. і Некр.) ‘тс’. с. 317

Сара́нка ‘расліна сямейства лілейных; тое, што і лілея’ (ТСБМ). с. 317

Саранча́ ‘насякомае падсямейства саранчовых, падобнае на коніка, якое вялікімі чародамі пралятае і нішчыць пасевы’ (ТСБМ), саранча́, сарана́ ‘тс’ (ТС), сара́нка ‘конік, казюлька’ (ТС), сарана́ ‘дзятва’ (Янк., Ян., Мат. Гом.), саранчу́к ‘насякомае, падобнае на саранчу, але зялёнага колеру з доўгімі заднімі нагамі’ (Нас.), ‘каромысел (насякомае)’ (Байк. і Некр.). с. 317

Саранчу́к ‘жоўтая махрастая з моцным пахам кветка’ (Некр.). с. 318

Сарапо́ня ‘вадкае незакіслае малако’ (полац., Нар. сл.), ‘сыракваша’ (паст., в.-дзв., Сл. ПЗБ), сарапе́ня ‘сыракваша’, ‘ежа з круп і вады’ (Касп.), ‘сыракваша’ (горац., Нар. словатв.), сарапу́та ‘тс’ (Мат. Гом.). Гл. сырапеня. с. 318

Сарафа́н ‘руская верхняя жаночая вопратка ў выглядзе асобага крою свабоднай доўгай сукенкі без рукавоў’ (ТСБМ, Інстр. 1, Сл. ПЗБ), ‘доўгая світка’ (Сцяшк.), сарахва́н ‘жаночае адзенне’ (Бяльк.), ‘сукенка без рукавоў’ (Ян.), сарапа́н ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 318

Сара́ч ‘сукно з горшага гатунку воўны’ (стол., Нар. лекс.; Сл. Брэс.). с. 318

Сарачня́ ‘сорак (снапоў)’ (старое, ТСБМ), соротня́, сорокня́ ‘тс’ (ТС), сарачня́, сарашня́ ‘сорак штук чаго-небудзь’ (смарг., пух., Сл. ПЗБ). Да сорак (гл.). с. 318

Сарачы́ны ‘саракавы дзень пасля чыёй-небудзь смерці’ (ТСБМ, Шат., Ян., Мат. Гом.). с. 318

Сарві́ла ‘сарві-галава’ (Бяльк.). с. 318

Сарвэ́та, сарвэ́тка ‘настольнік’ (Байк. і Некр., Касп., Сцяшк., Сл. Брэс., Сл. ПЗБ, Скарбы). Гл. сурвэта. с. 318

Саргу́ч ‘адростак у выглядзе прадаўгаватых валікаў у свінні пад падбародкам’ (Скарбы). Да серга (гл.). с. 318

Сарда́к ‘безрукаўка’ (Сл. ПЗБ, Нар. сл., Скарбы), ‘суконная жакетка без падкладкі’ (Сл. Брэс.), сардачо́к ‘безрукаўка’ (Шатал.), ‘камізэлька’ (Сцяшк. Сл.), сарда́чык ‘кофта, блузка’ (Сцяшк. Сл.). с. 318

Сардані́кс ‘каштоўны камень з малочна-белымі і бура-чырвонымі палоскамі; разнавіднасць агату’ (ТСБМ). с. 319

Сардзі́на ‘невялікая марская прамысловая рыбка сямейства селядцовых’ (ТСБМ). с. 319

Сарду́шка ‘храпка’ (трак, Сл. ПЗБ). с. 319

Сардэ́лька₁ ‘тоўстая кароткая сасіска’ (ТСБМ), сардэ́ля ‘тоўстая каўбаса’ (Сл. рэг. лекс.). с. 319

Сардэ́лька₂ ‘рыба сардына’ (ТСБМ). с. 319

Сардэ́чнік ‘расліна Leonurus cardiaca L.’ (ТСБМ, Кіс.), ‘майнік Маjanthenum’ (Інстр. 2), ‘фіялка духмяная Viola odorata L.’, ‘скочкі Sempervivum tectorum L.’, ‘кураслеп Аnemone nemorosa L.’, ‘фіялка палявая Viola arvensis Murr.’, ‘чысцяк веснавы Ramunculus Ficaria L.’, ‘рагулька палявая Соnsolida arvensis Opitz’ (Бейл.), ‘лекавая расліна’ (Сцяшк.). с. 319

Са́ржа ‘тканіна для падкладкі з дыяганальным перапляценнем нітак’ (ТСБМ). с. 320

Саржа́тка ‘тоўстая іголка’ (Сцяшк. Сл.). Гл. шаршатка. с. 320

Са́рма ‘неахайная жанчына’ (Сл. рэг. лекс.). с. 320

Са́рна ‘горная каза з невялікімі рагамі’ (ТСБМ, Гар., Др.-Падб., Байк і Некр., Янк. БП, Бес.). с. 320

Саро́ка₁ ‘птушка сямейства крумкачовых з доўгім хвастом і чорным з белым апярэннем’. с. 320

Саро́ка₂ ‘жаночая шапачка ў выглядзе какошніка’ (Анім.), ‘стужка (вузенькая рабенькая лентачка’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 320

Саро́ка₃ ‘спецыяльны спосаб укарочвання «перадоўкі» (кароткай вяроўкі, якая канцамі прывязваецца да пярэдняй часткі воза) пры накладванні яе на жэрдку ў час укладвання снапоў’ (Шат.). с. 320

Саро́ка₄ ‘аладка’ (Сл. Брэс., Мат. Гом.). с. 321

*Сарокі, соро́кі (жытк., Нар. сл.) ‘злучаныя парамі накрыж кароткія жэрдкі, якімі прыціскаюць салому ці кастрыцу на вільчыку’. с. 321

Саро́чка ‘мужчынская (верхняя і сподняя) або жаночая (сподняя) кашуля’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Маш., Чач., Сл. ПЗБ, ТС, Сцяшк.), саро́чачка ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 321

Сарпа́нка, сарпа́нок. Гл. серпанка. с. 321

Са́рпаць ‘храпці, фыркаць’ (Нас., Бяльк., Юрч.), сарпану́ць ‘разануць, ударыць нажом’ (Бяльк., Юрч.), сарп ‘пра фырканне (коней)’ (мсцісл., Нар. лекс.), са́рпанне ‘усхрап, фырканне’ (Гарэц.). с. 321

Сарпі́нка ‘лёгкая баваўняная тканіна ў палоску ці ў клетку’ (ТСБМ, Нар. сл., Жд. 1). с. 321

Сартава́нне ‘дзеянне паводле знач. дзеясл. сартава́ць (ТСБМ). с. 322

Сару́к ‘шарпак’ (Мат. Гом.). с. 322

Сарцаві́на ‘унутраная частка сцябла (ствала) або кораня расліны’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). Да сэрца (гл.). с. 322

Сарца́к ‘асяродак у бульбе’ (шчуч, Сл. ПЗБ). Да сэрца (гл.). с. 322

Сары́ч ‘драпежная птушка сямейства ястрабіных; тое, што і канюк’ (ТСБМ). с. 322

Сас ‘саксонец’ (Байк. і Некр.), са́скі ‘саксонскі’ (Нас, Гарэц.). с. 322

Сасі́лы ‘саскі ў жывёлы’ (віц, Нар. лекс.). с. 322

Сасі́ска ‘невялікая каўбаска, якую ядуць у вараным выглядзе’ (ТСБМ). с. 322

Сасло́ўе ‘грамадская група са спадчыннымі правамі і абавязкамі, якая склалася на аснове класавых адносін у дакапіталістычным грамадстве’ (ТСБМ). с. 322

Сасна́ ‘вечназялёнае дрэва сямейства хваёвых, якое расце пераважна на пясчаных глебах і вызначаецца прамым высокім ствалом і доўгай ігліцай, Pinus silvestris L.’, с. 323

Саснэ́ ‘адросткі пер`яў у птушак пасля лінькі’ (Сл. ПЗБ). Да аснэ́ ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), што да асо́н (гл.). с. 323

Саснякі́ ‘лісічкі’ (Сл. рэг. лекс.). с. 323

Сасо́к ‘знешняя частка малочнай залозы млекакормячых і чалавека ў выглядзе шышачкі, з якой дзіцё ссе малако’ (ТСБМ; в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 323

*Сасо́нка, со́сонка ‘хвошч палявы, Еquisetum arwense L.’ (Бейл.). с. 324

Сасо́ннік ‘сон-трава Аnemone pulsatilla L.’ (Шат.), сасну́лькі ‘сон’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 324

Саста́ў ‘сукупнасць частак, прадметаў, якія складаюць цэлае; склад’ (ТСБМ). с. 324

Сасу́д ‘ грубчасты орган у целе чалавека ці жывёлы, па якім цячэ кроў або лімфа; у раслін — трубка, па якой праходзяць вільгаць з растворанымі мінеральнымі салямі і іншымі рэчывамі’ (ТСБМ), сасу́д, сасу́да ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 324

Сатана́ ‘у некаторых рэлігіях — злы дух, які супрацьстаіць богу, д`ябал’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), сата́н ‘сатана; надакучлівы чалавек’ (Нас.), са́тан, сатана́ ‘сатана’, сата́нье ‘чэрці’ (ТС). с. 324

Са́тка ‘вязаная хустка’ (Жд. 1). Да саткаць (гл. ткаць). с. 325

Сатні (Прынісла Калида рышато блиноў Ды начоўки сатнёў — віц, Рам, 8, 129). с. 325

Сатра́п ‘правіцель у старажытнай Персіі’ (ТСБМ). с. 325

Саты́ра ‘спецыфічная форма масгацкага адлюстравапня рэчаіснасці, якой уласціва высмейванне розных адмоўных з`яў’ (ТСБМ). с. 325

Саўга́цца ‘катацца на льдзе, коўзацца’ (Касп.), саўгану́ць ‘пасунуць, перасунуць’ (КЭС), са́вгаты ‘глынаць, дзяўбці’ (Клім, Сл. Брэс.), саўгну́ць ‘тыкнуць з сілай’ (Клім.), саўка́цца ‘швэндацца’ (Мат. Гом.). Гл. соўгаць, соўкаць. с. 325

Саўге́ль ‘коўзкае месца, каток’ (Касп, Яшк.), выкл. ‘пра ссоўванне’ (Янк. БП), саўгу́нь ‘тс’ (Нар. лекс.). с. 325

Саўгуны́ ‘бліны’ (Жд. 2), саўга́ч ‘блін’ (Сцяшк. Сл.). Да соўгаць, гл. с. 325

Са́ўка ‘сіваваронка’ (Бяльк.). с. 325

Саўлы́га ‘грубы чалавек’ (Мат. Маг.). с. 325

Саўмі́ла, соўмэ́ла ‘чалавек, які соўгаецца без мэты’ (драг, Нар. лекс.). с. 325

*Саўпнуць, совпну́ты ‘тыкнуць, упікнуць’ (Клім.), со́впатысь, совпну́тысь ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 326

Саўсе́ня ‘тоўчаная бульба з цыбуляй’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 326

Саўсі́м ‘зусім’ (Некр., Шат., Бяльк., Янк. 3, Нар. лекс., Жд. 1), саўсём, саўсе́м, саўсі́м ‘тс’ (Сл. ПЗБ), саўсём, сусі́м ‘тс’ (мін., Жыв. сл.). с. 326

*Саўсюкі́, соўсюкі́ ‘назва раслін з невянучымі кветкамі’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 326

Саўта́цца ‘ісці хістаючыся; швэндацца, хадзіць без справы’ (глус., Янк.). с. 326

Сафі́т, софі́т ‘падшыўка дошак да столі’ (ТС), су́фіт, суфэ́т ‘столь’ (Сл. Брэс.). с. 326

Саф`я́н ‘мяккая, добра вырабленая звычайна яркага колеру авечая скура, якая ідзе на кніжныя пераплёты, абутак, абіўку мэблі’ (ТСБМ), сап`я́н ‘тс’ (ТС). с. 326

Саха́ ‘саха, земляробчая прылада’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, Сцяшк., Янк. 2; пруж., КЭС; Мат. Гом.; Янк., Бес.), ‘акучнік’ (Сл. ПЗБ), ‘слуп з развілінай наверсе, які служыць апорай чаму-небудзь’ (ТСБМ, Касп., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл., Некр., Выг., Шушк., Мат. Гом., Янк., Янк. 2), ‘частка калодзежнага жураўля, слуп’ (Сл. ПЗБ, Шат., Янк. 2, Мат. Гом., Сцяшк. Сл., Бір., Жд. 1, Тарн.), ‘частка ствала дрэва, ад якой адыходзіць некалькі макушак’ (Інстр. 3), ‘завостраны кол, прыстасаванне для тармажэння плыта’ (Сл. ПЗБ, Нар. сл.), старое ‘мера зямельнага падаткаабкладання’ (ТСБМ), ‘зямельная мера’ (Выг.), ‘частка сахі ў вы- глядзе доўгай жардзіны, да якой збоку прыпрагаўся конь’ (Сл. рэг. лекс.), мн. сахі́ ‘рогі лася’ (ТСБМ), сахо́та ‘саха’ (Сцяшк. Сл.), со́хі мн. л. ‘накрыж укопаныя падпоркі’ (Касп.), ‘слупы ў гаспадарскім будынку’ (Сцяшк.), ‘даўнейшы ткацкі станок, прасцейшы за кросны’ (бялын., Нар. сл.), со́шкі ‘столбікі ткацкага станка’ (Шат.), ‘вілаватыя палкі, якія ставяць па баках воза, калі кладуць сена’ (Бяльк.). с. 327

Сахаві́лы ‘драўляныя вілы для гною’ (ТС, Выг., Сл. Брэсц.), сухові́лкі ‘тс’ (Жыв. сл.), ‘вілкі з трыма зубамі’ (пін., Шатал.), ‘палка з раздвоенымі канцамі’ (палес., Сл. ПЗБ), соховы́ла ‘лапы драўлянай сахі, канцы якіх пераўтвараюцца ў ручкі’ (палес., Нар. лекс.). с. 328

Са́хар ‘цукар’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), ‘строгі, суровы, сварлівы муж’ (Нас.). с. 328

Сахары́н, сахары́на ‘белае крышталічнае вельмі салодкае рэчыва; сурагат цукру’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), сахары́на ‘тс’ (Янк. 2). с. 328

Саха́ты ‘з галінастымі рагамі’, ‘лось’ (ТСБМ). с. 328

Сахо́р ‘жалезныя вілы для накідвання гною’ (ТСБМ, Янк. 1, Мат. Гом., Мат. Маг.), ‘драўляныя вілы для гною’ (Шат., Бір., Сл. ПЗБ, ТС, Сцяшк., Сержп.), сахо́р, со́хар ‘тс’ (Клім.), саха́р, сахо́р, соха́р, сухары́ ‘тс’ (Сл. Брэс.), ‘саха ў будане’ (віц., Нар. сл.), сахі́ра ‘саха, слуп з развілінай уверсе’ (Касп.), ‘саха ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, камент., 808), сахіры́ ‘конусападобнае прыстасаванне з жэрдак для сушкі травы, бульбоўніка і да т. п.’ (Сл. ПЗБ). с. 328

Сацава́ць ‘шанаваць, паважаць’ (дзятл., Сл. рэг. лекс.). с. 329

Саці́н ‘баваўняная або шаўковая тканіна, якая мае гладкі бліскучы правы бок’ (ТСБМ), саці́на ‘тс’ (Ян.), саці́навы ‘які мае адносіны да саціну’ (ТСБМ, Бяльк.), саці́нкаву ‘тс’ (ТС). с. 329

Сацыялі́зм ‘вучэнне аб пабудове сацыялістычнага грамадства; першая фаза камуністычнага грамадства’ (ТСБМ). с. 329

Сацыялі́ст ‘член сацыялістычнай партыі; паслядоўнік сацыялістычнага вучэння’ (ТСБМ). с. 329

Сацьві́ца ‘сачавіца’ (Янк. 1), сацві́чнік ‘салома сацвіцы’ (Янк. 3). с. 329

Сачаві́ца ‘аднагадовая травяністая расліна сямейства матыльковых; старажытная зернебабовая культура’. с. 329

Сачо́к₁ ‘конусападобная сетка на абручы з ручкай, якая служыць для лоўлі рыбы, насякомых і пад.’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк., Сл. ПЗБ, Бес., 3 нар. сл.), са́чак ‘тс’ (Демб., 2, 575). с. 329

Сачо́к₂ ‘від жаночага адзення, кароткая куртка на ваце’ (ТСБМ, Янк., Сцяшк.), са́чак ‘тс’ (Бір., Сцяшк., Шатал., Янк., 3 нар. сл., Нар. сл.), са́чык ‘тс’ (Сцяшк., 3 нар. сл., Жд. 1, Нар. сл., Сл. Брэс., Сакал., Скарбы). с. 330

Сачо́ўка₁ ‘пасма нітак, навітая асобна на клубок’ (Шат., Інстр. 3), ‘шпулька’ (Мат. Гом.). с. 330

Сачо́ўка₂ ‘грэбень для часання ільну’ (Мат. Гом.). с. 330

Сачыне́нне ‘від пісьмовай школьнай работы, звязаны з выкладаннем сваіх думак на пэўную тэму’ (ТСБМ). с. 330

Сачы́ўка ‘сачавіца’ (ТСБМ, Касп., Некр., Гарэц., Др.-Падб., Демб., 1, Кіс., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., Клім., Шатал., Жд. 1, Выг.), ‘мука з бобу’ (Мат. Гом.), сачэ́ўка (Шат., Бяльк., Сцяшк., Кіс., Мат. АС, Скарбы), сачо́ўка, сачу́ўка (Сцяшк., Сл. ПЗБ), сачу́ўка (Сл. Брэс.) ‘тс’. Гл. сачавіца. с. 330

Сачы́цца ‘цячы, выцякаць па кроплі або тонкім струменем (пра вадкасць)’, ‘пранікаць, прасочвацца ўнутр (пра вадкасць)’. с. 330

Сачыць ‘назіраць, наглядаць за кім-небудзь, чым-небудзь’, ‘адшукваць’, ‘дапільноўваць’ (ТСБМ, Шат., Касп., Стан., Ласт.), ‘цікаваць, высочваць, віжаваць’ (Бяльк., Гарэц.), ‘пільнаваць’ (Сл. ПЗБ) ‘назіраць, запільноўваць’ (Варл.) ‘шукаць у галаве’ (Сержп. Прык.), ‘гнаць звера (пра сабаку)’ (Сцяшк.), ‘быць падобным на каго-небудзь’: сочыць бацьку — падобны да бацькі (віл., глыб., Сл. ПЗБ), сочы́ць ‘высочваць’ (ТС). с. 330

Сачэ́нь ‘выраб з кіслага або прэснага цеста ў выглядзе тоўстага бліна без начыння’ (ТСБМ, Нас., Касп., Гарэц., Др.-Падб., Мядзв., Малч., Шн. 3, Нар. сл.), сачэ́нь, сашэ́нь ‘тс’ (Сл. ПЗБ), паўн.-усх. сачэ́нь, цацэ́нь, чачэ́нь (Цыхун, Бел.-рус. ізал., 90), сачэ́нь ‘буханка хлеба, абкачаная ў муку’ (рас., Шатал.), с. 331

Сач`ю́ у выразе сач`ю гаварыць ‘загаворваць ад сурокаў’ (Сл. ПЗБ). с. 331

Саша́ ‘шаша’ (Касп., Сцяшк., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Ян., Нар. лекс., Янк. 2, Янк. 3). с. 331

Сашо́к ‘шашок’ (Касп.), сашак (Інстр. 2). с. 332

Сашні́к ‘рабочая частка сахі, культыватара, веялкі — востры жалезны нарог’ (ТСБМ, Тарн., Выг., Клім., ДАБМ, камент., 826). с. 332

Сашча́ ‘даска, аснова сахі’ (Касп.). с. 332

Сашчаві́к ‘падбярозавік’ (Сл. ПЗБ). с. 332

Сашчапу́ліваць ‘стульваць (губы)’ (Юрч.). с. 332

Сашчарэ́піць ‘сашчапіць’ (Нар. сл.). с. 332

Саю́з ‘цеснае аб`яднанне, сувязь дзвюх або некалькіх асоб, груп, таварыстваў, класаў; пагадненне, аб`яднанне арганізацый, дзяржаў для сумесных дзеянняў; назва дзяржаў, грамадскіх арганізацый’ (ТСБМ). с. 332

Сая́к ‘грыб падасінавік’ (Сцяшк. Сл.). с. 332

Сая́н ‘шарсцяная даматканая спадніца’ (Касп.), ‘шарсцяная спадніца з каснікамі, андарак’ (Бяльк., Малч., Сл. ПЗБ), ‘шарсцяная спадніца з купленай тканіны’ (Малч.), ‘верхняя світка з чырвонага сукна, лепшая адзежа’ (Мядзв.), ‘зімовая шарсцяная спадніца’ (Тарн.), ‘спадніца, сарафан’ (Пал., ДАБМ, камент., 933; віц., магіл., Шн. 1), ‘спадніца з ільняной тканіны’ (Нік., Оч.), ‘тонкае сукно’ (Гарэц.), ‘паўсукно’ (Сл. ПЗБ), ‘палатно з воўны’ (Інстр. 1), сая́н, сая́к ‘суконная спадніца’ (Мат. Гом.). с. 332

Свабо́да ‘асабістая незалежнасць, самастойнасць; адсутнасць прыгнёту’ (ТСБМ), ‘св межаванняў’ (ваўк., Сл. ПЗБ), свобо́да ‘воля, вызваленне ад прыгону’ (ТС), сюды ж свабо́дная ‘нецяжарная’ (Ян.). с. 8

Сваво́ля ‘гарэзлівасць, дураслівасць, гуллівасць’, ‘свавольныя ўчынкі, паводзіны’ (Нас., Гарэц., Бяльк., Мал., Янк. БП), ‘неразважныя дзеянні’ (Варл.), сюды ж сваво́ліць ‘гарэзнічаць’ (Нас., Шымк. Собр., Сержп., Варл.), свово́ліць ‘тс’ (ТС), сваво́льнік ‘гарэза; неслух’ (Нас., Бяльк., Ласт.), сваво́льства ‘непаслушэнства’ (Нас., Бяльк.), с. 9

Сва́дзьба ‘вяселле’ (Бяльк., Сл. ПЗБ, Сцяшк., Кольб.), ‘вясельная капэла’ (Сцяц.), сва́цьба ‘запрошаныя ўдзельнікі вяселля’ (ашм., Станк.), с. 9

Сважы́ць ‘струменіць’ (глыб., Сл. ПЗБ). с. 9

Свал ‘узвышша, вузкая града, якая ўтвараецца пры аранні ў сярэдзіну, “у склад’” (Дэмб., 2, 832). с. 9

*Свалата́, сволота́ ‘агідныя, шкодныя людзі’, сволочу́га ‘нягоднік, нягодніца’ (ТС). с. 10

Сва́нка ‘свацця’ (Нас., Сл. ПЗБ, ТС, Сцяшк.), ‘дружка на вяселлі’ (Сл. ПЗБ), сва́нька ‘свацця’ (Сл. ПЗБ, Ян., Скарбы), ‘дружка; пасада на вяселлі’ (Сл. ПЗБ, Кольб.), сва́нькі ‘мацеры жонкі і мужа’ (Мат. Гродз.), сва́нечка ‘сваха’ (Сцеп.). с. 10

Сва́рка ‘спрэчка, якая суправаджаецца крыкам, шумам і пад.; лаянка’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Сл. ПЗБ), свар, сва́ра ‘тс’ (Нас.; ЛА, 3; Сл. ПЗБ), сва́рба ‘тс’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, Скарбы), свары́цца ‘спрачацца, крычаць; лаяцца’ (Нас., Касп., Ласт., Бяльк., Варл.), с. 10

Сварыбаба ‘расліна дзераза, Lycopodium’ (Бес.). с. 10

Сва́стыка ‘знак у выглядзе крыжа з загнутымі пад прамым вуглом канцамі — эмблема германскага фашызму (першапачаткова культавы знак некаторых старажытных рэлігій)’ (ТСБМ). с. 11

Сват ‘асоба, якая сватае жаніху нявесту ці нявесце жаніха’, ‘бацька мужа ў адносінах да жончыных бацькоў ці наадварот’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., Сцяшк., 3 нар. сл., Бір. дыс., Сл. ПЗБ, ТС, Байк. і Некр.), ‘на вяселлі родзіч з боку маладога’ (Сл. ПЗБ), ‘адзін з удзельнікаў вясельнай дружыны’ (віл., 3 нар. сл.), сваты́ ‘бацькі маладых і ўсе родныя госці’ (“якіх называюць сватамі”, Сержп. Прымхі), свато́ве ‘тс’ (Нас., Касп.). с. 11

Сва́таць, сва́тацца ‘прапаноўваць каго-небудзь у мужы ці ў жонкі’, ‘прасіць згоды на шлюб’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС). с. 12

Сва́ха ‘свацця’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС, Скарбы, 3 нар. сл.), ‘адна з сваячак маладога’ (Бір. дыс.), ‘на вяселлі родзічка з боку маладой у адносінах да родзічаў маладога і наадварот’ (Сл. ПЗБ), сва́хна ‘свацця’ (ТС). с. 12

Сва́цця ‘жанчына, якая сватала нявесту жаніху ці жаніха нявесце’, ‘маці мужа ў адносінах да жончыных ці маці жонкі ў адносінах да мужавых бацькоў’ (ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Бяльк., 3 нар. сл., Сл. ПЗБ, ЛА, 3), ‘адна з удзельніц вясельнай дружыны’ (віл., 3 нар. сл.), сваце́я ‘жанчына ў якасці гаспадыні на вяселлі’ (Сцяшк. Сл.), с. 12

Сва́шка₁ ‘свацця’ (Нас., ТС), ‘маладая свацця; малодшая свацця на вяселлі’ (Гарэц.), ‘удзельніца вясельнай дружыны з боку маладога’ (віл., 3 нар. сл.), ‘дружка (жаніха)’ (мін., Сл. ПЗБ; валож., Жыв. сл.), сва́шкі ‘маладыя дзяўчаты, якія ехалі за маладым’ (3 нар. сл.). с. 12

Сва́шка₂ ‘назва грыба’ (ПСл). с. 12

Сва́я, шва́я ‘слуп, які падтрымлівае мост над вадой; паля’ (Інстр. 1), ‘бервяно ў 6-8 сажняў даўжыні, з якога ўтворана планіца, што складае плот’ (Дэмб. 2), сва́я, сва́га ‘паля’ (брасл., в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 13

Сваяво́ліць ‘дурэць, сваволіць’ (Нас., Сцяшк. Сл.), сваяво́ля ‘свавольства’ (Нас.), сваево́ля (Пятк. 2), сваяво́л ‘гарэза; неслух’ (Гарэц.), сваяво́лно ‘без уліку чужых інтарэсаў і абставін’ (Сержп. Прымхі). с. 13

Свая́к ‘той, хто знаходзіцца ў сваяцтве з кім-небудзь’, ‘швагер’ (ТСБМ, Нас., Шат., Гарэц., Др.-Падб., Сл. ПЗБ, Варл., Мат. Гом.), своя́к ‘тс’ (ТС), свая́кінь ‘тс’ (Мат. Гом.), с. 13

Свая́лак ‘сваяк’ (валож., Сл. ПЗБ). с. 13

Све́дар, свэ́дар, свэ́тар ‘світэр’ (Сл. ПЗБ, Сл. Брэс.), свэ́тар, свэ́дар (Сцяшк., Жд. 2), свэ́дар (Нар. сл.), свэ́тар (Скарбы) ‘тс’. с. 14

Све́дка ‘той, хто непасрэдна прысутнічаў пры якім-небудзь здарэнні, падзеі’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Мал., Мядзв., Бяльк., Сл. ПЗБ, Сцяшк.; Нік. Очерки), сьве́дка (świedka) ‘тс’ (Касп., Пятк. 2), с. 14

Све́дчыць (сьве́дчыць) ‘пацвярджаць правільнасць, сапраўднасць чаго-небудзь у якасці відавочцы, сведкі, дасведчанай асобы’ (ТСБМ, Ласт., Касп.), с. 14

Све́жані́на, свежына́ ‘свежае мяса, сала’, ‘мяса толькі што забітай жывёлы’ (ТСБМ, Нас., ТС, Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Мат. Маг., Сл. Брэс., Нар. словатв., 3 нар. сл.). с. 14

Све́жы ‘які не страціў сваіх натуральных якасцей’, ‘халаднаваты, досыць халодны’, ‘які не быў у выкарыстанні, ва ўжыванні’ (ТСБМ, Ласт., Бяльк., ТС), ‘новы; нетутэйшы’ (валож., красл., паст., Сл. ПЗБ). с. 14

Све́нка (свэ́нка) ‘укладка жыта з дванаццаці снапоў’ (кам., Шатал.). с. 15

Свентая́н, свентыя́н, свентая́нка, свентыя́нка ‘зверабой’, ‘настой зверабою’ (Сл. ПЗБ), свенція́н ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Нар. лекс.), свентоя́н ‘зверабой’ (ТС), свентая́ннік ‘тс’ (Сцяшк.), ‘вырачка звычайная, Сlinopodium vulgare L.’ (Кіс.), снеція́н ‘свентаян’ (Расл. св.), свянція́дло ‘тс’ (Сл. рэг. лекс.). с. 15

Свентая́нскае зелле ‘святаяннік звычайны, Нуреricum perforatum L.’ (Нас.; гродз., брэсц., мін., Кіс.; Нас., Дэмб. 1, Сл. ПЗБ, Жд., Сержп. Прымхі). с. 15

Све́пет ‘пчаліны бортны рой’ (У. Караткевіч), с. 15

Свер ‘вага ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, к. 243), свір ‘тс’ (Сл. ПЗБ), ‘саха ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, камент., 808), ‘падважнік, доўгая палка, якая адным канцом упіраецца ў зямлю’, свіра́ ‘вага ў студні з жураўлём’ (Нік., Оч., 64), сві́рэц ‘вочап у студні з жураўлём’ (ДАБМ, камент., 810). с. 16

Сверб ‘адчуванне казытлівага нервовага раздражнення, якое выклікае пачухванне’, ‘нецярплівае жаданне, турбота’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Др.-Падб., Сл. ПЗБ, Сцяшк.), сьверб ‘раздражненне скуры’ (Касп., Бяльк.), свербёта ‘тс’ (Нас.). с. 16

Све́рдзел ‘інструмент для свідравання дзірак у дрэве, метале і інш.’ (ТСБМ, Нас., Касп., Бяльк., Гарэц., Маш., Ян., Мядзв., Др.-Падб., Жыв. сл., Клім., Пятк. 2), свердзіль ‘тс’ (Шымк. Собр.), свярдзёлак ‘тс’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ), све́рдлік ‘маленькі свердзел’ (Янк. 1, Мат. Гом., Ян.), свярдло, све́рла ‘тс’ (Сцяшк.), све́рдла ‘трайня ў возе’ (кобр., Нар. словатв.), све́рдліць ‘свідраваць’ (Нас.). с. 17

Све́ржань ‘цвёрды ўчастак абалоні ракі’, сцвержань (ствержень) ‘тс’ (Жучк.), Све́ржань (назва вёсак у Стаўбцоўскім, Рагачоўскім, Ганцавіцкім раёнах). с. 17

Сверса́дла (сверса́дло) ‘люстэрка’ (Сл. Брэс.). с. 17

Сверсць ‘калодзежны журавель’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 17

Свершч ‘цвыркун’ (Нас., Ласт.), свіршч ‘тс’ (гродз., ЛА, 1), свяршчо́к (Жд. 1, Сцяшк., Шатал.), све́ршчык (швянч., Сл. ПЗБ), свярчо́к (Скарбы) ‘тс’, с. 17

Свесь (сьвесь) ‘сястра жонкі’ (Ласт., Касп., Янк. 1, Сл. рэг., лекс.; мазыр., Шатал.; ТС), свесць (сьвесць) ‘тс’ (ТС, Шат., Маш., Ян., Кольб.), свісць (сьвісьць) ‘тс’ (Клім., Сл. Брэс.), сьве́сьця ‘тс’ (Касп.), сьве́стка ‘тс’ (Ласт.); с. 18

Свет ‘зямля з усім тым, што на ёй існуе; сусвет’, ‘асобная частка сусвету, планета’, ‘чалавечае грамадства’ (ТСБМ, Ласт., Гарэц.), свет, белы свет ‘акаляючая прастора; далёкі край’ (ТС, Сержп., Сл. ПЗБ), той свет ‘замагільная існасць’ (ТС), свет ‘святло; світанне’ (Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), ‘шмат, безліч’ (Сл. ПЗБ, ТС, Гіл.), с. 18

Светаві́т, Светові́т ‘міфічная істота, што ўвасабляе сонца’: Световіт — бог Слонца і самы глаўны (маст., шчуч., Сл. ПЗБ). с. 19

Светагля́д ‘кругагляд, светапогляд, светабачанне’ (Ласт., Некр. і Байк.). с. 20

Све́так ‘сведка’ (Нас.), свіэток ‘тс’ (Бес.). с. 20

Све́тач ‘каганец, лучнік, прыстасаванне трымаць лучыну’ (ТСБМ, Нас., Касп., Бяльк., Жд. 2, Сл. ПЗБ; бялын., Нар. сл., Мат. Маг., ЛА, 4), перан. ‘пра тое, што з`яўляецца носьбітам праўды, свабоды і культуры’ (ТСБМ); іншыя варыянты: сьве́тыч (Бяльк.), све́таш, свя́таш, све́туш, світа́ч (Сл. ПЗБ). с. 20

Све́тка (свѣтка) ‘сведка’ (Нас., Шымк. Собр.), сьве́тка ‘тс’, мн. л. светкі ‘тс’ (Бяльк.; петрык., Яшк. Мясц.): немашака светак (Сержп. Казкі), све́тка ‘тс’ (Сл. ПЗБ), свя́тка ‘тс’ (Скарбы), с. 21

Све́тлік ‘прыстасаванне для асвятлення хаты лучынай’ (Сцяшк.). Да светлы, святло (гл.). с. 21

Све́тлы ‘які ярка свеціць’, ‘добра асветлены’, ‘не цёмнага колеру’, ‘чысты, празрысты (аб вадкасці)’ (ТСБМ, Нас.). с. 21

Све́тнік ‘расліна Соronaria L.’ (ТСБМ, Кіс.), ‘жаўтацвет, Аdonis L.’ (ТСБМ). с. 21

Све́тніца ‘мноства, безліч’: на базары яблыкау светніца (слонім., Нар. словатв.). Да свет (гл.) у адпаведным значэнні. с. 21

Све́чка ‘палачка з тлушчавага рэчыва з кнотам у сярэдзіне, якая служыць для асвятлення’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Бяльк.), ‘капелька тлушчу на паверхні вадкай стравы’ (смарг., паст., лаг., в.-дзв., Сл. ПЗБ; Барад.; рас., Шатал.), свяча́ ‘свечка’ (Нас., Ласт.), свеча́ ‘свечка’, ‘прамы сук у сасны’ (ТС), сві́чкі ‘перыяд ад каляд да вадохрышча’ (Сл. Брэс.), све́чнік ‘падсвечнік' (Ласт., ТСБМ), сьве́чня ‘тс’ (Ласт.), свеча́к ‘светач’ (лях., Сл. ПЗБ). с. 22

Свёкар ‘бацька мужа’ (ТСБМ, Ласт., Бяльк., Сл. ПЗБ), свёкарка (Кос.), свяко́р (смарг., вільн., шальч., Сл. ПЗБ), свёкор ‘тс’ (ТС). с. 22

Свёкліна ‘месца на сенажаці з высокай густой травой’ (Сцяшк. Сл.). с. 22

Свёлак ‘шост каля печы для прасушвання адзення’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 23

Сві́гаць (сьві́гаць) ‘бліскаць, мігаць’ (Ласт.), свігну́ць (сьвігну́ць) ‘паказацца, бліснуць’ (Скарбы, Ласт.), сюды ж сьвігаві́ца ‘пробліск у хмары, маланка’ (Ласт.), відаць, і сві́га ‘мінога рачная’ (Скарбы). с. 23

Сві́дар ‘свердзел’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Др.-Падб., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.), сві́дэр (Сл. ПЗБ), свідрава́ць (Сл. ПЗБ, Стан.). с. 23

Свідзе́цель (свідзе́ціль) ‘сведка’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), свідзі́цель ‘тс’ (Ян.). с. 23

Свідзі́на₁ ‘дрэва Соrnus sanguinea’, ‘кустовая або дрэвавая расліна сямейства кізілавых, Соrnus sanguinea’ (ТСБМ, Маш., ТС, Кіс.), сві́дзіна ‘тс’ (Касп.), сві́дніца, саві́давае дзерава ‘расліна Тhelycrania sanguinea Four.’ (Кіс.), свідзі́на ‘бружмель лясны, Lonicera xylosteum L.’ (Кіс.), свід ‘крушына, Frangula Mill.’ (Інстр. 2). с. 23

Свідзі́на₂ ‘касільна’ (саліг., ДАБМ, камент., 833). с. 24

Свідраві́на ‘шчыліна, буравая адтуліна’ (ТСБМ). с. 24

Свідуны ‘вокна, водны ўчастак ў балоце’ (Жучк.; КЭС: з Качубінскага, ЖМНП, январь, 1897). с. 24

Свізік ‘кадушка для вады’ (віц., Шн. 3), ‘невялікая бочка’ (Касп.), све́зік ‘пасудзіна з роўнымі бакамі, вушкамі і векам для салення мяса і сала’ (Нік. Очерки). с. 24

Свіль ‘месца на дрэве з хвалепадобным размяшчэннем валокнаў’ (ТСБМ), сьвіль ‘нарост на дрэве ў месцы пашкоджання’ (Ласт.). с. 24

Свінакро́п ‘расліна Spergula vulgaris Boen.’ (Кіс., Бяльк., Гарэц., Касп., Сл. ПЗБ; лельч., Арх. ГУ), ‘свінакропнік, Spergularia rubra’ (Мядзв.), ‘калматка, Filago arvensis L.’ (Кіс.), ‘трава свідзіна’ (Сцяшк.), ‘драсён’ (Ян.). с. 25

Свінапро́л ‘нейкая трава’ (себеж., Мат.). с. 25

Свіна́рка₁ ‘сівец, Nardus L.’ (Сл. ПЗБ, Шатал.). с. 25

Свіна́рка₂ ‘грыб капытнік, Рахіllus involutus Fr., Рахіllus atrotomentosus Fr.’ (Сярж.-Яшк., Пятк. 1), свінарэ́йка ‘тс’ (ПСл). Гл. свінуха₂. с. 25

Свіная рэпа ‘мальва паўночная, Маlva borealis’ (Дэмб. 1, 283). с. 25

Свіне́ц ‘цяжкі мяккі легкаплаўкі метал сінявата-шэрага колеру’ (ТСБМ): свінец волаво чыстае (Сержп. Прымхі). с. 25

Сві́нка₁ ‘хвароба залоз, заушніца’ (ТСБМ, Касп., Сцяшк., Сл. ПЗБ). с. 26

Сві́нка₂ ‘від рыбы на рацэ Буг’ (беласт., Ніва, 1973, 16 вер.), свінюк ‘рыба падуст, Сhondrostoma nasus (L.)’ (Жук., рэдка на Нёмане), ‘харыус’ (Інстр. 2). с. 26

Сві́нка₃ ‘грыб таўстуха’ (Янк. 1; рагач., Арх. ГУ; Нік., Оч.; Сл. рэг. лекс.), ‘грыб сіняватага колеру’ (Нас.), свіння́, сві́нка ‘назвы грыбоў, пераважна розных відаў сыраежак’ (Сярж.-Яшк.). с. 26

Сві́нка₄ ‘гульня са спецыяльнай калодачкай або мячыкам з анучак (свінкай): хто будзя пасвіць свінку?' (гродз., Нар. словатв.), свінья́ ‘старажытная гульня, пры якой цурку заганяюць у ямку’ (ТС). с. 27

Свіння́₁ ‘парнакапытная млекакормячая жывёліна’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, Пятк. 2), свіня́ ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Цых.) свінья́ ‘тс’ (ТС). с. 27

Свіння́₂ ‘скляпенне ў печы’ (Мат. Маг. 2, Мат. Гом.), свы́нка, свэ́нка ‘частка дымахода паміж чалеснікамі і комінам’ (Сл. Брэс., Шушк.). с. 27

Сві́нтус ‘брудны, неахайны чалавек; няўдзячны чалавек’ (ТСБМ), сві́нту́х, свінтуха́йла ‘неахайны чалавек’ (Нас., Бяльк.), сві́нтух і свінту́х ‘тс’ (ТС). с. 27

Свіну́х ‘хлеў для свіней’ (ТСБМ, Сержп. Прымхі), свіну́шнік ‘тс’ (ТСБМ, ТС). с. 28

Свіну́ха₁ ‘баркун белы, Меlilotus albus Desr.’ (Кіс., Мат. Гом.), ‘драсён птушыны, Рolygonum aviculare L.’ (Кіс.), свінну́ха ‘сівец, Nardus stricta L.’ (Касп., Сл. ПЗБ, Шатал., Нар. лекс., ЛА, 1), свінну́х ‘рыжая трава, якая расце на ўзгорках’ (Мат. Маг.), свіну́х ‘сена з сухадольнай сенажаці’ (клім., ЛА, 2), свіне́ц ‘нейкая трава’ (ТС), сві́нская трава́ ‘расліна спарыш’ (Сл. ПЗБ). с. 28

Свіну́ха₂ ‘грыб сямейства свінухавых з пласціністай шапкай жоўтага, бурага, лілова-шэрага колеру; свінарка, свінушка’ (ТСБМ, Нар. словатв., Мат. Гом.), свіні́цы ‘тс’ (ТС), сюды ж свіна́ркі, сві́нкі, сві́нні (Мат. Гом.), сві́нкі (Нік., Оч., Мат. Маг.), сві́нка (Нар. словатв.), свіну́шка ‘падгруздак’ (Сл. ПЗБ), сві́ня ‘падгруздак белы’ (Нар. словатв.), а таксама сівая свіння, чорная свіння, свінскі грыб ‘грыбы Russula nigricans Fr., аdusta Fr.’ (Сярж.-Яшк.). с. 28

Свіны́ ‘які мае адносіны да свінні’, ‘свінячы’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Скарбы, Сл. ПЗБ), сьвінны́ ‘тс’ (Ласт.). с. 28

Свіня́тла (свиня́тло) ‘доўгая жардзіна, што злучае задок і перадок воза, у задняй частцы раздвоеная і замацаваная ў насадзе’ (Маслен.). Гл. суня́тла. с. 29

Свір ‘вага ў студні з жураўлём’ (Касп.; швянч., ігн., Сл. ПЗБ). с. 29

Сві́ран ‘халодны будынак, прызначаны для захоўвання збожжа, мукі і іншых прадуктаў, а таксама рэчаў і пад.’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт., Байк. і Некр.), сві́ран, свіро́н, све́ран, сві́рнік, свы́ран, сві́рань, све́рэнь, свірн ‘тс’ (Сл. ПЗБ, ДАБМ), с. 29

Свірбу́ль ‘птушка снягір’ (Сцяшк.). с. 29

Свіргу́ль ‘стрыж, Арus apus L.’ (ушац., бярэз., ЛА, 1; Ласт.). с. 29

Свірку́н ‘цвыркун’ (Жд. 1, Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ), свіргу́н (свэргу́н) ‘тс’ (Дразд., Шатал.), свергу́н, свіргу́н ‘тс’. с. 30

Свіро́ўка ‘рыбалоўная трохсценная сетка’ (палес., Крыв.; Браім, Рыбалоўства, 45). с. 30

Свірсту́н ‘нейкая птушка’ (хойн., Арх. ГУ), ‘птушка конік, Аnthus Bechstein’ (Інстр. 2), свырсту́н, свэрсту́н ‘цвыркун’ (брэсц., ЛА, 1). с. 30

Свірстуны́ ‘свежына’: Свірстуноў прыняслі пакаштаваць. Свірстуны — кусок мяса, сала (шальч., Сл. ПЗБ). Гл. сквярста. с. 30

Свірчэ́ць ‘утвараць гук са свістам пры палёце, руху і пад.’, свірча́ць ‘цвыркаць’ (Нас.), свыршя́ты ‘тс’ (драг., 3 нар. сл.), свыршы́ты (Клім.). с. 30

Сві́ршня ‘вага або вочап у студні з жураўлём’ (воран., лід., ДАБМ, камент., 809-810), сьвіршня́ (ашм., Стан.), ‘вал з ручкай у калодзежы’ (Сцяшк.), сві́рсня ‘вага або вочап у студні з жураўлём’ (ДАБМ, камент., 809-810), свіршня́, свяршня́, свірсня́ ‘журавель у студні’, ‘вага ў студні з жураўлём’ (Сл. ПЗБ). с. 31

Свіршч ‘дзірачка, якая праточана чарвяком’ (Нас.). с. 31

Свіры́ць ‘ледзь-ледзь гарэць’ (Мат. Гом.), свірэ́ць ‘цьмяна гарэць’ (Сл. ПЗБ). Сюды ж свіру́шка ‘газоўка’ (чэрв., рагач., ЛА, 4). с. 31

*Свірэ́ня (с`вире́н`а) ‘вага ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, камент., 809). с. 31

Свірэ́па₁ свірэ́пка ‘пустазелле, палявая шматгадовая расліна сямейства крыжакветных з жоўтымі кветкамі, часцей за ўсё Ваrbarea vulgaris R. Вr.’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Сцяшк., ЛА, 1; Пятк. 1, ПСл, Растарг., Кіс.), свярэ́па ‘тс’ (Сл. ПЗБ), свырі́па ‘тс’ (Клім.), свіро́па ‘тс’ (ТС; ПСл; мазыр., Жыв. сл.), ‘рэдзька палявая, Raphanus raphanistrum L.’ (Кіс., Касп., Дэмб. 1), ‘гарчыца палявая, Вrassica napus arvensis L.’ (Бейл.), свырі́па ‘варыва з лебяды’ (кобр., Нар. лекс.), свіры́па ‘старасцень, Senecio erucifolius L.’ (Меер Крыч.), свірэ́піца ‘пустазелле’ (Гарэц., Сл. ПЗБ). с. 32

Свірэ́піца ‘свірэпа; пустазелле’ (Кіс., Гарэц., Мядзв., Шн. 3). с. 32

Свірэпы ‘дзікі, агрэсіўны (?)’: “пчелы здѣсь водятся трехъ родов, то есть по здѣшнему крушиновые свнрѣпыя, посредственныя и тихия” (Меер Крыч., 130), свіры́бый ‘нелюдзімы; люты’ (в.-дзвін., ЛА, 3; Сл. ПЗБ), с. 32

Сві́сла (свісло́) ‘вага ў студні з жураўлём’ (люб., ДАБМ, камент., 809). с. 33

Свіст ‘рэзкі высокі гук’, ‘гук такога тэмбру, які ўтвараецца птушкамі, жывёламі’, ‘гук. які ўтварае прадмет пры хуткім рассяканні паветра’ (ТСБМ), свіста́ць ‘утвараць рэзкі высокі гук’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк., Юрч.), ‘сцябаць, хвастаць’ (Нас.), ‘свістаць’, ‘ліцца з сілаю’ (ТС, Сл. НЗБ), ‘брыкаць, брыкацца’ (Юрч.), свісце́ць ‘свістаць’, сві́снуць ‘засвістаць’, ‘моцна ўдарыць’, ‘хутка прайсці’ (Сл. ПЗБ), ‘украсць’, ‘моцна ўдарыць’ (Растарг.), с. 34

Сві́сты экспр. ‘адзенне вузкае, цеснае’ (Юрч. Сін.). с. 34

Свісцёл ‘маркоўнік, Аnthricus silvestris Hoffm.’ (ТС). с. 34

Свісцёлка ‘духавы народны музычны інструмент’, ‘свістулька’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Бяльк.), сюды ж свісце́лка, свісце́лік, свісту́шка, свісто́лік ‘свісток’ (ТС). Да свістаць (гл.). с. 34

Сві́та₁ ‘асобы, якія суправаджаюць важную высокапастаўленую асобу’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘кампанія’ (Сл. ПЗБ, ТС). с. 34

Сві́та₂, сві́тка ‘доўгая сялянская верхняя вопратка з даматканага сукна’ (Нас., Шат., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), світно́ ‘тс’ (Арх. Федар., Серб. Вічын, ЛА, 4). с. 35

Світа́нне ‘світанак; золак’ (ТСБМ, Ласт., Гарэц., Сл. ПЗБ), сьвіта́ньня ‘тс’ (Бяльк.), с. 35

Світаш́ ‘неакаванае кола’ (глыб., Сл. ПЗБ). с. 35

Сві́тэр ‘цёплая вязаная фуфайка без засцежак з высокім каўняром’ (ТСБМ). с. 35

Свіце́цца, свіці́цца ‘прасвечвацца’, ‘быць чуць бачным’ (Гарэц., Касп., Шат., Стан., Сл. ПЗБ, ТС): го́лэ це́ла сьвіці́цца (Сл. нар. фраз.). с. 36

Свішч₁ ‘загана ў чым-небудзь у выглядзе дзіркі, шчыліны, сітавіны’, ‘глыбокая гнойная язва ў тканках, органах цела; фістула’ (ТСБМ, Ласт.), ‘шырокая адтуліна паміж двума пярэднімі зубамі’ (Чэрн.). с. 36

Свішч₂ ‘кончык бізуна, пугі’ (Мік.), сюды ж сьвішчэ́ ‘маладыя карані сасны’ (Чэрн.). с. 36

Свішчуга́ ‘неўрадлівая зямля’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 36

Сві́шчык ‘свісток’ (Гарэц., Касп.). с. 36

Свой₁ займ. ‘які належыць сабе, уласцівы сабе, мае адносіны да сябе, уласны’, ‘які знаходзіцца ў сваяцкіх, сяброўскіх або іншых блізкіх адносінах’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Некр. і Байк., Стан., Сл. ПЗБ, ТС). с. 36

Свой₂ ‘скрутак, трубка выбеленага палатна’ (Сцяшк., Жд. 2, Сержп., 3 нар. сл.; браг., Нар. сл., ТС, Ян., Мат. Гом., Скарбы), сво́ец ‘тс’ (гарад., Сл. ПЗБ), ‘мера самаробнай тканіны’ (Інстр. 3), свуй ‘трубка палатна’ (стол., Нар. лекс.). с. 37

Сво́йскі ‘не дзікі, выгадаваны ці прыручаны чалавекам (пра жывёл, птушак, расліны), ‘прыязны, знаёмы, таварыскі’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Др.-Падб., Байк. і Некр., Ян., Варл., Сл. ПЗБ, ТС), сюды ж сво́йсклівы ‘рахманы’ (Сл. ПЗБ). с. 37

Сво́лак ‘падоўжная бэлька, якую клалі на сохі ў гаспадарчым будынку’ (ЛА, 4, ТС, Сл. Брэс., Ян.; гродз., баран., Сл. ПЗБ), ‘дзве папярочныя бэлькі ў адрыне’ (Скарбы), ‘апорная бэлька пад столлю, атрама’ (гродз., ЛА, 4; Сержп. Прымхі), сво́лак, свало́к ‘бэлька’ (Мат. Гом.), свёлак ‘шост каля печы для прасушвання адзення’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 37

Сво́лач ‘зброд, дрэнь, нягоднік’ (Сержп. Прык.), сюды ж з экспрэсіўнай суфіксацыяй сволота́ ‘агідныя шкодныя людзі’, сволочу́га ‘нягоднік, нягодніца’ (ТС). с. 37

Свон ‘пах’ (шальч., Сл. ПЗБ), ‘смурод’ (Варл.). с. 38

Свор₁ ‘лясны праход паміж балотамі’: лес у болоце, а кругом болото, счытай чыстэ болото кругом того свора: сво́рок ‘тс’ (ТС). с. 38

Сво́ра ‘зграя’, ‘вяроўка, прывязь для паляўнічых сабак’: спусцілі сабак цэлую свору (Сержп.). с. 38

Сво́рына ‘адна з перакладзін, якімі змацоўваюцца часткі ткацкага станка’ (стол., Нар. лекс.). с. 38

Свядо́масць ‘успрыманне і разуменне чалавекам рэчаіснасці’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт.), с. 38

Свядо́мы ‘здольны думаць і разважаць, здольны рабіць асэнсаваны выбар’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт., Некр. і Байк., Касп.), све́дамы ‘які ведае справу, работу, навуку’ (Ласт.), с. 38

Свякро́ў ‘маці мужа’ (ТСБМ, Стан., Сл. ПЗБ), свякро́ва ‘тс’ (Нас., Бяльк., Сл. ПЗБ), свякрывя́ ‘тс’ (Гарэц.), свякро́ўка ‘тс’ (Ласт., Сл. ПЗБ), свякру́ха (Нас., Ласт., Некр. і Байк., Бяльк.), свякра́ ‘тс’ (Сл. ПЗБ), свекро́ў, свекру́ха ‘тс’ (ТС), с. 39

Свяло́ ‘чаранок’: трэба свяло на качаргу насадзіць (Сцяшк. Сл.). с. 40

Свяна́ць (свѣна́ць) ‘асаджваць вылятаючы з вулля рой, які заўсёды садзіцца накшталт вянка’ (Нас.), свяна́цца (свѣна́цьца) ‘садзіцца (аб пчаліным раі)’ (Нас.). с. 40

Свя́ны ‘бляклы, бясколерны’ (Ласт.), разам з сьвя́нець ‘блякнуць’, сьвя́нуць ‘выцвітаць, блякнуць, рабіцца цьмяным’ (Ласт.) да вянуць (гл.). с. 40

Свянці́ць ‘асвячаць’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), свянцо́ны ‘асвячоны’ (Нас., Касп., Сл. ПЗБ, Сцяшк.), свянцо́нка ‘прадукты, якія свяцілі’ (Сл. ПЗБ, Жыв. сл.). с. 40

Свярбе́ць ‘часацца, раздражняцца’ (ТСБМ, Др.-Падб., Гарэц., Сцяшк., Сержп. Прымхі, Шымк. Собр., Сл. ПЗБ), свербе́ць ‘тс’ (ТС). Сюды ж сверб ‘свярбячка’ (Нас., Бяльк., Касп., Сл. ПЗБ), свярбёж ‘тс’ (Шымк. Собр.), свярбёта ‘тс’ (Нас.). с. 40

Свярбі́га, свербі́га ‘тс’ ‘свірэпа звычайная, Ваrbarea vulgaris R. Вr.’ (Дэмб. 1; маг., Кіс.; Гарэц., Касп.). с. 41

Свярбігу́з ‘дзікая рэдзька, Вunias orientalis L.’, свербігу́з (Касп., Дэмб. 1), ‘свірэпка, Ваrbarea Beck.’ (Гарэц., Кіс.). с. 41

Свяржывы ‘?’: (бульба) падобная на скараспелку, але дужа свяржывая (Полымя, 1999, № 12, 131). с. 41

Свярца́для ‘люстэрка’ (Сцяшк.), сверса́дло ‘тс’ (Сл. Брэс.), свярдзя́дла ‘тс’ (Бір. дыс.). с. 41

Свя́сла ‘нізка лыка’ (калінк., Сл. ПЗБ; калінк., рэч., ЛА, 4), свя́слы, свясло́ (лоеў., хойн., ЛА, 4). с. 41

Свя́та ‘урачысты дзень; культавая ўрачыстасць’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Гарэц., Байк. і Некр., Касп., Шат.), дыял. свя́то, с`я́то ‘тс’ (ст.-дар., Сл. ПЗБ, ТС), с. 41

Свята́р ‘служка культу’ (Ласт., Стан.). с. 42

Святая́ннік ‘зверабой, Нуреricum L.’ (ТСБМ, Кіс., ЛА, 1), сьветая́нкі ‘тс’ (Ласт.). с. 42

Святлі́ка ‘цяцюшнік, Еuphrasia L.’ (Меер Крыч.). с. 42

Святлі́ца ‘светлы чысты пакой у хаце, прызначаны звычайна для прыёму гасцей’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Стан., Сл. ПЗБ, Шат., Касп., Бяльк.; віц., Хрэст. дыял.), светлі́ца ‘светлая, прасторная хата’ (ТС). с. 42

Святло́ ‘прамяністая энергія; светласць; асвятленне’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Сл. ПЗБ), све́тла (свѣтло) ‘агонь’, ‘зрок’ (Нас.), ‘агонь’, ‘лямпа’ (Растарг.). Сюды ж святло́ ‘светла, відна’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 42

Свято́к ‘храмавое свята’ (Сл. ПЗБ, Сержп.), свето́к ‘свята’ (Сл. ПЗБ, ТС, Ян.), святкі́ ‘прамежак часу ад Каляд да Вадохрышча’ (Сл. ПЗБ), с. 42

Свя́тцы ‘святыя’ (Бяльк.), ‘веруючыя, багамольныя’ (Ян.), с. 43

Святы́ ‘надзелены абсалютнай дасканаласцю і чыстатой, боскай сілай’, ‘нябесны заступнік веруючых’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Стан.), сьвяты́й ‘тс’ (Бяльк.), у розных спалучэннях: святы́ Еры ‘свята Юр`я’, святы́ ве́чар ‘вечары ад Каляд да Новага года’ (Скарбы), святы́ дух ‘Тройца’ (Сл. ПЗБ), свята́я зямля́ ‘зямля-маці’ (там жа) і пад., с. 43

Святы́ня ‘святое, асвечанае месца, храм’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Стан.), с. 44

*Свяцілка, свеці́лка, свецёлка ‘дружка; дзяўчына з боку маладога, якая несла вясельны хлеб з свечкамі’ (ТС, Ян.), свяці́ліца ‘дзяўчына, што трымае запаленую свечку, калі ўбіраюць нявесту’ (Нар. Гом.), с. 44

Свяце́ц ‘падстаўка для лучыны’ (рас., Шатал.), ‘свяцільня з лучынай’ (Анім. Дад.). с. 44

Свяці́ць ‘выпраменьваць святло; ззяць’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр.). с. 44

Свяча́ ‘свечка; рытуальная святочная свечка’ (Нас.), свеча́ ‘свечка’, ‘прамы сук у сасне’ (ТС). Гл. свечка. с. 45

Се₁ сё ‘вось’: Се і хлеба нетуці; Сё прыду (Ласт.); ‘гэта, гэтак’: се дзеўка роўная з ею; се кажуць міншчане (Ян.), у спалучэннях асё, асёж ‘вось, глянь’: Асё маці мая; Дзе нож? — Асё-ж ляжыць (Ласт.), о се ж ‘вось тут’, до се ‘дасюль’ (ТС), с. 45

Се₂ ‘калі’ (умоўны злучнік): “ой, се моя сестра́, то прашу я да хаты, а се сивая зазулька, то ляти ў луги кавати” (беласт., у запісах Раманава, гл. Карскі, 2-3, 497), у спалучэннях себ ‘калі б’, се хоч ‘калі’, не се ‘быццам; здаецца’ (Список слов... Гродн. и Минск. губ., рукапіс). с. 45

Се₃ ‘сябе’: ты с`е́ ў аб`и́ду н`и давай (Сцяшк. Сл.), звычайна ў спалучэнні з прыназоўнікамі: цягня да се́ (Скарбы), с. 45

Себр ‘сябар, пабрацім, родзіч’ (Нас.). Гл. сябар. с. 46

Се́бра ‘талака, калектыўная дапамога’ (карэл., кліч., бялын., мазыр., ДАБМ, камент., 905). с. 46

Се́вер ‘поўнач’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘паўночны вецер, холад’ (Касп., Варл., Сцяшк.; паст., лаг., Сл. ПЗБ; Хрэст. дыял.; бых., Мат. Гродз.), северы́к ‘тс’ (Анім. дад.), се́верыць ‘трэскацца ад холаду’ (мядз., Сл. ПЗБ), ‘трэскацца ад сонца і ветру (пра вусны і скуру на руках і нагах)’ (Варл.). с. 46

Се́дала ‘жэрдка або некалькі жэрдак у куратніку, на якія ноччу садзяцца куры; курасадня’ (ТСБМ, Касп., ЛА, 1), се́дало ‘тс’ (Пятк. 2., ТС, Сл. Брэс.), се́дла ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), се́дала ‘сядзенне ў прасніцы’ (гарад., Сл. ПЗБ), се́дало ‘дэталь калаўрота’ (Сл. ПЗБ), ‘месца, дзе чалавек часта бывае’ (Сл. Брэс.), ‘месца адпачынку’ (ТС). с. 46

Се́дацца (се́дыцца) ‘хвалявацца, нервавацца’ (Бяльк.). с. 47

Се́джа ‘засада на ваўкоў (з прынадай)’ (Касп., Янк. 3), ‘памост з дошак пры лоўлі рыбы на язах’ (маг., мін., гом., Браім, Рыбалоўства). с. 47

Се́дзілка, се́дзелка, се́дзялка ‘сядзенне ў прасніцы’ (паст., віл., Сл. ПЗБ), ‘стойка для дзяцей’ (круп., Сл. ПЗБ), ‘сядзенне ў прыстасаванні для пад`ёму бортніка’ (рагач., Сл. ПЗБ), седа́лка ‘крэсла для малога дзіцяці’ (ТС), се́дзелко ‘услончык, месца для сядзення’ (ТС), се́дзела, се́дзелка ‘частка прасніцы, на якой сядзяць’ (віл., Шатал.). с. 47

Седмачо́к ‘семачок, Тrientalis europaea L.’ (гродз., маг., Кіс.; Байк. і Некр.). с. 48

Се́жа ‘сетка, якой перагароджваюць раку́ (Бяльк., Жд. 1; уздз., Сл. ПЗБ), ‘перагародка на рацэ, на вузкіх праходах пры спадзе вады, закота’ (шальч., Сл. ПЗБ; Дэмб. 2), ‘стаўная сетка ў выглядзе мяшка з крылом’ (мёрск., ЖНС), ‘рыбны садок на рацэ’ (Гарб.), ‘засада на зайца, дзіка і мядзведзя’ (Пятк. 2), сеж ‘сежа’ (Дэмб. 2), сі́жа (у рыбалоўстве) (мсцісл., Янк. 3), с. 48

Сей м. р. ‘гэты’ (Ян., Сцяшк. Сл.; брэсц., ЛА, 2; Хрэст. дыял., ТС), се́е н. р. ‘гэтае’ (Ян.), сёй у спалучэннях сёй-той, той-сёй ‘некаторыя людзі’, сёе-то́е, то́е-сёе, то́е ды сёе ‘некаторыя рэчы’ (ТСБМ), сё і то ‘тс’ (ТС). с. 48

Се́йбіт ‘сявец’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт., Др.-Падб., Растарг., Бяльк., Сцяшк.; гом., ЛА, 3). с. 48

Сейм ‘саслоўна-прадстаўнічы орган у Рэчы Паспалітай’ (ТСБМ), се́ймік ‘зборка дэлегатаў ВКЛ перад сеймам у Варшаве’ (ТСБМ), се́юм ‘бяседа’ (Сл. Брэс.), сеймікаваць ‘радзіцца, меркаваць’ (Сцяшк. Сл.), сеймікава́цца ‘раіцца, дагаворвацца’ (стаўб., Нар. сл.), сэймікава́цца ‘тс’ (Скарбы), посемова́ць ‘параіцца’ (Сл. Брэс.). с. 49

Сек ‘даўняя мера вагі сыпкіх цел ёмістасцю 12 кг’ (Сл. ПЗБ; в.-дзв., Нар. сл.). с. 49

Се́каўка ‘рыба шчыпоўка, Соbitus taenia L.’ (карэліц., 3 нар. сл.; Янк. 3), се́чка ‘тс’ (Янк. 3), секушка ‘тс’ (Жук.), сікоўка, сіколка ‘тс’ (там жа). с. 49

Се́квіны ‘мача’ (ганц., Сл. ПЗБ). Да сікаць, сцаць (гл.); с. 49

Секс ‘усё тое, што адносіцца да палавога жыцця’. с. 49

Се́кта ‘рэлігійная суполка па-за традыцыйнай царквой’ (ТСБМ). с. 49

Се́ктар ‘частка круга’, ‘аддзел, участак’ (ТСБМ), ‘звяно ў коле’ (мсцісл., рэч., ЛА, 2). с. 49

Секу́нда ‘шасцідзесятая частка мінуты’ (ТСБМ). с. 50

Се́кці ‘рубаць (дровы)’ (ЛА, 1). Гл. сячы. с. 50

Се́ла-се́ла! — выклічнік, зварот да курыцы, якую хочуць злавіць (ашм., Стан., Бяльк., Федар. 4): siełа, сірасzkа, siełа (Пятк. 1); се́ла-се́ла, се́лка-се́лка, се́лачка-се́лачка ‘тс’ (Юрч. Вытв.), села-пала́ ‘тс’ (Нік. Очерки). с. 50

Се́лег, се́лях, се́люх, сэ́ляг, сэ́лях, сэ́люх, сэлю́х ‘качар’ (зах.- і ўсх.-палес., Клім., Нар. лекс., Нікан., Жыв. св., ЛА, 1). с. 50

Селёзка рэдка ‘рыба чахонь, Реlecus cultratus (L.)’ (Жук.). с. 50

Се́ліца ‘лужок на краю сядзібы’ (Касп., Яшк.), ‘сухі луг’ (Жд. 2), ‘месца, дзе быў двор, сядзіба’ (Яшк.). Гл. аселіца. с. 50

Се́лішча ‘зямельны ўчастак, заняты будынкамі, садамі’ (ТСБМ; люб., Сл. ПЗБ, Янк. 2, Шушк., Яшк.), ‘сяло або месца, дзе яно было’ (Касп., Гарэц., Ласт., Др.-Падб., Ян.), ‘будоўля’ (Сцяшк.), ‘невялікі лужок каля сотак’ (шчуч., 3 нар. сл.), ‘месца, дзе стаяла хата’ (палес., ЛА, 4; чэрв., ст.-дар., Сл. ПЗБ), с. 50

Сель₁ ‘дасюль’: вады было роўна сель во (брасл., Сл. ПЗБ), ц.-слав. сель ‘так, настолькі’, с. 51

Сель₂ ‘расколіна ў дрэве’, селява́ты ‘пра дошку з расколінай’ (Сл. рэг. лекс., Чэрн.). с. 51

Се́льнік ‘матрас з саломы’ (Сцяшк.), сельні́к ‘агароджаная частка хлява, дзе складаюць сена’ (мазыр., 3 нар. сл.), селны́к ‘будынак для сена або аддзяленне ў хляве для сена’ (Шушк.). с. 51

Селядзе́ц ‘марская рыба, якая ўжываецца ў ежу ў салёным ці вэнджаным выглядзе’ (Нас., ТСБМ, Шымк. Собр., Бяльк., Касп., Шат., Косіч., Стан., Варл., ЛА, 4). с. 51

Селядо́ршы ‘сярэдні (брат або сястра)’ (Сцяшк., Жд. 1, Нар. сл., Кольб., Сержп., Тур.; маст., дзятл., чэрв., шчуч., лід., Сл. ПЗБ), салядо́ршы ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 51

Селяжо́к (silažok) ‘калітка на грошы’ (Варл.), селю́жка ‘сцёртая манета’ (ТС). с. 52

Селязе́нь ‘качар’ (в.-дзв., Шатал.; віц., Шн. 1; віц., маг., гом., ЛА, 1), селезён, селезе́нь (ТС), сялезнічак (магіл., Шн. 1), се́лезень (Ян.) ‘тс’, селязён (слуцк., стол., Жыв. св.), зелязе́нь спарад. (усх.- палес., Жыв. св.), с. 52

Селязёнка ‘каса, кроватворны орган жывёл і чалавека’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Пятк. 1), дыял. сало́зіца, сало́заўка ‘тс’: салозаўка грае (пра гук у жываце каня) (Ласт.). с. 52

Селяні́н ‘жыхар сельскай мясцовасці, земляроб’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк.). с. 53

Селяпа́ць ‘хутка чэрпаць, хлябтаць’, ‘сцябаць’, сюды ж селяпа́йла (селепайла) ‘хто хутка чэрпае ложкай’ (Нас.), сіліпа́ць ‘прагна есці’ (Мат. Маг.). с. 53

Селяхта́ць (селехта́ті) ‘казытаць’ (лун., Шатал.), селехта́ці ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 53

Сем, Р. скл. сямі́ ‘лік і лічба’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), с. 53

Семачо́к ‘шматгадовая травяністая лекавая расліна сямейства першакветных, Тrientalis L.’ (ТСБМ, Кіс.), седмачок (маг., гродз., Кіс.). с. 54

Семенчаваць ‘суцешыць радаснай весткай’ (Тэсфір 1725 г.). с. 54

Семіна́рыя гіст. ‘сярэдняя спецыяльная (звычайна — духоўная) навучальная ўстанова’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 54

Се́міны ‘збожжа, якое прызначана на насенне (у процілегласць е́мінам — збожжу, якое прызначана на ежу)’ (Нік., Оч.), ‘насенне’ (Касп.), се́мінка ‘насенная бульба’ (Янк. 3, Бяльк., Юрч., Нар. сл., Нар. лекс.). с. 54

Семпітэ́рня, сэмпітэрня ‘задніца (з жаргону вучняў)’ (Нас.). с. 55

Се́мя ‘насенне’, ‘род, племя’ (ТСБМ, Нас., Бяльк.), ‘насенне льну’ (Ласт., Шат., Варл., Сл. ПЗБ), се́м`е ‘тс’ (ТС, Серж Прымхі), сюды ж семяно́, семяна́ ‘насенне’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 2), с. 55

Семярня́ ‘назоўнік з колькасным значэннем’ (Янк. 2), ‘лік сем’: нажала сем семярэнь (Барад.), ‘сямёрка’ (смарг., Сл. ПЗБ), семерня́ ‘семдзесят снапоў’ (ТС), семярэ́нька ‘тс’ (пух., Сл. ПЗБ), сюды ж семяры́цца ‘у сем разоў большым здавацца’ (Нас.). с. 55

Се́на ‘скошаная і высушаная трава на корм жывёле’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), се́но ‘тс’; се́нены ‘кормлены сенам’ (ТС). с. 55

Сенава́ць ‘нарыхтоўваць сена’ (Сл. ПЗБ; ашм. Стан., Сцяшк. Сл.), ‘касіць, сушыць і ўбіраць сена’ (Скарбы), ‘касіць сена’ (навагр., 3 нар. сл.), ‘сушыць сена’ (свісл., Шатал.). с. 56

Сенажа́рнік ‘месяц ліпень’ (Сцяшк. Сл.). с. 56

Сенажа́ць ‘травастой; месца, дзе расце трава на сена; луг’, ‘пара касьбы сена’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Некр. і Байк., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ), санажа́ць ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сено́жаць ‘месца сенакосу, луг’ (ТС), с. 56

Сенако́с ‘нарыхтоўка сена і час, калі косяць сена’, ‘луг, прызначаны для касьбы’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Касп., Сл. ПЗБ), сенако́с ‘тс’ (ТС), сыноко́с ‘тс’ (кам., Жыв. НС). с. 56

Сена́т ‘савет старэйшын, вышэйшы орган дзяржаўнай улады’ (ТСБМ), сэна́т ‘тс’ (Некр. і Байк.), сано́т (Рам. 4). с. 57

Сена́тар ‘член сената’ (ТСБМ). с. 57

Се́начы, сёначы ‘ў гэтую ноч’ (рагач., Сл. ПЗБ), с. 57

Сенгагус (сенгогусъ) ‘нейкая хвароба рагатай жывёлы, выкліканая паяданнем павуціны з травой, пасля чаго выяўляецца цячэнне сліны і жывёла перастае прымаць ежу’; для лячэння “бросаютъ кровь и стираютъ дегтем носовые отверстия, языкъ и крестець” (навагр., Яшк. Мясц.). с. 57

Се́ні, се́нцы ‘памяшканне паміж жылой часткай дома і ганкам у вясковых хатах’ (ТСБМ, Касп., Др.-Падб., Сцяшк., Маш., ПСл, ЛА, 4; Тарн., Бес., Сл. ПЗБ), се́нцы ‘тс’ (Нас., Шат., Бяльк., Варл.), се́нкі ‘тс’ (Нас.), сенькі ‘тс’ (Сл. ПЗБ), дыял. ‘прылазнік’ (шальч., Сл. ПЗБ), ‘частка сушні, дзе мыюць лён’ (Сцяшк.). с. 57

Се́паць ‘тузаць, пацягваць за што-небудзь’ (браг., 3 нар. сл., Пятк. 2), ‘тузаць, намагацца’, ‘хутка нешта рабіць ці падымаць не пад сілу’ (Нар. Гом.; браг., Нар. словатв.), ‘торгаць’, ‘цяжка дыхаць’, ‘зло, з крыкам размаўляць’ (Ян.), се́пацца ‘злавацца’, с. 58

Се́ра ‘хімічнае рэчыва жоўтага колеру’, ‘адклады ў вушах’ (ТСБМ), се́ра, сі́ра ‘малодзіва’ (рас., Шатал.; Сл. Брэс., Лекс. Палесся), ‘вадкасць, якая з`яўляецца за месяц да цялення’ (Інстр. 3). с. 59

Серабро ‘срэбра’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр.), сірабро́ ‘тс’ (Шымк. Собр.), сры́бра ‘тс’ (Ласт.), се́рабра ‘тс’ (Касп., Др.-Падб.), жыво́е серабро́ ‘ртуць’ (Шымк. Собр.; Яшк. Мясц.), с. 60

Серабшчы́на. Гл. сярэбшчына. с. 60

Серада́ ‘трэці пасля нядзелі дзень тыдня’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Байк. і Некр., Бяльк., Сл. ПЗБ). с. 60

Серадапо́сце ‘серада на чацвёртым тыдні посту; сярэдзіна вялікага посту’ (Бяльк.), серадзі́ць ‘пасціць па серадах’ (Нас., Некр., Сцяшк. Сл., Янкоўскі, Бел. мова). Магчыма, сюды ж серада́ ‘скароміна, скаромнае’ і ‘вельмі мала’ (ТС), што звязана з захаваннем ці незахаваннем посту. с. 61

*Серадго́лаўе, сэрэдго́лоўе ‘макаўка галавы, цемя’ (брэсц., ул. інф.). Да серада ‘сярэдзіна’ і галава (гл.). с. 61

Серадня́ ‘ў поўдзень’ (Сцяшк. Сл.; ашм., Станк.). с. 61

Серадо́льшы ‘сярэдні па ўзросце сярод братоў і сясцёр’ (ТСБМ, Чач., Байк. і Некр., Сцяшк., Ян., Скарбы, Янк. 1; гродз., лях., гарад., калінк., Сл. ПЗБ, Тур., ЛА, 3), ‘старэйшы з сярэдніх па гадах дзяцей’ (Нас.), сераду́льшы ‘сярэдні па ўзросце сярод дзяцей’ (Шат.), серэдо́льшы (sieredólszy) ‘сярэдні (палец)’ (Пятк. 2). с. 61

Серадсяло́, серэдсело́ ‘цэнтральная частка сяла’ (ТС). с. 61

Се́ран ‘шарон, цвёрды слой снегу пасля адлігі’ (Нас., Гарэц., Касп.; докш., Гіл., Янк. Мат.), се́ран, се́рен, се́рана, сяро́н, сяру́н, серані́ла, серанок, се́рань ‘тс’ (Сл. ПЗБ; віц., маг., гом., ЛА, 2), се́рън ‘тс’ (Нар. сл.), серано́к (Бяльк.), сі́рна (Шатал.) ‘тс’. с. 62

Серб ‘серб, прадстаўнік народа Сербіі’, сербія́нін ‘тс’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), сербія́нка ‘від хуткага танца’ (ТСБМ, Мат. Гом.), сербія́ночка ‘тс’ (ТС). с. 62

Сербалі́на, сурбалі́на, сырбалі́на, сірбалі́на ‘ажыны’ (віц., ЛА, 1; Нік. Очерки), сербалі́н ‘тс’, сірбалі́ніна ‘лазіна ажыны’ (Касп.), сурмалі́на ‘тс’ (віц., ЛА, 1), с. 62

Се́рваць ‘сівераць’ (чач., Жыв. НС). с. 63

Сервіту́т, сарвіту́т, сурвіту́т ‘зямля, купленая сялянамі для агульнага карыстання; паша на панскіх угоддзях’ (Сл. ПЗБ), сервіту́т, сербіту́т, сіверту́т ‘тс’ (Сл. Брэс., ЛА), сервіту́т ‘абмежаванае права карыстацца чужой маёмасцю’ (ТСБМ), с. 63

Се́рга ‘малодзіва’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 63

Се́ргі, се́рьгі ‘завушніцы’ (Бяльк.), се́ргі, сяро́жкі ‘тс’ (ЛА, 4), ‘вушкі пад шыяй у свіней’ (ТС, Юрч. СНЛ). с. 63

Сердава́ць ‘адчуваць раздражненне, гнеў на каго-небудзь, злаваць’ (ТСБМ, Нас., Касп., Байк. і Некр., Раст., Шат.), сердава́цца ‘тс’ (Нас.), сердова́ць ‘тс’ (ТС). с. 63

Се́рка ‘сера, sulfur’ (Шат., Др.-Падб., Гарэц., Байк. і Некр., Янк. 1, Бес., Мат. Маг.), ‘малодзіва’ (Вешт.), ‘частка запалкі з серай’ (Шат., Мат. Маг.). Гл. сера. с. 64

Се́рнік₁ ‘запалка’ (ТСБМ; Гарэц., Байк. і Некр., Сцяшк.), се́рнікі ‘запалкі’ (ТС, ПСл, Сл. ПЗБ), се́ркі ‘тс’ (Касп.), сернічо́к ‘запалка’ (Нас.), се́рніцы ‘запалкі’ (Сл. ПЗБ), сярні́чка ‘запалка’ (Бяльк.), сірня́кі ‘тс’ (Бяльк.), се́рчыкі ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 64

Сернік₂ (серникъ): “серникъ, или чернинькая, надъ деревьями и по полямъ летающая птичка” (Меер Крыч.). с. 64

Серп ‘сельскагаспадарчая прылада для жніва’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС). с. 64

Серпакры́жнік ‘кажан’ (свісл., Шатал.). с. 65

Серпано́к ‘тонкае палатно’ (Нар. Гом.), серпаначак (sierpanoczek) ‘рэдка вытканае палатно на намёткі’ (пін., Кольб.). Гл. сярпанка. с. 65

Серпарэ́знік ‘крываўнік звычайны, Асhillea millefolium L.’ (гом., Кіс.; Бейл., Мат. Гом., Ян.; паст., лоеў., Сл. ПЗБ, ТС), ‘трыпутнік ланцэталістны, Рlantago lancealata L.’ (Бейл.), серпарэ́з ‘тс’ (Бейл.; барыс., брасл., Сл. ПЗБ), ‘крываўнік’ (ЛА, 1; Мат. Гом., ТС). с. 65

Се́рпень ‘жнівень’ (Нас.; ашм., гарад., Сл. ПЗБ, Бес., Шатал.), сюды ж се́рпец ‘тс’ (астр., Сл. ПЗБ), се́рпій ‘тс’, серпаві́ннік ‘канец ліпеня’ (Сцяшк. Сл.). с. 65

Се́рца ‘сэрца’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), се́рцэ ‘сэрца’, ‘гнеў’, ‘прыхільнасць’ (Нас.), ‘сэрца’, ‘гнеў’ (Пятк. 2), ‘сэрца’, ‘стрыжань’, ‘біла звана’ (ТС), с. 65

Се́ры₁ ‘дугападобная дэталь калаўротка, замацаваная на той жа восі, што і шпуля’ (брэсц., Нар. лекс.), ‘вілападобная дэталь з металічнымі кручкамі ў калаўроце (для намотвання нітак на шпульку’ (гродз., Нар. сл.), се́ры ‘прылада ў калаўроце, куды ўсаджваюць шпулю’ (Сл. рэг. лекс.), сі́ры ‘тс’ (Скарбы), с. 66

Серыкі ‘стрэлкі звычайныя, Сарsella bursa pastoris L.’ (Кіс.). с. 66

Се́сла ‘матня ў штаноў’ (Бяльк.), ‘верхняя задняя частка штаноў’ (Янк. 2), ‘трохвугольная ўстаўка, клін (у штанах)’ (Ян.), усе́сла ‘прарэх у сподніках’ (маг., ЛА, 4), с. 66

Се́сці ‘апусціцца сагнуўшыся, прысесці’, ‘асесці’, ‘выскачыць на скуры (пра скулу і інш.)’, ‘паменшыцца ад вільгаці, збегчыся (пра тканіны і пад.)’ (ТСБМ, Ласт., Стан., Некр. і Байк., Варл., Сл. ПЗБ, ТС), сесць ‘тс’ (Ласт., Касп., Бяльк.), се́гці ‘тс’ (гродз., Сл. ПЗБ), сёхці ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), сехч, се́хчы ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Скарбы). с. 67

Се́тань ‘сетка для лоўлі птушак’ (Сцяшк.). с. 67

Се́тка ‘прыстасаванне для лоўлі рыбы, птушак і інш.’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Касп., Сцяшк., 3 нар. сл., Нар. сл., Яшк. Мясц.), ‘вязаная жаночая хустка’ (Касп.), ‘рашотка ў стаяку або пліце, на якую кладуць дровы’ (лун., Шатал.), ‘чапец каля кішок’ (карэліц., Шатал.), сець ‘сетка’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Яшк. Мясц.), сець, сітка, сы́тка, сётка ‘палатно для рыбалоўных сетак’ (ЛА, 1). с. 67

Сетно́, се́тишчэ ‘палатно з дробнымі вочкамі для рыбалоўных сетак’ (Крыв.). Да сець, сетка (гл.). с. 67

Се́ты (сіе́ты) ‘гэты’: сіе́ты свіе́т ‘зямное жыццё’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 68

Се́ўка₁ ‘плеценае з лазы і саломы начынне для сяўбы, сявенька’ (Скарбы; беласт., Сл. ПЗБ). Да сеяць (гл.). с. 68

Се́ўка₂ ‘птушка Сharadrius pluvialis L.’ (Ласт.). Гл. сіўка, сявец₂. с. 68

Се́ўкаць ‘гаварыць (злосна)’ (ТС). с. 68

Се́ўкі ‘рэдкі (пра матэрыял)’, се́ўко ‘рэдка вытканае палатно’ (шчуч., Нар. лекс.; навагр., 3 нар. сл.). с. 68

Се́ўрук ‘паўночны вецер’ (Касп.). Гл. сяўрук. с. 68

Се́ча старое ‘бой, бітва’ (ТСБМ, Ласт.), ‘разаніна’ (Некр. і Байк.), с. 68

Се́чава ‘від карыта’ (Касп.). с. 68

Сечаво́ ‘крэсіва’ (рас., Шатал.; сен., лёзн., рас., ЛА, 4), січаво́ ‘кусок жалеза для высякання агню’ (Касп.), с. 68

Се́чань старое ‘студзень’ (Нас.). с. 68

Се́чка₁ ‘рыба Соbitis taenia L.’ (Янк. 3, ТС). Гл. секаўка. с. 69

Се́чка₂ ‘рэзаная салома на корм жывёле’ (ТСБМ, Шат., Стан., Сл. ПЗБ, ТС), се́чанка ‘тс’ (Нас., Бяльк.). с. 69

Се́чка₃ ‘страказа’ (горац., ЛА, 1). с. 69

Се́чка₅ ‘мера сыпкіх рэчываў’: въ сечкѣ 6 гарнцевъ (Яшк. Мясц.). Да сек (гл.). с. 69

Сею́м ‘бяседа’ (бяроз., Шатал.). с. 69

Се́яць ‘весці сяўбу’, ‘прасейваць’. с. 69

Сёдні ‘сёння’ (Гарэц., Ласт., Ян., Мат. Гом.), сёдне ‘тс’ (Сл. Брэс.), ся́дні ‘тс’ (Нас.). с. 69

Сёй-той ‘некаторыя (нямногія) людзі’ (ТСБМ). с. 69

Сёкер ‘сякера, тапор’ (Касп.). с. 70

Сёк-сёк-сёк ‘падзыўныя для кароў’ (тураў., ДАБМ, камент., 895). с. 70

Сёлета ‘сяголета’ (ТСБМ, Нас., Шат., Гарэц., Яруш., Мядзв., Касп., Бяльк., Сцяшк., Варл., Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 2), сёлетка ‘тс’ (Янк. 3), сёлетні ‘сяголетні’. с. 70

Сёлетка ‘цялушка-сяголетак’ (барыс., Сл. ПЗБ; Нас., Касп., Шатал.), сёлетак, сёлетка ‘гэтага году (птушка і г. д.)’ (Янк. 3), сілято́чык ‘тс’ (Бяльк.), сёлітнік ‘сяголетак’ (глыб., Сл. ПЗБ). с. 70

Сёма́ка ‘бёрда, якое разлічана на сем пасмаў асновы’ (ельск., Уладз.). Да сем (гл.). Сюды ж і міждыялектныя сінонімы гэтага слова з іншымі суфіксамі: сему́ха, седьмо́ўка, се́мка, сема́ха, сема́чка. с. 70

Сёмга ‘прамысловая рыба сямейства ласасёвых’ (ТСБМ), звычайна ласо́сь (Ласт.; гл.). с. 70

Сёмісты ‘ў крапінку, рабы’: сёміста курыца (Скарбы), сі́мынисти ‘рабаціністы’ (пруж., Ск. нар. мовы). с. 71

Сёмуха ‘свята на пяцідзесяты дзень (праз сем тыдняў) пасля Вялікадня’ (ТСБМ, Шат., Др.-Падб., Байк. і Некр., Сержп. Прымхі; Сл. ПЗБ), ‘пятніца сёмага тыдня пасля Вялікадня, Духаўская пятніца’ (Нас.), сёміца ‘тс’ (паст., Сл. ПЗБ), сёмка ‘сёмуха’, ‘субота перад Троіцай’ (глыб., Сл. ПЗБ). Да сёмы (гл.); с. 71

Сёмы ‘парадкавы лічэбнік да сем’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр.). с. 71

Сёння ‘сягоння’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Шат., Касп., Бяльк., Гарэц., Сцяшк.; смарг., ашм., чэрв., Сл. ПЗБ; ЛА, 2), сёння, сёнё, сённі ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сёні ‘тс’ (Янк. 1, Жд. 1), сёнійка (Гарэц.), сёнечы ‘тс’ (Бір. дыс., Сл. ПЗБ), сёніка, сённіка ‘тс’ (Сцяшк.), сёнячы ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк., Нар. лекс.). с. 71

Сёрбаць ‘гучна есці ці піць’, ‘сморгаць’, ‘сцябаць’ (ТСБМ, Нас., Касп., Варл., Чач., Мядзв., Бес., Нар. лекс.), сярба́ць ‘тс’ (Нас., Бяльк.), серба́ць ‘тс’ (ТС), сёрб ‘глыток’ (Байк. і Некр., Нас., Нар. лекс.), ‘выклічнік ад сёрбаць’ (Нас., Янк. 3). с. 71

Сёртаць ‘бадзяцца, мазоліць вочы’ (полац., Нар. лекс.), ‘мітусіцца, снаваць’ (дзісн., Яшк. Мясц.), ‘прыглядацца, шукаць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 72

Сёструха ‘сястра (дваюрадная, траюрадная і г. д.’)’ (Клім.). с. 72

Сёстрык ‘гейка, прыяцелька’ (Пятк. 2, Некр.), ‘зварот да жанчыны’ (ТС). с. 72

Сі ў песні: Сі наша дочка — прошу ў госьціну / А сі зозулька — леці ў лішчы́ну (пруж., Раlaeoslavіса, 14, 257). с. 73

-сі, часціца пры параўнальным злучніку чым: з грецкой мукі лемешка лепей чим-си с аржаной (Нас.), варыянт чим-ся (там жа). с. 73

Сі́-і-і ‘выгук, якім спыняюць вала ці каня’ (Варл.). с. 73

*Сіба́, сыба́ ‘няўжо’ (Сл. Брэс.), ‘хіба’ (драг., Ск. нар. мовы). с. 73

Сібе́ль ‘сялява’ (асіп., Сл. ПЗБ), ‘назва рыбы’ (Ян.), сібель ‘верхаводка, Alburnus alburnus L.’ (Жук., Жыв. св.), с. 73

Сібе́рны ‘пранізлівы халодны (пра вецер); злы, буяны (аб чалавеку)’ (ТСБМ, Шат., Сцяшк., Нік., Жд. 1), ‘вялікі’: сіберны мароз (Пятк., Сержп. Прымхі. Жд. 2), ‘злосны, дрэнны’ (Жыв. сл.), сібі́рны ‘злы, жорсткі’ (Некр., Бяльк., Жд. 1, Скарбы), сібі́рка ‘сіберны, халодны вецер’ (Бяльк.), sibiѐrnу ‘вылюдак, прыгнятальнік’ (Федар. 4), sibírnik ‘бандыт, крымінальнік’ (Варл.). с. 73

Сібі́р звычайна м. р. ‘край за Уралам’ (Ласт., Стан.), Сібі́р, Сыбі́р ‘тс’ (Некр. і Байк.), Сібі́р, Сібе́р ‘тс’ (Янк. 1), сібе́р ‘пагібельнае месца’ (Шат.). с. 74

Сіваба́віна, сіваба́йня ‘пясчаная неўрадлівая светлага колеру глеба з прымессю чарназёму; падзол’ (стаўбц., Яшк.), сіваба́віна ‘тс’ (Жд. 1). с. 74

Сіваваро́нка ‘птушка Соracias garrulis L., сіваграк’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Сцяшк., Жыв. св., ЛА, 1), сіваронка ‘тс’ (Арх. Федар.), сі́вая варонка ‘тс’ (ЛА, 1), сіваўро́нка ‘тс’ (Сцяшк., Нар. лекс.), сіўкаваро́нка ‘тс’ (Нас., Касп., Нар. лекс., ЛА, 1), сіва́я варона ‘тс’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 1). с. 74

Сівагра́к ‘тое, што і сіваваронка’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Гарэц., Дэмб. 1, Меер Крыч., ТС), сівігра́к ‘тс’ (Бяльк.), сівагра́ка ‘тс’ (маг., ЛА, 1). с. 75

Сівадра́ка, сівадра́ха ‘птушка сіваваронка’ (ТС, ПСл, ЛП; лельч., мазыр., ЛА, 1), сіва́дра ‘тс’ (лельч., ЛА, 1). с. 75

Сіва́к₁ ‘неўрадлівая глеба сівога колеру’ (шчуч., дзятл., лід., Сл. ПЗБ), тое ж сіве́ц (віл., ганц., докш., Сл. ПЗБ; ст.-дар., Яшк.), сіву́ха (воран., Сл. ПЗБ). с. 75

Сіва́к₂ ‘птушка чырвонагаловы нырэц, Аythya ferina L.’ (гарад., Касп.; пін., Фядз.-Доўб.), с. 75

Сівакра́ка, сівакра́к, сівокра́ка ‘сіваваронка, Соracium garrulis L.’ (Маш., Мат. Гом.), сівакра́ка, сівакра́ха ‘тс’ (Ян.). с. 75

Сівапёс ‘белаватая, вельмі неўрадлівая зямля’ (Юрч. Вытв.). с. 75

Сі́вер ‘халодны паўночны пранізлівы вецер’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Др.-Падб., Байк. і Некр., Сцяшк.; віц., Нар. словатв., Сержп., Ян.), сі́верка ‘намаразь’ (Ян.), ‘халодны вецер’ (Пятк. 2), сі́верны ‘халодны, сцюдзёны’ (ТСБМ, мін., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), сі́вярнік ‘вецер з поўначы’ (Сцяшк. Сл.), сі́вераць ‘рабіцца шурпатым, асмуглым, грубець ад ветру, холаду (звычайна пра скуру на твары, руках і пад.)’ (ТСБМ), сівярэ́ць ‘халадаць’ (Сцяшк. Сл.). с. 75

Сі́веркі мн. л. ‘цыпкі’: сі́веркі ўсыпалі ногу (Куч.). с. 76

Сіве́ц ‘расліна Nardus L.’ (ТСБМ, Кіс., Касп., Гарэц., Ласт., Бяльк., Сл. ПЗБ, ЛА, 1). с. 76

Сівізна́, сіві́зна ‘сівіна, сівыя валасы’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Гарэц., Байк. і Некр., Бяльк., Шат., Варл.; ашм., Стан.; даўг., Сл. ПЗБ). с. 76

Сіві́ць ‘паступова сівець’ (Нас.), с. 76

Сі́вы ‘белы, серабрысты (пра валасы)’, ‘колеру попелу; шэры’ (ТС, Нас., Байк. і Некр., Сержп., ТС, Сл. ПЗБ), сівы́ ‘тс’ (ТСБМ, Ласт., ТС, Сл. ПЗБ, Стан.), сы́вы ‘шэры’ (Сл. Брэс.), сіве́ць ‘станавіцца сівым’ (ТСБМ). с. 76

Сіг ‘паўночная праснаводная прамысловая рыба сямейства ласасёвых’ (ТСБМ), сіга ‘падуст’ (басейн Нёмана, Жукаў). с. 76

Сіга́ла ‘вялікая вязка рыбы’ (Сцяшк. Сл.). с. 76

Сіга́ць ‘скакаць’, ‘бегчы, шпарка ісці шырокімі крокамі’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Др.-Падб., Гарэц., Байк. і Некр., Сцяшк., Жд. 1, Нар. сл., ЛА, 2), ‘імкнуцца, жадаць, дамагацца’ (Варл.), сігну́ць ‘ступіць’ (Нас.; карэліц., Сл. ПЗБ), сіг ‘крок, скок’ (Нас., Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., Байк. і Некр.). с. 77

Сіге́нь ‘скок, крок’ (Бяльк.), сіге́нь, сяге́нь, сігаве́нь ‘крок, паласа шырынёй у адзін крок’ (Яшк.), ‘вялікі крок’ (віц., Рам. 8). с. 77

Сігна́л ‘умоўны знак’ (ТСБМ), сыгна́л ‘тс’ (Ласт., Некр. і Байк.). с. 77

Сігнатурка ‘малы звон у касцёле, царкве’ (Я. Брыль). с. 77

Сі́дар ‘мяшок’, ‘абед, які бяруць з сабой’ (Мат. Гом.), ‘заплечны мяшок або наогул усё тое, што вязеш з сабой’ (Ян.), ‘вялікая сумка, з якой арыштант вандруе па этапах’ (Наша Ніва, 1996, 2 верас.), сідор ‘клунак з ядою’ (Куч.). с. 77

Сі́дка ‘гонка, выганка’ (бых., Яшк. Мясц.: сидка смолы и дегтю). с. 78

Сі́длі ‘сеці для лоўлі птушак’ (Сцяшк. Сл.). с. 78

Сік, сіка ‘лічынкі дняпроўскай міногі’ (Яшкін, 3 жыцця; Інстр. 2), сі́ка ‘назва рыбы’: сіка вузкая, вона маленькая і зверху ходзіць (ПСл), сік зборн. ‘лічынкі ўюноў’ (круп., Сл. ПЗБ), сік, сіква, сікаўка ‘лічынка міногі’ (Жук.). с. 78

Сік-сік-сік ‘воклік на авечак’ (ПСл), с. 78

Сі́кась-на́кась ‘зігзагам’ (калінк., 3 нар. сл.). с. 78

Сі́каўка ‘дзіцячая цацка, маленькая помпа, якая зроблена з ствала крываўніка’ (Шат.), ‘помпа (пажарная)’, ‘шпрыц’ (Др.-Падб., Байк. і Некр.), ‘спрынцоўка’ (Гарэц.), ‘дзіцячая цацка, з якой пырскаюць вадой’ (беласт., Сл. ПЗБ), сіка́ўка ‘тс’ (Нас.). с. 78

Сі́каць, сі́кацца ‘мачыцца’ (Нас., Федар. 6), ‘пырскаць вадой з цацкі, якая завецца “сікаўкай” (гл.) (Нас.), сі́кі ‘мача’ (Шат., Стан., Сл. ПЗБ). с. 78

Сікла ‘рыба галец, Nemachilus barbatulus’ (Дэмб. 2, Жук.), ‘галец — уюн Соbitis barbatula’ (Дэмб. 1), ‘лічынка міногі Lampertra mariae Berg.’ (Яшкін, 3 жыцця; Інстр. 2) сіко́лка, сікоўка ‘рыба’ (?) (Мат. Гом.). с. 79

Сікляк ‘мурашка’ (Інстр. 2), сіклі́ўкі, сікля́хі, сікуны́, сіку́чкі ‘малыя рудыя мурашкі’ (чэрв., віл., паст., круп., лудз., Сл. ПЗБ), сіку́шкі ‘мурашкі’ (Сл. рэг. лекс.), сі́каўка ‘малая рудая мурашка’: сікаўка як сікнет ядам (барыс., Сл. ПЗБ). с. 79

Сі́кман ‘слабы напой’ (Барад.). с. 80

Сіко́рка ‘сініца’ (Сцяшк. Сл.). с. 80

Сіку́н₁ ‘мачавы пузыр’ (пін., Дразд., Сл. ПЗБ), ‘хто мочыцца пад сябе’ (ашм., Стан., Пятк. 2). с. 80

Сіку́н₂ ‘братаўка дубраўная, Меlampyrum nemorosum L.’ (Маш.). с. 80

Сіку́нчыкі ‘шампіньёны’ (маст., Сл. ПЗБ). с. 80

Сікура́цыя ‘грашовыя сродкі, атрыманыя за страхоўку маёмасці’ (Сцяшк.). с. 80

Сі́кша ‘хто мочыцца пад сябе’, ‘падлетак’ (Федар. 4), ‘запальчывы чалавек’ (Нас.), ‘запальчывая жанчына’ (Байк. і Некр.). с. 80

Сі́ла ‘моц, энергія’ (ТСБМ, Ласт., Гарэц., Стан.), ‘верх, улада’ (Нас.), ‘моц, змога, дужасць’ (Некр. і Байк.), дыял. таксама ‘моц’, ‘мноства’ (Байк. і Некр.), ‘здароўе’, ‘праца’, ‘вялікая колькасць’ (Сл. ПЗБ), ‘шмат, багата’ (ТС, Барад., Мат. Гом.); с. 81

Сіламо́ц ‘сілком, гвалтам, прымусам’ (Гарэц., Ласт.), ‘вытрымка, сіла волі’ (Сцяшк. Сл.), сіламо́ццю ‘сілком, прымусам’ (Нас., Бяльк., ТС, Нар. лекс., Пятк. 2), сіломо́ць ‘сілаю’ (ТС), сіламо́ццем ‘сілком’, ‘праз сілу’ (Ян., Мат. Гом.), сіламоцце ‘сіла, насілле’ (Нас.). Да сіла і моц (гл.). с. 81

Сі́лас ‘сакавіты корм для жывёлы’ (ТСБМ), сіло́с ‘тс’, ‘мешаніна’ (Янк. 3), сі́лас, сіло́с іран. ‘вінегрэт’ (Сл. рэг. лекс., Сл. Брэс.). с. 81

Сі́лега, сі́ляга ‘лаза’ (лун., ЛА, 4; пін., Сл. ПЗБ), сі́лега ‘лаза з сіняватым налётам на чырвонай кары’ (ТС), ‘зараснік кошыкавай лазы, Salix viminalis L.’ (жытк., стол., тур., Яшк.), сіле́га ‘тс’ (лун., ЛА, 4), сіляга́ ‘лаза’ (Мат. Гом.), сыля́га ‘дробнае і гнуткае галлё, лазняк’ (пін., Нар. лекс.), сіле́га ‘расшчэпленае хваёвае карэнне, з якога плятуць кашы’ (лун., Шатал.), сі́лежына ‘адзін куст сілегі’ (ТС), шы́лега ‘сілега’ (стол., Яшк.). с. 81

Сілізна́ ‘агрэх (пры ворыве, касьбе)’ (лудз., Сл. ПЗБ; рас., ЛА, 5). с. 82

Сілі́кнуць ‘сігануць, скокнуць’ (Нар. Гом.). с. 82

Сіліпа́ць ‘прагна есці’ (Мат. Маг.), с. 82

Сілітава́ць ‘спяшацца’ (Касп.). с. 82

Сі́ліць ‘прымушаць’ (Нас., Кас.), ‘адольваць, натужвацца’ (Сцяшк. Сл.), сі́ліцца ‘тужыцца, напружвацца’ (Сл. ПЗБ), сюды ж сі́лець ‘дужаць’ (Ян.), с. 82

Сілі́ць₁ ‘падмацоўваць сілы ежай’, сі́ліцца ‘падмацоўвацца ежай’ (Нас., Шымк. Собр.). Да сі́ла (гл.). с. 82

Сілі́ць₂ ‘душыць’, сі́ліцца ‘душыцца’, ‘вешацца’ (ТС). Да сіло́ ‘пятля’ (гл.), с. 83

Сілкава́ць ‘карміць, падмацоўваць ежай’ (ТСБМ, Касп.), сілкава́цца ‘падмацоўвацца’ (Шат., Касп., Др.-Падб., Гарэц., Байк. і Некр., Сцяшк.); ‘пабірацца, харчавацца’: сілкавацца ласкавым хлебам (Сержп. Прымхі). с. 83

Сілко́м ‘сілай; супраць волі, гвалтам’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Шат., Гарэц., Мал., Бяльк., Янк. 3). с. 83

Сіло́ ‘прыстасаванне ў выглядзе петляў для лоўлі птушак і дробных жывёлін’ (ТСБМ, Ласт., Шат., Бяльк., Др.-Падб., Байк. і Некр., Варл.; глыб., Сл. ПЗБ), ‘прывязка, якой прымацоўваецца біч да цапільна’ (карм., ДАБМ, камент., 829), ‘вуда’ (Байк. і Некр.), ‘пастка’ (Касп.), сіллё ‘з паляўнічай тэрміналогіі’ (Сержп., Грам., 57), ‘сіло’ (Бяльк.; мядз., Нар. сл.; Нар. лекс.), сіло́к ‘сіло’ (ТСБМ), сільё ‘тс’ (Арх. Федар., Сцяшк. Сл.), сіліё ‘сіло’ (Сл. ПЗБ), сіло́, шыло́ ‘тс’ (ТС), с. 83

Сілуме́ць ‘сваволіць’ (Сцяшк. Сл.). Гл. сіламоц. с. 84

Сі́лькаць ‘шморгаць’, сілька́ць ‘біць’, ‘хутка есці’ (Ян.), экспр. ‘есці’ (Мат. Гом.), сількану́ць ‘сербануць’ (жлоб., Жыв. сл.). Сюды ж варыянт з азванчэннем сільгану́ць ‘сцебануць’ (рагач., Сл. ПЗБ), сільга́ць ‘сцябаць’ (стаўб., Сл. нар. фраз.). с. 84

Сі́льны ‘дужы, моцны’ (Др.-Падб.), ‘моцны’, ‘пранізлівы’, ‘урадлівы’ (чэрв., лід., карэліц., Сл. ПЗБ), сі́лный ‘дужы, моцны’ (Бяльк.), ‘ураджайны’ (ТС), сэ́лны ‘тс’ (брэсц., Нар. лекс.), сі́льна, сі́лна, сі́нна ‘надта, вельмі’ (Сл. ПЗБ, ТС, Ян.; калінк., 3 нар. сл.), с. 84

Сіля́ўка ‘верхаводка’ (ТСБМ). Гл. сялява. с. 84

Сіля́ць ‘часта цягнуць сілом або вудаю, вудзіць’, ‘шмат браць, чэрпаючы’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘есці’ (Бяльк.), ‘чэрпаць, браць’ (Мат. Гом., Пал., Янк.), ‘чэрпаць ваду’ (паўн.-усх., ЛА, 5), селя́ць ‘наліваць’, силя́ць ‘чапляць’ (Растарг.), ‘нанізваць’ (Гарэц.; чэрв., Нар. лекс.; Нік., Оч., Варл.), ‘удзяваць нітку або шнурок’ (Варл.); сюды ж сіля́ўка ‘нізка рыбы’ (лід., ЛА, 1). с. 84

Сімаце́ць ‘мітусіцца’: нешта сімаціць у кустах (чэрв., Гіл.). с. 84

Сі́мвал ‘умоўнае абазначэнне, знак’ (ТСБМ), сы́мвал ‘тс’ (Ласт.), сымбо́ль ‘тс’ (Некр. і Байк., Стан.), с. 84

Сінаго́га ‘яўрэйскі малельны дом’ (ТСБМ), сынаго́га ‘тс’ (Ласт.), ‘важная асоба’ (Байк. і Некр.). с. 84

Сіна́лька ‘ліманад’ (мядз., Жд. 2). с. 85

Сіндзі-брындзі ‘нешта маленькае, неістотнае, або мудрагелістае’: “...дзеці ўсё елі на хаду... палабізуюць якія сіндзі-брындзі да і на двор” (полац., Нар. лекс.). с. 85

Сіневаро́ць ‘пралеснік шматгадовы, Меrcurialis perennis L.’ (гродз., маг., Кіс., Байк. і Некр.). с. 85

Сіне́ль ‘шнурок з аксаміцістым ворсам’ (ТСБМ), сена́лька ‘стужка, каснік’ (Сцяшк. Сл.). с. 85

Сіне́льнік ‘хто фарбуе або робіць набойкі’ (Нас., Гарэц., Касп., Бяльк.), сіне́льня ‘месца, дзе фарбуюць тканіны, фарбоўня’ (Нас., Бяльк., Байк. і Некр.). с. 85

Сіне́ц ‘рыба сямейства карпавых’ (ТСБМ, Жыв. св.), ‘адзін з відаў ляшча’ (Жыв. св., Дэмб. 2, ТС). с. 85

Сі́ні ‘колер, сярэдні паміж блакітным і фіялетавым’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Стан., Сл. ПЗБ, ТС), ‘цёмны’ (Ян.): сіня хмара (ТС), ‘бесталковы’ (шчуч., Сл. ПЗБ), сюды ж сіні камень ‘купарвас’ (Байк. і Некр., Бяльк.), сіні лён ‘нямочаны лён’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 85

Сіні́ца₁ ‘пеўчая птушка атрада вераб`іных са стракатым апярэннем’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), ‘птушка Раrus maior L.’ (Меер Крыч., Арх. Федар., Пятк. 2, ЛП, Яшк. Мясц., Янк. 1, Сл. ПЗБ), ‘сініца’, ‘сіваграк’ (ТС), с. 86

Сініца₂ ‘ягада суніца’ (Тур.), ‘ягада’ (Янк. 2; вілен., Шн. 1). с. 87

Сіні́цы ‘буякі’ (лід., шчуч., воран., астрав., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.; шчуч., гродз., пін., ЛА, 1). с. 87

Сі́нчык ‘сініца’ (Ян.), сі́ньчык ‘тс’ (ПСл), сінючо́к (навагр., Сл. ПЗБ). с. 87

Сінь ‘малады (малы) шчупак’ (ТС, Сл. Брэс.), сі́ніца ‘тс’ (Сл. Брэс.), сіню́к (Жд. 1, Дразд.), сінчу́к ‘тс’ (Мат. Гом.), сіня́ўка ‘тс’ (ТС, Янк. 2, Сцяшк. Сл.), сі́ні, сі́ненькі ‘тс’ (ТС). с. 87

Сі́ньдзік ‘сінічка’ (Янк. 1), сіндзік ‘тс’ (Янк. БП). с. 87

Сінь-по́рах ‘самая малая частка, парушынка’ (Нас.): ні сінь пораху (Сержп. Прык.), сюды ж, відаць, і сінь-па́хъ — без значэння ў беларускім слоўніку Шымкевіча (Шымк. Собр.). с. 87

Сі́ньцеж ‘сена, якое скошана па лёдзе, дрэннай якасці’ (Шат.). с. 87

Сіню́га ‘тоўстая кішка каля страўніка, кіндзюк’ (Бяльк.). с. 87

Сіню́к ‘сініца’ (Янк. Мат., Сцяшк. Сл.), сіню́к сіні ‘Раrus caeruleus, сініца’ (Ласт.). Да сіні (гл.). с. 88

Сіню́ха ‘лучына з абалоны хвоі’ (Шат., Байк. і Некр.), ‘драўніна, якая ўтрымлівае мала смалы’ (чэрв., Сл. ПЗБ), ‘тонкія і вузкія дошчачкі (лучына) для тынкоўкі сцен’ (Нар. сл.), сіню́чына ‘тс’ (Бір. дыс.), сіня́к ‘горшы гатунак драўніны, не прыгодны для вырабу мэблі’ (Нар. сл.), сіню́шка ‘лучына пад тынкоўку’ (3 нар. сл.), сіні ‘аб пацямнелых дошках’ (Ян.), сіні́ца ‘лучына з пасінелай драўніны’ (Мат. Маг.). с. 88

Сіняво́д — нейкая расліна з паралельнымі назвамі конікі, чаравічкі (віл., Стан.). с. 88

Сіня́к₁ ‘грыб махавік жоўта-буры’ (гарад., дзятл., драг., Сл. ПЗБ; Жыв. сл.). с. 88

Сіня́к₂ ‘лешч, Аbramis brama L.’ (Жукаў), іншыя назвы — сіньга́, сіне́ц (Жыв. св.), с. 88

Сіня́к₃ ‘птушка попаўзень, Sitta europea L.’ (ПСл), іншая назва — сівы дзятлік (Жыв. св.), с. 88

Сіня́к₄ ‘расліна Succisella Reck.’ (Кіс.), сюды ж сінякве́т, сі́ні цвет ‘расліна Еchium vulgare L.’ (Кіс.), с. 88

Сіня́к₅ ‘сіняя неўрадлівая зямля’ (Мат. Гом.), ‘балотная глеістая зямля’ (Сл. ПЗБ), ‘ворная неўрадлівая зямля на нізкім месцы’ (Сцяц.). с. 89

Сіняпёс ‘кіслая, неўвапнаваная глеба’ (Сцяшк.), ‘белаватая, вельмі неўрадлівая зямля’ (Юрч. Вытв.). с. 89

Сіня́ўка ‘маленькая рыбка’ (ПСл), ‘агульная назва рыб цёмнага ці стракатага колеру або маючых цёмную спінку, напрыклад, гальяна, Рhoxims phoxims L.’ (Жук., Жукаў), ‘шчупак’ (Крыв., Янк. 2), ‘быстранка’ (Жук., Гіл., Жыв. св.), ‘верхаводка’ (Жыв. св., Сл. ПЗБ). с. 89

Сіняшы́йка ‘невялікая пеўчая птушка сямейства драздовых з яркім апярэннем’ (ТСБМ), ‘варакушка, Lusciola sulcica’ (Байк. і Некр.). с. 89

Сіпа́йла ‘той, хто сіпіць, сіплы’ (Гарэц., Др.-Падб., Некр. і Байк.). с. 89

Сіпа́к₁ сіпе́ц ‘пясчаная глеба сівага колеру’ (Сцяшк.), с. 89

Сіпе́ць ‘утвараць сіплыя гукі’, ‘гаварыць сіплым голасам’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб.), ‘шыпець’ (Сл. ПЗБ), ’злавацца, сварыцца́ (маладз., Гіл.), ‘ціха шапацець (пра дробны дождж)’ (гродз., Сл. ПЗБ; гродз., 3 нар. сл.), ‘імжаць’ (гродз., лун., мазыр., ЛА, 2), ‘рассыпацца, раскісаць (пра снег)’ (ТС), сіпоце́ць ‘шумець, пеніцца (аб страве пры закісанні)’ (ТС), сіпа́ць ‘сіпець’ (ТСБМ, Шат., Бір. дыс.), сіпа́ты, сі́плы, сі́пы ‘сіплы’ (ТС), сіпа́ты ‘макраносы’ (калінк., Арх. ГУ), с. 90

Сі́пка ‘хвароба горла, хрыпата’ (Нас., Сцяшк., Варл., Барад.), сіпа́чка ‘тс’ (Нар. словатв.). Да сіпець (гл.). с. 90

Сіповіна ‘халодная тарфяная даліна’: “людзі называлі гэтую даліну і “жылай”, і “сіповінай”, і “нетрай”... У гэтым месцы была вечная гразь” (П. Пестрак; Яшк.). с. 90

Сіпу́га ‘вецер і снег, мяцеліца’ (Сцяшк., Нар. сл.; ваўк., Сл. ПЗБ). с. 90

Сіпуга́ ‘зямля, змешаная з глеем’ (Жд. 1, Шчарб.), сіпу́га ‘тс’ (дзярж., Яшк.). Да сіпе́ць (гл.). с. 90

Сірама́ха ‘воўк-адзіночка’, ‘сугней’ (Ласт., Байк. і Некр.), ‘чорны люд’ (Аrchе, 2007, 3). с. 90

Сірата́ ‘дзіця або падлетак, які застаўся без аднаго або без абодвух бацькоў’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Стан.), сірота́ ‘тс’ (ТС), сіраці́ць ‘рабіць сіратою́ (Нас., Касп., Стан.), сіраці́на ‘сірата’ (Байк. і Некр., Касп., Ласт., Нас.), с. 91

Сіро́п ‘канцэнтраваны раствор соку’, ‘густы адвар’ (ТСБМ), сыро́п ‘тс’ (Ласт., Некр. і Байк.). с. 91

Сі́ры ‘ціхі, спакойны’ (Сцяшк. Сл.), сюды ж, відаць, сы́рны ‘ўбогі (пра хату)’ (Нар. Гом.). с. 91

Сіры́чка ‘нейкая птушка’ (хойн., Мат. Гом.). с. 91

Сірэ́на ‘гукавы сігнал; прыстасаванне для падачы гукавых сігналаў’ (ТСБМ), сырэ́на ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 92

Сірэ́нь ‘бэз’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 92

Сі́сля ‘абарваная нітка ў кудзелі’ (свісл., Шатал.). с. 92

Сістэ́ма ‘лад’, ‘сувязь элементаў паміж сабой, размешчаных у пэўным парадку’ (ТСБМ), сыстэ́ма ‘тс’ (Ласт., Некр. і Байк., Стан.). с. 92

Сісю́лькі ‘сукараткі (на нітцы)’ (мёрск., Сл. ПЗБ). с. 92

Сі́ся дзіц. ‘цыца, цыцка’ (Ласт.), сі́сі дзіц. ‘ссаць цыцку’ (КСП), сіся́ ў выразе (ведае, знае) курыную сісю дый тую не ўсю (Барад.), сі́ська ‘сасок’ (Нас., Касп.), ‘грудзі’, ‘сасок’ (Сл. ПЗБ), сі́ська, сіська́ ‘тс’ (ЛА, 1), а таксама сісе́тнік ‘дзіця, якога кормяць грудзьмі’ (Барад.); сюды ж, відаць, ‘матачнік, ячэйка, у якой расце матка’ (палес., Анох.), сы́ська ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 92

Сіт ‘адна- і шматгадовая травяністая расліна сямейства сітавых, Juncus L.’ (ТСБМ, Кіс., Байк. і Некр.), сіта́ ‘тс’ (брасл., даўг., мёрск., Сл. ПЗБ), ‘чарот, Scirpus lacustris L.’ (Касп.), ‘сярэднеазёрная водмель, якая прыгодна для рыбалоўства і зарасла чаротам, сітняком’ (Яшк.). с. 92

Сі́та ‘прылада для прасейвання’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Стан., Сл. ПЗБ), сі́то ‘тс’ (ТС), сіто́ ‘тс’ (воран., Сл. ПЗБ), сі́тка ‘сіта’ (Сл. ПЗБ), сі́тко, сітко́, сітцо́ ‘пчалярская сетка для засцярогі ад пчол’ (Шат., Сцяшк., Скарбы, Мат. Гом., 3 нар. сл., Сл. ПЗБ). с. 93

Сітава́ты ‘сітавідны’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Шат., Сцяшк., Варл.), ‘трухлявы’ (ТС), ‘трубчасты (аб косці)’ (астрав., пух., Сл. ПЗБ), сітавы ‘рэдкі, друзлы: сітавы крам, сітавае палатно, сітавы дуб (Янк. 2), ‘вынашаны, працерты’ (Нар. сл., Ян.), ‘сітавідны, трухлявы’ (Ян.), сі́цевы ‘тс’ (ТС). Сюды ж сітава́ ‘трухлявае дрэва’, сітаве́ць ‘трухлець, парахнець’ (Мат. Гом.). с. 93

Сітаві́к, сі́тнік ‘грыб масляк бычыны, рашэтнік’ (віц., гом., Сярж.-Яшк.). Гл. сітаўкі. с. 94

Сітаві́на ‘пора’ (ТСБМ. Байк. і Некр., Варл.), сітаві́нка ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 94

Сі́таўка ‘невялікая пералётная птушка атрада вераб`іных’ (ТСБМ), сі́таўка бе́лая ‘птушка Моtacilla alba’ (Некр. і Байк.), сі́таўка ‘пліска’ (Янк. БП), сі́таўка, сы́таўка ‘тс’ (ЛА, 1), сы́таўка ‘тс’ (Сцяшк.), сыто́ўка ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сі́тка ‘тс’ (Янк. 1; ЛА, 1; ПСл), ‘ластаўка-берагавулька’ (мазыр., Цыхун, вусн. паведамл.), сы́тка ‘пліска’ (Пятк. 2; Нар. Гом.; ст.-дар., Нар. сл.; пух., Сл. ПЗБ; ЛА, 1), сі́точка ‘тс’ (ТС). с. 94

Сі́таўкі (ситавки) ‘від грыбоў’ (Шымк. Собр.). с. 94

Сіткава́ты ‘неаплоднены (пра яйка)’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 94

Сі́тнік ‘расліна сямейства асаковых, што расце пераважна на сырых, балоцістых месцах’ (ТСБМ, Мат. Гом., ТС), ‘сіт скучаны, Juncus conglomeratus L.’ (маг., Кіс.; Бяльк.), ‘расліна Juncus campestris L.’ (Меер Крыч.), ‘чарот або сапсаванае сена’ (ПСл), ‘рачны або азёрны чарот’ (Касп., Нік. Очерки), ‘трава’ (Бес.), ‘сіт’ (Расл. св.), сі́тнік, сі́днік ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сітня́к ‘чарот лясны, Scirnus silvaticus L.’ (Кіс., Мат. Гом., Байк. і Некр.), ‘снапы сухога рагозу’ (Пятк. 2). с. 94

Сі́тніца₁ ‘ажына валасістая, Luzula pilosa (L.) Willd.’ (маг., Кіс.), ‘ажына, Luzulа’ (Байк. і Некр., Інстр. 2). Да сіт, сітнік (гл.); с. 95

Сі́тніца₂ ‘хлеб, спечаны з прасеянай мукі; сітны (або белы) хлеб’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. ПЗБ, Ян., Жд. 1, Янк. 2, Варл.), ‘сітная мука’ (Нар. сл.), сі́тнік ‘сітны хлеб’ (Касп., Нік. Оч., Мат. Гом., Нар. сл.), сітня́к (Сцяшк), сі́тны (Нас., Др.), сі́тны хлеб (Сл. ПЗБ) ‘тс’, сі́тні ‘пшанічны’ (Сцяшк. Сл.). с. 95

Сітро́ ‘фруктовы безалькагольны газіраваны напітак’ (ТСБМ). с. 95

Сі́тцавы ‘паркалёвы’ (Бяльк.), сі́тцы ‘паркалі’ (Касп.), сі́цец ‘паркаль’ (Бяльк., Ян., Сцяшк.). с. 95

Сітцо́ ‘сузор`е Плеяды’ (ТСБМ, Шат., Сцяшк.; паст., лях., шальч., узд., Сл. ПЗБ), сі́тцы ‘тс’ (Касп.), сітцо́ ‘сузор`е Дзевы’ (Жд. 3), сі́тко ‘тс’ (Сержп. Грам.), сі́цечка ‘тс’ (гродз., Нар. лекс.) ‘тс’, сі́тка, сі́тко́, сі́точка, сі́тца ‘сузор`е Вялікая Мядзведзіца’ (смарг., паст., віл., шчуч., гродз., Сл. ПЗБ; ЛА, 2). Да сіта (гл.); с. 95

Сі́ты (сіе́ты) ‘гэты’ (беласт., Сл. ПЗБ), сі́тый ‘тс’ (кам., Ск. нар. мовы; ЛА, 2): сі́тый чолове́к, сі́та ха́та, сі́тэ дэ́рыво (кам., Жыв. сл.), сы́тэ ‘гэтае’: сы́тэ порося́ худэ́е (кам., Шатал.), сі́тэ, сы́тэ ‘гэта’ (Сл. Брэс.). с. 95

Сі́ўка, се́ўка ‘ржанка’ (Ласт.). Гл. сявец. с. 95

Сі́фка ‘сеяная цыбуля’ (Сл. Брэс.). с. 95

Сіха́ць: мала́нка сіха́е (лельч., ДАБМ, камент., 899). Гл. зіха́ць. с. 96

Сіхібо́ ‘магчыма’ (беласт., Ніва, 1995, 28 мая), сіхі́бо ‘мо, можа быць’ (Чэрн.), сыхыба́, сыхы́б ‘хіба’ (драг., 3 нар. сл.). с. 96

Січава́ ‘кавалак сталі для высякання агню’ (Касп.), січаво́ ‘крэсіва’ (Нар. сл.). Гл. сечыва. с. 96

Сіці́ць ‘сыпацца, імжэць (пра дробны дождж)’ (Юрч. Вытв.). с. 96

Сія́ць ‘ззяць, зіхацець’ (Бяльк., ТС), с`яць (sjaс́) ‘тс’ (Пятк. 2), с. 96

Ска́ба ‘рабро’ (ТСБМ, Ласт., Варл., Сцяшк.; навагр., Жыв. сл.; Сл. ПЗБ), ‘рабро кошыка’ (Сл. ПЗБ), ска́бы ‘рэбры, рэберная частка тушы’ (Нас., Касп., Гарэц., Др.-Падб., Байк. і Некр., Шн. 2), ска́бка ‘раберца’ (Шат.), ска́бкі ‘рэберныя кавалкі’ (Шн. 3), ска́біна ‘рабро’ (Нас., Бір. дыс., Янк. Мат.), ска́б`я ‘тс’ (3 нар. сл.), скабуры́на ‘рабро ў свіней, авечак’ (гродз., Жыв. сл.). с. 96

Скаба́₁ ‘выгнуты металічны прут для злучэння чаго-небудзь, клямар’, ‘скобля’ (ТСБМ, ТС), ‘прыстасаванне, з дапамогай якога прымацоўваюцца кроквы да сцяны’ (Шушк.), ска́ба ‘ручка ў дзвярах’ (Растарг.). с. 97

Скаба́₂ ‘скапа, птушка Раndion haliaetus L.’ (Касп.; мазыр., ЛП). с. 97

Скабапу́тра ‘падкіслены суп’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 97

Скабардзіна́ ‘кашчэй (худы чалавек)’ (Касп.). с. 97

Скабёлка ‘струг’ (Касп.). Гл. ско́бля. с. 97

Скабза́цца ‘катацца па ільду’ (Касп.), с. 97

Скабі́ць ‘скрэбці (бульбу)’ (Мат. Гом.), магчыма, сюды ж (калі гэта не другаснае ўтварэнне) ска́біць ‘заганяць стрэмку’ (Нас., Байк. і Некр.), с. 98

Ска́бка₁ ‘стрэмка; трэска’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Касп., Бяльк., Сцяшк., Гарэц.; в.-дзв., Сл. ПЗБ; Мат. Гом., Мат. Маг., Янк., Юрч.; лельч., Арх. ГУ; Жд. 3), ска́ба ‘стрэмка, клін’ (Нас., Бяльк., Байк. і Некр.), ска́біна ‘тс’ (Юрч.), сюды ж, відаць, скаба́ ‘худая жанчына’, скаба́чка ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 98

Ска́бка₂, ска́біна ‘кропля тлушчу ў страве’ (Юрч.), с. 98

Скаблі́ць. Гл. скобла, скобля. с. 98

Скабу́рка ‘скарынка зямлі (замёрзшая, якая крышыцца)’ (мядз., Нар. словатв., Сцяц.). с. 98

Скаварада́ ‘патэльня’ (ТСБМ; Касп., Мядзв., ТС, Сл. Брэс., Бяльк., Байк. і Некр., Сцяшк., 3 нар. сл., ЛА, 4), скаравада́ (Шатал., 3 нар. сл.), скараво́да (Бяльк.), скароўда́ (Сцяшк.), скварада́ (Сл. ПЗБ, Жыв. сл.), скаварэ́нда, скоўрада́ (Сл. Брэс.) ‘тс’. с. 99

Скаваро́дзіць ‘баранаваць’ (Сцяшк. Сл.), скварадзі́ць ‘тс’ (Сл. рэг. лекс.). с. 99

Скаваро́дка ‘званец вялікі, Rhinanthus major L.’ (Касп.), ‘званец летні, Rhinthus aestivalis L.’ (Кіс.), скаваро́дкі ‘званец вялікі’ (Гарэц., Байк. і Некр.). Да скаварада (гл.); с. 99

Скава́ць ‘цкаваць’ (Сл. ПЗБ, Сцяц., Сцяшк. Сл., Скарбы). Гл. цкаваць. с. 99

Ска́вічак (ска́вічок) ‘мяшочак для адціскання сыру, клінок’ (лун., Жыв. сл.; Сл. Брэс.). с. 99

Скавы́ліць ‘гучна, моцна плакаць’ (мёрск., Нар. лекс.), с. 100

Скавы́рыць ‘галасіць, раўсці’ (Касп.), с. 100

Скавыта́ць ‘жаласна павіскваць, ціха выць (пра сабаку)’, ‘ныць, назаляць, скардзіцца’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Байк. і Некр., Мал., Федар. 6, Варл., Сл. ПЗБ), ‘голасна плакаць’ (Скарбы), ско́выт ‘віск’ (стаўб., Нар. словатв.). с. 100

Скавы́ш ‘моцны пранізлівы вецер з завываннем’ (ТСБМ), ‘вельмі халодны пранізлівы вецер’ (3 нар. сл.). с. 100

Скагата́ць ‘вішчаць, пішчаць’ (ТСБМ, Касп., Байк. і Некр.), скі́гаць, скігата́ць (Нас., Байк. і Некр., Бяльк.), скігіта́ць (Сл. рэг. лекс.) ‘тс’, сюды ж скі́гліць ‘скігітаць’ (Нар. лекс.), ско́гат ‘выццё, галашэнне’ (Гарэц.). с. 100

Скаго́ліць ‘галасіць, лямантаваць’ (Нас., Байк. і Некр., Др.-Падб.), ‘скавытаць’ (Бір. Дзярж.). с. 100

*Скадаў, скода́ў ‘клінок, мяшочак на сыр’ (ТС). с. 100

Скажэ́нны ‘звар`яцелы’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк. Сл., Растарг., Мат. Гом., Ян.), с. 101

Сказ₁ ‘фраза, выказванне, выраз’ (ТСБМ, Ласт., Гарэц., Байк. і Некр.), ‘аповяд пра падзеі мінулага або сучаснасці’, ‘расказ, апавяданне’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб.), ‘вымаўленне, гаворка’ (ТС). с. 101

Сказ₂, сказік ‘бяльмо на воку’ (навагр., Жыв. сл.). Гл. каз. с. 101

Ска́за ‘скажэнне, вада, загана’ (Нас., Гарэц., Ласт., Др.-Падб., Сержп., Байк. і Некр.), сказ ‘скажэнне’ (Байк. і Некр.), ‘пашкоджанае месца’ (Варл.), сказэ́ ‘пашкоджанне клубняў бульбы’: сказэ́ праз усю картофлю, сказава́ты ‘пашкоджаны’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 101

Сказо́к ‘невялікая трэшчына’ (мядз., Нар. словатв.), ‘невялікая трэшчына, невялікі асколак’ (Сл. рэг. лекс.). с. 101

*Сказу́біцца, скозу́бытысь ‘пакарабаціцца, пагнуцца’ (Клім.). с. 101

Сказы́лка ‘стрыжань птушынага пяра’ (зэльв., Сл. ПЗБ). с. 101

Скака́ць ‘падскокваць’, ‘танцаваць’, ‘хутка бегчы’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Касп., Бяльк., Шымк. Собр., Пятк. 2, Сл. ПЗБ, ТС), с. 102

Ска́кі ‘танцы’ (Бяльк., Варл., Мат. Гом.). с. 102

Скаку́н ‘конік’ (Сл. ПЗБ, ТС; гродз., стол., Жыв. св.), ‘жук, які пералятае нібы скачкамі’ (ТСБМ), ‘блыха’ (Сл. ПЗБ, Жыв. сл., Шатал.), скак ‘конік’ (Мат. Гом.), скакуне́ц ‘тс’ (ТСБМ), скачы́ха ‘блыха’ (Нар. словатв.). с. 102

Скаку́ха, скаку́шка ‘вавёрка’ (Касп., Сцяшк.). с. 102

Скал ‘бяззубка’ (ТС). Гл. скалка₃. с. 102

Ска́ла₁ ‘прылада, пры дапамозе якой наматваюць цэўкі’ (докш., Янк. Мат.). с. 102

Ска́ла₂ ‘бяроста’ (Бломкв.). с. 102

Скала́_́́1 ‘каменная глыба, гара з крутымі схіламі, вострымі выступамі’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Др.-Падб.; ашм., Стан.), ‘вельмі цвёрдая гліністая глеба’ (Касп.; астрав., Ск. нар. мовы), ‘вапняк’ (Касп., Сл. ПЗБ), ‘камяністая глеба’ (ЛА, 2), ‘буры балотны жалязняк, якім выкладаюць сцены скляпоў, ям у зямлі’, ‘празрысты лёгкі мінерал, т. зв. “чортаў палец”’ (Яшк.), “скалою зовутся и кремень, и кремневые орудия каменного века — «перуновы стрелы»” (Рам. 5, 176), ‘выемка ў прырэчным камені’ (лях., Архіў БЭЛА), с. 102

Скала́₂ ‘маланка’ (капатк., ДАБМ, камент., 901; малар., іван., лях., пін., стол., лун., мазыр., Архіў БЭЛА). с. 103

Скала́₃ ‘каляровае рэчыва чырвонага колеру ў гліне ў ганчароў’ (бабр., Нар. словатв.), скалі́стая гліна ‘гліна з такім рэчывам’ (там жа). Скала́ інакш называецца красная іржа́ (там жа). с. 103

Скалаваце́ць ‘змерзнуць; акачанець’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ). с. 104

*Скалавокі, скалого́кый ‘прыжмураны, з прыжмуранымі вачыма’ (Клім.), скалоокі, скалеокі ‘тс’ (ТС). Да скаліць (вочы) ‘прыжмурваць’ (гл.). с. 104

Скалагу́дзіць ‘збудаваць’ (Жд. 2). с. 104

Скалазу́б ‘насмешнік, рагатун’ (Бяльк.; карэліц., Жыв. НС; ашм., Стан.), скалазу́бы ‘чалавек, які часта шчэрыць зубы’ (Ян.). с. 104

Скаламбу́ха ‘страшная пачвара, здань, якой палохалі дзяцей’ (навагр., Жыв. сл.). с. 104

Скаламу́да ‘рудая кусьлівая парода балотных мурашак, якая жыве на кургане і травах балот’ (Дразд.). с. 104

Скаланда́ ‘пасмешышча’, ‘нікчэмнасць, дрэнь’ (Нас.), ‘скандал’: век жывуць са скаландой (Мат. Гом.), скулунда́ ‘аткіды, смецце’, ‘астатак’ (Бяльк.), скулінда́ ‘дробязь, вельмі мала’ (Юрч.). с. 104

Скалану́ць ‘страсянуць; паварушыць’, ‘перамяшаць’ (ТСБМ, Касп., Гарэц., Яруш., Чач., Шн.), ‘страсянуць’ (навагр., Сл. ПЗБ; Сержп. Прымхі), скалану́цца ‘ўздрыгнуць, задрыжаць’ (Байк. і Некр., Шат.), скалатну́ць ‘патрасці’ (ТСБМ, Варл.). с. 104

Скалатня́ ‘муць, падонкі’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 105

*Ска́лачка, ска́лочка ‘скочкі дахавыя, Sempervivum tectorum L.’ (Бейл.). Бліжэйшыя адпаведнікі — ска́лачка ‘плямка тлушчу ў страве’ (Сл. ПЗБ), с. 105

Скалбо́ціць ‘размяшаць’ (іўеў., Сл. ПЗБ), скалбуці́ць ‘збоўтаць, перамяшаць’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 105

Скалдырэ́чыць ‘хлусіць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 105

Скале́цкі ‘моцны, пякучы (пра мароз)’ (Сцяшк. Сл.). с. 105

Ска́ліць ‘агаляць, паказваць зубы (звычайна пра жывёлу)’ (ТСБМ), ска́ліць (шчэ́рыць) зу́бы ‘смяяцца, рагатаць, насміхацца’, ска́ліцца ‘тс’ (ТСБМ, Гарэц., Янк. 2, ТС, ПЗБ), ‘смяяцца’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом., ТС, Пятк. 2, Ян.), ‘ашчэрвацца; паказваць злосць’ (Нас.), ‘прыжмурвацца’ (Мат. Гом.), скалы́ты: скалы́т` го́чы ‘прыжмурвацца; прыжмурваць вочы’ (Клім.), скала́ты ‘той, хто смяецца з іншых’ (Сл. рэг. лекс.), сюды ж ска́лікі ‘кпіны’ (Бяльк.), фраз. ска́лачкі ска́ліць ‘усміхацца’ (пра немаўля) (Нік. Посл.). с. 105

Ска́лка₁ ‘крэмень, кавалак крэменя для крэсіва’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Нас., Ласт., Касп., Гарэц., Бяльк., Др.-Падб., Байк. і Некр., Мядзв., Маш., Янк., Шат., Пятк. 2, Мат. Гом., Сцяшк., Сл. ПЗБ, віц., паўн.-маг., паўн.-гродз., ЛА, 4), ‘цвёрды камень, крэмень, які ідзе на выраб млынавых камянёў, а раней скарыстоўваўся для здабывання агню’ (БРС), ска́ліца ‘тс’ (віц., Яшк.). с. 106

Ска́лка₂ ‘кропля тлушчу ў вадкай страве’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., Янк., Байк. і Некр., Янк. 2, Некр., Мат. Гом., Мат. Маг., ТС, Сл. ПЗБ, Сцяц., 3 нар. сл., паўд.-зах., ЛА, 4), ска́лька ‘тс’ (Вешт.), skałkа ‘плямка ў супе’ (беласт., Лапіч, Теrm. Geogr.). с. 106

Ска́лка₃, ска́лька ‘рачныя ракавіны, чаропкі’ (Дразд.), ‘слімак з ракавінай’, ‘ракавіна слімака’ (драг., Нар. лекс.), скал ‘бяззубка (ракушка)’ (ТС), скаль, ска́лка ‘слімакова ракавіна’ (Сл. Брэс.). Укр. скалка, рус. скалка, скалька ‘тс’. Да скалсц (гл.) (Праабра- жэнскі, 2, 221-222; Фасмер, 3, 631). 3 іншай ступенню каранёвай галоснай параўн. укр. скбйка ‘ракавіна бяззубкі’, балг. скблка ‘рачная мідзія, Апабопіе су§пеа’, скойка ‘мідзія, ракавіна мідзіі’, серб.-харв. сколка, ско/ька ‘тс’, славен. зкоіўка, ст.-слав. сколькд, сколжкл ‘ракавіна’ (БЕР, 6, 771; Фасмер, 3, 647). с. 106

Ска́лка₄, ска́лька ‘від рыбалоўнага снараду’ (Касп.). с. 107

Ска́лка₅ ‘бяльмо на воку’ (беласт., Лапіч, Теrm. geogr.). с. 107

Скало́ціны ‘маслянка’ (Касп., Шатал., Сцяшк. Сл., Варл., Жд. 2, Нар. сл., Нар. словатв.), скало́ціна, скало́твіны (Нас.), скало́цьвіна (Бяльк.), скало́цвіны (ЛА, 4), скалаця́нка, скало́ціна, скало́цьвіна (Мат. Маг.), скало́чыны (Жд. 2), скало́чанка (Жд. 2, Жыв. сл.), скалаця́нка (Гарэц.) ‘тс’. с. 107

Скаль ж. р. ‘перадавы атрад пчол, які перад раеннем вылятае шукаць, выбіраць новае месца для новага роя’ (гродз., дзятл., баран., свісл., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл., Сл. Брэс., Анох., Янк. 2, Байк. і Некр., Нар. сл.), скала́ (Анох., Сцяшк., Сцяц.), ска́льлі (Нар. сл.), ска́лля (Анох.), скалля́, ска́ля (3 нар. сл.), скалі (Інстр. 1; мазыр., Архіў БЭЛА), ска́ло н. р. (Сл. Брэс.) ‘тс’, скалява́ць ‘шукаць, выбіраць (пра пчол — новае месца перад раеннем)’ (Байк. і Некр., Янк. 2, Анох., Маш., Нар. сл.), скалі́ць (Некр., 3 нар. сл.), ско́ліваць (Нар. сл.) ‘тс’. с. 107

Скаля́, скала́ ‘жабурынне’ (пін., ЛА, 1). с. 108

Скаляру́шча ‘шалупайка’ (слонім., Сл. ПЗБ), скаляру́шчына ‘лупіны ад яек’ (стаўб., Жд. 1), скляру́шчыны ‘тс’ (Сл. нар. фраз.). с. 108

Скаля́ць ‘зганіць, абразіць’: скаляў з гразёю (жытк., ЖНС), ‘вельмі зняважыць словамі’ (ПСл), с. 108

Скамаро́х₁ ‘у Старажытнай Русі і ў пазнейшым часе — вандроўны акцёр’ (ТСБМ, Ласт.), ‘вандроўны музыкант’, часта ‘музыка, скрыпач на вясковым вяселлі’ (Шымк. Собр., Байк. і Некр., Др.-Падб., Янк. БП, Пятк. 2, Рам. 8), с. 108

Скамаро́х₂ ‘гаркушка, гальян звычайны, Рhoxinus phoxinus (L.)’ (Жук., на Дняпры; Жыв. св.). с. 109

Скамлёты ‘тонкая жэрдка з трыма сучкамі на канцы (знімаць яблыкі)’ (мядз., Нар. словатв.). с. 109

Скамлі́ца ‘лаўка’ (Нас.), фальк. скаміца ‘тс’ (барыс., Нар. сл.), скам`і́ца ‘тс’ (Ян.), скамені́ца ‘лаўка’ (Нар. Гом.), скаме́йка ‘лаўка, услон’ (Бяльк.). с. 109

Скамурдзі́цца ‘скрывіць морду’ (Касп.). с. 109

Скамы́ ‘драўляныя ціскі (выціскаць мёд)’ (іўеў., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ), ‘тое, чым адціскаюць сыр’ (Інстр. 1). с. 110

Сканазо́біцца ‘скрывіцца’ (Ян.). с. 110

Скандава́ць, скандзі́раваць ‘выкрыкваць, выдзяляючы склады ці словы’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр.). с. 110

Сканда́л ‘непрыстойная падзея’, ‘сварка з крыкам, бойкай’ (ТСБМ, Ласт., Др.-Падб.). с. 110

Скандзя́біцца, скондзя́біцца ‘сагнуцца зніякавець’ (ТС). Гл. скундзябіцца. с. 110

Скандры́чыцца ‘памерці, здохнуць’ (Бяльк., Юрч. Вытв.), таксама сканды́чыць ‘звесці са свету, замарыць’, сканды́чыцца ‘кончыць жыццё ў муках’ (Нас.). с. 110

Скані́ ‘спакон’ (Нас., Бяльк.). с. 110

Ска́нцы ‘бульбяныя піражкі, начыненыя капустай’ (круп., Жд. 2), ‘бліны, начыненыя тварагом’ (брасл., Нар. словатв.). с. 111

Скапа́ ‘буйная драпежная птушка сямейства ястрабавых, якая жыве каля рэк, азёр і харчуецца рыбай’ (ТСБМ), у форме “скопа тѣмно-дымчатая, Fischaar” адзначана сярод птушак Крычаўскага староства у XIX ст. (Меер Крыч.). Народныя назвы рыбалоў і скаба́ (гл.). с. 111

Скапава́ць ‘зразумець, уцяміць, скеміць’ (Скарбы). Да капаваць (гл.). с. 111

Скапарэ́ць ‘змерзнуць’ (Сцяшк. Сл.). Гл. скапэраціся. с. 111

Ска́пач ‘вілы (з двума зубамі) або крук для скідвання гною з воза́ (Янк. 3, Шатал.), ска́пыч ‘тс’ (Малч., Бяльк.), ска́павіч ‘тс’ (Бяльк.), ско́пач ‘тс’ (паст., Сл. ПЗБ), скапа́ч ‘тс’ (Касп.), ско́піч ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 111

Скапе́ц₁ ‘капец, месца захоўвання гародніны на зіму’ (Сцяшк., Скарбы, Жыв. сл., Нар. сл.), ‘куча бульбы’ (Янк. 1, Выг., Шатал.), ‘каморніцкі межавы насып’ (Янк. 1), ‘межавы курган’ (Нар. сл.) ‘невялікі земляны насып’ (Янк. 1), скопе́ц, скопы́ц, скопэ́ц, скоўпэ́ць ‘бурт’ (палес., Нар. сл.), ско́пец, ско́пець ‘яма для захоўвання бульбы’, ‘слупок, які аддзяляў надзелы зямлі’ (Сл. Брэс.). с. 111

Скапе́ц₂ ‘чалавек, які падвергся кастрацыі’ (ТСБМ), ‘кастрыраваны баран’ (Касп.; ашм., шчуч., шальч., гродз., Сл. ПЗБ; ЛА, 1), скоп ‘тс’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 112

Скапе́ць (skapieć) ‘сціснуцца, зменшыцца, захірэць, згінуць’: skapiѐ[[[[[ṳ̆]]]]], jak skvarka (Федар. 4). с. 112

*Скапсане́ць, скапсані́ты ‘стаць драхлым, змарнавацца, састарыцца’ (драг., 3 нар. сл.), скапцаніе́ті ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 112

Скапузава́ць (скапузува́ці) ‘умець паставіцца да каго-небудзь’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 113

Скапу́рыцца ‘памерці’ (Сцяшк. Сл.). Гл. скапэраціся. с. 113

*Ска́пу́сціцца, скапу́стытыся ‘змарнець, здаць ад старасці’ (брэсц., Нар. лекс., Сл. Брэс.). с. 113

Скапу́ціцца ‘памерці’ (ТСБМ, ТС, Варл.). с. 113

Скапы́ціць ‘стаптаць капытамі’ (Нар. лекс.), скапы́таваць ‘тс’ (Варл.), скапы́ціцца ‘спатыкнуцца’ (ТСБМ, Нас., Шат., Гарэц., Юрч., Варл., Сцяшк., Жд. 2, Бяльк.), ‘памерці, здохнуць’ (Шат., Касп., Байк. і Некр.), ‘памыліцца’ (ТСБМ, Янк. Мат.), ‘скасіцца, сказіцца’ (Бяльк.), скапу́ціцца, скопу́ціцца ‘памерці, здохнуць’ (ТС). с. 113

Скапэра́ціся (скапэратісе) ‘памерці’ (беласт., Сл. ПЗБ), скапарэ́ць ‘змерзнуць, закачанець’, скапу́рыцца ‘памерці’ (Сцяшк. Сл.). с. 113

Скапэ́рдзіцца ‘памерці, прапасці’ (Касп.), скапы́рдзіцца ‘тс’ (Бяльк., Юрч. Вытв., Сцяшк. Сл.), скапу́рсціцца ‘тс’ (Пан. Дыс.). с. 113

Скарага́чыць, скараγа́чуць жабы ‘аб кваканні жаб’ (лун., ДАБМ, камент., 895), скарга́чыць: скарга́ крычыць, скарга́чыць (ТС). с. 114

Скарада́₁ ‘скарадзьба, баранаванне’ (Касп.), ‘барана’ (Ласт.,. Байк. і Некр.), ‘барана з устаўнымі зубамі’, перан. ‘упартасць, маральная няўстойлівасць’ (Нік. Очерки). с. 114

Скарада́₂ ‘усходы, асенняя рунь’ (Ян., Шатал.), ‘вясновыя ўсходы яравых’ (Яшк.), ‘усходы’ (Ян., усх.-палес., Выг., Пятк. 1), скарадзі́цца ‘налівацца’ (Шатал.), скарадзе́ць ‘зелянець’ (Пятк. 1), скороды́тысь ‘усходзіць’ (палес., Выг.). с. 114

Скарада́₃ ‘цыбуля-скарада, Аllium schoenoprasum L.’ (Кіс.). с. 114

Скарада₄ ‘асака, Саrex L.’ (Інстр. 2), ‘асака пальчатая, Саrex digitata L.’ (маг., Кіс.), скаро́да ‘тс’ (Касп.). с. 115

Скарада́₅ ‘панікніца, Geum L.’ (Бяльк.). с. 115

Скарадзі́ць ‘разрыхляць бараной зямлю’, ‘пакідаць баразну, след’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Др.-Падб., Байк. і Некр., Касп., Бяльк., Янк. 1, Растарг., Юрч.), скаро́дзіць ‘тс’ (Шымк. Собр., Ласт., Шат., Гарэц., Варл., Сцяшк., Байк. і Некр.), скородэ́тэ ‘тс’ (кам., Сл. ПЗБ). с. 115

Ска́радзь, скарада́ ‘жмінда, скнара’ (Касп.), скарэ́да ‘тс’ (Сержп., Растарг.), ска́ріда ‘нягодны; сквалыга’ (Бяльк.), с. 116

Скара́за ‘свавольнік, гарэза’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Гл. кароза. с. 116

Скарако́л ‘дзве ніткі, скручаныя ў адну’ (Жд. 2). с. 116

Скаралю́па, скаралю́піна ‘шалупайка’ (шчуч., беласт., Сл. ПЗБ). с. 116

Скаралю́шча ‘шкарлупіна яйка’ (Сцяшк.; маст., гродз., Сл. ПЗБ, Жыв. сл., Скарбы), скаралю́шчына ‘тс’ (Сцяшк., Шатал.), ‘створка ракавіны малюска’ (ТС), скаралю́шчо ‘шкарлупіна яйка’ (Сцяшк., Сцяц.), скаралю́шка, шкаралю́шка, мн. л. скаралю́шчэ ‘ракавіна малюска’ (ТС), скаралу́шча ‘ракавіна бяззубак і слімакоў’ (ашм., Стан.), скаралу́шчачка ‘ракавіна’, ‘хіцінавае покрыва жука’ (смарг., Сл. ПЗБ), скаляру́шчына ‘лушпіна ад яйка’ (Жд. 1), скаляру́шчыны ‘лупіны ад яек’ (стаўб., Сл. нар. фраз.). с. 116

Скарамя́га, скарамя́ка ‘скаромнік, той, хто ў пост есць скаромнае’ (Нас., Шат.), skaramiákа ‘хто крадзе скаромнае’ (Варл.). с. 117

Скарані́ць ‘абняславіць’ (глыб., чэрв., карэліц., слонім., Сл. ПЗБ), скара́ніць ‘тс’ (карэліц., Весці АН БССР, 1969, 4, 131). с. 117

Скара́ч ‘ручнік (з доўгімі махрамі)’ (ТСБМ; гродз., Шн. 1; Выг., Сл. Брэс.), ‘ручнік з апошняга куска палатна, якое выткана на канцах з “анучамі’”, г. зн. з ніткамі, якія недатканыя і звіваюцца ў шнуркі (гродз., Шн. 3; Сл. Брэс., Уладз.; астрав., смарг., воран., навагр., іўеў., лід., трак., шальч., Сл. ПЗБ), ‘кухонны ручнік, брудная ануча’ (трак., Сл. ПЗБ; Шатал., Сцяшк., Інстр. 1), ‘абрус’ (Жд. 1, Скарбы), ‘абрус, якім накрываюць хлебную дзяжу’ (Жд. 2), ‘тоўстае палатно’ (Кольб.), сюды ж перан. ‘брудны чалавек; хто выпэцканы’ (шчуч., трак., свісл., Сл. ПЗБ), скара́чка ‘кужэльны ручнік’ (Сцяшк. Сл.), скара́чык памянш. (ваўк., Сл. ПЗБ); с. 117

Скарб ‘казна; скарб; маёмасць; багацце’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Байк. і Некр., Варл., Сл. ПЗБ, Гарэц., Др.-Падб., Касп., Сцяшк.), ‘схаваныя каштоўнасці’ (Сл. ПЗБ), ска́рба ‘казна’ (Шпіл.). с. 118

Скарбары́ха ‘ажына шызая, Rubus caegius L.’ (Кіс.). с. 118

Скарбе́жыцца (скорбе́жыцца) ‘скруціцца ў скруткі’ (ТС). Да карбе́ж ‘рубец, засечка, зарубка, штрых’ (ТС); гл. карб. с. 118

Ска́рбец ‘скрынка для захавання грошай (асабліва царкоўных)’ (Нас.), скарбе́ц ‘тс’ (Байк. і Некр.), ‘капліца з магільнымі склепамі’ (Сцяшк.). с. 118

Ска́рбнік ‘захавальнік або распарадчык скарбу, казны’ (Гарэц., Байк. і Некр.), ‘прызначаная асоба для збору і захавання фінансавых сродкаў’ (Ласт.), ‘кладаўшчык’ (Барад.). с. 119

Скарбо́нка ‘скрыначка для збору царкоўнай міласціны’, ‘скрыначка, бляшанка з вузкай шчылінай для збірання, назапашвання грошай’ (Нас., ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Байк. і Некр., Бяльк.), скорбо́нка ‘тс’ (ТС), скарбёнка ‘тс’ (Шат., Касп., Барад.). с. 119

Скарбо́ўка ‘будка, дзе захоўваецца ўвесь скарб плытагонаў’ (ТС). с. 119

Ска́рга ‘незадаволенасць, нараканне’, ‘заява аб непрымальных дзеяннях ці з`явах’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Байк. і Некр., Сержп.), скарга́ (Гарэц.), ска́рка ‘тс’ (Мал.). с. 119

Скарга́₁ ‘чапяла’ (Сцяшк.). с. 119

Скарга́₂, скірга́ ‘прыдзірлівая, з`едлівая асоба’, ‘скупы чалавек’ (ТС), сюды ж скоргану́ць ‘злосна сказаць’ (там жа). Гл. карга. с. 119

Ска́рдзіцца ‘выказваць незадавальненне’, ‘падаваць скаргу’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Касп.), ска́рдзіць (Др.-Падб.), ска́ржыцца (Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Сержп. Прымхі). с. 119

Скарза́, ско́рзік ‘вухачыстка’ (Ласт.). с. 120

Скарлу́пка ‘лупінка’ (лід., Сл. ПЗБ). Гл. шкарлупіна. с. 120

Скаро́жыць ‘сагнуць, зламаць’ (Касп.), ‘знявечыць’ (Сцяшк. Сл.), ‘скрывіць’ (дзярж., Гіл.), ‘паралізаваць’ (шчуч., ваўк., Сл. ПЗБ). Да каро́жыцца ‘рабіць сутаргавыя рухі’ (гл.), карэ́жыць ‘гнуць, ламаць, выварочваць з коранем’ (Стан.), карэжыцца (гл.). с. 120

*Скароздра, скоро́здра ‘скараспелы плод’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 120

Скаро́мны ‘паводле рэлігійных прадпісанняў — забаронены для яды ў час посту (пра мяса, сала, малако і пад.)’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Др.-Падб., Сл. ПЗБ), скаро́мніна ‘скаромная ежа’ (Касп., Варл., Шатал.), скаро́міна ‘тс’ (Нар. сл., Сл. ПЗБ, Шатал.), скаро́мнае ‘тс’ (Пятк. 2), скоро́мнэ ‘тс’ (ТС, Сл. Брэс.), скарамі́нка ‘сала (кусочак) свіное’ (Сцяшк. Сл., Скарбы), скаро́міць ‘запраўляць страву’ (Сл. ПЗБ), скаро́міцца ‘есці скаромнае’ (ТСБМ, Др.-Падб., Касп.). Да ско́рам (гл.). с. 120

Скарпа́ць ‘скалупаць’, ‘зрыць’ (Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), скорпа́ць ‘скалупнуць’ (ТС). Гл. корпаць. с. 121

Скарпе́ткі ‘вязаныя пальчаткі’ (віц., Шн. 3), скарпэ́ткі, скурпэ́ткі ‘шкарпэткі’ (Сл. рэг. лекс.). Гл. шкарпэткі. с. 121

Скарпіён ‘ядавіты павук’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), с. 121

Скарпунец ‘звязка?’: нізкі верасовых скарпунцоў (ЛіМ, 1971, 19 лют.). с. 121

Скарсту́лі ‘свежаніна’ (шальч., Сл. ПЗБ). Гл. сквярста. с. 121

Скару́ба, скору́па ‘шарпак’ (астрав., беласт., Сл. ПЗБ). с. 121

Скару́бак ‘скарынка, засохшы верх густога варыва’ (Сцяшк.), скарубо́к ‘прыгарка’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 121

Скару́бка ‘кусочак сала’ (Касп.). с. 121

Скару́за ‘упарты, гарэза, свавольнік’, скару́зіцца ‘ўпарціцца, капрызіць’ (Касп.). Гл. каруза. с. 121

Скару́па ‘шкарупа, струп’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘шкарупіна’ (Ласт.), скору́па ‘шарпак’ (беласт., Сл. ПЗБ), скару́ба ‘тс’ (там жа), скару́пка (Нас.), ‘скурка, шкарлупка’ (Ласт.), ‘струпок’ (Байк. і Некр.), скару́пнуць ‘пакрывацца струпам; засыхаць, пакрывацца як бы карою (гаворыцца аб нечым мяккім)’ (Нас., Байк. і Некр.), с. 121

Скарцава́цца ‘скурчыцца, сагнуцца’ (Сцяшк.), ‘прымасціцца, прылегчы’ (стаўб., Жыв. сл.), скарцава́ць ‘адолець, асіліць, кінуць скруціўшы, зламаўшы’ (Скарбы). с. 122

Скарчэ́ць ‘скарчанець’ (Шат.). Да корч (гл.). с. 122

Скаршэ́ніцца, скаршне́ць ‘састарыцца, здрахлець’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 122

Скары́нка ‘цвёрды вонкавы слой хлеба, пірага і пад.’, ‘верхні зацвярдзелы слой чаго-небудзь’ (ТСБМ, Ласт., Шат., Гарэц., Касп., Стан., Бяльк., Мядзв., Варл., Пятк. 2, Др.-Падб., Байк. і Некр., Шн. 2, Сл. ПЗБ), скоры́нка ‘тс’ (пруж., Сл. ПЗБ), скары́на ‘тс’ (Нас.), сюды ж уласнае імя Скары́на (Стан.), с. 122

Скарэ́ніваць, скарані́ць ‘выкараніць; давесці да галечы’ (Нас.). Да корань (гл.). с. 122

Скасава́ць ‘адмяніць, ліквідаваць’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр.), ‘ліквідаваць, знішчыць’ (Касп., Сл. ПЗБ, Бяльк., ТС). Да касаваць (гл.). с. 123

Скасаго́р, скасаго́рыца ‘пакаты бок гары’ (слаўг., Яшк.; шальч., Сл. ПЗБ). Гл. касагор. с. 123

Скастры́ць₁ ‘вылегчаць, выкласці’ (Барад.). с. 123

Скастры́ць₂ (skastryс́) ‘закінуць’ (Вяр.). с. 123

Скасу́рыцца ‘паглядзець коса’ (Барад.), скасы́руваць ‘крыўдаваць; пляткарыць’, скасы́рны ‘незычлівы, нядобразычлівы’ (Ян.), сюды ж скусорыцца ‘коса глядзець на каго-небудзь’ (Шымк. Собр.). с. 123

Скасці́ць ‘сапсаваць’ (Нас.), ‘вылаяць’ (Касп.). Гл. касціць. с. 123

Скат₁ ‘камплект пярэдніх або задніх колаў’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Касп., Сцяшк., Маслен.), ‘вязанка лапцей’ (ПСл). с. 123

Скат₂ ‘нахіл, схіл’ (ТСБМ, Бяльк., Др.-Падб., Яшк.). с. 123

Ска́тка ‘шынель, скручаны ў трубку і звязаны на канцах для нашэння цераз плячо’ (ТСБМ). с. 123

Скаўга́ніць ‘абгаварыць каго-небудзь’ (слонім., Жыв. сл.), ‘неахайна зрабіць што-небудзь’: каўган як зробіць ні так, ні сяк, дык кажуць скаўганіў (зэльв., Сл. ПЗБ). с. 123

Скаўпа́сіць (скоўпа́сіць) ‘абрабіць з большага, абы-як’, скоўпа́чыць ‘паблытаць, пакалмаціць’ (ТС). Да каўпак (гл.), у тым ліку ‘старая ўкладка валасоў у жанчын (стажком)’. с. 124

Скаўро́нак ‘жаваранак’ (Сцяшк., Шатал.). с. 124

Скаўрэ́лы ‘закарэлы, заскарузлы’ (Касп.). с. 124

Ска́церць ‘абрус’ (Тарн., Бяльк., Сцяшк.; лудз., Сл. ПЗБ; ДАБМ, камент., 925-929), ска́церка, скацёрка, ска́церсць, ска́цер (Нас., Касп., Бяльк., ЛП, Пятк. 1, Рам. 5, Шатал., Ян., Юрч., Ян., Янк. Мат., Жд. 2, Сцяшк., Мат. Маг., ДАБМ, там жа). с. 124

Скацё зборн. ‘каровы’ (мядз., Сл. ПЗБ). с. 125

Скаці́на ‘чатырохногая сельскагаспадарчая жывёла’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), ‘свойская жывёла’ (ЛА, 1; Нас., Касп., Бяльк., Сержп. Прык.), скоці́на ‘жывёла’, ‘грубы, бяздушны чалавек’ (ТС), скот ‘тс’ (Маш., Бяльк.; в.-дзв., лід., пух., Сл. ПЗБ; Ян.), скаці́на, скот лаянк. ‘погань, падла, хамула’ (Ласт.). с. 125

Скацу́к ‘блыха’ (Сцяшк.; карэліц., Шатал., ЛА, 1). с. 126

Скачане́ць ‘адубець’ (Сцяшк. Сл.). Да кача́н (гл.), г. зн. ‘зрабіцца цвёрдым, як качан’. с. 126

Скачаро́жыцца ‘сагнуцца’ (Юрч. Фраз. 1), скучуры́жыцца ‘памерці, здохнуць’ (Бяльк.). Да качарга (гл.), качарэжка. с. 126

Скачо́к ‘конік (насякомае)’ (Мат. Маг., Шымк. Собр.), ‘жук-дрывасек’ (Бяльк.). Да скакаць (гл.), с. 126

Скачы́ха ‘блыха’ (ТСБМ, Нар. словатв.). с. 126

Скашавы (скашавый) ‘жартаўлівы’ (Шымк. Собр.). с. 126

Скашалі́цца ‘збіцца, стоўпіцца’ (Юрч.). Да кашэль (гл.). с. 126

Сквалы́га ‘скнара, жмінда’ (ТСБМ), ‘скнара, ганебны скупец’, сквалы́жнік ‘тс’, сквалы́жны ‘скупы’, сквалы́жнічаць ‘быць скнарай’ (Нік. Очерки). с. 126

Сква́па ‘прагнасць, зайздрасць, хцівасць’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Бяльк.), сквап ‘тс’ (Нас.), сква́пны ‘прагны’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Др.-Падб., Шат., Бяльк., Сл. ПЗБ, ЛА, 4), сква́пін ‘тс’ (Мат. Маг.), сква́піцца ‘зайздросціць’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Жыв. сл., Інстр. 3). с. 127

Сква́ра ‘гарачыня, спёка’ (Нас., Гарэц.), сквар ‘тс’ (Нас., Др.-Падб., Бяльк., Янк. БП), ‘гарачыя вуголлі; гарачыня’ (Сцяшк. Сл.). с. 127

Скварж, сквірж ‘скручаная пятля на нітцы’ (кам., кобр., ЛА, 5), сквырж ‘закрутка на нітках’ (кобр., Ск. нар. мовы), скваржі́ ‘скруткі на прадзенай нітцы’ (Горбач, Зах.-пол. гов.). с. 128

Сква́рка, шква́рка ‘падсмажаны або звараны кусочак сала’ (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Бяльк., Касп., Байк. і Некр., Сцяшк., Жд. 2, Шатал., Сл. ПЗБ, Нар. сл., ТС, ЛА, 4), ‘скрылік сала; кавалак сала’ (Сл. ПЗБ), скваро́к ‘скварка’ (Ян.). с. 128

Сква́рыць ‘пячы, смаліць (пра летнюю спёку)’ (Нас.), ‘тс (пра моцны мароз)’ (Шат.), ‘пячы на агні (пра сала і пад.)’, ‘запраўляць сквараным салам’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ, Сцяшк., ЛА, 4). с. 128

Скварэ́ц ‘шпак’ (Бяльк., Бір. дыс., 3 нар. сл.). с. 129

Сквера́ч ‘івалга’ (ТС). Да сквярціся (гл.). с. 129

Скверашча́ць ‘туркацець, выдаваць траскучы гук’ (Нас., Байк. і Некр.), сквярашча́ць ‘капрызнічаць, плакаць’ (Сцяшк.). с. 129

Скве́рня ‘смурод, гразь, брыдота’, скверната́ ‘нечыстота’, скверня́вый ‘брыдкі, гразны’ (Нас.), сквірна́, мн. л. сквярны́ ‘нагар, бруд на кноце лямпы’ (Варл.), с. 129

Скве́рыць ‘пячы (пра холад, мароз)’ (Адм.). с. 130

Сквіл ‘пранізлівы крык, лямант’ (Нас., Гарэц., Яруш., Байк. і Некр.), ‘віск’ (Юрч.), ‘жаласны піск, лямант’ (Др.-Падб.), скві́ла ‘спрэчка’ (Нас.), скві́ліць ‘пішчэць пранізліва і жаласна’ (Др.-Падб.). Гл. квяліць. с. 130

Сквярста́, сквярсты́, свірста́, сквярсту́ля, сквірстуны́, скверты́, скарсту́лі ‘частаванне з выпадку заколвання кабана’, ‘свежаніна’ (Сл. ПЗБ). с. 130

Сквярці́ся ‘верашчаць, трашчаць, стракатаць, сквірчэць’, ‘нудна плакаць, вішчаць, пішчаць’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Др.-Падб., Байк. і Некр., Шн. 3, Сл. ПЗБ): скверыцца як рапуха, чого ён там скверыцца? (Сержп. Прык.), сквярэцца жывое мясо (Сержп. Прымхі); скверці́са, шкве́рціса ‘тс’ (ТС), сквірчэ́ць ‘тс’ (ТСБМ, Ласт.); sarókа skwirczýć (Пятк. 2), сквірэ́ць, сквірчэ́ць ‘аб сале і марозе’ (Шат.), скве́рыцца ‘плакаць і капрызіць’ (Шат.), ‘слаба гарэць’: не гарыць, а скверэцца (Сержп. Прык.), скве́рсца ‘скварыцца (пра сала)’, ‘утвараць рэзкія гукі (пра жаб)’, ‘плакаць, хныкаць’ (Юрч.), жаба сквярэ́цца (полац., ДАБМ, камент., 895), скве́рцца ‘гаварыць рыпучым голасам’ (Юрч. Вытв.), скве́рцісі ‘капрызіць, плакаць’ (кліч., Жыв. сл.). с. 130

Скелз ‘адхон, скос’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр.). с. 130

Скем ‘двое козлаў для змацавання склееных дошак пры працы’ (Шат.), скем, шкем ‘лісіцы (сціскаючае прыстасаванне)’ (ТС). с. 131

Скемены́ ‘зеў (у кроснах)’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 131

Ске́моцень ‘моцны мароз’ (ТС). с. 131

Скеп ‘жэрдка ў плоце’ (Сцяшк. Сл.). с. 131

Скепі́на ‘шчыліна’ (Нас., Гарэц.). Да скяпаць (гл.). с. 131

Ске́пка ‘лучынка, трэска, аскалёпак’ (Шат.; маз., Яшк. Мясц.; Байк. і Некр., Янк., Пятк. 2, ТС), ‘адна лучына’ (жытк., Нар. словатв.), скы́пка ‘лучына’ (кам., Жыв. НС), скёпка ‘трэска; асколак’ (Нас.). с. 131

Ске́пнік ‘грыб лось (пеўнік стракаты), Sarcodon imbricatus (Fr.) Каrst.’ (Касп.). с. 131

Ске́пня ‘касцёр дроў’ (лях., ЛА, 1). Да скяпаць (гл.). с. 131

Ске́псціць ‘схібіць, памыліцца’, ске́псьціцца ‘блажэць, пагаршацца’ (Ласт., Некр. і Байк.), ске́псіцца ‘сапсавацца’ (Касп.), ске́пціцца ‘тс’ (карэліц., Нар. словатв.). Да кепскі, кепска (гл.). с. 131

Скергата́ць, скергета́ць, скіргета́ць, скаргата́ць ‘скагатаць, прарэзліва крычаць (пра тушак, жаб)’, ‘адрывіста смяяцца’ (ТС), 3 ас. адз. л. скерге́чэ, скіргі́чэ, скрыге́чэ (пра сароку) (ЛА, 1). с. 132

Скердзь, скерць ‘галоўны пастух’ (гродз., шальч., трак., Сл. ПЗБ), скерць ‘авечы пастух’ (Сцяшк. Сл.), с. 132

*Ске́рыць : скі́рыты зу́бы ‘абы-чаго смяяцца’, скі́рыцца ‘тс’ (кам., 3 нар. сл.). с. 132

Скі́ба, скі́бка ‘луста хлеба’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Ласт., Касп., Байк. і Некр., Варл., Бяльк., Гарэц., Сцяшк., Шн. 3, Мал., Янк. 3, ТС, Сл. ПЗБ, Бір. дыс., ЛА, 4), ‘пласт, вал зямлі, які адкідаецца плугам пры ворыве’ (ТСБМ, Шат., Бес., Сл. ПЗБ), скі́бка ‘трэска’, ‘невялікі кавалак’ (Сл. Брэс.), с. 132

Скі́віца, мн. л. скі́віцы ‘кожная з дзвюх костак твару, у якіх умацаваны зубы; пашчэнкі’ (ТСБМ, Байк. і Некр.; віл., Стан., ТС, КЭС, Дразд., ЛА, 3), ‘выпукліна пад вокам, ягадка’ (Ласт.), ‘зубны пратэз’ (ТСБМ), скі́выца ‘сківічная косць’ (Дразд.; узд., КЭС), скі́біца ‘скронь’ (Сцяшк.; гродз., Мат. АС), скі́біцы ‘пашчэнкі’ (ЛА, 3), ські́ва ‘пашчэнка’ (Дразд.), skíwiсу ‘ніжняя сківіца каня’ (Тарн.), сківіца ‘шула’ (В. Адамчык, Маладосць, 1993, 10, 156). с. 133

Скі́гаць, скігата́ць ‘плакаць, выць; вішчаць (аб дзіцяці або парасяці)’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Бяльк.), скігата́ць ‘тс’ (Гарэц., Сл. рэг. лекс.), скі́гліць ‘тс’ (пін., Нар. лекс.), скі́гліці ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 133

Скід ‘узараны загон з двайной баразной пасярэдзіне, склад’ (лёзн., Яшк.; полац., Нар. лекс.). с. 133

Скі́дак ‘неданошанае дзіця’ (Ласт., Байк. і Некр.), скі́дыш ‘тс’ (Касп.). с. 133

Скі́дзель ‘той, хто скідае, напрыклад, гной з возу’ (Нік. Очерки). Да скідаць, кідаць (гл.). с. 133

Скі́дзень ‘пярэварацень’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 133

Скі́дзіны ‘амецце’ (пін., Шатал.), скы́дыны толькі мн. л. ‘адходы пры прасяванні зерня, якія застаюцца зверху’ (драг., Выг.). с. 133

Скік ‘скок’ (Ян., ПСл; смарг., Сл. ПЗБ), сюды ж скіка́ць ‘скакаць’ (Ян., ПСл, Сцяшк. Сл.; паст., шальч., швянч., Сл. ПЗБ), скі́кнуць ‘скокнуць’ (ПСл, Сцяшк.), скіга́ць ‘скакаць’ (Сцяшк. Сл.), ске́чыць ‘скочыць, скокнуць’ (Сцяшк.), скіку́н ‘конік (насякомае)’ (ПСл), с. 134

Скілу́ндзі ‘скручаны здор у форме рулета’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 134

Скі́мліць ‘скуголіць, ціха вішчэць’ (лаг., Гіл.), скі́млытэ ‘цішком плакаць ад крыўды’ (драг., Нар. словатв.). с. 134

*Скімяніцца, скі́мынытыся ‘скнарнічаць’ (кобр., ЖНС, Ск. нар. мовы). с. 134

Скіндачка ‘старажытны дзявочы галаўны ўбор (у выглядзе ручніка)’ (Малч.). с. 134

Скі́нуцца ‘распрануцца’, ‘прыкінуцца’ (Ян.), ‘распрануцца да галізны, поўнасцю распрануцца’ (Янк. 3), ‘ператварыцца (у што), пераварочвацца (у каго)’ (Нар. Гом., Растарг.), ‘падскочыць, ускінуцца’, ‘перакінуцца, ператварыцца’ (ТС). с. 134

Скі́нуць ‘зваліць, саштурхнуць уніз’, ‘зняць, распрануць’, ‘заўчасна нарадзіць’, ‘зняць з пасады’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сл. ПЗБ, ТС, Ян.). Гл. кінуць, кідаць. с. 135

Скіпа́ць ‘шчапаць, калоць трэскі, лучыну’ (Шымк. Собр., Бяльк., Юрч. Вытв., Мат. Маг.; бялын., Нар. сл.; ЛА, 1). Гл. скяпаць. с. 135

Скі́пер (скіпяр) ‘той, хто кіруе баржай’ (Скарбы). Гл. шкіпер. с. 135

Скіпе́ць₁ ‘ускіпець, адкіпець, сплысці пры кіпенні, зварыцца (пра малако)’ (Бяльк., Сцяц., Сл. ПЗБ; мядз., Нар. словатв., Федар. 4; драг., Ск. нар. мовы; Юрч. Вытв.). Да кіпе́ць (гл.). с. 135

Скіпе́ць₂ ‘згарэць яркім полымем’ (ТСБМ, Юрч. Вытв., Сл. ПЗБ), ‘разнервавацца, абурыцца’ (ТСБМ, Арх. Федар., Бяльк.), ‘зайсціся ад плачу’ (Бяльк., Юрч. Вытв.), ‘прапасці, згінуць’ (ТС), ‘раптоўна памерці, хутка скончыцца (пра жывёлу)’ (Сцяц. 2, Сцяшк. Сл.), скіпець на нажы ‘загінуць ад нажа, ад нажавой раны, вакол якой спяклася кроў’ (ТСБМ, Бяльк., Юрч. Вытв., Нар. Гом., ТС). с. 135

Скіпіна́р (Нас.). Гл. шкіпінар. с. 135

Скі́пціцца ‘памерці, здырдзіцца’ (в.-дзв., паст., Сл. ПЗБ). с. 135

Скірд, скірда́, скі́рта, скы́рта. Гл. сцірта. с. 135

Скіркава́ць ‘адзывацца скірканнем — пра птушак глухароў’ (Сцяшк.), скірканне ‘крык глухароў’ (Інстр. 2). с. 135

Скі́рпа ‘мера насечаных дроў’ (Байк. і Некр.). с. 136

Скі́рыць, скі́рыцца: скі́рыты (зубы) ‘смяяцца, насміхацца’ (брэсц., пін., 3 нар. сл.), скы́рытыса ‘смяяцца’ (Сл. Брэс.). Гл. ске́рыць. с. 136

Скі́рыцца. Гл. папярэдняе слова. с. 136

Скіта́цца ‘блукаць, бадзяцца; вандраваць’ (Касп., ТС, Ян., Сержп. Прымхі; в.-дзв., узд., шальч., Сл. ПЗБ), скі́тнік ‘бадзяга’, ‘адзінокі чалавек’ (Ян.). с. 136

Скі́цер ‘кавалак (сала)’ (бярэз., Сл. ПЗБ), ‘вялікі кусок сала’ (бярэз., бых., кіраў., ЛА, 4), скіце́р ‘свежаніна, якую даюць суседзям, родным’ (Мат. Гом.), с. 136

Скі́чка ‘блыха’ (смарг., Сл. ПЗБ), skiczkі ‘блохі’ (Арх. Федар.). с. 136

Склад₁ ‘месца захоўвання (тавараў, матэрыялаў і пад.)’, ‘састаў’, ‘стан’, ‘постаць, целасклад’, ‘манера, спосаб выказваць думкі, гаварыць, пісаць’ (ТСБМ, Нас., Шат., Гарэц., Байк. і Некр., Варл., Янк. 3, ТС, Сл. ПЗБ), ‘лад, логіка, стройнасць’ (Пятк. 2), ‘штабель дроў’ (Шатал.), ‘павець’ (Сл. ПЗБ), скла́дзік ‘кладоўка’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, Жд. 1), склада́нец ‘постаць, целасклад’ (Ян.), с. 136

Склад₂ ‘адзінка вымаўлення, сілаба, частка слова’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Варл., Гарэц., Шат.; ашм., Стан.). с. 137

Склад₃ ‘дзве барозны ворыва, пласты якіх пакладзены адна на другую’ (Шат., Шатал., Сцяшк., Дэмб., Юрч., Янк. 3, ТС, Сл. ПЗБ, Выг., Варл., Стан., Жыв. сл.), ‘узараны загон з двайной баразной пасярэдзіне’ (Яшк.), ‘частка загона’ (гом., Нар. словатв.). с. 137

Склада́нчык ‘складаны нож’ (ТСБМ, Янк. 3, Мат. Гом.), склада́нік ‘тс’ (Касп.). с. 137

Складу́жына ‘пакосы, якія кладуцца адзін на другі’ (Сл. Брэс.), складзю́жыны ‘два радкі сена, якія наклаліся адзін на адзін’ (Выг.). с. 137

Склане́нне ‘змяненне па склонах’ (ТСБМ, Байк. і Некр.). с. 137

Скла́пка ‘стрэмка’ (круп., Жыв. сл.). с. 138

Скле́зень ‘малы, малеча’ (Нас., Касп., Бяльк.), ‘пра слабую, худую (звычайна маладую) істоту’ (Янк. Маг., Барад.), ‘хілае, капрызнае дзіця’ (Юрч., Яўс.), ‘худы чалавек, няўдаліца’ (Сл. рэг. лекс.), ‘слізень’ (Бяльк.), склязнёнак ‘фізічна слабая істота’ (Мядзв.), ‘нованароджанае недаразвітае дзіця’ (Мат. Маг.). с. 138

Скле́йны (скле́йный) ‘умелы, панятлівы’ (Юрч. Фраз. 1), скле́йна ‘ўмела, па-майстэрску’ (Юрч. Вытв.). с. 138

Скле́ндзіць ‘скрывіць, скруціць’ (ТС). с. 138

Склеп ‘паглыбленае ў зямлю памяшканне для захоўвання прадуктаў’, ‘падзямелле для дамавін з нябожчыкам’ (ТСБМ, Нас., Шат., Арх. Федар., Касп., Нік. Очерки, Др.-Падб., Бяльк., Байк. і Некр.; ашм., Стан.; Гарэц., Янк., Сцяшк., Сл. ПЗБ; ЛА, 4), ‘скляпенне над подам печы’ (Шушк., Мат. Гом.), ‘труна’ (Маш.), ‘труна з шасці дошак’ (ТС), склеп, склёп ‘труна з накрыўкай-дашкам’ (стол., петрык., ЛА, 3), склёп ‘падзямелле’ (Растарг.). с. 138

Скле́рны ‘сыры, халодны’: сёння такі склерны дзень (Сцяшк. Сл.). с. 139

Скле́ціць (sklécić) ‘абы-як збудаваць драўляную будыніну’ (Варл., Сцяшк. Сл.), ‘паставіць хату ў выглядзе клеці’ (Байк. і Некр.), ‘скласці ў клетку (дровы)’ (Сцяшк. Сл.). Да клець (гл.); с. 139

Склець ‘зябнуць, мерзнуць, стыць’ (ТСБМ; кіраў., Нар. сл.), ‘гібець, чэзнуць’ (ТС). с. 139

Склём ‘холад’ (барыс., Жд. 2). Да склець (гл.). с. 139

Склі́зкі ‘слізкі’ (Нас., Ласт., Байк. і Некр., Юрч., Ян., Сцяшк.), склі́знуць, склізо́та, склізь ‘слізь’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр.). с. 139

Склізо́к ‘галец, Nemachilus barbatulus L.’ (Жукаў). с. 140

Скліме́ць ‘плакаць, хныкаць’, скліма́ ‘плакса, піскуха’ (Юрч.). с. 140

Скліць₁ ‘скуліць, ныць’ (Касп.). с. 140

Склі́ць₂ ‘шкліць’ (Нас.). Гл. шкліць. с. 140

Скло́бка ‘від матыкі з жалезным пальцам замест лапаткі для чысткі ўнутры вялікіх прадметаў’ (Маш.), ‘скобля’ (Пятк. 1), скло́бка, шкло́бка ‘тс’ (ТС), склы́бка ‘тс’ (Шатал.), склэ́бка ‘тс’ (Сл. Брэс.), скло́бля ‘прылада для прыгатавання борці (нож з ручкай)’ (Сержп. Борт.). с. 140

Скло́ка ‘сварка, непрыязныя адносіны’ (ТСБМ), ‘калатня, гармідар; віхор, ураган’ (Ласт.), ‘моцны вецер з дажджом’: нахопітца склока да й пакруціць, паломіць усе збожэ (Сержп.). с. 140

Склон₁ грам. ‘склон’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Гарэц., Др.-Падб., Стан.). с. 141

Склон₂ ‘схіл’ (Гарэц., Ласт., Сл. ПЗБ, Др.-Падб., Яшк.), ‘нахіл’ (ТС). с. 141

Скло́ннасць ‘схільнасць, дар, талент’, ‘прыхільнасць’ (Ласт.), сюды ж скланяць ‘схіляць у карысць каго-небудзь ці чаго-небудзь’, скло́нны ‘прыхільны’ (там жа), с. 141

*Склума́чыць, склума́чыты ‘скомкаць’ (Клім., Сл. Брэс.). с. 141

Склынбо́ваць ‘туга звязаць (пра сноп)’ (пруж., Сл. ПЗБ). Да клынбэль, кныбель, кнібель (гл.), с. 141

Склю́ндра ‘скупяндзя; пляткарка’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 141

Склю́піцца ‘сагнуцца’ (мядз., Нар. словатв.). с. 141

Склют, склюд, шклют ‘цяслярская сякера з шырокім лязом’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сцяшк., Мядзв., Выг., Сл. ПЗБ, Сержп. Прымхі; кліч., Жыв. сл.), ‘скупы’ (Касп.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘худы (гарбаты), нязграбны чалавек’ (Жд. 2, Янк., Сл. Брэс., Скарбы; віл., Нар. сл.; віц., Нар. лекс.), ‘худы, высокі, гарбаты чалавек’ (Сцяц.), ‘жмінда’ (Касп.), ‘люты мароз’ (Шатал.), склю́ціна ‘худы’ (мёрск., Нар. словатв.), склюд ‘вялікі нос’ (Наша слова, 2000, 12 студз.), с. 141

Скляпе́нне ‘дугападобнае перакрыцце, якое злучае сцены’, ‘падвальнае памяшканне’ (ТСБМ, Нас., Касп., Др.-Падб., Байк. і Некр., Сцяц., Варл.), ‘унутраная частка, паднябенне ў печы’ (Сцяшк., Шушк.), скляпе́нне, склепова́нне, склеп ‘тс’ (зах.-бел., ЛА, 4). с. 142

Скляпі́цца ‘пакрыцца тонкім лядком’ (Скарбы), скляпля́цца ‘зацягвацца лёдам’ (Сцяшк.). с. 142

Скна́ра ‘скупы’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Гарэц., Шат., Касп., Бяльк., Байк. і Некр., Янк., Варл., ТС, Ян., Растарг.), скнэ́ра ‘тс’ (Сл. ПЗБ), скны́ра ‘тс’ (ТС), скна́рына ‘тс’ (Юрч.), скна́рыць ‘выпрошваць; жміндзіць’ (Касп., Байк. і Некр.), скно́рыць ‘тс’ (Ласт.), скнары: да работы скнары ‘ахвочы, прагны’ (Б. Сачанка), скны́ры ‘скупы’ (ТС). с. 142

Скнепа ‘скнара, жмінда’ (Шымк. Собр.). с. 142

*Скнеціць, скнэ́тыты ‘сасцябаць (звычайна пра дождж)’, кнэ́тыты ‘біць, сцябаць’ (Клім.). с. 143

Скны́га ‘дакучліва хныкаючы, плачучы’ (Пан. дыс.), скныгата́, скныго́цце ‘кволы, слабы чалавек’, скны́гаць ‘дакучліва хныкаць, пішчаць’ (там жа). с. 143

Скны́да ‘скнара’ (карэліц., 3 нар. сл.). с. 143

Скня́га ‘скнара’ (Барад.). Да кня́гаць ‘канючыць, выпрошваць’, гл. с. 143

Ско́ба ‘дручок, палка (у плоце)’ (Сцяшк. Сл.). Відаць, да ска́ба (гл.). с. 143

Ско́бля ‘цяслярская прылада ў выглядзе нажа з ручкамі на канцах’ (ТСБМ, Шат., Касп., Яшк. Мясц., Бяльк., Варл., Янк. Мат., Сл. ПЗБ), скабёлка ‘тс’ (Касп.), скабялёк ‘струг з адной ручкай’ (Нік. Очерки). с. 143

Ско́варад ‘калодзезь з ланцугом, прымацаваным да вала’ (Сцяшк.). Гл. коварат₂. с. 143

Ско́гат ‘віск, енчанне’ (Гарэц., Др.-Падб., Яруш., Байк. і Некр., Мядзв.). Гл. скагатаць. Сюды ж ско́гліць ‘вішчаць (пра сабак і парасят)’ (Шымк. Собр.), ‘скавытаць’ (ТС), ‘плакаць, хныкаць’ (Растарг.), ско́гліць, скаго́ліць ‘брахаць з завываннем (пра сабак); голасна плакаць з усхліпамі’ (Варл.), с. 143

Ско́іцца ‘адбыцца’ (ТС), ‘знябыцца, абцяжарыцца́ (Варл.). с. 144

Скок — дзеянне паводле дзеяслова скакаць (гл.) (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр.), дыял. таксама скік (гл.), скок, ско́кі ‘танцы’ (ТСБМ, Ласт., Гарэц., Касп., Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ), таксама і скакі, гл. с. 144

Ско́лькі₁ ‘плямы тлушчу ў варыве́: жырные сколькі (Куч.). Гл. скалка₂. с. 144

Ско́лькі₂ ‘колькі’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Байк. і Некр., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), сколь ‘тс’ (ТС). Гл. колькі. с. 144

Ско́ма ‘аскома’ (Бяльк., Байк. і Некр.; ТС; гродз., Нар. лекс., Скарбы), ‘ахвота’ (Мат. Гом.). Гл. аскома. с. 144

Ско́міць ‘скрыпець’: скоміл чабатамі (ваўк., Рам.). с. 144

Ско́мліць ‘нудзець, енчыць, ныць’ (Сл. рэг. лекс.; зэльв., Нар. лекс.), скі́млыты ‘цішком плакаць ад крыўды’ (драг., Нар. словатв.), скомлы́ты, скы́млыты ‘скуголіць, енчыць ад непапраўнага гора’ (пін., Нар. лекс.; драг., 3 нар. сл.). с. 144

Скон ‘момант наступлення смерці’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Стан., Мат. Гом., Растарг.). Да канаць, кон (гл.). с. 145

Скоп₁ ‘вылегчаны баран’ (іўеў., шальч., Сл. ПЗБ; ушац., кам., ЛА, 1). Гл. скапец₂. с. 145

Скоп₂ ‘гурт, кампанія, грамада’ (Бяльк., Сцяшк. Сл.), скопам ‘гуртам, натоўпам’ (Бяльк.). Гл. капа́. с. 145

Ско́пак ‘вядро’ (Сцяшк. Сл.). с. 145

Ско́рам ‘тлустая скаромная ежа’ (Нас.; брасл., ашм., воран., кам., Сл. ПЗБ). с. 145

Ско́рка ‘скарынка’ (Касп., Растарг., ТС, Сл. ПЗБ), скора́ ‘тс’ (ТС), с. 146

Скорс, скорш ‘загнутая частка полаза’ (брэсц., Нар. словатв.), ско́рсы, уско́рсы, ско́рчні ‘галоўка ў палазах’ (ЛА, 2), ско́ршні ‘тс’ (барыс., Сл. ПЗБ), ско́рчэнь, ско́рсэнь, ско́рсінь, ско́рсень ‘загнуты канец полаза’, ‘планка, што ідзе ад галоўкі полаза да першага капыла’ (Маслен.). с. 146

Ско́ры ‘які адбываецца з вялікай хуткасцю; хуткі’ (ТСБМ, Некр. і Байк., ТС), ‘хуткі (у рабоце)’ (ЛА, 3), ‘хуткі, нецярплівы’ (Сл. ПЗБ), ско́ра ‘хутка, жвава’ (Варл.). с. 147

Скос ‘валок скошанай травы’ (ТС), ‘пакошаны луг’ (крыч., ДАБМ, камент., 856), ско́ша ‘тс’ (лельч., там жа), ско́скі ‘апошні дзень касьбы’ (Варл.). с. 148

Ско́ўзка, ско́ўзко ‘слізка, коўзка’ (Скарбы, ТС), скоўзну́ць ‘саслізнуць’ (ТС). с. 148

Ско́чка ‘блыха’ (ТСБМ, Ласт., Сцяшк., Бір. дыс., Байк. і Некр., Жд. 1, Сержп. Прымхі). с. 148

Ско́чкі ‘шматгадовая травяністая, з сакавітым лісцем расліна сямейства таўсцянкавых’ (ТСБМ), ‘расліна Sempervivum L.’ (Кіс.), ско́чка ‘скочкі’ (Янк. 3, Сл. Брэс., ТС, ЛА, 1). с. 148

Ско́чыкі ‘агаткі двухдомныя, Аntennaria dioica Gaertn.’ (Кіс.), ско́чкі ‘тс’ (Жд. 2). с. 148

Ско́чыць — аднакратны дзеяслоў да скакаць (гл.). с. 148

Скра ‘іскра’ (Нас., Бяльк.). с. 149

Скрабакі, скрабаке́ ‘атопкі ад старых ботаў’ (Шат.), скрабні́, скрэ́батні ‘чаравікі’ (Касп.), скрабаты́ ‘дрэнныя боты’ (Варл.). с. 149

Скра́баць ‘рабіць шум, скрабучы, драпаючы што-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Бяльк., Варл.), скро́баць ‘скрэбці, шаркаць нагамі’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.), гіперкарэктнае скрёбыць ‘скрабаць, шкрабаць’ (Бяльк.). с. 149

Скра́вак ‘акравак, беражок’ (Ласт.), ‘абрэзак’ (віл., Сл. ПЗБ; Сцяшк.), ‘скосак’ (Мат. Гом.), ‘малы кусочак хлеба’ (навагр., Нар. сл.). с. 149

Скравіны ‘тое, што застаецца пры веянні і ачыстцы збожжа’ (...скравины и мекина) (Анім. Дад.). с. 149

Скра́га (skrahа) ‘скнара, скупы багацей’ (ТС, Пятк. 2), скрагна́, скрэгна́ ‘тс’ (ТС), сюды ж, магчыма, і скразе́нь ‘тс’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 149

Скрагакі́ ‘скураныя боты без падэшвы’ (віл., Нар. сл.). Да скро́гаць, скрагыта́ць (гл. скрэгаць). с. 150

Скрадзі́, скрядзі́ ‘кавалак мяса жывёліны, якое сапсавалі пры забоі’ (воран., LКК, 16, 189). с. 150

Скра́дка ‘схованка’ (Мат. Гом.). с. 150

Скра́жка ‘створка ракавіны малюска’, ‘малюск’ (Ян.). с. 150

Скразня́к ‘скразны вецер’ (ТСБМ). с. 150

Скрайзо́ліць ‘скрэсліць’ (стаўб., Жд. 2). Да крэйзаць (гл.); с. 150

Скра́йчык, скраёк ‘гарбушка, першы або апошні кусок хлеба ад бохана’ (Вешт., Сл. Брэс.), скра́йка ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 150

Скрак ‘худая запушчаная жывёліна’ (гродз., ЖНС), ‘худы занядбаны чалавек’ (бяроз., Ск. нар. мовы). с. 150

Скрамі́ць(ца) ‘уціхамірыць’ (Нас.). с. 151

Скрампава́ць ‘моцна ўвязаць вяроўкамі’ (Шат., Сержп.). с. 151

Скрасе́нне ‘нядзеля’ (Бяльк.; арш., Нар. сл.). с. 151

Скра́ўза ‘кавалачак мяса ў супе’ (гродз., ЖНС). с. 151

Скрозь прысл. і прыназ. ‘усюды, кругом’, ‘заўсёды, праз увесь час’, ‘праз, цераз што-небудзь; навылёт’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ, ТС, Варл.), скрузь ‘тс’ (Мат. Гом.), скрозь ‘праз’, ‘супроць’ (Ян.); а таксама крозь, кроз, круз, крызь ‘праз, скрозь’, ‘усюды’ (ТС). с. 151

Скро́йка ‘луста хлеба’ (Байк. і Некр.). с. 151

Скром ‘заечы тлушч, які ўжываецца як лякарства пры вонкавых ранах’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 151

Скро́міць, скрэ́міць ‘зрэзаць верх хвоі’ (ТС). Да кром₁ ‘хвоя са спілаванай вяршыняй для борцей’ (гл.). с. 151

Скро́мны ‘неганарысты’, ‘стрыманы, умераны, сціплы’ (ТСБМ), ‘скнарлівы’ (навагр., 3 нар. сл.), скрамі́ць ‘заспакойваць’ (Нас.), скрэ́мнічаць ‘быць сціплым’ (Ян.). с. 151

Скронь ‘бакавая частка чэрапа ад вуха да лобнай косці’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сцяшк., ТС), скронь, скро́на ‘тс’ (паст., астр., шчуч., смарг., шальч., Сл. ПЗБ), скронь ‘вейка’ (Нас.), ‘калена’: пасадзі дзіця на скроні (Мат. Маг.). с. 152

Скропль ‘сухія гнілушкі для падкурвання пчол’ (лун., Шатал.). с. 152

Скру́жваць ‘аддзяляць збожжа ад адходаў пры дапамозе рэшата’ (в.-дзв., Шатал.; Сцяшк.), кружава́ць і скружава́ць ‘тс’ (полац., Нар. лекс.; навагр., віл., Сл. ПЗБ), скружа́ць ‘тс’ (Байк. і Некр.), скружоўваць, скру́жваць ‘веяць рэшатам’, скру́жваць ‘веяць змятаннем’ (ц.-палес., Выгонная, Лекс. Палесся). с. 153

Скру́жкі, скру́шкі, скру́жыны ‘амецце, адходы пры ачыстцы збожжа’ (талач., рас., Шатал.; ц.-палес., Выгонная, Лекс. Палесся, 83), скружа́віны ‘не выбітыя цэпам каласы, што ляжаць наверсе рэшата пры скружванні’ (Жд. 1). с. 153

Скруну́ць ‘павярнуць’ (Сл. Брэс.). с. 153

Скру́пель ‘скупы’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 153

Скру́пул ‘малая колькасць, крупинка’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.), скру́пулка памянш. (Нас., Байк. і Некр.). с. 153

Скрупула́т ‘гаспадар, дбайны да кожнай дробязі’, скрупуля́тка ‘гаспадыня, ашчадная да дробязі’ (Нас.). с. 153

Скрупулёзны ‘дакладны да дробязей’ (ТСБМ). с. 153

Скру́так₁ ‘звязка пачэсанага льну, лыка і г. д.’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сцяшк., Шатал., Сл. ПЗБ, Інстр. 3), ‘здор, скручаны рулонам’ (Сл. ПЗБ), скру́тка ‘скрутак’ (Сл. ПЗБ), скру́цень ‘скрутак лазовай кары’ (ТС), гіперкарэктнае скрю́тык ‘скрутак’ (Бяльк.). с. 154

Скру́так₂ ‘няшчасце’ ў выразе: каб на цябе скрутак (бяроз., КЭС), скрут ‘злом, скон’ (Барад.); с. 154

Скру́тях, скру́тех ‘сукруціна, ва́да занадта моцна або няроўна спрадзенай пражы ў выглядзе перакручаных месц, а таксама вада палатна з такой пражы ў выглядзе няроўнасцей’ (Уладз.). с. 154

Скру́ха ‘туга, маркота’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сцяшк., Др.-Падб.), ‘сум, раскаянне’ (Нас., Гарэц.), сукру́ха ‘тс’ (Нар. Гом.), скрух ‘смутак’ (Шн. 2), скрухлі́ва ‘сумна’ (Сцяшк. Сл.), сукру́шны ‘спачувальны’ (ТС). с. 154

Скруці́цца ‘скурчыцца, згарнуцца’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘пакалечыцца’ (Сцяшк. Сл.), ‘звіцца, скруціцца’ (ТС), ‘упасці мёртвым, згінуць’ (Скарбы, Варл., ТС), ‘ашалець’ (Пятк. 2, Ян., Сцяшк. Сл.), ‘кінуцца ў гулі; звязацца з дрэннай кампаніяй’ (Мат. Гом., Ян.). Да круціць (гл.) у розных значэннях. с. 154

Скру́шчык ‘кавалак хлеба’ (Вештарт, Лекс. Палесся), скру́шок ‘хлябец, булка, якая даецца таму, хто прыходзіць наведаць парадзіху’ (пін., ЖНС). Да крух, круха́ (гл.). с. 154

Скрыбату́ха ‘часотка’ (Касп.). с. 154

Скры́га ‘крыга’, ‘пласт узаранай зямлі’, скрыга́н ‘скрыль’ (Шатал.; віл., шчуч., Сл. ПЗБ), скры́га, скрыжа́ліна ‘кавалак лёду, мёрзлай зямлі, солі і інш.’ (Варл., Ян.). Гл. крыга. с. 154

Скрыгата́ць ‘утвараць гукі скрыгату’, ‘скрыпець’, ‘рыпець’, ‘вішчаць’ (ТСБМ, Др.-Падб., Байк. і Некр., Касп., Гарэц., Сл. ПЗБ), скрыгіта́ць (Нас., Янк. 2, Сцяшк., Скарбы), скрагата́ць ‘тс’ (Др.-Падб.), скры́гаць ‘тс’ (Нас., ТСБМ, Шат., Бяльк.), скро́гат (Нас., ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., Байк. і Некр.), скры́гат (ТСБМ, Др.-Падб.), с. 154

Скры́гла ‘стрыжань птушынага пяра’ (свісл., Сл. ПЗБ), скрыглёк ‘скрылёк (бульбы)’ (гарад., там жа), скры́гель, ‘скрылік’ (Скарбы), скрыга́ль, скрыге́ль ‘кавалак сала’ (Ян., Мат. Гом.), скрыгля́ць ‘наразаць скрылямі’ (Сцяшк.). с. 155

Скрыгля́ць ‘наразаць тонкімі скрылікамі’ (Сцяшк.). с. 155

Скры́дла ‘крыло’ (Байк. і Некр.; воран., Шатал.), скры́длы мн. л. ‘тс’ (Сцяшк., Інстр. 2), скры́дла, скры́дло, скры́длы, скры́для ‘крыло’, ‘рагач у калаўроце’ (паст., смарг., гродз., шальч., Сл. ПЗБ), скры́дэлка памянш. (лаг., КЭС), скры́далкі ‘плаўнікі’ (рас., Шатал.), сюды ж скра́дла ‘крылле’: пявун як замахае сваім скрадлам (Мат. Гом.). с. 155

Скры́дня ‘крыга’ (валож., Сл. ПЗБ). с. 155

Скрыдэ́ль ‘скрыль’, памянш. скрыдэ́лек, скрыдэ́лак (беласт., ашм., гродз., Сл. ПЗБ), скры́длікі ‘страва з цёртай бульбы’ (Сцяшк. Сл.), сюды ж, відаць, скрыдле́ўе ‘скібы змёрзлай зямлі’ (віц., Хрэст. дыял.). с. 155

Скрыло́ ‘крыло’ (Ласт., Сл. ПЗБ, Стан.), скры́льлі ‘крылы’ (Ласт.), скры́лы ‘тс’ (Сл. ПЗБ), скры́лья ‘крылле’ (там жа). с. 156

Скрыль ‘луста, скіба’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Касп., Мядзв., Бяльк., Янк. Мат., Жд. 1), ‘пласт узаранай зямлі’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘вашчына’ (там жа), ‘жменя льну’ (мядз., там жа), ‘губа на дрэве’ (ТС), скрылі́ ‘нарэзаная і падсмажаная бульба’ (Бяльк., Мат. Гом., Янк. Мат.), скрылькі́ ‘суп з бульбы’ (барыс., Жд. 1), скрыль ‘соты з мёдам у раме’ (віл., 3 нар. сл.), памянш. скры́лік, скрыля́ць ‘рэзаць скрылямі’ (ТСБМ, Касп., Нас., Ласт.; ашм., Стан.; Сл. ПЗБ). с. 156

Скрыме́ць ‘дранцвець, церпнуць, пачынаць балець’ (Тур.). с. 156

Скрындзі́ць ‘плакаць, ныць, капрызіць’ (Арх. Федар.). Гл. скрэнда. с. 156

Скрындо́ла старое ‘аглобля сахі’ (ТСБМ). Гл. крынджалы. с. 156

Скры́ня ‘драўляная пасудзіна для складвання ці ссыпання, скрынка’, ‘драўляная пасудзіна з вечкам і замком, сундук, куфар’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Гарэц., Др.-Падб., Мал., Мядзв., Бяльк., Шат., Касп., Сцяшк., Пятк. 2, ТС, Булг., Шатал., Бір. дыс., Нар. словатв., Сл. ПЗБ, Шушк., Жыв. сл.), ‘аконная або дзвярная шуфляда’ (Тарн., Шушк., ТС), ‘драўляная аправа ў жорнах’ (шальч., лід., Сл. ПЗБ), ‘дадатковы зруб на дне калодзежа’ (Некр., Сцяшк., Шатал., Бір. дыс., ТС, Нар. лекс.), ‘вулей’ (ігн., вільн., Сл. ПЗБ), ‘дамавіна з чатырох дошак’ (ТС), ‘шуфляда ў стале’ (Нар. сл.), ‘форткі акна’ (Шушк.), ‘ступка (медная)’ (Мат. Гом.), скры́нка ‘сундук’ (мазыр., Яшк. Мясц.), скры́нка ‘чатырохсценная пасудзіна’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ). с. 156

Скрып ‘хвошч палявы, Еquisetum arvense’ (ваўк., Сл. ПЗБ, Скарбы, Кіс., Інстр. 2). с. 157

Скры́пацень ‘грузд’ (брэсц., пін., Жыв. сл.), скрыпіца ‘тс’ (чэрв., Сл. ПЗБ). Сюды ж скрипица ‘грыб, Аgaricus extinctorius L.’ (Меер Крыч.). Да скрыпець (гл.). с. 157

Скры́пацца ‘часта хадзіць у хату і з хаты, часта адчыняць дзверы’ (дзярж., карэліц., Нар. сл.), вы́скрыпаць хату ‘выстудзіць хату, часта ходзячы то на двор, то са двара’ (там жа). с. 157

Скрыпа́цца ‘блытацца’: ніткі скрыпа́юцца (віц., ЛА, 4). Да крыпаць (гл.). с. 158

Скры́пель, скры́пень ‘гу́ба’ (мазыр., Жыв. сл.), скрыпе́ль ‘тс’ (ТС, Пятк. 2, Ян.; мазыр., Жыв. сл.), скры́пель ‘тс’ (бярэз., Сл. ПЗБ), скры́пень ‘губка для высякання агню’ (бабр., ЛА, 4). с. 158

Скры́пень ‘расліна Еріlobium angustifolium Scop.’ (ТСБМ, Кіс., Дэмб.), скрыпе́нь (Касп.), скрыпун, скрыпель, скрыпнік (Кіс.), скрыпіцень (Мядзв.), скрыпу́н (Сцяшк.) ‘тс’, скрыпе́ль ‘дзедзвель, Sonchus paluster L.’ (кругл., ЛА, 1), іншая народная назва — хробуст. с. 158

Скрыпе́ць ‘утвараць скрыпучыя гукі; рыпець’, ‘жыць абы-як, з цяжкасцю падтрымліваючы свае сілы’ (ТСБМ), скрыпа́ць ‘тс’ (Байк. і Некр.). с. 158

Скрыпёнкі: сядзець на скрыпёнках ‘сядзець на кукішках’ (Касп.). с. 159

Скрыпі́ца ‘кошык’ (Бяльк.). Гл. скрыпка₂. с. 159

Скры́пка₁ ‘смычковы музычны інструмент’ (ТСБМ, Ласт., Шат., Байк. і Некр., Др.-Падб., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ). с. 159

Скры́пка₂ ‘венцер, рыбалоўная прылада ў выглядзе конуса або рэшата для зімняй лоўлі’ (чач., Жыв. НС; кір., Нар. сл.; Браім, Рыбалоўства), бучы або крыпкі ‘пляцёныя або зробленыя з лучыны конусы, якія апускаюцца ў палонкі’ (Меер Крыч.). с. 160

Скрыпт ‘рукапіс, манускрыпт’ (Гарэц., Др.-Падб.), с. 160

Скрыпу́н ‘расходнік пурпуровы, Sedum purpureum L.’ (Кіс., Касп.), ‘від пустазелля’ (Скарбы). с. 160

Скрыпушка ‘смалёўка, Silene cucubalus L.’ (Кіс.), скрыпу́ха ‘скрыпень’ (Сл. ПЗБ), с. 160

*Скрэбтаві́нне, скрыбтовы́нне ‘аскрэбкі (звычайна з кораняплодаў)’ (Клім.). с. 160

Скрэ́бці ‘драпаць’, ‘здзіраць, счышчаць’, ‘чысціць, абчышчаць (гародніну, рыбу)’, ‘чухаць’, ‘стругаць’, ‘трывожыць, непакоіць’. (ТСБМ, Касп., Шат., Сл. ПЗБ, Сцяшк., ЛА, 1, 4), скрэбці́ ‘тс’ (ТС), скрабсці́ (Касп., Варл., Шатал., Сл. ПЗБ, ЛА, 1), скрабці́ (Сл. ПЗБ, ЛА, 1, Др.-Падб.), скрэ́сць (Гарэц., Др.-Падб., Ласт., Юрч.), скрэ́сці (Сл. ПЗБ, ЛА, 1), скрэ́бціся ‘чухацца’ (Жд. 1). с. 160

Скрэ́гаць ‘ліпець, хварэць, чуць жыць’ (карэліц., Нар. словатв.). с. 161

Скрэ́дама (скрэ́дома) ‘невядома куды, дзе (пайсці, загінуць)’: пропаў скрэ́дома (Альп.). с. 161

Скрэ́нда ‘жмінда’ (слонім., Жыв. сл.), ‘кабета заможная, але скупая, якая ўвесь час наракае, што ў яе нічога няма’ (Федар. 4), ‘чалавек, які ўвесь час скардзіцца на што-небудзь, ныцік’, скрэ́ндзіць ‘надакучліва скардзіцца’ (Сл. рэг. лекс.), ‘пішчаць, енчыць, выпрошваць’ (Варл.). с. 161

Скрэнт ‘дэталь пярэдняй часткі воза ў выглядзе бруска, у якую ўстаўляюцца ручкі’ (Скарбы). с. 162

Ску́бці ‘шчыпаць’, ‘ашчыпваць’, ‘тузаць’, ‘дзерці’, ‘вырываць, адрываць’, ‘грызці (траву)’ (ТСБМ, Касп., Шат., Сл. ПЗБ, ЛА, 1, Ян.), дыял. ску́бсці ‘тс’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 1; ашм., Стан.), ску́сць ‘тс’ (Нас., Бяльк.), скуба́ць ‘тс’ (Нас., Гарэц., Шат., Растарг.; ашм., Стан.; Мат. Гом., Сцяшк., ТС, Байк. і Некр., Ласт., Сл. ПЗБ). с. 162

Скуго́ліць ‘жаласна выць, падвываць (пра жывёліну)’ (ТСБМ, Касп., Др.-Падб., Сцяшк., Мядзв., Інстр. 3), ‘тлуміць галаву, надакучаць’ (Сл. ПЗБ), ‘плакаць’ (Мат. Гом.), ску́гліць, скуглі́ць ‘вішчаць’ (ТС, Ян., Сл. ПЗБ), скугіта́ць ‘скуголіць’ (Шатал.), скугі́чыць ‘тс’ (Сл. ПЗБ), скуго́рыць ‘тс’ (Нас.). с. 162

Скудзе́льніца ‘пралля, якая са сваёй работай прыходзіць да сябровак’ (стаўб., карэліц., Жыв. сл.), ‘папрадуха’ (навагр., дзярж., Нар. сл.). с. 163

Скуёўдзіць ‘моцна памяць’ (чавус., Нар. сл.), скуёўдзіцца ‘сагнуцца, скорчыцца’ (Растарг.), ‘збянтэжыцца, разгубіцца’ (Сцяшк. Сл.). с. 163

Скуйна́ ‘ігліца’, ‘галінкі хвоі’, ‘месца, пакрьггае ігліцай’ (гродз., Сл. ПЗБ), ску́віна ‘кастрыца ад ільну’ (Сцяшк. Сл.), сюды ж скуётнік ‘хваёвыя і яловыя іголкі’ (навагр., Жыв. сл.). с. 163

Скукарэ́чаны ‘згорблены’ (Яўс.), скукару́чыцца, скукарэ́чыцца ‘згорбіцца, сагнуцца’, зняваж. ‘памерці (у курчу)’ (Нас.), скакаручыць ‘сагнуць’ (Наша слова, 1992, 19 жн.), скукарэ́жыць ‘скруціць, сагнуць’ (Барад.). с. 163

Скукла́ць ‘з`есці, зжэрці’ (Нас.). с. 164

Скула́ ‘гнойны нарыў, фурункул’ (Нас., Шымк. Собр., Байк. і Некр., Касп., Бяльк., Сцяшк., Сержп., ЛА, 3), ‘нарыў, фурункул’, ‘залатуха’ (Сл. ПЗБ), ‘нарыў’, ‘нарасць на дрэве’ (ТС), ску́ла ‘гнойны нарыў, фурункул’ (ТСБМ, Ласт., Растарг.; ашм., Стан.; Варл., ЛА, 3, Клім.), ‘рожа (хвароба)’ (Бес.), ‘нарыў’, ‘залатуха’, ‘трахома’, ‘прыступ эпілепсіі’ (Сл. ПЗБ), ‘выступ на твары, ягадка’ (ТСБМ, Сцяшк.). с. 164

Ску́лачнік ‘мальва кучаравая, Маlva crispa L.’ (Кіс., Дэмб. 1, Інстр. 2), тое ж ску́льнік (Нас., Гарэц.), ску́лашнік (Касп.), ску́лішнік (Бяльк.). с. 164

Ску́лле ‘дэталь ткацкага станка’: скулляў трэба набіць многа (Мат. Гом.). с. 165

Скуль ‘адкуль’ (ТСБМ, Бяльк., Байк. і Некр., Др.-Падб., Касп., Сержп. Прымхі, Пятк. 2, ТС, Сл. ПЗБ, Гарэц., Мал., Сцяшк., Янк. БП, Нік.), скуоль (Бес.), ску́льля (Сцяшк.), ску́ляка (Нік.) ‘тс’. с. 165

Ску́льнік₁ ‘увярэднік’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 165

Ску́льнік₂ ‘кастрыца’ (Сл. рэг. лекс.). с. 165

Скуля́снік ‘трыпутнік ланцэталісты, Рlantago lanceolata L.’ (Бейл.). Да скула (гл.). с. 165

Скума́т ‘шматок, кавалачак, абрэзак (тканіны)’, ‘жмут, пук’ (Нас.), ‘акравак’ (Касп., Барад.; віц., ЛА, 4). Гл. шкумат. с. 165

Скума́ць ‘разумець, дагадвацца’ (Нас.); с. 165

Ску́мбрыя ‘невялікая марская прамысловая рыба’ (ТСБМ). с. 165

Скундзя́біцца ‘сагнуцца’ (Сл. Брэс.), скундзя́біцца, скондзя́біцца ‘змарнець, зніякавець’ (ТС), скундзёбіцца ‘сагнуцца’ (Сцяшк. Сл.). с. 165

Ску́піцца ‘сабрацца ў гурт, злучыцца ў кампанію’ (Нік. Оч., 2, Варл.), ску́пытысь ‘тс’ (Клім.), с. 166

Скупы́ ‘празмерна ашчадны (пра чалавека)’, ‘няпоўны (пра памер)’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Варл., Сл. ПЗБ), скупу́ ‘тс’ (ТС), скупэ́й ‘тс’ (кам., Сл. ПЗБ), скупы́й ‘тс’ (Бяльк.). с. 166

Скупянда́ (скупінда́) ‘скупы, сквапны чалавек, скнара’ (ТСБМ, Барад.), скупе́нда ‘тс’ (ТСБМ, ТС, Марц.), скупе́ндра ‘тс’ (саліг., Сл. нар. фраз.), скупенджа́, скупя́нджа ‘тс’ (ТС, Пятк. 2, Мат. Гом.), скупяндзя́ (скупіндзя́) ‘тс’ (Ласт., Байк. і Некр., Сцяшк., Касп., Варл., Сл. ПЗБ), скупындя́ ‘тс’ (Сл. Брэс.), скупэ́ндзя ‘тс’ (Гіл.), скупяндзе́й, скупендзя́й ‘тс’ (Ласт., Растарг.); скупярда́ (скупірда́) ‘тс’ (Бяльк.), скупярдзя́ (Байк. і Некр.), скупірдзя́га ‘тс’ (Бяльк., Сержп.), скупярдзя́ка (скупірдзя́ка) ‘тс’ (Байк. і Некр., Касп., Ян., Бяльк., Мат. Гом.), скупердзя́й ‘тс’ (ТС). с. 166

Ску́ра ‘верхняе покрыва цела чалавека і жывёлы’, ‘вырабленая шкура жывёлы’ (Нас., ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Касп., Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 3). с. 167

Скура́нік, скура́нка ‘кажан’ (вільн., трак., Сл. ПЗБ). Да скура(ны) (гл.). с. 167

Скурапе́жка ‘кавалак тонкага сала’ (Касп.). с. 167

Скура́т₁ ‘акравак скуры’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Касп., Гарэц., Др.-Падб., Янк., Сл. ПЗБ). с. 167

Скура́т₂ ‘кажан’ (слонім., лід., Арх. Федар.; воран., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.; гродз., докш., івян., воран., ЛА, 1), скура́ч ‘тс’ (свісл., Шатал.), шкура́т ‘тс’ (ганц., глус., мазыр., ЛА, 1). с. 167

Ску́раць ‘здабыць, атрымаць з хітрасцю’ (ТС), ску́ратэ ‘быць пабітым’ (брэсц., Нар. лекс.). с. 167

Скурла́т ‘акравак скуры’ (ашм., шальч., Сл. ПЗБ), ‘кажан’ (Байк. і Некр.; воран., Шатал.; шальч., Сл. ПЗБ). с. 168

Скуро́жыць ‘скруціць, знявечыць’ (ТС), ‘сагнуць’ (Сцяшк. Сл.). Гл. курожыцца, скарожыць. с. 168

Скурто́ніць ‘набыць з дапамогай махінацыі, нячэсна’ (Сл. рэг. лекс.). с. 168

Ску́сны ‘смачны’ (Нас., Ян.), ску́сна ‘смачна’ (Бяльк., Растарг.). с. 168

Скусо́рыцца (скусо́рицца) ‘коса глядзець на каго-небудзь’ (Шымк. Собр.). с. 168

Скут ‘скрутак, кавалак палатна, прызначаны для бялення’ (Касп.; астрав., глыб., шуміл., калінк., Сл. ПЗБ; Уладз.; сен., Сл. нар. фраз.; ЛА, 4, Нік. Очерки), ‘кавалак, абрэзак палатна’ (Сл. рэг. лекс.), ску́так ‘акравак; скрутак палатна’ (глыб., Сл. ПЗБ), ‘палатно, якім кума пакрывала дзіця пры абрадзе хрышчэння’ (хойн., Арх. ГУ), скуто́к ‘скрутак палатна’ (Сцяшк. Сл.). с. 168

Ску́так₁ ‘вынік, вывад; паляпшэнне спраў’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сцяшк.), ‘прыбытак’ (Касп.), ‘ужытак’ (Нас.), ‘паразуменне, згода, аднадумнасць’ (Скарбы); скутак: дабіцца скутку ‘ўпарадкаваць, раскласці належным чынам думкі ці рэчы’ (Мілк.). с. 169

*Ску́так₂, ску́ток ‘нясцерпнае становішча’ (драг., 3 нар. сл.), скутова́цца ‘мучыцца, цярпець боль’ (ТС). с. 169

Ску́ф`я ‘спічастая шапка з чорнага або фіялетавага аксаміту ў праваслаўнага духавенства, манахаў’ (ТСБМ). с. 169

Скучуры́жыцца ‘акачурыцца’ (Бяльк.). с. 169

Скяпа́ць, скепа́ць, скіпа́ць, с(ь)капа́ць ‘шчапаць’ (Нас., Касп., Шн. 1; віц., Нар. словатв.; бялын., Нар. сл.; Мат. Маг., Растарг.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), ске́паць ‘сячы’ (ПСл). с. 169

Слабада́₁ гіст. ‘у ХІ-ХVІ стст. сяліба вольных людзей, прадмесце’, ‘вялікае гандлёвае ці прамысловае сяло, пасёлак’; памянш. слабо́дка (ТСБМ, Ласт.), ‘гаспадарчае пасяленне сялян, вызваленых ад прыгону, на пэўнай адлегласці ад сяла’ (Пятк. 2). с. 170

Слабада́₂ ‘агульная назва скаціны’ (Арх. Федар.; пруж., івац., ДАБМ, камент., 887), ‘статак кароў’ (Сцяшк. Сл.). с. 170

Слабіна́ ‘нетрывалае, слабое месца’ (ТСБМ), ‘воля, свабода, безнагляднасць’, ‘нядужы, хілы чалавек’ (Яўс.), сла́бінка ‘слабасць, недахоп’ (Нар. Гом.), сюды ж слабе́нё (słabienіо) ‘бакавая частка жывата да клуба’ (Арх. Федар.). с. 170

Слабня́к ‘апошні асенні рой’ (Анох.). Да слабы (гл.). с. 171

Слабо́да ‘свабода, воля, вольнасць’ (Нас., Шат., Касп., Бяльк., Сержп., Мал., Ян., Янк. 1, Выг., Сл. ПЗБ, ТС), ‘свабода’, ‘адпачынак’ (Сл. ПЗБ), слабода і слабада ‘воля, вольнасць’ (Пятк. 2), слобо́да ‘свабода’ (ТС). с. 171

Слабы́ ‘які мае невялікую фізічную сілу, недастаткова дужы’, ‘нямоцны, нетрывалы’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Гарэц., Касп.; гродз., брэсц., ЛА, 5), ‘мізэрны, слабасільны, хілы, кволы’ (Ласт.), сла́бы(й) ‘тс’ (Бяльк., ЛА, 5). с. 171

Сла́ва ‘шырокая вядомасць, прызнанне’ (Гарэц., Кос., Некр. і Байк.), ‘рэпутацыя’ (Ласт., Федар. 4, Пятк. 2), ‘думка іншых людзей’ (Сержп.), ‘ганьба’ (Ян.), ‘ганьба, дрэнная погаласка’, ‘ацэнка, рэпутацыя’ (ТС), ‘чуткі, размовы’ (ТСБМ), ‘хвала, гонар’ (Гарэц., Некр. і Байк.), с. 172

Слава́р ‘слоўнік’ (Гарэц.). с. 173

Славі́ст ‘спецыяліст у галіне славістыкі, славянскай філалогіі’, славі́стыка, славісты́чны, с. 173

Сла́віць, сла́віцца ‘мець славу, шырокую вядомасць у якіх-небудзь адносінах; усхвалявацца, праслаўляцца, ушаноўвацца’. Гл. слава. с. 173

Славу́ты ‘агульнавядомы; праслаўлены’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Байк. і Некр.), с. 173

Славяні́н, славя́не ‘група роднасных па паходжанні і блізкіх па мове народаў’ (ТСБМ). с. 174

Слаката́ць ‘казытаць’ (Сержп.; браг., Нар. словатв.), слокота́ць ‘тс’ (ТС), слаката́ць, слеката́ць, слокота́ць, шлаката́ць ‘тс’ (ЛА, 3), сюды ж сло́кат ‘ласкатанне’, сло́катка ‘шлокат, козыт’, сло́катна ‘шлокатна’ (Ян.). с. 174

*Слакі́та, слокі́та ‘непагадзь, слота’ (івац., Нар. сл.). с. 175

Сла́лам ‘скарасны спуск на лыжах з гары па спецыяльнай трасе’ (ТСБМ). с. 175

Сла́нец₁ ‘лён, які сцелюць у процілегласць мочанаму’ (ТСБМ, Жд. 2; дзісн., Яшк. Мясц.), слане́ц ‘тс’ (Нас., Касп., Байк. і Некр.), сланцы́ ‘маніцы’ (мядз., Нар. сл.). Да слаць₂. с. 175

Сла́нец₂ ‘горная парода, якая мае слаістую будову’ (ТСБМ). с. 175

Слане́ц ‘слонка, вальдшнэп’ (Гарэц., Байк. і Некр.). с. 175

Слане́чнік ‘расліна Неliantus L.’, ‘насенне гэтай расліны, якое ядуць як ласунак’, дыял. сланэ́чнік, сланэ́шнік, слано́шнік, сло́мачнік ‘тс’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Кіс., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС, Інстр. 1, Жыв. сл.), ‘дзевясіл, Іnula helenium L.’ (Касп.). с. 176

Слані́на ‘саланіна’ (Касп.), ‘свіное сала’ (Сцяшк., Скарбы, Сл. ПЗБ), ‘сала; тоўстае сала’ (Сл. Брэс.), ‘доўгі тоўсты кусок сала’ (Сл. ПЗБ). с. 176

Слані́ць ‘хіліць; прыстаўляць’ (Нас., Ласт.), слані́цца ‘хіліцца, прыхіляцца, адхіляцца’ (Нас., Ласт.), часцей з прыстаўкай: заслані́ць., прыслані́ць, сланя́ць ‘хістаць, вадзіць у бакі’ (ТСБМ), сланя́цца ‘хадзіць туды-сюды (звычайна без мэты)’, ‘злёгку хістацца’ (ТСБМ, Сержп.), ‘хістацца’ (воран., Сл. ПЗБ, Варл.) с. 176

Сланы́ ‘козлы (для пілавання бервяна на дошкі)’ (ашм., Яшк. Мясц.). с. 176

Слапо́к ‘пастка, мышалоўка’: мыш прынадзіць у слапок (Маладосць, 1973, 9, 73). с. 177

Сла́сты ‘прылада для адціскання сыру’ (Сцяшк. Сл.), ‘пастка’, ‘ціскі’, ‘прыстасаванне для сушкі травы’ (Сл. ПЗБ). с. 177

Сласць ‘задавальненне’ (Нас.), сласно́та ‘сладастраснасць’ (Гарэц.), сла́сны ‘смашны’, сласные рэчы ‘ласункі’ (Нас., Арх. Федар., Растарг.), сюды ж сласцёны ‘аладкі, ляпёшкі’ (Нас., Шымк. Собр.). с. 177

Слаці́ць ‘жыць, перабіваючыся’ (Касп.). с. 177

Слаць₁ ‘пасылаць, адпраўляць’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Варл., ТС). с. 177

Слаць₂, сцялі́ць ‘класці, раскладваць, распасціраць, укладваць’ (ТСБМ, Нас., Сержп. Прымхі, ТС, Варл., Сцяшк., Сл. ПЗБ). с. 178

Сле́га, сліга́, слігаві́на ‘лага; кладзь, доўгае бервяно, якое кладуць на сохі’ (Бяльк., Касп.), сле́гі ‘рэі’ (калінк., Арх. ГУ), слёгі ‘лагі’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), слі́га ‘вясло для кіравання плытом’ (гродз., Сл. ПЗБ), ‘падваліна’ (в.-дзв., рас., Сл. ПЗБ, ЛА, 4), слюгаві́на ‘падваліна’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘брус, якім замацоўваюць насціл маста’ (докш., там жа), ‘лагі’ (в.-дзв., там жа). с. 178

След ‘адбітак ступні нагі, капыта, лапы’, ‘знак уздзеяння’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Некр. і Байк., Сцяшк., ТС, Пятк. 2, Сл. ПЗБ), ‘права, прычына, падстава’ (Нас.), ‘дарога, сцежка; часовая мяжа на сенажаці паміж участкамі’ (Яшк.), с. 179

Следапы́т ‘той, хто добра распазнае сляды, хто высочвае каго-небудзь па слядах’ (ТСБМ). с. 179

Следзь ‘селядзец’ (Сцяшк., Скарбы), слез, следзь ‘тс’ (Сл. ПЗБ), следз, следзь, следь ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 179

Сле́дчы ‘хто вядзе следства’ (ТСБМ). с. 179

Слень ‘луска’ (мазыр., Шатал., ТС; чач., ЛА, 1), слінь ‘тс’ (тураў., ЛА, 1), свень ‘тс’ (мазыр., ЛА, 1), слень ‘слізь’ (ТС). с. 180

Слепанда́ (сьлепанда́) экспр. ‘сляпы, слепаваты чалавек’ (ашм., Стан.), слепе́нда ‘падслепаватая жанчына’, слепенджа́ ‘тс’ (ТС), слепандзя́ ‘пра таго, хто кепска бачыць’ (Скарбы), слепяндзя́ ‘тс’ (Сцяшк. Сл.; в.-дзв., Шатал.), слепэньдя́ ‘тс’ (бяроз., Сл. ПЗБ), сляпандзя́ ‘тс’ (віл., там жа), сьліпіньдзя́ ‘хто не сочыць за сваёй работай’ (Варл.), сляпі́ндра, сьліпіндра́ ‘слепаваты чалавек’ (Янк. 3, Яўс.). с. 180

Сле́пет₁ зборн. ‘пчолы (дзікія)’, ‘дупло, у якім жывуць дзікія пчолы’ (Мат. Гом.), ‘мёд з дупляных лясных вулляў’ (Сцяшк. Сл.), слепета́ зборн. ‘дзікія пчолы’ (ПСл, Нар. Гом.), сле́пат ‘тс’ (Некр., Маш.; палес., Сержп. Бортн.), сле́пят ‘тс’ (Маш.), сле́паты ‘тс’ (Некр.), сле́пет, сле́пят, сле́пяты, сле́патні, сле́пні, сляпні́, сле́пцы, сляпцы́ ‘тс’ (ЛА, 1), сле́петы, сле́петні ‘тс’ (ТС, Шатал.), сле́пета, сле́пето, сле́пецень, сле́пацень, сле́пет, сле́пят, сле́пец, сляпа́к ‘дупло, дзе пчолы’ (ЛА, 1); слепатне́ ‘лясныя пчолы, што жывуць у дуплах’ (ганц., Сл. ПЗБ), с. 180

Сле́пет₂ ‘кураслеп дуброўны, Аnemone nemorose L.’ (Шат., Сл. ПЗБ, Кіс.), ‘казялец, Ranunculus L.’ (Сл. ПЗБ), слепата́ ‘тс’ (там жа). с. 180

Сле́пець (сьле́пяць) ‘сырая пагода з мокрым снегам’ (навагр., Жыв. сл.). с. 181

Сле́сар ‘рабочы-металіст’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Пятк. 1), слёсар ‘тс’ (Янк. 2, Сцяшк. Сл.), сло́сар ‘тс’ (Сцяшк.), сляса́р ‘тс’ (Ласт.). с. 181

Сле́цце (сьле́цьце) ‘плады’ (Аrchе, 2007, 3), сьле́ціва ‘зеляніна, гародніна’, сьле́ціўя ‘тс’ (Ласт.). с. 181

Слёз ‘струменьчык вады, які б`е з крыніцы’ (ТС). Да слізіць (гл.). с. 181

Слёзкі ‘дрыжнік, Вriza L.’ (ТСБМ, Касп., Гарэц., Сл. ПЗБ, Кіс.), ‘расіца, Drosera rotundifolia L.’, слёзка ‘чорнагалоў, Рrunella L.’ (Нас.), ‘фуксія’ (ушац., Жыв. сл.; ТС). Часта ў складаных назвах тыпу зязюліны слёзкі, с. 181

Слёзнік ‘чальчак, Lythrum salicaria L.’ (Ласт., Кіс., Мат. Гом.), іншая назва плаку́н (Ласт.). Да сляза (гл.), с. 182

Слі́ба (сьлі́ба) ‘хіба’ (Яўс.), ‘хіба’ і ‘каб’ (Бяльк.). с. 182

Слібізава́ць ‘чытаць па складах’, ‘вучыцца якому-небудзь рамяству’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр.), сьлібізава́ць ‘чытаць па складах’ (Байк. і Некр., Варл.), слібізава́ць, слябізава́ць ‘тс’ (Сл. ПЗБ), слі́бізам ‘па складах (чытаць)’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 182

Слібі́ць (сьлібі́ць) ‘ільсніцца’ (Ласт.), сьліба́ ‘амальгама’ (Ласт., Байк. і Некр.). с. 182

Слі́ва ‘фруктовае дрэва, Prunus domestica L. і яго плод’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Бяльк., Кіс.), сьлі́віна ‘слівавае дрэва’ (Касп., Мат. Гом.). с. 182

Слі́вень ‘род бязногай, падобнай на змяю яшчаркі’ (ТСБМ), ‘род злой, гавораць сляпой, змяі’ (Нас.), ‘мядзянка (змяя)’ (Байк. і Некр.), ‘род змяі’ (Касп.), сьлі́вень ‘слімень, медзяніца-гадзюка’ (Бяльк., Сцяшк.), слі́вянь, слі́вень ‘вераценніца, якую лічаць ядавітай змяёй’ (Сл. ПЗБ). с. 182

Слі́га ‘дошка пад нахілам’ (Касп.), слі́гі ‘падваліны’ (віц., ЛА, 4). Гл. сле́га. с. 183

Сліж₁ ‘галец’ (Сцяшк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), ‘невялікая сомападобная рыбка’ (Нар. лекс.), слі́жык ‘галец’ (Гіл.), ‘дробная рыбка’ (Бяльк.), ‘дробная рыбка, падобная на ўюна’ (Нар. лекс.), сліж, слі́з ‘галец’ (Сцяшк.), ‘уюн’ (Скарбы), ‘малюск’ (Сл. ПЗБ), с. 183

Сліж₂ ‘праснак’ (Сцяшк.), ‘печыва з мукі’ (ЛА, 5), сліжы́ ‘праснакі, якія ядуць на калядную Куццю з цёртым макам’ (Сцяшк. Сл.), ‘клёцкі’ (смарг., Сл. ПЗБ), ‘піражкі’ (ашм., шальч., Сл. ПЗБ), слі́жыкі ‘тс’ (Нас.; гродз., Сл. ПЗБ), ‘піражкі’ (паст., іўеў., воран., Сл. ПЗБ), слі́зік ‘праснак’ (Сцяшк. Сл.), слі́зікі ‘кавалачкі пшанічнага цеста, адвараныя ў вадзе і залітыя макавай сумессю’ (Скарбы). с. 183

Сліж₃ ‘доўгае бервяно, якое кладзецца па баках маста для ўмацавання насцілу’ (Сцяшк., ПСл; віл., лід., Сл. ПЗБ; ЛА, 5), ‘бервяно, па якім спускаюць на ваду лодку’ (ТС), ‘бервяно, па якім усцягваюць наверх цяжкія калоды’ (ПСл, ЛА, 5), сліжакі́, сліжы́ ‘лагі’ (воран., віл., Сл. ПЗБ), слеж ‘падваліна’ (брэсц., кобр., Нар. сл.), сле́жык ‘аснова печы’ (іван., Нар. сл.), слі́жка ‘шасток у хаце для адзежы’ (Касп.), сліз ‘падоўжная бэлька ў гаспадарчых будынках на сохах’ (ЛА, 4), сліс, сліш ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 184

Сліжа́ (сьліжа́), сьліжані́на ‘вараныя сухія фрукты’: наварыла сьліжы з яблыкаў (Ласт.). Гл. сліж₂. с. 184

Слі́жань ‘смоўж, слімак’ (Яўс.). Да слізкі (гл.), с. 184

Слі́жба ‘колькасць’: ніколі не бачыла такой сліжбы людзей (Мат. Гом.). с. 184

Слізґаві́ца ‘слізгата’ (Сл. ПЗБ, Скарбы), слізгаві́ца ‘галаледзіца’ (Сцяшк. Сл.); с. 184

Слі́зганка ‘слізкае месца; коўзанка’ (ТСБМ), слі́згаўка ‘месца на лёдзе, дзе магчыма коўзацца’ (Нас., Яшк.). с. 185

Слізга́ць ‘рухацца па гладкай, слізкай паверхні, не адрываючыся ад яе; коўзаць’ (ТСБМ), слі́згацца ‘коўзацца’ (ТСБМ, Касп.), слізга́цца ‘тс’ (Нас., Варл., Сл. ПЗБ), сліза́цца ‘выслізваць, быць слізкім; коўзацца на нагах’ (Нас.), слізго́та ‘стан паверхні пры абледзяненні’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк.). с. 185

Слі́зень ‘слізняк, смоўж’ (Ян., ТС), слі́зянь ‘вераценіца’ (віл., Сл. ПЗБ), с. 185

Слі́зік ‘праснак’ (Сцяшк. Сл.), сле́дзікі, слі́зікі ‘піражкі; варэнікі’, ‘крухмальныя локшыны’, ‘кусочкі пшанічнага цеста, адвараныя ў вадзе і залітыя салодкай сумессю’ (Скарбы, Сл. ПЗБ). Гл. сліж₂. с. 185

Слізі́ць ‘сачыцца’, ‘мокнуць (пра рану)’ (Сл. ПЗБ, ПСл), слі́зіць, слізі́ць ‘тс’ (ТС), сюды ж, відаць, і слю́знуць ‘прэць, гніць’ (Варл.). с. 185

Слі́зкі ‘гладкі, такі, на якім цяжка ўтрымацца, устаяць або які цяжка ўтрымаць’, ‘пакрыты сліззю’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), слізь ‘цягучая і слізкая маса’ (ТСБМ), слізата́ ‘слізкасць’ (Сл. ПЗБ), слізо́та ‘заледзянелая дарога’ (тс), ‘калі пад нагамі слізка’ (Варл.), слі́знуць, слізі́ць ‘пакрывацца сліззю, прэць’ (ПСл), слі́дзікі ‘піражкі’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 186

Слізо́рак, слізо́рык ‘сцізорык’ (Нас., Варл.). с. 186

Слізуны́ ‘грыбы маслякі’ (Сл. рэг. лекс.), сюды ж слізу́х ‘масляк’ (Сцяшк.), сліжа́к ‘казляк’ (Яўс.). Да слізкі (гл.). с. 186

*Слім, слым ‘вераценніца’ (малар., Цыхун, вусн. паведамл.). Гл. слімень. с. 186

Слімаза́рны, слімазу́рны ‘запэцканы слінай; малы, хілы’, ‘марудлівы, дробязны (аб працы)’ (Нас.), слімаза́рны ‘няўдалы, нязграбны’ (Сцяшк. Сл.), ‘плюгавы’ (Янк. 2), ‘мізэрны’ (Сержп.; кам., ЖНС), слемаза́рны ‘ўбогі, варты жалю, слёз’ (Нар. Гом.), слямаза́рный ‘дробны’ (Сл. Брэс.), слімаза́рнік, слімазу́рнік ‘гадкае запэцканае дзіця’, ‘благі працаўнік, рамеснік’ (Нас.), слімаза́рнік ‘неахайны, апушчаны чалавек’ (Чач., Касп., Федар. 4), слімазу́рыць ‘пэцкаць’, ‘марудліва займацца нечым’ (Нас.), слімаза́ ‘плакса’ (КСП). с. 186

Сліма́к ‘малюск, які мае ракавіну і рухаецца вельмі марудна’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Жыв. св.), ‘смоўж’ (Нас., Гарэц., Бяльк., Байк. і Некр., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС), ‘палявы смоўж’ (Касп.), слюмак ‘слізняк, смоўж’ (віц., Жыв. НС), слямак ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 187

Слімакі, слімаке́ ‘сліна (пры плачы)’ (Нас.; зэльв., Нар. словатв.). с. 187

Сліма́ць ‘слініць’ (воран., Сл. ПЗБ), слі́маць ‘плакаць’ (КСП). с. 188

Слімба́ты ‘слінявы’ (слуц., Жыв. сл.). с. 188

Слі́мень ‘мядзянка, вераценніца’ (ТСБМ, Ласт., ТС, Ян.), ‘земнаводнае Аngulis fragulis L.’ (Янк. 3, Пятк. 2, Жыв. св., Сл. ПЗБ), сліме́нь ‘тс’ (Сцяшк.), ‘тоўсты, тлусты, сыты (чалавек)’ (Ян., Юрч.), слі́мень ‘смоўж’ (ТС, Мат. Гом), сляме́нь ‘невялікая змяя, Anguis fragilis L.’ (Касп.). с. 188

Слі́на ‘цягучая вадкасць у роце’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт., Касп., Шат., Сл. ПЗБ, ТС, Сержп., Варл.), слі́ня ‘тс’ (Нас., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), слі́ніць ‘мачыць слінаю’ (ТС, Варл., Сцяшк.), ‘плакаць’ (Жд. 2, Варл.), сліня́ты, слінка́ты ‘слюнявы’ (Сцяшк. Сл.), слю́на ‘сліна’ (ЛА, 3), слю́ня ‘тс’ (Гарэц., Бяльк., ЛА, 3). с. 188

Слі́нзіць ‘плакаць’ (Сцяшк. Сл.). с. 189

Слінь ‘слізь’, ‘смоўж’, слі́нько ‘ёрш’, ‘слінявы чалавек’ (ТС), слінь ‘луска’ (чач., ЖНС). с. 189

Слі́чны ‘прыгожы, цудоўны’ (Нас.), ‘прыгожы, прывабны’ (Бяльк., Нар. Гом., Сцяшк. Сл.). с. 189

Слі́шча ‘сцелішча; месца, дзе сцелюць лён’ (ТС; рас., чэрв., Сл. ПЗБ; Сцяшк., Шатал., Жд. 1, 3 нар. сл., Нар. лекс.). с. 189

Сло́ва ‘адзінка мовы, маўлення’, ‘фраза, выказванне’, ‘мова’ (ТСБМ, Нас., Шат., Бяльк., Байк. і Некр., Др.-Падб.), сло́во ‘тс’ (ТС, Федар. 4), слові́на ж. р., экспр. ‘тс’ (ТС), сюды ж слове́чно ‘вусна’ (мазыр., Нар. Гом.), с. 189

Сло́дыч ‘уласцівасць салодкага; салодкі смак’ (ТСБМ, Нас.), ‘задавальненне, асалода’ (Сержп.). с. 190

Слой₁ ‘пласт чаго-небудзь’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., ТС, Сцяшк., 3 нар. сл., Сл. ПЗБ), ‘гадавы круг у зрэзе дрэва’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк.). с. 190

Слой₂ ‘гліняны паліваны посуд з накрыўкай’ (ПСл), ‘(высокая) шкляная або гліняная пасудзіна’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Сл. ПЗБ, 3 нар. сл., ЛА, 5), сло́ік ‘тс’ (ТСБМ, Нас., Касп., Др.-Падб., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ, Варл., Сцяшк., 3 нар. сл., ЛА, 5), ‘высокі гліняны збан’ (Шат.), сло́вік (< сло́ік) ‘слоік’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк., Жд. 1, Сл. Брэс.). с. 191

Сло́кат ‘казытка’ (ЛА, 3; Ян.), сло́кот ‘тс’ (ПСл, ТС). с. 191

Сло́ксня, сло́кшня ‘лубяное валакно’ (воран., шальч., Сл. ПЗБ), сло́кшыны, сло́кшыня ‘тс’ (воран., іўеў., шальч., навагр., Сл. ПЗБ). с. 191

Слон₁ ‘буйная траваядная млекакормячая жывёліна з доўгім хобатам і двума біўнямі’ (ТСБМ, Ласт.), слонь (Байк. і Некр.). с. 191

Слон₂ ‘лаўка, услон’ (Нас., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, Сцяшк., Шатал., Ян., Скарбы), слонь ‘вялікае крэсла’ (Сцяшк. Сл.); памянш. сло́нец (Нас., Касп., Бяльк.), сло́нчык (Нас., Бяльк., Шатал., Скарбы), сло́нак (Сл. ПЗБ, Жыв. сл.), слі́нчык, сло́нчык, слу́нчык (Сл. Брэс.). с. 192

Слон₃ ‘жэрдка, з якой робіцца ключні́к (тоўстая жардзіна з калочкам на канцы, якім яна вешалася на кладзь, выконваючы ролю кроквы ў страсе на сохах)’ (ельск., Нар. сл.). с. 192

Слон₄ ‘сланечнік’ (Касп., Жд. 2, Шатал.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), сло́нкі ‘семачкі сланечніку’ (чэрв., Жыв. сл.). с. 192

Сло́нка ‘птушка Scolopax rusticola L.; лясны кулік, вальдшнэп’ (ТСБМ, Нас., Касп., Бяльк., Байк. і Некр.), сло́мка ‘тс’ (Гарэц., Інстр. 2; мазыр., петрык., Нікан.). с. 192

Сло́нца₁, сло́нцэ ‘сонца’ (Нас., Шымк. Собр., Шн., 1, Касп., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ, ТС, Скарбы, Нар. Гом., Нар. словатв.), сло́нцо ‘тс’ (Сл. Брэс., Ян.), сюды ж сло́нко ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк., Скарбы), с. 193

Сло́нца₂ ‘сланечнік’ (Шат.). с. 193

Сло́пы ‘пахілы’: слопая страха (мін., Сл. ПЗБ); таксама тапонім Слопішча (Жучк., КТС). с. 193

Сло́сар ‘слесар’ (Сцяшк.), слёсар ‘тс’ (лаг., Сл. ПЗБ). с. 193

Сло́сны ‘пакаты’: слосная страха (воран., ЛА, 4), ‘пахілы’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 193

Сло́та₁ ‘сырое надвор`е з дажджом і мокрым снегам’ (ТСБМ, Нас., Варл., Сцяшк., Байк. і Некр., Сержп. Прымхі; ЛА, 2), ‘нешта вільготнае, ліпкае, назойлівае’ (Жыв. сл., Нар. словатв.), слата́ ‘сырое вільготнае надвор`е’ (ТСБМ, Сцяшк., Гарэц., Шат., Др.-Падб., Байк. і Некр., ПСл, Сл. ПЗБ), ‘назола, прыліпала’ (Ян., Нар. лекс.), слота́ ‘тс’ (ЛА, 3), слоць ‘мокрае надвор`е’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), слю́та ‘слота’, слута́, слюта́, слёта́, слю́та, слоць, слокі́та ‘тс’ (ЛА, 2). Сюды ж слоті́ты ‘надакучаць, часта турбаваць’ (драг., 3 нар. сл.). с. 193

Сло́та₂ ‘насланае няшчасце’ (Касп.), ‘нешта як бы чарамі насланае’ (Варл.); сюды ж, відаць, слата́ слато́й ‘незлічона, шмат’ (Барад.). с. 194

Сло́ўнік ‘збор размешчаных у пэўным парадку слоў з тлумачэннем або перакладам на іншую мову’ (ТСБМ, Байк. і Некр.). с. 194

Слуга́ ‘чалавек для асабістых паслуг, прыслужнік’ (ТСБМ, Ласт., Шат., Сцяшк., Жд. 1, 2, Нар. сл.), слу́га ‘пашана, якую выказваюць дзеці ручкай старэйшым’ (Нас.), сюды ж слугава́ць ‘прыслужваць’ (ТСБМ). с. 194

Слу́два ‘закалец у хлебе’, перан. ‘шчыльны, спрасаваны іл’ (ТС). с. 195

Слу́жачы ‘службовец, чалавек на дзяржаўнай службе’ (ТСБМ). с. 195

Слу́жба ‘работа, заняткі; месца работы’, ‘богаслужэнне’, ‘выкананне воінскіх абавязкаў’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Шат., Бяльк., Пятк. 2, Сцяшк., Сл. ПЗБ), с. 195

Службі́ста ‘добры працаўнік’ (смарг., беласт., Сл. ПЗБ). с. 196

Службо́вік ‘кілішак’, службо́вая чарка ‘чарка ёмістасцю 100 грам’ (Скарбы). с. 196

Слука́ ‘слонка’ (Байк. і Некр., Пятк. 2, ПСл), ‘казадой’ (саліг., Нар. словатв.), слук ‘чырвоны лясны кулік, вальдшнэп, Scolopax rusticola L.’ (Меер Крыч.), слука́, слуква́, слухва́ ‘тс’ (усх.-палес., стол., Нікан.), случа ‘тс’ (Інстр. 2). с. 196

Слуп ‘бервяно або тоўсты брус, умацаваны вертыкальна, стаўма’ (ТСБМ, Нас., Шат., Байк., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ), памянш. слупо́к (ТСБМ, Сл. ПЗБ), слу́пак (Сл. ПЗБ); слупо́к ‘грубка’ (Сцяшк.), слупе́ц ‘папярочная планка ў граблях, у якую набіваюць зубы’ (Шатал., ЛА, 4). с. 196

Слу́па, слупа́ прысл. ‘дубка (станавіцца)’, слупка́ ‘тс’ (ганц., шчуч., Сл. ПЗБ), слупкава́ць ‘станавіцца дубка’ (іўеў., там жа). с. 197

Слупня́к ‘вострая інфекцыйная хвароба, якая прыводзіць да сутаргі мышцаў’ (ТСБМ). с. 197

Слуха́ўкі ‘навушнікі’ (Скарбы). с. 197

Слу́хаць ‘успрымаць слыхам’, ‘разглядаць (судовую справу)’, ‘прымаць пад увагу чые-небудзь указанні’ (ТСБМ, Ласт., Нас., Шымк. Собр., Касп., Байк. і Некр., ТС, Сл. ПЗБ), с. 197

Слухмя́ны ‘паслушны’ (Нас., Касп., Растарг., Байк. і Некр.). с. 197

Случа́й ‘выпадак, здарэнне’ (Нас., Шат., Растарг., ТС, Ян., Сл. ПЗБ), слу́чай ‘тс’ (Растарг., Бяльк.). с. 197

Слу́шны ‘разумны, абгрунтаваны; практычна карысны’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Варл., Байк. і Некр., Барад., Сл. ПЗБ), с. 198

Слы́за ‘кавалак сала’, слы́жка ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 198

Слы́нуць ‘лічыцца, славіцца, быць вядомым’ (Нас., Байк. і Некр.), с. 198

Слых ‘успрыманне гукаў’, ‘вестка’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Шат., Варл., Нар. словатв., Сл. ПЗБ), слух ‘тс’ (Ласт., Байк. і Некр., Бяльк., Сл. ПЗБ), с. 198

Слыць ‘быць вядомым; лічыцца знаным, славіцца’ (ТСБМ, Нас.), с. 199

Слы́шыць ‘уціхамірваць, супакойваць, рабіць паслушным чыёй-небудзь волі’ (ашм., Стан.). с. 199

Слю́га, слюга́ ‘суцэльнае бервяно пад вокнамі’ (ЛА, 4), ‘бервяно ў мосце’, ‘бервяно, па якім усцягваюць калоды’ (ЛА, 5). Гл. слега. с. 199

Слюда́ ‘празрысты слаісты мінерал’ (ТСБМ), ‘жылка для вуды’ (ТС). с. 199

Слюз₁ слюс, слюш ‘слізь’, ‘плесня’ (беласт., віл., воран., Сл. ПЗБ, ЛА, 4), слюз ‘слізь’ (ТС; рас., Шатал.), ‘слізкае гнойнае рэчыва на сапсутым мясе ці сапрэлым целе’ (Варл.), ‘слімак’ (лельч., Нар. лекс.), слюж ‘смоўж, слімак’ (Жыв. св.), сюды ж слю́зкі ‘слізкі’ (ТС), слю́знуць ‘прэць, гніць’ (Варл.), слю́за ‘слізь’ (бяроз., Сл. ПЗБ), слюзь, слюсь ‘тс’ (в.-дзв., шчуч., ашм., Сл. ПЗБ). с. 199

Слюма́чыць ‘слініць’ (Касп.). с. 200

Слю́на ‘сліна’ (ЛА, 3), слю́ня ‘тс’ (Бяльк.), слю́нькі ‘слінкі; плач, слёзы’, слю́нька ‘ёрш’ (Ян., Мат. Гом.), слюніць ‘ціха плакаць’ (Шымк. Собр.). с. 200

Слюпата́ ‘вялікая слота’ (люб., Нар. словатв.). с. 200

Слю́та ‘мокрае, дрэннае надвор`е’ (Нас.; гом., Нар. сл.; люб., паст., Сл. ПЗБ; Нар. словатв.), слюта́ ‘тс’ (ТС, Мат. Гом.). с. 200

Слю́шкі (сьлюшкі) ‘дзіцячая гульня, крэглі’ (Бяльк.). с. 201

Сляба́нак ‘драўляная канапа’ (Сл. рэг. лекс.). с. 201

Слявя́да ‘дакучлівы чалавек’ (Сцяшк.; карэліц., 3 нар. сл.), ‘хто слабасільны’ (баран., Сл. ПЗБ), ‘пра чалавека, які нудна і доўга гаворыць’ (стаўб., Жыв. сл.), слявя́дзіць ‘доўга і нудна гаварыць’ (там жа), слябядзі́ць ‘сачыць’ (Сл. рэг. лекс.). Да лебядзіць (гл.). с. 201

Слядзёнік ‘халоднакроўны’ (Нас.). с. 201

Сляз ‘мальва’, сля́са, слясь, слязю́к, шляз ‘тс’ (Кіс., Ласт.), сля́зік ‘гарлянка?’ (Сл. ПЗБ). с. 201

Сляза́ ‘вадкасць з вачэй (пры плачы і інш.)’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), слеза́ ‘тс’ (ТС). с. 201

Сля́каць ‘слота, мокрае надвор`е’ (ЛА, 2), сля́коць ‘тс’ (ТС). с. 202

Сля́мга (сьля́мга) ‘мачта’ (Ласт.). с. 202

*Сляпай, слепа́й ‘незабудкі’ (лельч., Жыв. сл., ПСл). с. 202

Сляпе́нь ‘насякомае Таbanus L.’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ЛА, 1), сляпа́к ‘сляпень’ (ТСБМ, Сцяшк., Шатал., Нар. словатв., ТС), сляпе́ц ‘тс’ (Скарбы), сляпня́к ‘тс’ (Нар. лекс.), сляпе́нь ‘вераценніца’ (Нас., Касп., Сл. ПЗБ). с. 202

Сляпы́ ‘невідомы, пазбаўлены зроку’, ‘невыразны, неразборлівы (пра тэкст)’, ‘мутны, цьмяны, непразрысты’, ‘непрыглядны, беспрасветны’, ‘без выйсця, праходу (пра вуліцу)’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Касп.), дыял. сляпы́, сліпэ́й, сляпо́й ‘сляпы’, ‘які мае слабы зрок’ (Ян., Пятк. 2, Сл. ПЗБ), слепы́, слепу́ ‘невідомы; са слабым зрокам’, ‘вузкі, малы’ (ТС). с. 202

Сляса́к ‘прыстасаванне ў выглядзе рычажка ў клямцы, пры дапамозе якога адчыняюцца і зачыняюцца дзверы’ (ТСБМ, Касп., Сцяшк., Жд. 2, Янк. 2), сляса́к, сліса́к, слейса́к ‘тс’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), слю́сак ‘тс’ (ТС), сюды ж сляса́к (сліса́к) ‘дошчачка або пучок саломы, якія ўстаўляюцца ў прарубку ў бярозе для стоку бярозавага соку’ (Бяльк.), сліса́к ‘шабля’ (Шымк. Собр.). с. 203

Сля́сіць экспр. ‘украсці’ (Сцяшк.). с. 204

Сма́га₁ ‘моцнае жаданне піць’, ‘недахоп вільгаці, суша, спёка’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Бяльк., Пятк. 2, Шат., Нік. Очерки, Касп., Байк. і Некр., ТС, Сл. ПЗБ), сма́га, сьмя́га ‘тамленне, млосць’, сма́га ‘белы згустак на губах’ (Ласт., Варл.), ‘засмягласць вуснаў пры гарачцы’, ‘іржа на збожжы’ (Арх. Федар.), ‘марыва ад спёкі’, ‘загар’ (Гарэц.), сма́гнуць ‘знемагаць, мучыцца ад смагі, гарачыні’, ‘перасыхаць, сохнуць (пра губы, горла, рот)’ (ТСБМ, Шат., Касп., Бяльк.; драг., 3 нар. сл.; пух., Сл. ПЗБ), ‘марнець’ (ганц., Сл. ПЗБ), сма́жыць ‘гатаваць на агні (мяса, рыбу, грыбы і пад.)’, безас. ‘пра сухасць у роце, выкліканую смагай’, ‘апякаць прамянямі, паліць (пра сонца)’ (ТСБМ, Нас., Байк., Шат., Сцяшк., ТС, Сл. ПЗБ, ЛА, 4). с. 204

Сма́га₂, смага́ ‘налёт пылу, копаці’ (смарг., чэрв., Сл. ПЗБ). с. 205

Сма́га₃ ‘гора, бяда’, сма́гнуць ‘гараваць, бедаваць’ (слуц., Моўныя адзінкі і кантэкст, Мн., 1992, 268), сма́га ‘гора, бяда, няшчасце’ (Сл. рэг. лекс.). с. 205

Смагарэ́льцы ‘прыгарэлая вараная бульба’ (пін., Нар. лекс.; івац., Жыв. сл.), смагарэ́лцы, смагорэ́лці ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 205

Сма́гла₁ смаґла, шма́ґло ‘прагна’, ‘старанна’, ‘моцна’ (Сл. ПЗБ), ‘дужа, моцна, са смагай’ (Мар. дыс.). Да смага₁, гл. с. 205

Сма́гла₂, шма́ґло ‘хутка’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 205

Сма́глы₁ ‘смуглы’ (ТС), сма́ґлы, смя́ґлы, шма́ґлы ‘перасохлы (пра губы)’, ‘загарэлы’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 205

Сма́глы₂, сма́ґлы, шма́ґлы ‘сухарлявы, тонкі’, ‘сухі, пляскаты’, ‘схуднелы’ (Сл. ПЗБ), ‘тонкі, доўгі (пра дубец)’ (смарг., шчуч., Сл. ПЗБ). с. 205

Сма́гнуць, сма́гнуті ‘ударыць’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 206

Смаго́ль ‘галавешка ад смольнага палена’ (Шат.), сюды ж, відаць, смагалі́ ‘грыбы белага колеру з крэмавым адценнем’ (смаляв., Весці АН БССР, 1972, 1, 83), смуго́ль ‘загарэлы на сонцы’ (Барад.). с. 206

Смагу́ла ‘працавіты, але скупаваты чалавек’ (мядз., Нар. словатв.). с. 206

Смак ‘адчуванне ў роце ад ежы, пітва і інш.’, ‘апетыт’, ‘задавальненне, ахвота’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Нас., Ласт., Гарэц., Касп., Байк. і Некр., Шат., Растарг., Стан., Пятк. 2, Сл. ПЗБ, ТС), сма́кі ‘прысмакі’ (Скарбы, Барад.). с. 206

Смакі́ша ‘сыракваша’ (бялын., Нар. сл.). с. 206

Смако́цыя ‘смаката, вельмі смачная страва’ (брэсц., Нар. лекс., Сл. Брэс.). с. 206

Смакта́ць ‘уцягваць у рот, аблізваць, ссаць’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Ласт., Байк., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ), смокта́ць ‘тс’ (ТС), смакці́ць ‘тс’ (Шатал.), ‘есці вельмі мала, перабіраючы’ (Нар. лекс.). с. 206

Смактуга́ ‘нізкае месца на полі, дзе вымакае рунь’ (зэльв., Нар. словатв.). с. 207

Смакту́лька ‘зябер прыгожы, Galeopsis speciosa Mill.’, смакту́н ‘тс’ (нясвіж., ЛА, 1), смо́кта ‘тс’ (ТС). с. 207

Смакту́н ‘кветка канюшыны’ (ТС, Мат. Гом.), смакту́шкі ‘чырвоная канюшына’, смакту́шка ‘дзяцеліна’ (лун., драг., ЛА, 1), смокту́шка ‘галоўка канюшыны, коцікі вярбы’ (ТС). Да смактаць (гл.), с. 207

Смактуны́, смоктуны́ ‘пакрывец лекавы, Аnchusa officinalis L.’ (бяроз., Нар. лекс.). с. 207

Смала́₁ ‘загусцелы сок хваёвых і іншых раслін’, ‘пра назойлівага, надакучлівага чалавека’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр.; ашм., Стан.; астрав., драг., Сл. ПЗБ), ‘жывіца сасны’ (Пятк. 2), смола́ ‘тс’ (ТС), с. 207

Смала́₂, смыла́, смэла́, смо́лка ‘малодзіва’ (бяроз., пін., хойн., Шатал.), смала́, смаліна́, смо́лак, смо́лка ‘(ліпкае саланаватае) малако перад ацёлам’ (Мат. Гом.), смола́ ‘тс’ (ТС), смо́лка ‘тс’ (Шат., Сцяшк., Мат. Маг., Сл. ПЗБ). с. 207

Смалгава́ты ‘смуглявы’ (Мат. Гом.). с. 208

Сма́лец ‘шмалец’ (Шат., Сцяшк., Вешт.), ‘шмалец; нагар у люльцы’ (ТС), сма́лец, сма́ляц, сма́лець ‘тс’ (смарг., баран., беласт., Сл. ПЗБ). с. 208

Смалі́на ‘сасна як матэрыял’ с. 208

Смалі́ца: лезці смаліцай ‘неадчэпна, напорыста, настойліва, нахабна лезці’ (Скарбы). с. 208

Смалі́ць ‘паліць’, ‘хвастаць’, ‘страляць’, ‘што-небудзь хутка рабіць (напр., ісці)’ (ТСБМ, Нас., Сержп., ТС, Сл. ПЗБ), ‘абпальваць шэрсць, смаліць свінню’ (Шымк. Собр., Бяльк., Касп., Сцяшк.), ‘пыліць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘марозіць’ (беласт., Сл. ПЗБ), ‘шпарка ісці’ (Скарбы), ‘выгаварваць, дапякаць словам’ (Нас., Сцяшк.), сма́ліць безас. ‘моцна хацецца’, смыле́ць ‘моцна балець, пячы’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), смальну́ць ‘стукнуць’ (ТС), смуле́ць ‘паспешна ісці’ (ТС). с. 208

Смалу́да ‘дзікая расліна, карэнні якой па смаку нагадваюць моркву’ (Адм.). с. 209

Смаль ‘пах гару’ (Нас., Гарэц., Касп., Бяльк.), ‘смала ў люльцы’ (Бяльк.), сма́лінь ‘гар’ (Нар. сл.), смы́лінь ‘тс’ (Нар. лекс.), сма́ліна ‘тс’ (Нас.). с. 209

Сма́льня ‘настырлівая, гарэзлівая дзяўчынка’ (кіраў., Нар. сл.). с. 209

Смаля́нка₁ ‘смолка, Viscaria viscosa Aschers’ (Шат., Кіс., Сцяшк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), ‘зязюльчын светнік, Соronaria floscuculia L.’ (Кіс., Жыв. сл.), смаля́нка, смалёўка ‘травяністая расліна сямейства гваздзіковых з белымі, ружовымі, чырвонымі кветкамі’ (ТСБМ). с. 209

Смаля́нка₂ ‘гатунак груш’ (ТСБМ, Мат. Гом.), смоля́нка ‘гатунак груш і яблыкаў’ (ТС). с. 210

Смаля́нка₃ ‘пацук з доўгім хвастом’ (Байк. і Некр.), смалля́нка, смыля́нка, смыльня́нка ‘пацук’ (Нас., Шымк. Собр., Касп., Бяльк., ЛА, 1), смальчу́г ‘пацук (самец)’ (3 нар. сл.), смалю́га ‘пацук’ (Мат. Маг.). с. 210

Смаля́нка₄ ‘паганы грыб’ (Мат. Гом.). с. 210

Смаля́нка₅ ‘грыб лісічка’ (брэсц., Сярж.-Яшк.; Сл. Брэс:), смоля́нкі, смоло́вікі ‘лісічкі’ (ТС). с. 210

Смара́гд ‘назва некаторых мінералаў зялёнага колеру’, ‘ізумруд’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), с. 210

Смарахну́цца (смырахну́цца) ‘спалохацца, спужацца’ (Бяльк.). с. 210

Смарга́нец, смаргане́ц ‘расліна Ноlcus L.’ (Байк. і Некр., Кіс.), ‘метлюжок, Роa pratensis L.’ (Кіс.). с. 211

Смарго́вы ‘ясны дзень сярод лета, прыдатны для земляробаў’ (Нас.). Гл. сморг. с. 211

Смарда́ ‘парэчкі, смародзіна’ (Бяльк.). с. 211

Смаржо́к ‘ядомы грыб з маршчыністай шапкай, Моrchella esculenta (Реrs.) Fr.; Моrchella conila Perg.’, смарчо́к ‘тс’ (ТСБМ), смаржо́к, смаршо́к, смаршчо́к, смарчо́к ‘тс’ (ЛА, 1, Сярж.-Яшк.), сморжкы́ ‘грыбы Моrchella’ (Бейл.), а таксама сморж ‘тс’ (малар., Сярж.-Яшк.), с. 211

Смарка́ць, смарка́цца ‘ачышчаць нос’. с. 212

Смарка́ч₁ ‘ёрш’ (Мат. Гом.), сморка́ч ‘тс’ (Крыв.). с. 212

Смарка́ч₂ ‘грыб масляк’ (узд., Нар. словатв.). Да смаркаць (гл.). с. 212

Смарка́ч₃ ‘маленькая лямпа без шкла, газніца, капцілка’ (Шат.; воран., бярэз., Сл. ПЗБ), смарка́чка ‘тс’ (Касп.; в.-дзв., глыб, Сл. ПЗБ), смырька́чык ‘тс’ (Бяльк.), смарка́чык (сморка́чикъ) ‘маленькая свечка, зробленая з рэштак свечачнага лою шляхам макання, якую яўрэі ўжывалі падчас шабасу’ (Нас., Сержп. Прымхі), смарка́чык ‘газніца’ (бярэз., Сл. ПЗБ). с. 212

*Смаркач, сморка́ч ‘невылегчаны баран’ (драг., 3 нар. сл.). Гл. маркач. с. 212

Смаро́дзіна ‘чорныя парэчкі, смародзіна’ (ТСБМ), смаро́да, смуро́да, смаро́днік, смуро́дзіна, сму́роды, смаро́дніна ‘адна ягада або куст смародзіны’ (ЛА, 1). с. 212

Сма́шны ‘смачны’, сма́шна ‘смачны’ (Нас.). с. 213

Смегава́цца (сьмігува́цца) ‘гараваць у нястачы’ (Юрч.). с. 213

Сме́лы ‘які не паддаецца страху; храбры, адважны’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., ТС, Пятк. 2, Сл. ПЗБ), сме́ліць ‘рабіць смелым’ (Нас., Ласт.). с. 213

Сме́рглы ‘сапсаваны’, сме́ргнуцца ‘псавацца’: яйца смергнуцца (Яўс.). с. 213

Смерд ‘у старажытнай Русі — залежны селянін-земляроб’, ‘чалавек з простанароддзя’ (ТСБМ), смердзь ‘смурод’, ‘просты селянін’ (Нас.), с. 213

Смерк ‘змярканне’ (ТС), смеро́к ‘тс' (ПСл). Да меркнуць (гл.). с. 214

Смерць₁ ‘спыненне жыццядзейнасці, гібель арганізма’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС). с. 214

*Смерць₂, смэрть ‘вусень’ (кам., ЛА, 1), смяртэ́льнік ‘начны матылёк’ (Сцяшк. Сл.). с. 214

Сме́та (смѣта) ‘разлік’ (Шымк. Собр.), с. 214

Сме́тнік₂ ‘верабей’, ‘аўсянка’ (Бяльк.), сметнічо́к ‘верабей’ (Мат. Гом.), смятню́к ‘тс’ (лельч., Нар. лекс.), смяцю́х, смяцю́р, смэтю́р ‘жаваранак’ (Шатал.), смы́тюх, снэ́цюх ‘тс’ (Сл. Брэс.), смяцю́х, смяцю́к ‘аўсянка’ (Сл. ПЗБ). с. 214

Смех ‘праяўленне весялосці, радасці і пад.’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), ‘тс’ і ‘жарт, забава’ (Яўс.), смеў (сьмеў) ‘тс’, мн. л. сме́вы: смевы ды перасьмеўкі (Ласт.). с. 215

Сме́цце ‘дробныя адкіды, рэшткі чаго-небудзь; драбяза’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Растарг., Сл. ПЗБ, Сержп., ЛА, 3, Касп., Сцяшк.), сме́цье ‘тс’ (ТС), смяццё ‘тс’ (Нас., Шымк. Собр., Ласт., Растарг., Сл. ПЗБ, Скарбы), сме́цейка ‘самае дрэннае зерне, якое пры веянні кладзецца перад мякінай’ (Шат.), ‘дрэннае, пашкоджанае зерне’ (Сл. Брэс.), сюды ж сме́тнік ‘месца для смецця, звалка’ (ТСБМ, Некр. і Байк., ТС, Сл. ПЗБ). с. 215

Смець ‘мець смеласць, права; адважвацца’ (ТСБМ, Нас.), с. 215

Сме́шкі ‘смех, жарты, жартачкі’ (Нас., Гарэц., Касп., Шат., Ласт., Некр. і Байк., Янк. 2). с. 216

Смігану́ць ‘пакурыць’ (Жд. 2), смы́гнуць ‘зрабіць зацяжку (пры курэнні)’ (Яўс.). с. 216

Смідзін (смиди́н) ‘куст чырвоных ягад’ (зах.-палес., Бел.-укр. ізал.). с. 216

Смільга́, смілга́ ‘метлюжок лугавы’ (паст., астрав., Сл. ПЗБ), смі́л(ь)га ‘мятліца палявая, Аgrostis L.’ (мядз., смарг., Праблемы філал.). с. 216

Смі́рны ‘ціхі, маўклівы, рахманы’ (Некр. і Байк., Жд. 3), смір (сміръ) ‘цішыня, спакой’ (Нас.), сміры́цца ‘памірыцца’ (мін., Сл. ПЗБ), смі́рна ‘навыцяжку, не варушачыся і не размаўляючы (пра стойку пры камандзе)’ (ТСБМ), ‘сціпла, нясмела, скромна’ (Бяльк.), смірне́ць ‘станавіцца ціхім’ (Нас.). с. 216

Смог ‘забруджанае дымам і пылам паветра ў выглядзе імглы’ (ТСБМ). с. 217

Смок₁ ‘вясёлка, радуга’ (Гарэц., Бяльк., Шатал.; ашм., Стан.; свісл., Сцяшк. Сл.; астрав., Сл. ПЗБ), шмок (szmok) ‘вясёлка’ (Арх. Федар.). с. 217

Смок₂ ‘помпа; жалезная вадасцёкавая труба; пажарная труба, шланг’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр.), ‘соска’ (Сцяшк. Сл.). с. 217

Смок₃ ‘змей, дракон’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр.; кам. Жыв. НС), ‘казачная істота, якая сваім дыханнем прыцягвае да сябе сваю ахвяру’ (Варл.), ‘міфічная істота’ (Сцяшк. Сл.), с. 217

Смо́калкі ‘зарніца звычайная, Linaria vulgaris Mill.’ (КЭС.). с. 217

Смо́ква ‘плод смакоўніцы; інжыр, вінная ягада’, ‘смакоўніца’ (ТСБМ, Ласт.), смо́квы ‘ірга, ягады іргі’ (капыл., люб., Трухан, вусн. паведамл.), с. 217

Смо́лак ‘жэрдка, якая кладзецца на кроквы ўверсе ўздоўж хаты’, ‘шасток (каля печы)’ (Сцяшк.; гродз., Нар. лекс.; Сл. ПЗБ). с. 218

Смо́лка ‘лугавая травяністая расліна сямейства гваздзіковых з ружовымі кветкамі і клейкімі зверху сцябламі’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Касп., Бяльк.), ‘смалянка, Меlandrium Roche’ (Нас., Байк. і Некр.), смо́лка, смо́лда ‘смалянка’ (Мат. Гом.), смаля́нка, смаля́нька ‘расліна смолка’ (Сл. ПЗБ). с. 218

Смоль ‘смала, смаліна’, ‘гарэлае, дым’ (ТСБМ, Ласт., Бяльк., Байк. і Некр.), ‘смольныя дровы’ (Касп.). с. 219

Смо́льно ‘строга’: smolno prykazас́ (Арх. Федар.), смо́лно ‘настойліва, пастаянна’: аб том смолно жупіць, але ёй ніхто веры не дае (Сержп. Прымхі). Да смала, смоль (гл.), с. 219

Смо́рад ‘смурод, непрыемны пах’ (Байк. і Некр., Ласт., Гарэц., Растарг.), смо́род ‘тс’ (ТС, Рам. 6). Гл. смурод. с. 219

Сморг ‘летні час, гарачая пара’ (Нас.), ‘пільная праца’ (Бяльк.), сморк ‘гарачая летняя пара’ (Бяльк.). с. 219

Смо́ргаць ‘шморгаць’ (ТСБМ, Нас., Бяльк.), ‘абрываць са сцябла галоўкі ільну’ (Сцяшк.), ‘рваць лён; часаць лён на грэбень; шморгаць носам’ (Жд. 2), ‘часаць лён’ (Шатал., Нар. сл.), ‘часаць лён на грэбень’ (Касп.), ‘церабіць лён’, ‘рваць’, ‘шараваць’, ‘шморгаць (носам)’ (Сл. ПЗБ), смо́ргацца ‘прадзірацца ад носкі, трэння’ (Байк. і Некр.), смарге́ль — аддзеяслоўная часціца (Нас.), смэ́ргацца ‘смаркацца’ (Нар. словатв.). с. 219

Сморж ‘грыб Моrchella’ (ТСБМ, Сярж.-Яшк.). Гл. смаржок. с. 219

Смоўж ‘слімак’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Гарэц., Ласт., Шат., Бяльк., Касп., Сцяшк., Жыв. сл.; віл., в.-дзв., чэрв., баран., Сл. ПЗБ), смуж ‘тс’ (Бяльк., Шатал.), смуг ‘тс’ (Клім., Сл. Брэс.). с. 219

Смо́чка ‘асака балотная, Саrex acutiformis Ehrh.’ (Шат.), смоч, смо́чка, сма́чаль ‘расліна падвей’ (бярэз., Сл. ПЗБ), смоч ‘тс’ (пух., Жыв. сл.), смыч, смы́чаль ‘від асакі’ (Жыв. сл.), смы́чка ‘падвей’ (Жыв. сл.), сму́чай ‘тс’ (лельч., Жыв. сл.), сму́чай ‘ранняя асака на мокрых месцах’ (ТС). с. 220

Смуга́, дыял. сму́га́ ‘дымка, туман’ (ТСБМ; смарг., воран., Сл. ПЗБ), ‘ціна’, ‘нізкае месца; гразкае балота’ (віл., смарг., карэліц., гродз., іўеў., Сл. ПЗБ), ‘нанос пасля таяння снегу’ (віл., ашм., лаг., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.), ‘туман’; ‘копаць ад тытуню ў цыбуку’ (Шат.), ‘чорная плесня’ (Касп.), ‘самагон’ (Жд. 2), сму́га ‘імгла, туман; раса, шкодная збожжу’ (Байк. і Некр.), ‘паласа туману’ (стол., Нар. лекс.), ‘цёмная або светлая палоска на небе, пахмурнасць’ (ТС), ‘брудны налёт, паласа пены на вадзе’ (Жыв сл.), ‘рудая вада на балоце’ (ЛА, 2), ‘смутак’, ‘вяршкі’ (Мат. Гом.), ‘брудная паласа на адзенні, на целе’, ‘мокрая вузкая нізіна’ (ТС), ‘непраходнае балота’, ‘няўдобіца на балоце’ (палес., падрабязна гл. Талстой, Геогр., 192 і наст.), смуг ‘паласа’ (ТС), ‘стаячая вада, забруджаная тванню’ (Сцяшк.), ‘гразь на траве пасля раставання снегу’ (Шатал.), ‘вузкая палоска зямлі’ (слонім., 3 нар. сл.), ‘паласа сенажаці’ (Тур.), ‘багністая пратока’ (лельч., Нар. лекс.), смужа́віна, смуга́віна ‘палоска на небе; пахмурнасць’ (ТС), сму́жнік ‘зараслі маладога лесу’ (ТС), смужня́к ‘гразкае балота’ (люб., Сл. ПЗБ), ‘невялікі хваёвы лес, які расце астраўкамі на балоцістых месцах’ (ваўк., Сл. ПЗБ), смужэ́ ‘багна, балота’ (Сцяшк. Сл.); с. 220

Сму́глы₁ ‘з больш цёмнай афарбоўкай (у параўнанні са звычайным колерам) скуры’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Касп., Сцяшк.; іўеў., Сл. ПЗБ), сюды ж смуго́лы ‘блякла-чырвоны, ружаваты’, смуго́ль ‘загарэлы, зрудзелы на сонцы’ (Барад.). с. 221

Сму́глы₂ ‘гонкі (пра дрэва)’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 222

Смугу́н ‘дыван, тканы ў палосы’ (Сл. Брэс.; малар., Сакал.). Да смуга (гл.). с. 222

Смужня́к ‘грузкае балота’, ‘невысокі хваёвы лес, што расце на балоцістым месцы’ (ваўк., люб., Сл. ПЗБ), смыжня́к ‘зараслі, парасля’ (Арх. Федар.), сму́жнік ‘зараслі маладога лесу’ (ТС), смы́жнік ‘гушчар’ (ЖНС), смы́знік ‘хмызняк’ (Скарбы). с. 222

Сму́ніць ‘пацерці звітую вяроўку, каб зрабіць яе больш мяккай’, ‘трапаць абутак, адзежу; зношваць збрую’ (Нік. Очерки), сьму́ніць ‘церці, выціраць’, сюды ж асму́ніць ‘абсмыгаць, абцерці, абтрапаць’ (Ласт.). с. 222

Смурглі́ ‘соплі’ (гродз., Сл. ПЗБ), смэ́рглі ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), смэ́ргі ‘тс’ (дзятл., Сл. ПЗБ); сюды ж смэргу́ль ‘смаркаты чалавек’ (Жд. 2), смэ́ргля ‘тс’ (Скарбы), смэ́ргель, смэ́ргля ‘сапляк, недаростак’ (Скарбы), смаргу́ль ‘вельмі скупы чалавек’ (в.-дзв., Шатал.). с. 222

Смуро́д ‘непрыемны, агідны пах’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Ласт., Касп., Бяльк., Шат., Байк. і Некр., Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ), смо́рад ‘тс’ (Нас., Бяльк., Ласт., Байк. і Некр.), сюды ж смуро́д, сморо́д ‘чорныя парэчкі’ (ТС), смуро́да ‘тс’ (Бяльк.), смуро́ды ‘тс’ (Касп., Нік. Очерки). с. 223

Смуры́жыць ‘вадзіць па чым-небудзь; паціраць, церці’ (ТСБМ, Нік. Очерки, Бяльк.), ‘шаркаць нагамі пры хадзьбе’ (Сцяшк. Сл.), ‘змякчаць вяроўку трэннем’ (Юрч.), смура́жыць ‘тс’ (Бяльк.). с. 223

Сму́та ‘мяцеж, паўстанне, беспарадак’, ‘душэўнае замяшанне, трывога, хваляванне’ (ТСБМ, Нас., Бяльк.), ‘смутак, сум’ (Нас., Шымк. Собр., Бяльк.), смут ‘тс’ (Бяльк.). с. 223

Сму́так ‘пачуццё суму, маркоты, жалю’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Касп., Ласт., Байк. і Некр., ашм., Стан.), ‘цяжкі час, цяжкі стан, цяжкія абставіны’ (Растарг.), ‘нуда, сум, цяжкія думкі’ (Варл.), сму́ток ‘тс’ (ТС), сму́тны ‘сумны, невясёлы’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Нас., Касп., Шат., ТС, Сл. ПЗБ), смуткава́ць ‘сумаваць, маркоціцца’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Нас., Гарэц., Сл. ПЗБ), с. 224

Смутуя́сіць ‘пляткарыць’ (Касп.). с. 224

Сму́чай ‘ранняя асака на мокрых месцах’ (ТС), смыч, смоч, смыча́ль ‘тс’ (Жыв. сл.), смы́чка, смы́чаўка, смы́каўка ‘яжджаль, асака светла-зялёнага колеру, якая пачынае расці ранняй вясной’ (ЛА, 1, Расл. св.), смыча́ль ‘тс’ (Жыв. сл., ЛА, 1), смуча́й ‘травяністая расліна, падвей’ (ПСл). с. 224

Смуччыні́на ‘барана з зубамі з сукоў’ (Касп.). с. 225

Сму́шак ‘шкурка, знятая з нованароджанага ягняці, а таксама футра са шкурак такога ягняці’ (ТСБМ, Сержп.), ‘душагрэйка з аўчыны’ (Нар. сл.). с. 225

Смы́жыць ‘цягнуць; цягацца па свеце, мыкацца’ (Ласт.), ‘гатаваць ежу’ (Жд. 3), ‘курыць’ (Яўс.). с. 225

Смыза́ ‘імжа’ (ашм., Сл. ПЗБ), ‘мноства, цьма машкары’ (ашм., ЛА, 5). с. 225

Смык₁ ‘прыстасаванне для ігры на струнных інструментах’, старое ‘прымітыўная барана’ (ТСБМ, Касп., Шымк. Собр., Сл. ПЗБ, ТС, Пятк. 2, Бяльк., Байк. і Некр.), ‘калодзежны журавель’ (івян., стаўб., глус., ДАБМ, камент., 810; Янк. 2, Сл. рэг. лекс.), смыч ‘тс’ (шчуч., Нар. сл.), ‘пугаўё’ (шальч., Сл. ПЗБ), ‘дэталь (дужка) у прымітыўным такарным станку’, ‘прылада для лоўлі бадзяжных сабак’ (Скарбы), смычо́к ‘смык (у музычных інструментах)’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), ‘прылада для трапання шэрсці’ (ТСБМ). с. 225

Смык₂ ‘перашыек’ (слаўг., Яшк.), смы́чка ‘невялікае паселішча паміж дзвюма вёскамі’ (ушац., Нар. лекс.). с. 226

Смы́каць ‘выскубваць, шчыпаць, тузаць’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Гарэц., Байк. і Некр., Ласт., Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ, ТС), ‘часаць’ (Уладз.). с. 226

Смы́кса ‘пахатуха (хто ходзіць па хатах)’ (бяроз., ЖНС; брэсц., 3 нар. сл.), смэ́кса ‘тс’ (кобр., ЛА, 3). Да смыкаць (гл.). с. 226

Смыле́ць ‘балець, пячы, гарэць’ (ТСБМ, Ласт., Бяльк., Юрч. Сін.), ‘прыпальвацца’ (Нас., Касп.), ‘абсмальвацца (пра валасы, шэрсць)’ (Нас., Касп.; ашм., Стан.), сюды ж, відаць, смыле́ць ‘бегчы, ляцець’ (ТС), смыля́ць ‘кідаць, шпурляць; біць, лупцаваць’ (Юрч.), смыль ‘пах гарэлага’ (Нас.). с. 226

Смылікі́ ‘гарэлкі (гульня)’ (Касп.). с. 226

Смысл ‘розум’ (Нас.), смы́сліць ‘разумець, цяміць’ (Нас.), змысл ‘сэнс’ (Байк. і Некр.), смы́сел ‘сэнс, значэнне; розум’, смы́сьліць ‘разумець, цяміць’ (Некр. і Байк.), змысьля́ць ‘здумляць’ (Ласт.). с. 226

Смы́чаны толькі мн. л. ‘атрэп`е’ (карэліц., Шатал.). Да смык, смыкаць (гл.). с. 227

Смя́га ‘сухасць на губах’, ‘смага’ (Нас., Касп.), ‘млявасць, млосць’ (Ласт.), смя́гнуць ‘запякацца, засыхаць ад гарачыні’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Нас., Касп.), ‘смажыцца ў зачыненым посудзе’ (Касп.), ‘вянуць’ (Гарэц.), ‘пячыся на сонцы, адчуваць прагу да вады, быць мляўкім’ (Варл.), смя́глы ‘засохлы ад гарачыні’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), смя́гці, смя́хці ‘сохнуць (па кім-небудзь)’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 227

Смя́дзіць (сьмя́дзіць) ‘чадзіць, дыміць’ (Бяльк.), ‘рабіць смуглым’ (Стан.), сюды ж смя́ды (сьмя́ды) ‘чарнявы, смуглы’ (там жа), засмя́дзіць ‘абпаліць’ (Бяльк.), с. 227

Смярдзе́ць ‘вылучаць смурод, дрэнна пахнуць’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), смердзе́ць ‘тс’ (ТС). с. 228

Смяртэ́льнік ‘начны матыль’ (Сцяшк. Сл.). Гл. смерць₂. с. 228

Смяртэ́льны ‘смяротны, смертны’ (ТСБМ, Нас.), ‘невыносны (пра боль)’ (Сл. ПЗБ), сюды ж смяртэ́льнічкі ‘абутак для нябожчыка’ (там жа), смерце́льно ‘смяротна’, смяртэ́льнік ‘начны матыль’ (Сцяшк. Сл.), ‘незапамінайка’ (Жд. 2), с. 228

Смя́так ‘згушчэнне чаго-небудзь вадкага; вільгаць толькі-што зрубленага дрэва’ (Нас.), смя́тка ‘недавараная частка яйца’ (Сцяц.). с. 228

Смята́на ‘густы і тоўсты верхні слой сквашанага малака’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Гарэц., Касп., Бяльк.; ашм., Стан.; Сл. ПЗБ), ‘вяршкі’ (Гарэц.; ашм., Стан.), ‘страва з цёртага канаплянага семя’ (ЛА, 1, 4; Сл. ПЗБ, ТС), смята́нка ‘вяршкі’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ). с. 229

Смята́нік ‘дзядкі аптэчныя, Agrimonia eupatoria L.’ (Касп., Кіс. маг.). с. 229

Смята́нка памянш. ‘смятана’, ‘верхні густы і тоўсты слой малака, вяршкі’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ). Да смятана (гл.); с. 229

Смята́нне ‘вылет пчалінай маткі (на аблёт)’ (Мат. Гом.). с. 230

Смяце́й ‘спарыння’ (Сцяшк., Нар. словатв.), ‘галаўня (хвароба раслін)’ (Сл. ПЗБ), смяце́нь (сметэ́нь) ‘тс’ (Шатал.). Гл. сняцей. с. 230

Смяцю́х ‘від жаваранкаў, якія не адлятаюць у вырай’ (Скарбы), ‘шэрая сініца’ (Сцяшк. Сл.), сьмэтю́шка ‘жаваранак чубаты, Galerida cristata L.’ (стол., Нікан.), с. 230

Смяя́цца ‘праяўляць весялосць, радасць смехам’, ‘насміхацца’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Сл. ПЗБ), смія́цца ‘тс’ (Бяльк.), ‘жартаваць’ (Стан.), смея́цца ‘тс’, ‘усміхацца’ (ТС), с. 230

Снава́дла ‘прылада для снавання красён’, ‘станок для снавання красён’ (в.-дзв., ігн., Сл. ПЗБ), снаві́дла ‘тс’ (паст., вільн., Сл. ПЗБ). с. 230

Снава́ць ‘рабіць аснову тканіны’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Байк. і Некр., Касп.; ашм. Стан.; Нар. сл., Жыв. сл., Сл. ПЗБ, ЛА, 1), снова́ць ‘тс’ (ТС, Уладз.), снува́ць ‘тс’ (Нас., Бяльк., в.-дзв., Сл. ПЗБ), снава́ць ‘рухацца ў розных кірунках, туды і сюды’ (ТСБМ), ‘хадзіць без работы’ (Жд. 3), снава́цца ‘снавацца; ледзь рухацца’ (Касп., Пятк. 2), ‘хадзіць без работы, справы’ (Жд. 3, Шатал., Нар. лекс.). с. 231

*Снавіда, сновы́да ‘чалавек, які мала спіць па начах’ (драг., 3 нар. сл.). с. 231

Снага́ ‘магчымасць, здольнасць, сіла’ (ТС). с. 231

Снадзь, сна́дзіва ‘інструмент’ (Стан.), сна́дзіцца ‘аснашчацца’, сюды ж (відаць, наватвор) аснада ‘забеспячэнне прыладамі, прыстасаваннямі’ (Ласт.). с. 232

Сна́дна ‘зручна, выгадна’, сна́дны ‘выгодны’ (Нас.), сюды ж сна́дні ‘добра’ (Мат. Маг.), с. 232

Сна́йпер ‘меткі стралок, майстар меткай стральбы’ (ТСБМ). с. 232

Снара́д ‘гарматны боепрыпас’ (ТСБМ), ‘ступка з таўкачом’ (Сцяшк. Сл.), знара́д ‘гарматны набой’ (Некр. і Байк.). с. 233

Снасць ‘неабходныя інструменты, прылады, прыстасаванні для якога-небудзь занятку’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Шат., Касп., Сержп., Пятк. 2, Сцяшк., ТС; брасл., пух., лях., Сл. ПЗБ), ‘збруя, панарад’ (Кольб., Сл. ПЗБ), ‘вяроўка, канат’ (Ласт.), снась, снасць ‘доўгая пяньковая вяроўка, якая выкарыстоўваецца для тармажэння плыта’ (падзв., Нар. сл.), снасць (або нарад) до кросён ‘прыстасаванне для ткання’ (Уладз.), снасць, мн. л. снасці: рыболоўные снасці ‘прыстасаванні для рыбнай лоўлі’ (Крыв.), сна́сці ‘лапці, сплеценыя з вяровак’ (Сакал.), снасці́на ‘хамут’ (Сержп. Прык.). с. 233

Снаўдулі́, снаўда́лі, снаўдэ́лі ‘агаткі, Аntennaria Gaertn.’ (брасл., швянч., ігн., Сл. ПЗБ). с. 233

Снег ‘зімовыя атмасферныя ападкі’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, ТС), снег, сніга́ ж. р. ‘тс’ (Бяльк.), с. 233

Снед ‘адтуліна, уваход у вуллі, калодзе’ (ЭШ, рук.), снедзь ‘дошчачка, якой закладваецца ўваход у вулей’ (ТС, Нар. Гом.). Гл. снет. с. 234

Сне́даць ‘есці раніцай’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Гарэц., Касп., Шат., Растарг., Бяльк., Сержп., Ласт., Сл. ПЗБ, ТС). с. 234

Снедзік ‘гусіная цыбуля жоўтая, Gagea tutea Ker.-Gaevl.’ (гродз., Кіс.). с. 234

Сне́жань ‘дванаццаты месяц каляндарнага года’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт., Байк. і Некр.). с. 235

Снет ‘дошка, якая закрывае бакавы ўваход у калодны вулей’ (Маш.; чэрв., 3 нар. сл., ТС), сн(іе)т ‘верхняя накрыўка борці’, ‘накрыўка ў вуллі, наверсе востра абчасаная’ (Маш.), ‘(у борці зверху) дубовая дошка даўжынёй да 1,5 м, шырынёй 15 см і таўшчынёй 8-10 см’ (Пятк. 1), снедзь ‘дошка для закрывання лятка, уваходу’ (ТС, Мат. Гом.), сн(іе)дь ‘тс’ (Сержп. Борт.), сн(іе)д ‘тс’ (Сержп. Грам.), снет, снёт, сніт, сне́то, снето́к ‘дзверцы ў стаячым вуллі’ (ЛА, 1), сніт ‘лінія, па якой распілоўвалася дрэва ўдоўж ці ўпоперак’ (беласт., Сл. ПЗБ), сніці́на ‘снет’ (зэльв., Сл. ПЗБ). Сюды ж, відаць, сні́тка ‘невялікая луста, скібка’ (Скарбы). с. 235

Снігі́р ‘гіль, Pyrrhula vulgaris Briss.’ (Пятк. 2), сніга́р ‘чубатая сініца’ (ПСл). Гл. снягір. с. 235

Сні́зак (сні́зык) ‘кажух разам з сярмягай’ (віц., Шн. 3). с. 235

Сніпе́ць ‘шыпець, сыкаць’: гадзюка сьніпіць (астрав., Сл. ПЗБ, ЛА, 1). с. 236

Сні́тка₁ ‘расліна, Aegopodium L.’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Меер Крыч., Сцяшк.; мін., віц., Кіс.; ашм., бярэз., мін., шчуч., навагр., Сл. ПЗБ; ЛА, 1), сны́тка ‘тс’ (Нас., Бяльк.; маг., Кіс.; Дэмб. 1; бялын., Нар. сл.; круп., Сл. ПЗБ, ЛА, 1), сніць, шныць ‘маладыя лісточкі агароднай расліны’ (Гарэц.). с. 236

Сні́тка₂ ‘птушка пліска’ (ПСл). с. 236

Сні́тка₃ ‘невялікая луста, скібка’ (Скарбы). с. 236

Сні́ца ‘скабка або пласцінка (драўляная ці металічная), якой змацоўваюць закругленыя дошчачкі; асабліва два колцы ў дышлі пад падушкай калёс, якія служаць для павароту калёс’ (Нас.), сні́ціна ‘дошчачка, якой закрываюць бакавы ўваход у калодачны вулей’ (зэльв., Сл. ПЗБ), сні́цы ‘крыжавіна, перакладзіна ў перадку воза, куды ўстаўляецца канец дышля’ (Маслен.), ‘пярэдняя і задняя часткі калёс’ (ПСл). с. 236

Сні́цар ‘майстар, які пры дапамозе жалезных або дротавых скабак змацоўвае рэчы або пласцінкі ў адно цэлае’ (Нас.). с. 237

Сніць ‘бачыць сон (сны), бачыць у сне’, ‘марыць аб чым-небудзь’, ‘спадзявацца на што-небудзь’ (ТСБМ, Гарэц., Касп., Варл., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), сні́цца ‘бачыцца ў сне’ (ТСБМ, Ласт., ТС, Сл. ПЗБ). с. 237

Сні́чна ‘шчыльна’ (Касп.), сні́шна ‘тс’ (Шымк. Собр.). с. 237

Сно́за ‘скабка’ (Мат. Гом.), сно́зы ‘частка кроснаў — вертыкальныя планачкі, якія праходзяць скрозь абедзве паловы набілак’ (Уладз.), ‘рэбры ў кошыку’ (капыл., ЛА, 4), ‘бакавая акантоўка акна’ (Сцяшк. Сл.), сно́зік ‘прыстасаванне ў лежаку (вуллі), зробленае з планак, якія ўтвараюць упор для плечукоў рамак’ (Анох.). с. 237

Сноп ‘звязка зжатых сцёблаў’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.; ашм., Стан.; Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС). с. 238

Сно́пурха, сне́пурка, со́пурка ‘рыбы галец, Nemachilus barbatulus L. і шчыпоўка, Cobitis taenia L.’ (Крыв.), снопа́р, со́пурха, со́пуха, сно́пурха ‘пячкур’ (палес., Жыв. св.). с. 238

Сно́та ‘клопат, апекаванне’, ‘спрыт’ (Касп.). с. 238

Сно́ўдаць, сно́ўдацца ‘хадзіць, рухацца туды і сюды (часцей без мэты)’, ‘бадзяцца’ (ТСБМ, Ласт., Байк., Касп., Сцяшк., Варл., Жд. 3, Сл. ПЗБ; гродз., 3 нар. сл.; мёрск., Нар. лекс.), ‘снаваць’ (Байк. і Некр.), сну́дацца ‘тс’ (Шат.), сно́ўдацца, сны́даць ‘тс’ (Касп.), сна́ўдацца ‘валачыцца’ (Ян.), снаўда́цца ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 238

Сну́дзіць ‘нацягваць вяроўку або нітку з мэтай злавіць каго-небудзь’ (Нас.), ‘настройваць, наладжваць, арганізоўваць’ (Гарэц., Др.-Падб.), снудзі́ць ‘ненадзейна прыстасоўваць для лоўлі’ (Юрч. Вытв.), снуда́ ‘пастка’ (Бяльк.). с. 239

Снуз ‘чарада, шэраг’: цілый снуз кныгув (кам., Жыв. НС). с. 239

Сну́лля ‘станок або прыстасаванне, пры дапамозе якога снуюць кросны’ (Касп., Жд. 2; віл., Сл. ПЗБ), ‘губіца, мера палатна ўдаўжыню (4-5 метраў)’ (Жд. 1), сну́лька, сну́льня ‘снулля (прыстасаванне)’ (Сл. ПЗБ). с. 239

Снуць ‘снаваць’ (астрав., трак., Сл. ПЗБ). с. 239

Сныха́ ‘жывая бойкая дзяўчына’ (Бяльк.). с. 239

Снягі́р ‘гіль, лясная птушка’ (ТСБМ, Сцяшк.), снягу́р, снягу́рка, снягу́рчык ‘тс’ (Жыв. св.), снегу́р ‘тс’ (лях., Сл. ПЗБ, Нар. лекс.), снегі́рчык, снігі́р, сныгі́р, сногі́р ‘тс’ (ТС), снігі́р ‘птушка Pyrrhula vulgaris Briss.’ (Пятк. 2), сняжо́к ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), сняжу́рка ‘птушка падарожнік, Piectrophanes nivalis’ (Ласт.). с. 240

Сняго́ўцы ‘гумавыя жаночыя боцікі’ (Сцяшк., Скарбы, Шатал., Нар. лекс., Жыв. сл., Нар. словатв.), снегаўцы́ ‘тс’ (Мат. Гом.), ‘зімовы абутак з кароткімі халяўкамі’ (Жд. 1), сняго́ўцы ‘зімовыя боцікі’ (Сл. ПЗБ), снего́ўцы ‘тс’ (Сл. ПЗБ), ‘галошы’ (Сл. ПЗБ), снего́вец, сніго́вэц ‘кароценькі гумавы боцік’ (Сл. Брэс.). с. 240

Сняк ‘веснавое ягня’ (Жыв. св.). с. 240

Сняка́ць ‘смаркаць’ (Сл. ПЗБ, Станк., Скарбы). с. 240

Снято́к ‘дробная азёрная рыбка сямейства корушкавых’ (ТСБМ; віц., 3 нар. сл.; Жук.), ‘гальян азёрны’ (маг., Жук.), снядкі (снѣдки) ‘сорт рыбы’ (дзісн., Яшк. Мясц.), снітка ‘нейкая рыба’ (пін., там жа). с. 240

Сняце́й, снэтэ́й ‘сажа (хвароба хлебных злакаў)’ (бяроз., Шатал.), сніце́й ‘тс’ (івац., Нар. сл.), снытэ́й ‘тс’ (пін., Кольб.; стол., Нар. лекс.), сня́тый, сніт ‘тс’ (палес., гл. Выгонная, Лекс. Палесся, 76 і наст.), смяце́й, смяця́й ‘тс’ (гродз., Сл. ПЗБ), снітэ́й, снэтэ́й ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 241

Со ‘вокліч, якім падганяюць вала’ (ТС). с. 241

Со́баль ‘драпежны звярок сямейства куніцавых’, ‘футра гэтага звярка’ (ТСБМ), со́баль, сабо́ль ‘тс’ (Некр. і Байк.), сабо́ль ‘тс’ (Ласт., Стан.), с. 241

Со́біць, звычайна безасабовае со́біла ‘прыйсці ў галаву, навесці на думку зрабіць што-небудзь нечаканае’ (ТСБМ, Касп., Шат., Гарэц., Янк. 3), ‘прышлося, выпала’ (Варл.). с. 242

Со́бскі ‘ўласны’ (Ласт.; мёрск., Жыв. НС; Касп.). с. 242

Со́ваць ‘перамяшчаць, ставіць, устаўляць’, безасабова таксама пра рэзкі боль (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), ‘піхаць, утыкаць, утыркаць’ (Некр. і Байк.), сува́ць ‘тс’ (Нас., Ласт.), со́вацца ‘ўсоўвацца’, ‘хадзіць з месца на месца’ (ТСБМ), ‘павольна рухацца’ (Сл. ПЗБ), , со́вацца, со́ўвацца ‘соўгацца’ (ТС), сува́цца ‘хістацца, піхацца’ (Нас., Ласт.). с. 242

Совы фалькл. ‘шэры, сівы?’: “Бадай, зязюлька, бадай, совая, цэлы век кукавала” (Восеньскія і талочныя песні, 1981, 215). с. 243

Со́да ‘агульная назва натрыевых солей вугальнай кіслаты’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), со́днікі ‘млінцы на содзе’ (КЭС). с. 243

Со́дні ‘суткі, доба, пара’ (дзісн., Ласт.). с. 243

Со́духі ‘канцы, смерць’ (ТС), салдухі ‘тс’ (Ліцв.). Гл. садухі. с. 243

Со́йка₁ ‘лясная птушка Carrubis glandarius L.’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Касп., Сцяшк., ТС, Пятк. 2), со́я ‘тс’ (Нас., Меер Крыч., Маш., Пятк. 2). с. 243

Со́йка₂ ‘сайка, булка з салодкага цеста’ (Мат. Гом.), ‘прадаўгаватая галушка з талакнянага цеста або з тоўчанай бульбы’ (лудз., в.-дзв., Сл. ПЗБ; ЛА, 4). с. 243

Со́йка₃ ‘лядзяш, што звісае са страхі’ (віц., Нар. сл.). с. 243

Со́йка₄ ‘след ад рога на скуры жывёліны’ (Сцяшк. Сл., ЛА, 1). с. 243

Со́йка₅ ‘песня валачобнікаў хлопцам у велікодныя дні’ (Скарбы). с. 244

Сойм ‘сейм’ (Байк. і Некр., Гарэц., Др.-Падб.), ‘збор, з`езд’ (Ласт.), со́йма ‘зборышча’: п`яная сойма (слуц., А. Кулакоўскі), с. 244

Сок ‘вадкасць у раслінных і жывёльных арганізмах, у глебе і інш.’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС), ‘бярозавік’ (Сержп. Прымхі), ‘тук’ (слонім., Нар. лекс.), с. 244

Со́кал ‘драпежная птушка сямейства сакаліных, Falco’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), часцей сако́л ‘тс’ (Гарэц., Федар., Ласт., Стан.). с. 244

Со́лад ‘брадзільны прадукт’, ‘асалода, слодыч’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘салодкі смак’, ‘прарошчаны ячмень на піва’ (Варл., Сл. ПЗБ, Пятк. 1), ‘брага’ (Сцяшк.), со́лда ‘салодкая прыправа’ (ТС), со́ладзь ‘змолатае прарошчанае збожжа’ (Сл. ПЗБ), ‘нешта салодкае’ (Ласт., Шат., Жд. 1, Сл. ПЗБ). с. 245

Со́лам`е ‘падоўжаная бэлька ў гаспадарчых памяшканнях на сохах’ (ЛА, 4), ‘праход у печ, чалеснікі’ (ЛА, 4, Пятк. 1, Шушк.), со́ламеня, со́ламень, со́лен ‘тс’ (ЛА, 4), со́ламя, со́ламянь ‘полымя (у печы)’ (Сл. ПЗБ). Гл. саламя. с. 245

Со́лтыс ‘у Заходняй Беларусі сельскі стараста’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), со́лтус, со́лтас ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 245

Соль ‘соль як прыправа да ежы’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), со́ля ‘тс’ (б.-каш., ГЧ). с. 246

Сом ‘рыба Silurus glanis L.’ (ТСБМ, Касп., Сл. ПЗБ, ТС, 3 нар. сл.). с. 246

Со́ма ‘хутка, імкліва, нястрымна’ (Сцяшк. Сл.; мядз., Нар. словатв.). с. 247

Со́мец ‘сак (рыбалоўная сець)’ (Скарбы), со́мець, со́мцік ‘сак’ (гродз., Сл. ПЗБ), со́мцік ‘рыбалоўная прылада (як буч)’ (гродз., 3 нар. сл.). с. 247

Со́мінец ‘кароткае бервяно паміж вокнамі’ (ТС), со́мчык ‘шула’ (ЛА, 4), сума́к ‘прасценак, міжаконне’ (Ян.). Гл. самінец. с. 247

Сон₁ ‘спанне’, ‘тое, што сніцца’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Бяльк., Сл. ПЗБ). с. 247

Сон₂ ‘травяністая расліна з вялікімі ліловымі кветкамі-званкамі, якая цвіце рана ўвесну’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк., Мат. Гом., Жыв. сл., Сл. ПЗБ, ТС), ‘розныя віды расліны Pulsatilla L.’ (Кіс., Меер Крыч.), сон-трава ‘расліна сон’ (Байк. і Некр., Касп., Нар. лекс., Кіс.), сонь ‘тс’ (Сл. ПЗБ), со́нчык ‘тс’ (гродз., Кіс., Сл. ПЗБ), сасо́ннік ‘тс’ (Шат.), ба́бін сон ‘расліна Crocus Heuffelianus Herb.’ (Бейл.). с. 247

Сон-трава́ ‘расліна сон, Pulsatilla patens L.’ (гродз., Аненкаў, Кіс.), сні-трава́ ‘тс’ (Бяльк.). Гл. сон₂. с. 248

Со́нейка, со́няйко, со́ўнейко ‘божая кароўка, Coccinella’ (пін., карэліц., ЛА, 1; ТС). Да сонца (гл.). с. 248

Со́нечнік ‘расліна Helianthus annuus L.’ (Байк. і Некр., Ласт., ТС, Ян.), со́ўнечнік, со́ўнешнік ‘сланечнік’ (Шатал., Жыв. св.), со́ўнях (лельч., Жыв. сл.), сон, со́начнік, со́нца, со́ўнешнік ‘тс’ (Мат. Гом.), сон ‘круг ад сланечніку’ (браг., 3 нар. сл.). с. 248

Со́нца ‘нябеснае свяціла’, ‘святло, цяпло, якое вылучаецца гэтым свяцілам’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Бяльк., Касп., Сл. ПЗБ), со́нцэ ‘тс’ (ТС, Пятк. 2), со́нцо ‘тс’ (Сержп.), со́нейка памянш.-ласк. ‘тс’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Байк. і Некр., Бяльк., Сл. ПЗБ), со́нейко ‘тс’ (Сержп., ТС, Федар. 4), со́ўнейко ‘тс’ (ТС). с. 249

Соп, со́па ‘сажа’. Гл. со́пуха. с. 249

Со́пат ‘дым, сажа’, ‘чалеснікі’. Гл. сопуха. с. 249

Со́пка₁ ‘гара конусападобнай формы, вулкан’ (ТСБМ), ‘купіна’ (Касп., ЛА, 5), ‘магільны насып’ (Шатал., ЛА, 2), ‘вялікі курган, старажытная магіла круглай формы’ (віц., Яшк.), ‘курган, грудок’ (ТС), ‘намагільны насып’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘кратавінне’ (рас., Сл. ПЗБ). с. 249

Со́пка₂ ‘канапа’ (ТС), со́ўка ‘тс’ (маст., Сл. ПЗБ). с. 249

Со́пкі ‘разварысты, рассыпісты’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Шат., Касп., Бяльк., Барад., Жыв. сл.), ‘даўкі (пра сыпкую, сухую ежу)’ (Ласт.), ‘несакавіты (пра ягады)’, ‘мяккі (пра снег)’ (Сл. ПЗБ). с. 250

Со́плі, со́пля ‘слізь, выдзяленні з носа; смаркачы’ (ТСБМ), со́пель ‘тс’ (Шат.), со́плі ‘соплі’, ‘ледзяшы’ (ТС, Сл. ПЗБ), ‘ледзяшы’ (Сцяшк.), сопе́ль ‘лядзяш’, ‘ёрш’ (ТС), со́пэль, су́пель ‘лядзяш’ (івац., Нар. сл.; ЛА, 2), сапе́ль ‘сопля, лядзяш’ (Нас.). с. 250

Со́пурха, со́пурка, сно́пурха, сне́пурха ‘галец, Nemachillus barbatulus L.’ і ‘шчыпоўка’ (Крыв.), снопа́р ‘галец, сліжык’, со́пурха, со́пуха, сно́пурха ‘пячкур’ (палес., Жыв. св.). с. 250

Со́пуха ‘сажа (у пячным коміне)’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Сцяшк., Жд. 3, 3 нар. сл., Жыв. сл., Нар. словатв., Сл. ПЗБ, ТС, Сл. Брэс.), ‘ліпучы бруд ад лучыннага і газнічнага дыму’ (Варл.), ‘вусце печы’ (ТСБМ), ‘комін, скляпенне коміна’ (Гарэц., Касп.), ‘чалеснікі печы’ (Шатал.), со́пух ‘цёплы дух ад печы’ (Сцяшк. Сл.), ‘сажа’ (Бяльк.), ‘брудная заношаная адзежына’ (навагр., Нар. сл.), ‘чалеснікі печы’ (Нар. словатв.), сапу́ха ‘сажа’ (Сцяшк., Сержп. Прык.), ‘засланка’ (Мат. Гом.), таксама соп ‘сажа (ТС), со́па ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 250

Со́пці ‘сапці’, ‘спаць’ (Нас.), ‘сапці’ (Байк. і Некр.). с. 251

Со́рак ‘лік і лічба 40’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Стан.), со́рок ‘тс’ (ТС), с. 251

Со́рам ‘збянтэжанасць, хваляванне ад усведамлення свайго ўчынку’, ‘ганьба’, ‘сарамяжлівасць’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Нас., Сержп., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 3), со́рам, сарамо́к ‘дзетародны член’ (Нас.), сарамаце́не ‘палавыя органы’ (Сержп.), с. 252

Сорт ‘гатунак’, ‘від, род’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ). с. 252

Со́рта ‘трос, канат’ (калінк., Арх. ГУ). с. 252

Со́рыць ‘траціць, губляць’ (Касп.). с. 252

Сос₁ ‘шаша’ (Сл. Брэс.; драг., Сл. ПЗБ). с. 252

Сос₂ ‘нагар, смала з цыбука ў люльцы’ (ТСБМ, Варл.; брасл., астрав., лаг., швянч., воран., шальч., Сл. ПЗБ; Скарбы). с. 252

Сос₃ ‘соус, падліўка’ (Ласт.), ‘вадкая частка стравы’ (навагр., Жыв. сл.), ‘мачанка’ (Сцяшк.). с. 252

Со́снік ‘бор’ (Сл. ПЗБ; чаш., ЛА, 5), со́сняк ‘зараснікі хвоі’ (вільн., Сл. ПЗБ). с. 253

Со́сьлі ‘ледзяшы, што звісаюць са страхі’, со́сьлівъя (пагода) ‘калі нарастаюць ледзяшы на стрэхах’ (беш., Нар. сл.). с. 253

Со́тка ‘сотня’ (ТСБМ, Сцяшк., Шат.), ‘пляшка (100 г гарэлкі)’ (Ян.), ‘адна сотая частка якой-небудзь адзінкі, меры (гектара і пад.)’ (ТСБМ, Ян.), звычайна со́ткі мн. л. ‘выдзелены ўчастак зямлі для апрацоўкі’, ‘прысядзібны ўчастак’ (Сл. ПЗБ). с. 253

Со́тнік ‘начальнік сотні воінаў’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘паліцэйскі чын у час прыгоннага права’ (Стан.), ‘галоўны плытагон’ (ваўк., віл., Сл. ПЗБ). с. 253

Со́тня ‘адзінка ліку, роўная ста’ (ТСБМ, Некр. і Байк., ТС, Бяльк., Сержп. Прымхі). с. 253

Со́ты₁ ‘ячэйкі з воску, вуза’ (ТСБМ), саты́ ‘тс’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), со́ты, со́тая, со́тые ‘тс’ (Анох.). с. 253

Со́ты₂ — парадкавы лічэбнік да сто (ТСБМ, Некр. і Байк.), со́тны ‘тс’ (Ласт., Некр. і Байк.). с. 254

Со́ус ‘прыправа, падліва да стравы’ (ТСБМ), со́лус ‘тс’ (Сцяшк.), со́лас, со́лус (Сл. ПЗБ). с. 254

Со́ўбіль ‘недарэка, які мяшаецца ў чужыя справы’ (Варл.). с. 254

Со́ўгаць ‘перасоўваць што-небудзь з месца на месца’, ‘рухаць, 'соваць чым-небудзь у розных кірунках (звычайна па паверхні)’, ‘тыкаць, соваць’ (ТСБМ), ‘габляваць’ (шальч., Сл. ПЗБ), ‘соваць, тыкаць’ (ТС), со́ўгацца ‘хадзіць туды-сюды, сланяцца’, ‘пасоўвацца паволі, з цяжкасцю; рухацца, перамяшчацца’ (ТСБМ, ТС; ашм., шальч., Сл. ПЗБ, Жд. 1), ‘хадзіць узад і ўперад’ (Янк. 1, Нар. Гом.), соўгену́ць ‘рэзка сунуць’ (ТС), совгну́ты ‘штурхануць’ (Сл. Брэс.), соўгну́тэ ‘тс’ (брэсц., Нар. лекс.), соўг ‘пра соўганне’ (мсцісл., Нар. лекс.), саўге́ць! ‘кідок камянём’ (Арх. Федар.), саўга́к ‘стары чалавек’ (Наша Ніва, 1998, 26 кастр.), со́ўгала ‘чалавек, які сноўдаецца без справы і заняткаў’ (Янк. 3). с. 254

Со́ўкаць ‘калыхаць’ (Жд. 2), ‘трымаць дзіця на руках’, ‘няньчыць’, ‘гадаваць’ (мядз., Нар. словатв., Сл. ПЗБ), со́ўкацца ‘хадзіць з кута ў кут; блытацца’ (калінк., хойн., Арх. ГУ). с. 254

Со́ўкі ‘няцвёрды (аб зімняй дарозе)’ (Нас.), ‘рыхлы (пра снег)’ (Юрч.), со́ўкая дарога ‘занесеная снегам’ (Мат. Маг.). с. 255

Со́ўма ‘гвалтоўна, напорыста’ (Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ), ‘знянацку, нечакана’ (Барад.). с. 255

Со́ўпацца, со́впатысь ‘сноўдацца, совацца’, совпну́тысь ‘таркануцца, усунуцца’ (Сл. Брэс.), со́впатыся ‘соўгацца, таптацца́ (пін., Нар. лекс.). с. 255

Со́хнуць ‘рабіцца сухім’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк., ЛА, 5), со́хці (Шат., Сл. ПЗБ, ЛА, 5). с. 255

Со́цкі старое ‘выбарная асоба з сялян, памочнік паліцыі’ (ТСБМ): socki, dziesiacki, dawaj padwodu (Федар. 4). с. 256

Со́чыва ‘варэнне’ (Байк. і Некр.), ‘малачко з расцёртых канапель або маку’ (Ласт.), с. 256

Со́шка ‘падстаўка з развілкай, якая выкарыстоўваецца пры стральбе з упору, а таксама прыстасаванне для ўпору ствала ручнога кулямёта, мінамёта’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), ‘плужок’ (Нас.), ‘акучнік’ (ТС, Сл. ПЗБ), ‘баразна’ (Сл. ПЗБ). с. 256

Со́шкі, гл. саха; таксама ‘прымітыўны ткацкі станок’ (Шат., лун., Шатал.; ганц., Сл. ПЗБ), ‘часовая ўкладка лёну на полі’ (рас., Шатал.), г. зн. на сошках, на падстаўках. с. 256

Со́я ‘травяністая расліна сямейства бабовых’ (ТСБМ, Кіс., Сцяшк.). с. 256

Соя́ ‘сойка’ (Куч.). Гл. сойка. с. 256

Спабе́кнуць ‘надзівіцца’: не спабе́кнулі, як ены за ею плакалі (Ян.). с. 256

Спабо́рнік ‘сапернік, канкурэнт, прэтэндэнт’ (ТСБМ, Ласт.). с. 256

Спава́га ‘няспешна’ (Куч.), спо́вага ‘спакваля’ (ТС), спава́гі ‘паволі, няспешна’ (Барад.), спава́гу ‘паважна, салідна’ (Байк. і Некр.). Да паважна, павага (гл.). с. 256

Спавіва́нка ‘вяроўка з трох і болей частак’ (Касп.). с. 257

Спавіва́ч ‘доўгая вузкая палоска тканіны, якой спавіваюць маленькіх дзяцей’ (ТСБМ, Сцяшк., Сл. ПЗБ), спаві́віч ‘тс’ (Касп.); іншыя дыялектныя назвы: спаве́яч (Мат. Гом.), спаві́вач (ТС), спавіва́льнік (Шатал.), спаві́ч (Жыв. сл.); апошняе таксама ‘палатно, якім пакрывала кума дзіця ў час хрышчэння’ (нараўл., Арх. ГУ). с. 257

Спавяда́ць ‘выслухоўваць пакаянне ў грахах’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), ‘каяцца; лаяць, бэсціць’ (Юрч.), спавяда́цца ‘каяцца ў грахах’ (ТСБМ, Нас., Растарг., Ласт., Байк. і Некр.), спо́ведзь ‘пакаянне’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ). с. 257

Спага́да ‘спачуванне, сімпатыя’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Стан., Варл.), спага́д (Стан.), спагадзі́на ‘тс’ (Барад.). с. 257

Спада́к ‘ніжняе бервяно драўлянага збудавання’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘падваконнік’, ‘насціл на санях’ (Сцяшк., Шатал., Сл. ПЗБ), ‘апорны палазок у плузе’, ‘нарог, які падразае зямлю’, ‘ніжні камень у жорнах’ (ТС, Сл. ПЗБ), ‘частка воза ў выглядзе кузава ці платформы’ (Скарбы). Да спод (гл.). с. 257

Спада́р ‘гаспадар’ (Нас.), ‘госпад’, ‘гаспадар, пан’ (Стан.) сучасныя ветлівыя звароты спада́р, спада́рыня (ТСБЛМ; Беларусіка, 19, 224), с. 257

Спадзява́цца ‘мець надзею’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Касп., Федар. 4, Ласт., Растарг., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), сподзева́цца ‘тс’ (ТС), сподзе́цца ‘тс’ (там жа), спадзява́нне, спадзе́я ‘надзея’ (Нас., Ласт.). с. 258

Спа́дкі мн. л. ‘маёмасць, якая пасля смерці ўладальніка пераходзіць у карыстанне каго-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Касп., Байк. і Некр., Нік. Очеркі, Сержп., Янк., Шат., Нар. сл.; в.-дзв., гродз., круп., докш., пруж., Сл. ПЗБ), ‘рэчы, якія застаюцца пасля ад`езду гаспадароў з дому’ (Сцяшк.). с. 258

Спадні́ца, дыял. спані́ца, сподні́ца, ‘жаночае адзенне, а таксама частка сукенкі ад таліі ўніз’ (ТСБМ, Касп., Байк. і Некр., Шымк. Собр., Федар. 4, Ян., Сл. ПЗБ, ТС). с. 258

Спадня́к ‘ніжні камень у жорнах’ (Мат. Гом., Шатал., ТС). с. 258

Спадо́ба: да спадо́бы (быць, прыйсціся) ‘спадабацца, быць каму-небудзь па гусце’ (ТСБМ), ‘густ’ (Сцяшк.). Сюды ж спадо́баць ‘упадабаць, пакахаць’ (Ян.). с. 258

Спа́дчына ‘маёмасць, гаспадарка, якая пасля смерці ўладальніка пераходзіць у чыю-небудзь уласнасць’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Гарэц.; мін., ЛА, 3; Касп.). с. 258

Спажа́ ‘Прачыстая (15/28 жніўня)’ (Нас.; мядз., Жыв. сл.; віл., паст., шальч., Сл. ПЗБ), ‘свята Спас’ (Др.-Падб.). с. 259

Спажы́нкі ‘Прачыстая’ (Нас.), Спажына́ ‘Спас (6/19 жніўня)’ (Сл. ПЗБ), спажы́наўка ‘спасаў пост’ (Касп.). с. 259

Спакваля́, спаквала́ ‘паступова, патроху, марудна, павольна’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Бяльк., Сцяшк.), спокволя часок приду ‘пачакаўшы’ (Нас.), споквала́, споклава́ ‘тс’ (ТС), спахваля́ ‘паволі, паступова’ (Касп.); з іншай прыстаўкай: спракваля́ (калінк., 3 нар. сл.), спраквала́ (рагач., Сл. ПЗБ), спракво́м (Жд. 1). с. 259

Спако́й ‘супакой, супакаенне’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Федар. 4, Сл. ПЗБ), споко́й ‘тс’ (ТС), спако́йны ‘ціхі, мірны’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Ласт., Сл. ПЗБ), споко́йны ‘тс’ (ТС). с. 259

Спако́н (веку) ‘спрадвеку’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Сержп. Прык.), спако́ну ‘па прадвызначэнні’ (Гарэц.). с. 260

Спаку́са ‘спакушэнне, прынада’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Байк. і Некр.). с. 260

Спана́трыць ‘унадзіцца’ (Жд. 2), ‘прызвычаіцца, прывыкнуць, прывучыць’ (Скарбы, Юрч.), ‘вынюхаць, адчуць карысць’ (Арх. Федар.), ‘разабрацца, зразумець праз пэўны час’ (ашм., Стан.), ‘здагадацца, скеміць’ (Варл., Сл. ПЗБ), спана́трываць ‘разумець’ (Касп.), спынутрува́цца ‘ўнадзіцца’ (Бяльк.), спанатрава́ць ‘паназіраць’ (Сл. ПЗБ). с. 260

Спанцы́рка ‘верхняя жаночая кароткая вопратка’ (ТС). с. 260

Спарні́ца ‘нарыў паміж пальцаў’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 260

Спарня́ ‘кавалак хлеба, які закопваюць у зямлю ў час дажынак, каб на будучы год быў добры ўраджай’ (паст., астрав., Сл. ПЗБ), ‘барада (абрад у час жніва)’ (вілен., ЛА, 3), ‘спор’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘прыбытак’ (Касп.). Да спары́ць ‘добра расці (пра збожжа)’ (Жд. 2), спор, споры (гл.). с. 260

Спаро́міць ‘падганяць, прыскорваць’, спаро́міцца ‘спяшацца’, ‘паспяваць, упраўляцца’ (Нас.), ‘назапашваць, збіраць; запасіць’, спо́рам ‘назапашванне’ (Ласт.). с. 261

Спаро́н ‘выкідыш, аборт’ (Ласт., Байк. і Некр.). с. 261

Спа́рта ‘драсён, Polygonum L.’ (Мат. Гом.). с. 261

Спару́да ‘пабудова; гмах будынка’ (Беларусіка, 19, 225). с. 261

Спарыжава́ць ‘паралізаваць’ (Скарбы, Жд. 2), спарыжува́ць ‘тс’ (Мат. Гом.), спарыжова́ць ‘тс’, спарыжо́ваны ‘паралізаваны’ (ТС). с. 261

Спарыння́ ‘паразітны грыб на збожжы, Claviceps purpurea Tul. (L.)’ (ТСБМ), спары́ня, спарыня́, спары́ння ‘тс’ (Шчарб.; шчуч., мядз., глыб., в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 261

Спарыня́ ‘прывітанне з пажаданнем спору’ (Варл.). Да спор₁, спорны (гл.). с. 261

Спары́ш₁ ‘два спараныя прадметы (пра плады, расліны і пад., якія зрасліся)’ (ТСБМ, Касп., Бяльк., Шат., Байк. і Некр., Др.-Падб., Мядзв., Рам., 8, Жыв. сл., Сл. ПЗБ), ‘дзве-тры баразны бульбы (часцей пры мяжы), недастаткова аддаленыя адна ад другой, каб зрабіць радкі’ (Лекс. і грам., 15; Сцяшк.), ‘гліняныя гаршчочкі, злучаныя разам’ (Касп.; в.-дзв., Шатал.; Сцяшк.), спарышы́ ‘зросткі (агуркоў)’ (Мат. Гом.), спары́шка ‘спараныя каласкі, дрэвы, агуркі і інш.’ (Сл. ПЗБ). с. 261

Спары́ш₂ ‘аднагадовая расліна сямейства драсёнавых’ (ТСБМ), спары́шнік ‘расліна драсён, Polygonum L.’ (Кіс., Касп., ТСБМ), ‘канюшына раллявая, Trifolium arvense’ (Кіс.). с. 262

Спары́ш₃ ‘спарыння’ (Выг.; нараўл., Сл. ПЗБ). Гл. спарыння. с. 262

Спары́ш₄ ‘міфічная істота ў выглядзе чорта ці птушкі, што прыносіць багацце або садзейнічае чараўнікам’ (Суднік, Диалекты, 199; кам., Жыв. НС), спары́шка: taki klicz abo dumka (ад згадвання якіх справы папраўляюцца) (Пятк. 2). Да спор₁ ‘прыбытак, удача, поспех’. с. 262

Спас₁ ‘Збавіцель; адна з назваў Хрыста’, ‘назва кожнага з трох асенніх царкоўных свят’ (ТСБМ), ‘Спас, свята 6/19 жніўня’ (Шат., Сл. ПЗБ, Жыв. сл.), Спас ‘імя аднаго са святых’ (Пятк. 2, Федар. 4), іспас ‘свята’ (Серж. Прымхі), спасі́цель ‘тс’ (Ян.), сюды ж спа́саўка ‘пост перад Спасам’ (ТСБМ, Касп., Байк. і Некр., Скарбы, Ян., Сл. ПЗБ), ‘сорт груш (яблык), якія паспяваюць перад Спасам’ (ТСБМ), спа́соўка ‘тс’ (ТС), ‘двухтыднёвы прамежак часу перад і пасля Спаса’ (ТС), спасо́ўкі ‘восеньскія мухі’ (Сл. ПЗБ), с. 262

Спас₂ ‘ратунак, выратаванне’ (Жд. 3, Ян., Шатал., ТС). с. 263

Спа́сны ‘адкормлены’ (Выг., Сл. Брэс.), ‘непераборлівы і добры да яды’ (ТС; лун., Шатал.; Сл. Брэс., Жыв. сл., ЛА, 4, Скарбы), ‘вынослівы’ (Мат. Гом.). с. 263

Спасо́б`е ‘дапамога’ (Шат.), ‘пенсія’ (Янк., Мат. Гом.). с. 263

Спасо́біць ‘садзейнічаць, дапамагаць’, спасабля́ць (Нас.). с. 263

Спата́каць ‘набыць з цяжкасцю, так-сяк’ (лаг., Стан.; Варл.), спота́каць ‘зладкаваць, зрабіць’ (ТС). с. 263

Спата́чаваць ‘сачыць, падглядваць; выкрываць, лавіць (на чым-небудзь); разумець’ (Нас., Стан.). с. 263

Спатка́ць ‘выйсці насустрач, сустрэць’ (ТСБМ, Нас., Касп.; ашм., Стан., Бяльк., Сл. ПЗБ, Рам. 6), спатыка́ць ‘сустракаць’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Касп., Барад., Бяльк., Сл. ПЗБ). с. 263

Спаты́чка ‘(нечаканая) сустрэча’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘сутычка, сварка’ (Нас., Сл. ПЗБ). с. 264

Спахо́вы ‘адхоны, адлогі’ (ПСл, Сл. ПЗБ, ЛА, 2), ‘пахілы’ (беласт., Лапіч, Term. geogr.), спахова́ты ‘тс’ (ЛА, 2), спахо́вісты ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 264

Спахо́мы ‘пакаты (бераг)’ (Сцяшк. Сл.). с. 264

Спа́цыр ‘прагулка’ (Скарбы). с. 264

Спаць ‘знаходзіцца ў стане сну, спячкі’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк.; ашм., Стан.; Сл. ПЗБ, ТС). с. 264

Спа́чча ‘здарэнне’ (Бяльк.). с. 264

Спень ‘шпень, кароткі выступ, завостраная кароткая палачка і інш.’ (ТС), с. 264

Спех ‘паспешлівасць, спешка’ (ТСБМ, Бяльк., Барад.), ‘поспех, спор’ (Нас., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), ‘хуткасць, поспех’ (ТС). с. 265

Спець ‘рабіцца спелым, выспяваць (пра гародніну, злакі і пад.)’ (ТСБМ, Ласт., Сл. ПЗБ, ТС). с. 265

Спіж ‘медзь, медзяны посуд’ (Нас., Ласт., Байк. і Некр., Гарэц.); сюды ж спіжо́вы ‘медны’ (Нас.): звинять званочкі спіжовыя (гарад., Рам. 8). с. 265

Спіжа́к ‘каструля з ручкай’ (Сцяшк. Сл.). Да спіж, гл. с. 266

Спіжа́рня ‘кладоўка, камора’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Нас., Булг., Касп., Сл. ПЗБ, ЛА, 4), ‘варыўня’ (Гіл.), с. 266

Спі́на ‘задняя (у жывёл — верхняя) частка тулава’ (ТСБМ, ТС; лід., карэліц., мін., Сл. ПЗБ; браг., Шатал.), спі́на ‘хрыбет’ (Пятк. 2), ‘вільчык’ (Сл. ПЗБ); таксама спіна́, спэна́ ‘спіна’, ‘прадаўгаватая горка’ (ТС). с. 266

Спіра́ць₁ ‘перыць’ (Сцяшк. Сл.; слонім., Сл. ПЗБ). с. 266

Спіра́ць₂ ‘спіхваць, зганяць’ (Нас.), ‘сціскаць (ад холаду)’ (шчуч., Сл. ПЗБ), с. 266

Спірт ‘алкаголь, гаручая вадкасць’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), спіры́тус ‘тс’ (Стан., Некр. і Байк., Сержп.), спіры́т ‘тс’ (Стан.). с. 266

Спі́ца ‘адзін з драўляных або металічных стрыжняў, які злучае калодку кола з вобадам’ (ТСБМ, Бяльк., Маш., Маслен., Дэмб. 2, Пятк. 2, Сл. ПЗБ, ТС), ‘стрыжань’ (ТСБМ), ‘шыла для пляцення лапцей’ (ТСБМ, Бяльк., ЛА, 4, Сл. ПЗБ), ‘стрэмка’, ‘драўляны цвік, якім змацоўваюць бярвенні’, ‘калок, які забіваюць у хвою пад борць; спічак, на якім трымаецца ў вуллі вашчына і пад.’ (ТС). с. 267

Спіча́к ‘верхняя завостраная частка чаго-небудзь’, ‘шпіль на будынку’, ‘плоскае выгнутае шыла для падплятання лапцей’ (ТСБМ), ‘верцел’ (Гарэц.), ‘невялікі шчупачок’, ‘стары лось’ (ТС), спіча́сты ‘востраканцовы’ (ТСБМ, Касп., Сл. ПЗБ). с. 267

Спла́вы ‘матачнае кровацячэнне’ (Арх. Федар.; паст., Сл. ПЗБ), ‘выдзяленні (у жанчын)’ (іўеў., Сл. ПЗБ). с. 268

Спле́нье, спле́нка ‘традыцыйнае асенняе свята’ (ТС), спле́не ‘Прачыстая (15 жніўня ст. ст.)’ (ганц., гарад., Сл. ПЗБ), сплынне́ ‘тс’ (Клім.). с. 268

Спо́гадзь ‘спагада’ (ТСБМ, Гарэц., Чач.; слуц., Дасл. бел.-рус., 1960, 111). с. 268

Спод ‘ніз, ніжняя частка чаго-небудзь; бок прадмета, процілеглы яго верху; дно чаго-небудзь; адваротны бок (тканіны, аркуша і пад.)’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Шат., Касп., Бяльк., ТС), ‘под печы’ (Сл. ПЗБ, Бяльк.), ‘падэшва’, ‘насціл’ (Сл. ПЗБ), ‘з-пад’ (ТС), ‘ніц, адваротны бок тканіны’ (Гарэц.), спо́дак ‘ніз’ (Нас.), сюды ж спо́дні ‘ніжні’ (Нас.), ‘ісподні, нацельны’ (Байк. і Некр.), сподо́ве ‘ніжні слой сена, саломы ў стагу, скірдзе’ (Сл. Брэс.). с. 268

Спо́дак ‘невялікая талерка з паднятымі берагамі, на якую ставіцца кубак або шклянка’ (ТСБМ, Касп., Ласт., Сл. ПЗБ, Байк. і Некр., ЛА, 5). с. 268

Спо́дні ‘які размешчаны ўнізе’, ‘які надзяваецца пад іншае адзенне або непасрэдна на цела; ніжні (пра бялізну)’ (ТСБМ, Нас., Касп.) Гл. ісподні. с. 268

Спол ‘чарпак для вылівання вады з лодкі’, спо́лік ‘тс’ (ТС; жытк., Нар. словатв.; Маш.), с. 268

Спо́лка ‘суполка, таварыства’ (Скарбы). с. 269

Спо́льга ‘спакой, спачынак’ (Ян.). с. 269

Спо́на ‘перашкода’ (Нас.), спо́нкі ‘запінкі’ (навагр., Нар. сл.), спо́нка ‘запінка’ (лях., Сл. ПЗБ), ‘кнопка’ (Сцяшк. Сл., Жд.), с. 269

Спор₁ ‘удача, поспех у чым-небудзь’ (ТСБМ), ‘карысць, пажытак’ (Ласт.), ‘прыбытак; поспех’ (Нас., Гарэц.), спор (спорь) ‘ураджай’ (Пятк. 2), с. 269

Спор₂ ‘сварка, спрэчка’ (Бяльк.), спор, спо́рка ‘супраціўленне’ (Нас.), спор, спо́рка ‘сварка, спрэчка’ (ТС), спо́рыць ‘спрачацца’ (паст., смарг., Сл. ПЗБ; ТС), спо́раць ‘ісці ў заклад’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), спо́рыцца ‘спрачацца’ (Шат.; віц., Сл. ПЗБ; Бяльк.), спо́роваць ‘тс’ (Нас.), спо́рываць ‘тс’ (Касп.). с. 270

Спор₃ ‘чорнае зерне ў коласе’ (ТС, Выг., ЛА, 5). с. 270

Спо́рнік ‘дамавік, які прыносіць спор’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Да спор₁ (гл.). с. 270

Спорт ‘фізічныя і разумовыя практыкаванні, спаборніцтвы’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 270

Спо́саб ‘прыём, метад’, ‘парадак, характар, манера, склад’, ‘рэальныя ўмовы, сродак, магчымасць ажыццяўлення чаго-небудзь’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Федар. 4), ‘матэрыяльны дастатак, сродкі’ (Варл.), ‘неабходнае для жыцця’ (Сержп. Прымхі), ‘доля’: дзеўка без спосабу (пра векавуху) (Сержп.). с. 270

Спра́ва ‘дзейнасць, занятак’, ‘абавязак’, ‘рэч, з`ява’ (ТСБМ, Байк. і Некр., ТС), ‘прадмет дзейнасці, справаздача, рашэнне’ (Нас.), ‘прадмет дзейнасці ці інтарэсу’ (Ласт., Бяльк., Касп.), ‘здарэнне’ (Сержп.), ‘набыццё адзення, абутку, абноўка’ (Нік. Очерки), ‘уборы, адзенне’ (ТС), с. 271

Справу́нкі, адз. л. справу́нак ‘заняткі, справы’, ‘рэч, якую хто-небудзь каму-небудзь справіў, купіў’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк., Касп., Варл., Барад., Жд. 2), ‘пакупка’ (беласт., Сл. ПЗБ, Нар. Гом.). с. 271

Справядлі́вы ‘згодны з правам, праўдай, аб`ектыўнымі фактамі; праўдзівы’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.; ашм., Стан.; Бяльк.), ‘праўдзівы, чэсны, правільны’ (Сл. ПЗБ), ‘сапраўдны’: справедлі́вы грыб ‘баравік, Boletus edulis Bull.’ (Пятк. 2, ЛА, 1), с. 271

Спра́га₁ ‘праход у агароджы’, ‘жэрдка, якой закрываюць праход у агароджы’ (Варл., Сл. ПЗБ), про́га ‘праход у агароджы’ (полац., Нар. лекс.), с. 271

Спра́га₂ ‘смага’ (Арх. Федар., Ласт.). с. 272

Спрага́ць ‘запрагаць, злучаць у адну запрэжку’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр.), спрага́цца ‘злучаць кожны па каню (валу) у адной вупражы’ (Пятк. 2, Варл.). Гл. прыпрэжка. с. 272

Спрадве́ку ‘здаўна; заўсёды’ (ТСБМ, Нас., Касп., Гарэц., Бяльк., Байк. і Некр., Стан.), спрадве́ку, спрадвяко́ў ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 272

Спражэ́нне ‘змяненне дзеяслова па асобах, ліках і часах’ (ТСБМ, Байк. і Некр.). с. 272

Спра́жка ‘засцежка’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Шат., Стан., Пятк. 2, Сл. ПЗБ, ЛА, 4). с. 272

Спракуве́ку (спраку-веку, спра́ку ве́ку) ‘спрадвеку, здаўна’ (Сержп., Ян.; карм., Сл. нар. фраз.; асіп., ваўк., чэрв., слуц., Сл. ПЗБ). с. 272

Спрат ‘начынне’ (Нас., Байк. і Некр., Сцяшк.), ‘памяшканне, месца для захоўвання, сховішча’, ‘месца, дзе можна схавацца’, ‘тайнік’ (ТСБМ, Варл., Сл. ПЗБ), с. 273

Спрача́цца ‘весці спрэчкі; пярэчыць каму-небудзь’ (ТСБМ). с. 273

Спро́гчыся ‘здохнуць’ (Сцяцко Сл.). Гл. апрэгчыся. с. 273

Спро́нжка ‘спражка’ (Шат., Сцяшк., Жд. 1), спро́нжка, спро́ншка, спро́нчка (Сл. ПЗБ). с. 273

Спро́ца ‘рагатка’ (Сцяшк.). Гл. проца. с. 273

Спружы́на ‘пругкая металічная палоска або спіраль’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт., Бяльк.), спрунжы́на ‘тс’ (Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), спрунджы́на ‘тс’ (Бяльк.), спранджы́на ‘тс’ (Варл.). с. 273

Спружыно́ўка ‘барана, дзеянне якой заснавана на дзеянні пружын’ (ТСБМ), ‘культыватар’ (Сцяшк.), спружыны́вка ‘культыватар’ (Сл. ПЗБ). с. 273

Спрут ‘гібель’: на спруты ‘на чорта’ (беласт., Дзядзька Квас, Роздум на калёсах, Беласток, 1995, 57), спру́та ‘смерць; халера’ (Сцяц. Сл.), ‘пагібель’ (кам., ЖНС). с. 273

Спры́вяль ‘абрыў’ (шчуч., 3 нар. сл.). с. 273

Спры́ндзіцца ‘згінуць, загінуць’ (Скарбы; шчуч., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ), ‘згарнуцца, скруціцца’ (Сцяшк. Сл.), с. 273

Спрыт ‘дасканаласць, умельства’, ‘фізічная лоўкасць, паваротлівасць, хуткасць у руках’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ), ‘кемлівасць’ (Ласт.), спры́тны, спры́тнасць (Касп., Байк. і Некр., Гарэц., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС). с. 274

Спры́та ‘прыстасаванне (кол), з дапамогаю якога моцна сціскаецца вяроўка пры звязванні паклажы, закрутка’ (Сцяц. Сл.), сюды ж спры́ціць ‘моцна звязаць (спавіць)’ (там жа), спры́ціцца ‘загінуць, памерці’ (Сцяшк. Сл.). с. 274

Спры́тна ‘па чарзе, па парадку, адно за адным’ (Арх. Федар.), спрытна́ ‘па парадку (браць)’ (Сцяц. Сл.), ‘суцэльна, нічога не пакідаючы; пагалоўна’ (ашм., Стан.). Да прытны (гл.). с. 274

Спры́ха ‘спіца (у колах)’ (Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ), ‘пруток для вязання’ (смарг., шчуч., Сл. ПЗБ), спрых ‘тс’ (Шатал.). с. 274

Спры́чча ‘здарэнне’ (Жд. 1). с. 275

*Спрышчыцца, спры́шчытыс ’ ‘памерці, скачанець’ (Клім.). с. 275

Спрыя́ць ‘садзейнічаць’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Касп., Сержп. Прымхі). Да прыяць (гл.). с. 275

Спрэ́жда ‘спярша’ (Рам. 6), ‘раней’ (Бузук, Спроба, 58). с. 275

Спрэс ‘скрозь’ (ТСБМ, Сцяшк.; навагр., іўеў., пух., Сл. ПЗБ), ‘цалкам’ (Сержп.), спрэ́су ‘зусім’ (Сержп. Прымхі; стаўб., 3 нар. сл.; Жд. 3), спро́сь ‘скрозь’ (Сцяшк. Сл.). с. 275

Спрэ́чка ‘спаборніцтва на словах, дыскусія’ (ТСБМ, Нас., Касп., Байк. і Некр.), спрэ́чны ‘сварлівы’ (Сл. ПЗБ), дзеясловы спрача́цца (ТСБМ), дыял. спрэча́цца (ТС). с. 275

Спудлава́ць ‘прамахнуцца’ (Касп.), спудлі́ць ‘зрабіць памылку, прамахнуцца’ (Сцяшк. Сл.). с. 275

Спыні́ць ‘затрымаць’, ‘прыпыніць, перарваць’ (ТСБМ, Др.-Падб.), спыні́ты ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), спыня́ць, спыня́цца ‘затрымліваць, затрымлівацца’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), спі́на ‘меры стрымлівання’ (драг., 3 нар. сл.). Гл. прыпыніць, пыніць. с. 275

Спяшы́ць ‘імкнуцца хутчэй ісці, рабіць’ (Сл. ПЗБ), спешы́ць ‘тс’ (ТС), спяша́цца ‘тс’ (ТСБМ). с. 275

Сра́ка ‘задніца, ягадзіцы’ (Нас., Шат., Сл. ПЗБ), ‘задняя частка тулава ў рака, насякомых’ (брасл., паст., драг., Сл. ПЗБ), перан. ‘камель (снапа)’ (віл., навагр., баран., Сл. ПЗБ), ‘ніжняя частка ступы’ (драг., Сл. ПЗБ), сра́чка перан. ‘частка бульбіны, якая не мае зародкаў парасткаў’ (шальч., Сл. ПЗБ), таксама сра́ка, сра́чка ‘пятка яйца’ (ЛА, 1). с. 276

Сро́гі ‘строгі; суровы’ (Ласт.). Гл. строгі. с. 276

Сро́дак ‘прыём, спосаб дзеяння, захады’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Др.-Падб.). с. 276

Срэ́бра ‘серабро’ (ТСБМ), срэ́бра, сры́бра ‘тс’ (Варл.), сры́^э́бро ‘тс’ (Федар. 4), срэ́бла ‘тс’ (Гарэц.), с. 276

Ссаць ‘уцягваць у рот, смактаць’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Касп., Федар. 4, Сл. ПЗБ, Варл., ТС). с. 276

Ссо́рыць ‘згубіць’ (Касп., Жд. 3), сшо́рыць ‘схавацца, загубіцца, знікнуць’ (Стан.). Да сорыць, шорыць (гл.). с. 277

Ссякну́ць ‘рэзкім рухам зрушыць пазванкі’ (Скарбы; Наша Ніва, 2004, 22 кастр.). Да сякаць (гл.). с. 277

Стабаро́к, стабаро́чак ‘сцяблінка’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 277

Стабарча́ ‘потарч, старчма’ (слонім., Нар. словатв.). с. 277

Стабда́ ‘брага; саламаха’ (паст., LКК, 30, 122). с. 277

Стабнава́ць ‘страчыць’, стабнава́нне ‘строчка ў шыцці’ (Байк. і Некр., Нас.). с. 277

Стабу́рчыць ‘выгібаць, выкрыўляць, выстаўляць’ (Ласт.), ‘паказваць на цяжарнасць’: uže nasza pani staburczyс́ (Арх. Федар.), стабу́рчыцца ‘выстаўляцца’, стабу́рыцца ‘тапырыцца’ (Ласт.). с. 277

Ставару́к ‘сухая галіна дрэва’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 278

Става́ць ‘з`яўляцца’ (Ласт., Сл. ПЗБ), ‘быць дастатковым, хапаць’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС). с. 278

Ста́віцца зваротны дзеяслоў да ставіць (гл.) ‘паўставаць, настройвацца супраць каго-небудзь’, ‘цягнуцца, старацца зраўняцца ў частаванні з багатымі’ (Нас.). с. 278

Ста́віць ‘размяшчаць, умацоўваць вертыкальна’, ‘расстаўляць’, ‘будаваць’ (ТСБМ, Бяльк., Стан., Сл. ПЗБ, ЛА, 4), с. 278

Стага́н ‘сараканожка, макрыца’ (Жыв. св., Сл. ПЗБ; ваўк., стаўб., слонім., ЛА, 1). с. 278

Стагна́ць ‘енчыць, скардзіцца, наракаць’ (ТСБМ, Нас., Касп., Гарэц., Байк. і Некр., Сержп. Прымхі, Шат., Сл. ПЗБ), сто́гнуць ‘тс’ (Нас.), стогна́ць ‘тс’ (ТС), стогне́ць ‘ледзь дыхаць, існаваць’, ‘гудзець’ (там жа), стогн ‘жаласны енк, выкліканы болем або вялікім горам’, ‘скарга, нараканне’, стагната́ ‘стагнанне’ (Нас.), стагно́та ‘тс’ (Гарэц.), стогно́та ‘хвароба’ (ТС), с. 279

*Стагно́ту, стогно́ту прысл. ‘дзе там; чорта з два’ (Клім.). с. 279

Ста́да ‘гурт, статак, чарада, табун (коней, кароў, авечак, птушак)’ (Жыв. св., Ян., Скарбы, Барад., Сл. ПЗБ, ЛА, 1) ста́до ‘тс’ (ТС), с. 279

Стадо́ла ‘канюшня на заезным двары’, ‘вялікі хлеў’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ), ‘адрына’ (Сл., ПЗБ, Сл. Брэс.), ‘адрына; пуня’ (Скарбы), ‘вялікая пабудова’ (ТС, Ян.), стадо́ля ‘вялікае заезнае памяшканне’ (Шат.), стодо́л ‘адрына для малацьбы’, ‘частка адрыны, дзе малоцяць’ (Шушк.). с. 280

Стажа́́р ‘уваткнуты ў зямлю шост, вакол якога кідаецца стог’, стажар`е ‘аснова стога; падсцілка, на якую ставяць стог сена, каб зберагчы яго ад сырасці’ (ТСБМ), таксама ‘месца, дзе стаяў стог’ (Янк.), стажа́рка ‘стрэшка на чатырох слупах, пастаўленая над стогам’ (Сл. ПЗБ, мёрск., ЖНС), стажа́рня ‘стажарка’, ‘падсцілка пад стог’ (Сл. ПЗБ; полац., Нар. лекс.), стажары́ньне ‘падсцілка пад стог’ (пін., Шатал.), стажа́рышча ‘тс’ (Сцяшк.). с. 280

Стажа́ры ‘сузор`е Вялікая Мядзведзіца’ (мін., зах.-маг., ЛА, 2; Стан.), ‘групы блізка размешчаных зорак у сузор`і Цяльца’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сцяшк.), стажэ́рка ‘Плеяды’ (Касп.). с. 281

Стазь ‘калона’: стазі салдат (халоп., Стан.). Сюды ж, магчыма, стаг ‘рад будынкаў, якія знаходзяцца пад адной страхой’ (беласт., Сл. ПЗБ), с. 281

Стайло́ ‘сук на дрэве, на якім ставяць калодны вулей’ (лун., Шатал.), ста́йло ‘неагароджанае месца на пакосе, дзе адпачывае ўдзень жывёла’, ‘стаянка’ (ТС), ‘памост на дрэве, на якім ставяць калодны вулей’ (петрык., Шатал.; мазыр., 3 нар. сл.). с. 281

Стайно́ ‘аснова калаўрота, куды ўстаўляецца кола’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘дэталь у прасніцы, да якой прывязваецца кудзеля’ (Касп.; талач., Шатал.), ‘сядзенне ў прасніцы’ (рагач., Сл. ПЗБ), ‘падстаўка, якой карыстаюцца пры трапанні льну’ (рас., Шатал.; лудз., Сл. ПЗБ), сто́йна ‘дошка з адтулінай, куды ўстаўляецца грэбень пры прадзенні’ (Кос.). с. 281

Ста́йня ‘памяшканне для коней, канюшня’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Нас., Нік. Очеркн, Стан., Бяльк., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, ТС, Сцяшк.), с. 281

Стакало́с ‘каласоўнік’ (стол., лельч., жытк., мазыр., Расл. св.; ЛА, 1), стоколо́с, стоколо́са ‘гірса’ (ТС), с. 282

Стакані́цца ‘клапаціцца, даглядаць’ (свісл., лід., беласт., гарад., воран., ваўк., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл., Сцяцко Сл., ЛА, 1), ‘стаміцца’ (лях., Сл. ПЗБ), стоконы́тысь ‘клапаціцца’ (драг., Сл. ПЗБ, ЛА, 1), стоконі́ціса ‘турбавацца, клапаціцца’ (івац., Нар. сл.), стоконы́тысь ‘прыгожа ўбірацца, адзявацца’ (брэсц., ЛА, 1), стакана́ ‘клопат, турботы’ (свісл., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл., Сцяцко Сл.), стакано́та ‘мітусня’ (лід., Сл. ПЗБ), сто́кон ‘клопат, турботы, цяганіна’ (івац., Нар. сл.). с. 282

Стакаро́дніца ‘від агароджы’ (Касп.). с. 282

Стакве́ля ‘столькі’ (Сцяшк. Сл.), стакве́ле ‘тс’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 283

Стакі́ мн. л. ‘будаўнічыя блокі’ (Сл. рэг. лекс.). с. 283

Ста́кла ‘адна з апорных частак асновы красён’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 283

Стакро́тка ‘маргарытка’ (гом., гродз., Кіс.; Нас., Байк. і Некр.), ‘агаткі’ (мін., Кіс.), сто́кроць ‘куст маргарытак’ (Нас.), стакратка ‘тс’ (Гарэц.). с. 283

Стакро́ць ж. р. ‘сто разоў’, прысл. ‘у сто разоў’ (Нас., Байк. і Некр.), сто́краць ‘тс’ (Гарэц., Касп.). с. 283

Сталава́ць ‘вытаптаць, стаптаць, змясіць’ (Юрч.), ста́ловаць ‘тс’ (ТС). Гл. талаваць ‘таптаць, мяць’. с. 283

Сталі́нда (столі́нда) экспр. ‘худзізна’ (шчуч., Сл. ПЗБ), станклі́да іран. ‘высокі хударлявы чалавек’ (Мат. Маг.). с. 283

Сталі́ца ‘галоўны горад дзяржавы; цэнтр’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), столі́ца ‘цэнтр чаго-небудзь’ (ТС), с. 283

Ста́ліць ‘спрасці вельмі тонкай ніткай, высокаякасна’ (мёрск., Ск. нар. мовы). с. 283

Ста́лка ‘частка, столка’ (ганц., стаўб., калінк., Сл. ПЗБ; навагр., Нар. сл.; ТС; жытк., Жыв. сл.), сталь ‘тс’ (ТС), ста́лка ‘пласт, пасма’ (Сержп. Прымхі), ста́лкі ‘пацеркі’ (Сакал.). с. 283

Стало́ка ‘таўханіна, таўкатня’ (Ласт.), сталачы́ць ‘стаптаць’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ), столокова́ць, столо́чыць (ТС). Гл. талака. с. 284

Стало́п, сталапо́к ‘слуп’ (даўг., Сл. ПЗБ), сюды ж сталапе́ць ‘аслупянець’ (Федар. 4). Да стоўп (гл.). с. 284

Ста́лы ‘салідны, дарослы’, ‘грунтоўны’, ‘пастаянны, нязменны’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Гарэц., Касп., Байк. і Некр., Сцяшк., Сл. ПЗБ, Федар. 4, Сержп. Прымхі, Варл.). с. 284

Сталь ‘цвёрды метал серабрыста-шэрага колеру’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Пятк. 2). с. 284

Стальва́га ‘ворчык для параконнай запрэжкі’ (ТСБМ, Шат., Сцяшк., Ян., Сл. ПЗБ), ‘частка плуга’ (Бір. Дзярж., Юрч. Вытв.), сцельва́га ‘галоўны каромысел запрэжкі параконнага плута’ (Выг.), стэльва́га, стальва́га ‘тоўстая жэрдка ў перадку воза, да якой мацуецца дышаль’ (Маслен.), с. 284

Стальма́х і стэ́льмах ‘майстар, які робіць калёсы, сані’ (ТСБМ, Нас., Касп., Варл., Байк. і Некр., Жд. 2, Сл. ПЗБ), стэ́льмах, штэ́льмах ‘тс’ (Маслен.), сто́льмах ‘сталяр’ (Жд. 2), стальма́к (Гарэц.). с. 284

Ста́льнік ‘стальнік, ваўчук, Ononis L.’ (Кіс.); у гаворках ужываецца назва ваўчук, ваўчуга. с. 285

Стальні́ца ‘верхняя дошка, крышка стала’ (ТСБМ, Янк. 1), ‘дошчачка, на якой рэжуць сала, мяса, крышаць капусту і інш.’ (Сл. ПЗБ), ‘дошка столі’ (Янк. 1), стольні́ца ‘шуфляда ў стале́ (ТС), столны́ця, столнэ́ца ‘паверхня стала’, ‘шуфляда ў стале’, ‘дошчачка, на якой рэжуць гародніну, мяса’ (Сл. Брэс.). с. 285

Сталю́га ‘прыстасаванне для распілоўкі бярвёнаў на дошкі; высокія козлы’, ‘сталярны варштат’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Касп., Бяльк., Сцяшк., Жд. 3, Сл. ПЗБ, Некр., Ян., Выг., Бір. Дзярж., Сцяцко Сл.), ‘мальберт’ (Гарэц.), ‘бандарскі станок, на якім апрацоўваюць стругам абручы, клёпкі’ (Янк. 1, Гарэц.; рагач., Арх. ГУ), столю́га, штолю́га ‘станок для апрацоўкі клёпак’ (ТС), сталю́жкі ‘козлы’ (Скарбы), сталю́гі ‘падмосткі пад стог’ (талач., ДАБМ, камент., 877). с. 285

Сталя́р ‘спецыяліст па тонкай апрацоўцы драўніны’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Байк. і Некр., Сцяшк., Сл. ПЗБ), сто́ляр ‘тс’ (Байк. і Некр., Бяльк., Сцяшк.), с. 285

Стамаўка́ ‘вертыкальна’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 285

Стамбо́ль ‘гатунак табаку’ (Янк. 3). с. 286

Стамбу́лка ‘турэцкая люлька з доўгім цыбуком’ (Нас.), ‘палка (для апоры пры хадзьбе); указка’ (Нас., Шпіл.). с. 286

Стаме́ска ‘сталярская прылада з пляскатым тонкім долатам’ (ТСБМ, Сцяшк., Бяльк.), стама́йза ‘тс’ (Сл. Брэс.), штама́йза ‘тс’ (Скарбы). с. 286

Стан₁ ‘фігура, постаць чалавека’, ‘месца стаянкі, часовага пасялення’, ‘войска, адзін з ваюючых бакоў’, ‘саслоў`е, сацыяльны слой’, ‘машына ці сістэма машын’, ‘прыстасаванне’, ‘поўны камплект, набор чаго-небудзь (стан калёс)’, ‘становішча’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Касп., Сл. ПЗБ, Варл.), ‘талія’ (Ласт., Байк. і Некр., Касп., ТС), ‘вымераны кавалак палатна на сарочку’ (Касп.), ‘верхняя частка кашулі, сукенкі’ (Ян.), ‘фігура, постаць’ (Федар. 4), ‘сямейнае або грамадскае становішча’ (Варл.), ‘такарны станок’ (Нік. Оч.), ‘стаянка, шалаш’ (ТС), с. 286

Стан₂ ‘сузор`е Млечны шлях’ (Ласт., Стан.). с. 287

Стан₃ ‘стан (дзеяслова)’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр.). с. 287

Станаўні́к ‘талакнянка’ (Сл. ПЗБ, Сержп. Прымхі), станаўнік бабскі ‘грушанка зеленаватая, Pyrola virescens Schweig.’ (брэсц., Кіс.), станоўнік бабскі ‘рамішыя аднабочная, Ramichia opiz secunda (L.) Garcke’ (Ласт.; маг., Кіс.), стано́ўнік ‘крываўнік’ (ПСл), станаві́к ‘лекавая расліна’ (Скарбы). с. 287

Станда́ра ‘адзін з драўляных слупоў, які служыць фундаментам’ (браг., Шатал.; чэрв., Нар. лекс.). Гл. штандара. с. 287

Ста́нік ‘ліф; бюстгальтар’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Касп., ЛА, 4), ‘верхняя жаночая вопратка без рукавоў; бюстгальтар’ (Сцяшк.), ‘ніжняя вопратка без рукавоў, якую носяць дзеці, жанчыны паверх кашулі’ (Сл. Брэс.). Да стан₁ ‘стан, фігура’ (гл.). с. 287

Стані́на ‘аснова, на якой манціруюцца асобныя часткі машыны або станка’ (ТСБМ), дыял. ‘палатно ў 18 пасмаў на стан кашулі’ (Жд. 3), станіна́ ‘палатно’ (Жыв. сл.). Да стан₁ (гл.). с. 287

Стано́вішча ‘месца знаходжання’, ‘пастава; поза’, ‘абставіны’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр.), ‘пазіцыя, пункт погляду’ (Стан.), ‘стан, месца, дзе жывуць рыбакі ў час лоўлі рыбы’ (дзісн., Яшк. Мясц.), ‘месца на пашы, дзе апоўдні стаіць быдла’ (Касп.), станаві́шча ‘месца, дзе стаяць каровы ўдзень’ (Сл. ПЗБ), станові́шчэ ‘стаянка’ (ТС). с. 287

Стано́г ‘жывёліна Oniscus murarius’ (Некр. і Байк.), ‘мнаганожка’ (ЛА, 4), стоно́га, стано́жка ‘тс’ (ЛП, Пятк. 2, Шатал., ЛА, 4), стоно́г ‘макрыца’ (ПСл), стоно́га ‘тс’ (Сл. Брэс.), станогі (сто-ноги) мн. л. ‘тс’ (Меер Крыч.). с. 288

Стано́к₁ ‘машына, прыстасаванне’, ‘апора’, ‘стойла’ (ТСБМ), ‘прыстасаванне або прылада’ (ТС), ‘вал у кроснах, на які навіваецца аснова ці палатно’ (Сцяшк.), станкі́ мн. л. ‘козлы, на якіх пілуюць дровы’ (Жд. 3). с. 288

Стано́к₂ ‘стаянка, шалаш у лесе, на лузе’, ‘стойла для каня ў хляве’ (ТС, Сержп. Прымхі). Да стан₁ (гл.). с. 288

Стано́к₃ ‘луг паміж балотамі’ (Жд. 3). с. 288

Стано́ўчы ‘дадатны’, ‘які заслугоўвае адабрэння’ (ТСБМ), ‘рашучы’ (Ласт.). с. 289

Ста́нцыя ‘месца прыпынку транспартных сродкаў, вакзал’ (ТСБМ, Бяльк.), ‘кватэра, часовае жыллё, станцыя, заезны дом’ (Нас.), ста́нца ‘станцыя’ (Сл. Брэс.), ста́нцыя ‘тс’ (гродз., Сл. ПЗБ), ста́нцая ‘пакой, памяшканне’ (Сержп.), ста́нця ‘тс’ (Сл. рэг. лекс.). с. 289

Станьго́м ‘у безвыходнае становішча (пастаўлены)’ (Нас., Яруш., Гарэц., Байк. і Некр.), ‘на дыбкі (аб кані)’ (Нас.), ‘у нерашучасці’: што ты стаў станьгом? (Бяльк.). с. 289

Стапа́ ‘адзінка падліку пісчай паперы, роўная 1000 лістоў’ (ТСБМ), stapá або stupień ‘ступня’ (Пятк. 2). с. 289

Стапа́рч іран. ‘уся мэбля ў хаце’ (Сцяшк.), ‘нешта непрывычна вялікае’ (слонім., Нар. словатв.). с. 290

Стар ‘старое, былое’ (Нас.), ‘старасць’ (Нас., Стан.), ‘старое месца жыхарства’ (Касп.). с. 290

Старава́ць ‘скамячыць’, старава́ны ‘скамечаны’ (Сцяшк. Сл.), с. 290

Старажня́ ‘рыбалоўная снасць (рагулька з шнурам)’ (маг., Помнікі гісторыі і культуры Беларусі, 1972, 4, 56), сторо́жня ‘стаўная вуда на шчупакоў’ (ТС, Нар. Гом.). с. 290

Старако́л ‘частка дрэнна ссучанай ніткі, якая ідзе ў сукараткі’, старако́ліцца ‘скручвацца (пра нітку)’ (Шат.). с. 290

Старана́ ‘бок’; ‘напрамак свету’, ‘край, краіна’, ‘бок (у судзе)’, ‘бок (у адзенні)’, ‘бок гумна; прыстаронак’ (ТСБМ, Ласт., Стан., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), сторона́ ‘бок, бакавіна’, ‘край, мясцовасць’ (ТС), с. 290

Ста́раснік ‘крывацвет, Lycopsis arvensis L.’ (Касп.), старасцнік ‘тс’ (Кіс.), ста́раснік ‘паўночнік, Knautia L.’ (Шат.), ‘скабіёза’ (Кіс.), старасце́н ‘расліна Senecio paluster DC.’ (Байк. і Некр.), ста́расцень ‘расліна Senecio vulgaris L.’, старына́ ‘тс’ (Кіс.). с. 291

Ста́раста ‘выбраны або прызначаны ў абшчыне, арцелі; адказны класа, гурту і пад.’ (ТСБМ, Бяльк., Рам. 3), ‘сват на вяселлі’ (пін., Шатал.), ста́руста ‘тс’ (Сл. Брэс.), с. 291

Ста́рац ‘жабрак’; паэт. ‘стары чалавек’, ‘манах, духоўны настаўнік веруючых’ (ТСБМ), ‘жабрак’ (Нас., Байк. і Некр., Бяльк., Касп., Сл. Брэс.), ста́рэц ‘тс’ (ТС), старцава́ць, старча́ць ‘жабраваць’, старча́нка ‘жабрачка’ (ТС), старчаня́та ‘жабракі’ (Мат. Гом.). с. 291

Стара́цца ‘рупіцца, імкнуцца’, ‘прыкладаць намаганні, шчыраваць’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Федар. 4, Ян., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 3), старе́цца ‘рупіцца, клапаціцца’ (Нас.), стара́нны, стара́тлівы, старэ́нны ‘клапатлівы; хуткі ў рабоце’ (ЛА, 3), с. 291

Старлы́ба ‘стары, ссівелы, падупалы’ (Барад.). с. 292

Старма́ ‘старчма’ (дзятл., Сл. ПЗБ). с. 292

Старо́жка ‘памяшканне для стоража; невялікая хатка’ (ТСБМ, ТС), разм. ‘жанчына-стораж’ (ТСБМ). с. 292

Старча́к ‘палка, тонкі кол, уваткнуты ў зямлю’, ‘прадмет, які стаіць старчма’ (ТСБМ), ‘дрэва са зламанай вершалінай (сукамі)’ (Сл. ПЗБ, Шатал.), ‘галоўны корань у дрэве’ (Сл. ПЗБ, Жыв. сл.), ‘плот-штакетнік’ (Нар. сл.), старшя́к ‘тоўсты канец бервяна’ (Сл. Брэс.), starczanik albo dzied ‘вертыкальны корань у сасне’ (Пятк. 2), прысл. старчака́ ‘вертыкальна; уніз галавой’ (Сл. ПЗБ, Ян., Янк. 2), старчакэ́ ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), даць сторчака́ ‘ўпасці галавой уніз’ (ТС), старчако́м ‘старчма’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Янк. 2), старч ‘стырчак’ (ТС). Да сторч (гл.). с. 292

Старчако́л ‘старчак’ (КЭС). с. 293

Старча́ць ‘хапаць, быць дастатковым’ (ТС). с. 293

Старчма́, старчмя́ ‘старчака’ (ТСБМ, Мал.), сто́рчма ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сто́рчма, сты́рчма, стэ́рчма ‘тс’ (ТС), старчмака́ (ТСБМ), стырчмака́ (Сцяшк. Сл.), старчмако́м ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 293

Старшыня́ ‘кіраўнік; асоба якая старшынствуе’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Гарэц., Касп., Бяльк.), старшыня́, старшына́ ‘тс’ (Ласт.), старшына́ ‘тс’ (ТС). с. 293

Стары́ ‘шматгадовы’, ‘даўні’, ‘зношаны’, ‘старажытны, мінулы’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), сюды ж дзеяслоў старэ́ць (ТСБМ). с. 293

Стары́зна ‘старыя, зношаныя рэчы, прадметы’, ‘пра старога чалавека’ (ТСБМ), ‘старыя рэчы’ (Шат., Касп., Сцяшк., Жд.), стары́зна, стары́зніна, стары́знь ‘тс’ (Сл. ПЗБ), стары́зна ‘даўніна’ (ТС). с. 294

Стары́к₁ ‘старыца’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Мат. Гом.). с. 294

Стары́к₂ ‘месяц на сходзе’ (Сл. ПЗБ, ТС, Сл. Брэс., Ян., Мат. Гом., Шатал.). с. 294

Ста́рыць ‘здзерці, надраць на тарцы’ (Ян.), старкава́ць ‘тс’ (Мат. Гом.). Да тарыць, таркаваць (гл.). с. 294

Стасава́ць, стасава́цца ‘быць, знаходзіцца ў адпаведнасці з кім-небудзь, чым-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Гарэц., Др.-Падб., Яруш., Сержп. Прык., Сл. ПЗБ), стосова́цца ‘адносіцца’ (ТС). с. 294

Ста́так₁ ‘гурт буйной дамашняй жывёлы’, ‘пагалоўе; быдла; рагатая жывёла’ (ТСБМ, Ласт., Сцяшк., Арх. Федар., Шымк. Собр., Бяльк., Сержп., Сл. ПЗБ; полацк., Шн. 2), ‘чарада кароў’ (ЛА, 1), ‘буйная рагатая жывёла’ (Нас., Мал.), ‘стада’ (Шат., Касп.), ‘інвентар; стада’ (Др.-Падб.), ‘стада авечак, коз і да т. п.’ (Мядзв.), ‘рухомая маёмасць’, ‘стада жывёлы’ (Федар. 7), ‘пасудзіна’, ста́ток ‘інструмент’ (гродз., беласт., Сл. ПЗБ), ста́ткі толькі мн. л. ‘снасці, прылады, прыстасаванні для рыбнай лоўлі’ (Крыв.), ‘рэшткі, спадкі, спадчына’ (Нас.), с. 294

Ста́тны ‘прапарцыянальна складзены’ (ТСБМ), ‘высокі; збытны’ (Нас.), ‘добры’ (Жд. 3, Гіл.), ‘высокі, стройны, удалы, добры’: статный будзя етый лён (Бяльк.). с. 295

Стату́й зневаж. пра тупога, бесталковага чалавека (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Мат. Маг., Юрч. Вытв.), ‘нязграбны чалавек’ (Мат. Гом.): стату́й ты карэтны! — лаянка (маг., Ліцв.), стату́й ‘фігура, вылепленая з чаго-небудзь або зробленая з пяску’ (Жд. 2), ста́туй, ста́туя ‘вылепленая фігура; боўдзіла’ (Касп.), ста́туй ‘чалавек высокага росту’ (Бяльк.), стату́я ‘вылепленая фігура; боўдзіла’ (Нас.), стату́й, стату́я ‘фігура з металу ці каменя; манекен’ (Сл. ПЗБ). Сюды ж, магчыма, і статэ́ва ‘высокая жанчына’ (Сл. рэг. лекс.). с. 295

Стату́т ‘кодэкс, звод законаў’, ‘звод правілаў, палажэнняў’ (ТСБМ, Стан., Гарэц.), ‘перашкода, супынак’ (Нас.), ста́тут ‘аснова дзейнасці арганізацыі, таварыства і інш.’ (Байк. і Некр.), с. 295

Стаў₁ ‘прыстасаванне для ўмацавання, замацавання чаго-небудзь’ (ТСБМ, Нік. Очерки), ‘лёгкі варстат на чатырох сошках’: стаў просты, а верстаць така вусока (ТС, Серб. Вічын), стаў, ставы́ ‘кросны’ (Касп., Бяльк., Уладз., Мат. Гом., ТС), став, ставы́ ‘тс’ (Сл. Брэс.), ставы ‘тс’ (петрык., Шатал.; смарг., чэрв., віл., Сл. ПЗБ; ЛА, 4; круп., Нар. сл.), ставы́ ‘стойкі ткацкага стана’ (Байк. і Некр., Шат., Бяльк.), ста́ўчык (ставчикъ) ‘ямка для ўстаўкі верацяна’ (Шымк. Собр.). с. 296

Стаў₂ ‘воз без колаў’ (івац., Сл. ПЗБ), ставо́к ‘тс’ (Маслен., ТС). Да стаў₁, ставіць (гл.). с. 296

Стаў₃ ‘сажалка, запруда’ (ТСБМ, Гарэц., Касп.; ашм., Стан.; Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), ‘невялікі прыродны вадаём’ (паўд.-зах., ЛА, 1; Пятк. 2), ‘сажалка на рэчцы’ (зах., ЛА, 1), ‘выкапаная сажалка’ (зах., ЛА, 1; Сцяшк.), ставо́к ‘сажалка; запруда’ (Касп.; ашм., Стан.), с. 296

Стаўбе́ц, стаўпе́ц (стовбе́ц, стовпе́ц) ‘рыба ялец, Leuciscus leuciscus L.’ (Крыв.), стовпец ‘рыба ялец; рыба пячкур, Gobio gobio’ (на Прыпяці, Жук.), стаўбец ‘пячкур’ (Інстр. 2); с. 296

Стаўбу́н₁ ‘збан’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Шат., Жд. 3, Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ‘высокі конусападобны прадмет з круглым верхам’, ‘слуп чаго-небудзь (пылу, дыму), які падымаецца ўверх’, ‘віхор, ураганны вецер’ (ТСБМ), а таксама ‘кветаноснае сцябло’ (Мат. Гом., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС), ‘кадаўб’ (Сл. ПЗБ), ‘грубка’ (Сцяшк.), стаўбу́н, сталбу́н ‘гарлач (збан); гліняны гаршчок з ручкамі’, с. 297

Стаўбу́н₂ ‘параліч, паралюш’ (Растарг.). Да стоўб (гл.), с. 297

Стаўбу́р ‘высокі конусападобны прадмет з круглым верхам; ствол дрэва, слуп дыму і пад.’ (ТСБМ), ‘кветаноснае сцябло’, ‘зламанае бурай дрэва’ (Ласт; віл., паст., шальч., Сл. ПЗБ). с. 297

Стаўды́р ‘плот, агароджа’ (Сцяшк. Сл.), ‘упарты, някемлівы чалавек’ (Сл. рэг. лекс.), сталды́р ‘высокі, няўклюдны чалавек’ (кір., Нар. сл.), сто́ўдыр ‘валацуга’ (Сцяшк. Сл.), стаўду́р ‘тупы, разумова недаразвіты чалавек’ (Скарбы, Сцяшк. Сл.), сюды ж стаўдырава́ты ‘высокі’ (Сцяшк. Сл.). с. 297

Ста́ўка дыял. ‘невялікі вулей для прываблівання пчол’ (ЛА, 1), ‘памост пад вулей на дрэве’ (ЛА, 1). Да ставіць (гл.). с. 298

Стаўля́ць ‘ставіць вялікую колькасць’ (ТСБМ). с. 298

Стаўпе́ц ‘брусок у граблях, куды ўстаўляюць зубы’ (Сл. ГІЗБ, Сцяшк., Шатал., 3 нар. сл., Нар. сл., Мат. Гом.), ‘прыстасаванне (слупок) для трапання льну’ (Сл. ПЗБ, Шатал., Сцяцко Сл.), ‘слуп’, ‘дэталь у калаўроце’, ‘палена, кругляк’, ‘станок, на якім рабілі ніты’ (Сл. ПЗБ), ‘прылада, пры дапамозе якой вяжуць ніцяныя петлі’ (Жд. 1), стоўпе́ц (ТС), сто́ўпец (Мат. Гом.), ‘прылада для трапання льну’, стаўпцы́ ‘стойкі варот’ (3 нар. сл.), стопэ́ць ‘слупок’ (Сл. Брэс.), стоўбцы́, стоўпци́ ‘ножкі мялкі, падстаўкі ў калаўроце’ (Уладз.). с. 298

Ста́ўры-га́ўры ‘назва міфічных істот; сабакі міфічнага князя Боя’ (Гарэц.), стаўры́, гаўры ‘назва міфічных істот’ (Др.-Падб.), стаўроўскія дзяды, ста́ўры-гаўры ‘чацвер велікоднага тыдня’ (Інстр. 2), ‘свята 13 верасня па ст. ст., узвіжанне божае’: “На гэтае свята пякуць для кожнага члена сям`і булачкі. «Ставры гавры (кажа гаспадар) — Гаммъ (адказваюць усе члены сям`і)»” (бягом., Яшк. Мясц.); сюды ж прозвішча Ста́вар (Бірыла, Бел. антр.). с. 298

Стахе́й ‘ашуканец, падманшчык’ (ПСл). с. 298

Стаці́вы, стоці́вы, стаціва́ ‘аснова ткацкага станка’ (гарад., лід., трак., шчуч., карэліц., Сл. ПЗБ), стацві́нні ‘тс’ (смарг., Сл. ПЗБ), стаці́ва, ста́цьвіна ‘бакавая частка ткацкага станка’ (Сцяшк.), стацьві́на ‘ставы’ (мёрск., ЛА, 4), стацьві́ны ‘бакавіны кроснаў’ (Касп.; ЛА, 4), стаці́ва ‘бок кроснаў, станіна’ (навагр., 3 нар. сл., Мат. Гом.), ‘асноўная частка ткацкага станка’ (чырв., 3 нар. сл.), ста́ціво ‘адзін з варыянтаў пастаноўкі кроснаў’, стаці́віна ‘станіна кроснаў’ (слонім., ЖНС), стаці́віна, стацьві́на ‘бакавая частка ставаў’ (Мат. Гом., ТС), статовы́нне, статовы́ны, статывкы́ ‘кросна’ (Сл. Брэс.), ста́ціва, стаці́віна ‘станіна’ (Мат. Гом.), мн. л. стаці́вы ‘тс’ (ЛА, 4), стаці́ва, статовы́ны, стату́ўкі ‘менш дасканалы з сучасных ткацкіх станкоў’, ‘дзве вертыкальныя паловы рамы, на якіх умацоўваюцца ўсе часткі больш дасканалых тыпаў ткацкага станка’ (Уладз.). с. 298

Ста́цыя ‘станцыя’ (гродз., Сл. ПЗБ), с. 299

Стаць₁ ‘спыніцца’, ‘заняць вертыкальнае становішча’, ‘з`явіцца’, ‘застыць на месцы’, ‘адбыцца, здарыцца, зрабіцца’, ‘пачаць’, безас. ‘хапіць’, ста́цца ‘адбыцца, здарыцца’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, Бяльк., ТС, Федар. 4, Ян.). с. 299

Стаць₂ ‘справа, прычына’, ‘прыстойнасць, гожасць’ (Нас., ТС), стаццё ‘здарэнне, прыгода; незвычайны выпадак’ (Нас., Гарэц.), ста́цце ‘хвароба’ (Мат. Гом.), стаццо́ ‘здарэнне’ (Мат. Маг.). с. 300

Стацяко́л ‘круты, стромкі бераг’ (Сцяшк.). с. 300

Стача́ць ‘дастаўляць’ (ТС), сінонім достача́ць, достарча́ць ‘прывозіць, знаходзіць’ (там жа). с. 300

Стачы́на ‘жывёліна ў статку’ (ТС), ‘усё хатняе рыззё, гаспадарчае начынне і рабочая жывёла’ (дзісн., Яшк. Мясц.), ‘хатняя жывёла без птушкі, сабак і катоў’ (Нік. Очерки), статчы́на ‘адна асобная жывёліна’ (Ласт.), стачы́ніна ‘тс’ (Касп.). с. 300

Ста́чыць ‘задавальняць’ (Ласт.), ‘быць дастатковым’ (ТС), ста́ча ‘дастатак’ (Сл. рэг. лекс.). с. 300

Стачы́ць ‘сцэджваць, зліваць рэшткі’, сто́чваць ‘тс’ (Нас.). Гл. тачыць₃ ‘ліць’. с. 301

Стаю́шка ‘дрывотня’ (Сл. Брэс.). с. 301

Ста́я₁ ‘чарада птушак’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 1), ‘касяк рыб’ (Сцяшк.). с. 301

Ста́я₂ ‘парода, гатунак’ (Бяльк.). с. 301

Ста́я₃ ‘загон, участак зямлі’ (іўеў., трак., воран., шальч., беласт., Сл. ПЗБ), ‘мера даўжыні ў 100 м’ (Сцяшк.), с. 301

Стаяро́с жарт. ‘высокі; той, што расце ўгару (расліна і інш.)’ (Варл.), стаеро́савы ‘тс’ (Растарг.), стаяро́савы (стояро́совый) ‘які рос стоячы (гаворыцца жартам)’ (Нас.). с. 301

Стая́ць ‘знаходзіцца на нагах’, ‘не рухацца з месца’, ‘не працаваць’, ‘трываць’, ‘знаходзіцца, размяшчацца’, ‘існаваць, быць (на свеце)’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Сл. ПЗБ), стоя́ць ‘тс’ (ТС), с. 302

Стварэ́нне ‘жывая істота, усё жывое’ (ТСБМ, Ласт., Гарэц., Касп., Сл. ПЗБ, Стан., Сержп. Прымхі). с. 302

Ствол ‘надземная частка дрэва ад каранёў да верхавіны’, ‘сцябло’, ‘камель’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сцяшк., ТС, Сл. ПЗБ), ‘цэнтральны корань у дрэве’ (ТС), ствалі́на ‘руля (у стрэльбе)’ (Нік. Очерки), цвол ‘тс’ (там жа), ство́льны ‘сцяблісты’ (Бяльк.). с. 302

Стволля ‘маркоўнік лясны, Anthriscus Hoffm.’ (смал., Кіс.), ствольны цвет ‘тс’ (віц., Ан.; Кіс., 16). с. 303

Ство́рка ‘кожная з дзвюх рухомых палавінак дзвярэй, аканіц, варот і пад.’ (ТСБМ), створ ‘зачыненне (дзвярэй, вакон)’, ство́рчысты ‘створкавы’ (Нас.). Сюды ж створ ‘частка прасторы, абмежаваная стойкамі, перакладзінамі’, ‘створка’ (ТСБМ). с. 303

Сто ‘лік і лічба 100’, ‘шмат, вельмі, многа’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, ТС), с. 303

Сто́бка, сто́пка, сцёпка ‘варыўня’, ‘малая хатка для гаспадарчых патрэб’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк., Сл. ПЗБ, Янк. 1; пін., Шн.; Ян., Мат. Гом.), ‘сушыльня’ (Др.-Падб.), ‘памяшканне для авечак і цялят’ (Чач.). с. 303

Стог ‘вялікая капа сена, саломы’ (ТСБМ, Нас., Шат., Байк. і Некр., Бяльк., Сцяшк., ТС, Сл. ПЗБ), дыял. таксама ‘сцірта’, ‘капец’, ‘укладка дроў’ (Сл. ПЗБ). с. 304

Сто́гнуць ‘выдаваць працяглыя глухія гукі’ (Нас., Байк. і Некр.): на ўси животы стогнець (Нас.). Гл. стагнаць. с. 304

Стод ‘бажок, ідал’ (Ласт.), сто́дзік, сто́дзіва ‘статуя’ (там жа). с. 304

Сто́ёк ‘парасон’ (Сл. рэг. лекс.). с. 304

Сто́іць ‘каштаваць, быць вартым’ (Бяльк., ТС), ‘магчы’ (Ян.), сто́іты ‘каштаваць’ (Сл. Брэс.). с. 304

Стой, ста, стэ, сты ‘гэты, гэта, гэтыя’ (драг., Сл. ПЗБ), стой ‘гэты; той’ (Сл. Брэс.). с. 305

Сто́йбішча ‘часовае паселішча качэўнікаў’ (ТСБМ, Стан.), ‘месца адпачынку жывёлы на пашы’ (ТСБМ), ‘стойла, стаянка’ (Нар. Гом.), стаўбаві́шча ‘тс’ (Варл.). с. 305

Сто́йла ‘загарадка для каня, каровы’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, Сержп. Прымхі), сто́йло ‘стаянка, пастой (быдла)’, ‘дрэва з калодай пчол’ (ТС, ПСл), ‘дрэва, на якім устаноўлены вулей’ (ельск., нараўл., Анох.), сто́йла ‘глыбокае месца ў вадаёме, дзе зімуе рыба’ (ваўк., Сл. ПЗБ), ‘азярод’ (лях., там жа), ‘корань, аснова’ (дзятл., там жа), сто́йліна ‘дрэва, у дупле якога жывуць пчолы’ (лельч., Арх. ГУ), сто́іла (stójiła) ‘месца паўдзённага адпачынку статку на пашы’ (Варл.), сюды ж стойлова́ць, стойлова́цца ‘быць на стаянцы’ (ТС). с. 305

Сток ‘спад, сцёк’ (Ласт., Бяльк.; беласт., Сл. ПЗБ), ‘месца, дзе сходзяцца канцы (вобада, абруча і інш.)’ (ТС), сто́кі ‘крыж, сярэдзіна, паясніца’, ‘падстаўка пад вулей’, ‘сугокі’ (Сцяшк. Сл.), сто́чкі ‘сутокі’ (Жд. 3). с. 305

Стол ‘від мэблі’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Стан., Сл. ПЗБ, ТС, Мат. Маг.), ‘харчаванне, харчы’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), ‘памінкі’ (Барад., Мат. Маг.), ‘под у жорнах’ (рас., Шатал.). с. 305

Сто́лак ‘зэдлік, услончык’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Сцяшк.; петрык., Шатал.; Ян., Мат. Гом., Скарбы, Бяльк.; паст., ваўк., узд., беласт., Сл. ПЗБ), сто́лок ‘слон, табурэтка’ (ТС, Нар. словатв., ПСл.; стол., Нар. лекс.), сто́лок, сто́лка, сту́лка ‘зэддік’ (Сл. Брэс.), сто́лкі ‘козлы’ (Сл. рэг. лекс.). с. 306

Сто́лап (сто́лоп) ‘асталоп’ (латг., Карскі, 1, 257). с. 306

Сто́лец ‘крэсла’ (Нас., Ласт., Байк. і Некр., Гарэц., ПСл), стале́ц ‘столак, услон’ (Нар. Гом.), ‘зэдлік’ (Ласт.). с. 306

Сто́лка ‘слой, пласт, складка чаго-небудзь’, у адну (дзве, тры) столкі — у адзін (два, тры) разы (ТСБМ), ‘слой, частка, пасма’ (Шат., Касп., Варл., Бяльк., Сцяшк., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), ‘пасма (валасоў)’ (Мат. Гом.), сто́лка, ство́лка, ста́лка ‘тс’ (ЛА, 4), сто́лька, столь ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сто́ля ‘тс’ (там жа). с. 306

Сто́лкі ‘прыстасаванне, на якім пілуюць дровы, дошкі’ (Сл. Брэс., Сл. рэг. лекс., Чэрн.). с. 306

Столь₁ ‘пакрыццё памяшкання, процілеглае падлозе’, ‘паверхня гэтага пакрыцця з боку гарышча’ (Нас., Шымк. Собр., Касп., ТСБМ, Ласт., Шат., Нік. Очерки, Бяльк., Сл. ПЗБ, Ян., Варл.), ‘гарышча’ (Жд. 3), сто́ля ‘столь’ (Касп.), ‘столь; гарышча’ (ТС, ПСл, Мат. Гом., Сл. Брэс.), сюды ж сталява́нне ‘насціланне столі’, ‘столь’ (Нас.), сталява́ць ‘насцілаць столь’ (Нас., Касп.), сталі́ць сто́лю ‘тс’ (гарад., Хрэст. дыял.). с. 306

Столь₂, сто́ля ‘столка’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Гл. столка. с. 307

Сто́лькі ‘так многа’ (Шымк. Собр., Жд. 2), ‘у такім памеры, колькасці, ступені’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Растарг., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ), сто́лька́ ‘тс’ (чэрв., Сл. ПЗБ), сто́лько ‘тс’ (ТС). с. 307

Сто́ма ‘аслабленне; расслабленне; зморанасць’ (ТСБМ, Бяльк., Стан.). с. 307

Стон, стонь ‘утварэнне лядовага покрыва на паверхні вады’ (ганц., Сл. ПЗБ), стін ‘тонкая ледзяная скарынка’ (Сл. Брэс.). Гл. сутон. с. 307

Стоп — ужываецца як каманда ў значэнні ‘стой, спыніся!’ (ТСБМ). с. 307

Сто́пень ‘ступень, крок’, ‘ступень (мера якасці)’ (Нас., Байк. і Некр.), сто́пэнь ‘адзнака’ (беласт., Сл. ПЗБ), с. 307

Сто́пікі жарг. ‘грошы’ (клім., Мат. Маг. 2; капыл., Бел. дыял.). с. 307

Сто́пка₁ ‘невялікая шклянка для віна’ (ТСБМ, ЛА, 5), ‘высокая чарка, келіх’, ‘кадоўбчык’ (Бяльк.). с. 307

Сто́пка₂ ‘кладоўка, варыўня’ (Арх. Федар., Касп., Сержп., Янк. 1, Сл. ПЗБ), ‘хата, хацінка’ (вілен., Нас.), стэ́пка ‘варыўня’ (Куч.). Гл. стобка. с. 307

Сто́раж ‘вартаўнік’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Пятк. 2, Варл., Сл. ПЗБ, Бяльк.), перан. ‘колас, які застаўся на полі’ (віл., Сл. ПЗБ), сто́рож ‘вартаўнік’, ‘стаўная вуда на шчупакоў’, ‘першы колас у жыце’ (ТС), ‘пчала, якая належыць да «стражы»’ (Анох.), ‘нацягнуты шнурок у рыбалоўнай прыладзе, які сігналізуе аб наяўнасці рыбы’ (Нас., ТС), ‘першы або апошні колас у жыце’ (ТСБМ), сто́рож ‘шнурок, якім прывязана цэўка да сукала’, ‘пруток у сукале, на які натыкаецца цэўка’, ‘пруток, які падтрымоўвае нічальніцу ў час вязання’ (Бел.-польск. Ізал.). с. 307

Сторч ‘старчак’, ‘зламанае ветрам дрэва’ (Сл. ПЗБ), сторч, стырч ‘старчак’ (ТС), прысл. сторч ‘уніз галавою’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Пятк. 2). с. 308

Стос₁ ‘ворах, груд, штабель’ (ТСБМ, Нас., Гарэц.), ‘груда, куча’ (Сл. ПЗБ), ‘груда, капец’ (ТС), ‘касцёр, куча лому’ (Сержп. Прымхі), ‘сажань дроў’ (Арх. Федар.); сюды ж, магчыма, сто́са ‘стайма’ (Сл. ПЗБ), стэ́сам ‘з імпэтам, вельмі шпарка’ (Варл.), сто́сам ‘гуртам’ (Сл. ПЗБ), у сто́сы ‘ў поўнае падпарадкаванне’ (Ян.). с. 308

Стос₂ ‘слізь’ (рас., Шатал.). с. 309

Стоўб₁ ‘калона, слуп’ (Ласт., Байк. і Некр., Растарг., ПСл), ‘комін’, ‘пяро-насеннік у цыбулі’ (ПСл), сто́ўб і стоўп ‘слуп’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Гарэц., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ, ЛА, 4), стоўп ‘тс’ (Арх. Федар., Янк. 3, Мат. Маг.), ‘стаяк коміна на гарышчы’ (ТС; астрав., Сл. ПЗБ), ‘слуп пад столь каля печы, на якім трымаўся «перасоў»’ (Варл., Сержп. Прымхі, ТС), ‘стос’ (Варл.; рагач., калінк., Сл. ПЗБ, ТС), ‘цыбур (у морквы, капусты і інш.)’, ‘укладка дошак’, ‘шыя’, ‘слупападобны смерч’, ‘выцягнутая ўверх чырвань каля сонца’ (ТС): kali z abydwuch bakoŭ sonca parobiacsa stoŭpy (Пятк. 2), ‘сцірта, торп’, ‘складзеная ў гумне збажына’ (ТСБМ), ‘прыстаронак’ (воран., шальч., Сл. ПЗБ; слуц., Нар. словатв.), ‘саха калодзежнага жураўля’, ‘кветаноснае сцябло (цыбулі, шчаўя)’ (бяроз., Шатал.), стоўпа́к, стовпа́к, стовпа́н ‘кветканоснае сцябло’ (Сл. Брэс.). с. 309

Стоўб₂ ‘здвоены след зайца (у мове паляўнічых)’: заец завернуўса да тым следам назад — ето стоўб (ПСл). с. 309

Стоўп ‘вежа або калона’ (ТСБМ), стовп ‘вежа’: камынэ́цькый стовп (брэсц., ЛА, 4). с. 309

Сто́ўпіцца ‘змясціцца’: стоўпіцца яшчэ тут напісаць (Касп.), сто́ўпіцца, стаўпі́цца ‘ўвайсці, уціснуцца’ (Шымк. Собр.), стаўпі́цца ‘сабрацца ў адным месцы’, ‘змясціцца’ (Нас.), сто́ўпіць ‘змясціць’ (Ласт., Гарэц.). Да тоўпіць (гл.). с. 310

Сто́хлішча ‘гняздо, логава, котлішча’ (Сцяц. Сл., Сл. рэг. лекс.), ‘зборышча’ (слонім., Нар. словатв.). с. 310

Сто́ці ‘высокі, стаячы’, ‘строма’, ‘стойма’, сто́цевы ‘стромы’, сто́цы ‘стоймя’, стоць ‘тс’, ‘вертыкальна’, ‘уніз галавой’, сто́цьмы ‘высокі’, сто́ця ‘стромка’ (Сл. ПЗБ), стоць, сто́цьма ‘галавою ўніз’ (Янк. 1), ‘перпендыкулярна’ (Касп.), стоць, стацьмако́м ‘стаяком, дагары нагамі, дыбарам’ (Барад.), сто́цьма ‘ня- стрымна’ (Жд. 2), стоцькі ‘стойма’ (Др.-Падб.), стуць (галавой) ‘уніз галавой’ (Сцяшк.). с. 310

Сто́чкі₁ ‘вяршкі’ (Байк. і Некр.), ‘астаткі, рэшткі’ (Сцяшк. Сл., Федар. 4). с. 310

Сто́чкі₂ ‘месца злучэння дзвюх частак чаго-небудзь’ (шальч., Сл. ПЗБ). Да сточваць, тачыць (гл.). с. 310

Стра́ва ‘прыгатаваныя для ежы прадукты харчавання, блюда’, ‘суп, вадкая вараная ежа’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Гарэц., Растарг., Стан., Бяльк., Нік. Очерки, Байк. і Некр., Скарбы, Сержп., Касп., Пятк. 2, Вешт., ЛА, 4), ‘патрава’ (Нас.). с. 310

Стра́гнуць ‘вязнуць, гразнуць, грузнуць’ (Сл. ПЗБ, Скарбы), стря́гнуты ‘грузнуць’ (кам., Жыв. НС). с. 311

Страдал ‘рыба сырць, Vimba vimba L.’ (Дэмб. 1, 46). с. 311

Страда́ць, страда́тэ ‘перажываць’ (в.-дзв., люб., кам., Сл. ПЗБ), ‘гараваць, мучыцца’ (Некр., ТС), ‘пакутаваць’ (Ян.), стражда́ць ‘пакутаваць’ (Нар. Гом.), стражда́цца ‘вандраваць, ездзіць (па свеце)’ (Сцяшк. Сл.), стра́да ‘цяжкае жыццё, мука’ (ПСл), страда́, стра́да ‘пакута’ (Ян.), стра́днік, стра́дніца ‘гаротнік, пакутнік, гаротніца, пакутніца’ (Нас., Шымк. Собр.; гом., Нар. лекс.; Растарг., Ян., ТС), стра́дочка ‘гора, мука’ (ТС), стра́дны ‘гаротны, змучаны’ (там жа). с. 311

Страж ‘ахоўнік, абаронца’ (ТСБМ), страж, стра́жа ‘варта’ (беласт., ашм., Сл. ПЗБ). с. 312

Стражы́на ‘прыстасаванне для сушкі бульбяніку, снапоў, канюшыны’ (Жд. 2, 3; узд., ДАБМ, камент., 790). с. 312

Страйк ‘забастоўка’ (Беларусіка, 19, 226), страйкава́ць ‘баставаць’ (Сл. ПЗБ). с. 312

Страйхо́ды ‘басаножкі’ (Сл. рэг. лекс.), срайхо́ды ‘старыя боты з адрэзанымі халявамі’ (мядз., Шатал.). с. 312

Страк ‘страказа’ (шчуч., ЛА, 1). с. 312

Страка́ ‘пятля (вушка) у лапцях’ (глыб., паст., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), стро́кі ‘вушкі ў лапцях’ (Жд. 3, Мат. Маг.; барыс., Шатал.), “доўгія вяроўчатыя валокі, якія працягваюцца праз сярэднія вушкі і ўтвараюць па абодвух бакох пяткі пастолу вялікія петлі — строкі” (Серб. Вічын), сюды ж стро́чанікі ‘лапці (лепшага вырабу)’ (Мат. Гом.), стро́чка ‘стужка’ (Ян.). с. 312

Страказа́ ‘стрэлка, насякомае з празрыстымі крыламі’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк., ЛА, 1), страказа́, стрыказа́, стрыкоза́ ‘тс’ (нясвіж., лід., докш., Сл. ПЗБ), ‘конік’ (Бяльк.; шчуч., лудз., Сл. ПЗБ), стрыказа́ ‘конік, які скача і стракоча крыламі’ (Скарбы), ‘шпілька’ (пін., Сл. ПЗБ). с. 313

Страката́ць ‘цвіркаць, трашчаць, траскатаць (пра насякомых і птушак)’ (ТСБМ, Сцяшк.; лудз., Сл. ПЗБ), ‘сакатаць’ (шуміл., Сл. ПЗБ), стракаце́ць ‘скрыпець’ (Сцяшк.). с. 313

Страка́ты ‘рознакаляровы, разнашэрсны, плямісты, пярэсты’ (ТСБМ, Нас., Касп., Варл.; астрав., шальч., вільн., Сл. ПЗБ), стрыка́ты ‘тс’ (Шымк. Собр., Ласт., Байк. і Некр., Бяльк.), строка́тый ‘масць чорная з белым або чорная, белая і чырвоная’ (Клім.), стрэка́тый (стрека́тый) ‘плямісты, пярэсты’ (Нас., Мядзв.). с. 313

Страка́ць ‘сустракаць, спатыкаць’ (Бяльк., Ян.), страка́ны ‘насланы пры сустрэчы (пра хваробу)’ (Нар. Гом.). Гл. стрэць, сустракаць. с. 314

Страка́ч : даць стракача́ ‘ўцячы, збегчы’ (Сержп., Стан.). с. 314

Стракі́ва ‘крапіва’ (Касп.; шуміл., Сл. ПЗБ; рас., Шатал.; Рам. 8; рас., полац., в.-дзв., глыб., ЛА, 1), стрэкі́ва ‘крапіва-жыгучка’ (віц., Кіс.). Да стрыка́ць (гл.), с. 314

Страла́₁ ‘тонкі прут для стральбы з лука’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Бяльк., Янк. 2), ‘журавель, доўгае бервяно ў калодзежы’ (Некр., Жд. 2, Янк. 2), ‘саха ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, камент., 808), ‘пярун, маланка’ (ТС), ‘крэмневы завостраны цыліндрык’ (ТС, Маш.), ‘белемніт’, ‘выкапнёвая каменная сякерка’ (Машынскі, Аііаз): перуно́вая стрэла́ ‘тс’ (Пятк. 2), ‘стрэлка ў гадзінніку’ (Сцяшк.), ‘бязлістае тонкае сцябло расліны з суквеццем наверсе’ (ТСБМ), памянш. стрэ́лка (гл.). с. 314

Страла́₂ ‘страказа’ (лудз., Сл. ПЗБ), стрэ́лка ‘тс’ (Некр. і Байк., Касп.; в.-дзв., смарг., паст., рас., даўг., Сл. ПЗБ). Да страла₁, стрэлка₂ (гл.). с. 315

Страла́₃ ‘карагод’ (Нар. Гом.). с. 315

Страля́ць ‘пускаць стрэлы, кулі, снарады’, ‘забіваць, расстрэльваць’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Сцяшк., Бяльк., Сл. ПЗБ), стрэля́ць ‘тс’ (ТС, Пятк. 2), страля́ць ‘біць, паліць (пра пярун)’ (Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ), ‘гучна лопацца, трэскацца’ (Сл. ПЗБ), сюды ж стрэ́ліць ‘выстраліць’ (ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Байк. і Некр., Стан., ТС), ‘забіць; ударыць’ (Сл. ПЗБ). с. 315

Страм ‘сорам’ (Бяльк., Жд. 2, Мат. Маг., Шатал., Юрч.; віц., маг., брэсц., гом., ЛА, 3), сюды ж страмі́ць ‘сарамаціць’ (Ян., Нар. Гом., ТС), ‘знеслаўляць’ (Бяльк.; брасл., Сл. ПЗБ), страмі́цца ‘саромецца’ (ТС, Бяльк.; ашм., швянч., лаг., Сл. ПЗБ), ‘сарамаціцца’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), стра́мно ‘сорамна’ (ТС), страмны́ ‘бессаромны’ (Мат. Гом.), страмні́к ‘бессаромнік’ (Ян.), страмці́ць экспр. ‘гаварыць недарэчнае’ (Сл. ПЗБ), страмо́цыя ‘сорам’ (драг., Нар. словатв.). с. 315

Страма́к₁ ‘прылада ў выглядзе чатырохграннага шуфеля з доўгай ручкай для капання торфу’ (Скарбы, Сцяшк. Сл.). с. 316

Страма́к₂ ‘высокі, нязграбны чалавек’ (Цых.). с. 316

Страмбе́ль ‘сцябло’, ‘рэшткі храпкі з каранямі’, ‘адростак пяра пасля лінькі птушак’ (Сл. ПЗБ). с. 316

Страме́нкі (страме́нкы, страмэ́нты) ‘барвенак’ (Бейл., Сл. Брэс., Сл. ПЗБ), ‘купалка’ (пін., Бейл.). с. 316

Страмі́на ‘драбіна’ (ТС), страмы́на ‘прыстаўныя драбіны’ (Кольб.; брэсц., пін., стол., Нар. лекс.), страбы́на, страмы́на, страмэ́на, стромы́на ‘тс’ (Сл. Брэс.), страмя́нка ‘лескі; драбіна’ (Сцяшк. Сл.), страмы́нка ‘зрубленае маладое дрэва з сукамі, па якім паднімаюцца на дрэва да вулля’ (Анох.). с. 316

Страміна́ ‘круты схіл, абрыў, круча’ (Нас., Скарбы). с. 316

Страмі́ць ‘тырчаць, стырчаць’ (Арх. Федар.), сюды ж, відаць, стрымі́ты экспр. ‘знаходзіцца’ (кам., Жыв. НС). с. 316

*Страмля́ць, стромля́ти ‘утыкаць’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 317

Страмя́к, страмя́ка ‘стрэмка’ (Арх. Федар., Сцяшк. Сл.; воран., лід., маст., шчуч., дзятл., Сл. ПЗБ), страма́к ‘тс’ (Суднік, Диалекты, 206). с. 317

Страмяну́ць ‘рынуцца’ (шчуч., 3 нар. сл.), ‘кінуць, кінуцца’ (Сцяшк. Сл.). с. 317

*Страпаліць : страпале́ннік ‘падбухторшчык’, страпале́нніца ‘падбухторшчыца’ (Юрч., СНС). Гл. настрапаліць. с. 317

*Страпе́ц, стропэ́ц ‘укладка з дзесяці снапоў, мэндлік, бабка’ (Сл. Брэс., Выг.). с. 317

Страпі́лы мн. л. ‘кроквы’ (Бяльк.), стропі́ло ‘тс’ (Шушк.), страпі́ліны ‘тс’ (Ян.). с. 317

Страпкі ‘завязкі ў фартуху’ (малар., Помнікі гіст. і культ., 1971, 3, 42), стрэпкі́ ‘махры’, ‘ніткі, пакінутыя на канцы палатна пры датыканні’ (ТС). с. 317

Стра́пнік (стра́пнэк) ‘зрэбнае палатно нізкага гатунку’ (Сл. Брэс.), стра́пнік, стрэ́пнік ‘трапкач’, таксама страпка́ч ‘тс’ (Уладз.). с. 318

Страпяну́ць (стріпяну́ць) ‘страсянуць’ (ТСБМ, Бяльк.), страпяну́цца ‘уздрыгнуць, усхапіцца’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), стрэпену́цца ‘уздрыгнуць, схапіцца, спахапіцца’ (Растарг.), стрыпыні́ты ‘аслупянець’ (драг., 3 нар. сл.). Да трапятаць, гл. с. 318

Страсць ‘моцнае захапленне’, ‘цяга да чаго-небудзь’, ‘моцнае нястрымнае каханне’ (ТСБМ), ‘усяночнае няспанне з вечара Вялікага чацвярга на пятніцу’, ‘моцнае жаданне’, прысл. ‘моцна, вельмі’ (Нас.), ‘страх, жудасць’ (Рам. 6), с. 318

Страся́нка ‘сумесь сена з саломай’ (Касп., Барад.). Гл. трасянка. с. 318

Стра́та ‘згуба; згублена’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Касп., Нас., Байк., Некр., Сл. ПЗБ, ТС), с. 318

Стра́ўнасць ‘страваванне’ (Нас.), ‘ежа, харч’ (Ласт.). с. 318

Стра́ус ‘буйная афрыканская птушка’ (ТСБМ), стра́вус ‘птушка Strucio camelius’ (Некр. і Байк.). с. 318

Стра́ўнік ‘орган стрававання чалавека і жывёл’ (ТСБМ, Інстр. 1). с. 319

Страх ‘адчуванне небяспекі; боязь’, выкл. ‘страшна, жах’, прысл. ‘вельмі, надзвычайна’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Стан., Сл. ПЗБ, ТС), ‘вельмі, моцна’ (Нас.), ‘пудзіла’ (гродз., драг., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс.; воран., Шатал.; Сл. Брэс., Клім.), страх, страшо́к ‘страшыдла, злы дух, д`ябал’ (Скарбы). Сюды ж страхата́ (Нас., Касп., Сл. ПЗБ), страхо́цце, страхаццё (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Ласт.) ‘нешта страшнае’, страха́цца ‘пужацца’ (Ласт.). с. 319

Страха́ ‘верхняя, звычайна саламяная частка будынка, якая накрывае яго’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Шат., Касп., Бяльк., Сержп., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ЛА, 4), стрэ́ха ‘тс’ (Шымк. Собр., Байк. і Некр., ЛА, 4), стрэ́ха, стрэха́ ‘тс’ (Пятк. 1, ТС), стрі́ха, стрэ́ха ‘страха; лядзяш’ (Сл. Брэс.), ‘застрэшак’ (Сл. ПЗБ), стрыха́, стрэ́шка, стры́шка ‘край страхі, які навісае над сцяной’, ‘саламяны дах’, ‘казырок франтона’ (Шушк.), стрэ́шка памянш. да страха ‘навес над калодзежам, стогам і да т. п.’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 320

Страхава́ць ‘забяспечваць, засцерагаць’, ‘заключаць дамову пра выплату кампенсацыі’ (ТСБМ), стрыхава́ць ‘тс’ (Янк. 1), страхо́ўка ‘плацеж паводле дамовы аб кампенсацыі страт’ (Сержп., Бяльк.), стрыхо́ўка ‘тс’ (Янк. 1). с. 320

Страхалю́д ‘страшнага выгляду чалавек, пачвара’ (Юрч. Вытв.). с. 323

Страхапу́д, страхапу́дала ‘страшыдла, пачвара (Юрч. Вытв., Мат. Гом.), страхопу́д ‘баязлівец’, ‘пудзіла’ (Сл. Брэс.; пін., брэсц., Нар. лекс.), страхапу́д, страхапу́дзіна ‘чалавек, які можа навесці страх сваім выглядам’ (Сл. ПЗБ; клец., Нар. лекс.), страхопу́т ‘страшыдла’ (ТС). с. 323

Страха́р ‘рабочы, які крые стрэхі’ (ТСБМ), с. 323

Страхо́ма ‘доўгая вейка’: надо вырваті страхому, каб ... нэ лэкалосо дітя (пін., Шатал.). с. 323

Страце́нне ‘смяротная кара’, ‘адсячэнне (галавы)’ (Нас., Гарэц.), страцэ́ня, страцэнё ‘знішчэнне’ (Сл. ПЗБ), страце́не ‘страта’ (Нар. Гом.), стра́ціць ‘загубіць, знішчыць, пазбавіць жыцця’ (Нас., ТСБМ, Нар. Гом., Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ, Некр. і Байк.). с. 323

Страчо́к ‘грыб, які мае карычневую шапку, часткова зрослую з ножкай’ (ТСБМ, ЛА, 1), ‘глузд веснавы, Gyromitra esculenta Fr.’, ‘смаржок, Morchella’ (Сярж.-Яшк.), старчо́к, тарчо́к ‘тс’ (там жа), стро́чка ‘грыб Gyromitra’ (петрык., там жа). с. 322

Страшко́ ‘страхапуд’ (Сл. Брэс.), ‘палахлівец’ (Клім.). с. 322

Страшы́ць ‘палохаць, выклікаць страх’ (Нас., ТСБМ, Байк. і Некр., Ласт., ТС, Сл. ПЗБ). с. 322

Стро́гі ‘патрабавальны, сур`ёзны, суровы’, ‘правільны, адпаведны норме’ (ТСБМ), ‘чуйны; асцярожны, ашчадны’ (Нас.), ‘патрабавальны; ашчадны, асцярожны’ (Байк. і Некр.), ‘патрабавальны’ (брасл., смарг., Сл. ПЗБ), ‘асцярожны, акуратны’ (Юрч. Вытв.), ‘суровы, дакладны, вытрыманы’ (ТС), стро́га ‘асцярожна’ (Бяльк.), ‘вытрымана, сціпла’ (ТС); сюды ж сро́гі ‘патрабавальны; суровы’, сро́га ‘патрабавальна’ (Ласт.). с. 322

Стро́і₁ ‘уборы, убранне’ (ТСБМ, Касп., Байк. і Некр., Сцяц. Сл.), стро́іцца ‘прыбірацца, святочна адзявацца’ (Ласт.), ‘апранацца’ (Сл. Брэс.), ‘упрыгожвацца, аздабляцца’ (Варл.), с. 323

Стро́і₂: бабро́выя стро́і ‘бабровы струмень’ (Сержп. Прымхі). Гл. струмень. с. 323

Стро́ік ‘галаўны ўбор, які даўней пажылыя кабеты насілі пад хусткай’ (навагр., 3 нар. сл.), ‘галаўны ўбор удавы, якая другі раз ідзе замуж’, ‘бант з кветкамі на касцюме маладога’ (Сл. ПЗБ). Гл. строй₃. с. 323

Стро́іць ‘рабіць, майстраваць’, ‘намячаць, накідваць (планы, здагадкі і інш.)’, ‘ставіць у строй’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘рыхтаваць, ладкаваць’ (ТС, Ян.; ваўк., Сл. ПЗБ), ‘будаваць’ (Бяльк., Ян., Мат. Гом.; в.-дзв., паст., брасл., пруж., Сл. ПЗБ), ‘рамантаваць’ (астрав., Сл. ПЗБ; Ян.), ‘спраўляць (свята, вяселле)’ (брасл., віл., Сл. ПЗБ), ‘ставіць (пра спектаклі)’ (паст., Сл. ПЗБ), стро́іцца ‘збірацца, імкнуцца што-небудзь рабіць’ (ТСБМ), ‘упраўляцца па гаспадарцы’ (Сцяшк. Сл.). с. 323

Строй₁ ‘рад, шарэнга’, ‘лад’, ‘пабудова, структура’ (ТСБМ), ‘строй, парадак’ (Байк. і Некр., Ян.), ‘выгляд, стройнасць, фігура’ (Варл.), ‘лад, парадак; наведзенасць’ (ТС), ‘узор, малюнак’ (Песні сямі вёсак), строй (на кросна) ‘прыстасаванне для ткання’ (Уладз., ТС), строе́ ‘ставы’ (лельч., Нар. лекс.). с. 324

Строй₂ ‘будоўля; драўніна для будоўлі’ (Ян., Мат. Гом.). с. 325

Строй₃ ‘убор’ (Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Сцяц. Сл.). Гл. строі₁. с. 325

Стро́йны ‘прыгожы і прапарцыянальна складзены, статны’, ‘роўна і правільна размешчаны’, ‘правільна і лагічна пабудаваны, паслядоўны’ (ТСБМ), ‘стройны; спраўны, прыгожы’ (Сл. ПЗБ, Бяльк.), ‘прыгожы, спрытны’ (Бяльк.), ‘даведзены да ладу’ (ТС), ‘кшталтны’ (Варл.), стро́йна ‘смачна, добра’ (Жд. 3). с. 325

Строк₁ ‘авадзень’ (Маш., Дразд., Сцяц. Сл., Скарбы; кіраў., Нар. сл.), ‘здрок, Gasterophilidae’ (Федар. 4, Сцяшк. Сл.; брэсц., гродз., шчуч., ЛА, 1), строк, стрэк ‘авадзень’ (гродз., свісл., шчуч., баран., асіп., пін., гарад., Сл. ПЗБ; ЛА, 1), страк, стрэк ‘страказа’ (дзятл., шчуч., Сл. ПЗБ). с. 325

Строк₂ ‘тэрмін’ (Бяльк., Пятк. 2, ТС; беласт., Сл. ПЗБ; Жд. 1, Ян.; в.-дзв., Шатал.). с. 325

Строк₃ ‘від шва’ (Сл. рэг. лекс.), стро́чка ‘шво’ (Мат. Гом.). с. 325

Стром ‘спілаванае завіслае дрэва’, ‘схіл страхі’, ‘куча галля’ (ТС), ‘прыстасаванне для лазення на дрэва’ (ЛА, 1), ‘строп страхі’ (узд., ЛА, 5), стро́ма ‘дах’ (Шушк., Сл. Брэс.), ‘круты схіл, абрыў’ (ТСБМ, Гарэц.), страмо́віна ‘выварочанае з коранем дрэва’ (Нар. Гом.). с. 326

Стро́мак ‘вазок сена, які накладзены высока, але не раскладзіста’ (Нас., Байк. і Некр.). Гл. астромак. с. 326

Стро́матыч ‘проста на галаву (упасці)’ (бельск., КЭС), страмо́тыч ‘старчма, старчаком’ (Скарбы, Сцяц. Сл.). с. 326

Стро́мкі ‘круты, абрывісты’, ‘роўны, высокі, стройны’ (ТСБМ, Ласт.), ‘роўны і высокі’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘абрывісты’ (Касп.), ‘тонкі, высокі, стройны’ (Бяльк., Нар. Гом.), ‘круты (аб страсе)’ (Варл., Сл. ПЗБ), стро́мы ‘вельмі круты; круты, стромкі’ (ТСБМ, Сцяшк., Сл. ПЗБ, ЛА, 2), стро́мкі ‘круты; высокі і тонкі’ (ТС), стро́мка ‘тонка і высока, стройна’ (Гарэц.), стро́мкость ‘круцізна’, стромчы́на ‘тс’ (ТС). с. 326

Стро́нга ‘прэснаводная рыба сямейства ласасёвых; фарэль’ (ТСБМ, Янк. БП), стронг, стронк ‘тс’ (гродз., маладз., навагр., шальч., Сл. ПЗБ), стро́нга ‘рыба Salmo trutta L.’ (Жукаў). с. 327

Стро́ні ‘для, дзеля’ (Кал.), стро́нэ ‘наконт, дзеля’ (Сл. Брэс.), кстро́ні ‘збоку’ (калінк., 3 нар. сл.). с. 327

Стро́нціць ‘пашкодзіць, звіхнуць’ (Сцяшк. Сл.), ‘пакалечыць’ (іўеў., шальч., воран., паст., Сл. ПЗБ), стро́нціцца ‘ўпасці’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 327

Строп₁ ‘канат, трос’ (ТСБМ). с. 327

Строп₂ ‘стык бакоў страхі’ (ТСБМ, кіраў., Нар. сл.; Шушк.; барыс., Шн. 2), ‘страха’ (Байк. і Некр., Нас.), ‘столь’ (Нас., Жд. 3, Маш., Зеньк.), ‘верх страхі пад вільчыкам’ (Касп., Барад., ТС, ЛА, 5), ‘накладка на верхняй частцы саламянай страхі’ (Скарбы), ‘прастора паміж верхняй часткай страхі і верхняй часткай крокваў’ (Тарн.), страпа́ ‘кроквы’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 327

Стро́паць ‘ісці’: стропай тады адсюль (Мат. Гом.). с. 328

Стро́піцца ‘спужацца, спалохацца’ (ТС). с. 328

Стро́ўбель ‘вясёлка’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 328

Стро́чка ‘стужка’ (Бяльк., Ян., Мат. Гом.). с. 328

Струб ‘зруб’ (Нас., Гарэц., Касп., ТС, Мат. Гом.), істру́б (Гарэц.). Гл. іструб. с. 328

Струбі́ць ‘прагна з`есці, патраціць, змарнаваць’ (ТСБМ), ‘згубіць, знішчыць’, струбі́цца ‘згінуць, прапасці’ (ТС), ‘спаліць, знішчыць’ (ПСл), стру́біць ‘спаліць’ (Мат. Гом.), струбы́ты ‘падзець, згубіць’ (Клім.), стру́быты экспр. ‘знішчыць’ (Сл. Брэс.). с. 328

Струг₁ ‘інструмент для стругання’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Бяльк., ТС, Пятк. 1, Сл. Брэс.; дзятл., лід., шальч., в.-дзв., брасл., Сл. ПЗБ), ‘бандарны нож’ (Байк. і Некр.), ‘скобля’ (Сл. Брэс.), струга́ч ‘тс’ (Стан.), с. 328

Струг₂ ‘драўлянае рачное судна’ (ТСБМ), ‘баржа’ (Ласт., Байк. і Некр.), с. 329

Стру́га₁ ‘вельмі грузкая даліна, балоціна’ (ТС), ‘дрыгва’ (Сцяшк. Сл., Жыв. сл.; бяроз., ст.-дар., Сл. ПЗБ; бялын., Нар. сл.; ЛА, 5), ‘рукаў ракі́ (ЭШ, рук.), ‘затока’ (бярэз., Сл. ПЗБ), струга́ ‘гразкае балота’ (ст.-дар., Нар. сл.), ‘месца на балоце, зверху зацягнутае травой’ (люб., Бел. дыял.), ‘ручай, струмень’: пот ліецца стругою (беласт. Ніва, 1973, 23 верас.), ‘самы шпаркі і глыбокі праток вады ў рацэ’ (Ласт.), зах.-палес. стру́га ‘мокрае месца, зарослае хмызняком’, ‘балоцістая мясціна’ (Сл. Брэс.), ‘невялікая рэчка’ (Мат. Гом.), ‘невялікае цячэнне на балоце’, усх.-палес. стру́жка ‘старое зарослае русла ракі’ (Талстой, Геогр., 194-195), с. 329

Стру́га₂ ‘венцер (з дубцоў)’ (касцюк., ЛА, 1). с. 329

Стру́гавіца ‘панос, бягунка’ (Арх. Федар.). с. 330

Струга́ць ‘знімаць стружку’, ‘наразаць тонкія вузкія палоскі’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Бяльк.; валож., Сл. ПЗБ), струга́тэ ‘крышыць’ (кам., Сл. ПЗБ), ‘абіраць бульбу’ (ТСБМ, Жд. 3), стру́жыць ‘стругаць’ (ТС), стругану́ць ‘дзьмухнуць’ (Мат. Гом., Янк. 3), стру́ганы ‘абскрабаны (пра бульбу)’ (узд., Сл. ПЗБ). с. 330

Стру́гвіна ‘ягада накшталт марошкі’ (Нар. Гом.), стругві́на ‘ажыны’ (ТС). с. 330

Стру́длі ‘пячэнне на мяду’ (Вешт.). с. 330

Стру́дні ‘ліштва’ (Мат. Гом.). с. 330

Струк₁ ‘доўгі і вузкі плод з дзвюх палавінак з насеннем’ (ТСБМ, ТС, Байк. і Некр., Варл., Сцяшк., Сл. ПЗБ), ‘лядзяк’ (рас., Шатал.), ‘боб’ (Байк. і Некр.), струкі́ ‘лісце і сцяблы гароху’ (ушац., ДАБМ, камент., 862), ‘адходы пры прадзенні воўны’ (свісл., Шатал.), ‘пасма’: струк валосся (Сержп. Прымхі), стру́чча зборн. ‘струкі’ (Мат. Гом., Жд. 2), ‘гарох пасяўны’ (гом., Кіс.). с. 330

Струк₂ ‘франт’ (Бяльк.), хлопец, як струк (касцюк., Ліцв.). с. 331

Струкава́ты іран. ‘кучаравы’ (Янк. Мат., Сцяшк., Варл.), струкаве́нь ‘тс’ (Янк. Мат.). с. 331

Стру́мант ‘інструмент, начынне’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк.), стру́мянт ‘тс’ (Скарбы), стру́мэнт ‘тс’ (Сл. Брэс.), стру́мент ‘тс’ (Растарг.), струмэ́нт ‘тс’ (Байк. і Некр.), струме́нт ‘тс’ (Нас., Ян.), струме́нціна ‘тс’ (Касп., Нар. Гом.). Сюды ж інстру́мант ‘тс’ (Некр. і Байк.), гл. Інструмент. с. 332

Струме́ль ‘насякомае багамол’ (Ласт.). с. 332

Струме́нь ‘вузкі паток, цурок’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сцяшк.), ‘рукаў ракі’ (ТС), ‘пахучая залоза (у бабра)’ (Полымя, 1970, 2, 156). с. 332

*Струмкава́ты, струмкова́тый ‘няроўны, вузлаваты’ (Сл. Брэс.), струмковаты ‘тс’ (Уладз.). с. 332

Струна́ ‘туга нацягнуты адрэзак дроту, жылы ў музычных інструментах’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Бяльк.), ‘хорда’ (Байк. і Некр.), ‘пругкая вяроўка і пад. у розных прыстасаваннях, цеціва’ (ТСБМ, Ласт.), стру́ны ‘доўгія вяроўкі, якімі ўвязваюць калоду на санях і падсанках’ (ТС), сюды ж стру́нкі ‘стройны’, струні́ць ‘вучыць, настаўляць’ (Сцяшк. Сл.). с. 332

Стру́нкі мн. л. ‘страты’ (Сцяш. Сл.); с. 333

Струп₁ ‘корка на ране’ (ТСБМ, Ласт., Гарэц., Байк. і Некр., Сержп., Федар. 4, Сл. ПЗБ), ‘прышч’ (Сл. ПЗБ), стру́піна ‘засохлы струп’ (Нас.), зборн. стру́п`я, стру́п`е ‘адходы пры прадзенні кудзелі’ (Нас., Сл. ПЗБ; мёрск., Шатал.); сюды ж стру́пля ‘праказа’ (Ласт.). с. 333

Струп₂ (strüp) ‘верхняя частка даху’ (Тарн.), струпо́к ‘верх, вяршыня’ (Сл. Брэс., Клім.). с. 334

Струп₃ ‘ніжняя частка снапа’ (жытк., Выг.). с. 334

Струпава́ты ‘у струпах, пакрыты струпамі’ (ТСБМ), струпова́ты, струпча́сты ‘ў глыбокіх трэшчынах’ (ТС), струпова́тый ‘няроўны, вузлаваты (палатно, ніткі)’ (Сл. Брэс., Уладз.), струплі́ва ‘няроўная, недастаткова вымешаная (пра гліну)’ (Вярэн.). Да струп₁ (гл.). с. 334

Струпе́хнуць ‘згніць’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Касп., Бяльк., Барад.), стру́пяшаць ‘тс’ (Скарбы). Гл. трупехнуць. с. 334

Струпці ‘раскладка снапоў для малацьбы’ (пін., ДАБМ, камент., 872). с. 334

Струсі́ць ‘стрэсці’, струсну́ць ‘страсянуць’ (ТС), сюды ж струхну́цца ‘страсянуцца’ (Нар. Гом.). Да трусі́ць, гл. с. 334

Струт: але дух народу струт (А. Абуховіч). с. 334

Струткі́ ‘пласт з трубачак пад мякаццю грыбной шапачкі’ (Ласт., Сярж.-Яшк.), струтчакі́ ‘трубчастыя грыбы’ (там жа). Да трут, гл. с. 334

Струх ‘нешта струпехлае’ (Барад.), стру́хнуць, струхне́ць ‘збуцвець, спарахнець’ (ТС). Гл. трухнуць, трухлы (гл.). с. 335

Стру́чны ‘дзе шмат струкоў’ (Варл.; ашм., Стан.), ‘з мноствам ягад’ (бяроз., Шатал.; Сл. Брэс.), ‘кусцісты, шматклубневы (напр., цыбуля)’ (пух., 3 нар. сл.), струча́ны ‘з мноствам струкоў’ (талач., Шатал.), стручы́сты ‘тс’ (мядз., Нар. сл.). Да струк₁ (гл.). с. 335

Стручо́к ‘пеніс у хлопчыка’: каля карчоў рачок і ўхопіцца за стручок (Барадулін, Дуліны ад Барадуліна, 2004, 176). с. 335

Стру́шанка ‘сена і салома, змешаныя разам’ (Нас., Янк. 2; віл., лаг., Сл. ПЗБ; Юрч.), струша́нка ‘тс’ (Бяльк.), стру́шынка ‘тс’ (чавус., Нар. сл.), стру́шанка, тру́шанка ‘тс’ (Мат. Маг.). с. 335

Стру́шня ‘страва з розных агародных карэнняў’ (Нас.), ‘сумесь двух або трох частак сена з саломай’ (бых., Яшк. Мясц.); сюды ж, відаць, і ‘закалот, неразбярыха’ (Арх. Федар., Стан.), стру́шні ‘руіны’ (Ласт.). с. 335

Струя́ ‘струмень’ (ТС, Сцяшк.), струй ‘тс’ (ТС), ‘рэчышча’ (Сл. ПЗБ). с. 335

Стры́балкі ‘тонкія ногі’ (стаўб., 3 нар. сл.). с. 335

Стрыба́ць ‘скакаць’ (Ласт.), стрыбуля́ць ‘ісці падскокваючы’ (хойн., Шатал.); сюды ж стрыбо́к ‘скок, скачок’, стры́баўка, стры́бля ‘страказа’ (Ласт.), стрыбутне́йшы ‘здаравейшы, мацнейшы’ (Ян.). с. 336

Стрыбо́г ‘уладар зямных і нябесных вод (атаясамліваўся з Міколам Вясеннім або Лысым)’ (Жлоба, Народная педагогика Полесья: по материалам этнографических исследований, Брест, 2002, 182-183), с. 336

Стрыві́ць ‘азярэдзіць’ (бялын., Нар. сл.), стрыўё ‘старадаўні від азяроду, у якім папярочныя жэрдкі клаліся на елкі з часткова абрубленымі сукамі’ (там жа). с. 336

Стры́га (striha) ‘страшыдла, ведзьма; чараўніца’ (Кольб., Доўн.-Зап. 2), ‘персанаж у гульні’, стры́га-мары́га ‘тс’ (КСТ). Відаць, сюды ж дзіцячая дражнілка стры́га ‘коратка пастрыжаны хлопец або дзяўчына’ (ТС), стры́жка ‘тс’ (Бяльк.), стры́жачка ‘кароткавалосая дзяўчына’ (Ян.), а таксама стры́жка, стры́шка ‘страказа’ (навагр., Нар. сл.); дзяцей палохаюць стрышкай, кажуць: “Хавайся, а то стрышка апстрыжэ” (Жд. 1). с. 336

Стрыганёнак ‘сваяк’ (Мат. Маг.). с. 337

Стрыгма́ч экспр. ‘асоба з неахайнай прычоскай’ (Жд. 3), ‘неахайна (пад “барана”) пастрыжаны’ (Янк. 2). с. 337

Стры́гнуць ‘торгнуць’ (ТС), стрыгну́ць ‘пайсці’ (Шымк. Собр.), стрыгну́ць, стрыгану́ць ‘уцячы’, ‘упікнуць’ (Нас.), стрыгану́ць ‘сказаць грубасць рэзка’ (Бяльк.), ‘укалоць намёкам’ (Байк. і Некр.), стрыга́ць ‘упікаць’ (Нас., Жд. 2), стры́гаць ‘наразаць; часта бегаць’ (Нас.), ‘паводзіць вушамі, прыслухоўвацца’ (полац., Жыв. св.); сюды ж, відаць, стрыжкі́ ‘тонкія папрокі, зласлівыя напамінкі’ (Нас.), стру́жыць ‘стрыгчы вушамі (пра каня)’ (ТС). с. 337

Стрыго́р ‘шво, калі зверху нітка кладзецца каля ніткі, а ўнізе ўдвая’ (Варл.). с. 338

Стры́гчы ‘зразаць, падрэзваць ножніцамі, машынкай (валасы, шэрсць і пад.)’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Шат.; ашм., Стан.; Сцяшк., Бяльк.), стрыгчы́ ‘тс’ (Ласт.), стры́хчы, стры́кчы, стры́хці ‘тс’, ‘рэзаць ножніцамі; кроіць' (Сл. ПЗБ), стры́гці ‘тс’ (Сержп. Прымхі), стрыгці́ ‘тс’ (ТС), с. 338

Стрые́чны ‘які знаходзіцца ў сваяцтве па дзеду ці бабцы з дзецьмі іх сыноў або дачок; дваюрадны’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Шат., Сцяшк., Янк. Мат., Пан., Сл. ПЗБ), ‘траюрадны’ (швянч., Сл. ПЗБ), стрэ́чны ‘дваюрадны’ (Скарбы, Чуд.), стрі́ечный ‘дзядзькаў сын, дачка’ (Бяльк.), стрые́шный ‘тс’ (Нас.), стрые́чная ‘жонка дваюраднага брата’ (Яруш.), стрые́чка ‘дваюрадная сястра’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 338

Стрыж ‘птушка з доўгімі вострымі крыламі, Apus apus L.’ (ТСБМ, Бяльк.; Сл. ПЗБ, Жыв. св.; стол., Нік.; саліг., Антропаў, Назв. птиц, 365), ‘птушка Hirundo riparia’ (Шымк. Собр.), ‘птушка Cypselus apus, грун, свіргуль’ (Ласт., Некр. і Байк.), стрыг ‘тс’ (Мат. Гом.), стріж ‘ластаўка берагавая, берагулька’ (калінк., хойн., браг., Нікан.; ЛА, 1). с. 339

Стры́жань ‘асяродак, сарцавіна расліны’, ‘згустак гною ў нарыве’, ‘вось або апора чаго-небудзь’, ‘сярэдзіна ракі, быстрыня’ (ТСБМ, Варл.), ‘асяродак нарыва’, ‘сарцавіна смалістага дрэва або смалісты сук’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘сарцавіна’, ‘шчыльная драўніна’, ‘палена’, ‘асяродак (у морквы)’, ‘адросткі пяра пасля лінькі птушак’, ‘згустак малака’ (Сл. ПЗБ), ‘стрыжань дрэва’, ‘асяродак скулы’, ‘быстрыня; незамерзлае месца ў рацэ’ (Бяльк., Сцяшк.), ‘асяродак у хвоі’, ‘бруд, гной у нарыве’ (Янк. 1, Сл. Брэс.), ‘самае глыбокае месца ў возеры, рацэ’, ‘згустак гною ў нарыве’ (Растарг.), ‘стрыжань скулы’ (кіраў., нараўл., Шатал.; Юрч. Вытв.), ‘стрыжань дрэва, нарыва’ (ТС, Шымк. Собр., Касп.), стры́жэнь ‘моцны струмень у цячэнні ракі’ (ТС), ‘агрэх’ (ПСл), стрыжэ́нь ‘галоўны корань дрэва’ (Сцяшк.), стрыжі́нь ‘смалістае дрэва’ (кам., Ск. нар. мовы), стрыжо́нак ‘стрыжань (дрэва, нарыва)’ (Мат. Гом.), стрыжэ́ністый ‘з тонкім слоем абалоні (пра дровы)’ (Сл. Брэс.; лун., Шатал.). с. 339

Стры́жка ‘страказа’ (Жд. 1, ЛА, 1). Гл. стрыга. с. 340

Стрый ‘дзядзька па бацьку’ (Нас., Байк. і Некр.; іўеў., Сл. ПЗБ; Бес., Янк. БП), стры́ек ‘брат бацькі’ (Скарбы), стрыёк ‘тс’ (Нас.), стрые́чка ‘дочка дзядзькі’, с. 340

Стрык₁ ‘прыстасаванне ў возе для прыпрэжкі другога каня’ (ТС), ‘дрот або вяроўка, што праходзіць пад возам з задка ў перадок да ручак’ (Маслен.). с. 341

Стрык₂ ‘ціпун’ (Арх. Федар.): stryk tobie na jazyk! (жартам, Федар. 4). с. 341

Стрык₃ ‘сажань, прылада мераць зямлю’ (Мат. Гом.). с. 341

Стрыказа́ ‘конік, які скача і стракоча крыламі’ (Скарбы; віц., Жыв. НС). с. 341

Стры́каць ‘утвараць нажніцамі гук стрыгання’, ‘рабіць рэзкія папрокі’, ‘рабіць непрыемныя выхадкі, дабівацца чаго-небудзь’ (Нас.), ‘пстрыкаць’ (ТС), стры́кнуць ‘стрыгануць, выцяць; зрабіць рэзкі папрок’ (Нас.), стрык ‘пстрычка’ (Нас.). с. 341

Стрыка́ць ‘апякаць крапівою’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Касп., Бяльк., Байк. і Некр., Др.-Падб., Янк. 3), ‘кусаць, джыгаць’ (Нас.), стрыкну́ць ‘апячы крапівою, джыгнуць; узбудзіць, падбухторыць’ (Нас., Гарэц.), стрыка́цца ‘пячыся (аб крапіве)’ (Жд. 2, Мат. Гом.). с. 342

Стрыкулі́ст ‘зухаваты, жулікаваты хлопец’ (Бяльк.). Да стры́каць (гл.), с. 342

Стрымб ‘расшчэп (у дрэве)’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 342

Стрымбу́ль ‘цыбур’ (Сцяшк. Сл.; шчуч., 3 нар. сл.), ‘кветаноснае сцябло’, ‘сцябло’, ‘стрыжань пяра’ (шчуч., ваўк., дзятл., ігн., Сл. ПЗБ), стры́мбуль ‘худы, высокі, нязграбны чалавек’ (Федар. 4); сюды ж стрымбу́лік ‘кветка “таўкачы” ’ (Сцяшк. Сл.), стрымбе́льнік ‘баркун Melilotus officinalis (L.)’ (Ласт.). с. 342

Стрымгало́ў ‘вельмі хутка, імкліва’ (ТСБМ), ‘потырч’ (Некр. і Байк.), стромгало́ў ‘тс’ (Скарбы), стромголо́ў ‘тс’ (ТС), стрымя́ галаву́ ‘тс’ (Нас.). с. 342

Стрына́тка, страна́тка ‘пліска’ (маладз., барыс., Сл. ПЗБ), ‘аўсянка’ (Песні сямі вёсак), струна́тка ‘дробная птушка’ (мядз., Жыв. сл.), струна́тачка ‘нейкая птушка, можа быць, сініца або аўсянка’ (Тур.), стрына́тка, стрыгна́тка ‘невялічкая шэрая птушка, якая адлятае на зіму’ (Мядзв.), ‘стрыж; птушка з жоўтым апярэннем’ (Сцяшк.), стрыгна́тка ‘аўсянка’ (Мат. Маг.), странадка ‘птушка Tringa clareola’ (Меер Крыч.), старнатка ‘аўсянка, Emberiza, citrinella’ (там жа), сцернадка (стернадка) ‘аўсянка’ (Шымк. Собр.), стрина́дка, стригна́дка, стрегно́тка ‘нейкая птушка’ (Шн. 1, 525, 526), стырна́тка ‘пліска’ (беш., Нар. сл.), старына́тка ‘тс’ (Бяльк.). с. 343

Стры́нґаль ‘той, хто першы раз выйшаў на калектыўную работу (плыты, касьба), навічок’, стрынга́льшчына ‘барыш, які ставіць стрынґаль для кампаніі, што прыняла яго разам працаваць’ (стаўб., 3 нар. сл.), стрынґе́ль ‘вельмі высокі чалавек’ (шчуч., Сл. ПЗБ), стры́нгель ‘худы, тонкі высокі чалавек’ (клец., Нар. лекс.; капыл., Нар. словатв.), стрынгаля́ ‘падростак, хлапчаня’ (Сцяшк. Сл.), стрынгаля́вы ‘тонкі, зграбны’ (Сцяшк.), стрынгалява́ты ‘падгалісты, з тонкімі нагамі’ (стаўб., Жыв. сл.). с. 343

Стрып ‘верх даху, месца, дзе сходзяцца скаты, вільчык, жолаб’ (Шушк.). с. 344

Стрысці́ць ‘ссукаць’ (Сцяшк.; мсцісл., Жыв. сл.), стросці́ць ‘тс’ (Уладз., ТС). Да трысціць (гл.). с. 344

Стрыўё ‘старадаўні від азяроду, у якім папярочныя жэрдкі клаліся на елкі з часткова абрубленымі сукамі’ (бялын., Нар. сл.). с. 344

Стры́флік ‘накладка на прарэх кашулі’ (Мат. Гом., Інстр. 2). с. 344

Стрых ‘гарышча’ (астрав., ДАБМ, камент., 777). с. 344

Стры́хар ‘той, хто фармуе цэглу’ (Скарбы), стрыха́р ‘цырульнік’ (Сцяшк.). с. 344

Стрыхо́ўка ‘прылада для выраўноўвання саломы пры крыцці страхі’ (ТСБМ, Янк. 1, Пятк. 1), стрыхо́ўка, страхо́ўка, стрыха́лка, страха́лка, стры́хаўка (Сл. ПЗБ), стрыха́лка, стрыха́ўка (Сцяшк.), стрэха́лка, стрэха́ўка (ТС), стрыха́лка, стрыхо́вец ‘тс’ (Шатал.), стрыхо́ ‘тс’ (Сцяшк.), стрыха́рка ‘прылада для выраўноўвання гліны’ (Скарбы), стрыхава́ць ‘раўняць (збожжа пры насыпанні)’ (Сержп. Прымхі), ‘фармаваць, надаваць пэўную форму гліне’ (Скарбы), стрыхава́ць, стрэхава́ць ‘падраўноўваць стрыхоўкай салому’ (Янк. 1). с. 344

Стры́ца, стры́чка ‘калёсіка ў калаўроце з выемкай, на якую накладваецца шнур’ (Скарбы; свісл., Нар. сл.). с. 345

Стрыч, стрыча́н ‘сцябло без лісця’ (ТС), сюды ж стрыча́ць ‘тырчаць’ (Сцяц. Сл.). с. 345

Стры́чка, стрычо́к. Гл. пстрычка. с. 345

Стрэ́ва ‘ствол’ (Мат. Гом.). с. 345

Стрэ́дні ‘дваюрадны’ (ТС), стрэ́нні ‘тс’ (Янк. 3; пух., 3 нар. сл.), стры́нні ‘тс’ (Бузук., Паўд.-бел.). с. 345

Стрэл ‘выстрал’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт., Касп., Байк. і Некр.), ‘страляніна, стральба’ (Сл. ПЗБ, ТС). с. 345

Стрэ́ліца ‘стрэлкаліст, Sagittaria L.’ (Байк. і Некр., Кіс.), стрэлі́ца ‘вага ў студні з жураўлём’ (добр., ДАБМ, камент., 809). с. 346

Стрэ́лка₁ ‘невялікая страла’, ‘указальнік (у тым ліку ў гадзінніку)’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр.; Стан.), ‘вага ў студні з жураўлём’ (мазыр., ДАБМ, камент., 809), ‘пяро цыбулі, якое дае насенне’ (бых., Янк.; маладз., Гіл.; Барад., Сл. ПЗБ, ТС, Ян., Шатал.), ‘адростак пяра пасля лінькі птушак’ (бярэз., Сл. ПЗБ; мін., Шатал.), ‘тыльны надкапытны сустаў у жывёл, косць гэтага сустава’ (Сл. ПЗБ), ‘прамежак у капытах жывёлы’ (Сл. ПЗБ), ‘ніз капыта ў каня’ (ТС), ‘лядзяш’ (хойн., Шатал.; калінк., Сл. ПЗБ; Мат. Гом.; хойн., Шатал.), стрылкы́ ‘насенне сланечніка’ (Сл. Брэс.). с. 346

Стрэ́лка₂ ‘страказа’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Касп., Нік. Очерки; рас., Шатал.; в.-дзв., смарг., паст., даўг., Сл. ПЗБ; ЛА, 1, Стан.), стрэ́лашніца ‘тс’ (Жд. 1). с. 346

Стрэ́лкі мн. л. ‘расліна Capsella bursa pastoris (L)’ (Кіс., Гарэц., Байк. і Некр.). с. 346

Стрэль ‘род’: як трэця стрэль, то можна ісці замуж (Сл. рэг. лекс.). с. 346

Стрэ́льба ‘ручная агнястрэльная зброя з доўгім ствалом’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Байк. і Некр., Гарэц., Сл. ПЗБ, ТС), ‘паляўнічая зброя’ (Пятк. 1), стрэ́лбла ‘тс’ (рэч., Яшк. Мясц.), стральба́ ‘тс’ (Нас., Шымк. Собр.). с. 346

Стрэ́льня ‘вежа ў паглыбленні з байніцамі́ (Гарэц., Др.-Падб.). с. 347

Стрэ́м`е ‘незамёрзлае месца на ледзяной паверхні рэчкі’ (ПСл). Гл. страміна. с. 347

Стрэ́мець ‘страла’ (капыл., Сл. ПЗБ). с. 347

Стрэ́мка ‘вострая тонкая трэска, востры асколак шкла, металу, які залез пад скуру’ (ТСБМ; віл., ст.-дар., пух., Сл. ПЗБ; Шпіл.), стро́мка, стрэ́мка ‘тс’ (Байк. і Некр., ЛА, 3), стро́мка ‘тс’ (Касп.). с. 347

Стрэ́мя₁ ‘сукаватая яловая падстаўка, па якой падымаюцца на “падкур” (прыстасаванне, якое абараняе борць ад мядзведзяў)’ (Рам. 8). Гл. страмі́на. с. 347

Стрэ́мя₂ , Р. скл. стрэ́мя і стрэ́мені ‘прыстасаванне для ўпору нагі конніка’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), стрымена ‘тс’, мн. л. стрэмена́ ‘тс’ (Бес., Шымк. Собр.), стрэмянё ‘стрэмя’ (Сцяшк.), стримоно ‘тс’ (Турэцка-беларускі размоўнік, 1836 г., Нью-Ёрк., 1995). с. 347

Стрэмялі́на ‘брызгліна, Enonymus L.’ (гродз., Кіс.). с. 347

Стрэ́нуць ‘сустрэць’ (Нас., Шымк. Собр., Байк. і Некр., Сержп.). с. 348

Стрэ́нчыць ‘майстраваць, прыстройваць; нацягваць’ (Нас., Байк. і Некр., Шат.), ‘дагаджаць, наравіць’ (дзярж., Нар. сл.), ‘прыслугоўваць; працаваць’ (Варл.), стрэ́нчыты ‘(настойліва) раіць’ (бяроз., Шатал., Сл. Брэс.), стрэнч, стрэ́нчаньня ‘клопат, турбота’ (чэрв., Нар. лекс.). с. 348

Стрэнь ‘калена (роднасць)’: чытворты стрэнь (драг., ЖНС). с. 348

Стрэ́паць ‘паводзячы вушамі, прыслухоўвацца’ (іўеў., ЛА, 1), стрэ́пацца ‘рабіць асцярожныя, слабыя шорахі’ (маладз., Янк. Мат.), стрэ́паны ‘апантаны’: леціць, як стрэпаны (ТС), стро́паны (стрёпаный) ‘чысценькі, як бы адлупцаваны; што ачуняў ад лупцоўкі’: побѣгъ, якъ стрёпаный (Нас.), стрэ́паны ‘зношаны, падраны’ (Сцяшк. Сл.). с. 348

Стрэ́пач ‘мера льну, роўная 2-4 жменям’ (карэліц., пін., Сл. ПЗБ; івац., Нар. сл.; пін., лун., Шатал.; Мат. Гом.), ‘жменя (пасма) ільну’ (калінк., Сл. ПЗБ; Шатал.), страпа́ч ‘тс’ (івац., Жыв. сл.), стрэпка́ч ‘трапкач’, мн. л. ‘махры’ (ТС), стрэ́пкі ‘ніткі, пакінутыя на канцы палатна пры датыканні’ (ТС), ‘ніткі, якія адрэзаны пасля ткання палатна’ (Мат. Гом.), стры́пач ‘2-3 жмені льну’ (Уладз.), ‘валокны льну пасля апрацоўкі на церніцы; жменя валокнаў для апрацоўкі трапаннем’ (пін., Ск. нар. мовы; Сл. Брэс.), стря́пка ‘вузенькі ручнік для рук’ (кам., ЖНС), стра́пнэк ‘зрэбнае палатно нізкага гатунку’ (Сл. Брэс.), страпа́ць ‘ачысціць трапаннем’ (Нас.). с. 348

Стрэ́пет ‘стэпавая птушка’ (ТСБМ), ‘аўдотка’ (мазыр., Федз.-Доўб.), ‘ястраб-цецеравятнік’ (Інстр. 2). с. 349

Стрэ́пкі ‘адходы пры часанні льну’ (Сцяшк. Сл.), ‘ніткі, якія адрэзаны пасля ткання палатна’ (Мат. Гом.), ‘адходы пры часанні льну’ (Сцяшк. Сл.). Да трапаць, гл. таксама страпкі, стрэпач. с. 349

Стрэфі́ць ‘зрабіць нячыстым, забароненым для ўжывання (у яўрэяў)’ (Нас.). с. 349

*Стрэ́ценне, стры́тыванне, стрі́тынне ‘Грамніцы, традыцыйнае свята 2/15 лютага’ (пін., стол., Нар. лекс.). Гл. стрэчанне. с. 349

Стрэць, стрэ́ну ‘сустрэць’, стрэ́цца ‘сустрэцца’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Касп., Байк. і Некр., Бяльк., Нар. Гом.; баран., лід., ганц., калінк., Сл. ПЗБ, ТС), стрэ́нуць ‘тс’ (Нас., Байк. і Некр.), стрэ́ціць ‘сустрэць’ (Касп.), с. 349

Стрэ́ча₁ ‘сустрэча’ (ТСБМ, Нас.; мазыр., Шэйн. 3; Яруш.‘, Др.-Падб., Янк. 2, Бяльк., Сержп. Прымхі, ТС). с. 350

Стрэ́ча₂ у выразах: у першай стрэ́чы ‘дваюрадны (брат, сястра, цётка, дзядзька)’, другая стрэч ‘дваюрадны’, у другой стрэ́чы ‘траюрадны (брат, сястра, цётка, дзядзька)’, у трэцяй стрэ́чы ‘пра далёкае сваяцтва’ (ТСБМ, Янк. 2, Чуд., Сцяшк. Сл.; воран., ганц., шчуч., шальч., іўеў., пух., Сл. ПЗБ); стрэ́ча ‘ступень роднасці’ (Скарбы), стрэч ‘тс’ (Сцяцко Сл.), стрэль ‘ступень роднасці́ (Сл. рэг. лекс.). с. 350

Стрэ́чанне ‘Грамніцы, свята 2/15 лютага’ (Нас., Байк. і Некр., Гарэц., Др.-Падб., Бяльк., ТС, Ян., Пятк. 2), стрі́тыньне ‘тс’ (пін., Нар. лекс.), стрэ́чэнье ‘пэўны дзень у лютым месяцы, калі, паводле традыцыйных уяўленняў, зіма сустракаецца з вясной’ (ТС), с. 350

*Сту́бла, сту́бло ‘невялікая ўпадзіна на балоце, дзе летам не высыхае вада’ (івац., Нар. сл.), ‘бяздонная яма ў балоце’ (івац., ЖНС), ‘вялікая гразь у час разводдзя’ (стаўб., Сл. ПЗБ), ‘невялікі вадаём’ (Сл. Брэс.; івац., ЛА, 2), ‘тоўстая кабета’ (стол., Вярэніч, вусн. паведамл.). с. 351

Сту́га ‘саламяная (або лазовая) бочка з накрыўкай’, ‘нешта падобнае на такую бочку’ (ТС), ‘кораб, сплецены з саломы і лазы’ (кам., Ск. нар. мовы), сту́жка ‘сплеценая з саломы пасудзіна для мукі’, памянш. сту́жэчка (брэсц., 3 нар. сл.), ‘посуд з саломы’ (Бес.). с. 351

Стуго́ніць ‘біць (капытамі), грукаць’ (КСТ), стугне́ць ‘біць (капытам), адгукацца (пра ўдар капытам)’ (Нар. Гом.), стугоні́ты ‘грукатаць’ (Сл. Брэс., Клім.), ‘глуха стукаць’ (драг., Нар. словатв.), ‘гулка страляць’ (Ян.). с. 352

Стуго́р ‘вялікая куча’: stuhór s`ena, sałomy (паст., Балто-слав. сб.), стугу́р ‘стог, стажок, горка’ (лаг., Гіл.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘кусок хлеба’ (віц., Нар. лекс.). с. 352

Сту́дзень₁ (студзѣнь) ‘сцюжа, холад’ (Шымк. Собр.), сту́дэнь ‘холад на дварэ’ (малар., Цыхун, вусн. паведамл.), с. 352

Сту́дзень₂ ‘першы месяц года’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт., Стан., Некр. і Байк.), ‘снежань’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 352

Сту́дзень₃ ‘калодзеж’ (Нас.), сту́дзін ‘тс’ (Бяльк.), студзянцы́ ‘месца на балоце, дзе заўсёды халодная вада’ (глус., КЭС), с. 352

Сту́дзень₄ ‘квашаніна’ (ТСБМ, Касп., Некр. і Байк., Бяльк., Пятк. 2, Сцяшк., Жыв. сл., Нар. лекс., ЛА, 4), сту́дзіна ‘тс’ (ТСБМ), сту́дзяніца, сту́дзянь ‘тс’ (Сл. ПЗБ), студзяні́на ‘тс’ (3 нар. сл., Жыв. сл.), студзёнка ‘тс’ (Сцяшк.), сьцю́дзень ‘тс’ (Байк. і Некр., Касп.). с. 353

Студзі́ць ‘рабіць халодным, астужаць’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Варл., Сл. ПЗБ, Бяльк.), ‘ліхаманіць’ (Байк. і Некр.), ‘халадзіць, марозіць’ (баран., Сл. ПЗБ), студзі́цца ‘астуджвацца, ахалоджвацца’ (ТСБМ, Бяльк.), студзёны ‘халодны’ (Бяльк.), студзёна ‘холадна’ (Бяльк., Мат. Маг.). с. 353

Сту́дзька ‘чалавек, які баіцца холаду, мярзляк’ (Нас.), ‘зяблік, берасцянка’ (Байк. і Некр.). с. 354

Сту́дня ‘калодзеж’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Шат., Байк. і Некр., Бяльк., Гарэц., Сцяшк., Федар. 4, Сл. ПЗБ), сту́ння ‘тс’ (навагр., ДАБМ, камент., 807), сту́льня, сту́лня ‘тс’ (Сцяшк.; ваўк., ДАБМ, камент., 806). с. 354

Студэ́нт ‘навучэнец вышэйшай навучальнай установы’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр.; ашм, Стан.), ‘вучань, навучэнец’ (Нас.). с. 354

Сту́жа ‘холад, халадэча; сцюжа’ (Нас., Бяльк., ТС; маз., Яшк. Мясц.). Гл. сцюжа. с. 354

Стужа́ць₁ ‘зрабіцца цвёрдым, тугім’ (ТС, Сцяцко Сл., Скарбы), сту́гнуты ‘зацвердзяваць, чарсцвець’ (Вярэн.), стужі́ты ‘трошкі зацвярдзець, падшэрхнуць’ (Сл. Брэс.). Да тугі (гл.). с. 354

Стужа́ць₂ ‘турбаваць частымі напамінкамі або просьбамі’ (Нас.), с. 354

Сту́жка ‘палоска матэрыі’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Бяльк., Сцяшк., Мядзв.), ‘абрэзак тканіны’ (Ян.), сту́жкі ‘завязкі фартуха’ (Жд. 1), ‘вузкая палоска лазы, лыка’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 354

Сту́жні, сту́дні, сту́зні, адз. л. сту́зэнь ‘перамычка, што ідзе ад загнутага канца полаза саней да першага капыла’ (Маслен.), усту́жына ‘вязок у санях на першых капылах’ (віц., Нар. лекс.). с. 355

Сту́жны ‘халодны, дажджлівы’ (ТС). Да стужа. с. 355

Стуз ‘звязка’: стуз кніжок (слонім., ЖНС), ‘бярвенні, сашчэпленыя, звязаныя чым-небудзь’ (Нар. Гом.). с. 355

Сту́зак, стуза́н ‘грымак’ (ТС). с. 355

*Стуза́цца (стуза́тыся) ‘бегчы ад перапуду’ (Сл. Брэс.). с. 355

Сту́ібень, сту́ібінь ‘не надта разумны; дурань’ (полац., Нар. лекс.), сту́іб, сту́ібень ‘няўклюдны, нязграбны, рагаты’ (“няйнакш некалі так называлі ідалаў ад стода”, Барад.). Відаць, сюды ж стаўбе́нь ‘ёлупень’ (Яўс.), ‘стоўб; маўчун’ (Мат. Маг. 2), ‘нейкі слуп (або ідал?)’ (мсцісл., 3 нар. сл.), с. 355

Сту́калка ‘гульня ў пераганкі’ (гродз., Нар. словатв.). Да стукаць ‘стукаць’, тут ‘адзначаць сваё першынства стуканнем’: хто жывей прыбяжыць, прыстукаецца (Нар. словатв.). с. 355

Стука́н ‘вельмі высокі чалавек’ (Мат. Маг.). с. 356

Сту́каць ‘удараць, грукаць; ляскаць’ (ТСБМ, Ласт., Варл.; астрав., ашм, Сл. ПЗБ), сту́гаць з азванчэннем к > г ‘стукаць, важка біць, збіваць’ (ТС), сту́кацца (ТСБМ, Сл. ПЗБ), сюды ж стук ‘кароткі адрывісты гук’ (ТСБМ, ТС; мсцісл., Нар. лекс.), сту́кат ‘тс’, стуката́ць ‘бесперапынна стукаць’ (Нас., Касп., Байк. і Некр., Растарг.), стукаце́ць ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Растарг.), стукаце́нь ‘груканне’ (чэрв., навагр., Сл. ПЗБ), стуконе́ць ‘грукатаць, ляпаць’ (ТС), стукуня́ць ‘тс’ (Нар. Гом.). с. 356

Стулі́нда экспр. ‘хто сутулаваты’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 356

Стулі́ць ‘шчыльна злучыць, скласці’ (ТСБМ), ‘сціснуць’: стуліць губы ‘змоўкнуць’ (Сл. нар. фраз.), стулі́цца ‘згорбіцца’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС). Да туліць, гл. с. 356

Сту́лы ‘драўляныя слупкі падлогі’ (Бел. нар. жыллё, 37), сту́лле ‘штандары’ (Мат. Гом.), сту́льцы ‘брускі’ (Нік. Очерки). с. 357

Стуль ‘адтуль’ (ТСБМ, ПСл, Бяльк.; ашм., Стан., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), сту́лека ‘тс’ (ПСл), сту́ліх ‘тс’ (Бяльк.). с. 357

Стульду́пка ‘расліна стрэлкі; настой з гэтай травы’ (паст., Сл. ПЗБ). Да стуліць (гл.) і дупа (гл.), с. 357

Сту́льцы ‘бульбяныя перапечкі’ (шуміл., ігн., Сл. ПЗБ), ‘густая каша з гарохавай мукі, халодная, парэзаная на шматкі’ (Анім. дад.), ‘стоўчаная ў ступе халодная каша з бульбы’ (Гіл.). с. 357

Сту́лянка ‘пілотка’ (Сл. Брэс.). с. 357

Сту́ма ‘постаць, фігура’ (Сцяшк. Сл.). с. 357

Стумбе́ль ‘цвёрдая частка сцябла’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 358

Стумі́кла ‘ціхмяны, стрыманы чалавек’ (Сл. рэг. лекс.). с. 358

Стуня́ць ‘сцямнець’ (Сцяшк. Сл.). Гл. сутуняць, сутон. с. 358

Сту́па ‘драўляная або металічная пасудзіна, у якой таўкуць што-небудзь таўкачом’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Шат., Касп., Бяльк., Бес., Сцяшк., Сл. ПЗБ, Уладз., ТС; палес., 3 нар. сл.), ‘прэс для выціскання алею’, ‘калода каля кузні для акоўвання колаў’, ‘прылада для збівання сукна’, ‘тоўстая жанчына’ (ТС), ‘пастка’ (ТС, Пятк. 1), ‘ход у гульні ў каменьчыкі’ (ТС, Рам. 8), ‘міска’ (гом., Рам. 8), сту́пка, памянш. да ступа (Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Федар. 6), ‘кубак, кружка’ (Жд. 1; слуц., староб., люб., ДАБМ, камент., 815), ‘сальніца’, ‘адтуліна ў жорнах’ (Мат. Гом.), сюды ж сту́піца ‘пастка на ласёў’ (Пятк. 1). с. 358

Ступа́ ‘тэмп руху пры хадзьбе, яздзе на кані; крок' (ТСБМ, Гарэц., Некр., Сл. ПЗБ, Сцяшк.), ‘раўнавага ў руху ў часе’ (Ласт.), ‘ступня’ (Сцяшк., ТС), (ісці, ехаць) ступо́й і ступо́ю ‘павольным крокам; самым павольным алюрам’ (ТСБМ, ТС, Бяльк.). с. 358

Ступа́к ‘ступня’ (Мат. Маг., Янк. 1, Сцяшк., Сцяшк. Сл., ТС), ‘ступня; мера даўжыні, роўная адной ступні’ (Сл. ПЗБ), ‘след каровы’ (жыт., Жыв. НС), ступакі́ ‘абутак без халяў’ (Нар. Гом.). с. 359

Ступа́ць ‘крочыць, ісці’ (ТСБМ, Нас., Ласт., ТС), ступану́ць ‘ступіць’ (Нас.; брасл., Сл. ПЗБ). с. 359

Ступе́нь ‘выступ лесвіцы’, ‘этап у развіцці’, ‘мера якасці, дзеяння’, ‘вучонае званне’ (ТСБМ), ‘ступня; крок’ (Нас.), ‘ступня; крок; мера якасці, градус’ (Байк. і Некр.), ‘ступня’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк., Ян.), ‘крок’ (Шымк. Собр., ТС), ‘ступак; ступня’ (ЛА, 3), ‘мера, роўная чалавечай ступні’ (Пятк. 2), ступі́нь ‘ступня’ (Дразд.), сту́пынь ‘тс’ (кам., КЭС), с. 359

Сту́піца ‘трубка, калодка ў коле’ (Бяльк.; круп., іўеў., брасл., Сл. ПЗБ; Дэмб. 2; мсцісл., 3 нар. сл.), сту́пка ‘тс’ (Мат. Гом.), сюды ж і ступі́ца ‘дэталь у жорнах, на якой трымаецца верхні камень’ (Скарбы). с. 359

Ступі́ць ‘зрабіць крок’, ‘паставіць нагу, наступіць’, ‘увайсці’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк., ТС, Федар. 4, Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ). с. 360

Сту́пка ‘самаробная пастка’ (Ян., ТС), сту́піца ‘пастка на ласёў’ (Пятк. 1). с. 360

Ступня́ ‘плюсна, частка нагі ад шчыкалаткі ўніз’, ‘ніжняя паверхня ступака, падэшва’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.), ‘ступак’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, Бяльк., ЛА, 3). с. 360

Стура́ць ‘дабівацца, дасягаць чаго-небудзь’ (Сцяшк. Сл.). с. 360

Стурбу́чыць ‘разумець, кеміць’: малы ўжэ стурбучыць (Касп.). с. 361

Стурла́к ‘худы’: які гэтат конь стурлак (Касп.). с. 361

Стурса́к ‘штандара’, мн. л. стурсакы́ (жабін., ЛА, 4). с. 361

Стуры́ць ‘раскатурхаць, сагнаць’ (ТС). с. 361

Стус ‘стос, кіпа’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., ТС, Нар. Гом.; лельч., Яшк. Мясц.), ‘касцёр дроў’ (карэліц., ЛА, 1), ‘яма для бульбы’ (Сл. Брэс.), ‘круглы капец бульбы’, стуз ‘звязка’ (пін., ЖНС), ‘бярвенні, сашчэпленыя, змацаваныя чым-небудзь’ (Нар. Гом.), стузы́ ‘прыстасаванне з жэрдак для падняцця чаго-небудзь’ (шальч., Сл. ПЗБ). Гл. стос. с. 361

Стуса́к, стуса́н ‘штуршок, удар’ (ТС), сюды ж стусану́ць ‘пнуць, ударыць, выцяць’ (Ян.). с. 361

Сту́сіна, стусі́на ‘прут, дубец; гібкае пугаўё’, перан. ‘пра высокага тонкага чалавека’ (ТСБМ, Ласт., Касп.), ‘гібкае дрэўца для пугі’ (Пятк. 1, Арх. Федар.; гродз., Нар. сл.), ‘чалавек высокага росту’ (ушац., там жа), сту́сінка ‘чаранок, палачка’, сты́сіна ‘доўгая тонкая галіна’ (Сцяшк. Сл.). с. 361

Сту́сла ‘сталюга’ (Мат. Гом.), сту́сло ‘сталярская прылада’ (гродз., Нар. сл.; Скарбы). с. 361

Стусме́ць ‘змарнець, паблякнуць’ (слаўг., Нар. словатв.), ‘пахудзець ад гора’ (Юрч. Сін.). Да тускнець, гл. с. 361

Сту́ты ‘калы, падпоркі пад козлы, на якіх уручную распілоўваюцца дошкі’ (дзісн., КЭС), сту́твы ‘прыстасаванне ў выглядзе двух колаў, якія падстаўляюцца пад канец бервяна каля козлаў’ (мёрск., ЖНС). с. 361

Стхары́цца ‘прытаіцца’ (ТСБМ, Сцяшк.). Да тхор (гл.). с. 362

Сты́гнуць ‘стыць’ (Гарэц., Нар. Гом.), сты́гці ‘стынуць; зябнуць’ (Нас.), ‘астываць’ (шальч., паст., Сл. ПЗБ). с. 362

Стыд ‘сорам, ганьба’ (Нас., Ласт., Гарэц., Варл.; брасл., мядз., маст., Сл. ПЗБ; Бяльк., ТС, ЛА, 3), сюды ж стыдо́тте ‘тс’ (Сл. Брэс.), стыдо́цыя ‘тс’ (брэсц., 3 нар. сл.), стыдзі́цца ‘саромецца’ (Бяльк., ТС; шальч., ганц., Сл. ПЗБ), стыда́цца ‘тс’ Сл. ПЗБ, Нар. Гом., Сцяшк., Др.-Падб., Жд. 2), стыдзі́ць ‘сароміць’ (в.-дзв., шальч., Сл. ПЗБ, Др.-Падб.), сты́дна ‘сорамна’ (Бяльк., ТС), сты́дна, стынна ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сты́дны ‘бессаромны’ (Ян.), стыду́лька ‘сараматніца’ (там жа). с. 362

Стыдзь ‘моцны марозны холад; сцюжа’ (Нік. Очерки, Касп.). с. 363

Стыка́ць ‘зводзіць, сварыцца’ (Янк. 3, Сл. рэг. лекс.), ‘падбухторваць’ (Ян.). Гл. сутыкаць. с. 363

Стыка́цца ‘зачыняцца’, ‘сутыкацца’ (Нас.), ‘бываць, знаходзіцца’ (Сцяшк.; навагр., 3 нар. сл.; ТС; віл., Жыв. сл.; Юрч., Варл.; бялын.; Янк. 3), звычайна ў спалучэннях з не: не стыкацца дома (у хаце) ‘затрымлівацца, пабыць; вандраваць, бадзяцца, блукаць’, ‘паказвацца, мала бываць’ (Барад., Ян.): дома не стыкаецца (Нар. Гом.), ‘межаваць, судакранацца’ (Ласт., ТС), ‘злучацца’ (Варл.). Гл. тыкаць. с. 363

Сты́лы ‘халодны’ (Сцяшк. Сл.; чач., ЖНС), ‘застылы, скачанелы, мёртвы’ (ТС, Пятк. 2, Растарг.). с. 363

Стыль₁ ‘драўляны калок, якім замацоўваюць бярвенні ў сцяне зруба’ (Сцяшк.), стиль, штыль ‘шост, пры дапамозе якога кіруюць паромам; багор для сартыроўкі бярвенняў пры сплаве’ (Маслен.). с. 363

Стыль₂ ‘холад’ (Барад., Юрч. Фраз. 1, Мат. Гом., Растарг.), сты́ліца ‘халадэча’ (Яўс., Мат. Маг.), стыле́ча экспр. ‘холад’ (Мат. Гом.). с. 363

Стыль₃ ‘спосаб, характар пісьма, творчасці і інш.’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр.). с. 363

Стыльцы́ ‘дранікі з алеем’, ‘халодная бульба’ (Касп.). с. 363

Стыне́ць ‘сатлець, сапрэць’ (Юрч.). Гл. тынець. с. 364

Сты́нка ‘азёрная корушка, сняток Osmerus eperlanus’ (Ласт., Жукаў; мёрск., Жыв. НС; Байк. і Некр., Сл. ПЗБ, Касп.). с. 364

Стынь ‘холад, халадэча’ (ТСБМ, Юрч., Мат. Маг.). с. 364

Сты́пыр`е ‘сцябло цыбулі’ (малар., Нар. лекс.). с. 364

Стырно́ ‘руль’ (ТСБМ, Ласт., Стан.), стыр ‘штыр, рулявое вясло’, ‘жэрдка, калок’ (ваўк., лудз., Сл. ПЗБ), стырнавы́, сты́рнік ‘галоўны плытнік, які кіруе плытом’ (ТСБМ), сты́рнік, стэ́рнік ‘тс’ (Сл. ПЗБ), стырнава́ць ‘кіраваць стырном’ (там жа), стыраваць ‘тс’ (Ласт.). с. 364

Стырня́ ‘іржышча’ (Нар. Гом.), ‘пожня’, стэрня́, стэ́рня, сцерня́, стырне́ ‘тс’ (ДАБМ, камент., 849). с. 364

Сты́рта ‘дзежка, кубел’ (?) (Мат. Гом.). Гл. сцірта. с. 364

Стырча́ць ‘тырчэць’, ‘вытыркацца, высоўвацца’ (Некр. і Байк., Рам. 6, Ян.), стырч, стырчком ‘сторч, тарчмаком’ (Ласт.), стырч ‘палявы хвошч’ (лельч., ЛА, 1). Да тырчаць, гл. с. 364

Сты́рыць ‘стаяць, прысутнічаць, дыжурыць’ (Варл.), ‘украсці’ (Яўс., Мат. Гом.), сту́рыць, сты́рыць ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), магчыма, сюды ж стыря́тысь ‘здохнуць, памерці (пра пчол)’ (драг., Жыв. св.). с. 364

Сты́сы ‘драўляныя вілы’ (калінк., Арх. ГУ). с. 365

Сты́тур ‘сварка’ (Нар. Гом.). с. 365

Стыць, сты́нуць ‘станавіцца халодным, астываць’, ‘мерзнуць, замярзаць на холадзе’ (ТСБМ, Нас., Варл., Др.-Падб.; віл., Сл. ПЗБ), ‘застываць’ (віл., Сл. ПЗБ), сты́лы ‘застылы, мёртвы’ (ТС), ‘халодны’, ‘абрыдлы’ (Нас.). с. 365

Сты́чань ‘сакавік’ (Нас.), ‘студзень’ (Сцяшк.; воран., Шатал.; астрав., вільн., Сл. ПЗБ). с. 365

Стэ́льмах ‘той, хто робіць, рамантуе воз, сані’ (Янк. 1, ЛА, 3), стальма́к ‘цясляр’ (Гарэц.), с. 365

Стэ́мпель ‘вастрыё і верхняя частка верацяна’ (Уладз.). Гл. штэмпель. с. 365

Стэ́нкаць ‘стагнаць’ (Федар. 4). с. 365

Стэп ‘бязлесная раўніна, пусташ’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., ТС), сцеп (сьцеп, степ) ‘тс’ (ТС, Бяльк., Косіч). с. 365

Стэ́рац (стэ́рэц) ‘частка ўзаранага поля ад мяжы да баразны пры ворыве ўраскідку’ (івац., Жыв. сл.). с. 366

Стэ́рня ‘сцерлядзь’: стэрня не наша рыба, заплуўна (ТС). с. 366

Стэ́рх ‘белы журавель, які водзіцца ў тундры і лесатундры’ (ТСБМ). с. 366

Стэ́сам ‘з імпэту, вельмі шпарка’ (Варл.). Гл. стос₁. с. 366

Су- — прыстаўка. Пры ўтварэнні іменных часцін мовы абазначае сумеснасць, саўдзел (субясе́днік, сунайма́льнік), сукупнасць, зборнасць (сузо́р`е, сукве́цце), падабенства ці няпоўную адпаведнасць у адносінах да прадмета або з`явы, выражанай у асноўнай частцы слова (сугле́й, суглі́нак, супе́сак), суадноснасць пэўнай якасці паміж прадметамі (сугу́чны, суразме́рны), збліжэнне, супадзенне ў прасторы або ў часе (суча́сны, суме́жны), унутранае адзінства чаго-небудзь (суцэ́льны); пры ўтварэнні дзсясловаў абазначае сумеснасць, суправаджэнне або ўстанаўленне суадносін паміж чым-небудзь (суіснава́ць, сумясці́ць). с. 10

Су́балаткі ‘сумежныя балоты’ (круп., Сл. ПЗБ), су́балатак ‘нізкае месца, лужок каля балота’ (кіраў., Нар. сл.). с. 11

Су́бар ‘сумесь збожжавага насення’ (Нас.; парыц., Янк. Мат.; Мат. Гом.; асіп., Сл. ПЗБ; маг., гом., ЛА, 4), ‘зерневыя адходы пры веянні збожжа’ (Мат. Маг.; рагач., асіп., Сл. ПЗБ; Шатал., Ян.; ЛА, 2), су́бырь, су́барь ‘розная мука, сабраная ў млыне ад дзесяціны’ (Шымк. Собр.), ‘высеўкі, вотрубі’ (Растарг.), субо́р ‘куча дробнага камення, сабраная на полі’ (Касп.; полац., Нар. лекс.), ‘мука, атрыманая ад памолу сумесі ячменю і грэчкі’ (Ян.), ‘натоўп, зборышча’ (Станк.; маст., Нар. сл.), сюды ж су́барны: субарная мука ‘мука з сумесі рознага збожжа’ (глыб., Сл. ПЗБ; ЛА, 4), суба́рніца ‘сумесь рознага збожжа’ (глыб., Сл. ПЗБ), суба́рніна ‘бязглуздзіца, кавардак’ (Касп.). с. 11

Суб`е́кт ‘дзейная асоба; асоба або арганізацыя з акрэсленымі правамі і абавязкамі; дзейнік’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘кожная асоба або рэч, пра якія гаворыцца’ (Ласт.). с. 11

Су́біна ‘палавіна (звыч. кола) счыненай дамашняй каўбасы’ (мёрск., Нар. ск.). с. 11

Субо́жны ‘той, хто мас Бога ў сэрцы’ (Нас.), сюды ж субо́жніна ‘міласціна’ (Стан.); субо́жыцца ‘злітавацца, пашкадаваць, пабаяўшыся Бога’ (лаг., Гіл.). с. 12

Субо́р ‘натоўп, зборышча’ (маст., Нар. сл.), ‘сходка’: субор дзеўкам; ‘сабор’, ‘куча камення’ (Станк.), субо́рна субо́та ‘першая субота ў вялікі пост’ (ТС). с. 12

Субо́та ‘шосты дзень тыдня, які папярэднічае нядзелі’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк., Федар. 4, ТС), сыбо́та (Янк. 2; Сцяшк., Мал., Ян.; Шымк. Собр., Мат. Маг., Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ), сабо́та (Сл. ПЗБ), сымбо́та: у сымботу будзем картоплю капаць (Жд. 2), сюды ж суботнік ‘кніжка для ўпісвання імён нябожчыкаў для памінання ў памінальныя суботы’ (Шымк. Собр.), субо́ня (< суботня) ‘мянушка цяляці, якое нарадзілася ў суботу’ (лаг., Сл. ПЗБ). с. 12

Субста́нцыя ‘матэрыя; першааснова’ (ТСБМ, Некр. і Байк.); с. 13

Субты́льны ‘кволы, слабы’, ‘далікатны, тонкі’ (ТСБМ), субтэ́льны ‘зграбны’, сюды ж, відаць, субтына́е ‘танец аднаго чалавека’ (Сцяшк. Сл.), с. 13

Субулдыга́ ‘цвёрдая няроўнасць на разбітай дарозе; замерзлая гразь у выглядзе выступаў’; субулды́жына ‘скіба дзярністай зямлі на ворыве, кавалак сухой зямлі на заскароджаным полі’, субулды́жка ‘тс’ (Яшк.), з якім, відаць, збліжана субулды́жка ‘вялікая костка’ (мсцісл., 3 нар. сл.), гл. сулды́га. Гл. булдыга. с. 13

Субы́чыцца ‘сабрацца’ (Юрч.), субы́тчыцца ‘тс’ (Юрч., СНС), ‘выдаткавацца, пацярпець выдаткі’ (Нас.). с. 13

Субярэ́зіна ‘нараст на бярозе’ (Касп.). с. 13

Суважа́ць (suważaci) ‘спачуваць’ (Тур.): stała ziaziulka suważaci (клец., Федар. 7). с. 14

*Сува́лак, сува́лок, сова́лок ‘сувой, трубка палатна’ (Сл. Брэс., Уладз., ЛА, 4). с. 14

Су́валака ‘пакулле’ (Нас., Касп., Юрч.), ‘вяроўка’ (Нар. Гом.), ‘маніцы’ (Гарэц.), су́волока ‘пырнік, Agropyron repens L.’ (іван., пін., ЛА, 1). с. 14

Сува́лка ‘пырнік, карэнне пырніку’ (Сцяшк. Сл.; мядз., глыб., Сл. ПЗБ), су́валка ‘тс’ (ЛА, 1), су́волока ‘тс’ (там жа) з адаптацыяй да поўнагалосся. с. 14

Су́варата ‘балота, зарослае кустамі’ (уздз., Сл. ПЗБ), ‘алешнік’ (уздз., ЛА, 1), сувараты ‘хмызняк’ (Сержп. Казкі). с. 14

Су́вараты ‘частка поля, сервітут’ (Сержп., Грам.), су́вороты ‘папярочныя разоры на канцах нівы’ (пін., Нар. лекс.), су́вороти ‘канец ворнай паласы, дзе разварочваецца плуг’ (стол., Выг.), су́варат, су́варата ‘заварот у канцы загона’ (ЛА, 2). с. 15

Сува́ць ‘соваць, піхаць’ (Нас., Бяльк.). с. 15

Суве́й ‘гурба снегу, сумёт’ (ТСБМ, Шатал., Сл. ПЗБ; ЛА, 2), ‘мяцеліца’ (чэрв., Нар. лекс.). с. 15

Сувені́р ‘памятная рэч’ (ТСБМ). с. 15

Су́верцень ‘скрутак, трубка’ (калінк., Сл. ПЗБ), сувертні́ ‘сувой’ (ЛА, 4), суве́рт ‘скрутак лыка’ (бяроз., Шатал.), су́вертак ‘тс’ (Мат. Гом.), сувэ́рток ‘скрутак лык’ (пруж., ЛА, 4), суве́рток ‘скрутак пакроеных лык’ (ТС), суве́ртык ‘тс’ (Бяльк.), су́вертка ‘закрутка пры аглоблях у санях’, ‘калок, якім скручваюць вяроўку, якая прытрымлівае дровы на возе’, суверто́к ‘дрэва са спіральна скручанымі слаямі’ (Нас.). с. 15

Сувіра́цца ‘сварыцца, лаяцца’ (лаг., Гіл.), сувяра́цца ‘тс’ (віл., Сл. ПЗБ), сюды ж савіра́цца ‘са злосці прыцішана пакрыкваць на некага’ (Варл.). с. 15

Суві́сцяль ‘падарунак, падарак (на хрысціны, вяселле)’ (іўеў., Сл. ПЗБ; віл., 3 нар. сл.; маладз., Гіл.). с. 15

Суво́й ‘цэлы кусок палатна, скручаны ў трубку’ (ТСБМ, Шат., Сцяшк., Сл. ПЗБ, Ян., Жыв. сл., Скарбы, ЛА, 4), ‘мера самаробнай тканіны, звычайна 5-7 губак’ (Нар. ск.), ‘навой’ (Нас.), ‘навой з намотаным на яго палатном’, ‘адна скручаная пасма вяроўкі’ (Бяльк.), су́вай ‘пяньковы шнур, які выкарыстоўваецца для віцця вяровак’ (Юрч. Вытв.), сувы́й ‘цюк (палатна, паперы)’ (Клім.), суво́й, сувы́й, суву́йка, съво́й ‘сувой’ (Уладз.), суво́йка ‘тс’ (Мат. Гом., Ян.), суво́іна ‘сувой’ (чэрв., Сл. ПЗБ), суво́йцы ‘падоўжны край бёрда’ (Жд. 1, Мат. Гом.), с. 16

Суво́рка ‘повад, вяровачка’ (ваўк., Сл. ПЗБ), сюды ж суво́рыць ‘звязаць у пару’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 16

Суво́ры ‘суровы’ (Беларусіка, 19, 226). с. 16

Су́вязь ‘узаемныя адносіны’, ‘блізкасць’, ‘зносіны, камунікацыя’ (ТСБМ), ‘асацыяцыя’, ‘канфедэрацыя’, ‘саюз, федэрацыя’ (Ласт.), ‘паштовае аддзяленне’ (Жд. 1), сувя́зак ‘звязка апрацаванага льну’ (Сцяшк.). с. 16

Сувярэ́ка ‘недарэка’ (леп., Жыв. НС). с. 17

Суга́к ‘касцяное або драўлянае шыла з плоскім вастрыём для падплятання лапцей’, ‘роўная тонкая палачка, якая прасоўваецца ў вушкі асновы лапцей’ (Бяльк.; маг., ЛА, 4), ‘жалезны прут’ (Маш.), ‘пруток з дроту для прапальвання дзірак у дрэве’ (Пятк. 2), ‘спічак, швайка, шыла’ (глус., Янк. 3; Мат. Гом.), ‘завостраная палачка падплятаць лапці’ (Сцяшк. Сл.). с. 17

Су́галаўе ‘пярэдняя частка саней’ (Касп.; в.-дзв., Шатал.), сугало́ўя ‘вузгалаўе ў возе’ (кіраў., ЛА, 2), суголо́вок ‘брус у калёсах, які служыць асновай для драбін і ляжыць на восі’ (бяроз., Шатал.). Гл. вузгалоўе. с. 18

*Сугалаўкі́, суголоўкі́ ‘канец градак на полі’ (Выг.). с. 18

Сугамо́нне ‘спакой’ (Мат. Маг.). Гл. угамон. с. 18

Су́гані ‘загон поля ад разоры да разоры’ (калінк., Сл. ПЗБ), су́ганькі ‘месца, дзе сыходзяцца гоні’ (Шат.). с. 18

Су́гаркі ‘вугалькі, агаркі’, ‘назва гульні, гарыпні’ (Ласт.). с. 18

Сугба́ ‘выгін знутра’, сугбаві́на ‘тс’, сугбавы́ ‘кругавы знутра’ (Я. Драздовіч). с. 18

Сугле́й ‘зямля з дамешкам гліны’ (Ласт., Шымк. Собр.), ‘глей’ (Юрч. Вытв.). с. 18

Суглі́нак ‘глініста-пясчаная глеба’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 18

Суглі́чыць ‘зрабіць ненармальным фізічна’, суглі́чэны ‘няскладны, нязграбны’ (ТС). с. 18

Сугло́б ‘сустаў, патаўшчэнне на суставах’ (усх.-палес., Б. Сачанка), ‘гарбаты чалавек’ (Бяльк.), сугло́біна ‘высокі сагнуты чалавек’ (Бяльк.), сугло́п, сугло́біна ‘высокі, няўклюдны падлетак’ (кіраў., Нар. сл.), сугло́бісты ‘сутулы’ (Ян.), сугло́бы ‘пануры’ (Ласт.), сугло́біцца ‘згорбіцца, скрывіцца’ (Варл.). с. 18

Су́гляды ‘агледзіны’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб., Бяльк.), сугля́ды (Сл. Брэс., Мат. Гом.). с. 19

Сугне́й ‘нелюдзень, дзіклівы, пануры чалавек’ (ТСБМ, Сцяшк., Бір. Дзярж.; чырв., 3 нар. сл.), сугне́д ‘тс’ (карэліц., Нар. лекс.), сугне́т ‘тс’ (Сцяшк. Сл.). с. 19

Суго́н у фразеалагізме гнаць у сугон ‘настойліва неадступна прымушаць’ (Янк. БФ), ‘пагоня’, суго́н-паго́н ‘тс’ (Гарэц.), суго́н ‘месца павароту плуга’ (лельч., Лекс. Бел. Палесся), ‘сцяжынка, пратоптаная жывёлай’ (слаўг., Яшк.). с. 19

Суго́р ‘невялікі пагорак’ (Яшк.), ‘гурба снегу’ (Ласт.), суго́рак ‘пагорак; узгорак’ (Сл. ПЗБ, ПСл), ‘гурба снегу’ (Яшк., ЛА, 2). с. 19

Сугро́б ‘гурба намеценага снегу’ (Бяльк., Яшк., Сл. ПЗБ; усх., ЛА, 2). с. 19

Сугру́б ‘скрутак палатна і інш.’ (ТС), ‘кавалак палатна для бялення’: на два сугру́бы розрэзаў (стол., ЛА, 4). с. 19

Сугрэ́ў ‘цяпло’ (Сцяшк. Сл.), су́грэў ‘саграванне’ (Ласт.). с. 20

Суд ‘орган для разгляду судовых спраў’, ‘судовы працэс’, ‘думка, меркаванне’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.), ‘суд (судовы орган і працэс)’ (Сл. ПЗБ, Бяльк.), ‘лёс, наканаванне’: nie toj ŭmiraje chto chud, da toj kamu sud (Пятк. 2), с. 20

Судава́ць ‘абмяркоўваць, радзіцца’ (Сл. ПЗБ). Гл. судзіць. с. 21

Суда́к₁ ‘рыба сямейства акунёвых, Lucioperca lucioperca L.’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, ТС, Меер Крыч.; полац., 3 нар. сл., Жыв. св.). с. 21

Судамы́я ‘асоба, што іншых абмаўляе’, судамы́іць ‘абгаворваць’ (Варл.). с. 21

Су́дарга ‘сутарга’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Сцяшк.; ашм., Станк.), су́дорга ‘тс’ (ТС), су́дырга ‘тс’ (Бяльк.); з адсячэннем -га су́дар ‘сутарга’ (Шат., Бір. Дзярж.; віл., Сл. ПЗБ; дзярж., 3 нар. сл.), су́т(а)ргі ‘корчы, кіданне’ (Некр. і Байк.). с. 21

Судасі́ць , судаша́ць. Гл. судосіць₁. с. 22

Суда́чыць ‘гаварыць, гаманіць’ (Сл. ПЗБ), ‘абгаворваць’ (Сержп. Прымхі). с. 22

Суддзя́ ‘службовая асоба ў судзе, якая выносіць прыгавор’, ‘чалавек, які выказвас суджэнне, думку’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Шымк. Собр.), судзья́, судзя́ ‘суддзя; хто знеслаўляе, ганьбіць’ (Сл. ГІЗБ), судзья́ ‘суддзя’ (ТС), с. 22

Су́джаны ‘прызначаны лёсам’ (Сл. ПЗБ, Сержп. Прымхі, Бяльк.), су́джоны ‘тс’ (ТС), су́жаный (суженый) ‘тс’ (Нас.), сужо́нко ‘нарачоны, у дзень шлюбу — малады’ (Тур.), су́жанка ‘вызначаная лёсам’ (Гарэц.). с. 22

Су́дзень ‘вялікі саламяны кош’ (Сцяшк. Сл.), ‘суднік’ (Мат. Гом.). с. 22

Су́дзіна ‘пасудзіна’ (Сцяшк., Нар. лекс.), судзі́на ‘тс’ (ТСБМ, Варл.; гродз., ЖНС), ‘невялікая кадушачка для мукі і збожжа’ (узд., Жд. 2), ‘вялікая кадушка (на 30-50 пудоў зерня)’ (Сцяц. Сл.), суды́нка ‘збанок’ (Дразд., ДАБМ, камент., 822), су́дзя зборн. ‘драўляны посуд’ (гродз., Сл. ПЗБ), с. 22

Судзі́ць ‘меркаваць, абмяркоўваць’, ‘асуджаць, ганіць’, ‘разглядаць правіннасць, злачынства ў судовым парадку’, судзі́цца ‘звяртацца ў суд, мець справу з судом’, ‘быць пад судом, мець судзімасць’, ‘прадвызначыцца, пашанцаваць’: не судзілася мне долі (ТСБМ, Нас., Шат., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), с. 22

Судзьба́ ‘доля, лёс’ (Бяльк., Сл. ПЗБ. ТС): sudźba bóża ‘прадвызначэнне’ (Федар. 4), судзьба́ — працэсуальны назоўнік ад дзеяслова судзіць (слуц., Жыв. НС), с. 23

Су́дна ‘плавальны сродак’, ‘вядро’ (ТСБМ), судно́ ‘пасудзіна’ (Нас., Сл. ПЗБ, Ян., Мат. Гом., Касп., Бяльк.), ‘карабель’ (Сл. ПЗБ), ‘вымя ў каровы’ (віц., Жыв. св.), с. 23

Су́днік ‘шафа для посуду’ (ТСБМ, Касп., Бяльк., Ян., Мат. Гом.), ‘скрыня для захоўвання прадуктаў’ (Нас., Малчанава, Мат. культ., Шн., Мат. Маг.), ‘кубел’ (Сл. ПЗБ), ‘драўляная пасуда для сала’ (Сцяшк.), ‘бочка з накрыўкай для засольвання сала’ (навагр., 3 нар. сл.), ‘паліца’ (Сл. ПЗБ, Шатал.), ‘прыстасаванне для сушкі лыжак’ (Сл. ПЗБ). с. 23

Су́дня ‘скрыня для прадуктаў’ (Бяльк., Мат. Маг.). с. 23

Судо́вы ‘які мае адносіны да суда’ (ТСБМ, Нас., Гарэц.). с. 23

Судо́м наз. ‘нешта нядобрае, непрыемнае’: судом ее возьмі (ТС). с. 23

Судо́сіць₁ ‘сустрэць’ (Ласт., Кольб., Сцяшк; івац., ЛА, 2), судасі́ць ‘спаткаць’ (Арх. Федар.), судасі́ці ‘сустрэць’ (пруж., ЛА, 2), судосы́ты ‘тс’ (драг., Сл. ПЗБ; кобр., Нар. лекс.), судосы́ты, судосэ́тэ ‘тс’ (Сл. Брэс.), судаша́ць ‘сустракаць’ (Ласт.), судоша́ты ‘сустракаць’ (бяроз., Сл. ПЗБ), судоша́ці, судоша́ты ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 24

Судо́сіць₂ ‘гудзіць; пляткарыць’ (Некр. і Байк.), с. 24

Су́ды ‘два вядры, звычайна з вадой (на каромысле)’ (ТСБМ, Др.-Падб., Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, Варл., Шатал.), суда́ ‘посуд’ (Сл. рэг. лекс.), суды́, су́дны ‘пара вёдзер’ (Касп., Барад.), зборн. су́дзя ‘посуд’ (Скарбы; гродз., ЖНС), ‘драўляны посуд’ (гродз., Сл. ПЗБ; 3 нар. сл.), памянш. су́дца ‘адно вядро’ (лаг., Жд. 2). с. 24

Суды́ ‘сюды’ (Мат. Маг.), судэ́мі ‘тс’ (маст., Сл. ПЗБ). Гл. сюды. с. 25

Сужэ́нства ‘праўная сувязь мужа і жонкі, шлюб’, сужо́нства ‘тс’, сужо́н, сужане́ц ‘муж’, сужані́ца ‘жонка’, сужане́цкія пяро́звы ‘паслявясельныя візіты маладых’ (дрыс., Ласт.), сюды ж сужэ́нька (sužéńka) ‘заручаны дзяцюк’ (Варл.), ‘суджаная’ (Касп.). с. 25

Су́здаль ‘высокі нязграбны падлетак’ (кіраў., Нар. сл.), су́здыль ‘сухі, танклявы чалавек’ (Бяльк.). с. 25

Суздо́ліць ‘перамагчы, адолець’ (Нас., Гарэц., Юрч.), ‘быць у сілах’ (Нас.). Гл. здолець. с. 25

Суздро́м ‘цалкам, як ёсць; разам’ (Нас., Гарэц.; слуц., Сержп. Прымхі, ТС, Ян., Мат. Гом.), ‘хутка, адразу’ (Сцяшк.), су́здрам ‘зусім, поўнасцю’ (Ласт.), сюды ж суйздром (з няясным значэннем, Ц. Гартны), суздро́мны (суздромныя ніткі, лён), ‘лён пасля апрацоўкі церніцай’, ‘ніткі без дадатковай апрацоўкі’ (Ян.), ‘лён, абчэсаны на грэбень’ (гом., Нар. сл.), ‘зроблены, пашыты з грубага палатна’ (Нар. Гом.). с. 25

Су́здрыць ‘здагадацца, зразумець’, су́здрыцца ‘падумацца’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 26

Су́зік ‘пылюшнік вузкалісты, Thalictrum angusfolium Jacq.’, су́зіц ‘тс’ (Кіс.), с. 26

Су́зма ‘нахабна’: сузма лізуть у вочы (камары) (пін., ЖНС). с. 26

Сузо́рак ‘ножык, складанчык’ (Касп.). с. 26

Сузо́р`е ‘ўчастак зорнага неба, група зорак, аб`яднаных агульнай назвай’ (ТСБМ, Байк. і Некр.). с. 26

Суі́ста: багатая суіста (Шляхам гадоў. Мінск, 1990, 149). с. 27

Су́йма ‘хутка (накіравацца)’: дзеці — суйма да стала (віл., Сл. ПЗБ). с. 27

Сук₁ ‘галіна ствала дрэва і яе астатак у дошцы, бервяне’ (ТСБМ, Ласт., ЛА, 1, Сл. ПЗБ, Сцяц. Сл.), ‘засохлая галіна’, ‘адростак рога’ (Сл. ПЗБ), ‘хвосцік у гарбуза’ (ТС), ‘скупы чалавек’ (Скарбы, Сцяц. Сл.). с. 27

Сук₂ ‘кастрыца ў прадзіве’ (ТС), суке́ ‘сучкі ў воўне’ (карэліц., Шатал.), сучо́к ‘скрутак на крутой нітцы’ (ТС), ‘вузел’ (Сл. Брэс.). с. 27

Су́ка₁ ‘самка сабакі’, ‘лаянкавае слова (звычайна ў адносінах да жанчыны)’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Стан., Федар. 4, Арх. Вяр., Сл. ПЗБ, ТС), сука́ ‘тс’ (віц., маг., Жыв. св.; Растарг.), памянш. су́чка ‘тс’ (Жыв. св.), суко́ба лаянк. ‘сука’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 27

Су́ка₂ ‘прыстасаванне для ўкладкі доўгага бярвення, калі пярэдняя вось аддзяляецца ад колаў, а “сука” ўкладваецца на гэту вось’ (Шат.), су́кі мн. л. ‘малыя драўляныя санкі’ (Сл. рэг. лекс.). Гл. сучка₂. с. 28

Сука́дла ‘сукала’ (Сцяшк., Сцяц. Сл., Скарбы; віл., навагр., шчуч., Сл. ПЗБ; ЛА, 4), сука́дло ‘тс’ (гарад., Сл. ПЗБ; Тарн., Бес.). с. 28

Су́кал ‘скрыўленне, выгіб’ (Ласт.). с. 28

Сука́ла ‘прылада для насуквання нітак на цэўкі’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Касп., Бяльк., Сцяшк., Сл. Брэс., Тарн.; брагін., Нар. сл.; докш., Янк. Мат.), сука́ла, сука́ло ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сука́йло, сука́ло ‘тс’ (ТС, Уладз., Ск. нар. мовы), сука́йла ‘тс’ (Шат., Мат. Гом., Скарбы), яшчэ сука́льнік, сука́льніца (ЛА, 4). с. 28

Сукале́нка ‘вузел у сцябле саломы’ (Касп.), сукале́нкі ‘суставы пальцаў’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 3), сукале́нца ‘вузел кушчэння’ (Нас., Юрч. Вытв.), сукале́нцы ‘тс’ (Сл. ПЗБ), ‘калены сцябла’, ‘нарасці на ніжняй частцы нагі ў пеўня’ (Нар. сл.), сукале́нца ‘перагіб, сустаў’ (Бяльк.), сукале́нца, сукале́нны ‘які мае шмат парасткаў, сучкоў’ (Нас.). с. 28

Су́калень ‘птушка вераценік’ (Інстр. 2, Ласт.). с. 28

*Су́кань, су́конь ‘суконная пража’ (ТС). с. 29

Су́карак (су́кырак) ‘сукрутак, завіток, кучаравінка’ (Бяльк.), су́карка ‘вузялок або пупырышка на крута ссучанай нітцы’ (Нас., ЛА, 5, Бяльк.), сука́ркі ‘сукараткі’ (Сцяшк.), памянш. су́карачка ‘тс’ (Нас.), сюды ж су́карыцца ‘скручвацца ў закруткі’ (Нас.; мёрск., Сл. ПЗБ). с. 29

Су́каратка ‘скручанае месца ніткі, вяроўкі’ (ТСБМ, Касп., Жд.; мёрск., Ск. нар. мовы; ЛА, 5; Сл. ПЗБ), су́курытка ‘завіток валос’ (Бяльк.), су́караць ‘малады бярэзнік для звязвання калоў у агароджы’ (Мат. Маг.). с. 29

Сукарды́чына ‘дзеравіна са скручанымі слаямі’ (Полымя, 1970, 2, 120). с. 29

Сука́цца ‘прыставаць; чапляцца, каб пабіць’ (Шат.), ‘лаяць; сварыцца’ (пух., Сл. ПЗБ); с. 29

Сука́ць ‘звіваць, скручваць некалькі нітак у адну’, ‘намотваць пражу на цэўкі пры тканні’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Гарэц., Касп., ТС, Тур., Пятк. 1, Варл., Янк. 1, Бяльк., Сл. ПЗБ, 3 нар. сл., Сцяшк.), ‘рабіць свечку, макаючы ў гарачы воск’ (Нас., Шн.), сука́ти ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), сучы́ць ‘тс’ (Касп.). с. 29

Сука́ч₁ ‘сукала’ (Сл. Брэс., Тарн.; кам., пруж., ЛА, 4), ‘стрыжань, на які надзяваюць цэўку́ (Мат. Гом.). Да сукаць (гл.). с. 30

Сука́ч₂ ‘закручаная. зблытаная нітка’ (беласт., Сл. ПЗБ), ‘сукаратка’ (в.-дзв., Шатал.), сукачы́, сукачэ́ ‘скручаныя пасмы конскан грывы’ (ваўк., Сл. ПЗБ), ‘бруд на целе’ (маст., Сл. ПЗБ). Да сукаць (гл.). с. 30

Суке́нка ‘верхняе жаночае адзенне’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Варл., Сцяшк., Касп., Шымк. Собр., Сл. ПЗБ, Сцяц. Сл., Бяльк.), су́кня ‘сукенка’ (ТСБМ, Касп. Сержп., Мат. Гом.), ‘адзенне з фабрычнага сукна (асабліва мужчынскае)’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘выхадная, святочная сукенка’, ‘шлюбная сукенка’ (Сл. ПЗБ), ‘суконная спадніца для дарослых’, ‘сукенка для малых’ (ТС), ‘сукенка, часцей з шарсцяной тканіны’ (Скарбы, Сцяц.; навагр., Нар. сл.); с. 30

Су́кі ‘малыя драўляныя санкі’ (Сл. рэг. лекс.). Гл. сука₂, сучка₂. с. 31

Сукле́сіць ‘сціснуць пілу пры пілаванні дрэва’ (Варл.). с. 31

Суклёт ‘каркас, шкілет’ (Ласт.). с. 31

Сукма́н ‘бурка, світка’ (Сцяшк., Скарбы, Бес.), ‘адзенне з сукна’ (Шат.), ‘суконнае верхняе адзенне’ (у мясцовасцях са шляхецкім насельніцтвам) (Малчанава, Мат. культ., 153), сукма́ны ‘світкі’ (гродз., Сл. ПЗБ), сукма́нка ‘кароткая жаночая верхняя вопратка’ (гродз., Сл. ПЗБ), ‘адрэзак суконнай тканіны’ (Сл. рэг. лекс.). с. 31

Сукно́ ‘шарсцяная або паўшарсцяная тканіна з гладкім ворсам, якая пры вырабе апрацоўваецца валяннем’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), ‘тканіна, у якой аснова і ўток з воўны’ (ваўк., ашм., Нар. скарбы), с. 31

Суко́ба лаянк. ‘сука’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 32

Суко́л ‘кручаны дубец, якім звязваюць два калы ў плоце’ (полац., Нар. лекс.), ‘зварот, закрут’ (Ласт.), ‘месца, дзе плот пад кутом ламаецца на тры колікі’: на сукол плоту (ушац., Нар. медыцына, 176), суко́лы ‘парныя калы’ (Касп.; в.-дзв., Нар. сл.), ‘два перавітыя віткай калкі ў плоце’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 32

Суко́ннікі₁ ‘даматканыя суконныя штаны’ (чэрв., круп., мядз., Сл. ПЗБ; ТС; калінк., светлаг., чач., Мат. Гом.), ‘суконныя буркі (абутак)’ (Барад.). с. 32

Суко́ннікі₂ ‘дранікі, звычайна посныя’ (Барад.), суко́ннік ‘аладка (з дранай бульбы)’ (мазыр., Мат. Гом.). с. 32

Су́краватка ‘сукаратка’ (лід., Сл. ПЗБ), су́кравіца ‘тс’ (гродз., там жа), сукрава́ты ‘крутавата спрадзены’ (ігн., там жа). с. 32

Су́кравіца ‘жаўтаватая вадкасць з дамешкай крыві’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Шат., Сл. ПЗБ, ЛА, 5), ‘кроў з раны з вадой’ (Варл.), ‘крывяныя гнойныя выдзяленні’ (Сл. ПЗБ), су́кравіца ‘тс’ (ТС). с. 32

Су́крак₁, сукра́к ‘смольны корч са скручанымі слаямі’ (ст.-дар., Сл. ПЗБ; Нар. сл., ПСл, Сцяшк. Сл.; лельч., Жыв. сл.; ЛА, 5), ‘цурка’ (Нар. Гом.), ‘палена з мноствам сукоў’ (хойн., Арх. ГУ), сукра́к ‘вузел на нітцы’ (Сл. Брэс.; пін., Шатал.; ЛА, 5), су́кырак ‘скрутак, завіток, кучаравінка’ (Бяльк.). Гл. сукро, сукарак. с. 33

Сукра́к₂ ‘лядзяш’ (люб., Сл. ПЗБ). Да папярэдняга, г. зн. ‘скручаны’. с. 33

Су́крат. Гл. наступнае слова. с. 33

Сукро́, мн. л. сукры́ ‘кучары’ (Ласт.), ‘локаны’ (Касп.), ‘завіткі валасоў або шэрсці’, адз. л. сукра́ (Крывіцкі, вусн. паведамл.), сюды ж сукра́вы ‘кучаравы’ (Ласт.), сукрава́ты ‘крутавата спрадзены’ (Сл. ПЗБ), сукра́ты ‘моцна звіты, ссучаны, тугі’ (Ласт.), сукры́сты ‘кучаравы’ (Гарэц., Касп.), ‘крута спрадзены’ (Сл. ПЗБ), а таксама вытворныя ад іх: сукраватка (гл.), су́кравіца ‘закрутка на крутой нітцы’ (Сл. ПЗБ), сукрак (гл.), су́крат ‘скручаная пятля ці вузел на нітцы’ (ЛА, 5); су́кратпка ‘тс’, су́кратак ‘скрутак ільновалакна’ (Сл. ПЗБ), су́кроток ‘скручаная нітка пры крутой пражы’, су́кротка ‘сударга’: хватпае су́кротка ногі у водзе (КСТ), сукряцы́ ‘скручаныя ніткі, затканыя ў палатне’, адз. л. сукрец? (Сл. ПЗБ), сукра́ч ‘скручаная пятля ці вузлік пры прадзенні’, ‘скрутак сена’ (КСТ), сукрані́цы ‘закруткі на нітках’ (Жд. 2), су́крыцца, гл. с. 33

Сукро́мна ‘скрытна, хаваючыся’ (Сцяшк.), ‘тайком’ (Адм.). с. 33

Сукро́та ‘стакроць’ (Ласт.). с. 34

Су́крут ‘закрутка на нітцы’ (Сл. Брэс.), су́крутка (Янк. 2; бяроз., лун., Шатал.), сукру́тка ‘тс’ (Варл.), су́крутак ‘тс’ (капыл., Сл. ПЗБ), су́круток, сукру́та, су́крутнік, су́круцень, су́крутка ‘тс’ (Уладз.), су́крутка, сукру́ціна ‘месца ў нітцы, дзе яна ссучылася’ (Нік. Оч.), сукру́т ‘закрутка на нітцы’, ‘клубок накроеных лык (у выглядзе васьмёркі)’ (ТС), су́крутак ‘сувой’ (ЛА, 4), сукру́ток ‘сувой валакна’ (Уладз.), су́круцень ‘закрутка на нітцы’, ‘скрутак рэчаў’ (Ян.). с. 34

Сукру́ха ‘скруха, смутак’ (Нас.; віц., Шн.), ‘пакаянне’ (Нар. Гом.), ‘захворванне’ (полац., Нар. лекс.), сукру́шлівы, сукру́шны ‘спачувальны’ (ТС). с. 34

Сукры́сты ‘кучаравы’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ; Мат. Маг.), сукрі́стый ‘тс’ (мсцісл., 3 нар. сл.), ‘крута спрадзены’ (в.-дзв., швянч., Сл. ПЗБ). Гл. сукро. с. 34

Су́крыцца ‘завівацца’ (Касп.). с. 34

Суку́пны ‘сумесны, агульны, аб`яднаны’ (ТСБМ). с. 34

Сула́₁ ‘бярозавы сок’ (ігн., воран., Сл. ПЗБ). с. 35

Сула́₂ ‘гурт жанчын, якія ўдзельнічаюць у абрадзе ваджэння стралы/сулы́ (усх.-палес., СіБФ, 1986, 45), ‘абрадавае дзеянне ў выглядзе доўгай змейкі гуляючых, якая скручваецца ў тугі клубок’ (добр., Земляроб. каляндар), ‘абрадавы кіёчак, які пускаюць у раку пры ваджэнні сулы́ (гом., бран.). с. 35

Су́ла ‘рыба судак’ (калінк., Арх. ГУ), заўвага пра гандаль рыбай: “из Малороссіи разныя рыбы, особливо сула” (Меер. Крыч.). с. 35

*Сула́гада, сулагода ‘згода’ (ТС). с. 35

Сула́дны ‘адпаведны, узгоднены’, ‘стройны, гарманічны’ (Стан.), сула́дна ‘дружна, зладжана’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), сула́дно (ТС), сула́дна (suładna) ‘лад, парадак, згода’ (Варл.). с. 35

Су́лаўка ‘посцілка’ (Мат. Гом.). с. 35

Сулды́га ‘частка нагі ад калена да пяткі’ (Нас., Бяльк., Байк. і Некр.), ‘вялікая костка’, перан. ‘нага’ (Юрч.), сулды́жжа зборн. (мсцісл., 3 нар. сл.), сулды́жка ‘частка рукі ад пляча да локця’, ‘ніжняя частка галёнкі’ (Мат. Маг.), ‘костка, масол’ (Бяльк.), ‘вялікая костка’ (Юрч. Вытв.). с. 35

Суліма́ ‘сулема, хларыд ртуці’ (Некр. і Байк.), ‘дэзынфекцыйны сродак’ (Сержп. Прымхі), сулі́ма ‘атрута, нячыстая сіла, нячысцік (у пагражальных выразах і праклёнах)’ (ПСл), с. 36

*Суліца ‘кап`ё’ (1228 г., Гандлёвая дамова смаленскага князя Мсціслава Давыдавіча з Рыгай, Готландам і нямецкімі гарадамі), с. 36

Сулі́ць ‘прапаноўваць, даваць, абяцаць’ (Нас., Гарэц., Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Сержп., Тур., ЛА, 3, Сл. ПЗБ, Шатал., ТС; бых., ЖНС; мсцісл., 3 нар. сл.; чавус., Нар. сл.), ‘жадаць’ (Ян.), сюлі́ць ‘прапаноўваць, даваць’ (астрав., паст., Сл. ПЗБ). с. 36

Сулонне (sułonie) ‘калені’ (барыс., Кольб.), суло́нь ‘пазуха’ (Некр. і Байк.). с. 37

Суло́таць ‘мачыць слюной, лізаць’ (паст., Сл. ПЗБ), суло́ціць ‘шмальцаваць’ (мёрск., Нар. сл.). с. 37

Султа́н ‘манарх у некаторых мусульманскіх краінах’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), с. 37

Су́луйка ‘сувалка, паблытаныя плоскуні ў каноплях’ (Бяльк.). с. 37

Сулупо́н ‘гаварун’ (Мат. Маг.), сулупну́ць ‘сказаць недарэчнасць’ (карм., Мат. Гом.). с. 37

Суля́к ‘нейкая пасудзіна’: “складаючы ім у сулякі масла, сыры, гародніну сваю на доўгую зіму” (М. Вайцяшонак, ЛіМ, 1996, 8 лістап.). с. 37

Суля́ць ‘соваць, соўгаць’, сулену́ць ‘сунуць’ (ТС), с. 37

Суляя́ ‘бутля’ (Гарэц.), сулія́ ‘вялікая бутэлька’ (Бяльк.), суле́я, суле́йка ‘лейка’ (Ласт.), суле́йка ‘бутэлька, паўштоф, плоская бутля’ (віц., Шн.; Нік. Оч.). с. 37

Сум ‘пачуццё смутку, жалю, душэўнай горычы’, ‘пакутлівая маркота, туга’ (ТСБМ, Ласт.), ‘сумненне’ (Нас.), ‘сумненне; смутак’ (Байк. і Некр.), сум-туга́ ‘маркота, роспач’ (Барад.), су́мна ‘сумна’, ‘прыкра, смутна, маркотна’ (ТСБМ, Шат., ТС, Бяльк., Арх. Федар., Касп., Сержп., Мат. Гом.), ‘няпэўна’ (Нас., Мат. Гом., Гарэц.), ‘страшна, страшнавата’ (Нас., Некр., Растарг.), су́мно ‘тс’ (ТС), су́мны ‘маркотны’ (ТСБМ), ‘адзінокі’ (Ян.), сумо́сны ‘смутны, маркотны’ (Мат. Гом.), сумо́тна ‘маркотна’ (Сцяшк. Сл.), сумо́та ‘маркота, туга, журба’ (ТСБМ), сумата́, сумаце́нне ‘здзіўляльнасць’ (Шат.). с. 38

Су́ма₁ ‘вынік складання; агульная колькасць, сукупнасць’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), су́ма, сумацыя ‘вынік’ (Ласт.), су́ма́ ‘пэўная колькасць грошай’ (Сл. ПЗБ), с. 39

Су́ма₂ ‘пажыткі, маёмасць’ (Клім.). с. 39

Сумабро́д ‘вар`ят, дзівак’ (Бяльк.). с. 39

Сумаваць ‘раздумваць’ (Арх. Федар.), ‘маркоціцца, перажываць’, ‘разважаць, меркаваць’ (Тур.), сумува́тысь ‘абмяркоўваць, дамаўляцца, раіцца’ (Клім.), сумувати (суму сумувати) ‘размаўляць’ (Зянк.). с. 39

Сума́к ‘бервяно ў прасценку зруба’ (Мат. Гом.; брагін., Шатал.), ‘прасценак, міжаконне’ (Ян.). с. 39

Сумарда́к ‘удар па твары’, ‘упартасць’ (Нас.), ‘вялікае нязручнае палена’ (Юрч. Вытв.), сумурда́к ‘хвароба ў роце, пры якой баляць сківіцы’ (Бяльк.), сумурда́кі ‘твар і вусны’ (КЭС). с. 39

Сумаро́к ‘памяшанне, вар`яцтва’ (Янк. 1, Янк. 3), су́марак ‘змрок’ (Станк.), ‘замарачэнне’ (Юрч. Вытв.), сума́рак ‘шэрая гадзіна, змярканне’ (асіп., Буз.), суморо́ка, су́мрак, су́мракі, сумро́к ‘тс’ (ЛА, 2), сюды ж сумаро́кі, сумаро́каваты ‘суровы з выгляду, строгі, маламоўны’ (чырв., 3 нар. сл.). с. 40

Сумато́ха ‘забурэнне, непакой; мітусня, беганіна’ (Пятк. 2, Цых.), ‘мітрэнга’ (талач., ЛА, 5); сюды ж сумато́хніцкі ‘мітуслівы, хуткі’ (Сцяшк. Сл.). с. 40

Суме́жжа ‘паласа, тэрыторыя, якая мяжуецца з чым-небудзь’ (ТСБМ), суме́жны ‘суседні’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Гарэц.), суме́жнік ‘сусед па ўчастку’ (Выг.; кобр., Горбач, Зах.-пол. гов.), су́меж ‘побач, у суседстве’ (Нас.), суме́ж ‘тс’ (Ласт.), с. 40

Суме́ня ‘сумленне, характар’ (шальч., астрав., Сл. ПЗБ). с. 41

Суме́цца ‘збянтэжыцца, разгубіцца’ (ТСБМ), ‘занудзіцца, засумаваць, замаркоціцца’, ‘спалохацца, разгубіцца’ (глыб., пух., лях., Сл. ПЗБ), ‘спахапіцца крыху, спалохацца’ (Варл.), с. 41

Суме́ць ‘здолець, змагчы’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 41

Сумёт ‘гурба снегу’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Некр. і Байк., Ласт., Касп., Яшк., ЛА, 2), сумёты ‘гурбы’ (шуміл., Сл. ПЗБ), с. 41

Сумі́ж ‘побач’, ‘паміж’ (Гарэц.), ‘паміж’ (Ласт.). с. 41

Сумі́цца ‘ўсумніцца’ (Нас.), незак. тр. сумля́цца (там жа), сумі́цца ‘звар`яцець’ (Касп.). с. 41

Су́мка ‘выраб са скуры, тканіны, торбачка’ (ТСБМ; маг., Шн. 2; Бяльк., Сл. ПЗБ), ‘кайстра’ (усх., ЛА, 5), ‘ранец’ (Сл. ПЗБ), су́ма ‘жабрацкая торба’ (ТС). с. 41

Сумле́нне ‘маральная ацэнка дзеянняў і ўчынкаў’ (ТСБМ, Нас., Касп., Ласт., Гарэц., Стан., Пятк. 2), сумленё ‘тс’ (Арх. Федар.), сумле́ньня ‘сумненне, падазронасць’ (Бяльк.), сумле́нны ‘свядомы, адказны’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Гарэц., Касп.), ‘добрасумленны’ (ашм., Стан.), ‘шчыры, справядлівы’ (Варл., Сл. ПЗБ), сумля́цца ‘сумнявацца’ (Нас., Пятк. 2), сумлява́цца ‘тс’ (Варл., Сл. ПЗБ, Пятк. 2, Бяльк., Гіл., Ян.), сумлява́нне ‘сумненне’ (Юрч. Вытв.). с. 42

Сумле́ў ‘сумненне’ (вілен., Стан.; Янк. 3), сумлі́ў ‘няпэўнасць, недавер’ (Варл.). с. 42

Су́мна₁ ‘наўрад’ (Мат. Гом.). Гл. сум, сумненне. с. 42

Су́мна₂ ‘надта многа’ (пух., Сл. ПЗБ), сумната́ ‘натоўп, гурт, вялікае мноства’, сумнаце́нне ‘тс’ (там жа). с. 42

Сумне́нне ‘няўпэўненасць; няпэўнасць, недавер’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), с. 42

Сумне́ў ‘сумненне’ (Ласт., Янк. 3; Беларусіка, 19, 230; РС, 1999, 2, 83), сумні́ў ‘сумненне, нерашучасць’ (Сцяшк. Сл.; РС, 1999, 2, 83). с. 43

Су́мнік ‘залатацень, залатая розга, Solidago virgaurea L.’ (маг., мін., Кіс.). с. 43

Сумнява́цца ‘адчуваць няўпэўненасць, быць няпэўным, вагацца’ (ТСБМ, Некр. І Байк., БРС, Касп.), сумнева́цца ‘тс’ (Цых.). с. 43

*Сумовіны, сумо́вынэ ‘змовіны’ (драг., ЖНС). Гл. змовіны. с. 43

Сумо́даць ‘сумець, змагчы’ (дзярж., Нар. сл.), ‘здолець, ухітрыцца’ (Кал.), сумо́наць (< *сумоднаць?) ‘тс’ (Сцяшк. Сл.). с. 43

Сумо́ўе ‘зносіны, камунікацыя’. с. 43

Су́мрак ‘падазрэнне, дрэннае прадчуванне?’: так па душы і пашоў сумрак — пачуяла ворага (Пятк. 2), сумро́к ‘змрок’ (пух., 3 нар. сл.). с. 44

Суму́д ‘гермафрадыт’ (Ласт.). с. 44

Сумы́ль ‘маўклівы чалавек’ (Мат. Гом.). с. 44

Сумы́сля ‘з намерам, знарок, наўмысна’ (ТСБМ, Бяльк.; барыс., Сл. ПЗБ; Касп., Варл., Ян.), сумы́слі, су́мыслу, сумы́слу ‘тс’ (Нас.), сюды ж сумы́сна ‘тс’ (ТСБМ, Ласт., Гарэц.), ‘з добрым намерам’ (Нас.). с. 44

Су́мярак ‘змрок’ (ашм., Сл. ПЗБ), на су́мярках ‘у час змроку’ (воран., там жа), су́мерак, су́мерка, су́мерк, су́меркі ‘тс’ (віц., ЛА, 2), с. 44

Сумятня́ ‘бязладная беганіна, мітусня, клопаты’ (ТСБМ), сумя́ціца ‘тс’ (Некр. і Байк., Ласт.), ‘суматоха’, ‘завіруха’ (Нас.). с. 44

Суна́дзкі ‘вяровачкі для падвешвання нітоў’ (калінк., Сл. ПЗБ), су́назкі ‘дзве планкі, як часткі набілак, са шпарамі, у якія ўстаўляюцца бёрда’ (Янк. 1), су́назка ‘кій, які ўсаджваецца ў “вушы” кубла’ (мазыр., ГЧ). с. 44

*Сунажа́ць, суножа́ць ‘світаць; цямнець’ (ТС). с. 45

Су́настка ‘ручка ў набіліцах’ (пух., 3 нар. сл.), ‘палачка для падтрымання набілак’ (Шат.), сюды ж, відаць, і лаянк. ‘нелюдзімка’ (Адм.). с. 45

Сунда́чыць ‘многа набіраць’ (ТС). с. 45

Су́ндзіла ‘непаваротлівы, няўклюдны чалавек’ (Мат. Маг. 2). с. 45

Сунду́к ‘куфар’ (мін., Сл. ПЗБ; Бяльк., Сцяц. Сл., ТС, Мат. Гом.), ‘дарожная сумка’ (Сцяшк. Сл.), ‘рамачны вулей’ (Анох.); перан. сунду́к, сунды́к ‘пра тупога, абмежаванага чалавека’ (Мат. Гом.), на Смаленшчыне таксама санду́к ‘тс’ (Дабр.). с. 45

Суне́га ‘пяшчота; палкасць’ (У. Дубоўка, Стан.). с. 45

Су́неча ‘на самай справе, сапраўды’ (Мат. Гом.). с. 46

*Суні́з, суні́с ‘кажух з буркай’ (мядз., Нар. сл.). Да ніз (гл.); с. 46

Суні́цы ‘расліна Fragaria vesca L. і яе плады’ (ТСБМ, Кіс., Ласт., Нік. Оч., Растарг., Сержп., Сл. ПЗБ, ЛА, 1), ‘тс’, ‘клубніцы’ (ТС), суні́ца ‘ягада расліны Fragaria vesca L.’ (Нас., Некр. і Байк., Нік. Оч., Федар. 4, Пятк. 2, Шымк. Собр., Бяльк., Сл. ПЗБ), ‘ягада клубніц, Fragaria collina L.’ (Ласт.), зуніца ‘ягада Fragaria vesca L.’ (Меер Крыч.), суні́чка ‘тс’ (Тур.). с. 46

Суно́жаць ‘сенажаць’ (мазыр., ГЧ). с. 47

Суно́жка ‘драўляны брусок, якім звязваюць ножкі стала’ (Нас., Касп., Гарэц., Растарг., Бяльк., Шатал., Байк. і Некр.), суно́жнік ‘тс’ (Бяльк.), суно́жка, часцей мн. л. суно́жкі ‘ножка стала; услона’ (Шымк. Собр., Мат. Гом., Мат. Маг.). с. 47

Суно́за ‘штыр, спіца, засаўка’ (ТС), ‘вертыкальная планка ў ярме, якая раз`ядноўвае валоў’ (Маслен.; лун., Шатал.; мазыр., 3 нар сл.), суно́га ‘тс’ (ТС). с. 47

Су́нуць ‘рухаць, кратаць, соваць; усунуць, штурхнуць, піхнуць’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр.), ‘рушыць, пайсці грамадой’ (ТС, Сержп. Грам., Юрч. Вытв.), ‘пасоўваць, ставіць’, ‘цягнуць’, ‘укладаць, усоўваць’, ‘ісці’ (Сл. ПЗБ), су́нуты ‘цягнуць’ (Клім.), су́нуцца ‘паволі рухацца, ісці’ ‘тс’, (ТСБМ, ТС), ‘высоўвацца’, ‘напасці, накінуцца’ (Сл. ПЗБ), ‘упасці’ (Бяльк.). с. 47

*Суня́тла, суня́тло ‘трайня ў возе’ (Маслен.), сыня́тло ‘частка воза, развілка’ (Маслен., Тарн.), ‘адтуліна, куды ўваходзіць дышаль’ (кобр., Горбач, Зах.-пол. гов.), свыня́тло, свіня́тло ‘доўгая жэрдка, у канцы раздвоеная, якая злучае задок і перадок воза’ (Маслен.; брэсц., ЛА, 2; Бел.-укр. ізал.), ‘раздвоеная жэрдка, што мацуецца да разворы’ (Маслен.). с. 48

Суня́ць ‘стрымаць, спыніць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Янк. 2, Сл. ПЗБ), ‘уціхамірыць, супакоіць’ (Сержп. Прымхі), суня́цца ‘спыніцца’, ‘супакоіцца’ (ТСБМ, ТС, Сл. ПЗБ, Бяльк.; асіп., Буз.), суніма́ць ‘супакойваць’ (Гарэц., ТС), суніма́цца ‘спыняцца, супакойвацца’ (ТСБМ, Некр., Сержп. Прымхі). с. 48

Суп₁ ‘вадкая страва-адвар (з мяса, рыбы і пад.) з дабаўленнем гародніны, круп і пад.’ (ТСБМ, Сцяшк.; шальч., Сл. ПЗБ), ‘булён’ (мёрск., Сл. ПЗБ), ‘крупнік, крупеня’ (Бяльк.), су́пік памянш. (свісл., Сл. ПЗБ). с. 48

Супако́й ‘спакой, заспакаенне’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Ласт., Гарэц., Шат., Арх. Федар., Сержп.). с. 49

Супако́н : супоко́н ве́ку ‘спрадвеку’ (Нас.). Гл. спакон. с. 49

Су́пал ‘папалам’: хлѣбъ суполъ с мякиною (Нас.). с. 49

Су́пар ‘супраціўнік, сапернік’, ‘упарты чалавек’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘той, хто пярэчыць’, ‘супраціўнік’ (Ласт., Адм.), су́пырь ‘супроць’ (Бяльк.), сюды ж супарава́ць ‘супраціўляцца, не слухацца; супернічаць’ (Нас., Стан.). с. 49

Супара́т ‘упарты’ (Нас., Бяльк., Мат. Маг., Юрч.), ‘упарты, непаслухмяны’, ‘супраціўнік, вораг, бунтаўнік’ (Гарэц.), ‘супернік’ (Беларусіка, 19, 224), супара́тка ‘ўпартая жанчына’, супара́тываць ‘упарціцца; барухацца, супраціўляцца’ (Нас., Юрч.). с. 49

Супаста́т старое ‘вораг, непрыяцель’, лаянк. ‘разбойнік, злачынец, ліхадзей’ (ТСБМ), ‘упарты чалавек’ (чэрв., Жд. 2), ‘тс’, ‘варожы воін’ (Бяльк.), ‘супраціўнік, нягоднік’ (Рам. 1; рас., Сл. ПЗБ), супуста́тка, лаянк. с. 49

Су́пер ‘найвышэйшай якасці’, у складаных словах супер- ‘звыш-, над-’ (ТСБМ). с. 50

Су́перак ‘насуперак’ (Сцяшк. Сл.). Гл. насуперак. с. 50

Су́песак ‘зямля с прымессю пяску’ (ТСБМ), су́пясак ‘тс’ (Некр. і Байк.), су́песок ‘тс’ (ТС), супесо́к ‘пустая неўрадлівая глеба сівога колеру’ (ПСл). с. 50

Супёлка: гэта шинѣль якъ супёлка ‘цесная або вузкая’ (Шымк. Собр.). Гл. сапёлка. с. 50

Су́піць ‘хмурыць (бровы)’ (ТСБМ, ТС), ‘хмурыць, моршчыць, сцягваць’ (Нас.), су́піцца ‘пахмурна ссоўвацца (пра бровы)’, ‘хмурыцца, дзьмуцца (пра чалавека)’ (ТСБМ, Нас., Ласт.), ‘хмурыцца, змрачнець’ (ТС), ‘паколваць і свярбець’ (мсцісл., 3 нар. сл.), моро́з су́піць ‘адчуванне моцнага холаду’ (КСТ), су́піць холадам ‘стан хворага, калі цела працінае холад’ (чач., ЖНС). с. 50

Су́плаў ‘дрыгва’ (парыц., Янк. Мат.), ‘гразкае балота; гразкае месца на дарозе’ (лун., Шатал.), ‘нанесенае вадой’ (Полымя, 1970, 2, 129), супла́вісты ‘гразкі (пра балота)’ (Шатал.). Да плаў, гл. с. 50

Су́плеч (су́пліч) ‘плячо ў плячо’ (Бяльк.), су́пляч ‘тс’ (Сл. ПЗБ). Гл. по́плеч. с. 51

Су́пліка ‘просьба, прашэнне’ (Нас.), су́плікі ‘плёткі, размовы’ (Касп.). с. 51

Супо́л ‘вузел на нітцы, вяроўцы і інш.’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 51

Супо́лка ‘аб`яднанне людзей, злучаных агульнымі мэтамі, умовамі, задачамі; арганізацыя, таварыства’ (ТСБМ, Ласт., Варл.), ‘сумесная работа’ (Сцяшк.), ‘група людзей за супольнай работай’ (ваўк., Сл. ПЗБ), су́палка ‘тс’ (Гарэц.). с. 51

Супо́льніца ‘суполка, супольная работа’ (ТС, Юрч.), ‘бравэрка’ (Сцяшк.), супо́льніца, супо́льнічка ‘суцэльнае адзенне’ (Сцяц. Сл.), ‘жаночая кашуля, сарочка’ (барыс., Сл. ПЗБ). Да супольны, гл. с. 51

Супо́льны ‘агульны, сумесны’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Шат., Гарэц., Др.-Падб., Касп., Варл., Бяльк.), сюды ж супо́льна ‘разам, сумесна’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Бяльк., Варл., Гарэц., ЛА, 5), супо́льнік ‘паплечнік, аднадумец; саўдзельнік, хаўруснік’, су́польнікі ‘суседзі’ (Сл. ПЗБ), с. 51

Супо́нка ‘прывязка, якой прымацоўваюць біч да цапільна’ (дзярж., ДАБМ, камент.). с. 52

Супо́ня ‘рэмень для сцягвання клешчаў хамута’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Байк. і Некр., Шат., ТС, Бяльк., Сержп. Прымхі, Маслен., Арх. Вяр., Сл. ПЗБ), супо́нь ‘тс’ (Сцяшк., Бяльк., Сл. ПЗБ), сыпо́ня ‘тс’ (мёрск., Нар. лекс.), супо́нне ‘тс’ (Мат. Гом.), сіпо́нька ‘тс’ (Касп.), супо́ня ‘раменьчык мятровай даўжыні’ (Пятк. 2), ‘звіты дратаваны шнурок’ (Варл.). с. 52

Супо́р ‘супраціўленне, непаслухмянасць’ (Гарэц.), сюды ж супо́рышчэ ‘задышка з хрыпам у малога дзіцяці’ (ТС). Гл. супар. с. 52

Супрага ‘аб`яднанне цяглавай жывёлы гаспадароў для сумеснай работы’ (беласт., У новай айчыне, Беласток, 2001, 32), су́праж, су́пражка ‘прыпрэжка’ (Нас.), су́пражка ‘тс’ (Байк. і Некр.), сюды ж супра́жнік ‘напарнік па працы, супольнай апрацоўцы зямлі’ (Сцяшк., Скарбы), супрага́нё ‘аб`яднанне гаспадароў для сумеснай апрацоўкі зямлі’, супрага́цца ‘аб`ядноўвацца для сумеснай апрацоўкі зямлі’ (слонім., ЖНС), супра́жыць ‘апрацоўваць суполкай зямлю’ (Скарбы), супра́гай ‘парай коней’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 52

Су́прадкі ‘вячоркі, на якіх прадуць’ (Нас., Касп.; в.-дзв.. Шатал.; бялын., Янк. 3; сен., Гіл.; Растарг., Мат. Маг.), су́прадкі., су́пріткі ‘тс’ (Бяльк.), су́праткі ‘тс’ (круп., 3 нар. сл.; Мат. Гом.). Гл. попрадкі. с. 52

Супраціў ‘процідзеянне, змаганне’ (РС, 1999, 2, 83). с. 53

Супрацо́ўнік ‘той, хто працуе разам у якой-небудзь установе, служачы’ (ТСБМ, Ласт.), вытворныя супрацо́ўніцтва, супрацо́ўнічаць (там жа). с. 53

Су́праць і супро́ць ‘насупраць’, ‘наперакор’, ‘насустрач’, ‘у параўнанні’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Шымк. Собр., Гарэц., Бяльк., Касп., Барад.), супраціў ‘тс’ (Нас., Некр. і Байк.), супро́ціў ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Ян.), с. 53

Супру́г : супруг валоў ‘пара запрэжаных валоў’ (свянц., Яшк. Мясц.), с. 53

Супу́льны ‘агульны, супольны’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 53

Су́пчык ‘нягоднік’ (Юрч. Мудр.). с. 53

Су́пша ‘сумесь збожжа, мукі’ (Мат. Гом.). с. 53

Супыні́ць ‘спыніць, затрымаць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.), супыні́цца ‘спыніцца, затрымацца’ (Сл. ПЗБ). с. 53

Супэ́ль ‘сопель, смаркач’, ‘лядзяш’ (Клім.; кобр., Горбач, Зах.-пол. гов.). с. 54

Супэнду, спэнду ‘з перапуду, з перапалоху’ (Кал.). с. 54

Супярэ́чыць ‘не згаджацца, працівіцца’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Бяльк.), суперэ́чыць ‘ставіцца адмоўна’ (ТС). Да пярэчыць, гл. с. 54

Супя́чыцца ‘працівіцца, пярэчыць’ (ТС). Да пякаць, гл. с. 54

Сур ‘смецце’ (Нас., Гарэц., Бяльк.; бялын., Янк. 3), ‘смецце ў ягадах’ (бых., ЛА, 3), ‘насечаныя дробныя кавалачкі дрэва’ (ветк., ЛА, 5), су́р`е зборн. ‘смецце’ (Юрч. Вытв.), сур зборн. ‘тс’ (бялын., Янк. Мат.; заўвага ўкладальніка: “ужываецца і смецце, але сур мае больш шырокае значэнне”), суры́нка ‘парушынка’ (Бяльк.), су́рный (пра хату) ‘засмечаны’ (Нас.), сурану́цца ‘ўпасці чаму-небудзь дробнаму’ (Бяльк.), суры́ць (сури́ць) ‘рабіць смецце’ (Нас., Гарэц.), ‘смеціць, растрасаць рэдка гной’ (Юрч. Вытв.). с. 54

Сурава́ ‘від хваробы’: каб цябе сурава угробіла (Касп.). с. 54

Сураве́жка, сураве́шка ‘сыраежка’ (Касп., Дэмб. 1, Сцяшк., Сярж.-Яшк., Нік. Оч.; ашм., Стан.; Шат., Растарг.), с. 54

Сураві́зна ‘нябеленае льняное палатно’ (в.-дзв., астрав., мін., Сл. ПЗБ; ашм., Нар. ск.; мёрск. Ск. нар. мовы), ‘прыродная афарбоўка саматужных нітак і палатна сівога ці рудаватага колеру’ (Варл.), ‘рудая вада ад суравога палатна’ (шчуч., швянч., віл., Сл. ПЗБ), ‘суравы, руды колер’ (смарг., лід., Сл. ПЗБ), ‘балота з іржавай вадой’ (швянч., Сл. ПЗБ). с. 55

Сураві́на ‘суравы, руды колер’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Да суравы, гл. с. 55

Суравы́ ‘нябелены (пра ніткі, палатно)’ (Касп., Шат.; мёрск., Ск. нар. мовы), ‘нявыбелены, недастаткова апрацаваны (пра палатно сівога і жаўтаватага колеру)’ (Сцяшк., Варл.), суровы́ ‘тс’ (Уладз.), су́равы (су́ровый) ‘макраваты’, ‘сыры, незвараны’, ‘жорсткі’ (Нас.), суро́вы ‘нябелены, грубы (пра палатно)’ (Бяльк., Шат.; мёрск., Ск. нар. мовы; Уладз.), сыровы́ ‘нябелены, руды (пра палатно і пражу)’, сюды ж сураве́ц ‘сырыца (скура)’ (Федар. 4), суро́вец ‘гатунак палатна’ (Дэмб. 2). с. 55

Сура́гі ‘рагі (пацёкі на вокнах)’ (ст.-дар., Сл. ПЗБ), суру́гі ‘тс’ (слуц., Сл. ПЗБ), суро́гі ‘рагі поту’ (люб., Жыв. НС), сурагі́ ‘сляды поту, слёз на твары’ (ЛА, 3). с. 55

Су́рада ‘змалку, ад маленства’ (мядз., Сл. ПЗБ). с. 55

Сураджа́ць ‘збіраць, рыхтаваць (у дарогу)’ (віц., Рам.; Нар. Гом., Ян.), суріджа́ць ‘тс’ (Бяльк.), сураджа́ннік ‘той, хто збірае, рыхтуе’, сураджа́цца ‘збірацца, рыхтавацца’ (Гарэц.). Да рад, радзіць, гл. с. 56

Су́рамяць ‘сырыца, сырамятная скура’ (Цых.), су́рам ‘тс’ (3 нар. сл.), суромец ‘тонкі скураны раменьчык’ (Сержп.), су́рметка ‘папруга, повад з сырамяці’ (Сл. ПЗБ). Гл. сырамяць. с. 56

Сурві́на ‘сасна з адным больш смалістым бокам’ (Касп.). с. 56

Сурвэ́та, сурвэ́тка ‘кавалак тканіны або паперы для гігіенічных мэт’, ‘абрус’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), сурвэ́та, сарвэ́та ‘абрус, настольнік’ (паст., швянч., брасл., Сл. ПЗБ), сурвэ́та ‘сурвэтка’ (Сцяшк.), ‘цырата’ (Гіл.), ‘святочны абрус фабрычнай работы з узорамі’ (ДАБМ, камент., 925), сурвато́ўка ‘фабрычнага вырабу хустка з узорамі’ (маладз., Гіл.), с. 56

Сурга́н ‘неспакойны хлопец’ (Бяльк.); с. 56

Сургу́ч ‘сумесь смалы, воску і пад.’ (ТСБМ). с. 56

Сурдзі́на, сурдзі́нка ‘прыстасаванне для прыглушэння гуку ў музычных інструментах’ (ТСБМ), сурды́на ‘тс’ (Некр. і Байк.), пад сурдзі́нку (сурды́нку) ‘ціха, прыглушана; цішком, употай’ (ТСБМ; Полымя, 1998, 3, 248). с. 57

Сурдула́к ‘нелюдзімы чалавек’, сурдула́чыцца ‘ўхіляцца ад людзей’ (Яўс.). с. 57

Сурду́т ‘мужчынская двухбортная вопратка з доўгімі поламі, якая цесна аблягае цела’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Гарэц., Ласт., Шн. 3), ‘мужчынскае верхняе адзенне’, ‘верхняе мужчынскае адзенне з самаробнага сукна’ (Скарбы), сурду́к ‘тс’ (Нас., Жд. 3), сурду́шчык ‘верхняе святочнае адзенне з тонкага сукна на ватнай падкладцы’ (ашм., Малч.). с. 57

Сур`ёзны ‘паважны, грунтоўны, змястоўны, значны; задумлівы, заклапочаны’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘строгі, важны, упэўнены ў сабе’ (Ласт.), ‘суровы’ (ТС), ‘злы, куслівы’ (Сл. ПЗБ), сюды ж сур`ёз ‘паважнасць, строгасць’ (ТСБМ). с. 57

Су́ржык старое ‘мука з сумесі розных культур’ (валож., ЛА, 4; Малч.). с. 57

Су́рла, сурло́ ‘мурло, морда, тоўсты твар’ (Юрч., Юрч. Сін.). с. 58

Сурма́₁ ‘хімічны элемент’, ‘чорная фарба для валасоў, броваў і пад.’, сурмі́ць ‘фарбаваць сурмой’ (ТСБМ). с. 58

Сурма́₂ ‘старажытны народны музычны інструмент у выглядзе доўгай драўлянай трубы’ (ТСБМ), су́рма ‘духавая труба’ (ЭШ), ‘морда’ (Сл. рэг. лекс.), сурма́ч ‘сігналіст, які падае сігнал сурмою, грае на сурме, трубач’ (ТСБМ), с. 58

Сурмалі́на ‘ажына, Rubus caesius L.’ (Касп.), ‘дуброўка прамастаячая, Potentilla erecta (L.) Rausch.’. с. 58

Сурмі́ла ‘нязграбны і суровы, непамяркоўны чалавек’ (Янк. 3), ‘тоўсты вялікі мужык’ (пух., ЭШ), ‘маўклівы чалавек’ (Мат. Гом.), сурмі́ло ‘непрыветлівы, змрочны, павольны чалавек’ (ТС). с. 58

Суро́вы ‘цвёрды, непахісны’, ‘вельмі строгі’, ‘патрабавальны, невыносны’ (ТСБМ), ‘жорсткі, строгі, люты, няўмольны’ (Некр. і Байк.), ‘сур`ёзны’ (ТС), ‘мулкі (аб вяроўцы)’ (Нас.), ‘макраваты; які яшчэ не зварыўся, сыры’, ‘нябелены (пра палатно, ніткі)’ (Байк. і Некр., Бяльк., Мат. Маг., Уладз., Сержп. Прымхі, ЛА, 4; круп., свісл., Нар. сл.), су́равы ‘тс’ (Нік. Оч.), суравы́ ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Касп., Мат. Гом., Ян.), ‘пра грубыя льняныя ніткі’ (ушац., Нар. лекс.), сурову́ ‘нябелены’ (ТС), с. 59

Суро́жыцца ‘скасавурыцца; узлавацца, пагрозліва глянуць’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 59

Суро́к ‘невялікі грызун сямейства вавёркавых, які жыве ў глыбокіх норах і зімой упадае ў спячку’ (ТСБМ). с. 60

Суро́кі ‘паводле забабонных уяўленняў — няшчасце, хвароба, пашкоджанне, прынесеныя каму-небудзь нядобрым вокам’ (ТСБМ; круп., докш., барыс., Сл. ПЗБ; усх.-маг., ЛА, 3; Растарг.), суро́цы ‘тс’ (Нас., Шымк. Собр., Шн. 3, Гарэц., Нік. Оч., Касп., Бяльк., Растарг., ЛА, 3), суро́чыць ‘зракнуць’ (Касп., Некр. і Байк., Ласт., Шн. 3, Нас., ТС, ЛА, 3). с. 60

Су́рык ‘мінерал, у склад якога ўваходзіць свінец’, ‘мінеральная фарба чырвона-карычневага колеру’ (ТСБМ). с. 60

Суры́ць ‘рабіць смецце’, ‘траціць грошы’ (Нас.). с. 60

Сурэніца (суреница) ‘вежавіца, Turitis glabra L.’ (Меер Крыч.). с. 60

Сурэ́па ‘пустазелле з жоўтымі кветкамі’ (Сцяшк., Мат. Гом.), сурэ́пка ‘пустазелле свірэпа’ (Цых.), сурэ́піца ‘рапс’ (Ласт.). с. 60

Су́р`я, су́рыя зборн. ‘смецце’ (Мат. Маг.). Гл. сур. с. 61

Су́са ‘наўскач’: кабылка прэ суса (Сержп. Казкі), даў суса ‘задаў стракача’ (Сержп. Прымхі). с. 61

Суса́к ‘вадзяная ці балотная расліна, Butomus L.’ (ТСБМ, Кіс.), ‘банцушнік парасонавы, Butomus umbellatus L.’ (Некр. і Байк.). с. 61

Сусве́т ‘увесь свет’, ‘зямны шар, Зямля з усім, што існуе на ёй’, ‘асобная частка сусвету’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), сусьве́т ‘усясвет, космас’ (Ласт., Яруш.; Беларусіка, 14, 225), сусве́тный ‘усясветны; з усяго свету першы’: сусветны злодзей (Нас.), сусве́тны (сусьве́тны) ‘усясветны’, ‘што паходзіць з белага свету’ (Гарэц., Яруш., Ласт., Варл.), ‘касмічны’ (Беларусіка, 19, 226), сусве́цце ‘людзі, наезджыя адусюль’ (Барад.). с. 61

Сусе́д ‘чалавек, які жыве паблізу, побач або займае бліжэйшае месца’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Ласт., Касп., Некр. і Байк., Бяльк., Шат., Сл. ПЗБ, ТС, Растарг.), сусе́дзь ‘тс’ (Ян.), сасе́д, сасе́дзь ‘тс’ (Сл. ПЗБ), с. 61

Сусе́к ‘засек, аруд’ (Ласт., Сцяшк.), су́сек ‘тс’ (Растарг.), сусека (сусѣка) ‘тс’ (Шымк. Собр.). с. 62

Сусі́м ‘зусім’ (Нас., Гарэц., Бяльк., Растарг.; ашм., Стан.; сен., Рам. 3), сусём ‘тс’ (маладз., Гіл.). с. 62

Су́сла ‘брага на выраб піва і квасу’, ‘сок адціснутага вінаграду’ (ТСБМ), ‘самаробная соска з жаванага з цукрам хлеба, загорнутага ў анучку’, ‘папяроса-самакрутка’ (Кал.), ‘соска з перажаванага хлеба’ (ганц., Сл. ПЗБ), ‘лядзяш; засохшыя соплі’ (Нас.), ‘лядзяк’, ‘соска з хлебнага мякішу’, ‘зблытаны лён’ (ТС), сусла́, сусо́лка ‘соска з засалоджанага хлебнага мякішу’ (Варл.), су́сла (су́сло) ‘чалавек, які жыве за чужы кошт; п`яніца, які п`е толькі чужую гарэлку’ (Мядзв.), ‘брага’, ‘вялы флегматычны чалавек’ (Растарг.), су́слачка ‘камяк чаго-небудзь, сціснуты ў руцэ’ (Сл. ПЗБ), сюды ж су́сліць ‘мазаць слюнямі або нечым тлустым’ (там жа). с. 62

Су́слік₁ ‘грызун, які жыве ў норах і шкодзіць пасевам’ (ТСБМ), су́сьлік, сусла́к ‘тс’ (Некр. і Байк.), суслі́ла, суслі́чыха ‘самка сусліка’ (Мат. Гом.), сусо́л ‘суслік’: заспаны, як сусол (Сл. ПЗБ). с. 62

Су́слік₂ ‘дзіця, якое ссе грудзі’ (Нас.). Да сусліць (гл.). с. 63

Су́слік₃ ‘лядзяш’ (Сцяшк.), су́слікі, суслякі́ ‘ледзяшы’ (беласт., віл., Сл. ПЗБ). с. 63

Су́сліць ‘смактаць; піць, цягнуць патрошку’, ‘мусоліць’ (Нас., Некр. і Байк.), ‘ледзь сачыцца (пра ваду)’ (Цых.), суслі́ць экспр. ‘прасці’ (Сл. рэг. лекс.); сюды ж, відаць, і сусмо́ліць ‘слініць, ссаць, абсмоктваць’ (Варл.) з экспрэсіўнай устаўкай -мо-, су́сліцца ‘замаслівацца пры ссанні’ (Нас.). с. 63

Сусло́н ‘малая ўкладка снапоў у полі’ (пін., ДАБМ, камент., 877), ‘нахіл’, сусло́ны ‘нахілены, пакаты’ (Ласт.). с. 63

Су́слы ‘страва з семені канопляў, стоўчанага з цыбуляй і соллю’ (Нік., Оч.). Да сусла, гл. с. 63

Сусноўка (пра слабога, хілага): радзіўся, мой хлопчык, дык адзін чар быў, сусноўка (Наша слова, 1992,13 мая). с. 63

Сусо́к ‘мочка, валакно’ (Ласт.). с. 64

Сусо́лка ‘соска’ (Нас., Бяльк., Гарэц., Растарг.; глыб., Сл. ПЗБ), ‘лядзяш’ (Нас., Мат. Гом., Бяльк., Шатал.; брагін., 3 нар. сл.), ‘дзіця, якое ссе палец’ (брагін., Шатал.), ‘скручаная пятля ці вузел на нітцы’ (віц., ЛА, 5), сусу́лькі ‘ледзяшы’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 64

Су́спары ‘вуглавое спалучэнне ў зрубе’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 64

Су́спіца ‘адходы пры веянні збожжа (з дробных зярнят і пустазелля)’ (слуц., усх.-палес., Сл. ПЗБ; ЛА, 5, Шымк. Собр.), ‘супражка, складчына’ (Касп.), сусьпіца, суспіца ‘змешаная жытняя мука’ (Пятк. 1, ЛА, 4). с. 64

Суста́ў ‘рухомае злучэнне касцей або храсткоў у арганізме чалавека, жывёлы’ (ТСБМ, Нас., Касп., Ласт., Байк. і Некр., Сцяшк.), суста́ва ‘тс’ (Некр. і Байк.; ашм., Стан.; воран., шальч., Сл. ПЗБ), суста́вы ‘тс’ (Ласт., Пятк. 2, Арх. Вяр.), сусто́ўка ‘тс’ (Жд. 3), суста́ўкі ‘суставы пальцаў’ (круп., чэрв., Сл. ПЗБ), суста́вец ‘костачка’ (ТС), суста́во ‘сустаў’ (Сцяшк.). с. 64

Сусто́й ‘смятана’ (Мат. Маг.), ‘вяршкі з малака’ (Мат. Гом.), адстой’ (Яўс.), ‘асадак на дне пасудзіны з вадкасцю’ (Юрч. Вытв.). с. 64

Сустрака́ць ‘ісці насустрач, вітаць’ (Нас., Ласт., Яруш., Некр. і Байк., Касп., Шн. 2, Шат., Сл. ПЗБ), сюды ж сустрака́нне ‘сустрэча’ (Юрч. Вытв.), с. 65

Сустрэ́ць ‘спаткаць, прывітаць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Стан., Сл. ПЗБ, Растарг.), сустрэціць ‘тс’ (маладз., Гіл.). Гл. стрэць. с. 65

Сустрэ́ча ‘спатканне’ (ТСБМ, Нас., Касп., Ласт., Яруш., Растарг.). Гл. стрэча₁. с. 65

Су́та (су́то) ‘многа, багата’, ‘туга’, ‘вельмі’, су́ты ‘падвойны’, ‘вельмі задаволены, дастатковы’ (Нас.). с. 65

Су́талака ‘штурханіна, таўкатня’ (Нас.), ‘мітусня, беганіна’ (Ласт., Цых.), су́талка ‘тс’ (Юрч.), су́талач ‘зброд, галота’ (Нас.), ‘зборышча жулікаў, навалач’ (Цых.). с. 66

Сута́на ‘верхняе адзенне каталіцкага святара’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Цых.). с. 66

Су́тарга ‘рэзкае скарачэнне мышц’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘канвульсія, сударга, эпілепсія’ (Ласт.), су́торга ‘тс’ (ТС), суто́рга ‘цік?’: на абодвух ачох суторга скачэ (Полымя, 2001, 3, 253), су́таргі ‘торганне, спазмы’ (Некр. і Байк., Ласт.), су́тарж ‘сударга’ (Ласт.). с. 66

Су́тарма ‘таўкатня, вялікая колькасць народу; сумяціца’ (Нас., Гарэц.), ‘нелады, непарадак’ (Бяльк.), ‘мітусня; непарадак’, ‘вялікае скопішча людзей’ (Растарг.), ‘праява, нейкая жывая істота’ (Косіч). с. 66

Су́тарыца ‘мітусня, бязладная бегатня’, су́тарыцца ‘мітусіцца’, су́тарны ‘мітуслівы’ (Ласт.). с. 66

Сутарэ́нне ‘памяшканне пад першым паверхам будынка, ніжэй узроўню зямлі; падзямелле’ (ТСБМ), ‘склеп, лёх’ (Некр. і Байк.). с. 67

Су́тка, суто́к ‘сасок, цыцка’ (Ласт.). с. 67

Су́ткі₁ ‘адзінка вымярэння часу, роўная 24 гадзінам; дзень і ноч’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сцяшк., Пятк. 2, ТС, Сл. ПЗБ), су́дкі ‘тс’ (Нас., Арх. Вяр., ТС), су́тка ж. р. ‘тс’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 67

Су́ткі₂, су́тачкі ‘вузкі прамежак паміж будынкамі, хатай і плотам’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., ЛА, 5, ТС), ‘вузкая прастора паміж печчу і сцяной, запечак’ (брэсц., пін., люб., ЛА, 4), ‘сцежка, дарожка паміж пабудовамі, агароджамі’ (гом., ЛА, 5), ‘вузенькі пакойчык, старана ў гумне’ (брэсц., ЛА, 5; ТС, ПСл), ‘дрывотнік’ (Мат. Гом.); іншыя варыянты: су́дкі (ТС), сутка́, су́тачкі (Сцяшк. Сл.), су́тачкі, су́дачкі, су́ткі, сутке́, су́дкі (Сл. ПЗБ), су́дачкі (Сл. Брэс.; стаўб., 3 нар. сл.), су́тачкі (Байк. і Некр.), суто́чка ‘месца злучэння бэлек у сцяне’ (Бяльк.), суто́к ‘дарожка паміж сценамі будынкаў’ (Яшк.). с. 67

Су́тнасць ‘самае істотнае, галоўнае, унутраны змест чаго-небудзь’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк.), су́тност` (сут`) ‘існасць’ (Вруб.). с. 68

Суто́к ‘месца перакрыжавання палак у баране, у якія ўстаўлялі зуб`е’ (кобр., Ск. нар. мовы). с. 68

Суто́ка ‘месца зліцця дзвюх рэк’ (Нас., Ласт., Некр. і Байк., Гарэц.), суто́кі ‘тс’, ‘лінія сутыкнення, мяжа’ (ТСБМ), ‘месца, дзе сыходзіцца многа ручаёў’, ‘наогул — вузел, напрыклад, дарог’ (Мядзв.), ‘месца зліцця дзвюх рэк’ (Варл.), сюды ж, відаць, і сото́ка ‘злучэнне, стык (драўляных рэек і пад.)’ (зах.-палес., Бел.-укр. ізал.), суто́к (гл.), с. 68

Суто́н ‘тонкі лядок на вадзе’ (ПСл, ТС), суто́нь, суто́н ‘тс’ (ТС), суто́н, сыто́н ‘шарош’ (люб., мазыр., ЛА, 2), с. 69

Суто́нне ‘паўзмрок паміж заходам сонца і надыходам ночы, а таксама перад світаннем’ (ТСБМ, Сцяшк.), суто́нак ‘тс’ (Сцяшк.), суто́нець, суто́ньваць ‘змяркацца’ (ТСБМ), сутуня́цца ‘тс’ (Сцяшк.), суто́нівацца ‘тс’ (пух., Сл. ПЗБ), сутаня́цца ‘тс’ (Жд. 1), сутуні́ты (Сл. Брэс.), сутыня́ты (стол., Нар. лекс.), сутэня́ті ‘тс’ (пін., 3 нар. сл.), сутоні́цца ‘тс’ (пух., 3 нар. сл.), сутуні́ты ‘пачынаць світаць’ (драг., 3 нар. сл.), суты́ніть ‘тс’ (пін., 3 нар. сл.). с. 69

Су́тра ‘неахайная жанчына, бруднюха, мурза’ (гродз., воран., Сл. ПЗБ). с. 69

Сутра́ ‘іл на дне возера з дробнымі водарасцямі’, сутры́стае дно (брасл., Непакупны, Связи). с. 69

Суту́лы ‘пахілы, згорблены’ (ТСБМ, Некр. і Байк., ТС), ‘магутны’ (Вруб.), сюды ж су́тулаваты, сутулава́сты, суту́лісты ‘прыгорблены’ (Сл. ПЗБ); с. 69

Сутыка́ць ‘сустракаць’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 70

Суты́ра ‘сварка’ (Мат. Гом.), суты́р, суты́рнік ‘аматар судзіцца’, сутыра́цца ‘цягацца па судах’, суты́ршчына ‘цяганіна па судах, судовая спрэчка, прычэпка’ (свір., Ласт.). с. 70

Суты́чка ‘бойка’, ‘спрэчка, сварка’, ‘удар, штуршок’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 70

Су́фіт ‘столь, падшытая дошкамі; сталяванне’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк.), суфі́т ‘столь пад страхой з надворнага боку дома’ (Варл.), ‘сталяванне’ (ДАБМ), суфэ́т ‘тс’ (Сл. Брэс.), су́хвіт ‘драўляная столь, калі ў хаце відаць бэлькі’, ‘вышкі з дошак над сенцамі ці над токам’ (Арх. Вяр.). с. 70

Сухабздзей ‘хударлявы чалавек’ (віц., Мат.). с. 70

Сухабра́зы ‘хто выглядае худым, сухім з твару’ (Варл.). с. 70

*Сухаве́іца, сухове́іца ‘пясчанае поле’ (Лекс. Бел. Палесся). с. 70

Сухаве́й ‘сухі гарачы вецер’ (ТСБМ, Некр. і Байк.; ашм., Стан.; Сцяшк.), ‘сухое ветранае надвор`е’ (Сл. ПЗБ), ‘сухі сцюдзёны вецер’ (Варл.), ‘зарніца’ (Растарг.), сухове́й ‘суша, сухі вецер’ (ТС), сухаве́я ‘тс’ (Сцяшк.), ‘летняя начная маланка без грому’ (Мат. Маг.), сухаве́іца ‘сухое ветранае надвор`е’ (Бяльк., Сержп. Прымхі), сухаве́йка ‘сухі паўдзённы вецер’ (Арх. Федар.). с. 70

Сухаве́йка ‘цмін пясчаны, Helichrysum arenarium (L.) D. С.’ (Кіс., Сл. ПЗБ), сухаве́я ‘тс’ (Сл. ПЗБ), ‘старасцень вясенні, Senecio vernalis W. et К.’ (Кіс.), сухаве́йко ‘бяссмертнік, лекавая травяністая расліна’ (Цых.), сухаве́йка ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), сухаве́йкі ‘тс’: усю зіму стаяць (гродз., ашм., іўеў., ЛА, 1). с. 71

Сухаве́ршнік ‘дзяцел’ (Мат. Гом.). с. 71

Сухаве́трыца ‘сухавей’ (Сл. ПЗБ, Рагаўц.), сюды ж, відаць, сухаве́траны ‘смярдзючы, з непрыемным пахам’ (Ян.). с. 71

*Сухаве́я, сухови́я ‘недахоп, няхватка, дрэнныя справы’ (Клім.). с. 71

*Сухавя́лка, сухоўялка ‘хударлявы чалавек’ (ТС). с. 71

Сухадо́л ‘бязводная лагчына, схіл, луг, якія атрымліваюць вільгаць толькі ад дажджавой або снегавой вады’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Гарэц., Ласт., Яруш., Бяльк., Касп.), ‘сенажаць на нізкім, але сухім месцы’ (БРС), ‘роў з крутымі берагамі, які ўтварыўся ад веснавых вод’ (слаўг., шчуч., Яшк.), ‘нізкае месца, якое заліваецца вясной; у іншую пару года звычайна сухое’ (усх.-палес., Талстой, Геогр.), с. 71

Сухадо́лька ‘расліна бяссмертнік’ (Сцяшк.), сухадо́лькі ‘цмін’ (Сл. ПЗБ). с. 72

Сухадрэ́ўка, сухадрэ́ўца ‘бружмель, Lonicera xylosteum L.’ (Кіс., Расл. св.). с. 72

Сухаду́шына ‘ўдар кулаком у хрыбет, моцны ўдар’ (Нас., Бяльк.), ‘сухотнік’ (Нас.). с. 72

*Сухае́жка, сухое́жка ‘сухамятка’ (ТС). с. 72

Сухажы́лле ‘злучэнне мышцаў з касцямі’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), сухажы́льля ‘тс’ (Ласт.). с. 72

Сухазе́лле ‘нейкая расліна (?)’ (Я. Купала), ‘цмін пясчаны, Helichrysum arenatum (L.) D. С.’ (гродз., Кіс.; Расл. св.). с. 72

Сухазе́мны ‘сухапутны, характэрны для сушы’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.), сухазе́м`е ‘цвёрдая зямля, суша’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 73

Сухазло́тка ‘тонкія пласцінкі золата для аздобы, сусальнае золата’ (Гарэц.), с. 73

Сухале́снік ‘брызгліна, Euonymus europaea L.’ (гродз., Кіс.). с. 73

Сухало́м₁ ‘рэўматызм, раматус’ (Касп.). с. 73

Сухало́м₂ назва некаторых раслін, у тым ліку ‘шабельнік балотны, Comarum palustre L.’ (Сл. ПЗБ, Кіс., Дэмб. 1), ‘павіліца, Galium verum L.’ (Дэмб. 1, Кіс.), ‘палын, Artemisia campestris L.’ (Кіс., Дэмб. 1), с. 73

Сухало́м₃ ‘зламаныя і высахлыя дрэвы’ (Юрч. СНС). с. 73

Су́хам ‘сушай, па сухому месцу, сухапутна’ (Нас., Бяльк.), сухамо́м, су́хама ‘ўсухамятку’ (Мядзв.). с. 74

Сухаме́цце ‘сухамятка’ (Касп.), сухамя́ціца ‘тс’ (Мат. Маг.). Гл. сухам. с. 74

Сухамо́скі ‘худы’ (Мат. Гом.). с. 74

Сухандра́ ‘вельмі худы чалавек’ (Янк. 3). с. 74

Сухандэ́ль ‘надта худы, хударлявы’ (Сл. ПЗБ). с. 74

Сухапа́йшчык ‘батрак’ (Сцяшк. Сл.; калінк., Арх. ГУ). с. 74

Сухапа́ны ‘кмен пясчаны’ (Шмярко). с. 74

Сухапа́р (сухопа́р) ‘тушаная бульба’ (ПСл), сухо́парка ‘бульба, звараная ў лушпінах; чышчаная вараная бульба’ (стол., ЖНС), сухапа́рнікі ‘смажаная бульба, нарэзаная скрылькамі’ (брагін., 3 нар. сл., Ян.), сухопэ́рка ‘бульба, звараная з лушпінамі’ (Сл. Брэс.), сухапа́рым ‘без вады, гарачым паветрам’ (Бяльк.), сухапа́рам ‘хутка’ (Сл. Брэс.), ‘недарэчна’ (Мат. Маг.), сухо́паркам, сухо́парком ‘сухама (усухамятку)’ (Сл. Брэс.), сухо́парком ‘тс’ (кобр., Нар. лекс.), ‘без рошчыны, без заквашвання’ (драг., 3 нар. сл.), сухапа́ры ‘худы’ (Сцяшк. Сл.), сухапа́рная лазня ‘гарачыня без вады’ (Варл.), сухапа́рнік ‘частка паравога катла’ (ТСБМ), ‘адстойнік для малака’ (Жд. 3). с. 74

Сухапасто́й ‘сухі, але стаячы на пні лес’ (Варл., Сл. ПЗБ). с. 75

Сухапёрам ‘мыць бялізну пры дапамозе праніка’ (мядз., Нар. сл.), сухопі́рам ‘праць бялізну, не замачваючы яе’ (пін., 3 нар. сл.), сухо́пірна ‘тс’ (Варл.), адсюль, відаць, і сухо́перна ‘нечакана’: баба сухоперна памерла (Касп.), г. зн. не хварэючы. с. 75

Сухапу́т₁ ‘худы, нязграбны, гультаяваты чалавек’ (Ян.). с. 75

Сухапу́т₂ ‘агаткі, Antennaria Yaertn.’ (гродз., Кіс.). с. 75

Сухапу́ць ‘сухая, нягразкая дарога’ (Барад.), сухапу́цце ‘суша, зямля, а таксама дарога па сушы’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, Яшк.), сухопу́цье ‘суша’ (ТС), сухапу́тны ‘сухаземны’ (Некр. і Байк.): сухапутныя чэрці вы (лаянк.) (Бяльк.). с. 75

Суха́р ‘высушаны кавалак хлеба, булкі’ (ТСБМ, Ласт., Сл. ПЗБ, Сцяшк., Бяльк., Мат. Гом., Сцяц. Сл.), ‘вельмі худы чалавек’ (полац., Нар. лекс.; слонім., ЖНС), сухаро́к ‘падгарэлая бульбіна’ (Мат. Маг.), ‘стрыжань дрэва, зеляніны’ (Мат. Гом.), суха́рка ‘булачка з салодкага цеста’ (Сцяшк.), суха́рык ‘коржык’ (Сл. Брэс., Сцяц. Сл., Вешт.), ‘сухія вырасты па краях бохана’ (Вешт.), суха́рына ‘вельмі худы чалавек’ (пруж., Сл. ПЗБ). с. 76

Сухарля́вы ‘з худым целам (пра чалавека, жывёлу)’ (ТСБМ), ‘хударлявы’ (Некр. і Байк., Касп.; ашм., Стан. Мал.). с. 76

Сухары́ба (сухорыба) ‘гусцера, Blicca bjoerkna L.’ (вілен., Этимология - 1978), сухарэ́ба ‘тс’ (там жа; лід., Сл. ПЗБ), сухарэ́па (сухарепа) ‘тс’ (там жа). с. 76

Суха́рык ‘малы дзяцел’ (ПСл), сюды ж сухо́вік ‘тс’ (там жа). с. 76

Суха́рына ‘асяродак, стрыжань (у дрэве)’ (Мат. Гом.). с. 76

Сухарэ́бры ‘хударлявы, хілы’ (Касп., Янк. 3, Ян., Сцяшк. Сл., Мат. Маг.), сухорэ́бры ‘тс’ (ТС), сухарэ́брык ‘вельмі худы чалавек’ (Мат. Гом., Сл. Брэс.), ‘той, хто худы, у каго тырчаць рэбры’ (Янк. 2). с. 76

Сухарэ́брыца ‘гусцера, Blicca bjoerkna L.’ (басейн Нёмана, Жук., Жукаў). с. 77

Сухасто́й ‘высахлае на корані дрэва’ (Бяльк., Сл. ПЗБ, Пятк. 1), ‘сухі лес, сушняк, засохлыя дрэвы’ (Касп., Сл. ПЗБ, Сержп. Прымхі, Янк. 2, Сцяшк.), сухосто́й ‘тс’ (ТС), сухасто́іна ‘засохлае асобнае дрэва’ (Сл. ПЗБ, Янк. 2). с. 77

Сухата́ ‘сухасць’, ‘вычарпанне, туга’ (Нас.), ‘засуха, засуш’ (Барад.), ‘хвароба’, ‘турбота, клопат’ (Ян.), ‘туга’ (Растарг.). с. 77

Сухашча́вы ‘сухарлявы, хударлявы’ (Некр. і Байк., Ласт., Бяльк.). с. 77

Сухашчэ́лепы ‘вельмі худы’ (ТС). с. 77

Сухе́дні мн. л., ‘сухамятка; пост’ (Нас.). с. 77

Сухі́ ‘не мокры, пазбаўлены вільгаці’, ‘сухарлявы, хударлявы’, ‘незабалочаны’, ‘засохлы (пра дрэва)’ (Сл. ПЗБ, ТС), ‘нішчымны’ (Сл. Брэс.), ‘посны; без тлушчу, без прыпраў’ (Вешт.); сюды ж су́хлы ‘невільготны, сухаваты’ (Ласт.). с. 77

Су́хлік ‘лядзяш’ (Мат. Маг.). с. 78

Сухля́к ‘від грыбоў Lentinus (Fr.)’ (Сярж.-Яшк.). с. 78

Су́хмаркі ‘бездажджавыя хмаркі, белыя воблачкі’ (Сцяшк.), су́хмарак ‘воблака’ (Нар. Гом.). с. 78

Сухме́нь ‘сухое гарачае надвор`е’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Нас., Гарэц., Мат. Гом., Растарг.), ‘сухое месца’ (Нас.; слаўг., Яшк.), ‘сухое месца паміж балотамі’ (ц.-палес., Талстой, Геогр., 128), сукме́ннік ‘грудок на балоце; падсохлая глеба ў берага’ (< сухменнік) (зах.-палес., Талстой, там жа), сухмі́нь ‘сухое месца’ (слаўг., Яшк.). с. 78

Сухо́ткі ‘агаткі, Antennaria dioica (L.) Gaertn.’ (паўн.-зах., ЛА, 1). с. 78

Сухо́тнік ‘сушаніца, Gnaphalium L.’ (Ласт., Кіс., Сцяшк., Сл. Брэс.), ‘кмен, Helichrysum L.’ (Расл. св., Сл. ПЗБ), сухо́тнік лесавы ‘крынічнік лекавы, Veronica officinalis L.’ (Ласт., Кіс.), сухо́тнік ‘старасцень якава, Senecio jakobaea L.’ (Кіс.), ‘агаткі, Antennaria dioica L.’ (паўн.-зах., ЛА, 1), сухо́тнык ‘старасцень’ (Сл. Брэс.), сухо́тнік ‘цыкорыя звычайная, Cichorium inthybus L.’ (Бейл.), сахо́тнік ‘старасцень вясенні, Senecio vernalis W. et K.’ (Кіс.). с. 78

Сухо́ты ‘туберкулёз’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Ласт., Касп., Шат.; ашм., Стан.; ЛА, 3; Варл., Сержп. Прымхі, Сцяшк., ТС), ‘клопат, непрыемнасць’ (ТСБМ), сухо́та ‘ліха, гора’ (кобр., Горбач., Зах.-пол. гов.), ‘сухоты’ (Сл. ПЗБ, Сл. Брэс.), сухата́ ‘тс’ (Пятк. 2), сухо́тка ‘тс’ (Касп., Пятк. 2), ‘хвароба скуры ў дзяцей, сухі лішай’ (Цых.), сюды ж сухо́ты ‘схуднелая асоба’ (Юрч. Вытв.), але хутчэй прым.: сухо́ты етый маліц (там жа), с. 79

Сухо́ўрыца ‘сухая ежа, сухамятка’ (Нас.), ‘калі сохнуць ад духоўнага недамагання’ (Варл.). с. 79

Сухо́цкі ‘вельмі худы’ (Сл. ПЗБ, ТС). с. 79

Сухра́п ‘сухар’ (Ян.), сухра́пец ‘тс’, ‘выраст у хлебе’ (Мат. Гом.), сухра́пкі ‘замерзлая гразь, груда’ (рагач., Сл. ПЗБ). с. 79

Сухры́льны ‘хворы’ (Сцяшк. Сл.). Гл. хрылік. с. 79

Суці́нкі ‘змрок, прыцемак’ (Нар. Гом.). Гл. сутон. с. 80

Суцы́ль ‘неачышчаны лён’ (Касп.), суцэ́ль прысл. ‘цалкам, нічога не аддзяляючы’ (Нас., Байк. і Некр.). Да цэлы. с. 80

Суць ‘сэнс’ (Бяльк.), су́тны ‘існы, істотны’ (Некр. і Байк.), су́тнасць ‘самае істотнае, асноўны сэнс’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк.), с. 80

Суцэ́льны ‘які цягнецца без прамежкаў, перапынкаў’, ‘зроблены з аднаго кавалка, не састаўны’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Сцяшк.). с. 80

Суця́га ‘той (тая), хто займаецца суцяжніцтвам, хто бесперапынна судзіцца’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Растарг.), с. 80

Сучаі́м`е, сухаі́м`е ‘павялічаныя залозы пад пахай’ (люб., шчуч., Сл. ПЗБ). Гл. сучча вымя ‘тс’. с. 80

Суча́рына экспр. ‘сука’ (ТС). с. 80

Суча́сны ‘адпаведны свайму часу; цяперашні’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Стан.). с. 81

Су́чка₁ ‘самка сабакі’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Нас., Касп., Бяльк., Варл., ТС, Сцяшк.), ‘лаянкавае слова на жанчыну (што ілжэ або распускае плёткі)’ (Нас., Сл. ПЗБ). Памянш. да сука₁, гл. с. 81

Су́чка₂ ‘малыя санкі, якія ўжываюцца як дапаможныя пры перавозцы бярвенняў; падсанкі’ (ТСБМ, Сцяшк., Сцяц. Сл., Маслен., Арх. Вяр.; лях., Янк. Мат.), су́чка, су́чкі ‘тс’ (беласт., дзятл., барыс., Сл. ПЗБ; ЛА, 2), ‘лаўка, зэдлік’ (Касп.), су́чка ‘задняя частка ў санях’ (Арх. Вяр.). с. 81

Сучка₃ ‘дошчачка з дзірачкамі для накручвання навоя ў кроснах’ (Бяльк., Уладз.), ‘кій або клін для ўтрымання задняга або пярэдняга навоя’ (пін., клім., ЛА, 4; Уладз.), ‘планка, што круціць кола ў калаўроце’ (Варл.), ‘понаж у калаўроце’ (Бяльк.), ‘дэталь у калаўроце’ (мёрск., Ск. нар. мовы), ‘верхняя частка калаўрота, дзе наматваецца шпулька’ (Сцяшк. Сл.), ‘лапатачка, якая накладаецца на вось у калоўроце, а другім канцом прымацавана да падножкі’: сучка кола рухае ў калаўротку (лід., паст., пух., лудз., Сл. ПЗБ; рас., свісл., кам., Шатал.), су́чачка ‘дэталь у калаўроце’ (паст., Сл. ПЗБ), ‘калодачка для млёна ў верхнім камені жорнаў’ (паст., ЛА, 4). с. 81

Су́чка₄ ‘буёк, паплавок’ (Ян.). с. 82

Су́чкі₂ ‘калючкі’ (Барад.), ‘сабачкі, расліна Bidens L.’ (Некр. і Байк., Бяльк.), ‘ваўчкі, Bidens tripartita L.’ (Касп., ЛА, 1), ‘расліна ваўчкі або адвар з іх’ (круп., Сл. ПЗБ; рас., в.-дзв., Шатал.), ‘дзядкі, Agrimonia eupatoria L.’ (Кіс.). с. 82

Сучо́к₁ ‘маленькі сук’ (Сцяшк.), ‘тонкая галінка’ (ЛА, 1), ‘дзірка ў дошцы, з якой выпаў сучок’ (Сержп. Прымхі). Да сук₁, гл. с. 83

Сучо́к₂ ‘скрутак на крутой нітцы’ (ТС), ‘вузлік’ (Сл. Брэс.). Да сук₂, гл. с. 83

Су́чча вы́мя ‘павялічаныя залозы пад пахай’ (чавус., Нар. медыцына), ‘павялічаныя грудкі ў нованароджаных’ (там жа), су́ччае вы́мя (сучее выме) ‘павелічэнне залоз пад пахай, пераходзячае ў скулу’ (Нас.), сучы́нае вы́мя ‘нарыў пад пахай’ (ТСБМ), сучаі́м`е, сухаі́м`е ‘гідрадэніт, запаленне залоз пад пахай’ (шчуч., люб., Сл. ПЗБ). с. 83

Сучы́ць ‘сукаць, скручваць у дзве столкі’ (Бяльк., Др.-Падб., Сл. ПЗБ; докш., Янк. Мат.; мёрск., Ск. нар. мовы; ГЧ, Сцяшк. Сл.), ‘навіваць ніткі на цэўку пры дапамозе сукала’ (Сл. ПЗБ, ТС; докш., Янк. Мат.), ‘круціць (калаўрот)’ (Сл. ПЗБ), сюды ж су́чыцца ‘бурліць (пра ваду)’ (віц., бялын., ЛА, 2). с. 83

Суш ‘сухое без дажджоў надвор`е, засушлівы час, засуха’ (ТСБМ, Ласт., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС), ‘што-небудзь пазбаўленае вільгаці, сухое (галінкі, паверхня зямлі)’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ‘сухая вашчына (пчаліныя рамкі з сотамі без мёду)’ (ТС; івац., жытк., Нар. сл., Скарбы, Сцяшк.), ‘вашчына’ (брасл., шуміл., Сл. ПЗБ), сушь ‘тс’ (Сл. Брэс., Анох.). с. 83

Су́ша ‘зямля ў процілегласць воднай прасторы’, ‘сухое надвор`е, засуха’ (ТСБМ, ТС), ‘сухое надвор`е, засуха’ (Сл. ПЗБ, Байк. і Некр., Гарэц., Янк. 3, Пятк. 2, Сцяшк.), ‘сухое месца’ (Сл. ПЗБ), ‘цвёрдая зямля, мацярык’ (Ласт.). с. 84

Сушані́ца ‘расліна Gnaphalium silvaticum L.’ (Сцяшк., Кіс.), сушні́ца ‘тс’ (Кіс.), с. 84

Сушке́ (suszkiѐ) мн. л. ‘хмызняк, кусты’ (Тур.). с. 84

Сушча́к ‘худая недагледжаная жывёла’ (маладз., Гіл.). с. 84

Сушчу́кнуць ‘сціхнуць’ (Мат. Гом.). Да шчукнуць, гл. с. 84

Су́шчы₁ ‘сапраўдны, ісцінны’ (Касп., ТС), с. 84

Су́шчы₂ ‘хвароба немаўлят’: дзіця ў сушчах (віц., Нар. медыцына). с. 84

Су́шчык ‘хударлявы чалавек’ (ТС), ‘сухі кусочак хлеба’ (Вешт., Сл. Брэс.), ‘сухое пячэнне з пшанічнай мукі’ (Мат. Гом.), ‘сухі край у скібкі хлеба’ (Растарг.), сюды ж з іншым суфіксам сушчак ‘худая жывёла’ (Гіл.). с. 85

Сушчэ́ннік ‘бусельнік цыкутавы, Erodium cicutarium (L.) L`Herit’ (Кіс.). с. 85

Сушы́ць ‘рабіць сухім’, ‘ нарыхтоўваць у запас, высушваць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Стан., ТС, Сл. ПЗБ). с. 85

Суя́рак ‘мука з сумесі яравога збожжа’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘ярына; зерневыя культуры, якія сеюць вясной’ (Буз.; бярэз., нараўл., Расл. св.), суя́рок ‘тс’ (Серб. Вічын., ПСл), суярко́вы ‘з мукі яравога збожжа’ (пух., ЛА, 4). с. 85

Суята́ (суета́) ‘непакой’, ‘мітуслівы, неспакойны чалавек, які ўсюды лезе’ (Нас.), суjета́ ‘клопат, турбота’ (Вруб.), суетня́ ‘клопат, суматоха’ (Нас.), с. 85

Суяці́м ‘аматар судзіцца’ (Гарэц., Стан.). с. 86

Сфе́ра ‘шар ці яго паверхня знутры’, ‘прастора дзеяння; межы распаўсюджвання’ (ТСБМ), сфэ́ра ‘абшар, на які сягаюць сілы, уплывы нябеснага цела; круг уплыву’ (Ласт.), ‘абсяг’ (Некр. і Байк.). с. 86

Сфэ́ціць ‘украсці’ (Сл. рэг. лекс.). с. 86

Сха́дзка, сха́жка ‘сходка; згода, стачка’ (Нас.), сха́цка ‘сяброўства’ (Сцяшк. Сл.), схажа́цца ‘схадзіцца, пагаджацца’ (там жа), с. 86

Схаласо́піць ‘распрадаць за нішто’ (Сцяшк. сл.). с. 86

Схамяну́цца ‘раптам успомніць, заўважыць памылку’, ‘падхапіцца, здрыгануцца’ (ТСБМ), ‘спахапіцца, апамятацца’ (Нас., Касп., Растарг., Янк. 3, Сержп.), ‘супакоіцца, сціхнуць’ (паст., Сл. ПЗБ), ‘страпянуцца’ (Нар. Гом.), схамыну́тысь ‘адумацца, апамятацца’ (Клім.). с. 86

Сха́пвацца ‘імгненна з`яўляцца, застываць’ (ПСл), сха́пацца, сха́пвацца, схо́пвацца ‘ўтварацца, з`яўляцца, усхоплівацца’, ‘хутка згушчацца, збірацца’ (ТС). Да хапаць, гл. с. 87

*Схва́нуць, схва́нуты ‘схапіць’ (Сл. Брэс.). с. 87

Схед : (маладая) на схедъ стояча, з долей размоўляла, тлумачыцца “на сходѣ, перед отправлением в церковь” (Доўн.-Зап., Пін.). с. 87

Схеда ‘частка вёскі па некалькі хат’ (мір., Я. Брыль). с. 87

Схе́ма ‘спрошчаны чарцёж, агульны план, накід’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), схэ́ма ‘тс’ (Ласт.). с. 87

Схібну́цца ‘памерці’: “Як матуля жыла, часценька гасціла // Матуленька схібнулась, гасціна мінулась” (свісл., Ант.), ‘памыліцца’ (Нас., Стан.), схі́бны ‘падманны, ненадзейны’ (Нас.). Да хібіць, хібы, гл. с. 87

Схі́зма ‘раскол, раздзел цэркваў’ (ТСБМ), ‘адшчапенства’ (Некр. і Байк.), схізма́тык ‘раскольнік, хто належыць да схізмы’ (ТСБМ). с. 87

Схіл ‘нахіленая паверхня; пакаты спуск’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк.), ‘спад’ (Некр. і Байк.), ‘пакаты бок узгорка’ (БРС), схі́лак ‘сыход, край, канец’ (Нас.). с. 87

Схіле́нні ‘паджылкі, каленныя сухажыллі’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 88

Схі́лкі ‘маршчыны’, схі́лачкі ‘складачкі’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 88

Схі́льны ‘які выказвае прыхільнасць, слабасць да чаго-небудзь; гатовы да чаго-небудзь’ (ТСБМ). Да схіліць <хіліць (гл.). с. 88

Схі́ма ‘вышэйшая манаская ступень у праваслаўнай царкве, якая патрабуе строгага аскетызму’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), схі́мнік ‘манах’ (Ласт.). с. 88

Схі́ндрыцца ‘зрабіцца худым, мізэрным’ (ТС). с. 88

Схіну́ць ‘нахіліць’ (Ласт.), ‘акінуць, ахапіць’: вокам не схінуць (узд., Жд. 3). Да хінуць, гл. с. 88

Схлія́ць ‘аслабець, састарыцца’ (Яўс.), схля́нуті ‘схуднець, змарнець’ (беласт., Сл. ПЗБ). Да хляць, хля́нуць, гл. ахляць. с. 88

Схнуць ‘сохнуць, марнець’ (Сержп., Сл. ПЗБ, ЛА, 5), с. 88

Сход₁ ‘сумеснае пасяджэнне, збор’ (ТСБМ, Гарэц., Некр. і Байк., Ласт., Бяльк., Растарг.). с. 88

Сход₂ ‘усход (сонца і пад.)’ (Некр. і Байк., Сцяц. Сл., Сл. ПЗБ, ТС), ‘усход (кірунак свету)’: тут сход, а там полудзянь (Сл. рэг. лекс., Сцяц. Сл.), ‘трэцяя квадра месяца, апошняя фаза’ (Нас., Ласт., Касп., Мядзв., Гарэц., Сл. ПЗБ, ТС, Сцяшк. Сл., ЛА, 2, Растарг., Мат. Гом.). с. 88

Схо́дні: сходнія дні ‘дні ў апошняй фазе месяца’ (Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ, Касп.), схо́дные дні ‘тс’ (Пятк. 2). Гл. сход₂. с. 89

Схо́ды ‘лесвіца, ступенькі лесвіцы’ (ТСБМ, ТС, Бяльк.; зах.-бел., ЛА, 4; Сл. ПЗБ), схо́дкі ‘прыступкі’ (ТСБМ, Некр. і Байк.; паст., Сл. ПЗБ); с. 89

Схон ‘схіл’ (А. Зарэцкі), ‘упадак, канец’: усё на схон ідзе (ЛіМ, 1995, 1 снеж.). с. 89

Схрон ‘бункер, бамбасховішча’ (баран., лях., астрав., беласт., Сл. ПЗБ), ‘схоў, сховішча’ (Сцяшк. Сл., ТС, Сл. Брэс.). с. 89

Схунды́ту ‘ўсе разам, грамадой’: schundýtu pašli kasić (Варл.). с. 89

Сху́ня, сху́нька ‘палатняная торба для зерня, з якой сеялі ўручную’ (Сл. Брэс.; лун., Шатал.). с. 89

Схэ́лтаць ‘з`есці’ (Дыял. Гродз.). с. 89

Сца ‘сліна, асца’ (калінк., Сл. ПЗБ), ‘балючы сверб падэшвы нагі’ (Нас.). Гл. асца. с. 89

Сцаць ‘выдзяляць мачу’ (Нас., Сержп. Прымхі), сцяць ‘тс’ (ашм., Стан.), сца́цца ‘мачыцца пад сябе’ (Нас.; ашм., Стан.). с. 89

Сцверало́м ‘павіліца сапраўдная, Galium verum L.’ (Касп., Кіс.). с. 89

Сце́бель ‘сцябло, цыбух’ (Сл. ПЗБ), ‘ручка ў вясле’ (ТС), сце́бяль, сцяблавы́ ко́рань ‘вертыкальны корань дрэва’ (Сл. ПЗБ; чэрв., ЛА, 1). с. 89

Сце́гацца ‘сцягвацца; укарочвацца, праходзіць марудна, доўга (пра час)’ (ПСл). Гл. сцягацца. с. 90

*Сце́жа, стэ́жа: на всю стэжу ‘насцеж’ (драг., 3 нар. сл.), с. 90

Сце́жар, стэ́жар ‘укапаны высокі шост, вакол якога кладуць стог’ (Сцяшк., Янк. Мат., Сл. Брэс., Сл. ПЗБ), ‘падсціл пад стог’ (Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ, ДАБМ, Сл. Брэс.), сцежаро́к ‘тс' (ТС), с. 90

Сцежая́ (сцежэя́) ‘задняе шула ў варотах’ (ТС). с. 90

Сце́жка ‘вузкая пратаптаная людзьмі або жывёлай дарожка’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Касп., Шат., Пятк. 2, Бяльк., ТС), сце́жка, сце́шка, стэ́жка ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сте́жка ‘прабор у валасах’ (Сл. ПЗБ), сцяга́ ‘сцежка’ (Касп.), сціга́ ‘тс’ (рас., Шатал.; Сл. ПЗБ), сцяжы́на ‘тс’, с. 91

Сце́клы ‘шалёны’ (трак., Сл. ПЗБ). с. 91

Сце́ля ‘сплецены з лазы памост (у ваўкаўні)’ (Маш.), сте́ля ‘рад укладзеных снапоў у стажку’ (пруж., Горбач, Зах.-пол. гов.). с. 92

Сце́міць ‘прыкмеціць, успомніць; заўважыць’ (Нас.). Гл. цеміць. с. 92

Сцен ‘енк, стогн’: змываю я сцен собаччій, курачій (з замовы, Рам. 5; Нар. Гом.), мажліва, сюды ж сціна́цца ‘плакаць, аж выпроствацца’ (Бяльк.), гл. сцінаць₂. с. 92

Сце́нка₁ ‘шырокая мяжа, вузкая палявая дарога’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Арх. Федар., Варл., ТС, Сл. ПЗБ, Чуд., Арх. Вяр., Нік. Оч.), ‘дарога, якая праходзіць за будынкамі паўз вёску’ (Сл. ПЗБ; маладз., Янк. Мат.; Маш.), ‘забытая старая дарога, па якой цяпер зрэдку ходзяць’ (Сцяшк.), ‘прамая дарога каля лесу’ (пруж., Ск. нар. мовы), ‘дарога, пратаптаная паміж двароў’ (Мат. Маг.), ‘дарога ад вёскі да вёскі; дарога праз лес’ (Сл. ПЗБ). с. 92

Сце́нка₂ ‘мера палатна’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ‘частка асновы пры тканні’ (Нік., Оч.; ашм., Стан.). Гл. сцяна₃. с. 92

Сцень ‘прывід’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Барад.), ‘цень’ (Нас., ТСБМ, Бяльк.; рас., Варл.; мёрск., слаўг., ЛА, 1; глыб., барыс., Сл. ПЗБ), ‘цень ад чалавека’: чалавек стаіць і яго сцень (Шн. 2, ЛА, 1), сьцені свое боіцца (Бяльк.), ‘міфічная істота’ (ушац., ЛА, 1), ‘хвароба ад спалоху’ (Касп.), ‘хвароба з трызненнем’ (Шн. 3), ‘хвароба ўласнага ценю’ (Рам. 5, Мат. Маг.), ‘хто вельмі худы’ (мёрск., 3 нар. сл.; шуміл., Сл. ПЗБ), с. 92

Сценя́ціцца, сціня́ціцца ‘пакрыцца тонкім лядком, замерзнуць’ (Сл. ПЗБ). с. 93

Сцеп ‘стэп, бязлесная роўная мясцовасць’ (Бяльк., Косіч, ТС), степ ‘тс’ (Растарг.). с. 93

Сце́паць ‘калаціць’ (ТС), ‘паціскаць плячыма’ (Стан.), сцёпаць ‘рухаць, варушыць’ (Сцяшк. Сл.), сцепану́ць ‘упасці, шлёпнуць’ (Нар. Гом.), сцепану́ць ‘тармаснуць’ (Янк. 3), сцепену́ць ‘калатнуць’, стыпыну́тэ ‘тс’ (драг., Ск. нар. мовы), сцепену́цца, сцепну́цца ‘калатнуцца’ (ТС). Да цепаць, гл. с. 94

Сце́пярска ‘даўно, да гэтага часу’ (Сл. рэг. лекс.). Гл. цеперся. с. 94

Сцерагчы́ ‘берагчы, пільнаваць, вартаваць’, ‘уважліва сачыць’, ‘падпільноўваць’, ‘засцерагаць’ (ТСБМ, Ласт., Федар. 4, Сержп. Прымхі), сьцярэ́жч, сьцярэ́ч ‘тс’ (Бяльк., Мат. Маг.), сцерэгці́ ‘тс’ (ТС), сцяро́гць (стярогть) ‘тс’ (Шн. 2); сюды ж сцеражо́ны ‘асцярожны’ (Нас., Варл.), сцеражны́ ‘тс’ (мядз., Сл. ПЗБ), с. 94

Сце́рва ‘падла’, ‘лаянкавае слова’ (Нас.), ‘труп здохлай жывёлы’ (Ласт.), ‘лаянкавае слова на жанчыну’ (Маш., Пятк. 2), стэ́рва (stérwa) ‘тс’ (Федар. 4), сце́рва ‘подлы чалавск’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), сце́рво ‘падла’ (ТС, ПСл). с. 94

Сце́рка ‘гусцера, Blicca bjoerkna L.’ (Жук.). с. 95

Сце́рлядзь ‘рыба сямейства асятровых, Acipenser ruthenus L.’ (ТСБМ), сце́рлік ‘тс’ (Жук., Ян.), сце́рня ‘тс (?)’ (Маш.), стэ́рня ‘тс’ (ТС). с. 95

Сце́рня (ściérnia) ‘жніўё’ (калінк., Арх. ГУ; Федар. 4), стерно́, стэрня́ ‘тс’ (Лекс. Бел. Палесся, Лексика Пол.). Гл. сцёран₂. с. 96

Сце́рхнуць ‘амярцвець’: ногі сьцерхлі (маладз., Гіл.), с. 96

Сце́рці ‘зняць з паверхні, саскрабсці’, ‘намуляць’, ‘ператварыць у аднародную масу’, ‘апрацаваць (лён)’, ‘змарнаваць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ), ‘правесці (час)’ (Ласт.), ‘запаліць (запалку)’, ‘памыць (падлогу)’ (Мат. Гом.), ‘з`есці’ (люб., Нар. ск.), сцерць ‘перацерці, выцерці’ (Нас., Сл. ПЗБ, Бяльк., Растарг.), сцёрці ‘расціснуць, разарваць на дробныя часткі’ (Варл.). Да церці (гл.) у розных значэннях. с. 96

-сце́рці, гл. прасце́рці, распасце́рціся. с. 96

Сцехану́цца ‘здрыгануцца, скалануцца’ (Сцяшк. Сл., Нар. Гом.), сце́хацца ‘пахудзець’ (Ян.), сцяхацца ‘жахацца’ (Мілк.). с. 96

Сцёбаць, сцёбнуць. Гл. сцябаць. с. 96

Сцёбка, сцёпка ‘будынак для захавання гародніны, кладоўка’ (слонім., Шн. 3; Касп., ТС, Маш., Сл. Брэс., Тарн., ПСл, Мат. Гом.). Гл. стобка, істопка. с. 96

Сцёжка (стёжка) ‘стужка, жычка’ (Растарг.), сце́жка ‘завязка’ (Мат. Гом.), сцёнжка ‘стужка’ (нараўл., Арх. ГУ), сцёнчка ‘тс’ (пруж., Сл. ПЗБ). с. 96

*Сцёк, стёкы ‘не з галавой (пра становішча ў вадзе)’: тут шчэ стёкы (пін., Нар. лекс.). с. 96

Сцёклы ‘тонкі, худы’ (ТС), сцёклісты, сцеклі́сты ‘тонкі, высокі’ (ТС, Арх. Вяр.). с. 97

Сцён ‘шарош’ (ЛА, 2), сьцюон ‘тонкі лёд’ (Бес.), стін ‘тонкая ледзяная скарынка на вадзе’ (Сл. Брэс.; ЛА, 2). с. 97

Сцёран₁ (сцёрин) ‘вось сукалкі, на якую насаджана махавае кола’ (Нік. Оч.). с. 97

Сцёран₂ ‘іржышча’ (Мат. Гом., Ян.), сцёрань ‘зжатае поле’ (ДАБМ, камент., 850-851), сте́рэнь ‘тс’ (Лексика Пол.), сцярнуё ‘ільнішча’ (Сцяшк. Сл.), сцёрнішча ‘іржышча’ (Мат. Гом.), сцярні́шча ‘ржышча’ (лях., Янк. Мат.). с. 97

Сцёўкаць ‘гучна рассякаць паветра гнуткім дубцом або кароткай пужкай’ (васіл., Лаўшук, вусн. паведамл.). с. 97

Сці-сці ‘падзыўныя для авечак’ (петрык., ДАБМ, камент. 896). с. 97

Сцібі́клі ‘ігліца’, ‘кастрыца’, ‘адросткі пер`яў пасля лінькі’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 98

Сці́біць ‘падхапіць, украсці’ (Варл., Кал.), сцы́біць, зьдзі́біць ‘тс’ (Некр. і Байк.), сці́брыць ‘тс’ (Касп., Бяльк., Растарг.), сці́брыты ‘тс’ (Сл. Брэс.), сцы́брыць ‘тс’ (Мат. Гом.), сці́бчыць ‘тс’ (Жд. 3), сюды ж, відаць, сці́біцца ‘ўшчамляцца, лезці’ (трак., Сл. ПЗБ); с. 98

Сціга́ць ‘шпарка ісці шырокімі крокамі, сігаць’ (Адм.), сціґаць ‘даганяць’ (Чуд.), сцігава́ць ‘цікаваць; пільнаваць’ (лаг., Сл. ПЗБ), сцігану́ць ‘шпарка пайсці, сігануць’ (Адм.). с. 98

Сцігіля́ць ‘хутка ісці’ (Сцяшк. Сл.). с. 98

Сціго́та ‘кій, палка’ (Сцяшк. Сл.). с. 98

Сці́жба ‘вялікі статак’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘мноства (пра людзей, жывёл)’ (Мат. Гом., Бел.-польск. ізал.). Гл. ціжба. с. 98

Сці́жма ‘вялікая колькасць, мноства’ (ТСБМ; клім., ЛА, 5), сюды ж і сці́жла ‘чарада кароў’ (петрык., Шатал.). с. 98

Сцізо́рык ‘невялікі складаны кішэнны нож’ (ТСБМ, Шн. 2, Сержп.), сцызо́рык ‘тс’ (Мядзв.), сузо́рак ‘тс’ (Касп.), слюзо́рык (Шымк. Собр.), цызо́рык ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 99

Сціла́ха, сцялу́ха ‘крынічнік лекавы, Veronica officinalis L.’ (Кіс.). с. 99

-сцілаць у дзеясловах засціла́ць, рассціла́ць (ТСБМ, Ласт.), просціла́ць ‘рассцілаць, раскладваць’ (ТС) і інш. Гл. слаць₂. с. 99

Сці́лка ‘подсцілка з тонкай скуры, тканіны і пад., якая ўкладваецца ў абутак’ (ТСБМ). с. 99

Сцімбу́р ‘парастак, цымбур’ (Сцяшк. Сл.), ‘бадыль, сцябло’ (астрав., Ск. нар. мовы), сцімбу́р, сцімбю́р, сцімбі́р, сцымбу́р ‘сцябло агародных культур, пустазелля’, ‘чаранок ліста’, ‘кветаножка, сцябло суквецця’, ‘стрыжань пяра’, ‘сплеценыя ніткі ў матузы’, ‘хваставы адростак у жывёл’ (Сл. ПЗБ), сцю́мбар ‘сцябліна зёлкі’ (мёрск., Краязн. газ., 2008, 43, 7). с. 99

Сці́мерзнік ‘густы лес ці хмызняк’, ‘скупы чалавек’ (мёрск., Крыўко, вусн. паведамл.). с. 99

Сці́на ‘рагоз, Typha latifolia L.’, ‘катах рагозу’ (ашм., ЛА, 1). с. 99

Сціна́ць₁ ‘зразаць’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Сцяшк., Гарэц., Др.-Падб., Сл. ПЗБ). Гл. сцяць₁, цінаць. с. 99

Сціна́ць₂ ‘абхапіўшы, сціскаць; перахопліваць (дыханне); ахопліваць (вокам); замарожваць, сцягваць’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), ‘сціскаць (горла)’ (Ян.), ‘кідаць у дрыжыкі’ (ТС), сціна́цца ‘сціскацца, закрывацца (пра рот)’ (Барад.), ‘замярзаць, зацягвацца лядком’ (Бяльк., Варл., ЛА, 2), ‘тс’ і ‘зябнуць, уздрыгваць’ (Сл. ПЗБ), сюды ж сціну́ць, сцену́ць ‘ахапіць (холадам, вокам і пад.)’ (ТС), сцінка́цца ‘сціскацца, згінацца’ (Сл. ПЗБ), сценя́ціцца, сціня́ціцца ‘схапіцца лядком’ (там жа). Гл. сцяць₂. с. 99

Сціняце́ць ‘зрабіцца тонкім, кволым’ (красл., Сл. ПЗБ). с. 100

Сціпе́льнік (стипе́л`ник) ‘валяр`ян лекавы, Valeriana officinalis L.’ (Бейл.). с. 100

Сці́пер`е (сьципіере) ‘пер`е цыбулі, часнаку’ (Бес.), сты́пэрье, сты́пірье, сты́пырье, сты́пырне ‘тс’ (Сл. Брэс., Нар. лекс.), сти́пер ‘сцябло’ (Бел.-укр. ізал.), сцеп`ёр ‘маркоўнік’ (ТС). с. 100

Сці́перы ‘жабры’ (шальч., Сл. ПЗБ). Гл. шчыбры ‘тс’. с. 100

Сці́піны ‘капылы ў санях’ (воран., LКК, 16). с. 100

Сці́плы ‘просты, стрыманы, без прэтэнзій’, ‘невялікі, сярэдні’ (ТСБМ), ‘скромны, ціхі’ (Гарэц.), ‘ціхі, пільны’ (Варл.), ‘гаспадарлівы’ (Мат. Маг.), ‘эканомны; скупы’ (Мат. Гом.), сці́пл(н)ы ‘скромны, ціхі, лагодны; просты’ (Некр. і Байк.). с. 100

Сці́пны ‘паважны; скромны, сарамлівы’ (Нік., Оч.), ‘лоўкі, акуратны’ (Касп.), ‘хто ўмее добра працаваць’ (докш., ушац., Пан.), ‘працалюбівы’ (Шат.). с. 100

Сці́пры ‘шчыльны, сціснуты, збіты’, ‘моцны, цвёрды, трывалы’ (Ласт.). с. 100

Сціпу́лькі ‘адросткі пер`я ў птушкі’ (Сцяшк. Сл.). с. 101

Сці́ра ‘страта’ (Юрч. Вытв.), сці́рства ‘тс’ (Касп.). с. 101

Сціра́ць ‘мыць, праць; чысціць’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ), ‘выціраць, рабіць чыстым, сухім’ (ТС, Варл.). с. 101

Сці́ркі ‘карты’ (клец., Жд. 1), сці́рка ‘карта (ігральная)’ (Мат. Гом.). с. 101

Сці́рта ‘вялікі стог сена, саломы, снапоў’, ‘куча прадметаў, пакладзеных адзін на адзін’ (ТСБМ, Шн., Варл.; карэліц., Янк. Мат.; Янк. 1, Сл. ПЗБ, ЛА, 1, Сцяшк.), сцірт, сцірта́, сці́рда ‘тс’ (Сл. ПЗБ); сці́рда ‘тс’ (Мат. Гом.), сцю́рта ‘тс’ (Сл. Брэс.), скі́рта ‘тс’ (Некр. і Байк., ЛА, 1), скірда́ ‘тс’ (Шымк., Арх. Вяр., ЛА, 1, Сержп. Грам.), сты́рта ‘тс’ (Кольб.), ‘кубел’ (Мат. Гом.), с. 101

Сці́слы ‘выкладзены коратка, лаканічны; кароткі’ (ТСБМ), сьці́слы, сьці́склы ‘сціснуты, шчыльны; кампактны’ (Ласт.), сці́слы, сці́склы, сці́склівы ‘ашчадны, скупаваты’ (брасл., паст., смарг., Сл. ПЗБ), сці́слы ‘сціпла, ашчадна жывучы’ (Нас.), ‘ашчадны, скупы’ (Бяльк.), ‘скупы, прагны’ (Ян., Жд. 2), ‘вельмі скупы, хцівы’ (Растарг.), сці́склы ‘эканомны’ (Ян.), сці́склівы ‘ашчадны, які намарна нічога не пусціць’ (Варл.), сці́слівы ‘сарамлівы’ (Мат. Гом.). с. 102

Сціх₁ ‘супакой, цішыня’ (Барад., Юрч. Вытв.), ‘спакой, канец’ (Сцяц. Сл.), стіх ‘кароткі адрэзак часу’; у значэнні прысл. стіха́мі ‘часамі’: стіхамі мніе голова боліт (беласт., Сл. ПЗБ). с. 102

Сціх₂ ‘верш’ (Сл. ПЗБ), сцішо́к ‘вершык’ (Бяльк.). с. 102

Сціхамі́р ‘супакой, заспакаенне’ (Нік. Старцы, Юрч. Вытв.), сціхамі́рые ‘тс’ (Юрч. Вытв.), сюды ж сціхамі́рны ‘смірны, рахманы’ (Нас.), сціхамі́рыцца ‘супакоіцца, суцішыцца’ (Касп., Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 102

Сці́хат ‘страх’: аж сціхат глядзець (Марц.), сціхо́т ‘страх, жах’ (навагр., Сцяшк. Сл.). с. 103

Сціха́ць ‘супакойвацца, сунімацца’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Стан., Сл. ПЗБ), сці́хнуць ‘перастаць, суняцца’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, ТС), сці́хці ‘тс’ (Стан.), сюды ж з іншым варыянтам асновы сціша́ць ‘супакоіцца’, сцішэ́ць ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сціша́ць ‘змяншаць, сунімаць’ (ТС), прыслоўе (дзеепрыслоўе?) сці́ха ‘ціха (у песнях)’: це́кла рэ́чка невелі́чка, це́кла вона́ сці́ха (ПСл), ‘ціхенька, паціху’ (Нас., Бяльк.), сціха́ ‘тс’ (Барад.; ашм., Стан.), с. 103

Сціць ‘шанаваць, паважаць’ (Стан.), с. 103

Сці́шна ‘страшнавата’ (Адм., Дзямід.), ‘ціха’ (навагр., Сл. ПЗБ), сці́шнасць ‘некаторы страх’ (Стан.), сці́шны ‘вельмі ціхі’ (Адм.). Да сцішэць, сціхаць (гл.); с. 103

Сцулі́ ‘мача’, сцуль ‘хто мочыцца пад сябе’ (Нас.). с. 103

Сцу́піць ‘узяць, схапіць’ (ТС), сцо́паць ‘схапіць, выкрыць’ (Сцяшк. Сл.). с. 103

Сцу́рыць ‘падчысціць, з`есці’ (Касп.). Да цурыць, гл. с. 103

Сцы́знуць ‘моцна змерзнуць’ (Растарг.). с. 103

Сцыку́н ‘мачавы пухір’ (іван., навагр., вусн. паведамл.). с. 103

Сцынзо́рык ‘мурашка’ (Мат. Гом.). с. 103

Сцэ́на ‘падмосткі для прадстаўлення’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), ‘відовішча’ (Гарэц. 1). с. 103

Сцэп ‘вясельны поезд (картэж)’ (ТС). с. 104

Сцю́дзень ‘квашаніна, халадзец’ (Нас., Бяльк., Шн., Рам. 8-9, Малч., Мат. Гом., Сл. ПЗБ). с. 104

Сцюдзёны ‘халодны’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Шн., Нас., Шымк. Собр., Касп., Бяльк., Ян., Сл. ПЗБ, ЛА, 2), с. 104

Сцюдзя́нка ‘мята, Mentha crispa L.’ (Кіс.). с. 104

Сцю́жа ‘моцны холад, мароз’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Касп., Гарэц.), сту́жа ‘тс’ (ТС, Бяльк.), сцю́жа, сці́жа ‘тс’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 104

Сця ў выразе ні сця любя ‘абыякава, неахвотна’ (Кал.), ні сьця́, ні любя́ ‘абы-як’ (гродз., Янк. Мат.). с. 104

Сцяба́ць і сцёбаць ‘біць чым-небудзь гнуткім; хвастаць’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Растарг., Чач., Шат., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), сцяба́ць ‘вастрыць мянташкай касу’ (Варл., Гіл.), ‘шыць шырокімі шыўкамі’ (Варл.), сцёбаць жыта ‘малаціць акалотам’ (лаг., Стан.), сцёб ‘хлоп! (удар бізуном)’ (Нас., Байк. і Некр.), сцёб, сцёбка ‘пакаранне розгамі’ (Нас.), сцебену́ць ‘сцебануць’ (ТС), сцяба́чка ‘вострая каса’ (Сцяшк.), ‘самаробны брусок вастрыць касу’ (Касп.; докш., Янк. Мат.; мядз., Сл. ПЗБ). с. 104

Сцябло́ ‘надземная частка травяністай расліны’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Ласт., Касп., Арх. Вяр., Сцяшк., Сл. ПЗБ), ‘жэрдка, вакол якой кладуць стог’ (свісл., Шатал.), ‘шасток каля печы для вешання адзежы’ (Чач.), ‘журавель’ (беласт., Сл. ПЗБ; маст., дзятл., ДАБМ, камент., 810), ‘рыбалоўная прылада’ (Ян.), сцебло́ ‘ствол расліны, дрэва’, ‘ручка веніка’ (ТС), сця́бла ‘выдаўбаны з дрэва жолаб для складвання сетак’ (Браім, Рыбалоўства), сцябе́ль ‘сцябло’ (Бяльк., Сцяшк.), сце́бель ‘ручка ў вясле’ (ТС), стэбло́ ‘дышаль у плуга’ (Тарн.), стэбэлі́на ‘сцябло’ (бяроз., Шатал.). с. 105

Сцяг₁ ‘палотнішча на дрэўку як дзяржаўная або вайсковая эмблема’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр., Ласт.). с. 106

Сцяг₂ ‘азярод, прыстасаванне для прасушкі збожжа ў снапах’ (барыс., Жд. 2; барыс., Шатал.): ширѣй, вышей сцяги ў поли (барыс., Шн.), sciehi, sciahi ‘тс’ (барыс., Маш.). с. 106

Сцяг₃ ‘туша забітай жывёліны’ (Нас., Байк. і Некр.), с. 106

Сцяг₄, ‘рад будынкаў, што прымыкаюць адзін да аднаго’ (Варл.), ‘рад, чарада, паласа, шарэнга’ (полац., Нар. лекс.; Сл. ПЗБ), ‘шмат, цуг’ (Барад.), ‘абшар, плошча, пляц’ (віл., Сл. ПЗБ; полац., Нар. лекс.), адны́м сця́гам ‘адзін за адным’ (клец., Бел. дыял.), сцяж ‘абшар’ (Бяльк.), ‘рад’ (Сл. ПЗБ), у сцяж ‘у адзін рад’ (драг., Нар. сл.), сцяг гаравы ‘горны хрыбет’ (Стан.), с. 106

Сця́га ‘нізіна са сцёкам’ (ТС), сця́гліна ‘дол, упадзіна, лагчына’ (паст., Сл. ПЗБ); с. 106

Сцяга́ ‘сцежка’ (Ласт., Рам. 8-9, Касп.; рас., Шатал.), ‘дарога, шлях’ (Сл. ПЗБ), сціга́ ‘тс’: за гумном ідзець сціга, вы той сцягой ідзіці (рас., ЛА, 4), ‘троп’: сцегі́ ваўчыныя (брасл., Сл. ПЗБ). с. 106

Сця́гаўя, сця́жкі ‘кудзеля з ільну, што быў зблытаны’ (Варл.). с. 107

Сця́гень ‘сувязь загнутых верхніх частак палазоў з пярэднімі капыламі’ (ПСл). с. 107

Сця́глі, сця́глы, сця́гля ‘каленныя сухажылкі’ (шчуч., іўеў., шальч., Сл. ПЗБ), сцягле́ ‘суставы, што злучаюць галёнку са сцягном’ (беласт., Стан.), сця́гля ‘сцягно’ (Сцяшк. Сл.). Гл. цяглі. с. 107

Сця́глы ‘худы’ (Марц.). Да сцягаць ‘рабіць больш кампактным’. с. 107

Сцягно́₁ ‘частка нагі ад клуба да калена’, ‘бядровая частка тушы, кумпяк’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Байк. і Некр., Касп., Бяльк., Растарг., Сцяшк., Сержп. Прымхі, ЛА, 3), сцягно́, сцягня́к ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сцягно́ ‘мускул, мускульная частка рукі, нагі або жывата’ (Ласт.), ‘мышца, мускул’ (брасл., Стан.), сцегно́, сцёгно́ ‘нага вышэй калена разам з клубам’ (ТС), сцягня́к ‘тс’ (Варл.), сцягні́к, сцягня́к ‘тс’ (Мат. Гом.), стёгно ‘шынка’ (лун., Шатал.), сцёгна ‘шынкі лапаткі’ (Пятк. 1), стыгно́ ‘бядро’ (Клім.), стыгня́к ‘кумпяк’ (Сл. Брэс.), сцягно́, ст`огно́, стэгно́, сц`егно́ ‘свіная нага і кумпяк з яе’ (Вешт., ЛА, 4, Сл. Брэс.). с. 107

*Сцягно₂, сцегно́, сцёгно́ ‘верхняя або ніжняя палачка ў ніце’ (ТС), стегно́, стэгни́ца ‘палавіна нічанкі, верхні або ніжні рад яе петляў’ (Уладз.), с. 108

Сцягно́₃ ‘старадаўняя страва, прыгатаваная з мукі і канаплянага малака’: u posnyja dni varyła sabie ściahno (Варл.). с. 108

Сцягну́ць ‘зняць, звалачы, украсці’, ‘сціснуць, скурчыць, злучыць, змацаваць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Варл., Сл. ПЗБ, Бяльк.), сцяга́ць, сця́гваць ‘знімаць, красці’, ‘сціскаць, злучаць’ (Ласт., Некр. і Байк., Янк. 2), сцягці́ ‘сцягнуць’ (Сл. ПЗБ), сцягну́цца ‘збегчыся, ссесціся (пра тканіну)’ (Сл. ПЗБ), ‘паказацца доўгім’ (Ян.), сцяну́цца ‘крануцца’ (люб., Жыв. НС), сцегціса ‘здоўжыцца’ (ТС), сцягацца ‘сцягвацца’ (Сл. ПЗБ), ‘схадзіць’ (Варл.), ‘цягнуцца доўга’ (Мат. Гом.), сце́гацца ‘здоўжвацца, скарачацца’ (ТС), ‘змучыцца, змардавацца’ (Растарг.), ‘праходзіць марудна, доўга (пра час)’ (ПСл), сця́гвацца ‘перасяляцца’ (Сл. ПЗБ), с. 108

Сцяго́лка, сцягоўка ‘бочкі розных памераў для засолу агуркоў, капусты, а таксама для ссыпкі збожжа’ (малар., 3 нар. сл.). с. 108

Сцягу́н ‘трыпутнік’ (стаўб., Нар. скарбы). с. 109

Сцяж ‘рад, лінія’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), ‘працягласць’ (Гарэц.), ‘абшар’ (Бяльк.). с. 109

Сцяжа́р`е ‘падмосткі пад стог’ (ДАБМ, камент. 878; карэліц., Янк. Мат.), сцяжа́ра, сцяжа́р`е ‘тс’ (Сцяшк.), стажа́р`е ‘абарог’ (дзісн., ЛА, 4). с. 109

Сця́жкі ‘атрэп`е’ (шум., лаг., глыб., Сл. ПЗБ), сця́жка ‘палоска’ (Рагаўц.). с. 109

Сця́жыкі ‘сляды гада’ (рагач., Сл. ПЗБ). с. 109

Сця́жыць ‘сцягнуць, украсці’ (даўг., брасл., Сл. ПЗБ). Да сцягнуць, гл. с. 109

Сцяка́ць ‘паступова выцякаць’ (Ласт., Бяльк.), ‘пазбаўляцца вадкасці’, ‘праходзіць, адыходзіць’ (Ян.), ‘зыходзіць (крывёю)’, ‘падглядваць, шукаць’ (Нас.), ‘выцякаць’, ‘рабіцца тонкім, кволым (пра гародніну)’ (маст., шчуч., Сл. ПЗБ), сце́каць ‘выцякаць’ (ПСл), ‘абхапіць’: як рука сцекае ‘як рукой абхапіць’ (ганц., Сл. ПЗБ), ‘выцякаць’, ‘марнець, слабець, млець’ (ТС), сцякці́ ‘зарасці’ (Сцяшк. Сл.), сце́кці ‘выцячы, зыйсці’ (Нас., ТС), ‘ахапіць’ (ТС), сюды ж сцёклісты, сцёклы ‘худы, тонкі’ (ТС), сце́кціся ‘зрабіцца кволым, змарнець’ (лудз., Сл. ПЗБ). Да сцячы, цячы, гл. с. 109

Сцякло́ ‘шкло’ (брасл., Сл. ПЗБ; ст.-дар., Ск. нар. мовы), сцекло́ ‘шкло лямпы’ (Арх. Вяр.), сцяклі́на ‘аконнае шкло’ (Мат. Гом.), сцякля́нка ‘шкляны слоік’ (ПСл, Мат. Гом., Ян.). с. 109

Сцяку́н ‘крынічнае месца, якое зімой не замярзае’ (карэліц., Сл. ПЗБ), ‘незамерзлая сярэдзіна ракі’ (Сцяшк.), сцяку́н, цяку́н, сцёк ‘тс’ (ЛА, 2). с. 110

Сцяле́жыць ‘зняць панарад (у возе)’ (Варл.), сцяле́жыцца ‘сарвацца, здзецца са шворана (пра калёсы)’ (бялын., Янк. Мат.; Гіл.). Да цяле́га, гл. с. 110

Сцялі́ць ‘слаць, рассцілаць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ; Варл.). Гл. слаць₂. с. 110

Сцялу́ха ‘крынічнік лекавы, Veronica officinalis L.’ (Касп., Кіс.). с. 110

Сцяльні́к ‘соты’ (Некр.), сцельні́к ‘вашчына з мёдам (у калодзе)’ (Маш., ТС, ПСл), шчэльні́к ‘тс’ (ТС), сце́льнікі ‘соты’ (Мат. Гом.). с. 110

Сцяна́₁ ‘вертыкальная частка будынка’, ‘высокая агароджа з камення’, ‘стромкая бакавая паверхня’ (ТСБМ, Касп., Ласт., Бяльк., Сцяшк., Ян.), ‘рад чаго-небудзь, што стаіць на прамой лініі’ (Нас.), ‘абрывісты бераг’ (ветк., Яшк.), сцена́ ‘сцяна будынка’ (ТС), стена́ ‘тс’ (Шушк.), стина́ ‘сцяна, мур’ (пруж., Горбач, Зах.-пол. гов.), сце́нка памянш. да сцяна́ (ТСБМ, Сцяшк., ТС, Сл. ПЗБ), ‘сценка, грань’ (Байк. і Некр.), сце́нька ‘сценка будынка’ (брасл., Сл. ПЗБ), с. 110

Сцяна́₂ ‘мяжа ў выглядзе дарогі, якая раздзяляе розныя палі’ (Нас.), ‘лінія, мяжа’ (Шпіл.), ‘канцавая забытая дарога’ (Сцяшк.), с. 111

Сцяна́₃ ‘частка асновы пры тканні’ (Нік. Очерки; ашм., Стан.), ‘мера асновы, палатна, даўжынёй на хатнюю сцяну’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, Шатал., Цых.; ашм., смарг., Нар. скарбы; Жд. 1). Да сцяна₁, гл. таксама сценка₂. с. 111

Сцяня́цца ‘сноўдацца, бадзяцца, цягацца, шлындацца’ (Ласт.), сціня́цца ‘хадзіць, як прывід’ (Барад.), сюды ж, відаць, сцяна́цца ‘бадацца’: карова сьценаецца (навагр., ЛА, 1), сцяну́цца ‘крануцца, варухнуцца’ (слуц., Жыв. НС; Янк. 1; Мат. Гом.), сцену́цца ‘здрыгануцца, сцепануцца’ (ТС), сцяну́ць ‘патрэсці’ (Мат. Гом.). с. 111

Сцярдзю́шка ‘павіліца, Galium boreale L.’ (Кіс.). с. 112

Сцяха́цца ‘жахацца ад страху’ (Мілк.). Гл. сцехануцца. с. 112

Сцяць₁ ‘ссячы, зрэзаць’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Касп., Шат., ТС, Сл. ПЗБ; зах., ЛА, 5; Варл., Сцяшк.). с. 112

Сцяць₂ ‘абхапіўшы сціснуць’, ‘сціснуць (грудзі, горла), перашкаджаючы дыхаць’, ‘шчыльна злучыць (губы, зубы, пальцы і пад.)’ (ТСБМ), ‘злучыць, сціснуць’ (Байк. і Некр., Варл., Шат., ТС; палес., ЛА, 5), ‘ударыць’ (зах., цэнтр., ЛА, 5), сця́цца ‘пакрыцца тонкім лёдам, замерзнуць’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк.; ашм., Стан.; ЛА, 5), ‘пасварыцца, пацапацца’ (Сл. ПЗБ), сціна́ць ‘перахопліваць дыханне’ (Гарэц.), ‘шчыльна змыкаць, сціскаць, сашчамляць’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ), сціна́цца ‘пакрывацца тонкім лёдам’ (Сл. ПЗБ, Варл., Сцяц. Сл.), ‘дрыжаць’ (ЛА, 5), ‘сварыцца або біцца’ (Нас.), ‘замярзаць’, ‘туляцца, хавацца’ (Бяльк.), сці́нка ‘схватка, сутычка’ (Нас.). с. 112

Сцяцю́рыцца ‘сціснуцца, стуліцца, скурчыцца’ (Барад., Сл. ПЗБ), сцюцю́рыцца, сцюцюрэ́цца ‘тс’ і ‘зажурыцца, сцішыцца, замоўкнуць, заспакоіцца’ (Варл., Сл. ПЗБ). с. 112

Сцячы́₁ ‘зрабіцца кволым, тонкім’ (Сл. ПЗБ; ст.-дарож., Ск. нар. мовы), стычэ́ ‘зніцець, вырасці кволым (аб гурках, бураках)’ (драг., Ск. нар. мовы), сцякаць ‘рабіцца тонкім, кволым (пра гародніну)’ (Сл. ПЗБ), сце́каць ‘марнець ад ценю (пра расліны)’ (ТС). с. 113

Сцячы́₂ ‘быць дастатковым, хапаць’: як мукі сцячэ, то і няўмелька спячэ (Янк. БП). с. 113

Сцяя́ ‘рад, паласа’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 113

Сча́сце ‘шчасце’ (Сержп. Прымхі). Гл. шчасце. с. 113

Счутвера́ць ‘бурчаць (у жываце)’ (Нар. Гом.). с. 113

Счэ́за ‘пагібель’, счэза́ць ‘знікаць’, счэ́знуць ‘згінуць, прапасці’ (ТС). Да чэзнуць, гл. с. 113

Счэ́шчыць ‘зрабіць ласку, выказаць павагу’ (ТС). с. 113

Сшчэрк (сщеркъ) ‘выроўніванне збожжа з краямі меркі’ (Нас.). Гл. шчырк. с. 113

Сшчука́ць (сщукаць) ‘перастаць шумець, крычаць, плакаць; сціхнуць’, сшчукці ‘тс’ (Нас.). Да шчукаць, гл. с. 113

Сшымане́ць ‘здурнець, звар`яцець’ (Бяльк.). с. 113

Сшы́ндзіцца ‘моцна схуднець’ (ТС). с. 113

Сшыпу́ліць ‘стуліць, сшыць’, сшыпу́лены ‘сшыты на скорую руку’ (Яўс.). с. 113

Сшы́так ‘злучаныя лісты паперы ў вокладцы’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), сшыто́к ‘тс’ (Гарэц., Ласт.). с. 113

Сыба́ ‘хіба’ (драг., 3 нар. сл.; Ск. нар. мовы). Гл. сіба. с. 114

Сы́варатка ‘вадкасць, якая атрымліваецца пры згортванні крыві і лімфы’ (ТСБМ), ‘вадкасць з адстоенага ці адтопленага малака’ (Сцяшк.). с. 114

Сыгла́цца ‘пасябраваць’ (Мат. Гом.). с. 114

Сыгне́т ‘пярсцёнак з пячаткай’ (Нас., Сцяшк.), сыгнэ́т ‘тс’ (Касп.), ‘залаты пярсцёнак’ (маладз., Гіл.). с. 114

Сы́здалі ‘здалёк, здалёку’, сы́здаль ‘у далечыні, далёка’ (Ласт.). с. 114

Сы́зма ‘раскол, раздзел цэркваў’ (Нас.), ‘пустая неўрадлівая зямля’, ‘скупы, злы, благі чалавек’, ‘хто жыве ў недастатку’ (Сл. ПЗБ), ‘бязбожнік’ (Арх. Федар.), ‘скрытная, хітрая, каварная і сквапная асоба’ (мсцісл., 3 нар. сл.), ‘злы, благі чалавек’ (Шатал., гродз., Нар. лекс.), ‘цвёрдая нявырабленая ўтравелая глеба’ (Янук.), сызматы́к ‘раскольнік, іншаверац’, сызматы́чка ‘іншаверка’ (Нас.), сюды ж таксама сусмасты́к ‘уніят, далучаны да праваслаўя’ (Бес.), сасмасты́к ‘чалавек, які насуперак усяму імкнецца захапіць нешта’ (Цых.). с. 114

Сы́зы ‘шызы’ (Касп., Растарг., Шн. 2), ‘не адбелены (пра лён)’ (Сл. ПЗБ), сы́зый ‘шызы, сінявата-цёмны’ (Бяльк.). Гл. шызы. с. 114

Сы́каць ‘утвараць свісцячыя гукі’, ‘выказваць сваё незадавальненне, злоснічаць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Шат., Некр.; ашм., Стан.), ‘шыпець (аб гусях)’, ‘выказваць незадавальненне, пагражаць’ (Нас.), ‘сіпець; наракаць’ (Сл. ПЗБ), ‘пакрыкваць на старэйшых’ (Цых.), ‘кідаць сярдзітыя рэплікі’ (Варл.), ‘сіпець (пра гадзюку)’ (Некр., Варл., ЛА, 1), ‘шыпець’, сы́кацца ‘абараняцца пагрозлівым шыпеннем’ (ТС), сыча́ць ‘сіпець, свісцець’ (Байк. і Некр.), сычэ́ць ‘сыкаць’ (ТСБМ), сыча́ць, сыча́ті, сычэ́ты ‘тс’ (вільн., беласт., драг., Сл. ПЗБ), сык ‘сіпенне’ (Сцяшк. Сл.); сюды ж сы́кацень ‘гад, змяя’ (ТС). с. 115

Сы́лень ‘цвыркун’ (лун., ЛА, 1). с. 115

Сыма́ць ‘здымаць’ (Чуд.), сыймаць ‘тс’ (Нас.). с. 115

Сы́мбаль ‘сімвал, знак’ (Адм.), сымбо́ль ‘тс’ (Некр. і Байк., Стан.; Беларусіка, 19, 228), с. 115

Сын ‘асоба мужчынскага полу ў адносінах да сваіх бацькоў’ (ТСБМ, Некр. І Байк., Бяльк., Сл. ПЗБ, Маш., Стан., ТС). с. 115

Сынажа́ць ‘сенакосны ўчастак у лесе’ (Некр.), ‘сенажаць’ (Шат.). с. 116

Сына́лька ‘ягадны напітак’ (Сцяшк. Сл.), сіна́лька ‘ліманад’ (Жд. 2). с. 116

Сындылі́я ‘падтыннік, Chelidonium majus L.’ (Кіс.). Гл. цындалей ‘тс’. с. 116

Сынкава́ць ‘абразаць непатрэбныя галінкі з табаку, памідораў’ (Сцяшк.). с. 116

Сыно́вая ‘жонка сына, нявестка’ (Нас., Байк. і Некр.), сынава́, сынава́я, сыно́ва ‘тс’ (зах., Сл. ПЗБ), сынава́я, сыно́ва ‘тс’ (Сцяшк.), с. 116

Сыно́вец ‘сын брата або сястры’ (Сцяшк.), ‘пляменнік, звычайна сын брата’ (бяроз., Шатал.), сыно́вяц ‘тс’ (Сцяц. Сл.; шчуч., 3 нар. сл.; гродз., свісл., маст., Сл. ПЗБ), сыно́вэц ‘няродны, прыёмны сын’ (Чэрн.), сыно́выць, сыно́вэць ‘пляменнік’ (Сл. Брэс.). с. 116

Сыно́к ‘адтуліна ў жорнах’ (Мат. Гом.). с. 116

Сы́паць ‘прымушаць падаць што-небудзь сыпкае ці дробнае’, ‘трусіць, церушыць’, ‘ісці, падаць (пра снег, дождж)’ (ТСБМ, Некр. і Байк., ТС, Бяльк., Сл. ПЗБ; ашм., Стан., Растарг.), ‘пасыпаць’ (Сл. ПЗБ), ‘ліць, наліваць’ (брагін., мін., Цыхун, вусн. паведамл.; Растарг.): сып воду (КСП), ‘ставіць сетку’ (калінк., Арх. ГУ), ‘страляць’ (гарад., Нар. ск.), сы́пацца ‘падаць уніз (пра што-небудзь дробнае)’, ‘здыхаць, прападаць’ (ТС), ‘ліцца (пра слёзы)’ (Ян.), ‘часта нараджацца’ (Юрч. Вытв.), сыпаце́ць ‘ляцець; шугаць’ (Сл. ПЗБ). с. 116

Сы́пяль ‘пясчаны астравок’ (Сл. ПЗБ). с. 117

Сыр ‘харчовы прадукт, які робіцца з малака, што заквашваецца пэўным спосабам’ (ТСБМ), ‘сыр дамашняга вырабу’ (Бяльк.; полац., Нар. сл.; Сцяшк., Сл. ПЗБ), ‘тварожны сыр у форме кліна’ (Вешт.), ‘тварог, тварожная маса’ (ТС, ПСл, Маш., Лекс. Бел. Палесся), с. 117

Сы́ра ‘міфічная істота’: каб цябе сыра ўбіла (Касп.), ‘прастуда’: каб цябе сыра ламанула (Мат. Маг. 2), сы́ра: сыра переломила ‘раптоўна памёр’ (Шымк. Собр.). с. 118

Сырабо́йня ‘гумно’ (пух., Жд. 1), ‘вялікая асець, гумно ў маёнтку’ (Касп., Шат.), ‘вялікая будыніна ў двары, дзе стаіць малатарня’ (Варл.), ‘стадола без асеці’ (Пятк. 1). с. 118

Сы́равадка ‘вадкая частка кіслага ці адтопленага малака’ (Нас., Шымк. Собр.), сы́раватка ‘тс’ (Касп.; докш., Гіл.; Сл. ПЗБ), сыра́вадка ‘тс’ (Растарг.), сы́рва́тка ‘тс’ (Ласт., Сл. ПЗБ), сы́ўрадка ‘тс’ (Юрч. Вытв.), сы́ўрытка ‘тс’ (Бяльк.). с. 118

Сыраве́жка (сыравѣжка) ‘сыраежка’ (Шымк. Собр., Касп., Бяльк., Мат. Маг., Сярж.-Яшк.). с. 118

Сыраве́ц ‘квас’ (Бяльк., Мат. Гом.), ‘нямочаны ў вадзе лён’ (Сцяшк.). с. 119

Сыраві́зна ‘усялякая зелень, прыдатная для ежы’, ‘сырасць’, ‘недавараная ежа’ (Нас.), ‘што можна есці сырым, негатаваным’ (Сцяшк. Сл.), ‘нябеленае льняное палатно’ (ашм., Нар. скарбы). с. 119

Сыраві́на ‘матэрыял для далейшай апрацоўкі’ (ТСБМ), сыраві́на ‘сырая, нявырабленая скура’ (Бяльк.), сырови́на ‘неадбеленае палатно, ніткі’ (Уладз.). с. 119

Сыравы́ ‘свежы, незаквашаны (пра гуркі)’ (ст.-дар., Ск. нар. мовы), ‘неадбелены (пра палатно, ніткі)’ (Сл. ПЗБ; маст., Нар. скарбы; Ян.), сыро́вы ‘тс’ (ТС). с. 119

Сырадо́й ‘толькі что надоенае, яшчэ не астылае малако’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Ласт., Касп., Бяльк., Сцяшк., Растарг., Маш., Пятк. 1, ЛА, 4), сырадо́й, сарадо́й ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сыродо́й ‘тс’ (ТС), сурадо́й ‘тс’ (Мат. Маг.). с. 119

Сырадэ́ля ‘аднагадовая кармавая расліна сямейства бабовых, Ornithopus L.’ (ТСБМ, Кіс.), сэрадэ́ля ‘тс’ (Некр. і Байк., Цых.), сарадэ́ля, серадо́ля, сэрадэ́ль ‘тс’ (Кіс.), салідэ́ра ‘тс’ (Арх. Вяр.). с. 120

Сырае́жка ‘ядомы грыб, Russula’ (ТСБМ), дыял. сыраве́жка, сыравя́жка, сыравя́жына, сырае́жа, сырае́га, сыра́дзега, сурае́жына, сураве́га, сераве́жка ‘тс’ (Расл. св., Сярж.-Яшк.), сырае́шка ‘тс’ (Пятк. 1), сыроежка ‘тс’ (ТС), сырое́жы ‘тс’ (Арх. Вяр.), сырое́тка ‘тс’ (Федар. 6). с. 120

Сыраква́ш ‘квашаны бурачнік’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 120

Сыраква́ша ‘густое кіслае малако’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Касп., Ласт., Бяльк., Сцяшк.; віц., Шн.; Мат. Гом.; усх.-бел., ЛА, 4), сараква́ша (в.-дзв., паст., шчуч., віл., глыб., Сл. ПЗБ), сыро́кваш ‘тс’ (кліч., Жыв. сл.). с. 120

Сыраква́шкі (сырыква́шкі) ‘калёсы, не акаваныя жалезам’ (Бяльк.). с. 121

Сырамало́т ‘малацьба збожжа без папярэдняй сушкі’ (ТСБМ, Касп., Некр., Серб. Вічын.), ‘зерне, збожжа з абмалоту без прасушкі’ (Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ), сырамало́там ‘малацьба снапоў спешна шляхам аббівання іх аб калоду, дошку, у выніку снапы застаюцца не да канца вымалачанымі’ (Нік. Очерки). с. 121

*Сыраме́ць, сыромі́ть ‘амаль дарма’ (Сл. Брэс.). с. 121

Сы́рамяць ‘нядубленая скура, сырыца’ (ТСБМ), сырамя́тны ‘зроблены з сырыцы’ (ТСБМ, Бяльк.), сы́раметны ‘скураны’ (Касп.), сы́рамяць, сы́рмець, сы́рміць ‘сырыца’ (Сл. ПЗБ), су́рамяць ‘тс’, сурамя́тны ‘зроблены з сырыцы’ (карэліц., Нар. лекс.), сырымыць, сыръмяць ‘гужык у цэпе’ (кругл., маг., ДАБМ, камент., 829), су́рамятка ‘раменная ці вяровачная частка пугі’ (стаўб., 3 нар. сл.), сурамя́ць, сурамя́зь ‘сырамяць’ (Сл. ПЗБ), су́рметка ‘папруга, повад з сырамяці’ (Сл. ПЗБ), сыро́мец ‘вузкая палоска з нявырабленай скуры’ (Сцяшк.), сюды ж, відаць, сы́рамаць ‘сырыя дровы’ (Мат. Гом.), сыромі́ть ‘амаль дарма’: сыроміть оддала півня (кобр., Сл. Брэс.). с. 121

Сырапе́ня ‘кіслае малако’ (Касп.; барыс., Сл. ПЗБ; гарад., Нар. словатв.; віц., ЛА, 4), сырапе́ня, сырапі́ха ‘тс’ (віц., Шн. 3), сырапе́ня, сырапо́ня ‘толькі што ўкіслае малако’ (Барад.), сырапо́нь ‘сыракваша’ (бярэз., Жд. 1), сырапо́ня ‘кіслае знятае малако’ (Мядзв.), сырапо́нка ‘тс’ (бых., ЛА, 4), сарапо́ня ‘рэдкае недакіслае малако’ (полац., Нар. сл.), сурупо́ня ‘кіслае малако’ (Мат. Маг.). с. 121

Сырапо́сны: сырапосная нядзеля ‘апошні тыдзень перад Вялікім пастом’ (Ян.). с. 122

Сы́расць ‘вільгаць, волкасць, вільготнасць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Юрч., Сл. ПЗБ), ‘фрукты, гародніна’ (Юрч.), сы́росць ‘вільготнасць’ (ТС), с. 122

*Сырахватам, сырохва́том (спячы) ‘са свежага, непадышоўшага цеста’ (ТС). с. 122

Сыр`ё ‘ўсё наогул сырое’, ‘не высахлае’ (Нас.), ‘уся садавіна і тая гародніна, якую ядуць сырой’ (Варл.), ‘сырыя дровы; садавіна, гародніна’ (Юрч. Вытв.). с. 122

Сы́рнік₁ ‘ежа з тварагу, падобная з выгляду на аладку’ (ТСБМ, Касп., Нік. Очерки), ‘блін з тварагом’ (Ласт., Вешт.), с. 122

Сы́рнік₂ ‘клінковы мяшочак, клінок (для прыгатавання сыру)’ (Сл. ПЗБ, Жд. 2, Сцяшк., Ян., Мат. Гом., Скарбы, Шатал.). Да сырны < сыр, гл. с. 122

Сы́рнік₃ ‘садавіна’ (Барад.). с. 122

Сы́рніца₁ ‘яда з сыру і топленага масла, спецыяльна прыгатаваная для мачання бліноў’ (ТСБМ), ‘тварог з малаком, падрыхтаваны для доўгага захоўвання’ (віл., рас., Сл. ПЗБ; полац., Нар. сл.), ‘парэзаны на кавалкі і заліты маслам сыр’ (мёрск., Нар. сл.; чэрв., Жд. 3). Да сырны < сыр, гл. с. 122

Сы́рніца₂ ‘апошні тыдзень перад вялікім пастом’ (Некр. і Байк.). с. 122

Сыро́ватка ‘вадкасць з адтопленага або адстоенага кіслага малака’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Пятк. 1, ЛА, 4, Арх. Вяр., ТС), сы́раватка, сы́рватка, сарава́тка ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сы́раватка ‘тс’ (Сцяшк., Жд. 2), сыро́вадка ‘тс’ (Янк. 1; бых., Янк. Мат.), сы́равадка (Нас.), сы́рватка ‘тс’, сы́ўрытка ‘тс’ (Мат. Маг.), сыро́водка, сыро́вадка ‘тс’ (ТС), сы́варатка (Сцяшк.) ‘тс’, сырове́тка, сэрова́тка, сыро́вотка, сыро́ватка ‘сыроватка’, ‘суп на сыроватцы’, ‘маслянка’ (Вешт.), сыро́вадка ‘страва (суп) з сыроваткі і круп’ (Ян., ПСл; мазыр., 3 нар. сл.), сыро́ваднік ‘тс’ (Ян.), сырова́тнік ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 123

Сыро́вы ‘нябелены (пра ніткі, палатно)’ (ТС). Гл. сыравы. с. 123

Сыро́к ‘рыба пелядзь, Coregonus peled (Gmelin)’ (ЭПБ; віц., Грач.), с. 123

Сыро́мля ‘сырасць’ (Нар. Гом.), ‘сырое, мокрае (дрэва, сена, салома)’ (глуск., Янк. Мат.), ‘сырыя дровы’ (Ян.), ‘сырая, недагатаваная страва’ (Янк. 3). с. 123

Сыро́шнік ‘урочнік, Carlina vulgaris L.’ (Касп.). с. 123

Сырць ‘рыба Vimba vimba L.’ (“сырть или рибец — меньше леща”, маг., Дэмб. 2). с. 123

Сыры́ ‘вільготны’, ‘невараны; недавараны, недасмажаны, недапечаны’, ‘неканчаткова выраблены’, ‘нязвараны, няспечаны’: сырое яйцо (Федар. 4, Сержп. Прымхі), ‘сыры, мокры’, ‘негатаваны’: сырэ молоко не п`е (ТС), ‘нябелены (пра ніткі, палатно)’ (Уладз.), сыры́й ‘сыры, мокры, негатаваны’ (Бяльк.), сырэ́й ‘тс’ (драг., Ск. нар. мовы). с. 124

Сыры́зна ‘садавіна, агародніна; зелень, што ўжываецца ў ежу’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ; ашм., Станк.; Гарэц., Др.-Падб.), ‘няспелыя плады’ (Мядзв., Гарэц., Жд. 2, Мал., Сл. рэг. лекс.), сыраві́зна ‘ўсялякая зелень, што ўжываецца ў ежу’, ‘вільготнасць’, ‘недагатаванае’ (Нас.), ‘садавіна, агародніна’, ‘суровае палатно’ (Сл. ПЗБ), сыры́зніна ‘нябеленае палатно’ (Мат. Гом.). с. 124

Сырыне́ць ‘надакучаць’: мне сырынея гэту яду варыць (Сцяшк. Сл.). с. 124

Сыры́нішча (сыры́нішчо) ‘садавіна (у супрацьлегласць варыву)’ (Сцяц. Сл.). с. 124

Сыры́ца ‘сырамяць; свежая, саматужна вырабленая скура’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Пятк. 1, Шат., Маш., Жд. 2; Мат. Гом., ТС, ЛА, 4), ‘неабпаленая цэгла’ (Сл. ПЗБ), ‘сырая зямля’ (Кліх, Федар. 4), ‘сырая пшаніца’ (Кліх, Федар. 6), сюды ж з іншай суфіксацыяй сырэ́ц ‘нявырабленая скура, сырамяць’ (Арх. Вяр., Сцяшк., Варл., Гарэц., ТС, ЛА, 4, Сл. ПЗБ), ‘неабпаленая цэгла’ (Касп., Сл. ПЗБ, Гарэц), сыроўка ‘тс’ (Сл. ПЗБ, ТС). с. 124

Сыса́к ‘цяля, якое яшчэ ссе цыцку’ (Сцяшк. Сл.; беласт., Сл. ПЗБ). с. 125

Сы́ска ‘соска’ (Касп., Сцяшк. Сл., Скарбы, Сл. ПЗБ), ‘сасок’ (Сл. ПЗБ), сы́ська ‘матачнік (у пчол)’ (Сл. Брэс.), сысо́к ‘адростак для ўсмоктвання пажыўных рэчываў’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), сюды ж сы́саўка ‘соска’ (ТС). с. 125

Сы́сла ‘соска’ (Сцяшк. Сл., Мат. Гом.), сысо́лка ‘тс’, ‘лядзяш’ (Стан.), сюды ж сы́сліць ‘смактаць’ (Сцяшк. Сл.). с. 125

Сысо́й ‘цяля першага году’ (Сл. рэг. лекс.), памянш. сысо́йчык ‘жарабя або цяля ўзростам да году’ (Сцяшк.). с. 125

Сысу́н ‘цяля (жарабя і інш.) першага году’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, Цых.; ашм., Стан.; кобр., Ск. нар. мовы, Сцяшк.), ‘дзіця, якое ссе цыцку’ (беласт., Саевіч, Derywacja). с. 125

Сысункі́ ‘зябер, Galeopsis L.’ (бых., ЛА, 1). с. 125

Сыта́ ‘мёд або цукар, разведзены гатаванай вадой’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Касп., Маш., ТС, Растарг., Сцяшк., Сл. Брэс.), ‘засалоджаная мёдам вада як абрадавая страва’ (Сержп. Прымхі, Серб. Вічын., Арх. Вяр., Ян.; слаўг., Нар. сл.; рагач., ганц., карэліц., 3 нар. сл.; ЛА, 5), ‘раствор мёду або цукру для падкормлівання пчол’ (Анох.; слаўг., Нар. сл.), тое ж сыць (Мат. Гом.), ‘страва з кавалачкаў хлеба, пакрышаных у салодкую ваду’ (Сл. Брэс.), ‘страва з цёртых канапель’ (Сл. Брэс.; лун., Шатал.), сюды ж сы́ціца ‘напой з перабрадзіўшай сыты’ (ТС), саці́ца ‘напой на сотавым мёдзе’ (Барад.), сыты́ця ‘тс’ (Доўн.-Зап., Пін.). с. 125

Сы́тасць ‘стан паўнаты, задавальнення’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), сыто́сць: у сытосць ‘уволю, удосталь’ (паст., Сл. ПЗБ), с. 126

Сы́таўка ‘пліска, Motacilla alba L.’ (Сцяшк.; парыц., Янк. Мат.; Адм.), сыто́ўка ‘тс’ (пух., Сл. ПЗБ), сы́тка ‘тс’ (Маш.; калінк., ст.-дар. Сл. ПЗБ). Гл. сітаўка. с. 126

Сы́тнік ‘расходнік, Sedum L.’ (Кіс.). с. 126

Сы́ты ‘які не адчувае голаду’, ‘укормлены, тлусты’ (ТСБМ, Нас., Ласт., ТС, Сл. ПЗБ), ‘негалодны’ (Байк. і Некр.), ‘тлусты, адкормлены’ (Касп., Пятк. 2, Мат. Гом., Нар. лекс., Сл. Брэс., Сцяшк., 3 нар. сл.), ‘гладкі, тлусты’ (Жыв. НС), сы́тны ‘сыты’ (ТС), сыць ‘корм, страва, ежа; пажыўнасць’ (Ласт.), ‘сытасць; укормленасць’ (Нас., Бяльк.), сы́ціць ‘карміць, насычаць’. с. 126

Сыхыба́, сыхы́б ‘хіба’ (драг., 3 нар. сл.). Гл. сіхібо́. с. 127

Сыць₁ ‘сытасць, насычэнне’, да сы́ці ‘ўволю, удосталь’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Юрч. Вытв., Федар. 4), сыць вам ‘пажаданне тым, хто есць’ (Касп.), сыць Божа ‘тс’ (ашм., Стан.), сыць ‘укорм’ (Бяльк.), ‘корм, страва, ежа; пажыўнасць’ (Ласт.), ‘перасычэнне’ (Пятк. 2), ‘спажыва’ (віл., Сл. ПЗБ), сы́це ‘тук’, ‘сытасць, укормленасць’ (Нас.), сы́цце ‘харчовае задавальненне, смачная і пажыўная ежа’ (Нік. Очерки), ‘насычэнне; тлустасць’ (Нас.), с. 127

Сыць₂ ‘расліна Cyperus L.’, сыць ілжывая ‘асака, Carex pseudo-cyperus’ (Кіс.). с. 127

Сыч₁ ‘птушка з сямейства сапраўдных соў’ (ТСБМ, Байк. і Некр. Федар. 4, ТС, Сл. ПЗБ), ‘птушка Athene noctua Scop.’ (кобр., Горбач, Зах.-пол. гов.); ‘птушка Strix nyctea’ (Меер Крыч.), сы́чык памянш. (стол., Лексика Пол., Ласт.). с. 128

Сыч₂ ‘калок у вуллі, на якім трымаліся пляйстры з мёдам’ (ТС), ‘клін, звужаная палоска’: сыч картопяль (Сцяц. Сл.), сычы́ ‘сорт бульбы, скараспелка’ (Ян.). с. 128

Сыча́ць ‘шыпець, сіпець’ (ЛА, 1), сычэ́ць ‘тс’ (Нар. Гом.). Гл. сыкаць. с. 128

Сычу́г ‘адзін з аддзелаў страўніка жвачных жывёл’ (ТСБМ; б.-каш., ст.-дар., пін., Жыв. св.), сычу́к ‘страўнік цяляці-сысуна’ (шуміл., Сл. ПЗБ). с. 128

Сы́чык ‘скрутак лык’ (Бяльк., Сцяшк. Сл.; шкл., ЛА, 4), ‘рухомая частка ў церніцы’ (Выг.), ‘загваздка; жалезнае колца, што злучае “правіла” з задняй часткай воза’ (Арх. Вяр.), ‘калок, які трымае пругло ў сілку на дзікіх качак’, ‘трубачка, якую ўстаўлялі ў дзірку ў бочачцы пры наліванні гарэлкі ў кілішкі’ (ТС), сы́чыкі ‘начоўкі з рылам для зліву вадкасці’ (капыл., Сл. ПЗБ), ‘смажаная бульба’ (Сл. Брэс.). с. 129

Сычэ́ць. Гл. сычаць, сыкаць. с. 129

Сы́шчык ‘тайны агент, шпіён’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 129

-сь — часціца, звычайна са значэннем нявызначанасці, у складзе займеннікаў і прыслоўяў тыпу хтось, калісь, параўн. прыйшоў хтось, ўзяў штось, дай пашоў кудысь (Пятк. 2), якія далей могуць быць пашыраны часціцамі -ці (калісьці, чамусьці), -кі (хтоські, штоські, Мат. Маг.), -ка (у неякагосціка, Федар. 1) і інш. с. 129

Сэ ‘калі’ (беласт., Сл. ПЗБ). Гл. се₂. с. 129

Сэ́даль, зэ́даль ‘нізкая лаўка на ножках’ (Ласт.). с. 129

Сэ́дас ‘месца жыхарства, сяліба, котлішча’ (ТСБМ), сэ́дэс ‘сядзіба’ (стол., Нар. сл.; Лекс. Бел. Палесся), седас ‘паселішча, селішча’ (староб., А. Кулакоўскі), сэ́дасік (сэ́дэсикъ) ‘донца ў чарцы’ (Нас.), с. 129

Сэйт ‘стойла для каровы’, сэ́йт, сэ́йта ‘аброжак, прывязь’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 130

Сэ́ляг ‘селязень’ (Клім.), сэ́лёг ‘дзікі качар, селязень’ (пін., Дразд.), сэ́лях, сэ́люх ‘качар’ (Сл. Брэс.). Гл. селег. с. 130

Сэ́ндзіць ‘абгаворваць, пляткарыць’ (Барад.), ‘займацца балбатнёй, плявузгаць’ (Юрч. Вытв.), вытворны наз. сэ́нда ‘чалавек, які заўсёды гаворыць многа небыліц’ (глус., Янк. Мат.). с. 130

Сэнс ‘унутраны лагічны змест, значэнне’, ‘разумная аснова, прызначэнне, мэта’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Шат., Касп., Гарэц.), ‘розум, толк, лад’ (Нас.): людзі кажуць сэнс (Сержп.). с. 130

Сэ́рдак ‘безрукаўка на аўчыне’ (Сцяшк.), сэрда́к ‘кароткае жаночае суконнае адзенне’ (палес., ЛА, 4; Сакал.). с. 130

Сэ́рна ‘дзікая каза’ (Стан.), с. 130

Сэ́рса (сэ́рсо) ‘гульня з абручыкамі’ (гродз., Нар. словатв.). с. 130

Сэ́рца ‘цэнтральны орган кровазвароту’, ‘гэты орган як сімвал перажыванняў, настрою, пачуццяў’, перан. ‘гнеў, злосць’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Касп., Дразд., Сцяшк., Сл. ПЗБ), таксама сэ́рцо ‘тс’ (Мал., Сцяшк., Сл. ПЗБ), сэ́рцэ ‘тс’ (Нас., Шн. 2, Сл. Брэс., Сержп. Прымхі), с. 130

Сэ́рыё ‘сярдзіта, сурова; сапраўды, не жартуючы, сур`ёзна’ (Нас.). с. 131

Сэ́хля ‘печаная бульба’ (Бяльк.). с. 132

Сю-сю-сю ‘гукі, якімі падзываюць кароў’ (ТС). с. 132

Сюго́-о-о-о! ‘гэтак пастух заве статак у лесе’, сюго́каць ‘моцна крычаць у лесе’ (Варл.). с. 132

Сюд ‘тут’ (калінк., 3 нар. сл.), сюд-туд ‘раз-пораз, вельмі часта; узад і ўперад, з аднаго боку ў другі’ (ТСБМ, Сцяшк.), сюд-не-ту́д, сюд-ту́д, сюд-то-ту́д ‘тс’ (ТС), з перасэнсаваннем абедзвюх частак і збліжэннем да тут (гл.): сют-тут ‘хутка’ (Сл. ПЗБ). с. 132

Сюды́ ‘ў гэты бок; у гэта месца’ (ТСБМ, Нас., Касп., Ласт., Шат., ТС, Сл. ПЗБ, Растарг., Бяльк.), сюда́ ‘тс’ (Ян.), суды́ ‘тс’ (Растарг.), сюды́-туды́ ‘ў розныя бакі, у некаторыя месцы’, с. 132

Сю́каць ‘мачыцца’, сю́сіць ‘тс’, сю́сі, сю́січкі — выклічнік ужываецца, калі дзіця прымушаюць памачыцца (Нас.). с. 132

-сюль у прыслоўях адсюль, дасюль, пасюль (ТСБМ) і пад., с. 133

Сю́мзяць ‘плакаць, капрызіць’ (Сцяшк. Сл.). с. 133

Сюр-сюр-сюр ‘падзыўныя словы для авечак’ (ДАБМ, камент. 896), сю́ры-сю́ры ‘тс’ (Бяльк.), сюр ‘падзыванне ягнят’ (Касп.), сюды ж, відаць, сю́равый ‘суматошлівы’ (Клім.). с. 133

Сю́ргаць ‘сёрбаць, есці што-небудзь рэдкае’ (Бяльк.), сю́ргаўка ‘птушка юрок (?)’ (астрав.; Цыхун, вусн. паведамл.). с. 133

Сю́ркаць ‘цвыркаць’, сю́ркаўка ‘птушка берасцянка’ (глыб., Сл. ПЗБ). с. 133

Сюрпры́з ‘нечаканы падарунак; нечаканае здарэнне’ (ТСБМ), ‘неспадзяванка’ (Гарэц.). с. 133

Сюрту́к ‘бурка, шырокая адзежына з даматканага сукна з башлыком’ (Цых.). с. 133

Сю́сік ‘слабы, знясілены хлопец’ (Сл. рэг. лекс.), сю́ська ў выразе: напіўся як сюська (брасл., Цыхун, вусн. паведамл.), з няясным значэннем: ідзе нейкая сюська (Л. Калюга). с. 133

Сюсю́каць ‘размаўляючы, замяняць шыпячыя гукі свісцячымі’; ‘размаўляць па-дзіцячаму’ (ТСБМ, Ласт.), ‘гаварыць шэптам; змаўляцца’ (Яўс.), сюсю́кацца ‘гусці (пра пчол)’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 134

Сют ‘сюды’: ані́ сют, ані́ тут ‘без руху’ (Федар. 4), сют-тут ‘хутка’ (дзятл., Сл. ГІЗБ). с. 134

-ся — часціца ў зваротных дзеясловах, у фальклоры захавалася ў самастойным ужыванні: Богу ся мотити (Бяс.), ни ся ен мне соснився, ни ся у казцы сказався (Рам. 3), с. 134

Ся — выгук, каб спыніць гутарку: Sia! dzieci (Варл.), ‘ша!’: Ціха, ся! (ашм., Стан.). с. 134

Ся́бар ‘друг, прыяцель, таварыш’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сл. ПЗБ, ЛА, 3), ‘швагер’ (шчуч., Сл. ПЗБ), ‘кампаньён, супольнік’ (паст., Сл. ПЗБ), ‘халасцяк (стары)’ (Мат. Гом.), сябр, себр ‘родзіч, брат; сябар’ (Нас.), ся́бер (siaber) ‘супольнік у кожнай справе’ (Пятк. 2, Сержп., ЛА, 3): на вяселлі маладым даруюць паўкаровы... паўкалоды пчол або што другое, каб быць сябрамі (Сержп. Прымхі), ‘пакупнік і прадавец адзін для другога’ (чырв., 3 нар. сл.), ‘таварыш у мове злодзеяў’ (Арх. Федар.), сябёр ‘чалавек, які што-небудзь купіў у другога ці прадаў другому’ (Бір. Дзярж.), ‘здаравенны тоўсты чалавек, брысюга; ненадзейны таварыш’ (Бяльк., Юрч.), ся́бра ‘ўдзельнік, пайшчык, супольнік, калега’ (Ласт.), ‘прыяцель, кампаньён’ (Касп., Варл.), сябрава́ць ‘дружыць’ (Касп.), ‘працаваць супольна’ (Ласт.), ‘узаемна дапамагаць у плытніцкай справе’ (віл., Сл. ПЗБ), сябрав́ацца ‘прымазвацца, набівацца ў супольнікі’ (Пятк. 2), ‘супольна дзяржаць пчол’, сябро́ўскія (сябе́рныя) пчолы ‘супольныя пчолы, якімі карыстаюцца два гаспадары’ (віл., Сл. ПЗБ, Сцяшк.), сябэ́рскія пчолы ‘тс’ (ашм., Сл. ПЗБ), сябэ́рка ‘суполка на пчол’ (паст., Сл. ПЗБ), ст.-бел. себры ‘назва людзей у ВКЛ, якія сумесна кары- сталіся ворнай зямлёй, прамысловымі ўгоддзямі і інш.’ (Ст.-бел. лексікон), сёбреный ‘агульны, супольны’ (там жа). Укр. сябер ‘удзельнік зямельнага ўладання’, ‘кампаньён у гандлёвым прад- прыемстве’, ‘сапернік’, ‘швагер’, дыял. палес. сябрд ‘няўклюдны, нялоўкі чалавек’, рус. сябёр ‘сусед, сябар, пайшчык; член суполкі з правам голаса’, паўн.-рус. сябра, сябра ‘суполка, арцель, агуль- ная справа’, стараж.-рус. слбрь ‘сусед, член адной грамады’, серб.-харв. сёбар ‘земляроб’, ст.-серб. себьр ‘селянін, член гра- мады свабодных земляробаў’, себрь ‘палавіншчык, удзельнік, кампаньён’, славен. згеЬзг ‘селянін’; сюды ж каш. зіЬгес ‘пад- лізвацца, падлабуньвацца’, польск. аргат. зіемтас ‘размаўляць на зладзейскім жаргоне’. Адзінай этымалогіі, таксама як і адзінай славянскай праформы, няма. Прасл. *8%Ьгь узнаўляецца на асно- ве запазычанняў са славянскіх моў: алб.-таск. хётпЬёг ‘здольнік, саўладальнік скаціны’, новагрэч. оергрос; ‘здольнік’, венг. сітЬога ‘сябар, прыяцель’, арум. зітЬгы ‘земляроб, які мае аднаго вала і ўступае ў суполку з іншым уладальнікам вала’, рум. зітЬга ‘грамада, абшчына’; узнікла, па адной версіі, з *зет-го (з устаў- ным -&-) і звязана з *8ётьўа (Трубачоў, Псторня терм., 166; Каліма, АІ8ІРН, 17, 343). Па іншай версіі, прасл. *зеЬегь роднас- нае гоц. зіЬўа ‘роднасць’, ст.-в.-ням. зірра ‘тс’, ст.-інд. заЫіа ‘су- купнасць, збор’ (Мее, 14; 342; Атрэмбскі, \У81, 16, 188). Падра- бязней агляд ранейшых версій гл. Фасмер, 3, 824 з літ-рай. Гл. таксама Ляпуноў, Сб. ОРЯС, 101, 3, 257-263; Папоўска-Таборска, /N0(1, 81ауІ8іука, 6, 219-226; Гаспарыні, К18, 8, 3-28 (звязвае семантыку слова з экзагаміяй); 8ЕК, 4, 270 і наст. Няясныя ад- носіны да літ. зёЬгаз ‘палавіншчык, таварыш’, лат. з^Ьгз ‘сусед’ (запазычанні з бел. сябр ці спрадвечныя балцкія формы без на- савога?). Гл. яшчэ ЕСУМ, 5, 495. Борысь (Еіуто1о§іе, 207) зна- чэнне ‘прыяцель’ лічыць беларускай семантычнай інавацыяй. с. 134

Сябе́, Р. скл.; Д., М. скл. сабе́, Тв. скл. сабо́ю, займеннік зваротны; указвае на адносіны дзеяння да таго, хто ўтварае (дзейніка) (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.), Р. скл. себе (ТС), с. 136

Сябры́на ‘кола, асяроддзе сяброў; сяброўская бяседа’ (ТСБМ), ‘суполка, арцель’ (Ласт.), ‘хаўрус работнікаў’ (Гарэц.), ‘блізкія па поглядах людзі, дружбакі; талака, грамада’ (Янк. БП, Сцяшк.), ‘супольнікі’ (Сержп. Прымхі). с. 136

Сява́лка ‘лубянка для ручной сяўбы’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Нік. Очерки, Др.-Падб., Шат.; ЛА, 5), сева́лка, севя́лка, сіва́лка ‘тс’ (шальч., докш., рас., круп., Сл. ПЗБ), сіва́лка ‘тс’ (Бяльк.); сюды ж севе́ялка (смарг., Сл. ПЗБ) з дадатковай апеляцыяй да ве́яць, гл. с. 136

*Сява́р, сева́р ‘сейбіт’ (ТС, Выг., Сл. Брэс.). с. 136

Сяве́нька ‘сявалка’ (ТСБМ, Нас.; лях., Янк. Мат.), сяве́нка, сяве́нька ‘тс’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 5), сяве́нка ‘тс’ (Сцяшк.), севе́нка (воран., Сл. ПЗБ), севе́нь ‘тс’ (ТС). с. 136

Сяве́ц₁ ‘сейбіт’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Бяльк., Сл. ПЗБ, Варл., Мат. Гом., Сцяшк.), севе́ц ‘тс’ (Арх. Вяр.). с. 136

Сяве́ц₂ ‘невялікая птушка атрада сеўцападобных’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘птушка Charadrius pluvialis L.’ (Касп.), ‘птушка, якая прылятае да нас, калі сеюць жыта’ (Варл.; мёрск., ЖНС), се́ўка, сі́ўка ‘птушка Charadrius pluvialis L.’ (Ласт.). с. 137

Сяг ‘мера даўжыні’ (Я. Сіпакоў). с. 137

Сягава́ць ‘крычаць, лямантаваць’ (Сцяшк. Сл.). с. 137

Сяга́ць ‘ісці, рухацца’, ‘прасцірацца, даходзіць да якой-небудзь мяжы, узроўню і пад.’ (ТСБМ), ‘працягваць руку, каб што-небудзь узяць’ (Стан.), ‘накіроўвацца’ (Сцяшк. Сл.), сіга́ць ‘імкнуцца, жадаць, дамагацца’ (Варл.), часцей з прыстаўкамі: дасяга́ць, прысяга́ць (гл. прысяга), с. 137

Сяге́начы (сеге́ночы) ‘гэтай ночу, у гэту ноч’ (Нас., Сержп. Грам.), се́начы, сёначы ‘тс’ (рагач., Сл. ПЗБ). с. 138

Сяголе́та ‘ў гэтым годзе’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ; маг., мін., гом., ЛА, 2, Шат., Растарг.), сего́лето ‘тс’ (ТС). с. 138

Сяго́ння, сёння ‘ў гэты дзень’: у знач. наз. сягоння ў сёння ‘цяперашні дзень’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., ЛА, 2), таксама сяго́дня, сяго́ня, сого́нні, сяга́нні, сяга́ння, сяга́ня, сяго́нечы, сяго́ніка, сяга́ніка ‘тс’ (Шн. 1, Касп., Нас., Шат., Пятк. 2, Бяльк., Гіл., Фе- дар. 4, Сл. ПЗБ), с. 138

Сядаві́ць ‘садзіць’ (Сцяшк.), сядаві́цца ‘сядаць, садзіцца’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ), сядовэ́тыся ‘тс’ (кам., Сл. ПЗБ), седаві́цсе (siedawicsie) ‘тс’ (Федар. 1). с. 138

Сяда́к ‘той, хто едзе, наняўшы вазака’ (Нас.), ‘пасажыр’ (Ласт., Некр. і Байк., Мат. Гом., Сцяшк. Сл.; парыц., Янк. Мат.), таксама сядо́к ‘тс’, ‘коннік, вершнік’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 138

Сяда́ць ‘садзіцца’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Некр. і Байк., Стан., Сл. ПЗБ), сяда́й(це) ‘прапанова, загад сесці’ (ТСБМ), седа́ць ‘садзіцца’ (ТС), с. 139

Сяда́ш ‘рэпік, Eupatorium cannabium L.’ (Касп.), сяда́ч ‘тс’ (Кіс.). с. 139

Сядзе́ць ‘займаць сядзячае становішча’, ‘знаходзіцца, праводзіць час’, ‘быць у зняволенні’, ‘размяшчацца дзе-небудзь’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Касп., Сцяшк., Ласт., Стан., Бяльк., Сл. ПЗБ), ‘кватараваць’ (узд., Жд. 1), седе́ті ‘сяліцца, жыць’ (пін., 3 нар. сл.), с. 139

Сядзёлка ‘падсядзёлак, кульбачка’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ), сядзёлак ‘тс’ (Сл. ПЗБ), седзёлка (siedziołka) ‘прыстасаванне для лепшага ўмацавання аглоблі’ (Маш.). Гл. сядло. с. 140

Сядзёр ‘сок’ (Стан.): сядзёр кляновы (гродз., П. Сяўрук), сядзёрысты ‘сакавіты’ (барыс., леп., Стан.). с. 140

Сядзі́ба ‘жылыя і гаспадарчыя пабудовы разам з садам, агародам’, ‘прысядзібны ўчастак’ (ТСБМ, Нас., Мядзв., Касп., Шат.; ашм., Стан.; ЛА, 4; Сцяшк., Яшк.), ‘агародная зямля’ (Бяльк.), сядзі́ба, сядзі́ма ‘двор з агародам; месца жыхарства’ (Сл. ПЗБ), сыды́ба ‘тс’ (Клім.), седзі́ба ‘тс’ (ТС), ‘задніца’ (Сержп. Грам.). с. 140

Ся́дзьба ‘двор і агародная зямля’ (Бяльк.), ‘прысядзібны ўчастак’ (Яўс.). с. 140

Сядло́ ‘сядзенне для конніка’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Стан.), ‘частка прасніцы, на якой сядзяць’ (Жд. 2, Шатал., Сл. ПЗБ; круп., Нар. сл), ‘задняя частка штаноў’ (Серб. Вічын), седло́ ‘частка прасніцы’ (Уладз.), сюды ж сядла́ць ‘накладаць сядло’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Стан.). с. 140

Сядмі́ца ‘сямітыднёвы пост’ (Інстр. 2). с. 141

Сядно́ ‘усё роўна; як быццам’ (ст.-дар., ганц., Сл. ПЗБ, Янк. 3; люб., Ск. нар. мовы), седно ‘усё роўна’ (ТС). с. 141

Ся́дравы, сядро́вы ‘халодны, сцюдзёны, золкі’ (баран., лях., Сл. ПЗБ; ЛА, 2, Сцяшк.), ся́драны ‘тс’ (чэрв., Сл. ПЗБ; ЛА, 2), ся́драва ‘халаднавата’ (Нас., Чач.), ся́драва, ся́драво, сядро́ва ‘холадна, сцюдзёна’ (лях., асіп., Сл. ПЗБ; Сцяшк.), сідра́ва ‘халаднавата, з сырым ветрам’ (Бяльк.), ся́драна ‘сцюдзёна, холадна’ (чэрв., ЛА, 2), сядры́цца ‘лютаваць (пра мароз)’ (чач., Жыв. НС). с. 141

Сядро́₁ ‘палатно ў сетцы’ (ТС). с. 141

Сядро́₂ ‘здор’ (брэсц., ЖНС), с. 142

*Сядро́₃, седро́ ‘задняя частка штаноў’ (стол., Нар. ск.), ‘мянушка чалавека, шырокага ў касцях, з вялікай тазавай часткай’ (Альп.). с. 142

Сяду́ра ‘нерухавы, пасіўны чалавек’ (ТСБМ, Бяльк.). с. 142

Сяду́шкі ‘ежа з яец, смажаных на сале’ (Сцяшк.). с. 142

Сяды́-тады́ ‘часам, часамі, зрэдку, іншы раз, калі-нікалі’ (Сл. ПЗБ, Ск. нар. мовы). с. 142

Сяе́начы ‘гэтай ноччу’ (Бяльк., Ян.), сее́начы ‘сёння ўночы’ (Пятк. 2). с. 142

Сяж ‘збудаванне для лоўлі рыбы ноччу’ (ПСл). Гл. сежа. с. 143

Ся́жань, побач з са́жань ‘мера ў стан чалавека, як можна сягнуць уверх рукой, роўная 3 аршынам’ (Ласт.). с. 143

Сяйбі́т ‘сявец, сейбіт’ (Некр. і Байк.). Гл. сейбіт, сяўбіт. с. 143

Ся́йва ‘ззянне’: паўночнае сяйва (Спадчына, 1995, 6, 256). с. 143

Сяйво́ ‘россып; тое, што сыплецца’ (ТСБМ), ‘пасяўная пара’, ‘пыл’ (Сцяшк. Сл.). с. 143

Сяймі́га (сеймі́га) ‘хутка, у адзін момант’ (Сцяшк.). с. 143

Сяк₁ ‘гэтак’ (Нас.), ‘без прычыны, без патрэбы, так’ (мёрск., Нар. ск.), у выразах: сяк-так ‘з вялікай цяжкасцю, ледзь-ледзь’, ‘ніштавата, памяркоўна’ (ТСБМ), ні сяк ні так (Федар. 4), сяк-так, сяко-тако ‘абы-як’ (ТС); адсюль займеннік сякі́ ‘гэтакі’ (Нас.), сякі́-такі́ ‘некаторы; які папала, нязначны, няважны’ (ТСБМ). с. 143

Сяк₂ ‘плытагон’ (віц., Нар. лекс.), ‘селянін Смаленскай губерні’: сякі́ гонюць ганкі ў Рыгу (Касп.). с. 143

Сякаво́ ‘гэтак, такім чынам, абы-як’, ‘вось гэтак (пра што- небудзь блізкае)’ (Стан.). с. 143

Сяка́ла (сіка́ла) ‘красала’ (Бяльк.). Гл. сякіла. с. 143

Сяка́р ‘сякерка’ (Барад.), ‘сякач’ (Жд. 2), се́кар ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 144

Сяка́ць ‘смаркаць’ (Ян.), ся́каць ‘тс’ (Сл. ПЗБ), ся́каты, ся́катэ ‘смаркаць’ (кам., драг., Сл. ПЗБ; Нар. ск.); сняка́ць ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Скарбы), часцей з прыстаўкай: высякаць ‘высмаркаць’ (Янк. 2); сюды ж форма зак. тр. се́кнуць ‘лінуць’ (ТС). с. 144

Сяка́ч₁ ‘прылада для драбнення; разак’ (ТСБМ, Нас. Шымк. Собр., Сержп., Грам., Ласт., Варл., Касп., Шат.), сека́ч ‘тс’ (ТС). Да сячы (гл.), сюды ж са значэннем ‘лесаруб, дрывасек’ (Варл., Стан.), даць секачоў ‘пакараць’ (Ян.). с. 144

Сяка́ч₂ ‘дзік-самец’ (ТСБМ), сэка́ч ‘дзікі кабан’ (стол., Нар. ск.). Да сячы (гл.), сячыся ‘біцца’: із своім сечыса, рубайса, а з чужымі не мешайса (ТС), два вепры меж собою бьюцца, секуцца (Нас., БНТ, Заг.). с. 144

Сяке́ра ‘прылада з лязом на тапарышчы’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Некр. і Байк., Касп., Сл. ПЗБ, Др.-Падб., Сцяшк., Стан., Бяльк.), сякі́ра ‘тс’ (Шымк. Собр., Стан.), саке́ра ‘тс’ (Сержп. Грам., Янк. 2, Скарбы, ЛА, 2), соке́ра ‘тс’ (ТС, ПСл, Шн., 3, Арх. Вяр.), сокі́ра ‘тс’ (Булг.), сако́ра ‘тс’ (Пятк. 2, Янк. 2, Скарбы). с. 144

Сякі, звычайна ў спалучэннях сякі́-такі́, такі́-сякі́ ‘абы-які’ (Нас., Сл. ПЗБ), ‘нядобры’ (Сержп. Прымхі, Пятк. 2). Гл. сяк₁. с. 145

Сякі́ла ‘сякач для крэсіва’ (паўн.-віц., Нар. лекс.). с. 145

Ся́кля ‘ез’, ‘праломка’ (лід., Сл. ПЗБ), сяклі́ ‘перагародка рэчкі нератам’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). 3 літ. зекііыз ‘мель’ (Сл. ПЗБ, 5, 68). с. 145

Сяле́дзя ‘гатунак бульбы’, разам са сле́дзеўка, сле́дзя ‘тс’ (Скарбы, Сцяшк. Сл.) с. 145

Сяле́таць ‘дзьмуць’ (Сцяшк. Сл.). с. 145

Сялётка ‘селядзец з ікрой’ у супастаўленні селядзец — малочнік (валож., мін., Сл. ПЗБ). с. 146

Сялі́ба ‘населены пункт у сельскай мясцовасці (пасёлак, сяло і пад.)’ (ТСБМ), ‘двор, месца з жылым памяшканнем і прыналежнымі да яго пабудовамі і агародам’, ‘жытло, дамоўка’, ‘пасяленне’ (Ласт.), ‘селішча’, ‘месца пасялення’ (Мядзв., Шн. 2, Нік., Оч., Сержп. Прымхі), ‘сядзіба’ (Касп., Сцяшк., Сл. ПЗБ, Яшк., Бяльк.), сялі́бішча ‘месца, дзе была сядзіба’ (Сл. ПЗБ). с. 146

Сялі́ць ‘уладкоўваць на незаселеных месцах, пасяляць’ (ТСБМ, Ласт.), сялі́цца ‘пасяляцца’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Касп., Сержп. Прымхі). с. 146

Сяло́ ‘вёска, вялікая вёска’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Ласт., Некр. і Байк., Шат., Касп., Сл. ПЗБ), село́ ‘тс’ (Маш., ТС), сэло́ ‘тс’ (пруж., бяроз., Сл. ПЗБ), сыло́ ‘тс’ (кам., Сл. ПЗБ; бяроз., Нар. ск.), перан. сяло́ (село́) ‘дзеравеншчына, мужыччо’, сяло́-брала (село́-брело), сяла́-брала (села́-брела) ‘цёмны, неадукаваны чалавек, дурань’ (Нас.), у выразах (быць) у (на) сяле́ ‘быць у вёсцы, не знаходзіцца дома’ (валож., шчуч., смарг., паст., в.-дзв., Сл. ПЗБ), (ісці) на сяло́ (ісці) ‘у госці’, ‘сусед да суседа’, ‘на вячоркі’ (Касп.); адсюль сяло́ ‘вечаровыя зборкі, паседзіны’ (Барад.); с. 146

Сяльні́к ‘сяннік’ (Жд. 2, Янк. 1), сельні́к ‘тс’ (Сержп. Грам., Пятк. 2), ‘будынак для сена’ (ДАБМ, камент., 796), ‘вышкі, гарышча’ (Анім.). с. 147

Сяльча́нін разм. ‘сельскі жыхар, селянін; аднавясковец’ (ТСБМ), с. 147

*Сялю́жка, селю́жка ‘сцёртая манета’ (ТС). Гл. селяжок. с. 147

Сяля́ва ‘рыба сямейства ласасёвых; рапушка еўрапейская’ (ТСБМ), ‘рапушка, Coregonus albula L.’ (Касп., Жук., Сцяшк.), селя́ва, сяля́ўка ‘тс’, ‘сібель’ (брасл., ігн., Сл. ПЗБ), сіля́ўка ‘тс’ (лід., шальч., лудз., Сл. ПЗБ), сіля́ва ‘рыба накшталт селядцоў, што водзіцца ў вялікіх азёрах’, сіля́ўка ‘ўклейка, дробная рыба’ (Нас.), сіля́ўка, селя́вка ‘рыба верхаводка, Alburnus alburnus L.’ (ТСБМ, Дэмб. 2, Жукаў). с. 147

Сяля́к ‘жыхар сяла’ (Ласт.). с. 148

Сяля́не, мн. л. ад селянін (гл.): воны селяне, а ў Турові і Дворцэ — мешчане; селянье зборн. ‘сялянства’ (ТС). с. 148

Сяля́нка₁ ‘ідылія, пастараль’ (Некр. і Байк.). с. 148

Сяля́нка₂ (селя́нка) ‘страва са смятаны, зваранай з маслам, у якую крышаць падсохлы сыр’ (кобр., Шн. 3). с. 148

Сяля́ць ‘есці’: сяляй, што паставілі (Бяльк.). с. 149

Сям у выразах: то там, то сям; там і сям ‘у розных месцах, усюды’ (ТСБМ), сям-там ‘дзе-нідзе’ (ТС), с. 149

Сяма́к ‘манета’ (Касп.), семак (симакъ) ‘12 капеек’ (Нік. Очерки). с. 149

Сямёнава кроў ‘святаяннік, Hypericum L.’ (Кіс., Бяльк.). с. 149

Сямёра ‘у колькасці сямі (звычайна без назоўніка або з назоўнікамі агульнага роду, назвамі маладых істот і інш.)’ (ТСБМ), се́мера ‘тс’ (Некр. і Байк., Пятк. 2), се́меро ‘тс’ (ТС), с. 149

Сямізвёздачка (сямізьвёздачка) ‘сузор`е Плеяды’ (Касп.). с. 150

Сямі́к (семикъ) ‘конь сямі гадоў’, ‘авёс, пасеяны на сёмым тыдні пасля Вялікадня’ (Нас.). с. 150

Сямі́лка (семилка) ‘від іголкі’ (Меер Крыч.). с. 150

*Сямірадуга, семіра́дуга ‘вясёлка’ (ТС). с. 150

Сяміро́га ‘грыб вожычнік караляваты, Hericium coralloides Fr.’ (лун., Сярж.-Яшк.), семеро́га ‘назва грыба’ (ПСл), семіро́гі ‘грыб вожычнік’ (стол., Нар. ск., Сярж.-Яшк.). с. 150

Сяміру́чка ‘каса паводле памеру’ (Мат. Гом.), ‘назва касы на сем далоней’ (Сцяшк. Сл.). с. 150

Сяміцічнік ‘ястрабок парасоністы, Hieracium umbellatum L.’ (Кіс.). с. 150

Сямна́ццаць, сямна́нцаць ‘лічба 17’ (Карскі, 2-3, 94), семна́ццаць ‘тс’ (ТСБМ, Некр. і Байк., ТС), семна́нцаць ‘тс’ (Некр. і Байк., Стан.). с. 150

Сяму́ха ‘бёрда ў сем нітоў’, ‘сем шурак дроў’, ‘карта сямёрка’ (Бяльк.), ‘мера гарэлкі за сем капеек асігнацыямі або дзве капейкі серабром’ (Нас.). с. 150

Сям`я́ ‘муж, жонка, дзеці і іншыя сваякі, якія жывуць разам’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Гарэц., Бяльк., Пан.), сем`я́ ‘тс’ ‘рой пчол у вуллі’ (ТС), сымне́ ‘тс’ (Сл. Брэс.). с. 151

Сямяргу́ ‘сямёра’: сямяргу бабаў (Сцяшк. Сл.). с. 151

Ся́нні ‘сёння’ (Нас., Шымк. Собр., Растарг., Бяльк., Мат. Маг.), ся́ння ‘тс’ (Нас., Бяльк., Яўс.; бялын., Янк. Мат.; Сцяшк., Жд. 1), ся́ння, ся́ня ‘тс’ (Сл. ПЗБ), ся́ннячы ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), ся́нішні ‘сягонняшні’ (Сл. ПЗБ). Сюды ж ся́дні ‘сёння’ (Нас., Касп., Растарг.), ся́дня ‘тс’ (Стан.), се́дне ‘тс’ (Сл. Брэс.). Гл. сёння, сягодня. с. 151

Сянні́к ‘адрына, пуня’ (ТСБМ), ‘матрац, набіты сенам ці саломай’ (ТСБМ, Нас., Касп., Жд. 2; бых., Янк. Мат.), сяльні́к, сядні́к, сяні́к, сені́к, сеня́к ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Ласт.), сельні́к ‘матрац; месца для сена’ (ТС). с. 151

Ся́паць ‘торкаць, калоць, тыркаць’ (Ласт.), сяпа́г ‘рэзніцкі нож’, сяпа́ч ‘рэзнік’ (там жа). с. 152

Сяра́к ‘шэры заяц, русак’ (Нас.), ‘сярмяга, світка з шэрага сукна’ (Нас.), серя́к ‘тс’ (Растарг., Шымк. Собр.), сірак ‘тс’ (Горбач, Зах.-пол. гов.). с. 152

Сяра́нка ‘запалка’ (Касп.). Гл. сернік₁. с. 152

Сярга́ (сірьга́) ‘завушніца’, ‘мочка (вуха)’ (Мат. Гом.), ‘завушніца’, ‘калодачка для млёна ў верхнім жарне’ (маг., віц., гом., ЛА, 4), сюды ж сярге́йчык ‘гняздо для млёна ў жорнах’ (талач., ЛА, 4). Гл. сергі. с. 152

Сярдзе́чнік, сардэ́чнік, сярдзе́шнік — назвы розных лекавых раслін: Leonurus cardiaca L. (Некр. і Байк., Бяльк., Сл. ПЗБ, Кіс.), Diantus deltoides L. (Ласт., Кіс.), Parnassia palustris L., Veronica chamaedrus L., Vaccinum vitisidaea L., Sempervivum soboliferum Sims. (Кіс.), сердзе́чнік ‘Eryngium planum L.’ (ТС). с. 152

Сярдзі́ты ‘схільны сердаваць, злавацца’, ‘злосны (пра чалавека)’, ‘моцны ў сваім праяўленні, люты (пра мароз, вецер і пад.)’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Байк. і Некр., Бяльк., Сержп. Прымхі, Жд. 1, ЛА, 5). с. 152

Сярдзю́к ‘ахоўнік гетмана ў Украіне’ (ТСБМ), с. 152

Сярмя́га ‘верхняе адзенне з даматканага сукна, світка’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Касп., Бяльк., Сержп. Прымхі, Сцяшк., Сл. ПЗБ, Скарбы, ЛА, 4), сермя́га (сѣрмя́га, сѣрьмяга) ‘тс’ (Нас., Шымк. Собр., Шпіл.), сірні́га, сернега, серня́га ‘тс’ (Тарн., Сакал., Горбач, Зах.-пол. гов.), сырне́га ‘тс’ (кобр., Ск. нар. мовы), сверме́га ‘тс’ (Сл. Брэс.), памянш. сярмя́жка, сярмя́шка, сермя́жка, ‘верхняя жаночая вопратка свабоднага пакрою’ (Жд. 2), ‘кароткае мужчынскае адзенне, звычайна з шэрага сукна’ (Скарбы), шырма́га ‘світка’ (Бяльк.), с. 153

Сярні́чка ‘запалка’ (ТСБМ, Касп., Жд. 1), сяра́нка ‘тс’ (Касп., Бяльк.), сернічо́к ‘тс’ (Нас.), сярнікі́, сярні́чкі ‘запалкі’. Гл. сернік. с. 153

Сяро́д прыназ. ‘усярэдзіне, пасярод, паміж’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Касп., Сл. ПЗБ), се́рад, сярёд ‘тс’ (Нас.), сярёд ‘тс’ (Бяльк.), ся́рад ‘тс’ (Сл. ПЗБ), серэ́д ‘тс’ (ТС, ПСл), серёд, се́рэд, серэ́д, серэдь ‘тс’ (Растарг.), с. 153

Сяро́дак (серёдокъ) ‘сярэдняя частка, сярэдзіна’, ‘сродак’ (Нас.), ‘сярэдзіна, нутро’ (ТСБМ, Бяльк., Байк. і Некр.), ‘сэрцавіна морквы’ (Сцяшк.; барыс., Сл. ПЗБ), сярёдак ‘вантробы’ (Растарг.), сырыдо́к, сырдо́к ‘стрыжань, асяродак (у расліне, алоўку)’ (драг., 3 нар. сл.), сяро́давік ‘тс’ (бярэз., Жд. 2), ‘сярэдні маладзенькі лісток’ (барыс., Сл. ПЗБ), сяро́дка ‘сярэдзіна’ (Нар. Гом., Сл. ПЗБ), ‘зародак’ (мядз., Сл. ПЗБ), ‘сярэдзіна гарбуза’ (Сцяшк.), сяро́дкі ‘ўнутраныя органы’ (трак., шальч., Сл. ПЗБ), ‘адходы пры часанні льну’ (Мат. Маг.). Да сярод (гл.). Сюды ж, відаць, сырда́к ‘кош’ (Сл. Брэс.), г. зн. ‘кош сярэдніх памераў’. с. 154

Сяро́жкі ‘завушніцы, падвескі’ (Ян., Сакал.), сіро́жка ‘завушніца’ (Сл. Брэс.), сяро́жка ‘каташок’ (Мат. Гом.), ‘пярсцёнак’ (?): “на ножки сапожки... на ручки серожки” (Доўн.-Зап., Пін., 132). с. 154

Сяро́н, сярэ́н, сару́н, се́ран, се́рань ‘шарпак, замерзлы зверху снег пасля адлігі’ (Мат. Гом.), сяру́н, шару́н (шеру́н) ‘ранні сакавіцкі снег, па якім можна хадзіць не правальваючыся’ (Мядзв.), сярён, сіра́н ‘замерзлы снег пасля адлігі’ (Бяльк.), сяра́н ‘шарпак’ (Юрч.), се́рэн (сѣрэн) ‘тс’ (Нас.). с. 154

Сярпа́нка ‘марля’ (Мат. Гом.), сярпя́нка ‘лёгкая баваўняная тканіна’ (ТСБМ), серпано́к ‘тонкае палатно’ (Нар. Гом.), серпаночэк ‘рэдка вытканае палатно на намёткі’ (пін., Кольб.), сарпа́нка, сарпа́нок ‘вясельны галаўны ўбор’ (ТС), сырпа́нок ‘белая хустка’ (Сл. Брэс.). с. 154

Сярпу́ха ‘расліна Serratula L.’ (ТСБМ, Кіс.), серьпуха ‘нейкая расліна’ (“употребляется обыкновенно для желтѣнія под зеленый цвѣт”; Меер Крыч.), сюды ж таксама сярпо́к ‘Serratula L.’ (Байк. і Некр.), што адносяць да іншай расліны ‘Falcaria Beruh.’ (Кіс.). с. 155

Сярто́ліцца ‘быць у неспакоі, неспакойна пачувацца, сядзець (лаг., Гіл.), ‘выконваць доўгую і цяжкую работу’ (ушац., Нар. лекс.). с. 155

Сяру́ха ‘павітуха, Cuscuta L.’, ‘від асакі’ (ТС). с. 155

Сяры́цца (сярі́цца) ‘ярка адбівацца, зіхацець’: у вычах сяріцца (Юрч. Вытв.). с. 155

Сярэ́бранік ‘дуброўка, Potentilla anserina L.’ (ТСБМ, Касп., Дэмб. 1, Кіс.). с. 155

Сярэ́бшчына ‘абрад адорвання маладых’: на сярэбшчыну гукаюць, як едуць па нявесту (Мат. Гом.), с. 155

Сярэ́дзіна₁ ‘цэнтр, сярэдняя частка, асяродак; унутранасць’ (ТСБМ, Касп., Шымк. Собр., Бяльк., Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, Янк. 2, Варл.), серэ́дзіна ‘тс’ (ТС), с. 156

Сярэ́дзіна₂ ‘паясніца’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Сцяшк., Жд. 1, Ян.), ‘задняя частка тулава вышэй клубоў’ (Варл.), ‘спіна, крыж’ (Касп., Сержп. Прымхі), ‘спіна’ (Янк. 2, Юрч. Вытв., Бяльк.), ‘крыж у жывёлы’ (Нас.), с. 156

Ся́слы ‘ліпавая кара, лыка’ (Мат. Гом.). с. 156

Сястра́ ‘дачка ў адносінах да іншых дзяцей гэтых жа бацькоў’, перан. ‘асоба сярэдняга медыцынскага персаналу ў лячэбнай установе і ласкавы зварот да яе’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ); сестра́ ‘тс’ (ТС), сюды ж сястро́нка, сястру́ха, сястру́хна ‘стрыечная сястра’ (Сл. ПЗБ), сястру́нка ‘тс’ (Янк. 1). с. 156

Сястра́н ‘пляменнік’ (астрав., шальч., Сл. ПЗБ), сестране́ц ‘сын сястры’ (Сцяшк.), сестра́нец ‘тс’ (Нас., Маш.), сястры́нец ‘тс’ (Жд. 2, Сцяшк., Варл.), сестрані́ца ‘дачка сястры’, ‘пляменніца’, се́стрінка ‘тс’ (Нас.), сястрані́ца ‘стрыечная сястра’ (Чэрн.), с. 157

Ся́трыць ‘хвалявацца, пакрывацца дробнымі хвалямі (пра паверхню вады)’ (рагач., Сл. ПЗБ). с. 157

С`я́та ‘свята’ (ст.-дар., беласт., Сл. ПЗБ), с`я́то ‘тс’ (ТС). с. 157

Сяўба́ ‘пасеў збожжа, час пасеву’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Касп., Стан., Шат., Сл. ПЗБ, Бяльк.), ‘матэрыял (насенне, караняплоды, зерне) для пасеву’ (віл., Стан.; Сцяшк., Сл. ПЗБ), сеўба́ ‘перыяд пасадкі караняплодаў’ (Арх. Вяр.), сылба́ ‘ўсходы’ (зах.-палес., Выг.), с. 157

Сяўбі́т ‘сейбіт; сявец’ (Ласт., Касп., Барад., Нік. Очерки, Сержп. Прымхі, Стан., Мат. Гом.), сяўбі́т, се́ўбіт ‘тс’ (Мат. Маг.). с. 158

Ся́ўка экспр. ‘п`яніца’ (Сцяшк. Сл.). с. 158

Сяўкі́ ‘насенны матэрыял, малой колькасцю якога можна шмат засеяць’ (ашм., Стан.). с. 158

Ся́ўкнуць ‘загучаць (пра рэзкі гук у лесе)’ (КСТ), сяўкоті́ты ‘пішчаць (пра гусянят)’ (Сл. Брэс., Нар. лекс.), с. 158

Сяўня́ ‘сявалка’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Сцяшк.; паст., Сл. ПЗБ), сяўні́к ‘тс’ (слуц., Сл. ПЗБ), сівны́к ‘тс’ (Сл. Брэс.), севе́нь ‘тс’ (ТС), с. 158

Ся́ўрана ‘суха і ветрана (пра надвор`е)’, ся́ўрыць ‘сушыць на сцюдзёным ветры’ (Ласт.), сяўрёнка ‘мяса, вытрыманае на халодных веснавых вятрах’, сяўрёный ‘высівераны (пра кумпяк, каўбасы, мяса)’ (віц., Нар. лекс.). с. 158

Сяўру́га ‘від асятра, Acipenser stellatus Pall.’ (ТСБМ). с. 158

Сяўру́к ‘Дзед Мароз’ (Ласт.), сяврю́к (себеж., Мат.), уласнае імя Сяўрук (Шн. 2); сюды ж, відаць, і се́ўрук ‘паўночны вецер’ (Касп.), с. 158

Сяўрэ́каць ‘гаварыць злосна’ (КСТ), сеўрэ́каць ‘тс’ (ТС). с. 158

Сяўцы́ ‘сузор`е Стажары’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 159

*Сяхаціць, сяхоті́ты ‘бліскаць; блішчаць’, сяхо́тня ‘маланка’ (Сл. Брэс.), сяхоты́ты ‘ззяць’: зоры сяхотят (кам., ЖНС). Гл. зіхацець. с. 159

С`яць ‘ззяць, зіхацець’ (Пятк. 2), зьяць (źjać) ‘блішчэць, ільсніцца’ (Тур.), с. 159

Сячка́рня ‘саломарэзка’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Гарэц.; лях., Янк. Мат.; Сцяшк., Сл. ПЗБ, Варл.), сечка́рня ‘тс’ (ТС, Арх. Вяр., Сл. ПЗБ), сячка́рка ‘тс’ (Некр. і Байк., Мат. Гом.). Да сечка₁ (гл.); с. 159

Сячы́ ‘раздзяляць на часткі; рубаць, ссякаць’, ‘хвастаць, сцябаць, кусаць (пра насякомых)’, ‘валіць, спілоўваць лес’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Некр. і Байк., Касп., Стан., Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ, Сцяшк., Бяльк.; слуц., мін., маладз., ЛА, 5) сеч ‘тс’ (Бяльк., Шымк. Собр., Рам. 5; маг., ЛА, 5; ЛА, 1), се́кчы ‘рубаць’ (ЛА, 1), се́кці ‘здрабняць; рубаць (дровы)’ (ТС, ЛА, 5, ЛА, 1, Сл. ПЗБ, Некр. і Байк., Ян.), с. 159

С`я́чык старое ‘брошка’ (Сл. Брэс., Сакал.). с. 160

Та₁ ‘то’ злучнік (Сержп.; гродз., Нар. лекс.), та ‘гэта’ (Ян.). с. 160

Таба́ка₁ ‘тытунь’, (ТСБМ, Пятк. 2, Бяльк., Растарг., Федар. 4, Юрч., Шат.), ‘цёрты тытунь для нюхання’ (Нас., Ласт.), ‘расліны Nicotiana tabacum L., Nicotiana rustica L.’ (Касп., Кіс.), ‘травяністая дэкаратыўная расліна сямейства паслёнавых з пахучымі кветкамі’ (ТСБМ), таба́к ‘тытунь’ (Кіс., Сцяшк.), сюды ж дэмінутыў тобочо́к ‘стрэлкі, Capsella bursa pastoris L.’ (Бейл.), а таксама далейшыя дэрываты таба́чыць ‘курыць’ (Нар. Гом.), табачко́вы ‘колеру тытуню’ (Нас., Сцяц. Сл.; ашм., беласт., Сл. ПЗБ), семантычна непразрыстае таба́чны сук ‘першы ад зямлі сухі сук на лісцевых дрэвах’ (Нар. лекс.) і перан. таба́ка ‘колкі папрок’: дав я ему табакі, аж нос завернув (Нас.). с. 160

Таба́ка₂ ‘спарыння’ (Сцяшк.), ‘галаўня’ (Сл. ПЗБ), ‘захворванне пшаніцы, пры якім зерне ператвараецца ў чорны парашок’ (Скарбы), ‘сажа ў просе’ (Лекс. Бел. Палесся), табака́ ‘галаўня ў просе, ячмені, пшаніцы’ (зах.-бел., ЛА, 2). с. 161

Табаке́рка ‘скрыначка для табакі’ (ТСБМ, Шн. 2, Касп.; ашм., Стан.; Бяльк., Федар. 4), тобаке́рка, тобакі́рка, тобаке́рочка ‘зробленая з кары каробачка для тытуню, для захавання дробных рэчаў накшталт іголак, нітак і інш.’ (палес., 3 нар. сл.; ТС). с. 161

Табаку́р ‘курэц’ (ТСБМ, Гарэц.). с. 161

Табала́₁ ‘натоўп, гурт’ (Ласт., Кал.; дзярж., Нар. сл.), ‘воўчая гайня; руя (многа) дзяцей’ (віл., ЛА, 5), ‘вялікая зграя’ (віл., Сл. ПЗБ), з семантычным працягам ‘набор жартаўлівых песень’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 161

Табала́₂ ‘пустамеля’ (віл., Жд. 2), ‘недарэка, звягала, што лаецца і крычыць’ (Варл.). с. 162

Табалы́ска (табалы́ско) ‘агароджанае стойла для жывёлы ў лесе або на полі’ (навагр., Сцяшк.). с. 162

Та́бар₁ ‘стан або абоз цыганоў’, ‘умацаваны лагер з абозам’, ‘часовая стаянка; бівак’ (ТСБМ, Нас., Ласт.), та́бор ‘тс’ (Вруб.), сюды ж вытворныя та́барышча ‘месца стаянкі цыганоў; выган, паша’ (Бяльк.), ‘скопішча, стан’ (Нас.), та́бірышча ‘месца жыхарства’ (барыс., Сл. ПЗБ), табо́ры мн. л. ‘лагер’ (вільн., Сл. ПЗБ), та́барыцца ‘сяліцца’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 162

Та́бар₂ ‘гайня ваўкоў’ (чашн., круп., ЛА, 1), ‘гайня, зграя ваўкоў і сабак’ (Жыв. св.). с. 163

Табато́ж (табато́ш) ‘так, але, ага; сапраўды’ (Скарбы). с. 163

Табацёр ‘пасудзіна, у якой расціралі табаку для нюхання’, ‘чалавек, што расціраў табаку’ (Нік. Очерки). с. 163

*Табаці́рка, тобаці́рка, тубаці́рка ‘зробленая з кары каробачка для тытуню, для захавання дробных рэчаў накшталт іголак, нітак і інш.’ (драг., бяроз., 3 нар. сл.). с. 163

Таба́чны сук ‘першы ад зямлі сук на лісцевых дрэвах’ (навагр., Нар. лекс.). с. 163

Табе́, Д. і М. скл. займенніка ты (гл.), Тв. скл. табо́ю/табо́й (ТСБМ, Нас., Ласт., Некр. і Байк.), с. 163

Та́бель ‘паслядоўны спіс, пералік; лісток паспяховасці вучняў’, ‘дошка (або кніга) для ўліку прысутнасці на працы’ (ТСБМ), та́бэль ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 164

Табле́тка ‘плоскі шарык з лекавага парашку’ (ТСБМ), ‘тс’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 164

Таблі́ца ‘пералік лічбавых ці іншых даных па графах’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘дошка, пліта з надпісамі’ (Ласт.), ‘паказальнік дарог’ (Касп., Сл. ПЗБ), ‘класная дошка’ (Некр. і Байк., Сцяшк., Сл. ПЗБ), ‘дошка аб`яў’ (Сл. ПЗБ), с. 164

Табло́ ‘шчыт са светлавымі сігналамі або надпісамі’ (ТСБМ). с. 165

Таблява́ць ‘пракручваць, свідраваць дзіркі, заганяючы ў іх драўляныя гвазды’ (дзятл., Сл. ПЗБ), тэблева́ты ‘свідраваць’ (бяроз., Шатал.). с. 165

Табля́к: на табляку ‘не апіраючыся, не дакранаючыся’: трымая карова нагу на табляку (слонім., ЖНС). с. 165

*Табо́йта, тобо́йто ‘вось іменна, так’ (ТС). с. 165

Табо́р ‘агароджанае стойла для жывёлы ў лесе або на полі’ (Сцяшк.), та́бар ‘загарадка для жывёлы’ (Сцяшк. Сл.). с. 165

Табо́рак, табо́рка ‘маленькая табурэтка’ (Сцяшк.). с. 165

Та́бу ‘быццам бы, як бы’: ад зямлі та́бу адсы́рвае (мазыр., ГЧ). с. 166

Табу́ ‘забарона’, ‘забарона на пэўнае слова, дзеянне, прадмет’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 166

Табу́н ‘статак жывёл, гурт’, ‘чарада (птушак)’, ‘натоўп’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк., ТС, Сцяшк., Цых., Сл. ПЗБ), ‘гайня, зграя ваўкоў’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 1), ‘статак кароў і авечак на пашы’ (Жыв. св.), таўбу́н ‘тс’ (Жд. 2), табуні́ць ‘збіраць у адно месца’ (Сцяшк. Сл.), табуні́цца ‘збірацца разам, збівацца ў табун, статак’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл.), ‘збірацца ў чараду (пра птушак)’ (ТС), ‘гайняваць, знаходзіцца ў стане цечкі (пра ваўкоў)’ (валож., бялын., бых., Жыв. св.), табу́ніцца (пра кароў) (полац., ЛА, 1), ‘збірацца ў чароды (пра птушак)’ (івац., ЖНС). с. 166

Табу́р ‘качарга’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 166

Табурэ́т, табурэ́тка ‘род мэблі ддя сядзення, столак’ (ТСБМ, Касп., Янк. 1, Сл. ПЗБ), сюды ж формы з фанетычнымі ваганнямі рознага кшталту (асіміляцыя, субстытуцыя галосных кораня і г. д.): табарэ́тка (Скарбы, Сл. Брэс., Жд. 2), табарэ́зік, тубарэ́тка (Сл. Брэс.), табарэ́чык ‘тс’ (Жд. 3), табарэ́тачка ‘маленькі столак’ (Сцяшк.). с. 166

Табэ́лек ‘свярдзёлак’ (Сцяшк.), табэ́ляк ‘невялікі свердзел’ (Скарбы). с. 167

Тава́р₁ ‘свойская рагатая жывёла’ (ТСБМ), ‘худоба, статак’ (Некр. і Байк.), ‘буйная рагатая жывёла’ (Янк. Мат., Мат. Гом.), ‘каровы; быдла’: kózy nie tavár (Пятк. 2), това́р ‘тс’ (ТС, ПСл, Маш.), ‘каровы і коні’ (Горбач, Зах.-пол. гов.), с. 167

Тава́р₂ ‘прадукт працы, выраблены на продаж; прадмет гандлю’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Сл. ПЗБ, Федар. 4), с. 168

Тава́р₃ ‘вырабленая скура на абутак’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ; узд., Жд. 1), ‘суцэльныя загатоўкі на боты’ (Сцяшк.), ‘матэрыял; вырабленая скура на боты, туфлі’ (навагр., ЖНС), ‘фабрычная тканіна’ (карэліц., Шатал.), ‘фабрычная матэрыя’ (лях., Янк. Мат.), тува́р ‘суцэльныя загатоўкі для ботаў’ (Сакал.). с. 168

Тава́р₄ ‘бярвенне (на плыту)’ (лоеў., чач., Мат. Гом.). с. 168

Тава́ранка ‘назва грыба’ (Нар. Гом.), тава́рынка, тава́ранак ‘грыб малачай звычайны, Lactarius trivialis Fr.’ (мазыр., рагач., Сярж.-Яшк.). с. 169

*Тава́рач, това́рач ‘расліна шальнік, Alisma’ (ельск., Жыв. сл.). с. 169

Тава́рачы, тавараччы ‘каровін’ (Мат. Гом.), това́рэчы ‘каровін, каровячы’ (ТС), сюды ж словаспалучэнні з прыметнікам: тава́рачы рыжок, тава́рычы рыжкі́ ‘грыб ваўнянка, Lactarius torminosus Fr.’ (ельск., ЛА, 1; Расл. св.), тава́рачы грыб, тава́рачыя грыбу́ ‘грыбы, якія ядуць каровы, авечкі’ (мазыр., Жыв. сл.), това́рачы бобо́ўнік ‘расліна бабок трохлісты, Menyanthes trifoliata’ (лельч., Нар. лекс.). с. 169

Тавары́ства ‘сукупнасць людзей аднаго рамяства або звання’ (Нас.), ‘група людзей, аб`яднаных агульнымі інтарэсамі’, ‘блізкасць, заснаваная на такіх адносінах’, ‘арганізацыя, у якую ўваходзяць раўнапраўныя ўдзельнікі’ (ТСБМ), ‘асацыяцыя, суполка’ (Ласт., Некр. і Байк.), ‘кампанія; людзі аднаго ўзросту’ (Сержп. Прымхі; узд., Жд. 1), тавары́ство ‘аднагодкі, равеснікі’ (іўеў., чэрв., капыл., лях., пух., Сл. ПЗБ), ‘дружбакі, сябры’ (ваўк., лях., пух., Сл. ПЗБ). с. 169

Тава́рыш ‘друг, прыяцель, паплечнік, калега’, ‘равеснік, аднагодак’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Ласт., Бяльк., Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ), това́рыш ‘сябар’ (ТС), таварышо́к ‘пры неафіцыйным звароце’ (Нар. Гом.), сюды ж карэляты ж. р. тава́рышка ‘сяброўка, саўдзельніца’, ‘спадарожніца’, ‘равесніца, з якой таварышавала’ (Янк. 2), ‘сяброўка, аднагодка’ (Касп., Растарг., Сл. ПЗБ, Жд. 2), това́рышка ‘тс’ (ТС), таварышава́ць ‘сябраваць, дружыць’ (ТСБМ, Сержп. Прымхі), таварышкава́ць ‘тс’ (Сцяц.), товарышова́ць, товары́шыць ‘тс’ (Нас., ТС), с. 169

Таво́т ‘густая змазка для машын і механізмаў’ (ТСБМ), ‘салідол’ (Сцяшк.). с. 170

Тага- (таго-) — ненаціскны элемент складаных слоў тагабо́чны ‘які жыве на тым баку’, тагаго́дні ‘мінулагодні’, тагаро́чны ‘тс’ (Нас.), тагасве́тны ‘незямны, пасмяротны’, тагача́сны ‘які існаваў у мінулым’ (ТСБМ), тагоча́сны ‘тадышні’ (Ласт., Бяльк.). с. 170

Тага́н₁ ‘падстаўка на ножках пад кацёл, чыгунок, вядро і пад. пры гатаванні ежы на агні’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк.), ‘трыножак, на які вешаюць калыску з дзіцем у час жніва’ (леп., ЛА, 3; Ян.), таганы́ ‘тс’ (ТСБМ, Касп.; докш., Сл. ПЗБ; Мат. Гом.; ушац., леп., ЛА, 3), ‘трыножнік для падвешвання ў полі люлькі, катла’.(ТС), тагано́к ‘невялікі металічны кацялок з дзяржаннем для варкі ежы ў полі’ (Растарг.). с. 170

Тага́н₂ ‘катаванне, строгі допыт’: возьмы его на таганъ, дакъ и признаецца (Нас.). с. 171

Тага́ніць ‘цягаць’(Нас.), тъга́ніць ‘несці, валачы’ (мёрск., Нар. лекс.). с. 171

Тагды́ ‘тады; часам, калі-нікалі’ (ТСБМ), ‘тады; потым’ (Сцяц., Ян.), ‘тады’ (Сержп. Прымхі; віл., Жд. 3), ‘у той час, перыяд’ (Сл. ПЗБ), тогды́ ‘тс’ (ТС, ПСл), ‘у той час, пасля таго’ (пруж., беласт., Сл. ПЗБ), тогды́-сёгды́ ‘час ад часу’ (ТС), тагды́-сягды́ ‘калі-нікалі’ (в.-дзв., Шатал.), сюды ж фанетычныя варыянты тагдэ́ ‘пасля таго, потым’ (Сл. ПЗБ), тогдэ́ ‘ў той час, пасля таго’ (кам., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.), тоўды́ ‘тс’ (ПСл), товді ‘тс’ (Сл. Брэс.), а таксама тагды́шні ‘тадышні’ (Нас.); с. 171

Таго́₁ — Р. і В. скл. займенніка той (гл.), с. 172

Та́дны ‘танны’ (дзятл., Жыв. сл.; ЛА, 3). с. 172

Тады́ ‘ў той час, у той момант’, ‘пасля таго’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Касп., Ласт., Некр. і Байк., Бяльк.), сюды ж фанетычныя варыянты тоды́ ‘тс’ (калінк., Сл. ПЗБ) і тадэ́ ‘тс’ з дыялектнай субстытуцыяй націскнога (Сцяшк.). с. 172

Тады́ка ‘тады’ (маст., Сцяшк.). с. 173

Тады́-сяды́ ‘час ад часу, калі-нікалі, іншы раз’ (ТСБМ), ‘часам, калі-нікалі’ (Касп., Варл.). с. 173

Тады́шні ‘які існаваў задоўга да цяперашняга часу; той’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), ‘тагачасны’ (Касп.). с. 173

Та́ек (та́як) ‘як, як быццам’ (слуц., Нар. словатв.). с. 174

Тае́мнік₁ ‘шматгадовая травяністая расліна, якая паразітуе на каранях ляшчыны, вольхі і пад.’ (Байк. і Некр., ТСБМ), ‘расліна Lathraea’ (Кіс.). с. 174

Тае́мнік₂ ‘патаемнае месца, тайнік’ (Нас.). с. 174

Тае́мны ‘тайны, скрыты, невядомы; непрыкметны; загадкавы’ (Нас., ТСБМ, Ласт., Стан.), таёмный ‘тс’ (Бяльк.), с. 174

Та́ечка ‘прыяцелька’ (Ласт.), ‘сяброўка’ (Мат. Гом.), та́ічка ‘таварышка, кума’ (Бяльк.). Гл. тайка. с. 174

Таёмства ‘таямнічасць, недасягальнасць для розуму, пазнання’ (1910 г., КСНН). с. 174

Таз ‘шырокая пасудзіна, мядніца’ (ТСБМ), ‘вялікая міска’ (Сцяшк., Бяльк.), ‘гаршчок’ (Вруб.). с. 174

Таза́к ‘партупея; рэмень праз плячо для нашэння шаблі’ (Ласт.). с. 175

Таі́м ‘патаемна, употайкі’ (Бяльк.). с. 175

Таі́ць ‘трымаць у тайне, хаваючы ад другіх, утойваць’ (Сл. ПЗБ, Нас., Ласт., Некр. і Байк., ТС), таі́цца ‘скрываць; утойваць; хавацца, скрывацца’, таі́ті ‘ўтойваць’, таі́тіс`е ‘падпільноўваць, цікаваць’ (Вруб.), ‘запірацца’ (Нас., ТСБМ, Некр. і Байк., Касп., Ласт., Сл. ПЗБ, Сержп. Прымхі, Варл., ТС, Ян ), с. 175

Тай ‘ды’: тай іде там ён возьме! (Растарг.). с. 175

Тайба́ ‘трыманне ў тайне, тайна’, ‘утойванне, хаванне’: тайба грошай (Нас.). с. 175

Тайга́ ‘хвойныя лясы Поўначы’ (ТСБМ). с. 176

Та́йка ‘сяброўка, таварышка’ (Бяльк., ПСл, Мат. Гом.), ‘сяброўка (у звароце)’ (брагін., 3 нар. сл.; Нар. словатв.), ‘сяброўка, якой давяраюць патаемныя думкі’ (Нар. Гом.), ‘сардэчная сяброўка’ (слуц., маг., Стан.), ‘зварот да жанчыны, пераважна да дзяўчыны’ (Ян., Растарг.), ‘даверлівы зварот да дзяўчыны, жанчыны аднаго ўзросту’ (ТС), памяншальныя та́енька, та́ечка ‘тс’ (Кос., ТС), та́ічка ‘сяброўка’ (Мат. Маг.), ‘таварышка, кума’ (Бяльк.), та́ечка ‘даражэнькая, мілая, сяброўка, дзяўчынка’ (Растарг.), ‘сяброўка, прыяцелька, паверніца тайн’ (Ласт.), сюды ж тэ́йка ‘сяброўка, таварышка’ (калінк., Мат. Гом.). с. 176

Таймава́ць ‘супакойваць, стрымліваць’ (Сцяшк. Сл.), часцей утаймава́ць, гл. с. 176

Та́йна ‘сакрэт; тое, што яшчэ не пазнана, неразгадана’ (ТСБМ; 1913 г., КСНН; Ласт., Некр. і Байк.), ‘таямніца’ (Бяльк., Вруб.), сюды ж суфіксальныя дэрываты з той жа самай семантыкай та́йносць (ТС), та́йнысьць (Бяльк.), с. 176

Та́йнік ‘агент тайнай паліцыі, сышчык, шпік’ (вілен., Стан.), ‘шпіён’ (глыб., Жыв. НС). с. 177

Тайні́к₁ ‘тайнае сховішча’ (ТСБМ). с. 177

Тайні́к₂ ‘падучая хвароба’ (Касп). с. 177

Тайні́ца (tajnica) ‘тое, куды няма доступу іншым; самае запаветнае, патаемнае месца; тайнік’ (1910 г., КСНН). с. 177

Та́йны₁ ‘вядомы нямногім, загадкавы, таямнічы’ (ТСБМ, брасл., Сл. ПЗБ), ‘скрытны (пра чалавека)’ (Ян.; люб., Жыв. НС), ‘падпольны’ (Ласт.), с. 177

Та́йны₂ , та́йный ‘танны’ (бяроз., ЛА, 3). с. 178

Та́йстра ‘клунак, хатуль, мяшочак’ (Нас., Гарэц.), ‘кайстра, торбачка’ (Бяльк.), ‘кайстра, торба, сакваяж, дарожны мяшок’, ‘кашэль’, ‘паднос’, ‘сподак’ (Ласт.), та́йстрачка ‘торбачка’ (Некр. і Байк.), с. 178

Тайфу́н ‘трапічны цыклон, ураган вялікай разбуральнай сілы’ (ТСБМ; 1914 г., КСНН). с. 178

Так ‘такім чынам’, ‘у такім стане, выглядзе’, ‘у такой ступені’, ‘без прычыны, мэты, намеру’ (ТСБМ, Стан.), ‘як ёсць, без змен’ (Юрч. СНС), ‘так, гэтак’ (ТС), ‘гэтак’, ‘дарма’ (Варл.); таксама часціца і злучнік з шэрагам значэнняў (ТСБМ). с. 178

Такава́сты, такова́сты ‘такі’ (Нар. Гом.). с. 179

Такава́цца ‘згаворвацца, дамаўляцца’ (Ян.), токова́ць ‘балбатаць, гаварыць, даказваць’ (ТС). с. 179

Такава́ць ‘падклікаць спевам і рухамі самку ў перыяд спарвання (пра глушца і цецерука)’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.; віц., Яшк. Мясц.), токова́ць ‘тс’ (ТС). с. 179

*Такаву́ткі, такову́ткі ‘такі самы’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 179

Така́рня ‘такарная майстэрня’ (ТСБМ), ‘саматужны такарны станок для апрацоўкі дрэва’ (Скарбы), ‘прымітыўны такарны станок для вырабу калаўротаў’ (гродз., Нар. сл.), ‘станок, на якім точаць калодкі для колаў’ (Жд. 2). с. 180

*Та́кася, та́кося ‘таксама, гэтак’ (ТС). с. 180

*Такаўны́, токоўны́й ‘гразкі’: токоўнэ булото, можно по ім ходіть (лун., Шатал.). Сюды ж токо́васты, токо́ваты ‘цвёрды, як ток’ (ТС). Да ток₂, гл. с. 180

Такаўня́, тукуўня́, тъкаўня́ ‘ток (глінабітная пляцоўка)’ (полац., ушац., віц., віл., маладз., кругл., бярэз., ЛА, 4; Мат. Гом.), ‘нямшоны, халодны канец току ў адрозненне ад імшонай асеці’ (полац., Нар. лекс.), ‘ток, дол, выбіты глінай’ (Барад.), тако́ўня ‘трохсценная прыбудоўка да ёўні’ (Касп.), токовня ‘будынак для прасушвання і малацьбы снапоў’ (барыс., Яшк. Мясц.). с. 180

Та́каць₁ ‘часта ўжываць слова так, падтакваць’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.). с. 180

Та́каць₂ ‘рытмічна тахкаць, стукаць’ (ТСБМ). с. 180

Така́я ‘цяжарная’ (Сл. рэг. лекс.). с. 180

Такве́ле ‘столькі’ (гродз., ЛА, 5), такве́ля ‘тс’ (карэліц., навагр., капыл., Жыв. сл., Скарбы, Сцяшк., Жд. 2, Сл. Брэс.; нясвіж., Жд. 2; стаўб., Нар. сл.), ‘столькі (многа), так шмат’ (Сцяц. Сл.), ‘ледзьве’ (клец., Жд. 1), такве́ля таго ‘хай сабе’ (Марц.), такве́ля бяды́ ‘такой бяды’ (узд., Мілк.). с. 181

Таке́е ‘такое’ (хойн., Шатал.), таке́й ‘такі’ (Нас., Юрч. СНС). с. 181

Таке́ля ‘толькі’ (Сцяшк.), ‘не; яшчэ; усяго толькі’ (іўеў., Яшк. Мясц.). с. 181

Такі́₁ займеннік ‘менавіта гэты, падобны да гэтага або да таго, пра які гаварылася раней ці гаворыцца далей’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Касп., Федар., 4, Сл. ПЗБ, ТС), такі́й ‘такі, гэтакі’ (Бяльк.), с. 181

Такі́₂, -такі — прыслоўе і часціца, што выкарыстоўваюцца пры знамянальных словах, падкрэсліваючы іх значэнне: ‘аднак’, ‘аднак жа’, ‘зрэшты’, ‘тым не менш’, ‘усё ж’, ‘усё-такі’ (ТСБМ, Нас., Чач., Ласт.), ‘аднак, хоць’ (Некр. і Байк.), тыкі́ ‘аднак жа’ (чавус., Яшк. Мясц.), уваходзіць у склад некаторых слоў: даволі-такі, зноў-такі, так-такі і пад. (ТСБМ). с. 181

Такі́місты ‘такі’: с такимиста усами (Нар. Гом.). с. 181

Такі́-сякі́ ‘нядобры, нікчэмны; некаторы’; ‘нейкі’ (ТСБМ, Нас.), такі́-гэткі (пра чалавека з заганамі) (Варл.). с. 182

Та́кмань, та́кман ‘цяпер, нядаўна’ (пруж., Сл. Брэс.), такма́нь ‘толькі што’ тэрытарыяльна проціпастаўленае якма́нь ‘тс’ (Бос.). с. 182

*Такмачы́, токмачі́, тукмачі́, тукмачы́, тумачі́ ‘тоўчаная бульба’ (Сл. Брэс.), токмачі́, тукмачі́, томочі́ ‘бульбяная каша, таўканіца’ (жабін., драг., малар., ЛА, 4; Лекс. Бел. Палесся). с. 182

Тако́вы ‘такія’: таковы справы (Ласт.), с. 182

Тако́лечы ‘нядаўна, толькі што’ (Сцяшк.). с. 182

Тако́ўня ‘пляцоўка для малацьбы’ (Касп.). Гл. такаўня. с. 182

Тако́ўскі (тако́вский, тако́вський) ‘падобны’, ‘гэтакі’ (Нас.), ‘які заслугоўвае ўвагі, пахвалы або неадабрэння — асаблівы’ (ТСБМ), ‘такі’ (Ласт., Сцяшк., Кал., Скарбы), такі́вськый ‘найбольш зручны ў дадзены момант’ (Сл. Брэс.), с. 182

Такро́к ‘летась’ (навагр., Жыв. сл.; Нар. словатв., Скарбы; карэліц., Янк. Мат.; Сцяшк.; шчуч., 3 нар. сл.; Сл. ПЗБ; вілен., гродз., ЛА, 2), такрі́к ‘тс’ (брэсц., ЛА, 2), такру́к ‘летась’ (лях., ЛА, 2; Сл. ПЗБ), с. 183

Та́кса₁ ‘расцэнка тавараў або памер аплаты’ (ТСБМ), сюды ж таксава́ць ‘вылічаць, ацэньваць’ (Нас., ТСБМ, Некр. і Байк.), таксо́ўшчык ‘ацэншчык’ (Байк. і Некр.), такса́тар, таксо́ўнік ‘тс’ (Некр. і Байк.), с. 183

Та́кса₂ ‘сабака Canis vertagus’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 183

Такса́ма ‘такім самым, падобным чынам, гэтак жа’ (ТСБМ, Гарэц., Некр. і Байк., Бяльк., Нік. Очерки), ‘такім спосабам’ (Сл. ПЗБ), ‘аднолькава’ (Варл.), такса́мо ‘гэтак, падобным чынам’ (ТС). с. 184

Таксі́ ‘аўтамабіль, прызначаны для перавозкі пасажыраў або грузаў з аплатай па таксометру’ (ТСБМ), ‘легкавы аўтамабіль’ (швянч., воран., Сл. ПЗБ), адаптаванае таксо́ н. р., такся́ ж. р. ‘таксі’ (Мат. Маг. 2). с. 184

Таксо́ўка ‘легкавы аўтамабіль’ (Скарбы, Сцяц. Сл., Сцяшк.), таксо́ўка, таксу́вка ‘тс’ (Сл. ПЗБ), таксу́фка ‘тс’ (Сцяшк.). с. 184

Так-ся́к ‘нейкім чынам’, ‘абы-як’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Варл., Арх. Вяр.), ‘як-небудзь’ (ТС). с. 184

Такт ‘мерны рух; лад; пачуццё меры’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), тахт ‘рытм, рытмічнае суправаджэнне’ (Сл. ПЗБ, Цых.), та́хта ‘тс’ (Стан.). с. 184

Та́к-такі ‘аднак, усё-такі, усё ж’; ‘на самай справе, сапраўды’ (ТСБМ). Гл. так, такі₂. с. 184

Та́ктыка ‘майстэрства падрыхтоўкі і вадзення бою, змагання; лінія паводзін’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), такты́чны ‘звязаны з правядзеннем бою, барацьбы’ (ТСБМ). с. 184

Тал ‘праталіна’ (Гарэц., Байк. і Некр.), та́ло ‘зямля, дзе сышоў снег’ (ТС), тало́ ‘палонка, у якой багата рыбы’ (Касп.). с. 185

*Талабе́нь, толобе́нь — слова з няяснай семантыкай у традыцыйнай формуле сватання: Надобе́нь толобе́нь? а як недоўбе́нь, то я дале подоўбень (ТС). с. 185

Талабо́ніць ‘балбатаць, несці лухту’ (нясвіж., Сл. ПЗБ), толоба́ніць, талебе́ніць ‘гаварыць, балбатаць’ (ТС). с. 185

Талава́ць ‘вытоптваць, вытраўляць; утоптваць, трамбаваць’ (Гарэц., Юрч.), ‘мучыць, цягаць’ (Сцяшк. Сл., Янк. 1), та́ловаць ‘таптаць, мяць’ (ТС), та́ловать ‘знішчаць’ (Альп.), та́ловаты ‘цягаць, сцягваць у адно месца’ (Арх. Вяр.), талава́цца ‘тоўпіцца’ (Юрч., Ян.). с. 185

Талаго́йды ‘дранікі’ (Сцяшк. Сл.). с. 185

Талаго́ніць ‘лапатаць, балбатаць’, талогу́ніцца, тологу́ніцца ‘марудзіць, валаводзіцца, не спяшацца’ (ТС). с. 185

Талада́хаць, талада́хатэ ‘боўтаць (пра вадкасць)’ (драг., Нар. лекс.). с. 185

Талака́₁ ‘калектыўная дапамога пры выкананні сельскагаспадарчых работ’; ‘група людзей, запрошаных на дапамогу’ (Нас., Шымк., ТСБМ, Некр. і Байк., Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ), ‘грамадская дапамога ў працы’ (Сцяшк:, Бяльк.), ‘дадатковая праца па жаданні ў часы прыгону’ (Федар. 4), ‘грамадская дапамога аднаму чалавеку нешта перавозіць’ (Варл.), ‘пасьба коней ноччу’ (Мат. Гом.), талака́ і тало́ка ‘дапамога ў працы гуртам’ (Ласт.), тала́ка ‘праца грамадой за пачастунак’ (Ян.), ‘дапамога’ (Касп.), то́лака ‘паншчына’ (капыл., ЛА, 3), то́лока́ ‘група людзей, запрошаных на дапамогу’ (ТС), толо́ка ‘тс’ (Вруб.), талако́ю ‘гуртам’ (калінк., 3 нар. сл.). с. 186

Талака́₂ ‘ялавіна’ (Мат. Гом.), толока́ ‘выган’ (Сл. Брэс.), тала́ка ‘поле пад папарам’ (Ян.), тало́ка ‘абложная зямля’ (б.-каш., добр., ЛА, 5), ‘папар’ (гом., ЛА, 2), ‘паша’ (паст., там жа), толо́ка ‘папар’ (рэч., там жа), сюды ж талако́ўе (tałakóŭja) ‘патаптаныя логвы ў збожжы ці ў вялікай траве’ (Варл.), талакава́ць ‘пуставаць некалькі гадоў (пра зямлю)’ (Ян.), толокова́ць ‘таўчыся; бубнець’ (ТС). с. 186

Талакава́нне (талакава́ння) ‘перыяд цечкі ў ваўкоў’ (смарг., Сл. ПЗБ). с. 187

Талакно́ ‘мука з ачышчанага пражанага аўса; страва з такой мукі’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Касп., Серб. Вічын, Шат., Бяльк., Сержп. Прымхі, Пятк. 2, Сл. ПЗБ, ЛА, 4), ‘страва з аўса’ (Жд. 3), ‘кісель з аўсянай мукі’ (полац., ЛА, 4), ‘зацірка з цёртага канаплянага семені’ (Мат. Гом.), ‘страва, прыгатаваная з грэцкай мукі і кіслага малака’ (лях., Сл. ПЗБ), талакно́, толокно́ ‘страва з аўсянай мукі або патоўчанага канаплянага семені’ (Лекс. Бел. Палесся), толокно́ ‘страва з аўсянай мукі’ (ТС). с. 187

Талакня́нка₁ ‘вечназялёная паўзучая расліна з чырвонымі ягадамі’ (ТСБМ), ‘расліна Arctostaphylos Adans.’ (Кіс., Бяльк.), ‘расліна мядзведжыя вушкі, Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng’ (Дары); іншыя назвы талакня́нік (Сл. ПЗБ), талако́ннік, талача́льнік (Шмярко). с. 187

Талала́ (тылыла́, тылылы́) ‘пра балбатню’ (мсцісл., Нар. лекс.). с. 187

Талала́й фігуральна ‘язык’: за сценою косценою брэшэ талалай (загадка) (ТС), ‘тс’: миж белиньких бярозак Та^ылалай брэша (барыс., Ляц.), ‘брахлівы, звяглівы сабака’ (слуц., Жыв. НС). с. 188

Талала́йства (талала́йство) ‘зброд’ (беласт., Сл. ПЗБ), талала́ства, талала́йства ‘зборышча, вечарынка’ (слаўг., Яшкін, вусн. паведамл.). с. 188

Талало́й, тололо́й ‘крык, шум, гам’, ‘гармідар, беспарадак’ (ТС). Гл. тачала. Сюды ж талалу́й ‘вадкая мучная страва; балбатун, бесталковы чалавек’ (Касп.), ‘дуркаваты чалавек’ (Шагал., Сл. рэг. лекс.). с. 188

Талалы́хаць (тълачы́хъць) ‘ісці кульгаючы’ (мёрск., Нар. сл.). Гл. талыхаць. с. 188

Талалю́каць ‘крычаць «талалю»!’ (Байк. і Некр.). с. 188

Тала́мкаць ‘малоць языком, плявузгаць’ (жыт., Жыв. сл.), тала́мкаць, таля́мкаць ‘лапатаць, балбатаць’, экспр. ‘несці’ (ТС). с. 188

Тала́н₁ ‘удача, шанцаванне; лёс, доля; шчасце’ (Нар. Гом., Ян., ПСл, Пятк. 2), ‘талент’ (Касп.), ‘разумнік, шчасліўчык’ (Яўс.), тала́н, тала́нь ‘удача, шчасце’ (Мат. Гом., Растарг.), тала́н, тала́нт ‘лёс, шчасце, удача’ (ТС), тала́нь ‘дараванне, шчасце, доля’ (Байк. і Некр.), ‘лёс’ (чач., Жыв. НС), ‘талент; шчасце, доля’ (Нас., Бяльк.), ‘шанцаванне’ (Юрч.), тала́ня ‘ўдача’ (Касп.; б.-каш., ЛА, 3). Сюды ж тала́ніць ‘удавацца, мець удачу’ (Нас., Касп.), ‘шанцаваць, шчасціць’ (Некр. і Байк., Юрч. Вытв., ТС, Мат. Гом.; светлаг., б.-каш., ЛА, 3), тала́нлівы ‘ўдачлівы’ (Нар. Гом.), ‘шчаслівы; таленавіты, адораны’ (Нас.), тала́нны ‘здольны’ (Жд. 3). с. 189

Тала́н₂ ‘участак, няпэўная мера плошчы’ (карэліц., 3 нар. сл.). с. 189

Тала́н₃ ‘званок, які чапляецца на шыю карове’ (докш., Сл. ПЗБ). с. 189

Тала́н₄ ‘тоўсты, мажны’ ў параўнанні: сыты, як талан (Шат., Стан.). с. 189

*Талані́ць, толоні́ць ‘гаварыць недарэчнае’ (ТС). с. 189

Тала́нт ‘самая вялікая адзінка вагі і грашовая адзінка ў Старажытнай Грэцыі і на Усходзе’ (ТСБМ), с. 189

Тала́нта ‘другі крок у гульні ў цурку’ (ТС), тала́нты ‘дзіцячая гульня: з круга большай палачкай падымаецца з зямлі і адбіваецца ўбок меншая палачка, якую другі ўдзельнік гульні павінен злавіць і ўкінуць у круг’ (слуц., Нар., словатв.). с. 190

Таланы́ ‘плямы’ (Чэрн.), талані́сты ‘плямісты’ (Чэрн., Сл. рэг. лекс.). с. 190

Таласа́ ‘дробныя хвалі на вадзе, зыб’ (слаўг., Яшкін, Слоўнік), ‘дробныя зморшчыкі, хвалі на вадзе’ (Ласт.), тало́сіцца ‘злёгку хвалявацца, зыбацца (пра ваду)’, таласі́ць ‘мігацець, мітусіцца (у вачах)’ (Ласт.). с. 190

Таласка́ць ‘тузаць, цягаць’ (Юрч., Бяльк.), ‘тармасіць’ (Растарг.), ‘цягаць за валасы’ (Нас.), ‘штурхаць і цягаць адначасова’ (Нас.), талы́скаць ‘штурхаць з боку ў бок’ (Ян.), таласну́ць ‘тузануць, пацягнуць рыўком’ (Бяльк., Юрч. Вытв.). с. 190

Талато́ніць ‘плявузгаць, гаварыць’ (ТС). с. 190

Тала́хкаць ‘стукаць, грукаць’ (ТС), толоха́ты ‘балбатаць, малоць языком’ (бяроз., Шатал.), талахну́ти ‘крутануць; узбоўтаць’ (Клім.), тало́хнуцца ‘штурхануцца, стукнуцца’ (Ласт.). с. 191

Талача́нін ‘удзельнік талакі — калектыўнай дапамогі’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Тур.), талачані́н ‘тс’ (Шымк. Собр., Касп.). Сюды ж талача́нка ‘ўдзельніца талакі’ (Нас., Шымк. Собр.), талача́нік ‘удзельнік талакі’ (Сл. ПЗБ), талача́не ‘ўдзельнікі талакі’ (Касп.). с. 191

Талача́нка ‘ружа, шыпшына, Rosa cinnamomea L.’ (маг., Кіс.), с. 191

Талачня́ ‘цісканіна, таўкатня’ (Ласт.). с. 191

Талачы́ць ‘выконваць талакою працу (вывозіць гной, вазіць бярвенне і пад.)’, ‘святкаваць заканчэнне працы’, ‘таптаць, мясіць, есці на корані (пра пасевы, траву)’ (ТСБМ), ‘таптаць пасевы, траву’ (Некр. і Байк., Шат., Растарг.), ‘збіваць, таптаць, мяць, ламаць нагамі (пасевы хлеба, гародніну, сенакос)’ (Нас.), талачы́ць, тало́чыць ‘удзельнічаць у супольнай працы’ (Сл. ПЗБ), талачы́цца ‘важдацца’ (Жд. 2); сюды ж талачня́ ‘цісканіна, таўкатня’ (Ласт.), тало́ча ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), талачэ́ча ‘таўкатня, бязладдзе’ (Адм.). с. 191

Талдо́ніць ‘балбатаць’ (жлоб., Жыв. сл.), ‘настойліва павучаць, паўтараючы адно і тое ж’ (Юрч. Вытв.), талдо́ненне ‘балбатня’ (Юрч. СНС). с. 192

*Тале́віць, тэле́выты ‘кеміць, разумець’ (пін., ЖНС), тэлэ́выты/тэлэ́мыты ‘тс’ (Арх. Вяр.). с. 192

Талёвы ‘высокі, стройны чалавек’ (Жд. 3). с. 192

Та́лент ‘надзвычайныя здольнасці’; ‘чалавек з надзвычайнымі здольнасцямі’ (ТСБМ), ‘прыродны дар, здольнасць’, ‘пакліканне’ (Ласт., Сл. ПЗБ), тале́нт ‘тс’ (Байк. і Некр.), та́лінт ‘здольнасць да нейкага майстэрства ці мастацтва’ (Варл.). с. 192

Та́лер₁ ‘старажытная нямецкая манета’ (ТСБМ), ‘манета ў 90 кап. серабром, што ўжываецца ў Літве’ (Нас.), ‘манета’ (Касп., Бяльк.), та́лер, та́ляр ‘тс’ (Сл. ПЗБ), та́ляр ‘тс’ (Кольб.): try talàry (Федар. 6). с. 192

Та́лер₂ ‘вялікая, ёмістая талерка’ (капыл., Жыв. сл.). с. 193

Талера́нтны ‘цярпімы’ (ТСБМ); сюды ж толера́нтнасьць ‘верацярпімасць’ (Ласт.). с. 193

Тале́рка ‘плоская сталовая пасуда круглай формы, міска’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Ласт., Байк. і Некр., Нік. Очерки, Касп., Шат., Бяльк., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.; ЛА, 4), тарэ́лка ‘тс’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 4), талі́рка ‘тс’ (Сл. ПЗБ), талі́рок ‘тс’ (Сл. Брэс.), тале́рка ‘металічны кружок над вісячай лямпай’ (Сцяшк. Сл.), тале́ркі ‘дыскі’ (Кал.). с. 193

Тале́хаць (тале́хаты) ‘абгаворваць’ (Сл. Брэс.). с. 193

Талі́й ‘хвароба авечак’: талій на овац напаў (драг., Ск. нар. мовы). с. 193

Та́лік, та́лька ‘гестка, какетка’ (Лекс. Бел. Палесся), то́лька ‘жаночая вопратка кароткага памеру з самаробнага сукна’ (Ян.). с. 193

Таліна́ ‘праталіна’ (ТС; беласт., Сл. ПЗБ), та́ліна ‘мясціна, дзе сышоў снег’ (Варл.), толына́ ‘праталка’ (Сл. Брэс.), та́леніна ‘зямля, што паказваецца з-пад снегу’ (Арх. Федар.). с. 194

Талісма́н ‘прадмет, які прыносіць яго ўладальніку шчасце, удачу’ (ТСБМ). с. 194

Та́ліць ‘прасці вельмі тонкай ніткай, высакаякасна’ (мёрск., Ск. нар. мовы). Гл. талька. с. 194

*Талі́ць₁, толы́ты ‘насычаць, карміць’ (драг., Бел.-укр. ізал.), часцей у прыставачных утварэннях наталіць (гл.): яго нічым ні наталіш (Сержп. Прымхі), утолі́ць ‘задаволіць, насыціць’ (ТС). с. 194

*Талі́ць₂, толі́ць ‘збіраць, хаваць’: толіць тые грошы (ТС), та́лыты ‘сцягваць у адно месца; траціць’ (Арх. Вяр.), сюды ж дзеяслоў шматкратнага дзеяння талаваць, гл. с. 194

Та́лія₁ ‘частка тулава, стан’, ‘вузкая частка адзення ў пасе’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ), таль ‘прылягаючая да стану частка сукенкі’ (Сцяшк. Сл.), та́ля ‘стан’ (Сцяшк.). с. 194

Та́лія₂ ‘камплект ігральных карт з дзвюх калод’ (ТСБМ), ‘калода карт’ (Нас., Некр. і Байк., Сл. ПЗБ), та́льля ‘тс’ (Байк. і Некр.). с. 195

Талкава́ць ‘гутарыць, гаварыць; растлумачваць’ (ТСБМ), ‘разважаць, доўга і шматслоўна даводзіць’: толкуе — німа чаго слухаць (Федар. 4, Цых.), толкова́ць ‘размаўляць, абмяркоўваць’ (ТС), с. 195

Талма́к у выразе: на талмаку ног не павалаку (Сержп. Прык.), у іншым варыянце: на талаку ног не павалаку (там жа), па малаку ног не павалаку (капыл., Рабк.). с. 195

Талма́ч ‘перакладчык’ (Некр. і Байк., Варл., Скарбы), то́лмач ‘тс’ (Янк. 1), с. 195

Талма́чыць ‘тармасіць’ (узд., Жд. 3). с. 195

Талму́д ‘звод бытавых, прававых прадпісанняў і правіл у іудзеяў’, ‘вялікі рукапіс, кніга’ (ТСБМ), ‘свяшчэнная кніга веруючых яўрэяў; цяжкі для разумення тэкст, пісанне’ (Скарбы), тальму́д ‘свяшчэнная кніга ў іудзеяў’ (Некр. і Байк.). с. 196

Талму́дзіць ‘падманваць, абдурваць’ (Бяльк.), ‘вярзці абы-што’ (Касп.), талму́дзіцца ‘валаводзіцца, марудзіць’ (Мат. Гом.), талму́дка ‘балбатуха’ (Касп.), талму́дны(й) ‘цяжкі’: работа вельмі талмудная (Мат. Маг. 2). с. 196

Талму́ды ‘рэчы (адзенне, абутак), кінутыя абы-дзе’ (Сл. рэг. лекс.), талму́ты ‘адзенне’ (люб., Нар. словатв.). с. 196

Тало́ ‘палыння, багатая на рыбу’ (Касп.). Гл. тал. с. 196

Тало́к ‘натоўп’ (Сл. Брэс.). с. 196

Тало́ка ‘поле пад папарам, дзе пасецца статак’ (Бяльк., Мат. Гом.). Гл. талака́₂. с. 196

Тало́н ‘кантрольны лісток’ (ТСБМ, Вруб.), талён ‘цэтлік’ (Некр. і Байк.). с. 196

Тало́начка ‘драўляная лыжачка’ (Сл. рэг. лекс.). с. 196

Тало́піцца₁ ‘тоўпіцца’ (Сцяшк.). с. 197

Тало́піцца₂, тало́піць (талупіць) вочы ‘засяроджана глядзець, пазіраць’ (Ласт.). с. 197

Тало́сіцца ‘злёгку хвалявацца, зыбацца’ (Ласт.). Гл. таласа. с. 197

Тало́хнуцца ‘штурхануцца, стукнуцца’: талохнуліся чаркамі (Ласт.). Гл. талахкаць. с. 197

Тало́ць ‘таўчы’ (?): буду табе і талоць і малоць (бялын., Жарт. песні). с. 197

Тало́ча ‘таўканіна; вялікі натоўп’ (Сцяшк.), тало́чыць ‘удзельнічаць у супольнай працы’ (Сл. ПЗБ). Гл. талака₁, талачыць. с. 197

Тало́шыцца ‘мітусіцца, кідацца’ (Ласт.). с. 197

Талсто́ўка ‘шырокая, доўгая мужчынская кашуля ў складку з поясам’ (ТСБМ), таўсто́ўка ‘тс’ (Кал.), таўсто́лка ‘верхняя мужчынская кашуля з даматканага палатна’ (Ян.). с. 197

Талха́ць ‘штурхаць’ (шарк., ЛА, 2), ‘запіхваць’ (красл., Сл. ПЗБ), талхану́ць ‘стукнуць, ударыць’ (бярэз., Сл. ПЗБ). с. 197

Та́лы ‘які злёгку падтаў, зрабіўся цёмным ад раставання снегу або лёду’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), та́лый ‘тс’ (Бяльк.). с. 197

Талы́заць ‘цягаць, тузаць, біць’, талы́знічаць ‘цягацца, марнатравіць’ (Нас., Байк. і Некр.), сюды ж талы́знік ‘марнатравец’ (Нас.). с. 197

Талы́скаць ‘штурхаць з боку ў бок’ (Ян.). с. 198

Талы́х — імітатыў, перадае язду па няроўнай паверхні: талы́х-талы́х-талы́х (полац., Нар. лекс.), талы́хаць (талхъць) ‘ісці кульгаючы’ (мёрск., там жа). с. 198

Таль ‘талія ў сукенцы’ (Сцяшк. Сл.). Гл. талія. с. 198

Тальва́ ‘падгорле ў каровы’ (зах.-палес., Бел.-укр. ізал.). с. 198

Тальк, талька ‘слаісты мяккі мінерал у тэхніцы і медыцыне ў выглядзе парашку’ (ТСБМ). с. 198

Та́лька₁ ‘маток пражы або нітак рознай велічыні’ (ТСБМ), ‘маток нітак для вышывання’ (лях., Янк. Мат.; кобр., Жыв. сл.), ‘тонка спрадзеныя ніткі’ (Нас., Касп.; чэрв., Нар. лекс.), ‘самая тонкая пража’ (ТС, ЛА, 4), ‘танюсенькая нітка, што пралі ў часы прыгону для двара’ (Варл.), ‘фабрычныя ніткі’ (Сл. ПЗБ, Шат.; ЛА, 4), ‘патаўшчэнне і патанчэнне на нітцы’ (баран., пух., івац., ЛА, 4), ‘маленькі маточак вышывальных нітак’ (лях., Янк. Мат.), ‘няроўна спрадзеныя ніткі’ (Сл. ПЗБ, Жд. 1), ‘стоненая частка ніткі’ (івац., Нар. сл.), ‘матавіла’ (Жд. 1), ‘кужэльнае палатно’ (бых., слаўг., мсцісл., краснап., узд., клец., ЛА, 4), ‘маток з дваццаці пасмаў тонкіх нітак’ (Сл. ПЗБ), ‘маток нітак пэўнай меры’ (Ласт., Стан.), сюды ж ста́лька ‘тонкая пража’ (пін., ЛА, 4). с. 198

Та́лька₂ ‘кароткая жаночая вопратка з саматканага сукна’ (Ян.). Гл. талік. с. 199

Та́лька₃ ‘зараснік вярбы размарыналістай’ (рэч., Расл. св.). с. 199

Та́льма ‘жаночая доўгая накідка без рукавоў’ (ТСБМ). с. 199

Тальма́х ‘палоска матэрыі для падтрымання параненай або пашкоджанай рукі’ (ТСБМ), тальма́к ‘перавязь; прывязь, прычэп’ (Скарбы). с. 199

Талья́нка ‘аднарадны рускі гармонік’ (ТСБМ). с. 199

Талэпа́ ‘месца, крыху прыкрытае снегам’ (Сл. Брэс.). с. 199

Талябе́ніць (талебе́ніць) ‘гаварыць адно і тое ж, балбатаць’ (ТС). с. 200

Талялёхаць ‘калыхаць’ (Мат. Гом.). с. 200

Таля́паць ‘клекатаць (пра бусла)’ (віц., Жыв. св.), с. 200

Таля́р ‘талер (манета)’ (ігн., паст., лід., маст., Сл. ПЗБ). Гл. та́лер₁. с. 200

Таляха́ць (таляха́ты) ‘абгаворваць’ (кобр., Нар. лекс.). с. 200

Там ‘у тым месцы, не тут’; ‘потым, затым, далей’; узмацняльная часціца ў спалучэннях (ТСБМ, Нас., Ласт., Некр. і Байк., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС, Варл., Федар. 4; калінк., 3 нар. сл.; Вруб.), та́ма ‘тс’ (Нас., Бяльк., Растарг.; калінк., 3 нар. сл.; Скарбы, Шатал., Мат. Гом., Мат. Маг., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 5), та́ме, та́мма ‘там, вунь там, у тым месцы’ (ТС), с. 200

Та́ма ‘гаць, грэбля, стаў, ставок’ (Некр. і Байк.), ‘запруда’ (Вруб., Ласт.), сюды ж тамова́ті ‘затрымліваць, замаруджваць, запруджваць’ (Вруб.), тамава́ньнё ‘гаць пры беразе ракі’ (карэліц., 3 нар. сл.), тамава́не ‘ўмацаванне берагоў ад размыву’ (Скарбы), с. 201

*Тамава́ты, томова́ты ‘дурны’ (ТС). с. 201

Тамава́ць ‘стамляць, нудзіць, мучыць; збіваць з толку’ (Нас., Стан., Байк. і Некр.). Гл. таміць. с. 201

Тамада́ ‘асоба, якая вядзе банкет’ (ТСБМ). с. 201

Тама́лка ‘ануча’ (Сцяшк. Сл.). с. 201

Тама́т ‘памідор’, ‘паста, соус з памідораў’ (ТСБМ), тама́ты ‘памідоры’ (Некр. і Байк.). с. 201

Та́мацька, та́мацькі ‘там’ (Нас., Бяльк., Сл. ПЗБ; бых., Яшк. Мясц.; Яўс.). Да там, тамака (гл.); с. 201

Тамаша́ ‘крык, гармідар’ (Мат. Гом.). с. 201

Та́машні ‘які знаходзіцца там; тамтэйшы’ (ТСБМ), та́мошні ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), та́мошны ‘тс’ (Вруб.), та́машнік (та́мъшнік) ‘чалавек стуль, адтуль’ (мёрск., Нар. сл.), с. 202

Та́мба ‘зямельны насып’ (Растарг.), ‘укапаныя ў зямлю слупы, да якіх прывязваюцца плыты’ (віц., Нар. сл.). Гл. дамба. с. 202

Тамба́к ‘сплаў медзі з цынкам, бронза’ (Байк. і Некр., Ласт., Нас.). Гл. тампак. с. 202

Та́мбур₁ ‘прыбудова, частка памяшкання перад галоўным уваходам, прысенак’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), та́мбор ‘ганак’ (Лекс. Бел. Палесся). с. 202

Та́мбур₂ ‘род вязання або вышывання вочка ў вочка’ (ТСБМ), ‘кручок для вязання або пляцення’ (Касп.; мсцісл., бых., ЛА, 4; Бяльк.), тамбу́р ‘кручок для пляцення карункаў’ (Стан.), тамбу́рка ‘тс’ (Касп., Бяльк.), та́мбурка, та́мбарка, та́нбурка ‘кручок для вязання’ (Шатал., Мат. Гом., Сл. ПЗБ; ЛА, 4), та́мбурак ‘тс’ (в.-дзв., паст., рас., ЛА, 4), тамбу́рак (Шатал., ЛА, 4), та́мбырка, та́нбырка ‘прылада для вязання’ (Мат. Маг.), сюды ж та́мбурны ‘ланцужковы (шоў)’ (Мат. Гом.). с. 202

Та́мбур₃ ‘падстаўка для вядра каля калодзежа’ (Сл. Брэс.). с. 202

Тамбу́р ‘барабан’ (ТСБМ), сюды ж та́мбор ‘вялікі і малы барабаны ў ваўначосцы’ (ТС). с. 202

Тамга́ ‘кляймо, метка, пячаць, пячатка’, ‘гандлёвая пошліна’ (ТСБМ), с. 203

Та́мдзяка ‘там’ (Сл. Брэс.). с. 203

Тамі́ць ‘мучыць, знясільваць’, ‘турбаваць, гнясці, нудзіць’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘мучыцца, знемагаць’ (Ян.), ‘марыць, мучыць’ (Ласт.), ‘мардаваць’ (Нас.), то́міць ‘мучыць’ (Сл. ПЗБ), тамі́цца ‘стамляцца’ (Нас., Сержп. Прымхі), томі́цца ‘не гарэць агнём’ (ТС), сюды ж то́млены ‘атрыманы тамленнем’ (ТСБМ), таме́нне ‘мардаванне’ (Нас.), тамлёнка ‘тушаная бульба’ (Мат. Гом.). с. 203

Та́мкаць ‘размаўляць павольна, паціху’ (Юрч. Вытв.). с. 203

Тамлёнка ‘тушаная бульба’ (добр., Нар. словатв.). с. 203

Тампа́к ‘сплаў медзі і цынку залацістага колеру’ (ТСБМ), тамба́к ‘тс’ (Нас., Байк. і Некр., Ласт.), тамбако́вы ‘тампакавы, бронзавы’ (Байк. і Некр.). с. 204

Тампа́мка ‘паліца’ (Мат. Гом.). с. 204

Тампо́н ‘стэрылізаваны кавалачак ваты або марлі’ (ТСБМ). с. 204

Тамса́ма ‘ў тым жа месцы’ (Варл.). с. 204

Там-ся́м, там і сям ‘дзе-нідзе, зрэдку’ (ТСБМ), там-сям ‘у іншых мясцінах’ (Варл., Арх. Вяр.), там і сям ‘у розных месцах’ (Вруб.). с. 204

Тамта́м ‘ударны музычны інструмент, разнавіднасць гонга’ (ТСБМ). с. 204

Тамто́й ‘той’ (Сцяшк. Сл., Вруб.; беласт., Сл. ПЗБ), там-той ‘вунь той’ (Байк. і Некр.), та́мты ‘той, той там, той вунь там’: та́мты хлапе́ц (Ласт.), тамто́й: в тамто́му ро́ці, в тамто́му году́ ‘летась’ (пін., ЛА, 2), тамто́jе ‘тое’ (Вруб.): та́мтая ле́та ‘летась’ (астрав., ЛА, 2), та́м-тэй ‘вунь той’ (Нас.), с. 204

Таму́ ‘па гэтай прычыне, вось чаму’, ‘з гэтай (такой) мэтай’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Ласт.), ‘з той прычыны’ (Бяльк.), том ‘тс’ (гродз., Рам. Мат. Гр. 1). с. 205

Тан ‘танцы, скокі’ (Сцяшк.), ‘танец’ (Ласт.). с. 205

Танана́ ‘гурт, натоўп, чарада’ (Растарг.). с. 205

Тана́ць ‘тануць’ (кіраў., Нар. сл.; карэліц., Нар. словатв.). с. 205

Та́нбурка ‘кручок’ (Сл. ПЗБ), та́нбарка ‘кручок для вязання’ (Бяльк.). Гл. тамбур₂. с. 205

Та́нга₁ ‘парны бальны танец’ (ТСБМ). с. 205

Та́нґа₂ ‘танк’ (Сл. ПЗБ), та́нґа, та́нка ‘тс’ (Сцяшк. Сл.). Гл. танк. с. 205

Тандэ́м ‘размяшчэнне адно за другім’, ‘двухмесны веласіпед’ (ТСБМ). с. 205

Тандэ́т ‘дрэнная танная рэч; нізкаякасны выраб’ (ТСБМ, Варл.), ‘дзяшоўка; таўкучка’ (Байк. і Некр.), ‘месца гандлю старымі, ужыванымі рэчамі’ (Жд. 3), ‘таўкучка, дзе ўсё можна купіць танна’ (Нас.), на тандэ́т ‘абы-як’ (Сл. ПЗБ), на тандэ́та ‘на скорую руку, абы-як’ (ТС), тандэ́тны ‘танны, лубочны’ (Байк. і Некр.), ‘танны, нетрывалы, зроблены не на заказ’ (Касп., Стан.), ‘нястала, похапкам зроблены, танны’ (Нас.), с. 206

Тане́й ‘танней’ (Байк. і Некр., Сл. ПЗБ; Нас.), тане́йшы ‘таннейшы, больш танны’ (Байк. і Некр., Сл. ПЗБ). Гл. танны. с. 206

Та́нец ‘рытмічныя рухі пад музыку, скокі’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Некр. і Байк., Федар. 4, Сл. ПЗБ), та́нэць ‘тс’ (драг., Сл. ПЗБ, Вруб.), под той танец ‘у той час’ (Ян.), с. 206

Та́нець ‘дзешавець’ (Нас.), тане́ць ‘тс’ (Некр. і Байк.), танне́ць ‘тс’ (ТСБМ), таніе́ті ‘тс’ (Вруб.; беласт., Сл. ПЗБ), та́ннець ‘тс’ (Ласт.). с. 206

Таніна́ ‘танчыня’ (Ян.), ‘тонкасць’ (Бяльк.), ‘тонкая галінка’ (мёрск., ЛА, 1), таніня́ ‘тонкасць, танклявасць’ (Варл., Барад.). с. 207

Та́ніць ‘прадаваць танней за належнае’ (Байк. і Некр.), тані́ць ‘паніжаць цану’ (Сцяшк.), ‘збіваць кошт, цаніць затанна’ (Нас.), та́ніцца ‘танна аддаваць пры пакупцы’ (Нас.). Гл. танны. с. 207

Танк ‘баявая бронемашына’, ‘цыстэрна для транспарціроўкі і захоўвання вадкасцей’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), ‘баявая бронемашына’ (Некр. і Байк., Вруб.), та́нка ‘тс’ (Янк. 2, Сцяшк. Сл., Мат. Маг.). с. 207

Та́нка ‘вершаліна дрэва’ (Сл. ПЗБ). с. 207

Танка́ль ‘танканогі высокі чалавек’ (стаўб., Нар. сл.). Гл. танклявы. с. 207

Танкано́г ‘від травы (расце на балотах)’ (Ян.), тонконо́г ‘травяністая расліна з высокім цвёрдым сцяблом і вузкім лісцем’ (ТС), ‘расліна Koeleria Pers.’ (Кіс.), ‘асака’ (лоеў., Расл. св.). с. 207

Танкано́жка₁ ‘смаржок звычайны’ (бераст., ЛА, 1), ‘смаржок стажкаваты’ (бераст., ЛА, 1), ‘апенька несапраўдная’ (іван., Расл. св.), танкано́жкі ‘смаржкі’ (бераст., Расл. св.). с. 208

Танкано́жка₂ ‘сараканожка’ (смарг. Жыв. св.; петрык., ЛА, 1). с. 208

*Танкапра́лля, тонкопральля ‘мастачка прасці’ (Нар. Гом.), тонкапря́ха ‘тс’ (віц., ЛА, 3), тонкопра́духа ‘танкапраля’ (Уладз.). с. 208

Та́нкер ‘судна для перавозкі вадкіх грузаў’ (ТСБМ, БРС). с. 208

Танке́ткі ‘лёгкі жаночы абутак, басаножкі’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл.), танке́тка ‘суцэльная падэшва, якая патаўшчаецца ад наска да пяткі’ (ТСБМ). с. 208

Танкі́ ‘тонкі’ (Сл. ПЗБ). Гл. то́нкі. с. 208

Танкля́вы ‘не зусім тонкі, танкаваты’ (ТСБМ), ‘танкаваты, стройны’ (Варл.). с. 208

Та́нны ‘дзяшовы, недарагі’, ‘малакаштоўны, пусты’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Ласт., Некр. і Байк., Касп., Сл. ПЗБ; зах.-бел., ЛА, 3), та́нна ‘дзёшава’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Касп.), та́нно ‘тс’ (Федар. 4, Сл. ПЗБ), та́на ‘тс’ (Сл. ПЗБ), та́нні ‘дзяшовы’ (Сл. ПЗБ), та́ны ‘тс’ (Сл. ПЗБ), та́нный ‘тс’ (Бяльк.), сюды ж танне́й ‘дзешавей’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), тане́й ‘тс’ (Некр. і Байк., Сл. ПЗБ), та́нняй ‘тс’ (паст., вільн., Сл. ПЗБ), тане́йшы, та́ньшы ‘тс’ (Байк. і Некр.), с. 208

Тано́га ‘смутак, трывога’: танога на сэрцы (Мат. Гом.), тано́жыць ‘таміць, стамляць’ (Ян.). с. 209

Тано́к ‘карагод’ (Бяльк., Ян., Растарг., Арх. Вяр.), ‘хаджэнне шырокімі радамі жанчын, якія ўзяліся за рукі’ (у час “ваджэння стралы”) (Земляроб. каляндар), ‘карагод, танец’ (чашн., Нар. сл.), ‘танец’ (Ласт.), памянш. тано́чак (таночекъ) ‘тс’ (часцей у песнях) (Нас.), мн. л. танкі ‘скокі’ (Сержп. Прымхі), тано́к вадзі́ць ‘харавод вадзіць’ (Нар. Гом.), танка вадзіці ‘тс’ (гом., Д.-Хадак.). с. 209

Танта́цыя (танта́ція) ‘цяга, прыхільнасць’: Янук мае тантацыю да маей Анэткі (Ласт.). с. 209

Та́нуць ‘раставаць’: снежок до вечэра тане (ТС). с. 209

Тану́ць ‘гінуць, паміраць, ідучы на дно; тапіцца’, ‘вязнуць’ (ТСБМ), ‘залівацца вадой’ (Некр. і Байк., Шат., Бяльк., Сержп. Прымхі, Федар. 4, Сл. ПЗБ, ТС), тана́ць ‘тануць’ (карэліц., Нар. словатв.; кіраў., Нар. сл.), то́пнуць, то́нуць ‘тс’ (Ласт.), тону́ті ‘тс’ (Вруб.), с. 209

Танцава́ць ‘выконваць танец; танчыць’, ‘скакаць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Бяльк., Федар. 4, Сержп. Прык., Сл. ПЗБ), танцова́ць ‘тс’ (ТС), танцэва́ць ‘тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), танцёва́ті ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ; Вруб.), с. 209

Танцо́ўка₁ ‘танцорка’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 210

Танцо́ўка₂ ‘апенька лугавая, жывунец падарожны’ (ваўк., Расл. св., Сярж.-Яшк.). с. 210

Танцу́шка ‘апенька лугавая’ (ваўк., Расл. св.), танцу́шкі ‘неспажыўныя грыбы’ (Сцяшк.). с. 210

Танцюры́стка ‘танцорка’ (Мат. Гом.), танцюрі́ст ‘танцор’ (кам., ЖНС). с. 210

Танчо́вы ‘шматкаляровы, колеру вясёлкі’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 210

Та́нчык ‘танец’ (Ян.), та́ньчык ‘танец, скокавыя спевы’ (Байк. і Некр.). с. 210

Та́нчыць ‘танцаваць’ (астрав., Нар. словатв.; Гіл., Жд. 3, Сл. ПЗБ), ‘танцаваць, скакаць’ (Сцяшк.), ‘танцаваць; заляцацца’ (Нас.), та́нчыць (та́ньчыць) ‘танцаваць у кругу, у карагодзе’ (Нар. Гом.), та́ньчыць ‘танцаваць’ (Байк. і Некр.), сюды ж та́ньчык ‘танец, песня да танцаў’ (Байк. і Некр.), та́нчыцца ‘важдацца, займацца’ (Нас.), та́ньчыцца ‘цешыцца, вазіцца’ (Байк. і Некр.). с. 210

Таня́ ‘месца, дзе можна закінуць невад; адна закідка невада’ (полац, 3 нар. сл.). Гл. то́ня. с. 211

Танянёх ‘выгук пры няньчанні дзіцяці’ (Нас., Касп.); танянёха ‘дзіця, якое любіць, каб яго песцілі’, танянёхаць ‘песціць, няньчыць’, танянёшыць ‘тс’ (Нас.), танянёхацца ‘непамерна песціць’ (полац., Нар. лекс.), танянёшыцца ‘нянькацца, вазіцца’ (Нас.). с. 211

Тапа́з ‘від каштоўных камянёў’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 211

Тапарашчы́ць ‘вырачаць’, тапара́шчыцца ‘выпучваць вочы’, ‘тырчаць’, ‘упірацца’ (віл., Стан.). с. 211

Тапаркі́ ‘расліна, якая расце ў жыце і мае сінія кветкі ў выглядзе сякеркі’ (Нас.), ‘пустазелле ў жыце’ (Байк. і Некр.), ‘рагулькі’ (Кіс.). с. 211

Тапарня́к ‘танкастволы лес, які высякалі сякерай’ (астрав., баран., Сл. ПЗБ). Гл. тапорнік. с. 211

Тапаро́вы ‘стараста арцелі лесарубаў’ (беласт., Ніва, 1973, 11 лістап.). с. 211

Тапары́ска ‘тапарышча’ (Шатал., Сл. ПЗБ), тапары́ско ‘тс’ (Скарбы, Сцяшк., Шатал., Сл. ПЗБ), топоры́ско ‘тс’ (Шатал., Сл. Брэс., Сл. ПЗБ), toporýšče/toporýsko ‘тс’ (Арх. Вяр.). с. 211

Тапары́шча ‘дзяржанне сякеры’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сцяшк., Стан.), тапары́шчо, тапары́шчэ ‘тс’ (Сл. ПЗБ), топо́рышчэ ‘тс’ (Вруб.), топоры́шчэ ‘тс’ (ТС, Горбач, Зах.-пол. гов.), с. 212

Тапарэ́ц ‘харыус’ (гродз., Жукаў). с. 212

Та́паць ‘лапаць’, ‘сандаля’ (Яўс.). Гл. тапці. с. 212

*Тапа́ч, топа́ч ‘той, які тоне’: е дуб топач (ТС). с. 212

Та́пачкі ‘лёгкі хатні або спартыўны абутак’ (ТСБМ), та́почкі (Арх. Вяр., Вруб.). с. 212

Тапе́лец ‘чалавек, які ўтапіўся або топіцца’ (ТСБМ). с. 212

Тапе́ль ‘топкае балота’ (в.-дзв., ЛА, 2), ‘балота, якое зарасло густым хмызняком’ (в.-дзв., ЛА, 5), ‘багна, твань’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 212

Тапе́льнік ‘тапелец’ (Гарэц., Байк. і Некр.). Гл. то́пленік ‘тс’. с. 213

Тапе́р ‘цяпер’, тапе́ра ‘тс’, тапе́ря ‘тс’ (Сл. ПЗБ), тапе́рамо, тапэ́р ‘тс’ (пруж., Сл. ПЗБ), тапе́рачка ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), тапе́рыка, тапе́рыцька, тапе́рыча, тапе́рычка, тапе́рычкі, тапе́рь, тапе́ря ‘тс’ (Растарг.), топі́ро ‘цяпер, зараз’ (драг., Нар. словатв.), топы́ро ‘тс’ (кам., Сл. ПЗБ). с. 213

Тапе́шка ‘тоўстая жанчына’ (Бяльк.). с. 213

Тапі́ла, топі́ло ‘невялікі вадаём, у якім летам вада не высыхае’ (лун., Шатал.), ‘невялікі прыродны вадаём’ (бабр., ЛА, 2), ‘багна’ (Мат. Гом.), ‘вадзяное месца на лузе’ (Мат. Маг.), ‘топкае месца на балоце; твань’ (бабр., рэч., ЛА, 5), ‘гразкае месца’ (ТС), ‘вадаём са стаячай вадой; ставок’ (рагач., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ‘прорва’ (лун., ЛА, 5), тапі́лы ‘багна, твань’ (пруж., Сл. ПЗБ), то́піла ‘багна’ (рас., Шатал.). с. 213

Тапіна́ ‘топкае месца на балоце’ (ветк., ЛА, 5), ‘топкае месца, твань’ (касцюк., ЛА, 5), ‘багна, твань’ (Байк. і Некр., Юрч. Вытв.), ‘топкае, гразкае месца, багна’ (Нас.). с. 214

Тапіна́мбур ‘сланечнік клубяносны, земляная груша, Helianthus tuberosus L.’ (ТСБМ, Кіс.). с. 214

Тапі́ць₁ ‘апускаць у ваду, прымушаць тануць, губіць’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Некр. і Байк., Ян., Бяльк., Федар. 4): тапіць русалку ‘(траецкі) звычай’ (Сержп. Прымхі), ‘навадняць, заліваць вадой’ (Нас.), топі́ць ‘губіць у вадзе’, ‘затапляць, заліваць вадой’ (ТС), тапі́цца ‘гінуць у вадзе’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк., Федар. 4), ‘ехаць па гразкай дарозе’ (Нас.), топі́цца ‘гінуць у вадзе’ (ТС), топі́тіс`е ‘тс’ (Вруб.). с. 214

Тапі́ць₂ ‘награваючы, распускаць, расплаўляць; вытопліваць або ператопліваць (масла, сала і пад.)’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Некр. і Байк., Сл. ПЗБ), топі́ць ‘тс’ (ТС). с. 214

Тапі́ць₃ ‘паліць (у печы і пад.)’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Барад., Пятк. 2, Жд. 1; усх.-бел., палес., ЛА, 4): баню тапіць (гом., Д.-Хадак.), ‘палячы дровы, ацяпляць’ (Сл. ПЗБ), топі́ць ‘паліць у печы’ (ТС), топі́ті ‘тс’ (Вруб.), топі́ты, топы́ты ‘паліць у печы’ (Сл. Брэс.), тапі́цца ‘ацяпляцца’ (Мат. Гом.), топі́цца ‘паліцца (пра печ)’ (ТС). с. 215

Та́пкі ‘пантофлі, лёгкія туфлі без абцасаў’, адз. л. та́пка (ТСБМ; карэліц., Дзіц. фальклор), адз. л. та́пак: пакласці ў тапак, насіць у тапку (мазыр., Нар. медыцына). с. 215

Тапкі́ ‘гразкі, багністы’ (віл., Сл. ПЗБ). Гл. то́пкі₁. с. 215

Таплёвачкі ‘пупышкі на таполі’ (Барад.). с. 215

Таплёнка ‘топленае малако’ (Гіл.), ‘кіпячонае малако’ (бых., ЖНС; в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘парное малако’ (Касп.). с. 216

*Тапло́, топло́ ‘гразкае месца’ (ТС). Гл. тапіла. с. 216

Та́пля₁ ‘пліта (кавалак шкла і пад.)’ (карэліц., 3 нар. сл.). с. 216

Та́пля₂ ‘чапля’ (Мат. Гом.). с. 216

Тапля́к ‘бервяно, якое доўгі час праляжала пад вадой’ (ТСБМ), ‘дрэва, якое ляжала ў вадзе’ (віц., Нар. сл.; барыс., Сл. ПЗБ), ‘патанулае дрэва’ (лельч., Расл. св.), топля́к ‘патанулая калода’ (ТС, ПСл). с. 216

Тапне́ць ‘змяншацца’: стог тапне́ў (Сцяшк.), тапне́е ‘растае’ (воран., ЛА, 2). с. 216

Тапо́ля ‘дрэва сямейства вярбовых, Populus L.’ (ТСБМ, Некр. і Байк.; лях., Сл. ПЗБ; Кіс., Расл. св.), тапо́ля ‘тс’ (ТС), тапо́ль ‘тс’ (Ян., Кіс.; пруж., Сл. ПЗБ), топ(уо)ль ‘тс’ (Вруб.), то́паль ‘тс’ (Сцяшк., Кіс.), то́поль ‘тс’ (ТС, Арх. Вяр.), то́мпель ‘таполя’ (свісл., ЛА, 1), то́пель ‘тс’ (Шат., Мат. Гом., Расл. св.), то́піліна ‘тс’ (віц., ЛА, 1; віц., Расл. св.), топілы́на ‘тс’ (дзярж., ЛА, 1), то́піль ‘тс’ (кобр., ЛА, 1, Касп., Расл. св.), то́фель ‘тс’ (лаг., Жд. 3), то́філь ‘тс’ (мёрск., ЛА, 1), тофліна ‘тс’ (Барад.), то́пля ‘тс’ (ганц., ЛА, 1; Расл. св., Сл. ПЗБ). с. 216

Тапо́р₁ ‘сякера’, ‘старадаўняя баявая зброя’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘сякера’ (Касп., Сержп. Прымхі, Бяльк., Сл. ПЗБ; рагач., Рам. 3), ‘сякера з шырокім лязом’ (беласт., Ніва, 1973, 11 лістап.; ЛА, 2), ‘сякера з крывым лязом, склюд’ (Нік. Очерки; ЛА, 2), топӥр ‘сякера калоць дровы’ (Горбач, Зах.-пол. гов.). с. 217

Тапо́р₂ ‘поле; былая надзельная сялянская зямля’ (мазыр., ГЧ). с. 217

Тапо́рнік ‘падлесак, які можна сячы сякерай’ (Юрч. Фраз. 2), ‘дровы, для якіх піла не патрэбна, іх сякуць тапаром’ (Барад.; ст.-дар., Ск. нар. мовы), ‘дровы, падрыхтаваныя для паліва’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘малады танкастволы лес, які высякаецца сякерай’ (шчуч., нясвіж., слаўг., Расл. св.), тапарня́к ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 218

Тапо́ршчыць ‘тапырыць’ (ТСБМ), ‘надуваць, крывіць (вусны, пысу)’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘выпінаць, вылупляць’ (Ласт.), тапо́ршчыцца ‘надувацца, натапырвацца’ (Байк. і Некр.), ‘паміраць (з`едліва-жартаўлівае)’ (Нас.). с. 218

*Тапта́йла, топта́йло ‘той, хто ходзіць без мэты, без пэўных заняткаў’ (ТС). с. 218

Тапта́к ‘прымітыўны рухавік’ (гродз., Нар. сл.). Гл. тапчак. с. 218

Тапта́ркі ‘грыбы’ (?): таптаркі прама на поле выбягаюць (Мат. Гом.), тапча́нік ‘падрашэтнік, Suillus piperatus (Fr.)’. с. 218

Тапта́ць₁ ‘прымінаць нагамі, дратаваць’, ‘зношваць абутак’, ‘груба зневажаць, прыніжаць’, ‘наспех упіхваць, складваць’ (ТСБМ, Ласт.), ‘тупаць, мясіць’ (Некр. і Байк.), ‘уціскаць, ушчыльняць нагамі’, ‘драць абутак’ (Варл.), ‘утрамбоўваць, націскаць’, ‘выконваць хатнюю працу’ (Сл. ПЗБ), ‘есці ўсухамятку’ (Марц.), ‘есці’ (Сл. рэг. лекс.), ‘выціскаць мёд з сотаў’ (ст.-дар., ЛА, 1), ‘заганяць рыбу ў сетку, боўтаючы нагамі’ (полац., 3 нар. сл.), топта́ць ‘утрамбоўваць, ушчыльняць’, экспр. ‘есці’ (ТС), с. 218

Тапта́ць₂ ‘апладняць (пра птушак)’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 1), тапта́цца ‘блуднічаць, тварыць пералюбы’ (Ласт.), сюды ж топту́н ‘певень’ (Мат. Маг.). с. 219

Тапто́нікі ‘бульбяная каша’ (брагін., Нар. словатв.). Гл. топтанка. с. 219

Тапто́рыць ‘празмерна многа класці’, іран. ‘есці’, тапто́рыцца ‘напіхвацца, накладвацца’ (Юрч. Вытв.). с. 219

Тапту́ха₁ ‘рыбалоўная снасць’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Шат., Сцяшк.), ‘венцер’ (барыс., глус., ЛА, 1), топту́ха ‘тс’ (ТС, Крыв.; нараўл., 3 нар. сл.), то́птух ‘рыбацкая прылада’ (Дэмб. 2), сюды ж тапту́н ‘тс’ (Касп., Нік. Очерки, Мат. Гом.; віц., Яшк. Мясц.), тапча́нка ‘рыбалоўная снасць, якую ўтоптваюць у гразь для лоўлі ўюноў’ (Нас.), тапча́к ‘від рыбалоўнай сеткі’ (ТСБМ). с. 219

Тапту́ха₂ ‘тоўчаная вараная бульба, камы’ (Бяльк.), ‘бульбяная каша’ (Лекс. Бел. Палесся; ПСл, Мат. Гом.). с. 219

Тапту́ха₃ ‘ступа’ (Бяльк.). с. 219

Тапу́ выкл. ‘пра пачатак хадзьбы’, часцей падвойваецца тапу-тапу: тапу́-тапу́ і пайшоў (Юрч. Вытв.), шэранькая козачка тапу-тапу скоранька (лаг., Дзіц. фальклор). Да топаць, гл. с. 219

Тапу́н ‘наш нацыянальны танец’ (Варл.). с. 219

Тапу́рыць ‘паднімаць, растапырваць пер`е і інш.’ (ашм., Стан.), тапу́рыцца ‘выстаўляцца, фарсіць’ (Сцяшк. Сл.). с. 219

Та́пці ‘лёгкі хатні абутак’ (ваўк., ЛА, 4), ‘тапкі’ (чэрв., Сл. ПЗБ), адз. л. та́паць ‘лапаць; сандаля’ (Яўс.), то́пці ‘тапачкі’ (ТС), тэ́пці ‘тапкі’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 219

Тапча́к ‘род коннага прывода’, ‘малатарня, што рухалася ад таптання валоў’ (Варл.), ‘крупадзёрка’ (Мат. Гом.), тапта́к ‘прымітыўны рухавік для рэзання сечкі’ (Скарбы), топчаны́ ‘прылада для памолу зерня, што прыводзіцца ў рух коньмі’ (ПСл). с. 220

Тапча́н ‘нізкі ложак з дошак на козлах’, ‘пакаёвая шырокая лаўка са спінкай’ (ТСБМ, Шымк. Собр., Ласт.), ‘шырокая лава’ (Касп., Гарэц., Сержп. Прымхі), ‘простая шырокая лава для качання бялізны’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘канапа’ (Сцяшк., Вруб., Сл. ПЗБ), топча́н ‘тс’ (ТС). с. 220

Тапчані́ ‘тоўчаная бульба’ (Ян.). Гл. тапчо́нікі, топчанка. с. 220

Тапчэ́й зневаж. ‘пра таго, хто паволі, марудна ходзіць’ (рагач., Сл. ПЗБ). с. 220

Тапы́ршчыць ‘тапырыць’ (ТСБМ). с. 220

Тапы́рыць ‘паднімаць, ставіць тарчма, настаўляць (валасы, шэрсць і пад.)’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Гарэц.), тапы́рыць ‘апранаць з шыкам’ (Нас.), тапы́рыць ву́шы ‘стрыгчы вушамі (пра каня)’ (Жыв. св.), тапы́рыцца ‘стаяць тарчма, напружвацца, супраціўляцца’ (ТСБМ), ‘распускаць пер`е, настыбурчвацца’ (Шат., Гарэц., Нас.), ‘гневацца, злавацца’, ‘апранацца з шыкам’ (Нас.), ‘задавацца, фанабэрыцца’ (Некр. і Байк.), сюды ж тапы́ря ‘капрызнік, капрызніца’ (Юрч. Фраз. 2), тапы́рны ‘горды, напышлівы, вычварны’ (Шпіл.). с. 220

Тапэ́та ‘шпалера’ (Сцяшк. Сл.). с. 221

Тар ‘паром’ (Байк. і Некр.), ‘паром, транспартны плыт з бярвення’ (Нас.): спрадвеку карысталіся тарам праз Дзьвіну (Полымя, 1998, 1), та́ра ‘плыток для пераезду’, торо́к ‘невялікі плыт для перапраўкі праз возера, праз ваду ў паводку’ (ТС), ‘плыт з 4-5 бярвенняў’ (лельч., Жыв. НС), ‘від плыта для сплаўкі лесу: на два доўгія бервяны ўкладваюць упоперак кароткія бярвёны і замацоўваюць іх’ (Маслен.), таро́к ‘кладка праз рэчку з бярвенняў’: зьвізалі тарок (Бяльк.), ‘звязка плыта’: лес у таркі вяжуць (Мат. Гом.), ‘адзін рад змацаваных бярвенняў у плыце’ (кіраў., Нар. сл.). с. 221

Та́ра₁ ‘ўпакоўка тавару’, ‘вага ўпакоўкі’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.). с. 222

Та́ра₂ ‘плыток для пераезду’ (ТС). Гл. тар. с. 222

Тараба́йка ‘балаболка’ (хойн., Шатал.), ‘бразготка’, ‘лапатуха’ (Ян.), тараба́лка ‘балбатуха’ (парыц., Янк. Мат.). с. 222

Тараба́н₁ ‘кош, сплецены з дранкі’ (Сл. Брэс.). с. 222

Тараба́н₂ ‘барабан’ (Байк. і Некр.). с. 222

Тараба́н₃ ‘музычны інструмент з 24 струнамі, які вісеў на грудзях; музыка надзяваў на пальцы адмысловыя кіпці і перабіраў струны’ (Варл.). Гл. тарбан. с. 222

Тараба́ніць₁ ‘моцна стукаць, утвараючы шум, грукат’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр.), ‘аднастайна грукаць, стукаць’, ‘валачы, цягнуць, везці з грукатам’ (Янк. 2), ‘балбатаць’ (Шатал.), ‘бразгаць; балабоніць’ (Ян.), тараба́ніць языком ‘па-пустому, многа і гучна гаварыць’ (Янк. 2), тараба́ніць, тороба́ніць ‘тарахцець, барабаніць; балбатаць’ (Мат. Гом.), тыріба́ніць ‘тарабаніць, тараторыць, крычаць, шумець’ (Бяльк.), тараба́ніті ‘барабаніць’ (Вруб.), тарабані́тэ ‘тс’ (драг., Нар. словатв.), тараба́ніць, тарабо́ніць, торобе́ніць ‘барабаніць, бразгатаць’ (пра дождж, стук і г. д.)’, ‘тараторыць, балбатаць, малоць языком’ (ТС), тараба́нькаць ‘тарахцець, стукаць; гаварыць безупынна’ (ТС). с. 222

Тараба́ніць₂ ‘несці цяжкае, вялікае, грузнае’ (ТСБМ, Мілк., Мат. Гом.), ‘несці на плячах’ (Яўс.), тараба́ніць (търъба́ніць) ‘несці цяжкі груз’ (мёрск., Нар. лекс.), ‘цягнуць, валачы’ (Ласт.; петрык., Яшк. Мясц.; мядз., Сл. ПЗБ), ‘цягнуць з шумам і грукатам’ (Варл.), тарамба́ніць ‘тс’ (Сл. рэг. лекс.). с. 223

* Тараба́рскі ‘незразумелы, пазбаўлены сэнсу, бязглузды’, тараба́ршчына ‘агульнае незразумелае гаварэнне, гоман’, тараба́рыць ‘займацца пустымі размовамі, балбатаць’ (ТСБМ). с. 223

Тарабі́чыць (тарабі́чыты) ‘цягнуць, несці’ (пін., ЖНС). с. 224

Тара́бкаць ‘барабаніць, тарахцець, звінець’ (ТС), тара́бнуць ‘стукнуць, загрымець’: цэпом тарабнуў, отмукае лотку (ТС), тара́бканье ‘пустая размова’ (ТС). с. 224

Тарабосі́ць ‘тараторыць, гаварыць абы-што’ (ТС). с. 224

Тарабу́н: рак-тарабун ‘?’ (БНТ, Жыв.). с. 224

Тарава́ты ‘памяркоўны; не скупы’ (карм., ЛА, 3), ‘шчодры’ (Янк. БП), тырыва́тый ‘добры, шчодры’ (Бяльк.), сюды ж тарава́ціцца (торова́цицьца) ‘дэманстраваць шчодрасць’, ‘абяцаць; прапанаваць мала’ (Нас.). с. 224

Тарага́н ‘прусак, рыжы таракан’ (лях., Янк. Мат.). Гл. тарака́н. с. 224

Тарагане́ць ‘тарахцець’ (ТС), тарагоне́ть ‘барабаніць, стукаць’ (Альп.), тарагні́ць ‘хутка гаварыць’ (Сл. Брэс.). с. 224

Тарада́йка₁ ‘воз, калёсы, брычка’ (драг., Нар. лекс.), ‘таратайка, лёгкая павозка’ (Байк. і Некр.), ‘лёгкі летні вазок’ (Нас.), ‘двухколка’ (ТС), ‘воз на двух колах для выезду ў поле; стары, паламаны воз’ (беласт., Сл. ПЗБ), ‘разбіты воз’ (драг., Ск. нар. мовы), тарадэ́йка ‘старая рэч’ (Шатал.), ‘вазок’ (Касп.), ‘стары, пабіты грузавік’ (Яўс.). с. 225

Тарадайка₂ ‘кошык з сасновай дранкі’ (Сл. Брэс.), ‘чатырохвугольная каробка для ягад, грыбоў, зробленая з дранкі, ‘двухкалёсны вазок; трашчотка’ (ТС), тарадэ́йка ‘від трашчоткі’ (Др.-Падб., Стан.), ‘прылада ў выглядзе шасцярні і дошчачкі, каб утвараць шум, трэск’ (Варл.), ‘балбатун’ (Рагаўц., Мат. Маг.), ‘балаболка’ (Шатал.), ‘частушка’ (Мат. Гом.). с. 225

Тарада́хаць (тарада́хатэ) ‘тарахцець, тарабаніць, стукаць’ (драг., Нар. лекс.), тарадэ́ніць ‘гаварыць шмат, не да месца’ (мёрск., Нар. лекс.), тарадон ‘пустабрэх, трапло’ (Барад.). с. 225

Тарады́нка, ‘жалезны хамуцік, які замацоўвае перадок воза’ (маст., Шатал.), тороды́нка ‘тс’ (бяроз., Шатал.; драг., Жыв. сл.; Сл. Брэс.), тырыды́нка ‘тс’ (драг., Жыв. сл.), тарады́нка ‘жалеза, якое падбіваецца пад кола ў возе, каб яно не цёрла ступіцу’ (Варл.), тарады́нкі, трады́нкі, трады́лкі, тэрындэ́лькі ‘рэхвы на калодцы кола’ (малар., Нар. словатв.). с. 225

Тарадэ́іць ‘ляскатаць трашчоткай’ (Др.-Падб.), ‘весці пустыя размовы, гаварыць шмат, не да месца’ (мёрск., Нар. лекс.; мсцісл., Нар. ск.); сюды ж тарадэ́й, тарадэ́я ‘балбатун, балбатуха’ (Чал.). с. 226

Тарайда́ ‘дурань’ (астрав., Сл. ПЗБ). с. 226

Тара́к₁ аргат. ‘сыр’ (Этимология — 1980, 73). с. 226

Тара́к₂ ‘матуз, лямка’ (Шатал.). Гл. тарокі. с. 226

Тарака́н ‘насякомае чорнай або рыжай афарбоўкі’, ‘смярдзючы чорны жук’ (Ласт.), ‘падобны на прусака, але чорны’ (Некр. і Байк., Арх. Вяр., Сержп. Прымхі, Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТСБМ, Касп.; кобр., Горбач, Зах.-пол. гов.), ‘прусак, рыжы таракан’ (валож., Жыв. св.), тарако́н ‘прусак’ (ігн., Сл. ПЗБ), тараґан ‘тс’ (лях., Янк. Мат.), тарака́н ‘тс’ (Нас.), с. 226

Таракце́ць ‘тарахцець, грукатаць’, ‘балбатаць, балабоніць’ (астрав., мядз., Сл. ПЗБ). с. 226

Тарала́каць ‘утвараць шум пры дапамозе сукала і пад.’ (ТСБМ), тарала́ць ‘тарахцець’ (Касп.), сюды ж тарала́ ‘знева- жальнае слова на чалавека, які моцна крычыць і лаецца без па- трэбы’ (Варл.). Гукапераймальнае ўтварэнне, параўн. укр. (выкліч- нік) таралай, гл. ЕСУМ, 5, 518; чэш. ігаіа, ігаіаіа - выклічнік, што перадае радасць, весялосць, гл. Махэк₂, 649. с. 226

Тарало́м ‘тарчма (ТСБМ, Янк. 3), ‘тарчма, у беспарадку, дагары нагамі’ (Сцяшк. Сл.). с. 226

Таралу́шка ‘дэталь у калаўроце’ (мёрск., Ск. нар. мовы). с. 226

Тарамба́ніць ‘несці, цягнуць цяжкае, вялікае, грузнае; тарабаніць’ (Сл. рэг. лекс.). с. 227

Тара́мкаць ‘званіць (пра царкоўны звон)’, ‘гаварыць, расказваць абы-што’ (ТС). с. 227

Тара́н₁, тара́нка ‘разнавіднасць плоткі, якую спажываюць у салёным і вяленым выглядзе’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Растарг.), тара́н ‘вобла’ (Яруш.), ‘сушаная або вэнджаная рыба; худы, знясілены чалавек’ (парыц., Янк. Мат.), ‘сушаная рыба’ (Касп., Сержп. Казкі), ‘плотка’ (чэрв., слаўг., Жыв. св.), ‘худы чалавек’ (Жд. 2, Мат. Гом.), тара́нка, тара́нь ‘сушаная рыба’ (ТС), тара́нка, тара́нька ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 227

Тара́н₂ ‘старажытная прылада, якой разбівалі крапасныя сцены, мела выгляд бервяна з металічным наканечнікам’, ‘прамы ўдар носам карабля, вінтом самалёта па варожай машыне ў час бою’ (ТСБМ), ‘муралом’ (Некр. і Байк.), ‘тоўсты абрубак дрэва для збівання алею ў алейніцы’ (Дэмб. 2), ‘бервяно’ (Растарг.), с. 227

Таранава́ць ‘непакоіць’: чаго́ цібе́ тарану́я (ветк., Ск. нар. мовы). Гл. тарнаваць₃. с. 228

Таранда́ ‘беларускі воз’ (Шпіл.), ‘балбатун або балбатуха, што стракоча не змаўкаючы’ (ашм., Стан.), таранда́с, тарында́ ‘воз з высокімі драбінамі для перавозкі сена’ (Шатал.), тарандо́ха ‘жанчына, якая хутка і шмат гаворыць’ (драг., Нар. лекс.). с. 228

Тарандзі́ць ‘тарахцець; балбатаць, балабоніць’ (паст., Сл. ПЗБ), ‘балбатаць хутка, не змаўкаючы’ (ашм., Стан.), тарандзі́ці ‘трашчаць; несці лухту’ (Чэрн.), таранді́ты ‘балбатаць’ (брэсц., Нар. лекс.; Сл. Брэс.), ‘трашчаць, стракатаць, адстукваць’ (Клім.). с. 228

Та́ранікі ‘аладкі з бульбы, дранікі’ (Ян.), адз. л. та́ранік ‘тс’, та́ранка ‘бабка’ (Мат. Гом.), та́рнікі ‘аладкі’ (Сцяшк.). с. 228

Тара́ніць₁ ‘біць, удараць тараном або корпусам баявой машыны’ (ТСБМ), ‘біць, разбіваць цэпам перавязь у снапоў дзеля лепшага абмалоту’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 228

Тара́ніць₂ ‘вешаць рыбу для сушкі’ (Ян.). с. 228

Тара́ніць₃ ‘несці’ (Юрч.), тара́ніцца жарт. ‘ісці’ (Юрч. Вытв.). с. 229

Тара́нка₁ ‘сплецены з саломы і лазы посуд для вымярэння збожжа’ (Скарбы). с. 229

Тара́нка₂ ‘сушаная рыба, таран’ (ТС, Растарг.). Гл. тара́н₁. с. 229

Тарано́ўка ‘вялікая шарсцяная хустка ў яркія кветкі, звычайна фабрычнай работы’ (Бел. нар. адзенне, Сцяшк. Сл.; слуц., Нар. словатв.; Мат. Гом., Сл. Брэс.), ‘вялікая квяцістая хустка з махрамі’ (Жд. 2), ‘вялікая квяцістая хустка ядвабнай работы’ (Паўл.), тарно́вка, тэрно́вка ‘шарсцяная хустка ў кветкі’ (Сл. Брэс.), тарыну́ка ‘невялікая хустка з воўны’ (навагр., 3 нар. сл.), церно́ўка ‘шаліноўка’ (ТС), тарыно́ўка, терыну́ўка, терно́ўка, таріно́ўка, тарно́ўка, церно́ўка ‘шарсцяная хустка са шлякам’ (Лекс. Бел. Палесся). с. 229

Таранта ‘звычайны воз’ (петрык., Яшк. Мясц.). с. 229

Таранта́с ‘дарожная павозка на чатырох колах, звычайна крытая; каламажка’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘вялікі воз для перавозкі сена і снапоў’ (Касп.; в.-дзв., Шатал.), ‘чатырохкалёсная гаспадарчая павозка’ (в.-дзв., паст., брасл., лудз., глыб., Сл. ПЗБ). с. 229

Тара́нтул ‘ядавіты павук, Lycosa Tarantula’ (ТСБМ), таранту́л ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 230

Тарантэ́ла ‘італьянскі народны танец, а таксама музыка да гэтага танца’ (ТСБМ). с. 230

Тара́нчыць ‘траціць’ (Ян.), ‘балбатаць’ (мсцісл., Нар. ск.), тарэ́нчыць ‘несці што-небудзь аб`ёмнае і цяжкае перад сабой’ (лаг., Гіл.). с. 230

Та́раны ‘цёрты на тарцы’ (навагр., 3 нар. сл.). Гл. та́рыць. с. 230

Тарапа́ны ‘здані, страх’ (навагр., Сл. ПЗБ), ‘мітусня, мільгаценне ў вачах’ (лід., Сл. ПЗБ). Гл. тарапачэ́. с. 230

Тарапа́т ‘спех, таропкасць’ (Барад.), сюды ж тарапа́ты ‘нявытрыманы, прыдзірлівы’ (Сцяшк. Сл.), ‘дурнаваты’ (люб., Сл. ПЗБ). Гл. торап, тарапіцца. с. 230

Тарапа́та ‘гора, бяда’ (Сцяшк. Сл.), тарапа́ты ‘клопат, турботы’ (беласт., Сл. ПЗБ), с. 230

Тарапачэ́ ‘здані, мітусня (у вачах)’ (стаўб., Жыв. сл.), тарпачэ́ ‘тс’ (карэліц., 3 нар. сл.), тарапачэ́ стано́вяцца ‘пра стан чалавека, гатовага кінуцца ў бойку’ (стаўбц., Бел. дыял.); сюды ж, відаць, тарапа́ны, гл. с. 231

Тарапі́цца₁ ‘спяшацца’ (Бяльк.; паст., навагр., Сл. ПЗБ), сюды ж таро́пкі ‘які спяшаецца’ (ТСБМ), тарапкі́ ‘паспешлівы, жвавы’ (Ян.), тарапо́к, тарапу́н ‘хто заўседы спяшаецца’ (Барад.), тороп`я́к ‘паспешлівы, хапатлівы чалавек’ (Клім.), тараплі́вы ‘хуткі ў рабоце’ (дзятл., ЛА, 3), ‘паспешлівы, хапатлівы’ (паст., Сл. ПЗБ), торопли́вий ‘тс’ (Горбач, Зах.-пол. гов.). с. 231

Тарапі́цца₂ ‘ўглядацца, пужліва насцярожвацца (пра каня)’ (Мал.), сюды ж тороп(іе)ті ‘здрыгануцца, скалануцца’, торо́пко ‘са страхам’ (Вруб.), таро́пно ‘страшна’ (Скарбы). с. 231

Тарапо́м ‘няшчыльна; абы-як’: сена не тапталі, тарапом у брыку накідалі (мядз., Нар. словатв.), можна зразумець і як ‘спехам, спяшаючыся’. с. 232

Тарап`я́ ‘спяшаючыся, у спешцы’ (Ян.). Гл. тарапіцца₁. с. 232

Тарапя́нка ‘страціўшая раўнавагу’. Да тарапіцца₂. с. 232

Тарара́ ‘пра гук барабана; шматслоўная балбатня’ (Нас.). с. 232

Тарара́йка ‘таратайка’ (клец., Нар. лекс.). с. 232

Тарара́ка ‘цвёрдая частка пяра (з крылаў і хваста)’ (слуц., ЛА, 1), ‘рагавы стрыжань пяра’ (слуц. Жыв. св.). с. 232

Тарара́м ‘шум, грукат; сварка, скандал’ (ТСБМ), с. 232

Та́ра-ра-ра-ра ‘перадача грукату колаў аб камяні’ (вільн., Сл. ПЗБ). с. 232

Тарара́х — выклічнік для абазначэння моцнага, раскацістага гуку, суадносны з адпаведнымі дзеясловамі (ТСБМ, ЭШ), ‘выгук, які азначае бой у барабан або ў што-небудзь падобнае’ (Нас.), сюды ж тарара́хаць ‘грукатаць, грымець, стукаць’ (ТСБМ), ‘тарахцець’ (Касп.), тарара́хнуцца ‘з сілай стукнуцца, з шумам упасці’ (ТСБМ), тарара́хнуць ‘загрукацець, загрымець; моцна стукнуцца; моцна ўдарыць; выстраліць’, тарара́хтаць ‘тарахцець’ (там жа), тарара́ха ‘балбатуха’ (Ян.). с. 232

Тарара́шкі, тарару́шкі ‘месца забаў з танцамі, музыкай і пад.’ (Нас.), с. 233

Тарары́нка ‘від клямара, скабы (у коле воза)’ (нясвіж., Нар. словатв.), тарары́лка ‘дэталь у возе’ (шарк., Цыхун, вусн. паведамл.). с. 233

Тарарычка ‘бразготка, бубен’ (у камедыйных творах XVII- XVIII стст., Праблемы філал., 12; Ст.-бел. лексікон). с. 233

Тарарэ́йка ‘стары, пабіты грузавік’ (Яўс.). Гл. тарарайка. с. 233

Тара́с₂ ‘пра жанчыну або дзяўчыну, што сваім выглядам або паводзінамі падобна да мужчыны’ (мазыр., Грыгор`еў, вусн. паведамл.). с. 234

Тарата́йка ‘лёгкая павозка на двух колах’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘разбітая, старая брычка’ (Скарбы), ‘лёгкая выязная каляска’ (Сцяшк.), тарата́йка ‘балбатун’ (жытк., Жыв. НС). с. 234

Тарата́рыць ‘весці пустыя размовы, балабоніць’ (Нас., Некр. і Байк.). Гл. тараторыць. с. 234

Таратаўня́ лаянк. ‘тоўстая кабета’ (Сержп. Прык.). с. 234

Тарато́рыць ‘гаварыць вельмі хутка, скарагаворкай’ (ТСБМ). ‘гаварыць хутка, гучна’ (мёрск., Нар. лекс.), ‘балбатаць, гаварыць абы-што’ (Ласт., ТС), тарахто́рыць ‘балбатаць, лапатаць, сакатаць’ (Скарбы); сюды і тарата́рыць, гл. с. 234

Тарату́н ‘балбатун’, тарату́ха ‘балбатуха’ (Нас., Некр. і Байк.). с. 235

Таратэ́нты ‘розныя асабістыя, уласныя справы’ (Нас.). с. 235

Тара́х ‘бух, тарарах’ (беласт., Сл. ПЗБ), сюды ж дзеясловы тара́хаць ‘ляскатаць, стукацець’ (Касп.), тара́хати ‘біць, стукаць’ (кобр., Горбач, Зах.-пол. гов.), тара́хкаць ‘тарахцець, бразгацець, брынчаць; трашчаць, гаварыць упустую’, тарахне́ць ‘тарахцець, бразгатаць’ (ТС), тара́хнуць ‘моцна ўдарыць’ (Растарг.), тарахце́ць ‘утвараць рэзкія раскацістыя гукі’, ‘хутка, гучна, несупынна гаварыць; балбатаць’ (ТСБМ, ТС), ‘бразгатаць, ракатаць, бурчаць’ (Яўс., Варл.), ‘ехаць з грукатам, грымець, лескатаць’ (Некр. і Байк.; ашм., Стан.; Федар. 1, Бяльк.): Ілля па небу тарахціць (Сержп. Прык.), ‘стукацець’: жаўна тарахціць дзюбам (Сержп. Прымхі). с. 235

Тарахцёлка ‘бразготка’ (Байк. і Некр.). с. 235

Тарачу́шка ‘сакатуха (курыца, самка)’ (бялын., Жыв. св.). Да таро́чыць₂, гл. с. 236

Тара́чыць ‘цягнуць’ (Нар. Гом.), ‘несці’ (Юрч.): скачы не скачы, а грошы тарачы (Сержп. Прык.), тыра́чыць ‘везці ў маленькай калясачцы’ (Бяльк.). Гл. тарочыць₁. с. 236

Тарачы́ць₁ (торочы́ті) ‘многа раз паўтараць’ (Шатал.), ‘сакатаць; бурчаць, сварыцца; размаўляць з прыемнасцю’ (Яўс.). Гл. тарочыць₂. с. 236

Тарачы́ць₂ ‘сохнуць (у горле)’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 236

Тара́шчыць ‘шырока раскрываць (вочы); здзіўлена або спалохана глядзець’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), тарэ́шчыць ‘вылупляць (вочы)’ (дзісн., Нар. сл.); сюды ж тарашча́ка ‘вірлавокі, лупаты, зіркаты’ (Ласт.). с. 236

Тарба́н ‘струнны шчыпковы музычны інструмент, блізкі да бандуры’ (ТСБМ), параўн.: “белорусский торбан (нечто вроде гитары)” (Шпіл., Путешествие, 115), тараба́н ‘музычны інструмент з 24 струнамі, які вісеў на грудзях’ (Варл.), сюды ж, магчыма, тараба́jка ‘від гітары’ (Вруб.). с. 236

Тарбано́шка ‘скураная сумачка’ (Байк. і Некр.), торбано́шка, тырбано́шка ‘скураная машна для грошай, якую носяць на поясе’ (Нас., Бяльк.). с. 236

Тарбатро́с ‘бессумленны ліхвяр, што самых бедных людзей рабуе’, ‘жабрак, бядняк, што торбамі трасе’ (Варл.), торбатруо́с ‘жабрак’ (мазыр., Мат.). с. 237

Тарбахва́т ‘злодзей, рукаты’ (Янк. 2), ‘злодзей, той, хто займаецца дробнай кражай’, ‘хабарнік, казнакрад’ (Янк. 3), ‘хапуга’ (Юрч. Вытв.), ‘дробны злодзей’ (Варл.), ‘кар`ерыст’, ‘злодзей’ (Яўс.). с. 237

*Тарбе́не, торбе́не н. р. ‘целяпень’ (ТС). с. 237

Тарбі́чыцца (тырбі́чыцца) ‘спрабаваць уціснуцца (у натоўп, зараслі і пад.)’ (васіл., Лаўшук, вусн. паведамл.), торбі́чыць ‘скідаць’ у прымаўцы: прыдзе вербіч (= вербніца), то кожуха торбіч (ТС, тлумачэнне ‘апранаць’, відаць, памылковае); сюды ж, магчыма, і торбу́ць — выклічнік да ‘кінуць, скінуць’: торбуць ту просцілку (ТС). с. 237

Тарбу́ль ‘цяжкі клунак’, ‘здаровы хлопчык’ (Яўс.), ‘кавалак бервяна’ (Мядзв., Мат. Гом.). с. 237

Тарбэ́чнік ‘бедны, гаротны чалавек’ (мёрск., 3 нар. сл.), тарбэ́чнік, тарбе́чнік ‘бедны, жабрак’, ‘злодзей, тарбахват’ (Янк. 3), тарбэ́шнік ‘бедны, гаротны чалавек, жабрак’ (Мат. Маг.), тарбе́чнік, тарбэ́тнік ‘жабрак’ (Сцяшк. Сл.), торбе́шнік ‘спекулянт’ (Мат. Гом.), ‘сярмяжнік, бедны чалавек’, сюды ж тарбе́шнічаць ‘выпрошваць’ (Яўс.), тэрбе́шніца ‘жабрачка’ (акц., ЛА, 3). с. 237

Таргава́ць ‘прыцэньвацца, дамаўляцца аб цане; займацца купляю і продажам’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, Стан., Федар. 4, Сержп. Прымхі), таргува́ць, тыргува́ць ‘тс’ (Бяльк.), торгова́ць (ТС), с. 238

Тарга́нка ‘конная малатарня’ (Сл. Брэс.). с. 238

Таргану́ць ‘рэзкім рухам пацягнуць, штурхануць’, ‘зрабіць рэзкі неадвольны рух’ (ТСБМ), ‘рушыць з месца’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 238

Та́ргаць ‘трымаць’: не хачу, каб мяне таргалі (гродз., Сл. ПЗБ). с. 238

Тарга́ць ‘тузаць, смыкаць, церабіць’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр.), ‘тузаць, торгаць’ (Стан.). с. 238

Таргі́ ‘торг; пакупнікі’ (Ян.). Гл. торг. с. 238

Таргі́каць (таргі́къць) ‘ісці кульгаючы’ (мёрск., Нар. сл.), татаргі́к-татаргі́к ‘перадае кульгавасць’ (Барад.). с. 238

Тарго́ўля ‘торг, купля’ (Байк. і Некр.), ‘гандаль’ (Бяльк.), ‘гандлёвая сетка’ (даўг., Сл. ПЗБ), ‘гандлёвая дзейнасць’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 238

Таргу́н ‘расліна агурочнік, якую кладуць у агуркі, калі нарыхтоўваюць іх на зіму’ (Растарг., Расл. св.). с. 238

Таргупаны ‘звычай пры дабіранні канапель’ (бягом., Яшк. Мясц.). с. 239

Тарды́нка (тырды́нка) ‘жалезны абручык, які набіваецца на калодку кола’ (кам., Шатал.). Гл. тарарынка. с. 239

Та́рка ‘прадмет кухоннага ўжытку, які служыць для раздрабнення, расцірання’ (ТСБМ, Нас., Шымк., Касп., Растарг., Варл., Сержп. Грам., Арх. Вяр.), сюды ж ‘дошка для мыцця бялізны’ (Сцяц. Сл., Сцяц.; ваўк., Сл. ПЗБ), ‘церніца (лён церці)’ (трак., Сл. ПЗБ), с. 239

Тарка́н ‘таракан’ (Нас., Жд. 1), тарка́нік, таркано́к ‘малады таракан’ (Нас.). с. 239

Таркано́к ‘шпілька для валасоў, заколка’ (Касп.). с. 239

Таркану́ць ‘торкнуць’ (ТСБМ), ‘крануць’ (Варл., Пятк. 2), ‘крануць (каня лейцамі)’ (Янк. 2), ‘крануць, варухнуць, чапануць’, ‘клюнуць (рыбацкае)’ (Янк. 3), торкену́ць ‘таўхануць, штурхнуць’, торкну́ць ‘крануць, ‘штурхнуць’. Гл. тарка́ць. с. 239

Тарката́ць ‘выдаваць бесперапынныя гукі, трэлі’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 239

Та́ркаць ‘крычаць (пра гусей)’: гусі таркаюць так: тыр-тар (в.-дзв., Шатал.), та́ркаюць, тэ́ркаюць ‘гагочуць (гусі)’ (паст., карэліц., стаўб., ЛА, 1). с. 239

Тарка́ць ‘соваць, торкаць’, ‘штурхаць, будзіць’ (ТСБМ, Нас.), ‘кляваць (пра рыбу)’ (мазыр., ГЧ), ‘рухаць’ (Шпіл.), та́ркаць ‘штурхаць’ (Сцяшк. Сл.), торка́ць ‘чапаць, кратаць’, ‘кляваць’ (ТС), тарка́цца ‘торкацца’ (Растарг.), торка́цца ‘варушыцца, калывацца’ (ТС). с. 239

Та́ркі ‘прыстасаванне ў млыне для вырабу круп’ (стаўб., 3 нар. сл.). с. 240

Тарко́ванка ‘бабка (з дранай бульбы)’ (люб., слуц., Нар. словатв.; асіп., слуц., саліг., ЛА, 4), ‘бульбяная каша’ (Сл. рэг. лекс.), ‘бабка, дранка, каша з дранай бульбы’ (чырв., 3 нар. сл.), ‘сырая драная бульба’ (жытк., ЖНС; Вешт.), тарко́ванне ‘бабка’ (лун., ЖНС). с. 240

Тарля́цца ‘хадзіць без справы’ (Сцяшк. Сл.). с. 240

Тармазі́ць ‘запавольваць, спыняць рух’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). тормозі́ті ‘тс’ (Вруб.), тормозі́ць ‘хваляваць, парушаць; уплываць на нармальную працу’ (КСТ), тормозова́ць ‘тузаць, тармасіць’ (ТС); сюды ж то́рмаз ‘механізм для тармажэння’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), тармаза́ ‘непаседа’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), тармазы́ ‘падрэзы (ў санях)’ (лудз., Сл. ПЗБ). с. 240

Тарманто́ўка ‘аўтаручка’ (Сцяшк. Сл.). с. 241

Тармасі́ць ‘тузаць, торгаць’, ‘чапляцца’ (ТСБМ), ‘трасці, тузаючы; цягаць, рваць’ (Нас.), ‘трасці, тузаць’ (Ласт., Растарг.), ‘торгаць за валасы або вуха’ (Варл.), ‘растрасаць пражу пасля адпарвання’ (Жд. 2), тармасі́ць ‘тармазіць’ (Гарэц.), тормосі́ті ‘трасці’ (Вруб.), тармасі́ць, тармашы́ць ‘торгаць’ (Некр. і Байк.), тармасну́ць ‘трасануць’ (Юрч. Вытв.), тармса́ць ‘тузаць, торгаць, трапаць’ (ТС); с. 241

Тармасу́ха ‘назва танца’: полька-тармасуха (Барад.). с. 241

Тармашы́ць ‘тузаць, трасці’ (Гарэц.), тармашы́ць ‘тс’ (Бяльк.), сюды ж тармашэ́нне ‘тузанне, торганне’ (ТСБМ). с. 241

Тарна́біць ‘валачы, цягнуць, несці з цяжкасцю’ (Скарбы), сюды ж, магчыма, тарнэ́піць ‘валачы, несці, везці’ (карэліц., Нар. сл.). с. 241

Тарнава́ць₁ ‘малаціць перавернутыя неразрэзаныя снапы’ (Нас.), ‘малаціць неразвязаныя снапы’ (Байк. і Некр.), ‘малаціць перакуленыя неразрэзаныя снапы’, ‘адбіваць калоссе і адкідваць яго ўбок’ (Касп., Стан.). с. 242

Тарнава́ць₂ ‘табаніць, прычальваць, прыставаць да берага’ (Ласт.), ‘кіраваць, накіроўваць у пэўным напрамку’ (віл., шальч., Сл. ПЗБ), ‘тармазіць, затрымліваць (плыт)’ (віл., іўеў., брасл., Сл. ПЗБ), тарнава́цца ‘швартавацца’ (карэліц., ЖНС). с. 242

Тарнава́ць₃ ‘біцца ў канвульсіях’: тарнуя кунвурсія; тарнуе (пра эпілепсію) (чэрв., Сл. ПЗБ; ЛА, 3), ‘трэсціся ў ліхаманцы’ (Жд. 1), ‘турбаваць, хваляваць’ (Растарг.), тарнава́цца ‘калаціцца ад злосці, страху’ (Жд. 1), ‘мардавацца’ (жлоб., Нар. словатв.), ‘неспакойна стаяць, кідацца ва ўсе бакі’ (чач., ЖНС), ‘насіцца, бегаць’ (Ян.), ‘гарэзіць, шумець (пра дзяцей)’ (ветк., Ск. нар. мовы), сюды ж таранава́ць ‘пра стан, калі чалавек неспакойна сябе паводзіць’ (там жа). с. 242

Тарнава́ць₄ ‘прыстасоўваць, прымяняць’ (Стан.), ‘адносіць; рабіць прыгодным для выкарыстання, прымянення’: ён гэта тарнуе да мяне (віл., Стан.), тарнава́цца ‘прыстасоўвацца’ (Гарэц., Байк. і Некр.), ‘уладкоўвацца, размяшчацца’, ‘прыстасоўвацца, дапасоўвацца’ (віл., Стан.). с. 242

Тарнава́ць₅ ‘цягнуць, несці, везці цяжкае ці вялікае’ (Мілк.). с. 243

Тарнавы́ ‘плытагон, які кіруе плытом з дапамогай жэрдкі-руля’ (Скарбы), ‘чалавек, які кіруе плытом пры дапамозе доўгага вясла — апачыны’ (гродз., Нар. сл.), тарно́вы ‘плытагон, які пры дапамозе завостранага кала затрымлівае плыт’ (маст., Жыв. сл.). с. 243

Тарна́да ‘назва смерчаў у ЗША’ (ТСБМ). с. 243

Тарнато́ўка ‘тонкая шарсцяная хустка чорнага або белага колеру ў чырвоныя кветкі’ (стаўб., Нар. сл.). Гл. тараноўка. с. 243

Та́рнікі ‘аладкі’ (Сцяшк.). Гл. таранікі. с. 243

Тарні́стар ‘каністра’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 243

Тарні́тка ‘жалезная бляшанка для збору смалы, прыбітая да хвоі’ (Сцяшк. Сл.), тарні́ткі ‘гліняныя конусападобныя чарачкі для збірання смалы пры падсочцы’ (лаг., Полымя, 1970, 12, 129). с. 243

Тарні́ца ‘церніца (для лёну)’ (вільн., Сл. ПЗБ). с. 243

Тарні́ць ‘складаць сена ў гумно’ (Жд.2), ‘складваць, парадкаваць’ (Сцяшк. Сл.). с. 243

Тарно́ ‘чал, вяроўка, якой вадаплаў прымацаваны да берага’ (Ласт.). с. 244

Тарно́ўка ‘тонкая шарсцяная хустка з кветкамі’ (карэліц., Жыв. сл.). Гл. тараноўка. с. 244

Тарну́е ‘кідае (пра эпілепсію)’ (чэрв., ЛА, 3). Гл. тарнаваць₃. с. 244

Та́рны ‘гульня ў мяч’ (Шпіл.). с. 244

Тарнэ́піць, прытарнэ́піць ‘валачы, несці, везці’ (стаўб., Нар. сл.). Гл. тарнабіць. с. 244

Таро́йкацца ‘доўга гаварыць, дамаўляцца, спрачацца; валаводзіць, марудзіць, спрачаючыся’ (ТСБМ), ‘гутарыць, спрачацца’ (Шат., Варл., Гіл.), ‘бавіцца; спрачацца’ (Жд. 3), ‘важдацца, займацца’ (паст., Сл. ПЗБ), ‘безвынікова мітусіцца па якой-небудзь справе’ (мядз., Нар. словатв.). Экспрэсіўны варыянт таро́кацца ‘спрачацца, доўга дамаўляцца’, гл. тарокаць. с. 244

Таро́к ‘звязка плыта’ (Мат. Гом.), ‘адзін рад змацаваных бярвенняў у плыце’ (кіраў., Нар. сл.), ‘звязка для сплаву плытоў тарцом уперад’ (Дэмб. 2), ‘тарэц (канец бярвенняў у плыце)’ (віц., Нар. сл.), ‘кладка праз рэчку з бярвенняў’ (Бяльк.). с. 244

Таро́каць ‘размаўляць памяркоўна, спакойна, пра не вельмі важнае’ (Янк. 3), таро́къць, таро́къцца ‘марудзіць, затрымлівацца’ (мёрск., Нар. сл.), таро́кацца ‘доўга гаварыць, дамаўляцца, спрачацца, марудзіць’ (ТСБМ), ‘таргавацца, доўга дамаўляцца, упірацца’ (Кал., Барад.), ‘спрачацца’ (Жд. 2), ‘барукацца’ (швянч., Сл. ПЗБ), сюды ж торо́ка ‘балбатуха’ (іван., бяроз., ЖНС). с. 244

Таро́кі ‘рамяні каля задняй лукі сядла’ (ТСБМ), ‘паляўнічая сетка (для здабычы)’ (Сцяшк.), с. 244

Таро́піцца ‘ўглядацца’ (ганц., Ск. нар. мовы), таро́піць ‘утаропліваць (вочы)’ (ТСБМ, Нар. Гом.) с. 245

Таро́пкі ‘які спяшаецца, робіць паспешна’ (ТСБМ). Гл. тарапіцца₁. с. 245

Таро́пна ‘страшна’ (Скарбы). Гл. тарапі́цца₂. с. 245

Таро́чыць₁ ‘везці (з грукатам)’ (лях., Сл. ПЗБ), тара́чыць ‘цягнуць, несці, везці’ (Сержп. Прык., Бяльк., Юрч., Нар. Гом.). с. 245

Таро́чыць₂ ‘сакатаць (пра курэй)’ (віц., сен., лёзн., ЛА, 1), ‘трашчаць’: у выгарі лягушкі тарочуць (Касп.), ‘квакаць, крахтаць (пра жаб)’ (лёзн., Жыв. св.), ‘гаварыць’ (гродз., ЖНС; Жд. 1), ‘балбатаць’ (Мат. Гом.), торо́чыць ‘гаварыць абы-што, задурваць галаву’ (ТС), торо́чыті ‘тс’ (Вруб.), торо́чыты ‘расказваць, даказваць’ (Сл. Брэс.; Горбач, Зах.-пол. гов.), ‘гаварыць’, ‘дзяўбці’ (Клім.), ‘дурыць, абдурваць, казаць бязглуздасць’ (драг., Жыв. НС), ‘цвярдзіць, назаляць адным і тым жа’ (пін., Нар. лекс.), ‘дакучліва гаварыць, расказваць’ (драг., Нар. лекс.), тарачы́ць ‘сакатаць; бурчаць, сварыцца; размаўляць з прыемнасцю’ (Яўс.), ‘многа раз гаварыць’ (Шатал.). с. 245

Тарпа́₁ ‘вялікая сцірта снапоў або саломы пад адкрытым небам’ (ТСБМ, Ласт., Шат., Байк. і Некр.), ‘куча снапоў, складзеная камлямі навонкі, а каласамі ў сярэдзіну’ (Варл.), ‘застаронак у гумне’ (тураў., ЛА, 2), ‘частка ў гумне, якая заложана адным відам збожжа’ (кругл., валож., ЛА, 5), ‘прыстаронак, месца ў гумне паабапал току, дзе складваецца збожжа’ (Сл. ПЗБ, Шатал.), ‘сцірта, складзеная ў гумне паміж дзвюх супрацьлеглых сцен вузкай паласой; дах на слупах без сцен, дзе складалі сена’ (Касп.), торп ‘сцірта снапоў у гумне’ (ТСБМ, Тур., Сцяшк.; ашм., Стан.), ‘адгароджаная частка гумна, застаронак’ (Сл. ПЗБ), тарпі́на ‘застаронак’ (гродз., Сл. ПЗБ), торпы́на ‘сцірта (сена, саломы, збожжа)’ (стол., ЛА, 2), с. 246

Тарпа́₂ ‘торф’ (Сцяшк., Сл. Брэс., Янк. 2; дзятл., маст., брасл., Сл. ПЗБ; Мат. Гом.), ‘тарфяное балота’ (брасл., Сл. ПЗБ), торпа́ ‘торф, іл’ (жыт., Жыв. НС). с. 246

Тарпа́к ‘спружыноўка’, тарпа́чыць ‘баранаваць спружыноўкай’ (мёрск., ЖНС), сюды ж тарпа́чык (тырпа́чык) ‘зламаны ножык’ (Бяльк.). с. 246

Тарпа́н ‘дзікі конь, які вадзіўся ў Еўропе і быў вынішчаны ў канцы XIX ст.’ (ТСБМ). с. 246

Тарпане́т ‘партаманет’ (Растарг.). с. 247

Тарпаты́на ‘сумесь смалістых рэчываў для атрымання шкіпінару і каніфолі, жывіца’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘шкіпінар’ (Гіл., Скарбы, Сл. Брэс., Сцяшк., Сцяц. Сл., Сцяц.), тарпаты́н ‘шкіпінар’ (Сл. Брэс., Сцяшк.), тарпаты́н ‘шкіпінар, тарпатына’ (Сержп. Прымхі; шальч., стаўб., ганц., брасл., Сл. ПЗБ; лях., Янк. Мат.), тарпанты́на ‘прадукт смалакурэння, шкіпінар’ (гродз., Нар. сл.; ашм., Стан.), тэрпанты́на ‘тс’ (Некр. і Байк.), тэрпаты́на ‘шкіпінар, тарпатына’ (беласт., смарг., Сл. ПЗБ), с. 247

Тарпачэ́ ‘здані’ (карэліц., 3 нар. сл.). Гл. тарапачэ. с. 247

Тарпе́да ‘падводны сігарападобны снарад’ (ТСБМ), сюды ж тарпэ́ды ‘басаножкі’ (Сцяшк.). с. 247

Тарпі́на ‘застаронак’ (ваўк., гродз., Сл. ПЗБ). с. 247

Тарпэ́ ‘мітусенне, мільгаценне ў вачах’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 247

Тарсі́нкі ‘лёгкія тапачкі’ (Жд. 3). с. 247

Тарта́йка ‘балбатун’ (жыт., ЖНС). с. 247

Та́ртак ‘лесапільны завод’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Вруб.), ‘лесапілка’ (Жд. 2; пруж., Ск. нар. мовы), терта́к ‘тс’ (Вруб.). с. 248

Та́ртар ‘у старажытнагрэчаскай міфалогіі — падземнае царства мёртвых’, ‘пекла’ (Некр. і Байк.). с. 248

Тартары́ца ‘вялікая спраўная жанчына’ (полац., Нар. лекс.). с. 248

Тарту́ра ‘катаванне’ (Ласт.), торту́ры ‘мардаванне; строгі допыт з катаваннем’ (Нас.), ‘мучэнне’ (Беларусіка, 19, 226). с. 248

Тарці́на ‘кавалак торфу’ (карэліц., Янк. Мат.). с. 248

Тарцыя́рка ‘багамольная жанчына, якая дала абяцанне кожны дзень хадзіць у касцёл’ (Скарбы). с. 248

Та́рча ‘шчыт’ (Байк. і Некр., Нас.), ‘малы шчыт, у сярэдзіну якога прасоўвалася рука’ (Ласт.), с. 248

Тарча́к ‘галоўны корань дрэва, старчак’ (паст., Расл. св.), тарчма́к ‘тс’ (бялын., ЛА, 1). с. 248

Тарча́ць ‘выпінацца, выдавацца, вытыркацца; знаходзіцца перад вачыма’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Бяльк.), тарчэ́ць ‘тс’ (барыс., Шн. 2; Касп., Сл. ПЗБ; дзісн., Нар. сл.), торча́ць ‘тс’ (ТС). с. 248

Тарчма́ ‘стаўма, старчаком’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр.), ‘строма, вертыкальна’ (Касп.), тарчмака́ ‘тырчма’ (Бяльк.), тарчмако́м ‘старчаком, уніз галавой’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘потырч’ (Касп.), тарчмя́ ‘тырчма’ (Растарг.), таршма́ ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), тыршмака́ ‘ніц, на жываце’ (чашн., ЛА, 5), то́рчма ‘стрымгалоў’ (Нас., Некр. і Байк., Мат. Маг.). с. 249

Тарчо́к₁ ‘вясенні хвошч, таўкачык, Equisetum L.’ (круп., Сл. ПЗБ). с. 249

Тарчо́к₂ ‘смаржок звычайны’ (полац., круп., ЛА, 1; асіп., Сл. ПЗБ), ‘вужовік, Amanitopsis fulva W. G. Smith’ (круп., Серж.-Яшк.), ‘глузд веснавы, Gyromitra esculenta (Fr.) Fr.’ (полац., там жа). с. 249

Тарчо́к₃ ‘мядзведка (насякомае)’ (докш., Янк. Мат.). Гл. турчок ‘тс’. с. 249

Тарчы́ца₁ ‘шырокая дошка’ (Некр. і Байк.; ашм. Стан.; Шат., Варл.), ‘доўгая, шырокая і даволі тоўстая дошка’ (Нас.), ‘вузкая дошка, цёс’ (Шымк. Собр.), тарчы́цы ‘тонкія дошкі’ (Касп.), тырты́ця ‘масніца’ (кобр., ЛА, 4). с. 249

Тарчы́ца₂ (тарчы́ця) ‘шчытападобная залоза’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 250

Та́рчыць ‘драць бульбу на тарцы’ (мазыр., ЖНС), ‘церці бульбу на тарцы’ (Вешт.), сюды ж тарча́нік ‘дранік’ (Мат. Гом.). Гл. та́рка₁. с. 250

Тарчэ́ць ‘тарчаць’ (мёрск., Нар. сл., Касп.; смарг., Сл. ПЗБ). Гл. тарчаць. с. 250

Таршы́на, ‘тарфіна, кавалак торфу’ (Юрч.), таршы́нка ‘брыкет торфу’ (Ян.). с. 250

Таршэ́р ‘свяцільня з абажурам на высокай падстаўцы, якая ставіцца на падлогу’ (ТСБМ). с. 250

Та́ры-ба́ры ‘пустая размова, балбатня’ (ТСБМ), ‘пустыя размовы’ (дзісн., Нар. сл.); сюды ж тараба́рыць ‘балбатаць’ (ТСБМ), тараба́рыцца ‘бязладна, шумна размаўляць’ (Юрч. Вытв.). с. 250

Тарыбу́шка ‘вясёлая жартаўлівая песня’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 250

Тары́гаць (тары́гацы) ‘тузаць’ (пруж., Чэрн.), торы́гаць ‘торгаць’ (ТС). Шматкратны дзеяслоў ад торгаць, гл. с. 250

Тарыры́ ‘крутня, ашуканства; штукі’ (Шпіл.). Гукапераймальнае. с. 251

Тары́ф ‘устаноўленая сума збораў, аплаты’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), тары́фа ‘тс’ (Вруб.), ‘спіс тавараў з расцэнкамі’ (Ласт.), ‘аплата згодна лічыльніку (у таксі)’: у тарыфе ездзіць (гарад., Сл. ПЗБ), с. 251

Та́рыць ‘драць бульбу’ (Ян.), ‘церці на тарцы’ (навагр., 3 нар. сл., Сцяшк. Сл.), ‘таркаваць’ (капыл., Сл. ПЗБ). с. 251

Тары́ць ‘пракладваць яздой, хадзьбой (дарогу, шлях і пад.)’ (ТСБМ, Растарг.). с. 251

Тарэ́гулька ‘таратайка’ (клец., Нар. лекс.). с. 251

Тарэ́лачка ‘астра’ (б.-каш., ельск., лоеў., Расл. св.). с. 251

Тарэ́лка ‘талерка, металічны абажур’ (Сцяшк.), ‘талерка’ (Ян.; дзятл., астрав., Сл. ПЗБ), тарэ́лка, тары́лка ‘фарфоравая ці металічная (раней і драўляная) пасудзіна для яды’ (брэсц., гом., 3 нар. сл.), тарэ́лка, таре́лка, тарэ́лочка ‘неглыбокая міска, талерка’ (Вярэн.). с. 251

Тарэ́мтанды (tarѐmtendy) ‘прыгаворка’ (беласт., Федар. 4). Гукапераймальнае, параўн. тарамкаць (гл.), з няяснай другой часткай, а таксама таратпэнты, гл. с. 251

Тарэ́нчыць ‘несці што-небудзь аб`ёмнае і цяжкае перад сабой’ (Сцяшк. Сл., Гіл.). с. 252

Тарэ́скаўкі ‘клубніцы’ (лід., Расл. св.). с. 252

Тарэ́ц ‘папярочны зрэз; бакавая старана’, ‘кароткі брусок для машчэння вуліцы’ (ТСБМ), торц ‘папярочны зрэз’, тарцава́ць ‘стругаць дрэва ўпоперак слаёў’ (Ласт.). с. 252

Тасава́цца ‘падыходзіць, дапасоўвацца’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 252

Тасава́ць₁ ‘перамешваць (ігральныя карты)’ (ТСБМ, Янк. 1), та́соваць ‘тасаваць (карты)’ (ТС), тасова́ті ‘тс’ (Вруб.), тусува́ць ‘мяшаць карты’ (Бяльк.), сюды ж тасо́ваны ‘перамешаны, пераблытаны’ (ТС). с. 252

Тасава́ць₂ ‘штурхаць, штыляць’ (Янк. 1), ‘штурхаць, біць’ (Мат. Гом.), ‘рыхліць, ускопваць’ (Сцяшк. Сл.; карэліц., Шатал.), сюды ж тасыну́ты ‘штурхануць, піхануць’ (Клім., Сл. Брэс.). с. 252

Тасава́ць₃ ‘зносіць, цягаць, кідаць’ (рагач., Сл. ПЗБ). с. 252

Тасе́мка ‘тасьма’ (Байк. і Некр., Ласт., Сл. ПЗБ), ‘вузенькая стужка, паясок’ (Скарбы), ‘вузкая каляровая тканіна, з якой даўней выкладалі ўзоры на сярмязе’ (Варл.), ‘пояс’ (мёрск., стаўб., саліг., ЛА, 4), ‘саматканы пояс без узораў’ (Сцяшк.), та́семка і тасёмка ‘тасьма’ (Нас.), тасёмка ‘тасьма’; ‘завязка з тасьмы’ (ТСБМ, Бяльк.), ‘вузкая палоска, якую нашывалі на спадніцы, фартухі’ (Жд. 2). Гл. тасьма. с. 253

Таска́ ‘туга’ (пух., Сл. ПЗБ), таскава́ць ‘тужыць па кімсьці без надзеі ўбачыцца’ (Пятк. 2), тоскова́ць ‘тужыць, нудзіцца’ (ТС), таскава́ць ‘тужыць, сумаваць’ (Ласт.). с. 253

Таска́ць ‘штурхаць’ (жлоб., акц., ЛА, 2), таска́цца ‘штурхацца’ (рэч., ЛА, 2), таскану́ць ‘штурхануць’ (рэч., ЛА, 2), сюды ж, відаць, таскатня́ ‘ перацягванне з аднаго месца на другое; хаджэнне па розных месцах, куды пасылаюць’ (Нас.). с. 253

Тастаме́нт ‘завяшчанне’ (ТСБМ), тэстамэ́нт ‘запавет’ (Яруш.), тэста́мэнт ‘запавет, завяшчанне’ (Некр. і Байк., Ласт., Бяльк.), с. 253

Тасува́цца ‘соўгацца (між людзей)’ (мазыр., ГЧ). с. 254

Тасцёва ‘цешча’ (Скарбы; шальч., Сл. ПЗБ), тасцява́ ‘тс’ (шальч., Сл. ПЗБ), тасцява́я ‘тс’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 254

Тасьма́ ‘вузкая тканая ці плеценая палоска для аздаблення адзення або завязвання’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), ‘вузкая стужка або тасёмка’ (Сцяшк., ТС), ‘пасма’: тасьма́ — палоска на клубку нітак (воран., Сл. ПЗБ), та́сьма ‘тасёмка’, тасма́ ‘тс’ (Нас.). с. 254

Тась-тась-тась ‘падзыванне гусей’ (брэсц., Нар. лекс.), ‘падзыванне качак’ (кобр., Горбач, Зах.-пол. гов.). с. 254

Та́та ‘бацька’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Касп., Бяльк.), ‘тата (памяншальна-ласкальнае)’ (Растарг.), ‘бацька (дзіцячае слова)’ (Шымк. Собр.), та́туль ‘бацька’ (Сцяшк.), та́тка ‘бацька; ласкавы зварот не толькі да мужчын, але і жанчын’ (Ян.), та́то, та ‘бацька’ (ТС), та́то ‘тата, бацька’ (маст., пруж., кам., Сл. ПЗБ; Федар. 4; Горбач, Зах.-пол. гов.), тату́ля ‘бацька’ (Ласт., Мат. Маг.), ‘тата (памяншальна-ласкальнае)’ (Растарг.), тату́лё ‘хросны бацька’ (Сцяц. Сл., Сцяц.), тату́ля, тату́ня ‘ласкавы зварот да бацькі, святара і дзіцяці’ (Нас.), тату́лька ‘тата’ (Касп.), ‘хросны бацька’ (віл., Сл. ПЗБ), ‘пачцівы зварот да святара’ (Нас.), тату́ленька ‘бацюшка, святы айцец — зварот да святара; зварот да чужой асобы пры здзіўленні’ (Нас.), тату́лечка ‘тс’ (Нас.), та́тусь ‘бацька’ (Скарбы, Сцяц. Сл., Сцяшк.), ‘тата (ласкальнае)’ (воран., шчуч., Сл. ПЗБ), ‘хросны бацька’ (Мат. Маг.), ‘тата (зневажальнае)’ (Сцяц.), тату́сь ‘бацька’ (Ласт.), ‘хросны бацька’ (Сл. Брэс., ТС, Касп.), ‘бацюшка, святы айцец — пра святара’ (Нас.), та́туська ‘хросны бацька’ (Мат. Маг.), та́тушко ‘татка’ (Сцяц., Сцяц. Сл.), тату́лечка, тату́лька, тату́сечка, тату́ся, та́тухна ‘тата (памяншальна-ласкальнае)’ (Растарг.), ‘татуля (ўжываецца ў песнях)’ (Бяльк.), та́ты ‘тата’ (Сцяшк.), та́тычка ‘памяншальнае да тата’ (Бяльк.), с. 254

Та-та ‘абазначэнне мерных адрывістых гукаў, удараў’ (ТСБМ), та-та-та ‘пра трэск, тарахценне’, ‘пра балбатню’ (мсцісл., Нар. лекс.). с. 255

*Татаві́на, татовы́на ‘лісце на бураках’ (івац., Жыв. сл.), ‘націнне’ (Сл. Брэс.). Гл. цяцеўе. с. 255

Тата́к ‘нібыта, быццам’ (Сцяшк. Сл.), ‘так як’ (Бузук, Паўдн.-бел.), та́тык ‘як бы, нібы’ (мін., навагр., Стан.), татэ́к ‘як’: рыжы, татэ́к я́годка (ПСл). с. 255

Тата́р ‘татарын’: Устань мілы, татар едзіць, Татар едзіць — вайна будзіць (з нар. песні; ушац., Полымя, 2001, 3, 270). Гл. татарын. с. 256

Тата́рак ‘бадзяк, пустазелле’ (Сцяшк.), сюды ж, магчыма, тата́рнік ‘Garduus tomentasus’ (?) (“близ дорог”, Меер Крыч.). с. 256

Татаргі́к-татаргі́к ‘кульгавасць’ (Барад.). с. 256

Тата́рка ‘зялёная цыбуля’ (беласт., Ніва, 1977, 3 крас.), татаркі́ ‘пер`е цыбулі’ (кам., ЛА, 2). с. 256

Тата́рнік ‘аер, Acorus calamus L.’ (лельч., Жыв. сл.; Бейл., ТС, ПСл; стол., лельч., ельск., ЛА, 1), ‘расліна Onopordon L.’ (Кіс.). с. 256

Тата́рушка ‘прыстасаванне вешаць калыску’ (Мат. Маг. 2). с. 256

Тата́рын ‘прадстаўнік аднаго з народаў цюркскай моўнай групы’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Федар. 4), тата́р ‘тс’ (ушац., Полымя, 2001, 3), тата́ры ‘народ, асноўнае насельніцтва Татарстана, а таксама некаторыя іншыя народнасці цюркскай моўнай групы’, гіст. ‘цюркскія, мангольскія і некаторыя іншыя плямёны Залатой Арды’ (ТСБМ), ‘спецыяльныя вайсковыя фарміраванні ў ВКЛ (“казакі, а менавіта татары”)’ (Arche, 2008, 1-2, 89), с. 256

Тата́хкаць ‘утвараць мерныя адрывістыя гукі’ (ТСБМ). с. 257

Татро́к ‘у мінулым годзе’ (ашм., Сл. ПЗБ). с. 257

Татуі́раваць ‘рабіць татуіроўку’ (ТСБМ), татуява́ць ‘тс’ (Некр. і Байк.), татуава́ць ‘тс’ (Ласт.). с. 257

Тату́лека, тату́ль ‘адтуль’ (мазыр., ГЧ). с. 257

Тату́ля ‘ласкавы зварот да бацькі’ (ТСБМ), а таксама ў звароце да дзіцяці (Нас.), ‘сын, вельмі падобны да бацькі’ (Яўс.), ‘хросны бацька’ (Сцяц. Сл.), тату́ль іранічнае ‘вялікі хлопец, старэйшы за іншых’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 257

Тату́р ‘шырокі шыты золатам пояс’ (Ласт.). с. 257

Тату́рыцца ‘глядзець з-пад ілба’ (Ласт.). с. 258

Тату́ся ‘ласкавы зварот да бацькі’ (ТСБМ), тату́сь, тату́ська ‘пра святара’ (Нас.), тату́сь ‘хросны бацька’ (Касп., ТС, Мат. Маг.), та́тусь ‘зневажальна пра бацьку’ (Сцяц. Сл.). Да тата, гл. с. 258

Та́тык ‘як быццам, нібыта’ (Стан.). Гл. татак. с. 258

Татэ́: ек на татэ́ ‘як на зло’ (ТС). с. 258

Таўбу́н ‘статак’ (Жд. 2). Гл. табу́н. с. 258

Таўжэ́ш ‘няўжо, хіба’ (Скарбы), таўжэ́ш ‘вядома, канечне’ (шчуч., 3 нар. сл). с. 258

Таўка́н ‘ятрышнік, Orchis latipolia L.’ (гродз., Кіс.), таўку́н ‘тс’ (Расл. св.). с. 258

Таўкані́ца₁, таўчані́ца ‘бульбяная каша’ (ваўк., пруж., бяроз., ЛА, 4), ‘тоўчаная бульбяная каша’ (Сцяшк.), тыўкані́ца ‘камы’ (Бяльк.), тоўкані́ца ‘тс’ (ТС), товканы́ця, товканэ́ця, тоўкані́ца ‘тоўчаная бульба’ (Сл. Брэс.), таўкані́чкі ‘бульбянікі’ (ашм., Сл. ПЗБ), таўчо́нка ‘бульбяная каша’ (Сл. ПЗБ, Мат. Маг., Растарг., навагр., 3 нар. сл.). с. 258

Таўкані́ца₂ ‘невялікая бочка для захоўвання здору’ (Скарбы). с. 258

Таўкану́ць ‘штурхануць’ (асіп., ЛА, 2; Байк. і Некр.) тыўкану́ць ‘тс’ (хоцім., ЛА, 2), таўкану́цца ‘штурхануцца’ (асіп., ЛА, 2). с. 258

Таўка́ць ‘штурхаць’ (Нас., Сержп. Прымхі; Растарг., Байк. і Некр.; навагр., мазыр., ЛА, 2), тоўка́ць ‘калыхаць на гушкалцы’ (стол., ЛА, 2), ‘кляваць, торкаць’ (ТС), туўка́ць ‘таўхаць, піхаць’ (Бяльк.), товка́ті ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), таўка́цца ‘штурхацца’ (навагр., дзятл., касцюк., мазыр., ЛА, 2; Растарг., Байк. і Некр.), тоўка́цца ‘калыхацца на гушкалцы’ (стол., ЛА, 2), с. 258

Таўка́ч₁ ‘качалка з патоўшчаным круглым канцом, мяла’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Ласт., Касп., Бяльк., Сержп. Прымхі, Варл., Растарг., Сл. ПЗБ, Федар. 4), ‘пра някемлівага, дурнога чалавека’ (ТСБМ, Шат.), ‘пра непаваротлівага, няспрытнага чалавека’ (Скарбы), ‘той, хто замінае, таўчэцца пад рукамі; маруда’ (Сцяц. Сл.), ‘целяпень, нязграбны чалавек’ (Гіл., Мат. Гом.), тоўка́ч, товка́ч ‘мяла (у ступе), качалка’ (ТС, Арх. Вяр., Вруб., Сл. ПЗБ), таўка́чка ‘тс’ (Ян.), с. 259

Таўка́ч₂ ‘пачатак кукурузы’ (Сл. ПЗБ), ‘катах рагозу’ (Сл. ПЗБ; дзятл., Жыв. сл.; ЛА, 1), товка́ч ‘галоўка чароту’ (драг., Нар. ск.), таўка́чык, таўка́чыкі ‘палявы хвошч, Equisetum arvense L.’ (Касп., Бяльк., Яўс., Бяльк., ЛА, 1), ‘насеннікі бярозы’ (свісл., Шатал.), таўка́чыкі ‘катахі рагозу’ (зэльв., слонім., ЛА, 1), ‘мох у выглядзе збаночкаў’ (Меер Крыч.), таўка́чнік ‘хвошч’ (Кіс.). с. 259

Таўка́ч₃ ‘плавальны пузыр’ (віл., Сл. ПЗБ), ‘пухір у рыбы’ (віл., лаг., ЛА, 1), туўка́ч ‘тс’ (шарк., мёрск., ЛА, 1), талка́ч ‘тс’ (полац., ЛА, 1). с. 259

Таўка́ч₄ ‘круг, кальцо (каўбасы)’ (лід., Сл. ПЗБ). с. 259

Таўка́ч₅ (тыўка́ч) ‘драўляны гузік прадаўгаватай формы’ (Шатал.), таўкачо́к ‘бірка (зашпілька)’ (Сл. ПЗБ; рас., в.-дзв., полац., шуміл., ЛА, 4). Да таўкач₁, гл. с. 259

Таўкачы́₁ (талкачэ́) ‘галушкі з талакна’ (гродз., Сл. ПЗБ). с. 260

Таўкачы́₂ ‘фальбоны’ (Жд. 1). с. 260

Таўке́ль ‘штурханец’ (Сцяц. Сл.), ‘чалавек, які перашкаджае нешта рабіць’ (лях., ЖНС). с. 260

Таўке́ня ‘бульбяная каша’ (чэрык., ЛА, 4), товке́ня, товкэ́ня, тоўчэ́ня ‘тоўчаная бульба’ (Сл. Брэс.). с. 260

Таўке́шка ‘нязграбная, нерухавая жанчына’ (Гіл.). с. 260

Таўку́н₁ ‘ятрышнік’ (Расл. св.). Гл. таўкан. с. 260

Таўку́н₂ ‘цыбуля (тоўчаная)’ (Мат. Гом.), тоўку́н ‘страва з пер`я цыбулі’ (ПСл). с. 260

Таўку́нчыкі ‘камары’ (Сцяшк.), ‘камары, што мітусяцца ў паветры клубком, таўкуць мак’ (Скарбы), ‘від камароў’ (шчуч. Жыв. св.). с. 260

Таўку́чка ‘бойкае месца, дзе прадаюць рэчы з рук’ (ТСБМ), ‘кірмаш’ (Мат. Маг. 2), товку́чка ‘тс’ (Вруб.). с. 260

Таўкці́ ‘таўчы’ (Нас., Некр. і Байк., Мат. Гом., Сержп. Прымхі; рагач., Сл. ПЗБ), ‘ціснуць алей’ (ельск., ЛА, 4), ‘таўчы; біць’ (Ян.), тоўкці́ ‘таўчы; біць, штурхаць’ (ТС), товкты́ ‘штурхаць’ (пін., ЛА, 2), ‘таўчы’ (Сл. Брэс.), товкчи́ ‘абтоўкваць (проса, ячмень)’ (кобр., Горбач, Зах.-пол. гов.), таўкці́ся ‘таўчыся’ (Ян.), ‘біцца, знаходзіцна ў стане цечкі (пра кабылу)' (воран., Жыв. св.), тоўкці́са ‘тоўпіцца’ (ТС), товкты́са ‘штурхацца’ (пін., ЛА, 2). с. 260

Таўле́тка ‘вялікае люстра, якое ставіцца на падлогу’ (гродз., ЖНС). с. 261

Таўлі́нка ‘берасцяная табакерка’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр.). с. 261

Таўлу́й ‘гультай’ (Байк. і Некр., Сл. рэг. лекс., Сержп. Прык., Мілк.). с. 261

Таўма́к₁ ‘старчковы (галоўны) корань дрэва’ (воран., чэрв., ЛА, 1), ‘галоўны корань дрэва, старчак’ (слуц., Расл. св.). с. 261

*Таўма́к₂, тоўма́к ‘кулак; кухталь’ (Мат. Гом.). с. 261

Таўма́чка ‘пюрэ (з бульбы)’ (Мат. Гом.), товмачі́ ‘звараная тоўчаная бульба’ (кобр., Нар. лекс.), сюды ж томачі́, тумачі́, токмачі́, тукмачі́ ‘страва з патоўчанай варанай бульбы’ (Лекс. Бел. Палесся). с. 261

Таўмо́рыць ‘мясіць; запіхваць’ (Юрч. Вытв.), таўмо́рыцца ‘тоўпіцца, вазіцца, кешкацца’ (Юрч. Фраз. 1). с. 262

*Таўмы́га, тоўму́га ‘бязрогая карова’, ‘неахайны чалавек’ (ТС). с. 262

Таўпа́ ‘натоўп, тлум’ (Нас., Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Федар. 4, Растарг.), талпа́ ‘натоўп’ (Ян.), с. 262

Таўпе́ка ‘непаваротлівая, няўдалая жанчына’ (Сл. ПЗБ). с. 262

*Таўпе́ня, тоўпе́ня ‘тоўчаная бульба, камы’ (ТС). с. 262

Таўпе́сіцца ‘тоўпіцца’ (Стан.), сюды ж таўпясня́, таўпяшэ́нне ‘штурханне ў вялікай цеснаце’ (Юрч. Вытв.). с. 262

Таўпе́хацца ‘блытацца пад нагамі’ (валож., Гіл.), ‘таўхацца, хадзіць бязладна’ (Сцяшк. Сл.), ‘пхацца, лазіць між натоўпу’ (Варл.). с. 262

Таўпі́ць ‘звальваць у адно месца; запіхваць у натоўп’ (Нас.), то́ўпіць ‘змяшчаць, месціць’ (Ласт.), таўпі́цца ‘змяшчацца; пхацца ў натоўп’ (Нас.), ‘ствараць натоўп’, то́ўпіцца ‘змяшчацца, збірацца; ісці клубамі (пра дым)’ (Сл. ПЗБ), ‘нацягваць (пра хмары)’ (Пятк. 2), тоўпі́цца ‘змяшчацца; гуртавацца’ (ТС), товпі́тісе ‘збірацца’ (Вруб.). с. 263

Таўпо́рыць ‘мясіць, запіхваць’ (Юрч. Вытв.), таўпо́рыцца ‘мітусіцца, вазіцца з чым-небудзь’ (Нас., Стан.); сюды ж таўпо́ра ‘неакуратная, неахайная асоба’ (Юрч. Вытв.), таўпо́ранне ‘важданне з чым-небудзь, мітусня’ (Нас.), ‘штурханне ў цеснаце’ (Юрч. Вытв.), таўпа́рня ‘валтузня, цісканіна, таўкатня, катавасія’ (Ласт.). с. 263

Таўро́ ‘кляймо, распазнавальны знак’ (ТСБМ, Ласт.), ‘кляймо, штэмпель’ (Некр. і Байк.). с. 263

Та́ўрыць ‘чэзнуць, чарнець, сохнуць ад скрухі ці працяглай хваробы, марнець, сохнуць’: таврить надъ грошами (Нас.), таўры́ць ‘чэзнуць, сохнуць ад скрухі’ (Бяльк. і Некр.). с. 263

Таўсма́ты ‘таўставаты; моцна складзены (пра чалавека)’ (ТСБМ), ‘прысадзісты, моцны (пра асобу, жывёлу, дрэва)’ (Янк. 1), ‘таўставаты’ (Сл. ПЗБ), ‘тоўсты’ (Сцяшк.), ‘пушысты’ (чырв., 3 нар. сл.), сюды ж таўсма́ны ‘таўставаты’ (Сцяц. Сл.), таўсма́ч ‘здаравяк’ (Янк. 3). с. 263

Таўстагры́бы ‘той, у каго тоўстыя вусны’ (арш., ЛА, 3). с. 264

Таўстадзю́бец ‘крыжадзюб’ (ПСл). с. 264

*Таўстако́ра, тоўстоко́ра ‘буйная плотка’ (Крыв.), тоўстоко́ра, тоўстоко́рка ‘галавень’ (ТС). с. 264

Таўсталу́пы ‘той, у каго тоўстыя вусны’ (паст., брасл., кругл., ЛА, 3). с. 264

Таўста́я ‘цяжарная (жанчына)’ (докш., Янк. Мат.), ‘цяжарная’ (Барад.; віл., гродз., Сл. ПЗБ), ‘котная, цяжарная (пра авечку)’ (віл. Жыв. св.). Гл. тоўстая. с. 264

Таўсто́е ‘тлустае сала’ (мядз., ЛА, 4), ‘тлустае, цяжкае для стрававання’ (Барад.). Гл. тоўсты. с. 264

Таўсту́ха₁ ‘грыб сямейства павуціннікавых’ (ТСБМ), ‘павуціннік страўны, Cortinarius esculentus Lebed.’ (Сярж.-Яшк.), ‘чорны грузд, малачай, Lactarius necatos (Fr.)’ (там жа), таўсту́хі ‘грузды’ (Сцяшк., Мат. Гом.). с. 264

Таўсту́ха₂ ‘брыца, дробнае пустазеллле, плашчуга, пласкуша’ (стол., Расл. св.), ‘гарычка, Gentiana cruciata L.’ (Касп.), таўсту́шка ‘тс’ (Кіс.). с. 264

Таўсту́шнік ‘таемнік, Lathraea squamaria L.’ (Бейл.). с. 264

Таўсты́ ‘тоўсты’ (докш., Янк. Мат.; Касп., Сл. ПЗБ), ‘вялікі’ (Жд. 1). Гл. то́ўсты. с. 264

Таўха́ць ‘штурхаць, піхаць’ (ТСБМ, Нас., Касп., Некр. і Байк.), талха́ць ‘штурхаць’ (шарк., лёзн., ЛА, 2), то́ўхаць ‘тс’ (Ласт.), таўха́цца ‘штурхацца’ (Байк. і Некр., Касп.), товхына́ты ‘штурхаць’ (жабін., ЛА, 2), сюды ж таўхну́ць ‘піхнуць, штурхануць’ (Сл. ПЗБ, Яўс.), таўхану́ць ‘тс’ (Бяльк., Рам. 3, Сержп. Прымхі), талхану́ць ‘тс’ (Сл. ПЗБ). с. 265

Таўхе́ль — выклічнік для перадачы штуршка, удара кулаком (ТСБМ, Байк. і Некр., ЭШ, рук., Мат. Маг. 2), таўхе́ць ‘тс’ (ЭШ, рук.), таўхе́нь ‘тс’, ‘штурханец, выспятак’ (Нас., Байк. і Некр., Ласт.), таўха́ль ‘кухталь’ (Жд. 1), ‘штуршок, удар (рукой у спіну)’ (бялын., Янк. Мат.). с. 265

Таўчы́ ‘здрабняць; мяць’, ‘біць, збіваць; штурхаць’, ‘вытоптваць’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Касп., Федар. 4, Ласт., Шат., Стан.), ‘біць’ (Жд. 3), ‘выціскаць мёд з сотаў’ (круп., слуц., ЛА, 1), товчы́ ‘апрацоўваць таўкачом, штурхаць’ (бяроз., драг., кобр., іван., стол., ЛА, 2), таўчы́ і тоўч ‘тс’ (Бяльк.), тоўч ‘тс’ (Растарг.): тоўч кросны ‘апрацоўваць аснову (кроснаў)’ (мсцісл., Жыв. сл.), с. 265

Таўшчыня́ ‘велічыня папярочнага сячэння прадмета’; ‘паўната, сытасць’ (ТСБМ, Касп., Некр. і Байк., Сл. ПЗБ), таўшчына́ ‘тоўстасць’ (Растарг.), таўсціня́ ‘тс’ (в.-дзв., лаг., віл., маладз., Сл. ПЗБ; Варл.; ашм., Стан.; мёрск., Нар. словатв.), товшчына́ ‘тс’ (Вруб.), тоўшчына́ ‘тс’, ‘таўстуха’ (ТС). с. 266

Таўшчы́р ‘вельмі тоўстае нешта’ (Скарбы), тэ́ўшчар ‘тоўсты’ (Сцяц. Сл.). с. 266

Таўшчэ́нны ‘форма ацэнкі ад тоўсты, як і здаравенны, вялізны, шырозны’ (Янк. 2, Растарг.), таўшчэ́нный ‘тс’ (Бяльк.), таўшчэ́рны ‘тс’ (Байк. і Некр.), тоўшчэ́зны, тоўшчэ́лезны, тоўшчэ́лны ‘тс’ (ТС), таўшчэ́разны ‘тс’ (Байк. і Некр.); сюды ж таўсце́нны ‘тс’ (люб., ЖНС; Ян.), товсти́зный ‘тс’ (Клім.), таўсце́разны ‘тс’ (карэліц., Сл. ПЗБ; пух., 3 нар. сл.). с. 266

Тафалёўка ‘настойка на таполевых пупышках’ (астрав., Сл. ПЗБ). Гл. тапо́ля. с. 266

Та́фель ‘паркет’ (Некр. і Байк.). с. 266

Тафта́ ‘шаўковая або баваўняная глянцавітая тканіна’ (ТСБМ), с. 266

Тах — абазначэнне адрывістага гуку (ТСБМ), ‘пра ўдар, выстрал’ (мсцісл., Нар. лекс.), тах-тах — абазначэнне рытмічных удараў цэпам (ашм., Сл. ПЗБ), с. 267

Та́хаць ‘біць у дошку малатком падчас начной варты’ (Нас.), та́хыць ‘ляпаць’ (Бяльк.), та́хаты ‘ўзбоўтваць; стукаць, біцца (у тым ліку пра сэрца)’ (Сл. Брэс.), ‘трэсці, варушыць, узбоўтваць (аб пасудзіне з вадкасцю)’ (драг., 3 нар. сл.). с. 267

Та́хкаць ‘стукаць’, ‘страляць (пра аўтаматычную зброю)’; ‘пульсаваць, моцна біцца (пра сэрца)’, ‘пра шум (у галаве, вушах і пад.)’ (ТСБМ), ‘моцна біцца (пра сэрца)’ (навагр., 3 нар. сл.). с. 267

Тахлі́ць (тахлі́ці) ‘даваць, аддаваць’: даколь ты ёй усе́ будзеш тахли́ци (Чэрн.). с. 267

Та́хля ‘вялікі ліст шкла’ (ТС). с. 267

Тахлява́ць (тахлева́ць) ‘марнатравіць’ (Нас.), ‘марнатравіць, перапрадаваць, спекуляваць’ (Чач.), тахлёва́ты ‘мантачыць, растрачваць’ (Арх. Вяр.). с. 267

Та́хнуць₁ ‘марнець’ (мёрск., Нар. ск.), ‘трухлець, бутлець’ (полац., Нар. лекс.), сюды ж ста́хнуць, пата́хнуць. с. 267

Та́хнуць₂ ‘ударыць’, ‘уцячы, драпануць’, ‘патраціць, зрасходаваць’ (Мат. Гом.). с. 268

Тахо́ліць ‘расходаваць, раскідаць’: лісце лаза, як рублёўкі, тахоліць (лёзн., Край: літ.-маст. альманах. Наваполацк, 1997, 93). с. 268

Тахо́ніць ‘несці, цягнуць, валачы’ (ЛіМ, 1970, 2, 12). с. 268

Тахт ‘такт’: у тахт ‘у адпаведнасці з рытмам’ (шальч., Сл. ПЗБ), та́хта: да тахты ‘тс’ (Стан.), та́хта ‘такт, вытрымка’ (Сцяшк.). Гл. такт. с. 268

Тахта́ ‘шырокая канапа без спінкі’ (ТСБМ). с. 268

Тахто́ліць ‘пхаць’ (Арх. Федар.): tachtolić, jak ŭ byzdonny mieszok (Федар. 4), сюды ж nieŭtachtolić ‘не задаволіць’ (Арх. Федар.). с. 268

Тахту́рыць ‘хутка ісці з невялікай паклажай’ (Стан.). с. 268

Тахці́ць₁ ‘гаціць, пракладваць дарогу праз балоцістае меспа’ (ТСБМ), ‘валіць, піхаць, усоўваць’ (Сержп. Прымхі), ‘даваць не надавацца, пхаць як у прорву’ (слонім., Жыв. сл.), тахце́ць ‘тс’: тахці як у прорву (Сержп. Прык.). с. 268

Тахці́ць₂ ‘шчасціць, шанцуе’: тахціць кожная справа яму (Ласт.). с. 269

Та́ца ‘паднос’ (Некр. і Байк.), ‘хлебніца’ (Сцяшк. Сл.), тац ‘паднос’ (Шпіл.), с. 269

Тацця́нка ‘вузкая ў таліі сукенка са зборкамі’ (ТСБМ), таця́нка ‘тс’ (Мат. Гом.; навагр., Нар. сл.). с. 269

Таць₁ рэдкае ‘злодзей’: таць начны (слаўг., Бел. лекс., 168), с. 269

Таць₂ ‘раставаць’ (пух., 3 нар. сл.). с. 269

*Тача́, точа́ ‘незамярзаючае месца ў рацэ, прамыіна’ (ТС). Архаічнае ўтварэнне ад асновы *іок~, што чаргуецца з *іек~, параўн. ток, выток, затока, цячы, гл. цечка ‘прамыіна’. с. 269

Тача́нка ‘лёгкая павозка з адкрытым кузавам’ (ТСБМ, Вруб.): павозкі даўней былі... тачанкі (Маладосць, 1992, 2, 115), перан. ‘павозка такога тыпу, забяспечаная кулямётам’ (ТСБМ), ‘тачка’ (Ян., ПСл). с. 269

*Тача́ць, точа́ць ‘соваць’: не точай рукі к ножу (ТС), сюды ж тачы́ць (точи́ть) ‘соваць, працягваць’ (Нас.). с. 270

Та́чка ‘каляска на адным коле, якую штурхаюць перад сабой’ (ТСБМ, Арх. Вяр.), с. 270

Тачкава́я ‘прадаўшчыца’ (Сл. рэг. лекс.), тачка́рка ‘тс’ (Сцяшк. Сл.). с. 270

Тачко́ўка ‘ўмоўны знак (кропка), які ставяць на паперы пры абмеры плыта (адпавядае 10 м³)’ (Нар. лекс.). с. 270

Тачо́к ‘пляцоўка, узвышанае і роўнае месца’ (Ласт.), ‘ток (глінабітная пляцоўка)’ (чавус., карм., ЛА, 4), ‘катух’ (брэсц., Нар. сл.). Да ток₂. с. 270

Тачы́дла ‘тачыльны станок, тачыла’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 2), тачы́дло ‘тс’ (Сцяц. Сл.; астрав., маст., Сл. ПЗБ; зэльв., слонім., маст., свісл., івац., ЛА, 2), с. 270

Тачы́ла ‘тачыльны камень і станок для тачэння’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), точы́ло ‘тс’ (Сержп. Грам., Сл. ПЗБ, Пятк. 2, ТС, Арх. Вяр., Вруб.): сам камень точыло і ўсё са станком (нясвіж., Нар. словатв.), сюды ж тачы́льнік ‘тс’ (бераст., ЛА, 2), точы́л`нік ‘тс’ (Вруб.). с. 270

Тачы́ць₁ ‘вастрыць, завострываць’, ‘вырабляць што-небудзь на такарным станку’, ‘дзіравіць, пашкоджваць (пра насякомых, грызуноў; пра дзеянне вады, ветру)’; ‘неадступна мучыць, пазбаўляць сіл (пра хваробу, думкі, пачуцці і пад.)’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘вастрыць’, ‘рыць; грызці’ (Сл. ПЗБ), ‘вастрыць’ (Бяльк.; ашм., Стан.; Сержп. Прык.), ‘дзіравіць, прагрызаць’ (Нас.), ‘наточваць’ (Ласт.), точы́ць ‘грызці, рыць; усоўваць’ (ТС), точы́ть ‘вастрыць’ (Вруб.); сюды ж тачы́цца ‘лезці, рабіць хады’ (Федар. 4), точы́цца ‘лезці, чапляцца’ (ТС). с. 271

Тачы́ць₂ ‘наліваць’ (Сл. ПЗБ), ‘ліць, цадзіць’ (Нас., Байк. і Некр.), с. 271

Тачы́ць₃ ‘падаўжаць, сточваць адно з адным’ (калінк., Сл. ПЗБ), точы́ць ‘тс’ (ТС). с. 272

Тачы́ць₄ ‘расціраць, церці’: тачылі ягады на машынку (рагач., Сл. ПЗБ). Гл. тачы́ць₁. с. 272

Та́шва ‘ніжняя частка кашулі, надточаная іншай тканінай’ (Сакал., Лекс. Бел. Палесся). с. 272

Ташнава́ць ‘нудзіцца, сумаваць’ (Нас., Рам. 8-9, Растарг.), ‘тужыць, нудзіцца’ (Касп.), тачнава́ць (точнова́ць) ‘тс’ (Нас.). с. 272

Ташната́ ‘моташнасць’ (ЛА, 3), тышныта́ ‘нуда, сумаванне’ (Бяльк.), ташно́та ‘моташнасць’ (полац., навагр., чэрык., хоцім., рэч., ЛА, 3), ташно́ты ‘тс’ (круп., добр., стол., ЛА, 3), тошно́та ‘тс’ (Арх. Вяр.). Гл. тошна. с. 272

*Ташне́ць, тошне́ць ‘ныць, млець’: тошняць мое ногі (ТС), сюды ж ташні́ць ‘нудзіць, гідзіць’ (ЛА, 3), тошны́ты ‘тс’ (Арх. Вяр.), тошніт ‘цягне на ваніты’ (Вруб.), с. 272

Ташну́ — пабочнае слова ‘гэта ж трэба, такое дзіва’. с. 272

Ташча́к ‘схуднелая жывёла (з упалымі бакамі)’ (ашм., ЛА, 1): у ташчак ‘нашча’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 273

Ташча́лый ‘знясілены, худы’ (даўг., Сл. ПЗБ). с. 273

Ташча́нка ‘чыстая гарэлка без дамешкаў’ (Ласт.). Да тошчы ‘пусты’, гл. с. 273

Ташчы́ма ‘без паклажы’ (паст., Сл. ПЗБ), сюды ж ташчы́мны ‘нішчымны, посны’ (шчуч., Сл. ПЗБ), ташчы́мніца ‘нішчымніца’ (Сцяшк. Сл.). с. 273

Ташчы́ца ‘дапушчаная памылка пры ўвядзенні асновы ў бёрда’ (глыб., мядз., Сл. ПЗБ), ташчані́ца ‘пустая пятля ў ніце’ (віл., Жд. 1), ‘дапушчаная памылка пры ўвядзенні асновы ў бёрда’ (віл., Сл. ПЗБ), сюды ж ташчу́ха ‘памылковае ўцягванне асновы ў ніт (у кроснах)’ (Варл.), ‘брак пры тканні палатна, калі разрываецца нітка ў аснове’ (Сцяшк. Сл.). с. 273

Ташчы́ць ‘несці, цягнуць’ (Нас.), ‘капаць (бульбу)’ (Сцяшк. Сл.), ташчы́ты ‘выбіраць бульбу рукамі’ (Сл. Брэс.), ‘разграбаць рукамі выараны рад бульбы, капаць бульбу’ (кобр., Нар. лекс.; Ск. нар. мовы). с. 273

Та́я — указальны займ. ж. р. ад той (Нас., Ласт., Вруб.), с. 273

Таямні́ца ‘нешта скрытае, тайнае, загадкавае’, ‘тайна’, ‘таемнасць’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк.), сюды ж таямні́чы ‘патаемны’, ‘загадкавы (пра чалавека)’, ‘тайны, сакрэтны’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), таемні́чы ‘тс’ (Вруб.). с. 274

Та́яць (та́иць) ‘раставаць’ (Нас.), та́яць ‘тс’ (Ласт., Бяльк.; ашм., Стан.), та́е, та́я, та́іць, та́не, та́ня ‘растае’ (ЛА, 2), с. 274

Твань ‘дрыгва, багністае месца; гразь; ціна’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Шымк., Гарэц., Бяльк., ТС, Пятк. 1, Сл. ПЗБ, Ск. нар. мовы), ‘іл’ (бых., бялын., клім., петрык., ветк., светлаг., ЛА, 2; Сцяшк.), ‘плаў на балоце, каля возера’ (кругл., мазыр., хойн., ЛА, 2), ‘невялікі прыродны вадаём’ (маг., ЛА, 2; Мат. Гом.), ‘моцны смурод; ціна, балота’ (Растарг.), ‘ціна, глей, мул, буза’ (Нас.), ‘водарасці’ (Мат. Гом.). с. 274

Твар ‘пярэдняя частка галавы чалавека’, ‘індывідуальнае аблічча, выгляд’ (ТСБМ, Ласт.), ‘фізіяномія’ (Байк. і Некр., Касп., Федар. 4, Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ, Сцяшк., Вруб., ЛА, 3), тварь ‘тс’ (Нас.), тва́ра ‘тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), тва́рына ‘аблічча’ (там жа), твар м. р. ‘тс’, ж. р. ‘стварэнне’ (ТС), тварь ж. р. ‘тс’ (Бяльк.), твар ‘воблік, від’ (Гарэц., Некр. і Байк.), тва́рычка ‘тварык’ (Нас.), тва́рышча ‘пыса, морда’ (Нас.), тварю́ка ‘стварэнне, пачвара’ (Растарг.), с. 275

Тваражаўнік ‘увярэднік, Pedicularis palustris L.’ (Кіс.). с. 275

Тва́рба ‘духмянае рэчыва для прыманкі пчол’ (Мат. Гом.), тво́рба ‘прынада для пчол’ (ПСл), тво́рба́ ‘тс’ (ТС). с. 275

Тва́рка ‘адтуліна ў калодачным вуллі, праз якую дастаюць мёд’ (лельч., Арх. ГУ), ‘адтуліна ў вуллі’ (Мат. Гом.), тва́ркі ‘вузкія дошчачкі, што ўстаўляюцца ў адтуліну вулля’ (Нік. Очерки). с. 275

Тваро́г ‘прадукг харчавання з кіслага малака пасля адтоплівання’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сцяшк., Сл. ПЗБ), тво́раг ‘тс’ (Нас., Нік. Очерки, Касп., Растарг.), ‘густыя часці малака’ (Ласт.), тво́рах ‘тс’ (полац., Нар. сл.), творо́г, творі́х, твору́г, атваро́г, отворо́г ‘малочная тварожная маса; страва з такой масы, размешанай са смятанай або малаком’ (Лекс. Бел. Палесся). с. 276

Твары́ла₁ ‘века ў пограбе’ (бых., Рам. 8-9; Мат. Гом.), твары́ло ‘дзверы ў склеп’ (Сцяшк.), ‘яма для захоўвання бульбы’ (Цых.), с. 276

Твары́ла₂ (твары́ло) ‘чалавек, які ўсіх смяшыць, дзівачыць’ (пруж., Чэрн.). с. 277

Твары́ць₁ ‘ствараць’, ‘дзеяць, рабіць, здзяйсняць’, ‘чыніць, вырабляць’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), ‘вычвараць, непакоіць, здзіўляць; чыніць’ (Нас., Сл. ПЗБ, Ян.), ‘тварыць, ствараць’ (Сержп. Прымхі), творы́ць ‘вытвараць’ (ТС), творы́ті ‘тварыць, складаць’ (Вруб.), с. 277

Твары́ць₂ ‘закутваць, ахінаць вулей на зіму’ (петрык., Яшк. Мясц.), твары́ць ву́лей ‘рыхтаваць вулей пад рой’ (Стан., Некр.), творы́ць ‘класці ў вулей прынаду для пчол’ (ПСл), творы́ць борць ‘апырскваць сярэдзіну борці спецыяльным растворам’ (Маш.), тво́рыць ‘пырскаць, крапіць вулей прыманкай для прываблівання пчол’, ‘прыбіраць (у хаце)’ (ТС). с. 277

Твары́ць₃ ‘думаць, уяўляць’: я тварыла што месяц усходзіць, аж то мой татэчка па дворэ ходзіць (барыс., Кольб.). с. 278

Тварэ́нне ‘стварэнне; твор’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), творэ́нне ‘тс’: bożaje tworѐńnie (Пятк. 2), творыен`е ‘тс’ (Вруб.). с. 278

Тварэ́ц ‘той, хто стварае матэрыяльныя і духоўныя каштоўнасці’ (ТСБМ), ‘творца, стварыцель’ (Ласт., Некр. і Байк.), тво́ріц ‘творца, Бог’ (Бяльк.), с. 278

Тверць ‘цвёрдасць, зацвярдзенне’ (пух., Сл. ПЗБ), с. 278

Твой ‘уласцівы табе, належна табе’, перан. ‘муж, каханы’ (ТСБМ), ‘уласцівы, належны табе’ (Нас., Бяльк., Ласт., Некр. і Байк., ТС), тв(уо)й ‘тс’ (Федар. 4, Вруб.), с. 279

Твор ‘прадукт творчай працы’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Гарэц.), твуор ‘стварэнне; істота’ (Арх. Федар.). с. 279

Тво́рба́ ‘прыманка для пчол’ (ТС). Гл. тварба. с. 279

Тво́рнік ‘жарабец’ (мазыр., 3 нар. сл.; Мат. Гом.), ‘стаеннік’ (Сцяшк. Сл.). с. 279

Тво́рны ў выразе: творны склон ‘Instrumentalis’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр.). с. 279

Тво́рца ‘тварэц’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), с. 279

Тво́рчы ‘стваральны’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр.), сюды ж тво́рчасць ‘творчая дзейнасць’, ‘сукупнасць створанага’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр.). с. 280

Твэ́рыць ‘дурэць, гарэзнічаць’ (капыл., Жыв. сл.). с. 280

Твяро́зы ‘цвярозы’ (віл., Сл. ПЗБ). Гл. цвяро́зы. с. 280

-тка — часціца ‘ну, ану’: ну-тка, нуце-тка, купитка горѣлки (Нас.), -тко ‘жа, ж’: хадзем-тко на дзедзінец (Сержп. Казкі), пойды тко послухай (пін., Жыв. сл.), -тку ‘ну’: зірні-тку ж ты (Полымя, 1998, 12, 22). с. 280

Ткале́ ‘на ўсякі выпадак, хоць, хаця’ (слонім., Нар. словатв.), тка́ле ‘ўсё ж, аднак’ (ганц., Ск. нар. мовы), ‘толькі, адно’ (Сержп.), тка́ля ‘можа, каб’ (лях., Цыхун, вусн. паведамл.), тколе́ ‘жа, ж’ (пін., Жыв. сл.; Сл. Брэс.), тколэ́ ‘усё-такі, усё ж, аднак’ (пін., Нар. лекс.). с. 280

Тка́лля ‘ткачыха’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Касп., Варл.; мсцісл., Жыв. сл.; Клім.), тка́лья ‘тс’, тка́ля ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., Шатал., Жд. 1), тка́лья, тка́йля ‘тс’ (паст., Сл. ПЗБ), тка́льня ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Жд. 1; брасл., паст., валож., навагр., ЛА, 4), с. 280

Тка́льніца ‘ткачыха’ (шчуч., шальч., Сл. ПЗБ; бяроз., лельч., ЛА, 4; мазыр., Шатал.; ТС). Гл. ткалля. с. 281

Ткані́на ‘тканы матэрыял; тэкстыльны выраб’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Касп., Сл. ПЗБ, Бяльк., Вруб.), тканіна́ ‘матэрыя, вытканая ў хатніх умовах’ (шчуч., смарг., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.; Ласт.), тка́ніна ‘тс’ (астрав., шальч., Сл. ПЗБ). с. 281

Тка́нка ‘вышытая чырвонымі ніткамі павязка на галаву’ (Нас.), ‘паласатая тканіна’ (кругл., ЛА, 4), ‘вытканая хусцінка’ (Сл. Брэс.), ‘галаўны ўбор з тонкага абруча, абшытага тканінай’ (Касп.), ‘пасма льну, якая ўплятаецца ў косы (маладой на вяселлі) замужнімі жанчынамі’ (Бяльк.), ‘жаночы галаўны ўбор падчас вяселля; карона маладой са стужак, караляў і штучных кветак’ (Тур.), ‘павязка пад чапец, вянок’ (Сержп. Грам., Тарн.), сюды ж тка́льніца, тка́ніца, тка́ныця, ка́ныця ‘валік для прычоскі’ (Сл. ПЗБ), тка́ныца, ка́ніця ‘дэталь галаўнога ўбору замужняй жанчыны: туга скручаны кусок палатна або шнурок, завязаны вакол галавы, на які закручвалі валасы, а наверх надзявалі чапец і намітку; можа быць і ў выглядзе драўлянага абруча’ (Лекс. Бел. Палесся), с. 281

Тка́ха ‘ткалля’ (Некр. і Байк., Ян., Жд. 1, Растарг., Нас., Ласт., Сцяшк. Сл., Уладз., Сл. Брэс., Шатал., Крыч.; ветк., ЛА, 4). с. 282

Ткаць₁ ‘вырабляць тканіну’ (ТСБМ, Нас., Ласт., ТС, Бяльк., Касп., Сержп. Прымхі, Федар. 4): ткаць ряшоты (Рам. 4); ткаць кросны перан. ‘плесці павуціну’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), тка́ці, тка́ты (тка́тэ) ‘ткаць’ (Сл. Брэс.; кам., Сл. ПЗБ), с. 282

Ткаць₂ ‘соваць, піхаць’, перан. ‘папіхаць, папракаць’ (Нас.), ‘торкаць, саджаць’, ‘даваць’ (Юрч. Фраз. 1): між дзвярэй пальцы не ткай (брасл., Рабк.), сюды ж тка́цца ‘штурхацца’ (Нас.), ткану́ць ‘уваткнуць’ (люб., Ск. нар. мовы), ткнуць ‘пакласці, уторкнуць’ (ТСБМ, Касп., Барад.), ‘тыкнуць, піхнуць, сунуць’ (Нас.), ‘крануць’ (Ласт.), ткну́ті ‘торкнуць, падаць рэзка’ (Сл. ПЗБ, Вруб.). с. 283

Ткач ‘рабочы, майстар, які вырабляе тканіну на ткацкім станку’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Уладз.; кобр., Яшк. Мясц.; Арх. Вяр.), с. 283

Ткі ‘такі’ (Бяльк., Варл.): усё ж ткі (Маладосць, 1991, 10, 117), добра-ткі падпілі (Беларуская маладзёжная, 1999, 26 ліст.). с. 283

Тклі́вы ‘з`едлівы, абразлівы’, ‘уразлівы, чуллівы’ (Нас.), ‘з`едлівы, зняважлівы, прыкры’, ‘далікатны (пра пытайне і пад.)’ (Байк. і Некр.), ‘сентыментальны, кранальны’ (Ласт.), тклі́ва ‘груба, абразліва, з`едліва’ (Нас.). с. 283

Ткнуць ‘рэзкім рухам сунуць’ (ТСБМ), ‘даць’ (ТС), с. 284

Тла-тля́на (тла-тля́но) ‘вельмі мокра, сыра’ (Сл. Брэс.; бяроз., Шатал.). Гл. тляна. с. 284

Тлен₁ ‘тленне, гніенне, распад, разбурэнне’, ‘прах’ (ТСБМ, Гарэц.), тлень ‘гніль; знікомасць, нікчэмнасць’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 284

Тлен₂ ‘кісларод’ (Байк. і Некр.), тлён ‘тс’ (Некр. і Байк.), сюды ж тле́ньнік ‘вокіс’ (Байк. і Некр.). с. 284

Тлець, тле́цца ‘гніючы, разбурацца’, ‘гарэць без полымя’, ‘гніць, трухлець, парахнець’ (ТСБМ, Гарэц., Некр. і Байк.), ‘гарэць без полымя’; ‘гніць’, (Ласт., ТС), tl_yeć ‘бедаваць, цярпець нястачу’ (Федар. 4), тл(іе)ті ‘гніць, слаба гарэць’ (Вруб.), с. 284

Тло₁ ‘тое, што сатлела, спарахнела, згніло; тлен, прах, попел’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр.), ‘прах, попел, тлен’ (Нас.), тлё ‘гніль, парахно’: бадай сена да тлём стала (гом., Рам 8). Аддзеяслоўны назоўнік ад тлець (<*іь!ёіі) ‘гніць; паціху гарэць’ (гл.) з семантыкай ‘вынік працэсу’; сюды ж, відаць, і тля ‘Т: не- хай цебе тля тлнць (Нас.) у значэнні суб’екта дзеяння (‘агонь’?). с. 285

Тлок ‘цісканіна, таўкатня’ (Вруб.). с. 285

Тлу́жа ‘тлушч у вадкім стане, тук’ (радашк., ДАБМ, камент.). с. 286

Тлук ‘тлушч, растопленае сала’ (полац., Нар. сл.), ‘тлушч, які застаецца на патэльні, калі смажаць сала’ (Барад.). с. 286

Тлум₁ ‘адурэнне, замарачэнне’, ‘шум, гоман, сумятня’, ‘шумлівы натоўп людзей’ (ТСБМ), ‘шум, гоман’ (Нас., Касп., Мядзв., Некр. і Байк., Шымк. Собр.), клум ‘шум, галас’ (Гарэц.), сюды ж тлумі́ць ‘дурыць галаву; празмерна дакучаць гаворкай, шумам’ (ТСБМ, Касп.), ‘дурыць’ (Жд. 2), ‘жартаваць, гаварыць лухту’ (Нас.), ‘пустасловіць’ (Шымк. Собр.). с. 286

Тлум₂ ‘нерастаропны чалавек’ (Сл. рэг. лекс.). с. 286

Тлума́₁ ‘клопат’ (чэрв., Сл. ПЗБ). с. 286

Тлума́₂ ‘густыя зарасці ў лесе’ (чач., Мат. Гом.). с. 286

Тлу́мак ‘клунак’ (Сцяшк.), тлу́мок, тлума́к ‘тс’ (Сл. Брэс.; брэсц., ЛА, 5), ‘клунак; абмежаваны чалавек, дурань’ (беласт., Сл. ПЗБ), с. 286

Тлумата́ ‘шум, беспарадак у галаве’ (Мат. Гом.). с. 287

Тлума́ч старое ‘перакладчык у час афіцыйных перагавораў’, ‘тлумачальнік’ (ТСБМ, Ласт.), ‘перакладчык’ (Нас., Гарэц. 1, Байк. і Некр.; ашм., беласт., Сл. ПЗБ), тулма́ч ‘тс’ (Бяльк.). с. 287

Тлума́чыць ‘даваць тлумачэнне, высвятляць, каментаваць’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Касп., Ласт., Некр. і Байк., ТС, Цых.), ‘расказваць, гаварыць, апавядаць’ (шальч., смарг., гродз., Сл. ПЗБ), ‘перакладаць’ (Вруб., Цых.; маст., стаўб., Сл. ПЗБ). с. 287

Тлумі́ць ‘марочыць, дакучаць’ (ТСБМ), ‘збіваць з толку, задурваць, блытаць’ (Нас.), ‘прыгнятаць’ (Ласт.), ‘турбаваць’ (чэрв., ЛА, 3), ‘заблытваць, збіваць з панталыку’ (Байк. і Некр.), ‘ачмураць шумам’ (Касп.), ‘псаваць, таптаць (пасевы); жартаваць, гаварыць абы-што’ (Нас.), ‘дурыць’ (пух., Жд. 2; бялын., Янк. Мат.), ‘несці лухту’ (Шымк. Собр.), тлумы́ты ‘стрымліваць, затрымліваць’ (драг., Ск. нар. мовы), с. 287

Тлуна́ ‘непатрэбныя рэчы’ (чэрв., Жд. 3). с. 288

Тлу́сты ‘з вялікай колькасцю тлушчу’, ‘тоўсты, укормлены, сыты’, (ТСБМ, Нас., Яруш., Шымк. Собр., Касп., Некр. і Байк., Бяльк., Сержп. Прымхі, Федар. 4, Сл. ПЗБ, Вруб., ТС, ЛА, 4), клу́сты, плу́сты ‘тс’ (Лекс. Бел. Палесся), клусты́, клу́скі ‘тс’ (Ласт.), клу́сный ‘тс’ (Бяльк.), с. 288

Тлу́шка-тлу́шка — прывабліванне каровы або цялушкі (пін., Дразд.). с. 288

Тлушч ‘масляністае рэчыва, сала’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, Сцяшк.), ‘тук (растопленае сала)’ (зах.-бел., ЛА, 4), тлуст ‘тс’ (смарг., ЛА, 4), тлусць ‘тс’ (Сцяшк.), клушч ‘тс’ (Ласт.), сюды ж тлу́стасць ‘сала, тук’ (Нас., Шпіл., Гарэц., Некр. і Байк., Сцяшк., Сл. ПЗБ; стаўб., 3 нар. сл., ЛА, 4), тлу́шчосць ‘тс’ (пін., ЛА, 4). с. 288

Тлушча́нка ‘расліна Pinguicula L.’ (Кіс.). с. 289

Тлушчо́ўка ‘траска’ (Байк. і Некр.). с. 289

Тлушчыня́ ‘таўшчыня’: такая тлушчыня ў асіны (вілен., Сл. ПЗБ). с. 289

Тлюма́ ‘вялікі клунак’ (круп., Жыв. сл.). Гл. тлумак. с. 289

Тля ‘дробнае насякомае, якое жывіцца сокам раслін’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Сцяшк., Арх. Вяр.), ‘моль, Acarus’: тля мучная, сырная (Ласт.), ‘плесня, мох на чым-небудзь гнілым; прах; моль, дробныя чарвякі’ (Нас.), ‘плесня’ (Байк. і Некр.), тля́га ‘тля’ (Ба- рад.), с. 289

Тлява́цца ‘ацірацца, знаходзіцца’: у хаце тлююцца (чач., Жыв. сл.). с. 289

Тля́на (тля́но) ‘сыра, мокра, туманна’ (бяроз., Шатал.), тлатля́но ‘вельмі мокра, сыра’ (там жа). с. 289

Тма ‘цемра, змрок, туман; мноства, безліч’ (Нас.), с. 289

Тмен ‘кмен’ (Сцяшк. Сл., Мат. Гом.), тмень ‘тс’ (Шмярко; гом., Кіс.), сюды ж тмін ‘тс’ (лудз., Сл. ПЗБ; брэсц., глус., рэч., калінк., чач., б.-каш., добр., глыб., Расл. св.), с. 290

Тнуць₁ ‘пранізваць, прабіраць (пра холад, вецер, боль і пад.)’ (ТСБМ), ‘сячы, рэзка выказвацца’, ‘ударыць, рубануць; упікнуць’ (Нас.), ‘кусаць, джаліць’, ‘ссякаць’ (Сцяшк.), ‘кусаць, пячы’ (Яруш., Федар. 6, Скарбы, Сл. ПЗБ), тні́ті, тну́ты ‘разбураць, рубаць, сячы’ (Булг.). с. 290

Тнуць₂ ‘іграць’ (Скарбы), ‘заўзята іграць’: тне гармонік (Сцяшк.). с. 290

То₁ ‘тое’ (Сержп. Прымхі, Бяльк.), с. 290

То₂ — злучнік, які ўваходзіць у склад састаўных паўторных пералічальна-размеркавальных злучнікаў для пералічэння фактаў і з`яў няпэўных, нявызначаных або сумніўных’ (ТСБМ, Стан.), злучнік ‘дык’ (Сл. ПЗБ), злучнік ‘дык’, часціца ‘гэта; дык’ (ТС), абагульняючая або вылучальная часціца ў пачатку сказаў ці пры падкрэсліванні слова, да якога адносіцца’ (ТСБМ): то не злодзей, што ў пана ўкрадзе (Сержп. Прык.); часціца ‘вось, так’: от то то то! (Федар. 4); пачатковы ці канцавы элемент ў спалучэннях з займеннікам, часціцай, прыслоўем, злучнікам і інш. у функцыі, набліжанай да ж, жа, гл. (Іванаў, Балто-слав. Иссл., 1980, 10); с. 290

То́бто ‘няўжо’ (ТС), ‘каб’ (Мат. Гом.), то́бто, то́пто ‘праўда’ (ПСл), то бо й то ‘ды і то праўда’ (Некр. і Байк.), тобойто́ ‘поўнасцю з табой згодзен, згода’ (стол., Нар. ск.), то́бтомо ‘напэўна’ (Сл. Брэс.), то-бо-то, то-бо-то́-што ‘вось так, як бы так’ (Некр. і Байк., Байк. і Некр.), то́-бок ‘гэта значыць’ (ТСБМ; Беларусіка, 19, 227), тож-ба-то ‘у тым-та і справа’ (Стан.), то́ж бо ‘тс’ (Федар. 4), то́ж-то ‘вось жа’ (Яруш.); то́ж-бы-то ‘патакванне’ (Варл.), у свабодным спалучэнні ото бо ж то ‘тс’ (Сержп. Прык.), с. 291

То́га ‘верхняе мужчынскае адзенне, доўгі плашч без рукавоў у суддзяў, старажытных рымлян і інш.’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 291

То́гнуць ‘правальвацца’ (калінк., Сл. ПЗБ). с. 291

То́дарка-Фёдарко ‘божая кароўка’ (Сцяшк. Сл.), То́дор ‘тс’ (пін., 3 жыцця). с. 292

То́е₁ — указальны займеннік н. р. ад той (ТСБМ, Нас., Ласт., Некр. і Байк., Федар. 4, Вруб., Бяльк.), то́я ‘тс’ (Цых.), то ‘гс’ (Бяльк.), тэ ‘тс’ (ТС), тэ́е ‘тс’ (Нас., ТС, Бяльк.), можа выступаць і ў якасці злучніка то (Нас.). с. 292

То́е₂ ‘званочак, Campanula persicifolia L.’ (Бейл.). с. 292

Тоежса́масьць ‘тоеснасць’ (Ласт.), тоеса́масьць, тожса́масць ‘тоеснасць, ідэнтычнасць’ (Байк. і Некр.), тожса́масць ‘ідэнтычнасць, саматоеснасць’ (Некр. і Байк.), сюды ж тоежса́мы ‘тоесны’ (Ласт.), тоеса́мы, тожса́мы ‘тоесны, ідэнтычны’ (Байк. і Некр.). с. 292

То́есны ‘зусім падобны, аднолькавы, такі ж’ (ТСБМ). с. 292

Тож ‘таксама’ (Некр. і Байк., Гарэц., Растарг., Сцяшк. Сл., Федар. 4), тож, то́жэ ‘тс’ (ТС, Сл. ПЗБ), тож, то́же ‘тс’ (Вруб.), то́жа ‘тс’ (калінк., 3 нар. сл.; Жд. 1), то́жо ‘тс’ (Сл. ПЗБ), тыж ‘тс’ (зэльв., Нар. словатв.), с. 292

Тоісь-то ‘значыцца’ (глыб., Полымя, 1998, 11, 231). с. 293

Той — указальны займеннік м. р., у дэйксісе характарызуе аддалены ў прасторы і часе прадмет або з`яву (ТСБМ, Ласт., Гарэц., Некр. і Байк., Бяльк., Касп., Сл. ПЗБ, Бес., Ян.), тэй ‘тс’ (Нас., Шымк. Собр.; бялын., Янк. Мат.; Бяльк., ПСл, Мат. Гом.; в.-дзв., Сл. ПЗБ, Растарг.), тый ‘тс’ (арш., Мат.), тыт ‘тс’ (віц., Шн., Песні), с. 293

То́йма ‘тайна, употай’ (Нас., Стан.). с. 294

Ток₁ ‘струмень, цячэнне, плынь’ (Ласт., Некр. і Байк.), ‘электрычны зарад у правадніку’; ‘электрычная энергія’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), с. 294

Ток₂ ‘гумно’ (ТСБМ, Касп., Варл., Сл. ПЗБ; леп., Яшк. Мясц.; ПСл, ТС; астрав., Ск. нар. мовы), ‘будынак, дзе малоцяць’, ‘гумнішча’, ‘прыгуменне’ (полац., віл., арш., талач., ельск., ЛА, 4), ‘месца ў гумне для малацьбы’ (Нас., Шат., Некр. і Байк., ПСл, Ян., Сцяц. Сл., Сцяшк., Бяльк.; ашм., Стан.; Мат. Гом.), ‘пляцоўка для абмалоту збожжа’ (ТСБМ; ст.-дар., Нар. ск.), ‘свабоднае роўнае месца, пляц, плошча’ (Ласт.), ‘глінабітная пляцоўка’ (ТС, ЛА, 4), ‘земляная падлога (звычайна гліняная)’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Сцяшк., Сцяц. Сл., Мат. Гом., Ян., ПСл; палес., Шатал.), ‘под у печы, чарэнь’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, Сцяц., Гіл.; палес., Шатал.; ЛА, 4), істо́к ‘тс’ (ЛА, 4), ток ‘цвёрдае дно (вадаёма, ракі)’ (лун., Шатал.), тэк ‘земляная падлога’ (там жа), тык ‘пляцоўка для малацьбы ў гумне’ (кам., Сл. ПЗБ), тӥк ‘тс’, ‘глінабітная падлога’ (Горбач, Зах.-пол. гов.), тік ‘тс’ (Сл. Брэс.), сюды ж токо́ваты, токо́васты ‘цвёрды, утоптаны, выбіты’ (ТС), с. 294

Ток₃ ‘растоплены, вытаплены тлушч’ (Мат. Гом., ТС; брагін., Нар. словатв.; жытк., Жыв. сл.; мазыр., ГЧ), ‘тлушч’ (Шатал., ПСл), ‘тук’, ток, тук ‘тлушч’, ‘тлушч са смажанага сала’ (Сл. Брэс.). с. 295

Ток₅ ‘шлюбныя гульні глушцоў, цецерукоў і іншых птушак, такаванне’, ‘месца, дзе такуюць цецерукі, глушцы, бакасы’ (Некр.), на таку́ ‘падчас такавання’ (Пятк. 1), с. 295

То́ка ‘толькі’ (Мат. Маг., Жд. 2, Жд. 3), сюды ж, відаць, ты́ко ‘тс’ (астрав., трак., Сл. ПЗБ). с. 295

То́кар ‘рабочы, спецыяліст па апрацоўцы металу, дрэва і пад. шляхам абточвання’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт., Некр. і Байк., Арх. Вяр., Вруб.), такар ‘тс’ (Стан.), с. 295

То́клішча ‘месца, дзе стаяў ток’ (баран., Сл. ПЗБ), ‘вытаптанае месца, вытаптаны ўчастак (на полі, у агародзе)’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘пажарышча’ (баран., ЛА, 4), сюды ж то́кавішча ‘месца, дзе быў ток’ (Касп.), то́кывішча ‘гумнішча’ (талач., ЛА, 4). Да ток₂. с. 295

То́кма ‘толькі, столькі’: не токма пець, ён слова сказаць не можа (Мат. Гом.), насыпалі токма (пры продажы гаршкоў за збожжа, г. зн. за гаршчок давалі столькі зерня, колькі ў яго ўлазіла) (Вярэн., Арх. Вяр.), с. 296

Тол ‘выбуховае рэчыва, дынаміт, тратыл’ (ТСБМ, БРС). с. 296

То́лаг ‘падонкі, буза’ (Ласт.). с. 296

*То́лак, то́лок ‘трамбоўка’: толоком збівалі ток (ТС). с. 296

То́лака ‘паншчына’ (капыл., ЛА, 3). Да талака₁, гл. с. 297

То́лапень ‘дурань’ (Мат. Маг., Сцяшк. Сл.), ‘таўкач’ (слаўг., Яшкін, вусн. паведамл.). с. 297

То́лезны ‘такі вялікі, такі шматлікі’ (Ласт., Некр. і Байк.). с. 297

То́лесь ‘нядаўна’ (Сцяшк. Сл.). с. 297

Толк ‘сэнс, значэнне, сутнасць’, ‘кемнасць’, ‘карысць’ (ТСБМ, Сцяшк., Вруб.), ‘сэнс, лад, парадак’ (Касп., Бяльк., Федар. 4, Некр. і Байк.), ‘карысць, сэнс’ (ТС, Сл. ПЗБ), ‘розум, развага’ (Ян.): стары воўк знае толк (Пятк. 2; брасл., Рабк.), тоўк ‘карысць, сэнс, парадак’ (Бяльк.; воран., Сл. ПЗБ), ‘розум, сэнс’, таўко́вы ‘разумны’ (Пятк. 2), с. 297

Толь ‘воданепранікальны тоўсты кардон’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сцяшк.). с. 298

То́лькі ‘выключна’, адзіна, ‘зусім нядаўна’, ‘ледзь, ледзьве’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Федар. 4, Сержп. Прык., Сл. ПЗБ, Растарг.), ‘столькі’ (Сцяшк., ЛА, 5), то́лька ‘выключна; ледзь’ (Бяльк.), ‘столькі, у такой колькасці’ (смарг., Сл. ПЗБ), то́лько ‘выключна, адзіна’ (вільн., Сл. ПЗБ), ‘тс’, ‘столькі’ (ТС), туо́лько ‘выключна, адзіна; столькі, у такой колькасці’ (беласт., Сл. ПЗБ), с. 298

То́льма ‘толькі’ (Стан.), то́льмі ‘тс’ (Ласт.). с. 298

Том ‘асобная кніжка са збору кніг’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), с. 299

То́міць ‘таміць, мучыць’ (навагр., Сл. ПЗБ). Гл. таміць. с. 299

То́мка ‘баркун, Melilotus officinalis Lam.’ (Нас., Байк. і Некр., Кіс.), ‘духмяны каласок; гандлёвая назва баркуну’ (Стан., Дэмб. 1, Мат. Гом.), ‘баркун, Melilotus officinalis Desr.’ (Касп.), то́мка паху́чая ‘духмяны (пахучы) каласок, Anthoxanthum odoratum L.’ (Байк. і Некр., Кіс.), ‘пахучакаласнік’ (Кіс.). с. 299

То́мны ‘стомлены’ (калінк., Сл. ПЗБ, Ласт., Пятк. 2), то́мный ‘хворы, нездаровы (пра жывот, цела і пад.)’ (Бяльк.). с. 299

Тон₁ ‘гук пэўнай вышыні’, ‘характар гучання’, ‘стыль паводзін’, ‘колер, афарбоўка’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 299

Тон₂ ‘вір, затон’ (ТС): як у тон утанула ‘прапала’ (калінк., Арх. ГУ; ТС), сюды ж то́на ‘адзін заход пры лоўлі рыбы сеткай’ (Мат. Гом.). с. 300

Тона ‘адзінка вагі, роўная 1000 кілаграмаў’ (ТСБМ, Сцяшк., Вруб.). с. 300

То́нба ‘завала, засоў’ (Рам. 1, Нар. Гом.). с. 300

То́нкі ‘невялікі па шырыні, нятоўсты, вузкі’, ‘далікатны’, ‘дасціпны’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сцяшк., Вруб., Федар. 4), то́нкій ‘тонкі’ (Бяльк.), то́нкый (то́нкий) ‘тс’ (Горбач, Зах.-пол. гов.), то́нак (то́нък) — кароткая форма прым. (мёрск., Нар. сл.), с. 300

То́нчыць ‘патанчаць’ (Нас.), тонча́ті ‘худзець, марнець’ (беласт., Сл. ПЗБ), то́нчаті ‘тс’ (Вруб.), сюды ж то́нчык, то́ньчык ‘тонкі канец бервяна, жардзіны і інш.’ (ТС). Да то́нкі, гл. с. 300

Тонь₁ ‘тоня’ (Сцяшк.), ‘затон, вір’ (ТС), ‘месца, дзе можна закінуць невад’ (мёрск., Жыв. НС), ‘адзін заход з рыбнай снасцю і адзін улоў’ (паст., Сл. ПЗБ), ‘вялікі невад’ (трак., Сл. ПЗБ), ‘частка вуды, лескі’ (іўеў., Сл. ПЗБ), ‘сетка (на рыбу)’ (Барад.). с. 300

То́ня ‘ўчастак вадаёма, прызначаны для лоўлі рыбы закідным невадам’, ‘адзін закід невада, а таксама ўлоў ад аднаго закіду’ (ТСБМ), ‘глыбокая яма на рэчцы’ (кам., ЛА, 2), ‘мачулішча’ (докш., ЛА, 4), ‘вір’ (Ласт.; кам., ЛА, 2), ‘месца, праз якое за адзін раз працягнуты невад’ (Арх. Вяр.), ‘разавы прагон рыбалоўнай сеткі, невада’ (Крыв.), ‘глыбокае месца ў рэчцы’ (Горбач, Зах.-пол. гов.), ‘затон, вір; адзін заход пры лоўлі рыбы сеткай; колькасць рыбы, злоўленай сеткай за адзін заход’ (ТС), ‘адзін заход з сеткай (закідванне і выцягванне сеткі); найбольш глыбокі ўчастак возера, дзе водзіцца рыба’ (в.-дзв., Нар. сл.), ‘колькасць рыбы, злоўленай за адзін раз’ (івац. ЖНС), ‘месца, дзе водзіцца рыба, затон; адзін запуск невада ў раку’ (ушац., Нар. сл.), ‘месца, дзе можна закінуць невад; адна закідка невада’ (полац., 3 нар. сл.), ‘глыбокае месца на рацэ ці возеры, дзе закідваецца невад; вір’ (навагр., свісл., лід., стаўб., Сл. ПЗБ), то́ня, то́нька ‘старарэчышча, затока’ (докш., Сл. ПЗБ), таня́ ‘невад’ (брасл., Рабк.), с. 301

Топ ‘багна’ (Сл. Брэс.), топь ‘топкае балота’ (віц., ЛА, 2). с. 302

То́палкі ‘тапачкі’, адз. л. то́палка (ПСл). с. 302

То́паль ‘таполя’ (ТСБМ, Сцяшк.), то́поль ‘тс’ (ТС). Гл. таполя. с. 302

То́пальніца ‘понаж у калаўроце’ (мёрск., Ск. нар. мовы), то́пала ‘тс’ (Варл.). с. 302

То́паць ‘тупаць, ісці (пра малых дзяцей)’ (мёрск., Нар. лекс.), ‘ісці; хадзіць’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘скакаць’ (Сцяшк. Сл.), сюды ж топ ‘пра топанне, няўдалыя скокі’ (мсцісл., Нар. лекс.), ‘тупат’ (Нар. Гом.), топоні́ць ‘тупацець’ (ТС), с. 302

То́пель ‘таптуха лавіць рыбу’ (люб., Паўл.), сюды ж з іншай суфіксацыяй то́пень ‘рыбалавецкая снасць, зробленая з лазовых дубцоў у выглядзе конуса’ (глус., Янк. Мат.; ПСл, Мат. Гом.), ‘таптуха, рыбалоўная снасць’ (ст.-дар., Нар. сл.), ‘таптуха’ (ст.-дар., Сл. ПЗБ). с. 302

То́пельнік ‘тапелец’ (віл., Сл. ПЗБ). Гл. топленік. с. 303

То́пень (то́пінь) ‘месца, дзе можна закінуць невад, тоня’ (мёрск., Жыв. НС). с. 303

То́пікі ‘дзіцячыя вязаныя тапачкі’ (Сцяшк. Сл.). с. 303

То́піла, топ ‘багна’ (Шатал.). Гл. тапіла. с. 303

То́пкі₁ ‘балоцісты, гразкі, багністы; пра сыпучы грунт’ (ТСБМ, Сцяшк.), ‘ужываецца са словамі луг, сенажаць, балота, бераг (вадаёма), дно (вадаёма); такі, у якім не загразнеш’ (Янк. 2), ‘гразкі, багністы’ (ТС), ‘цвёрды (дзе не загразнеш)’ (узд., Сл. ПЗБ), то́пкій ‘гразкі (бераг і пад.)’ (Бяльк.), с. 303

То́пкі₂ ‘тлусты, які дае многа тлушчу пры тапленні’ (Скарбы; стаўб., 3 нар. сл.), ‘плаўкі’ (ТС), ‘плаўкі, цвёрды’ (Ласт., Байк. і Некр.). с. 303

То́пкі₃ ‘здатны хутка загарацца’ (Нас.). с. 303

То́пкі₄ ‘тапачкі’ (Мат. Гом.). с. 303

То́пленік ‘тапелец’ (Нас., Байк. і Некр., Ласт., Сл. ПЗБ, ТС), то́плянік (tòplanik) ‘тс’ (Федар. 4), тапе́льнік ‘тс’ (Байк. і Некр.), то́пельнік ‘тс’ (Сл. ПЗБ), уто́пленік, то́пленік ‘тс’ (Некр. і Байк.), сюды ж то́пленік ‘затанулае бервяно’ (пух., Сл. ПЗБ), то́пленікі ‘патоплены ў вадзе лесаматэрыял’ (ТС), то́пленік, топля́к ‘патануўшае бервяно, дрэва’ (лельч., Жыв. сл.), таплі́ннік ‘тс’ (барыс., Сл. ПЗБ). с. 303

То́псацца ‘таптацца, хадзіць, выконваючы якую-небудзь работу’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 303

То́пта ‘той, хто многа есць’ (карэліц., ЖНС). с. 304

То́птанка ‘бульбяная каша’ (брагін., ЛА, 4), ‘бульбяная каша (з тоўчанай варанай бульбы)’ (стол., ЖНС), то́пта́нка ‘тоўчаная бульба’ (ТС), то́пта ‘тс’ (маладз., Жд. 2). Гл. таптуха. с. 304

То́пці ‘тапачкі’ (ТС). Гл. топкі₄, тапці. с. 304

Тор₁ ‘дарога, след, пакінуты калёсамі’; ‘кірунак дзейнасці; шлях’ (ТСБМ), ‘праложаны шлях, сцежка’ (Нас.), ‘санны след на снезе’ (маладз., Янк. Мат.), ‘след, дарожка ад зубоў бараны’ (віл., Жыв. сл.), ‘свае думкі, свой погляд’ (Сцяшк.), ‘цвёрдая, укатаная дарога’ (Жд. 2), ‘след ад колаў на цаліку’ (Барад.), ‘чыгуначны пуць’ (беласт., Сл. ПЗБ), ‘каляіна, след’ (паст., Сл. ПЗБ), ‘дарога’ (брасл., Сл. ПЗБ), с. 304

Тор₂ ‘торф’ (Мат. Гом.; валож., Стан.). с. 304

Тор₃ (торь) — пра торканне, сованне (Юрч. СНЛ). с. 304

То́ра₁ ‘Пяцікніжжа Маісеева’, ‘першая частка Бібліі ў яўрэяў’, ‘скрутак з гэтым тэкстам’ (ТСБМ). с. 304

То́ра₂ (то́ря) ‘мякіна’ (Мат. Маг. 2) с. 305

То́рак (то́рок) ‘праход’, ‘троп звера’ (ТС), сюды ж торокова́ць ‘снаваць, рабіць праходы (пра звера)’ і, магчыма, торокова́цца ‘такаваць (пра цецерукоў)’ (ТС). с. 305

То́рап ‘страх, перапуд’ (Нас.). с. 305

То́рба ‘кайстра, невялікі мяшок з даматканай тканіны’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат., Касп., Байк. і Некр., ТС, Ян., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ‘сумка’ (Сл. Брэс., Растарг.), ‘паляўнічая сумка’ (Сцяшк.), ‘жаночая сумка’, ‘школьная сумка’ (Ян.), ‘клінок для вырабу сыру’ (Сл. Брэс.; лун., Шатал.), ‘мяшэчак з палатна для рыбы’ (нараўл., 3 нар. сл.), ‘чарговы дзённы харч, які належыць пастуху за кожную карову’ (Гіл.; барыс., Антропаў, вусн. паведамл.), ‘сявенька’ (бых., ЛА, 5), ‘мяшок з аўсом, што адзяваецца каню на галаву’ (ТСБМ), ‘мяшок старца’ (Нас.), ‘сумка з тканіны ці скуры для курэцкіх прылад’ (ЛА, 5), ‘непаваротлівая, тоўстая жанчына’ (Нас., Шат., Мат. Гом., Сл. рэг. лекс.), с. 305

То́рбачнік ‘травяністая жоўта-зялёная з непрыемным пахам расліна Thlaspi (Towrn.) arvense L.’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Кіс.), то́рбачка ‘тс’ (Байк. і Некр.). Да то́рба (гл.). с. 306

Торг ‘здзелка, гандаль’, ‘кірмаш’, ‘базар, рынак, месца гандлю’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Касп., Байк. і Некр., Сцяшк., Шат., ТС, АБ, 7, Скарбы; ашм., Стан.; воран., Сл. ПЗБ), таргі́ ‘аўкцыён’ (ТСБМ), ‘гандаль; пакупнікі’ (Ян.). с. 306

То́ргаць₁ ‘цягнуць не роўна, а рыўкамі, рэзкімі рухамі’ (ТСБМ, Касп., Сл. ПЗБ, ТС; бялын., Янк. Мат.): то́ргаў трактор трактора з ямы (ТС), ‘тузаць за лейцы, прымушаючы каня ісці’ (ТСБМ), то́ргыць ‘чапаць’ (Бяльк.), тарга́ць ‘цягаць, валачы ў розныя бакі’, ‘тузаць, шморгаць’ (Нас.), то́ргаті ‘тузаць аснову красён’ (лун., Шатал.), то́ргаць ‘кляваць, прыводзіць у рух паплавок’ (ТСБМ, ТС), ‘дрыжаць, пацепвацца, перасмыквацца’ (ТСБМ), ‘торгаць пры нарыванні (з болем), балець праз аднолькавыя прамежкі часу, тузаць пры нарыванні’ (ТСБМ, Шат., Жд. 2, Жд. 3, Сл. ПЗБ; бялын., Янк. Мат.), то́ргаты ‘нарываць’ (бяроз., ЖНС), ‘шморгаць, часаць лён’ (Клім., Горбач, Зах.-пол. гов.), с. 307

То́ргаць₂ ‘крычаць (пра драча)’ (ТСБМ). с. 308

То́ргнуць ‘хутка пабегчы’ (Ян.). с. 308

То́рзаць ‘торгаць, тузаць (пра боль)’ (ТС), ту́рзаць ‘тс’, ты́рзаць ‘тс’, торзуну́ты ‘тузануць, таргануць’ (пін., Сл. Брэс.; стол., Нар. лекс.). с. 309

То́ркаць ‘таўхаць кароткімі штуршкамі’, ‘рэзкімі рухамі дакранацца’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Юрч.), ‘даваць, прапаноўваць’ (Нас., Юрч. Вытв.), ‘тыкаць’ (Нас., Ласт.): то́ркаць у зубы ‘груба падаваць, паказваць’ (Юрч. Фраз.), ‘пратыкаць’ (Сцяшк.), ‘штурхаць’, ‘будзіць’, ‘усоўваць, садзіць’ (ТСБМ, Нас.; калінк., Сл. ПЗБ), тарка́ць ‘тс’ (Нас.), ‘чапаць, кратаць’, ‘кляваць’ (ТС; нараўл., 3 нар. сл.), то́ркаты ‘тузаць; падсоўваць’ (драг., 3 нар. сл.), ‘упікаць, дакараць, лаяць’ (Сл. Брэс.; малар., Нар. лекс.), с. 309

То́рмаз ‘прыстасаванне для запавольвання або спынення руху’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), сюды ж тармазі́ць ‘запавольваць, спыняць рух’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Цых.), тормозі́ті ‘тс’ (Вруб.). с. 310

То́рнік ‘прыстасаванне, якім робяць уторы’ (АБ, 9). с. 310

То́рнуць ‘штурхнуць, піхнуць’ (Юрч., Жд. 2), ‘ткнуць, даць’ (Юрч., Жд. 3, Сл. ПЗБ), ‘апусціць, усадзіць’ (Сл. ПЗБ), ‘аддаць грошы’ (гарад., Нар. ск.). с. 310

То́рны ‘наезджаны, гладкі, роўны’ (ТСБМ; лун., Шатал.; Мат. Гом.), ‘утаптаны, убіты’ (Байк. і Некр., Бяльк.; рагач., Сл. ПЗБ; Пятк. 2); на торным двары (Полымя, 1970, 2, 127), ‘дрэнны (разбіты?)’: дарога вельмі торная, ісці нават цяжка (стаўб., Жд. 1). с. 310

Торп₁ ‘бакавыя часткі ў гумне, застаронкі, закладзеныя збожжам’ (Сл. ПЗБ; астрав., Ск. нар. мовы; Сцяшк., Сержп. Прымхі; паўн.-зах. і цэнтр., ЛА, 2), ‘абарог для сена’ (Касп.), ‘сцірта ў гумне паміж двума слупамі’ (ашм., Стан.), с. 311

Торп₂ ‘торф’ (Мат. Гом., Жд. 2, Жд. 3), то́рпа ‘тс’ (Скарбы), тарпа́ ‘тс’ (Касп.). с. 311

Торс ‘адлюстраванне тулава чалавека ў жывапісе ці скульптуры’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 311

То́рскаць (то́рскыць) ‘штурхаць’ (Юрч. Вытв.), сюды ж то́рснуць ‘штурхнуць’ (Юрч.), то́рснуцца ‘штурхануцца’ (Юрч. СНЛ), торсь — пра грубае штурханне (мсцісл., Нар. лекс.). с. 311

Торт ‘кандытарскі выраб са здобнага цеста’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.; астрав., Сл. ПЗБ). с. 311

То́ртаўскі: то́ртаўскі плото́к ‘суконная тоненькая хустка’ (Ян.). с. 312

Торф ‘рэшткі перагніўшых балотных раслін’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сцяшк., Сл. ПЗБ), торп ‘тс’ (Бяльк., Сцяшк., Сл. ПЗБ), то́рпа ‘тс’ (Некр. і Байк., Сцяшк.), торх ‘тс’ (віл., Сл. ПЗБ), торх, торшо́к ‘тс’ (Юрч., Растарг.), тор ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 312

Торч ‘сабраныя разам няструганыя доўгія дошкі’ (Нас.). с. 312

То́рчма ‘стрымгалоў, як мага’ (Нас.), ‘уніз галавой’ (Шымк. Собр.), ‘стырчма’ (Мат. Маг.), то́ршма ‘тарчма’ (Бяльк.): торшма галавою (Гарэц.), тарчмако́м ‘уніз галавой’ (Нас.) с. 312

То́ршы ‘больш торны (пра дарогу)’ (Нас.) с. 312

То́рыць ‘хадзьбой, яздой пракладваць дарогу’ (ТСБМ, Ласт.), ‘ісці, накіроўвацца’ (Сцяшк. Сл.). с. 312

То́сі-то́сі ‘прыпеўка ў дзіцячай забаўлянцы’: тосі, тосі, лапці, поідым до бабці (жабін., Дзіц. фальклор). с. 313

То́скаць ‘штурхаць’, ‘трэсці (стол)’ (Шатал.). с. 313

То́сна ‘млосна’ (гродз., Сл. ПЗБ), то́скна ‘тужліва, сумна’ (Ласт.), с. 313

Тост ‘застольная здравіца, прапанова выпіць у гонар каго-небудзь’. с. 313

То́-та ‘то-та ж’, ‘у тым вось і справа’, ‘вось іменна’ (ТСБМ, Нас., Растарг.), то́та ‘так, але’ (Бяльк.), то́-то ‘то’ (маст., Хромчанка, дыс.), ‘так’: от то-то й ёсь (Сержп. Прык.). с. 313

То́та ‘заменнік воўка (у загадцы)’: ішоў тота каля плота (Барад.). с. 314

То́ўба ‘тоўсты, нязграбны чалавек’ (шчуч., Сл. ПЗБ; ТС), ‘тоўстая, здаровая жанчына’ (гродз., ЖНС; Скарбы; Юрч. СНЛ), то́ўбіна, то́ўбішча, то́ўбачка ‘тс’ (Юрч. СНЛ), то́ўбік ‘таўстун’ (Юрч. Мудр.). с. 314

То́ўбаліць ‘укладаць у памяць, убіваць у галаву’ (ТС). с. 314

Тоўк₁ ‘толк, карысць, парадак, сэнс’ (Бяльк.). Гл. толк. с. 314

Тоўк₂, таўку́нь — пра тоўханне (мсцісл., Нар. лекс.). Гл. таўкці, таўчы. с. 314

То́ўла ‘няўмека, непаваротлівы’ (Юрч.), ‘мажная, непаваротлівая жанчына’ (ушац., Нар. сл.), ‘непаваротлівы, тоўсты чалавек’ (паст., Сл. ПЗБ), то́ўлін ‘які належыць няўмецы, непаваротлівай асобе’ (Юрч. СНЛ). с. 314

То́ўпіць ‘змяшчаць, напаўняць’ (Ласт., Гарэц.), то́ўпіцца ‘збірацца групай’ (ТСБМ), ‘стаяць гурбой’ (бялын., Янк. Мат.; рагач., Сл. ПЗБ), ‘змяшчацца’ (Нас., Жд. 1; віл., Сл. ПЗБ), ‘ісці клубамі (пра дым)’ (шальч., Сл. ПЗБ), сюды ж сто́ўпіць ‘змясціць’, уто́ўпіцца ‘змясціцца’ (Гарэц.), стоўпіцца (віл., LКК, 16, 190), нато́ўпіцца ‘набіцца шмат людзей у памяшканне’ (Нас.). Гл. таўпіць. с. 314

То́ўстуха ‘брыца, Echinochloa crusgalli L.’ (стол., ЛА, 1). Да то́ўсты (гл.). с. 315

То́ўсты ‘значны па аб`ёму, вялікі ў папярочным сячэнні’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат., Байк. і Некр., Сцяшк., ТС, Ян., Сл. ПЗБ), то́ўсты і таўсты́ ‘поўны’, ‘сыты’, ‘тлусты’, ‘мясісты, мускулісты, вялікі паводле памераў’ (Сл. ПЗБ, Растарг.), то́ўсты ‘вялікі, мясісты, пухлы’ (ТСБМ), ‘поўны, дзябёлы’ (Нас., Ласт.), ‘грубы (пра палатно)’ (Мат. Гом.), ‘нізкі, густы (голас, гук)’ (ТСБМ, ТС, Мат. Гом.), то́ўсты палец ‘вялікі палец’ (капыл., Сл. ПЗБ), то́ўстыя кру́пы ‘панцак, буйныя ячныя крупы’ (круп., Сл. ПЗБ, ЛА, 4, Жд., 1, Янк. 1, Ян., Скарбы), таўсты́ ‘поўны, дзябёлы’: таўсты як бочка (Федар. 4, Сержп. Прык.), то́віст ‘тс’ (Нас.), то́ўста(я), то́вста, таўста́я ‘поўная, дзябёлая’, ‘цяжарная’ (Сл. ПЗБ, Барад., Янк. 1; ст.-дар., Ск. нар. мовы; Сержп. Прымхі; слуц., Нар. словатв.; Мат. Маг. 2; ТС, Бяльк., Сцяшк., Юрч., Арх. Вяр., Мат. Гом.; навагр., 3 нар. сл.; мёрск., Нар. сл.). с. 315

То́ўхаць ‘штурхаць’ (Ласт., Шат.), ‘непакоіць напамінам’ (Юрч. Сін.), ‘пульсаваць’ (пух., Сл. ПЗБ), тоўх — пра лёгкае штурханне ў грудзі, у бок (полац., Нар. лекс.), таўха́ць, таўка́ць ‘злёгку штурхаць’ (Юрч.), сюды ж то́ўхала ‘той, хто штурхаецца’ (Шат.), то́ўхнуцца ‘штурхнуцца’ (Ласт.). с. 316

Тоўч₁ ‘таўчы’ (Растарг.): тоўч кросны ‘таўчы аснову ў ступе’ (мсцісл., Жыв. сл.), то́ўчца ‘тоўпіцца, знаходзіцца ў цісканіне’ (Юрч. Сін.). Да таўчы, гл. с. 316

Тоўч₂ ‘вотруб`е’ (Мат. Гом.), ‘прасяное шалупінне’ (ТС), товч ‘тс’ (Сл. Брэс.), ‘корж з тоўчанага канаплянага семені’ (стол., ЖНС); тоўч есць ‘многа, з прагнасцю есці густое’ (Юрч. Сін.). с. 316

То́ўча ‘гатаваная мятая бульба, камы’ (драг., Ск. нар. мовы). Да таўчы (гл.). с. 316

Тоўшч, то́ўшча ‘таўшчыня’, ‘маса якога-небудзь што мае вялікую таўшчыню рэчыва, цела’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Жд. 2, Гарэц., ТС), ‘таўшчыня зямлі, не паверхня’ (БРС), ‘вышыня стромага берага’ (Др.-Падб., Яшк.), тэўшч ‘таўшчыня’ (Янк. 2). с. 316

То́фель ‘таполя’ (лаг., Жд. 3; Сл. ПЗБ), то́філь, то́фаль ‘тс’ (Сл. ГІЗБ), то́фліна, то́флінка ‘тс’ (Барад.). с. 317

Тох-тох-тох ‘стук-стук-стук’ (кам., ЖНС). с. 317

То́хнуць ‘спаць сапучы ці задаючы храпака’ (Нас.), ‘гніць ад недахопу паветра’ (брасл., Сл. ПЗБ). с. 317

Тоц у выразе: тоц у тоц ‘вельмі падобны’ (ТС). с. 317

То́цма: тоцма стаць ‘застыць ад страху’ (ТС). с. 317

Точ у выразе: точ у точ ‘вельмі дакладна, падобна’ (мсцісл., Юрч. Фраз.), tocz ŭ tocz ‘кропля ў кроплю (падобны)’ (ваўк., Федар. 4); с. 317

То́ча₁ ‘від палатна’ (Касп.), с. 317

То́ча₂ ‘незамярзаючае месца на рацэ, прамыіна’ (ТС). с. 318

То́чка₁ ‘мядзведка, Gryllotalpa gryllotalpa’ (Сержп., Байк. і Некр., Мат. Гом., ТС, ПСл; бяроз., Ск. нар. мовы; лельч., Жыв. НС), ‘крот’ (ТС), ты́чка ‘тс’ (іван., ЖНС), ту́чка ‘мядзведка’ (ТС), т(ыэ)чка ‘тс’ (лун., Арх. Вяр.), tòčka, t(ue)čka ‘крот’ (Тарн.), ‘сараканожка, Myriapoda’ (Мат. Гом.). с. 318

То́чка₂ ‘кропка’ (Бяльк.), ‘колік, які служыць межавым знакам’ (Некр.), ‘метка ў канцы адмеранага ўчастка’ (люб., Бел. дыял., 2); у выразах: точка ў точку ‘вельмі падобны’ (ТС), ni papaŭ ŭ tòczku ‘не змог нешта зрабіць, сказаць; няўдала ажаніўся’, tòczka ŭ tòczku ‘пра штосьці добра падабранае, напр., коней (калі адзін аднаго даганяе, але застаюцца на аднолькавай адлегласці, то так гавораць)’ (ваўк., Федар. 4). с. 318

То́чка₃ ‘магазін’ (Сцяшк. Сл.), ‘радыёкропка’ (Сл. ПЗБ, Вруб.), с. 319

То́чка₄ ‘гайня, зграя сабак, ваўкоў у час цечкі’ (слонім., Шн. 3; Сл. ПЗБ; слонім., Жыв. сл.; зэльв., слонім., ЛА, 1; Сцяц.). с. 319

То́чка₅ ‘кружок, які дзеці выкарыстоўваюць пры катанні’ (ваўк., Арх. Федар., Вруб.). с. 319

То́чка₆ ‘вяха, якая забараняе карыстацца дарогай’ (Шат.), ‘забіты ў дно ракі кол для прывязі рыбацкага чаўна’ (мазыр., Яшк.), ‘тычка на фасоль’ (Мат. Гом.). с. 319

То́чна₁, то́чне ‘дакладна, сапраўды’ (Ян.; калінк., 3 нар. сл.), то́чно ‘дакладна’ (Вруб.), ‘нібы, быццам, якраз’ (ТС). с. 319

То́чна₂ ‘цягне на ваніты’, ‘туга, нуда бярэ’ (Нас.), ‘млосна, моташна, нудна’ (Тур.), то́чно ‘сумна, журботна, тужліва’ (ваўк., Арх. Федар.), то́шна ‘сумна, нудна’ (Касп.), ‘цяжка’ (Жд. 1), ‘моташна, млосна’ (Сл. ПЗБ), то́шно ‘тс’ (Вруб.), то́скна ‘тужліва, журботна’ (Ласт.), с. 319

То́чны ‘топкі (пра сала, якое пры смажанні дае многа тлушчу)’ (Мат. Гом., Лекс. Бел. Палесся), ‘тлусты (пра сала)’ (брагін., Нар. словатв.; ПСл), то́чная (сала) ‘тлустае’ (рэч., лоеў., ЛА. 4), то́чнае ‘тс’ (лельч., там жа). с. 320

То́чыцца ‘струменіцца’ (Ян.). с. 320

То́чыць, зато́чыла ‘карціць, закарцела’, ‘няма цярпення’ (Нас.). с. 320

То́чышча ‘ток’ (чэрв., Сл. ПЗБ; ЛА, 4), ‘гумнішча’ (віл., ЛА, 4), тачы́шча ‘тс’ (гарад., ЛА, 4). Да ток₂, гл. с. 320

То́шчо₁ ‘і да таго падобнае’: овады да тошчо нападае (ТС). с. 320

То́шчы ‘худы, слабы, шчуплы’ (Гарэц.), ‘худы, сухі з выгляду’ (ТС), ‘худы, галодны’ (Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ), ‘пусты, нежылы, парожні, незаняты’ (Сцяшк., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ; паст., гродз., ЛА, 5; віл., маст., воран., ЛА, 4), то́шчэ ‘нятлусты (пра мяса), худы, любовы’ (паўн.-усх., лун., ЛА, 4), то́шча ‘схуднелая жывёла з упалымі бакамі’ (паўн.-усх.-бел., брэсц., ЛА, 1), то́шчшы (то́щший) ‘худзейшы, змарнелы’ (Нас.), сюды ж то́шчо ‘нашча’ (слонім., Арх. Федар.), с. 320

То́ючыся, то́ючысь ‘рабіць што-небудзь таемна’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр.). Да таі́цца (гл.). с. 321

То́я ‘рагулькі палявыя, Delphinum consolida L.’ (ТС, ПСл), ‘званочак, Campanula persicifolia L.’ (лельч., Бейл.), ‘сон, дрымотнік, Pulsatilla pratensis Mill.’ (там жа), ‘падтыннік, Chelidonium majus L.’ (там жа), то́я садо́ва ‘рагулькі высокія, Delphium elatum’ (лельч., Нар. лекс.). с. 321

Тпро-тпро — падзыўныя воклічы для кароў (Сцяц., Нар. сл.), тпрю-тпрю-тпрю — падзыўныя для цяляці (мсцісл., 3 нар. сл.), тпро́ля-тпро́ля, тпро́лінь-тпро́лінь, тпро́лінька-тпро́лінька, тпро́лічка-тпро́лічка — падзыўныя да жарабяці (там жа), тпру́люсь-тпру́люсь ‘тс’ (мёрск., Нар. сл.), тпрулю́х-тпрулю́х ‘тс’ (полац., Нар. лекс.), тпру́ля-тпру́ля ‘тс’ (Варл.), тпрузе́й-тпрузе́й — падзыўныя для кароў (мсцісл., 3 нар. сл.), тпрусь-тпрусь ‘тс’ (ДАБМ, к. 304, Нар. словатв.; в.-дзв., Шатал.), тпру́ські- тпру́ські ‘тс’ (лаг.), тпрусёк-тпрусёк, тпрусю́к-тпрусю́к ‘тс’ (мёрск., Нар. сл.), тпрсю́ха-тпрсю́ха ‘тс’ (мядз., Нар. сл.), тпрсю́т-тпрсю́т, тпру́ся-тпру́ся, тпру́ська-тпру́ська — падзыўныя да цяляці (мсцісл., 3 нар. сл.), тпру́ська-тпру́ська — словы для падзывання жарабят (віл., Шатал.), сюды ж дзіцячыя словы тпру́ся ‘цялё, цялушка’ (Юрч. СНЛ), тпру́ська ‘карова’, ‘цялушка’ (Сл. рэг. лекс., Нар. словатв.), тпро́ля, тпру́ля (Германовіч, Междом., 65; Варл.) і пад., а таксама з перастаноўкай гукаў птрусь-птрусь ‘падзыўныя словы для кароў’ (Нас.), гл. с. 322

Тпру — вокліч, якім спыняюць запрэжанага каня (ТСБМ, Мат. Гом., ТС, Сержп. Прык.; мсцісл., 3 нар. сл.), тпруць ‘тс’ (ТС), тпрр ‘вокліч для спынення валоў і коней’ (Бес.), сюды ж тпру ‘тс’ (Нас.). с. 323

Тпру́ці дзіцяч. ‘на двор, на вуліцу’ (Сцяш. Сл.), ‘гулянне з малым на вуліцы’ (Паўл.), ‘на вуліцу (у размове з дзецьмі)’ (ТС), тпру́цькі ‘пашлі!, паехалі!’, тпру́ці, тпру́цечкі, тпру́ценькі — выгукі, якімі пабуджаюць дзяцей да прагулкі (мсцісл., Юрч. СНС). с. 323

Тпру́ма — пра ігру на гармоніку (мсцісл., Нар. лекс.). с. 323

Тпру́нні экспр. ‘губы’ (Бяльк.). с. 323

Тра ‘трэба’ (Булг., Сл. Брэс.). с. 323

Трабло́ ‘тоўсты, непаваротлівы чалавек’ (Мат. Маг.), ‘жывот, чэрава’ (Нік. Очерки, Мат. Гом.), ‘жывот абжоры’ (Касп.), трэбло́ ‘бруха, трыбух жывёлы’ (кам., Сл. ПЗБ), ‘тоўсты, няўклюдны, прагны да яды чалавек’ (Растарг.); сюды ж трублаты ‘з тоўстым жыватом’ (Касп.). Да трыбло́ (гл.); с. 323

Трабу́х (трябу́х) груб. ‘жывот’ (Юрч. Сін.), трэбу́х ‘вантробы, шлунне’ (Растарг.), трабушы́сты ‘трыбухаты’ (Мат. Гом.), трабу́шша ‘вантробы’ (Мат. Гом.). Да трыбух, гл. с. 324

Трабцы́ ‘капачка’ (Сцяшк.). с. 324

Трабя́нка ‘каўбаса з унутранасцей’ (ПСл). с. 324

*Трабяза́, трэбэза́ ‘густы зараснік на балоце ці рацэ’ (Бес.). Гл. трапяза. с. 324

Трава́ ‘сям`я раслін Gramineae з аднагадовымі зялёнымі парасткамі і сцяблом’ (ТСБМ, Ласт., Федар. 4, Стан., Бяльк., Бес., ТС, Сл. ПЗБ), ‘трава, злакі’ (Байк. і Некр.), траві́на ‘асобнае каліва травы’, ‘трава наогул’, ‘высахлая трава’ (Юрч. Вытв., ТСБМ; мёрск., Нар. словатв.), траві́ца ‘траўка’ (Гарэц.), траві́шча ‘густая высокая трава’ (Жд. 2), траваюжышча ‘тс’ (Юрч. Мудр.), тро́ўка ‘трава’ (Растарг.; люб., Ск. нар. мовы), траві́цка ‘тс’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ; ТС), зборн. траўё ‘крапіва, бадылле’ (Бяльк.), коньска трава ‘канюшына’ (дзісн., Яшк. Мясц.). с. 324

Трава́льна (трава́льно) ‘сытна’ (навагр., Сл. ПЗБ). с. 325

Тра́вень ‘май, старая назва месяца мая’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Др.-Падб.), тра́вэнь ‘май’ (бяроз., Нар. скарбы). с. 325

Траві́ць₁ ‘засвойваць у працэсе стрававання, ператраўліваць’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, Гарэц., Др.-Падб.), ‘карміць’ (Сцяшк. Сл.), ‘харчавацца, есці’ (Хрэст. дыял.), ‘спажываць’ (ТС), тра́віць ‘ператраўляць (пра страўнік)’ (Нас.). с. 325

Траві́ць₂ ‘таптаць лугі, з`ядаць пасевы; рабіць патраву’ (ТСБМ, Нас., ТС, Сержп. Прык.): козамі сена травіць (Пятк. 2), тра́віць ‘тс’, ‘нацкоўваць сабак на коз і свіней, каб не пустошылі агароды’ (Нас.). с. 326

Траві́ць₃ ‘паволі, патроху адпускаць ліну, снасць, аслабляючы нацяжэнне’ (ТСБМ). с. 326

Траві́ць₄, пытраві́ць палоску ‘апрацоўваць зямлю плугам трэці раз, пасля баранавання’ (бабр., ЛА, 2). Да траі́ць, трайні́ць, гл. с. 326

Траві́чы — пра карову: карова пасля першага цяляці (Федар. 7) і, магчыма, тра́ўніца ‘цялушка мінулагодняга прыплоду’ (Касп.). с. 326

Травя́нка ‘качка-шыраканоска, Anas clypeata L.’ (Маш.: брагін., Федз.-Доўб.; Мат. Гом.), ‘чырок-свістунок, Anas crecca L.’ (лельч., Нікан.). с. 326

Траге́дыя ‘драматычны твор, падзеі якога заканчваюцца смерцю героя’, ‘жудасная, страшная падзея; няшчасце’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), траге́дзія ‘тс’ (Ласт.), с. 327

Трады́нкі, трады́лкі ‘рэхвы на калодцы кола’ (малар., кобр., брэсц., Нар. словатв.). с. 327

Трады́цыя ‘перадача ад пакалення да пакалення нормаў, звычаяў, поглядаў і інш.’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), трады́ція ‘тс’ (Ласт.), с. 327

Традэска́нцыя ‘дэкаратыўная хатняя расліна з роўнымі ці паўзучымі сцёбламі, Tradescantia Rupp.’ (ТСБМ) с. 327

Траекро́тна, траякро́тна ‘тройчы, трыкроць, трыкротна’ (Адм.) с. 327

Траекто́рыя ‘лінія палёту ў прасторы кулі, снарада ці іншага цела’ (ТСБМ) с. 327

Трае́ніна ‘некалькі разоў пераворанае поле’ (стаўб., Ск. нар. мовы), трае́нь падыма́ць ‘апрацоўка зямлі трэці раз пасля баранавання’ (мядз., ЛА, 2). Да траіць, гл. с. 328

Трае́цкі — прым. ад Тройца ‘Святая Тройца, свята Сёмуха’: трое́цькый ты́ждэнь ‘тыдзень пасля Сёмухі’, трае́цкія дзяды́ (трае́цкие деды́) ‘памінальныя дні перад Тройцай’ (гом., Талстая, Полес.), трое́цькый ты́ждэнь ‘тыдзень пасля Сёмухі’ (малар., там жа), трое́цкый грыб ‘агульная назва вясновых грыбоў’ (пін., Жыв. сл.), трое́цкі грыб ‘ранні, веснавы баравік’ (ТС), сюды ж урбанонімы Трае́цкая гара, Трае́цкае прадмесце ў Мінску, Трае́цкая царква́ ў Віцебску, с. 328

Траё́радны ‘траюрадны’ (Мат. Гом.). с. 328

Тражкі́ ‘чорнае зерне’ (Жд. 1, Шчарб.). с. 328

Траі́ ‘тры’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 328

Траі́сты ‘траякі’, ‘падпісаны трыма дзяржавамі’, траі́стасць ‘наяўнасць траякіх сувязей або трайнога саставу’ (ТСБМ). с. 328

Траі́цца ‘раздзяляцца на тры часткі’, ‘утройвацца, павялічвацца ў тры разы’ (ТСБМ), с. 328

Траі́ць ‘тройчы пераворваць зямлю’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Др.-Падб.), ‘зябліць — араць увосень’ (валож., ЛА, 2), троі́ты ‘траіць’ (іван., ЛА, 2), ‘трэці раз пераворваць зямлю’ (Нас., Шат., Касп.; вільн., бярэз., Сл. ПЗБ; гродз., мін., паўд.-усх. віц., маг., гом., ЛА, 2), ‘араць поле другі раз’ (Бяльк., Пятк. 1), тро́іць ‘тройчы араць поле — увосень, ранняй вясной і перад сяўбой’ (Янк. 1). с. 329

Траі́чны: траічная (троичная) трава ‘браткі, Viola tricolor L.’ (Меер Крыч.). с. 329

Трайга́ ‘трое’ (Сцяц.), трайга́ і трайгу́ ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), трайгу́ ‘ўтрох’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 329

Трайдо́ліць ‘гаварыць пустое’ (Сцяшк. Сл.). с. 329

Трайко́ ‘трыко’ (пух., Сл. ПЗБ). Да трыко́ (гл.). с. 330

Трайко́нцік (тройко́нцік) ‘трохвугольнік, выкладзены з камянёў, куды ідзе падуст на нераст і дзе яго ловяць’ (асграв., Сл. ПЗБ). с. 330

Трайла́, трэйло́, трала́ ‘балбатуха, лапатуха; балбатун, лапатун’ (Сл. ПЗБ), тра́йла ‘жанчына, якая любіць хадзіць па сяле’ (ваўк., ЛА, 3), трайлава́ты ‘балбатлівы’ (шальч., Сл. ПЗБ), трайло́чыць ‘балбатаць’ (LКК, 1975, 16, 190). с. 330

Трайлі́ць ‘траіць, трэці раз араць на зіму’ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 330

Трайні́к ‘прадмет, які складаецца з трох частак’ (ТСБМ), ‘вілы з трыма зубамі’ (Абабур.), ‘рыбалоўны кручок з трох кручкоў’ (Мат. Гом.), ‘вялікі кручок на тры зубы ў выглядзе якара’ (мёрск., Жыв. НС), ‘трохпудовая гіра’ (Касп., Мат. Гом.), ‘рыбалоўная крыга з двумя гегнямі (у выглядзе палазоў)’ (паст., шарк., ЛА, 1; брасл., ігн., лудз., паст., Сл. ПЗБ; ЖНС), ‘камізэлька’ (Мат. Гом.), ‘бёрда на 13 пасмаў’ (ТС). с. 330

Трайні́ла, трайня́, трэйня́ ‘вілкі, што злучаюць задок воза з перадком’ (Сл. ПЗБ; гродз., кам., чавус., касцюк., ЛА, 2), с. 331

Трайну́ць — пры гульні “ў куля” кароткую палачку — куль — падкінуць уверх і двойчы ўдарыць, за што залічваецца тры ачкі (Юрч. Вытв.). с. 331

Трайню́шка ‘церніца’ (навагр., ЛА, 4), с. 331

Трайня́₁, трайня́ты ‘тройня, дзеці, якія нарадзіліся ад адной маці ўтраіх адначасова’ (ТСБМ, Растарг.; астрав., Сл. ПЗБ), троеня́та, тройня́та ‘тс’ (ТС). с. 331

Трайня́₂, трыйня́, тройня́ ‘аснова воза, падоўжаны брус у калёсах, які злучае пярэднюю вось з задняй’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат., Касп., Варл., Янк. 2, Бір. Дзярж., Маш., ТС, Сержп. Земл., Дэмб. 2, Пятк. 2, Арх. Вяр., Сл. ПЗБ, ЛА, 2), тро́йня ‘тс’ (ТС, Сл. Брэс.). с. 331

Тра́йстка ‘невялікі мяшок, сумка’ (Касп.). с. 331

Трайцве́т ‘фіялка трохколерная, браткі’ (Шмярко), тройцве́ткі (трои-цвѣтки) ‘сінюха, Polemonium coeruleum L.’ (Меер Крыч.). с. 331

Трайця́к₁ ‘траціна, трэцяя частка зямлі аднаго гаспадара’ (Сцяц., Сцяшк.; люб., Сл. ПЗБ), трайціна́ ‘мера зямлі, роўная 7 га (1/3 участка)’ (Сцяц.). Да траця́к, траціна (гл.). с. 331

Трайця́к₂ ‘жывёла трохгадовага ўзросту’ (Сцяц., Янк. 1), трэйця́ка ‘тс’ (петрык., Шатал.). Да траця́к (гл.). с. 332

Трайча́к ‘звязаныя разам тры саламяныя снапкі для пакрыцця страхі на стыку падоўжанай і папярочнай яе частак’ (маст., Шатал.; Сцяшк. Сл.), трайчакі́ ‘вілы з трыма зубамі’ (Сцяшк. Сл.), тройчакы́ ‘драўляныя вілы з трыма рогамі для сена’ (драг., кам., Выг., Клім.), с. 332

Трайча́сты ‘які складаецца з трох аднародных частак ці прадметаў’ (ТСБМ). с. 332

Трайча́ткі ‘Стажары’ (шчуч., Сл. ПЗБ), аднак, зыходзячы з ілюстрацыі да слова (тры зоркі радком ідуць, адна каля аднае), гэта Арыён (а не Плеяды). с. 332

Траката́ць (троко́чэ) ‘стракатаць (пра сароку)’ (ельск., ЛА, 1). с. 332

Траке́ня ‘багна, гразкае месца’ (Сцяц.; зэльв., Сл. ПЗБ), ‘топкае балота, дзе калышацца верхняе покрыва’ (зэльв., ЛА, 2), траке́ня/траке́нь ‘топкае месца на балоце’ (шчуч., зэльв., слонім., ЛА, 5). с. 332

Тракт, трахт ‘шырокая праезджая дарога’ (ТСБМ; стаўб., Прышч. дыс.), ‘вялікая паштовая дарога, гасцінец, шлях’ (Нас., Байк. і Некр., Гарэц., Мядзв.; слаўг., Яшк.; Сл. ПЗБ), с. 332

Трактава́ць₁ ‘разглядаць, абгаворваць’, ‘даваць тлумачэнне’, ‘разумець, тлумачыць’ (ТСБМ), ‘меркаваць, разважаць, ацэньваць’ (Цых.), с. 333

Трактаваць₂ ‘частаваць’, ‘абдорваць’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Ласт., Гарэц., Шат., Байк. і Некр., Нар. Гом., Янк. БП), трахтава́ць ‘тс’ (Бяльк., Федар. 5, Сцяшк. Сл.), с. 333

Тра́ктар (тра́хтар, тра́хтор) ‘самаходная сельскагаспадарчая машына для цягі’ (ТСБМ, Сцяшк., Сл. ПЗБ, Растарг.). с. 333

Тракта́т ‘навуковая праца па пэўнай праблеме’, ‘міжнародны дагавор, пагадненне’ (ТСБМ), с. 333

Трактарэ́йка ‘хатняя кветка (?)’ (Сцяшк. Сл.). с. 334

Трал ‘вялікая сетка для лоўлі рыбы з суднаў’, ‘гідраграфічныя прылады для даследавання марскога дна’ (ТСБМ). с. 334

Трале́йбус ‘шматмесная пасажырская машына з электрычнай цягай’ (ТСБМ), трол`еjбус ‘тс’ (Вруб.). с. 334

Тра́льня ‘мяльшчыца (якая трэ лён)’ (Сцяшк., Мат. Гом., Мат. Гродз.). с. 334

Тралява́ць₁ ‘транжырыць’ (Ласт.), тролёва́ць ‘раздаваць, разбазарваць’ (ТС). с. 334

Тралява́ць₂ ‘падцягваць драўніну з лесу да сплаву’, ‘ісці, рухацца’, ‘пракладваць дарогу’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сцяшк., Адм., Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ), ‘перавозіць з месца на месца’ (Чуд.), ‘таптаць пасевы, ходзячы ўздоўж палос’ (Шат.), трылява́ць ‘выводзіць бярвенні з лесасекі на чыстае, больш прасторнае месца’ (падзв., Нар. сл.; Буз.); тролева́ць, тролёва́ць, тралёва́ць, трэ́ляць ‘выносіць, выцягваць з цяжкадаступных месцаў нарыхтоўкі (пра лес, ягады і інш.)’ (ТС), тра́ліць ‘траляваць’ (брагін., Мат. Гом.). с. 334

Тра-ля-ля́ — выклічнік, які выражае радасць, весялосць, асабліва ў спевах, прыпеўка (Цых.); сюды ж траляля́каць ‘прыспеўваць’, мянушка Тралялёначка (Ф. Багушэвіч). с. 335

Трам ‘апорная бэлька ў хаце пад столлю’ (Бяльк., Байк. і Некр., В. В., Мат. Гом., Гарэц.; мсцісл., 3 нар. сл.; гродз., мін., мсцісл., ельск., ЛА, 4), ‘падоўжная бэлька, якая падтрымлівае папярочныя’ (Пятк. 2, Сцяшк., Шушк., ТС), ‘ствол дрэва’ (Мат. АЛА), ‘кіль’ (Некр. і Байк.), ‘калок’ (Яруш.), трамкі́ ‘апошнія вянкі зруба’ (ельск., ЛА, 4), тран ‘апорная бэлька’ (іўеў., слонім., рэч., ЛА, 4), прам ‘тс’ (лун., там жа), отра́м, атра́м ‘тс’ (бяроз., чашн., там жа), штрам ‘тс’ (брасл., шарк., глыб., лаг., ЛА, 4) і штра́ма ‘тс’ (віл., лаг., там жа), а таксама тра́ма ‘тс’ (ТСБМ, Бяльк., Кал., Шат., Касп., Сцяшк., Гарэц., Шушк., ТС; гродз., мін., ЛА, 4; Сл. ПЗБ), ‘прастора паміж бэлькай і столлю’ (Жд. 1), ‘бэлька ў столі’ (брагін., Шатал.). с. 335

Трамані́ць (трымані́ць) ‘гаварыць абы-што, хлусіць’ (Мат. Гом.). с. 336

Трамаце́ць ‘мігцець (пра зоры на марозе)’ (ваўк., Сл. ПЗБ), ‘пералівацца (пра кветкі)’ (ваўк., ЛА, 2), ‘ззяць’ (узд., Сл. ПЗБ). с. 336

Трамбава́ць ‘шчыльна ўкладваць, закладваць, прыціскаючы, і выраўноўваць паверхню рыхлай масы’ (ТСБМ, Шат.; пух., Сл. ПЗБ), трэмбова́ті ‘збіваць гліну’ (пруж., ЖНС). с. 336

Трамба́ч, трамба́, трамбі́шча ‘таўстун’ (Юрч. Вытв.), с. 337

Трамбо́н ‘духавы медны музычны інструмент’ (ТСБМ). с. 337

Трамбу́лька ‘зімовая цыбуля’ (стаўб., Жыв. сл.). с. 337

Трамва́й ‘гарадская наземная электрычная чыгунка’, ‘поезд гэтай чыгункі’ (ТСБМ). с. 337

Трамза́ ‘балбатуха, лапатуха’ (смарг., Сл. ПЗБ), трамзі́ць ‘спяшацца’ (Сцяшк. Сл.). с. 337

Трамкаце́ць ‘мільгацець, мігцець, стракацець’ (Скарбы), трамгаце́ць ‘тс’ (слонім., Арх. Федар.). с. 337

Трамка́ч ‘сплеценыя канцы нітак, адрэзаныя з палоскай палатна’ (Мат. Маг. 2). с. 337

Трампяля́сы (трымпыля́сы) ‘лахманы’ (іван., Нар. лекс.). с. 337

Трамплі́н ‘спартыўнае прыстасаванне для адштурхоўвання пры скачках’ (ТСБМ). с. 337

Трамсы́н ‘сын трох бацькоў (казачны персанаж)’ (Вяр.). с. 338

Трамце́ць ‘мігцець, дрыжаць’ (Скарбы, Сцяшк.), ‘калаціць’, ‘дрьгжаць ад жадання’ (брагін., 3 нар. сл.), ‘брынкаць, бразджаць (аб паколатым посудзе)’ (шчуч., Сл. ПЗБ), ‘ляскаць’ (брагін., Шатал.), ‘пакрывацца пухірамі, пячы’ (навагр., Сл. ПЗБ), тромце́ць ‘дрыжаць, трапятаць’ (ТС). с. 338

Тра́мця ‘лахманы, транты’ (Сцяшк. Сл.), тра́мсы, тра́мсікі ‘лахманы, рызманы’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 338

Тран ‘рыбін тлушч’ (Яруш.; ашм., паст., Сл. ПЗБ). с. 338

Транавы́: транава́я маць ‘матка, якая адкладвае чарву, з якой выводзяцца трутні’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 338

Транбу́лька ‘цыбулька-сеянка з насення’ (пух., 3 нар. сл.). Да трыбулька, гл. с. 338

Тра́нды ‘лахманы’ (Сл. ПЗБ), тра́ндзішчы ‘тс’, тра́ндзіна ‘лахман’ (Юрч. СНЛ), сюды ж трандо́ўка, транто́ўка ‘коўдра, посцілка, вытканая з рыззя’ (мёрск., Ск. нар. мовы). Гл. транты, гл. с. 338

Трандзі́ць (трандзе́ць, трындзі́ць, трындзе́ць) ‘гаварыць абы-што, хлусіць’ (Мат. Гом.), сюды ж трандо́ліць ‘гаварыць пустое’ (Сцяшк. Сл.), трандыка́ты ‘прыспеўваць без слоў або пераймаючы ігру інструмента якія-небудзь прыпеўкі, танцавальныя і гульневыя мелодыі’ (Арх. Вяр.). с. 338

Транжы́нка ‘прыколка для валасоў’ (Сцяшк.). с. 339

Транжы́р ‘той, хто неразумна, марна траціць грошы, маёмасць’ (ТСБМ), сюды ж транжы́рыць ‘траціць, мантачыць’ (ТСБМ, Бяльк.). с. 339

Транзі́стар ‘паўправадніковы прыбор’, ‘партатыўны радыёпрыёмнік’ (ТСБМ). с. 339

Трані́ла (трані́ло) ‘дэталь у возе ў выглядзе развілкі, якая прыдае ўстойлівасць задняй частцы воза’ (Скарбы, Сл. ПЗБ), трані́дло ‘тс’ (свісл., Шатал.), трайні́ла ‘тс’ (навагр., там жа), с. 339

Трані́ца (трэні́ца) ‘жанчына, якая трэ лён’ (ганц., Сл. ПЗБ). Да це́рці (гл.), с. 339

Тра́нкі ‘карункі (вышыўка) на кашулі’ (ашм., Сл. рэг. лекс.). с. 339

Тра́нне ‘старое парванае адзенне, рвань, лахманы, транты’ (Юрч.; Юрч. Сін.). с. 339

Транпыж ‘невялікая размечаная палачка для гульні, цурка, чыжык’, ‘гульня з такой палачкай’ (Рам. 8). с. 339

Транса́ва ‘дрыгва, багна, топкае месца’ (Скарбы; бераст., ваўк., гродз., ДАБМ; Сл. ПЗБ), трансаві́ца ‘тс’ (шальч., Сл. ПЗБ; ваўк., ЛА, 2), ‘зарослае трысцём месца на рацэ або на возеры’ (Сцяшк.), транцаві́ца ‘тс’ (зэльв., ДАБМ), трэнсэ́віца ‘топкае месца на балоце’ (бяроз., драг., ЛА, 5), сюды ж транса́вы, транца́вы ‘дрыгвяны’ (маст., Сл. ПЗБ), транса́вы мн. л. ‘топкае балота, дзе калышацца верхняе покрыва’ (гродз., бераст., ЛА, 2; Сцяшк.), трансаві́сты ‘топкі, гразкі’ (Сцяшк.). с. 340

Транса́кцыя ‘пагадненне, здзелка’, ‘перавод грашовых сродкаў’ (Булыка, СІС). с. 340

Трансля́цыя ‘перадача на далёкія адлегласці інфармацыі з месца дзеяння’ (ТСБМ). с. 340

Тра́нспарт ‘сродкі перавозу грузаў і людзей’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), тра́ншпарт ‘тс’ (бярэз., Сл. ПЗБ). с. 340

Трантава́ты ‘вуграваты’ (Нас.). с. 340

Тра́нты ‘лахманы, старая падраная адзежа, бялізна’, ‘хлам, старызна’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Бяльк., Касп., Байк. і Некр., Юрч. Сін., Варл.; малар., ЖНС; люб., Нар. ск.; гродз., касцюк., ЛА, 5; Мат. Маг. 2), ‘анучы (іран. жаночыя ўборы)’ (Нар. Гом.), тра́нце ‘рыззё’ (Мат. Гом.), тра́нцё ‘рызманы’ (Нік. Оч., Шн. 3), тра́нцы ‘старое, парванае адзенне, рыззё, лахманы’ (пух., 3 нар. сл.; Сержп. Грам.), транці́на ‘рызман’ (Юрч. Вытв.), тра́ньціна ‘адзежына’ (мёрск., Нар. сл.), тра́ньте ‘рыззё’ (драг., Нар. лекс.), тра́нды ‘тс’ (вільн., Сл. ПЗБ), трэ́нты ‘транты’ (Скарбы; дзятл., Сл. ПЗБ), адсюль, відаць, выабстрагаваная форма адз. л. трант ‘паношаная, дрэнная вопратка’ (капыл., Нар. словатв.), ‘тс’, ‘незнаёмы, нікчэмны чалавек’ (леп., Жыв. НС). с. 340

Трантлі́вы ‘смярдзючы’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 341

Транца́цца ‘ўнікаць, паглыбляцца ў справы’ (Сцяшк. Сл.). с. 341

Транцу́к ‘яечня’ (Сцяшк. Сл.). с. 341

Траншэ́я ‘выкапаны глыбокі роў для абароны’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 341

Трап₁ ‘сцежка, дарога, кірунак; крок’ (Нас.; слаўг., Яшк.), с. 341

Трап₂ ‘сходы на караблі’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘лесвіца на страсе, каб лазіць да коміна’ (кобр., драг., жытк., Нар. сл.). с. 342

Трапа́ ‘сцежка’ (Бяльк., Адм.), трапі́на ‘тс’ (бярэз., Сл. ПЗБ), тропі́на ‘тс’ (Мат. Гом.), тро́па ‘сцяжынка’ (ігн., Сл. ПЗБ), трапі́нка ‘тс’ (Ян.), тропі́нка ‘тс’ (ТС), тропэ́на ‘дарога’ (драг., Ск. нар. мовы), тро́пка ‘сцяжынка’ (Нас., Байк. і Некр., Сержп. Прымхі, Др.-Падб.). с. 342

Трапаві́ла ‘трапло’ (Мат. Гом.). с. 343

Трапа́йла (трапа́йло) ‘прылада, якой трэплюць лён, трапальня’ (беласт., Сл. ПЗБ; АБ, 9). Варыянт іншай назвы прылады трапа́ла, трапло́ ‘тс’. с. 343

Трапа́к₁ (трыпа́к) ‘барана-спружыноўка’ (рас., Шатал.; лудз., брасл., Сл. ПЗБ). с. 343

Трапа́к₂ (trepák) ‘падстаўка, якая выкарыстоўваецца пры трапанні льну’ (шальч., Сл. ПЗБ; АБ, 9). с. 343

Трапакі́ ‘стаптаныя чаравікі’ (смарг., Сл. ПЗБ). Да трапаць, гл. с. 343

*Трапасні́, трэпысні́ ‘лахманы’ (іван., Жыв. сл.; Сл. Брэс.). с. 343

Трапа́ць₁ (трыпа́ць, трэпа́ць) ‘ачышчаць валакно ад кастрыцы пасля апрацоўкі на церніцы’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат., Касп., Сцяшк., Юрч., Ян., Сл. ПЗБ, ПСл, ТС), ‘біць кісцю рукі’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘тузаць, гайдаць (пра вецер)’ (ТСБМ), ‘ісці вялікую адлегласць’ (ТСБМ, Сцяц.), ‘хутка ісці’ (Шат., Сцяшк., Адм.; зэльв., Нар. словатв.), ‘хутка ўцякаць (ад пчол)’ (Ян.), ‘ісці (пра дождж)’ (Ян.), ‘танцаваць, скакаць’, ‘імчаць, несці, б`ючы капытамі ў перадок’ (Юрч.), трапаць ногі ‘хадзіць пехатой у далёкую краіну’ (Юрч. Фраз.), тръпа́ць ‘марудна ісці, ледзь рухацца’ (мёрск., Нар. лекс.), трэпа́ты ‘ачышчаць валакно’ (Сл. Брэс.). с. 343

Трапа́ць₂ ‘балбатаць, малоць языком’ (Шат., Юрч.; бых., ЛА, 2), ‘гаварыць недарэчнасці’ (Сл. ПЗБ), трапа́ць языко́м ‘гаварыць лухту’ (Шат.), трапа́цца (разм.) ‘гаварыць лухту, бязглуздзіцу, няпраўду; гаварыць несупынна’, ‘расказваць, прагаварыцца аб чым-небудзь’ (ТСБМ), ‘кепска сябе паводзіць’ (Касп.), трапану́ць ‘сказаць не падумаўшы’ (Юрч. Сін.), трапа́цца языком ‘пустасловіць, балбатаць’ (Растарг., Юрч. Фраз.), трапатну́ць, трапану́ць ‘тс’ (Юрч. СНЛ). Сюды ж тръпа́чка ‘балаболка’ (мёрск., Шатал.), трэпа́лка, трэпло́ ‘балбатуха’ (Растарг.), ‘балбатун’ (ТСБМ, Касп., Мат. Гом.; бых., ЛА, 2; глус., Янк. Мат.); трэпло́ ‘тс’ (ТС), тряпло́ (шуміл., ЛА, 2), трапло́ ‘рот’ (Мат. Гом.), трапло́ ‘языкаты, балбатлівы’ (Сцяшк.), трапатанік, трапач, трапа́ннік ‘балбатун’ (Юрч. СНЛ), трапа́к ‘балбатун, лапатун’ (шальч., Сл. ПЗБ), трапа́ч ‘пустамалот’ (Скарбы), трэ́пля ‘пустая гутарка’ (Бяльк.), трапані́ца, трапня́, трапа́нне ‘балбатня’ (Юрч. Вытв.), траплі́вы ‘балбатлівы’ (Юрч. СНЛ), тряплі́высць ‘балбатлівасць’ (Юрч. СНЛ), трапатня́ ‘тс’ (там жа), трапу́шка, тряпышка ‘той, хто многа, без толку гаворыць’ (Мат. Маг. 2), трапу́н, трапату́н ‘балбатун’, трапу́ньня, трапу́ха, трапату́ння, трапату́ха ‘балбатуха’ (Юрч., Вытв.), троп ‘балбатня’ (мсцісл., Нар. ск.). с. 346

Трапа́ч ‘скарач, ручнік з “трапкамі” — доўгімі ніцянымі канцамі (махрамі), у якім насілі на поле абед’ (Бяльк.), ‘ручнік’ (Скарбы). с. 346

Тра́пачнік ‘палавік, сатканы з рыззя’ (мёрск., Ск. нар. мовы), ‘коўдра, дыван, вытканыя з анучаў’ (рэч., ЛА, 4), тра́пашнік, тра́пашніца, тряпы́шніца ‘тс’ (ЛА, 4), трыпча́нка ‘тс’ (барыс., ЛА, 4). с. 347

Трапа́шыць ‘вастрыць касу’ (Ян.), трапы́шыць ‘тс’ (Мат. Маг., Яўс.; бялын., Янк. Мат.), трапа́чыць ‘вастрыць касу мянташкай або бруском’ (бых., ЖНС), трапа́шчыць, трапы́шчыць, трапа́жыць ‘тс’ (маг., паўн.-усх., мін., ЛА, 2; Мат. Гом., Жд. 1; бярэз., Сл. ПЗБ). с. 347

Тра́п`е — недакладна вызначанае значэнне ‘рыззё, лахманы’, с. 347

Трапе́за₁ (trapeza, trepeza) ‘ламачча, хвораст’; ‘багна’; ‘вельмі дробнае збожжа’, ‘мізэрны чалавек’ (Лапіч, Term. geogr.), трэбэза (trebeza) ‘тс’ (там жа), трэбэза́ ‘густы зараснік на балоце ці рацэ’ (Бес.). с. 348

Трапе́за₂ ‘агульны стол для яды ў манастыры’, ‘сам прыём яды за такім сталом’, ‘сама яда’ (ТСБМ, Кольб.), аргат. тра́пез ‘стол’ (Бандалетаў, Этимология — 1980, 72). с. 348

Трапе́ць ‘баяцца, шалець ад страху’ (дзярж., Нар. сл.), ‘станавіцца безразважным, праяўляць нястрыманасць, шаленства’ (Кал.). с. 348

Трапе́цыя ‘чатырохвугольнік з дзвюма паралельнымі і дзвюма непаралельнымі старанамі’, ‘гімнастычная прылада — перакладзіна, падвешаная на двух тросах’ (ТСБМ). с. 349

Трапе́чнік ‘падлеснік, Sanicula L.’ (Байк. і Некр.). с. 349

Трапе́чыць ‘[конь] стрыжэ вушамі’ (клім., ЛА, 1), трапе́ча ‘тс’ (петрык., там жа). Да трапятаць, гл. с. 349

Трапёны ‘няўрымслівы’ (Сцяшк. Сл.; карэліц., шчуч., 3 нар. сл.), трапе́нё ‘ліха, хвароба’ (Арх. Бяльк.), трапе́ньне ‘трапятанне’: няхай яго трапеньне возьме (Касп.), сюды ж трапе́нець ‘вар`яцець, дурэць (ад гарэлкі)’ (Шат.), трапя́нка (trapiánka) ‘баба, якая вышла з раўнавагі ад злосці ці ад надзвычайных жартаў’ (Варл.), трапе́няц ‘неспакойны, хуткі ў дзеяннях чалавек’ (баран., Сл. Брэс.). с. 349

Трапі́ла ‘трайня ў возе’ (пруж., Сл. Брэс.). с. 349

Трапі́на (тряпі́на) ‘зношаная адзежына’ (Юрч.). Да трапка, гл. с. 349

Тра́піць₁ ‘паразіць цэль, пацэліць, метка кінуўшы, стрэліўшы’ (ТСБМ, Бяльк., Байк. і Некр., Мядзв., Чуд., Сл. ПЗБ), ‘знайсці, напаткаць, сустрэцца’ (Нас., Мат. Гом., Федар. 4, Янк. 2, ПСл; Сержп. Прымхі, Байк. і Некр., ТС), ‘скеміць’ (Мат. Гом.), ‘адгадаць, здагадацца, трапна, дарэчы сказаць што-небудзь’ (ТСБМ, Янк. 2), ‘папасці, надарыцца’ (ТСБМ), ‘увайсці, пранікнуць’, ‘уладкавацца на работу, вучобу’, ‘апынуцца’, ‘знянацку наступіць, уступіць, зачапіць’ (там жа), ‘паспець у час’ (Др.-Падб.), ‘паспець, управіцца’ (ТС), ‘магчы’ (бярэз., Сл. ПЗБ), ‘папасці ў час, куды трэба’ (Нас., Касп., Янк. 2, Растарг.), тра́фіць ‘знайсці’ (смарг., Сл. ПЗБ), ‘папасці; адгадаць’ (Шпіл.), ‘змагчы’ (в.-дзв., там жа); тра́піцца ‘сустрэцца, напаткацца’ (ТС), ‘выпадкова сустракацца’, ‘пападаць, здарацца’ (Нас., Бяльк., Шат., Касп.), ‘надарыцца’ (Бяльк., Касп.), ‘знайсціся’ (люб., Ск. нар. мовы), трапля́ць ‘пацэльваць’ (Ласт., Байк. і Некр., Нас., Шат.), трафля́ць ‘тс’, трапля́цца ‘пападацца, сустракацца’ (ТС, Растарг.; петрык., Яшк. Мясц.), трафля́цца ‘ўдавацца ў каго-небудзь’ (Нас.), траф! — перадае цэлкі ўдар (там жа), тра́фны ‘цэлкі’ (Гарэц.), тра́пны ‘тс’ (Ласт.), ‘надзейны’ (Нас.), ‘жвавы, спрытны’ (навагр., Сл. ПЗБ), тра́пна ‘ўдала, метка’ (Байк. і Некр.), траплі́вы ‘які лоўка трапляе ў цэль’, тра́пля ‘выпадак, нечаканасць’ (Нас.). с. 349

Трапі́ць ‘пераследаваць, гнацца па слядах’ (Ласт.), ‘асочваць’ (хойн., Мат. Гом.). Да трап₁ ‘дарога, сцежка’, г. зн. ‘ісці па следу’. с. 350

Тра́пка ‘ануча’ (Мат. Гом., ТС, Ян.; смарг., лудз., Сл. ПЗБ; рас., ЛА, 5), ‘завязка (ад фартука)’ (Ян., Мат. Гом.), ‘ануча, якой бяруць гаршкі і чыгуны’ (усх.-бел., ЛА, 4), ‘губка для высякання агню’ (астрав., брэсц., там жа), ‘ручнік для посуду’ (докш., там жа), тря́пка ‘тс’ (клім., там жа), трапкі́ ‘ніцяныя канцы ў ручніку’ (Бяльк.), тра́пачка ‘скурат, вузкая палоска аўчыны, якая служыць пракладкай для сшывання аўчын’ (Ян.), сюды ж трапка́ценькі ‘растрапаны, растапыраны ў розныя бакі’ (гарад., Сл. ПЗБ). с. 350

Трапка́ч ‘махры ў ручніку’ (Доўн.-Зап., Пін.), ‘канцы асновы (пасля датыкання кроснаў)’ (рагач., ЛА, 4), ‘ніткі, адрэзаныя ад кроснаў пасля выткання палатна’ (бярэз., Жд. 1), ‘трапкач, ручнік з доўгімі недатканымі канцамі’ (ТСБМ, Шат., Мат. Гом., Некр., Уладз., Мат. Маг., ТС; бых., Янк. Мат.; паўн.-зах.-бел., Сл. ПЗБ), ‘ручнік, у якім насілі гаршкі ў поле’ (Касп.), трэпка́ч ‘тс’ (івац., Нар. сл.; ТС, ПСл), ‘ануча’ (Сл. Брэс., Доўн.-Зап., Пін.), ‘ануча, якой бяруць гаршкі, чыгуны’ (Мат. Маг.; ветк., ельск., ЛА, 4), страпка́ч ‘тс’ (стол., там жа), ‘невялікі льняны ручнік’ (пін., Сл. Брэс.), тръпка́ч ‘канцы асновы’, тропка́ч, страпка́ч ‘тс’ (круп., ганц., калінк., ЛА, 4), трэпка́ч ‘рэшта палатнянай асновы’ (Мат. Гом.), трапкачы́ ‘махры ў палатне’ (Сцяшк. Сл., Ян.), трапкачэ́ ‘махры вакол хусткі’ (гродз., ЛА, 4). с. 351

Трапкі́ ‘ніцяныя канцы ў рушніку’ (Бяльк.), трапкэ́ ‘карункі і махры ў рушніках’ (Уладз.), трэ́пкі ‘канцы ў кроснах’ (ТС). Гл. страпкі, стрэпкі, трапка. с. 70

Трапло́₁ ‘прылада, якой трэплюць лён’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Мядзв., Шат., Касп., Сл. Брэс., Дэмб. 2; глус., Янк. Мат.; нараўл., Арх. ГУ; мёрск., Ск. нар. мовы, Сл. ПЗБ), трэпло́ ‘тс’ (Пятк. 2, Мат. Гом., Сл. Брэс.), трапло́ і трэпа́ло ‘тс’ (Сл. Брэс.; пруж., Сл. ПЗБ); трапло́ ‘мянташка’ (Ласт.), трэ́пла ‘калодачка, падстаўка, слупок — прыстасаванне трапаць лён’ (Сл. ПЗБ; докш., бых., карм., бяроз., пін., бабр., добр., ЛА, 5); трепло́ ‘жменя лёну для трапання’ (петрык., ЛА, 4); трэпло́ ‘трапанне’ (Мат. Гом.). с. 70

Трапло́₂ ‘чалавек, які гаворыць бязглуздзіцу, балбатун, пустабрэх’ (ТСБМ, Шат., Касп.; ашм., Стан., Сцяшк., Брасл. сл., Мат. Гом.), трэпло́ ‘тс’ (Арх. Вяр., ТС, Растарг.), тряпло́ ‘тс’ (віц., ЛА, 2); сюды ж выраз трапло́ вавіло́нскае (астрав., Бел. дыял. 1), траплава́ты ‘які любіць гаварыць недарэчнасці’ (Сл. ПЗБ), траплі́вый ‘балбатлівы’ (Юрч. СНС). с. 70

Трапні́к₁ ‘рэшта палатнянай асновы’ (Мат. Гом.), ‘ручнік з доўгімі махрамі’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ‘скарач — канцы кроснаў, у якія ўвязвалі посуд з ядой’ (лун., ЛА, 5), трапнічо́к ‘тс’ (ст.-дар., ЛА, 5), ‘ануча’ (Сцяшк. Сл.). с. 70

Трапні́к₂ ‘драсён птушыны, Polygonum aviculare L.’ (івац., ЛА, 1). с. 71

Трапну́цца (трэпну́цца) ‘уздрыгануцца, страпянуцца’ (ТС). с. 71

Тра́пны ‘цэльны, меткі; надзейны’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Ласт.), сюды ж тра́фны ‘меткі’, trápna ‘ўдала, добра’ (Варл.). с. 71

Тра́пта ‘від плыта для сплаву шпал’: ходзі́ць на тра́пты ‘займацца лесасплавам’ (ТС), трапто́ўка ‘змацаванне разам двух, чатырох або шасці калачоў, што звязваюць дровы на плыту разам’, траптава́ць ‘рабіць траптоўку’ (навагр., Жыв. сл.). с. 71

*Трапуга, трыпу́га, тырпу́га, тэрпуха́ ‘мянташка’, сюды ж трэпуга́ты, тырпу́жыты ‘мянціць’ (Сл. Брэс.). с. 71

Трапу́нак, трапу́нок ‘выпадак’ (Касп., Сл. Брэс.; драг., 3 нар. сл.), трапу́нкі ‘ліха’ (Сцяшк. Сл.), с. 71

Трапы́шка ‘мянташка; трапалка (для лёну)’ (Юрч., Яўс.), трапы́шка, тряпы́шка ‘тс’ (Бяльк.), сюды ж трапы́шыць ‘мянташыць’ (Яўс., Мат. Маг.). с. 71

Трапэ́з ‘трапецыя’ (Байк. і Некр.). Гл. трапеза₂, трапецыя. с. 72

Трапяза́ : ŭ łaziѐ na trapieziѐ siedzić kazá na adnoj naze. — Hryb (ваўк., Федар., 4, 470), што адпавядае зах.-палес. трипиза́ ‘непраходнае месца, бездарожжа’, сюды ж трэбеза́ ‘густы зараснік на балоце і рацэ’ (Бес.). с. 72

Трапя́нка ‘страціўшая раўнавагу’ (Варл.). с. 72

Трапяслі́вы ‘хуткі ў рабоце’ (навагр., Нар. сл., ЛА, 2), трэпеста́ць ‘трапятаць’ (ТС), трэпэста́ць ‘гаварыць абы-што, балбатаць’ (Руб.), трапяста́цца ‘кідацца, старацца зрабіць усё з апошніх сіл’ (гродз., Сл. ПЗБ), трэпесту́н ‘балбатун’: багато трэпе́шчэ езыком, трэпесту́ха, трэпету́ха ‘тс (аб жанчыне)’ (ТС). с. 72

Трапята́ць ‘трымцець, дрыжаць’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), трыпыта́ты ‘лапатаць крыламі (пра птушак)’ (кобр., Жыв. НС), трапята́цца ‘пастаянна рухацца, варушыцца, дрыжаць’ (ТСБМ, Нас.), ‘мігаць, мільгаць, няроўна гарэць (пра агонь)’ (ТСБМ), ‘дзейнічаць, імкнуцца штосьці зрабіць’ (ТСБМ, Юрч. СНЛ), ‘узмоцнена ў сполаху біцца (пра сэрца)’ (Юрч. Сін., Касп., Ян.), ‘моцна баяцца каго-небудзь’, ‘быць ахопленым непакоем’ (ТСБМ), перан. ‘жыць, існаваць’ (Нас., Ян.), ‘перабіраць ножкамі’ (Жд. 1); ‘адчуваць небяспеку (пра каня)’: конь трапе́ча, трапе́чыць, стрэ́пая вушамі (петрык., клім., іўеў, ЛА, 1), сюды ж трапата́цца: трапатаўся чырвоны сцяжок (Ю. Віцьбіч), с. 72

Трапяту́ха ‘варэнік з бульбы, начынены мясам’ (ганц., Сл. Брэс.), трапяту́хі, трапятушкі ‘печыва з цёртай бульбы’ (ганц., Сл. ПЗБ). с. 73

Трапяту́шка (трэпету́шка) ‘жаваранак, Alauda arvensis vel arborea’ (Мат. Гом.), с. 74

Трапяці́на ‘шкіпінар’ (Сл. Брэс.), трапаты́н ‘тс’ (Сл. ПЗБ). Гл. тарпатына. с. 74

Тра́са ‘лінія на карце ці на зямлі, якая намячае кірунак’, ‘дарога, якая злучае два аб`екты, населеныя пункты’, ‘след трасіруючай кулі, снарада’ (ТСБМ). с. 74

Трасава́ць ‘дрэсіраваць’ (Ласт.). с. 74

Трасаві́на ‘багна; зыбкае, хісткае месца, парослае мохам’ (Нас., Байк. і Некр.), трасувэ́на ‘тс’ (кам., ЛА, 2), с. 74

Трасаві́ца ‘ліхаманка’ (Ласт.), ‘дрыжыкі’: усё цела яго дрыжэла ў дробнай трасавіцы (Ю. Віцьбіч), с. 74

Трасагу́зка ‘белая сітаўка, пліска, Motacilla alba’ (навагр., Сл. ПЗБ), трасагу́ска, трясогу́ска ‘тс’ (кобр., лях., ЛА, 1), трасогу́зка (лун., стол., Ніканчук, матеріалн), скаж. трасогу́бка (жыт., петрык., там жа). с. 75

Трасару́бка (трэсару́бка) ‘неахайная, нядбайная да свайго адзення жанчына’ (Растарг.). с. 75

Трасіна́ ‘дрыгва, топкае балота’ (шчуч., ЛА, 2), ‘багна’ (Мат. Гом., Цых.), ‘плаў на балоце, каля возера, дзе калышацца верхняе покрыва’ (слонім., навагр., ЛА, 2), трэсіна́ ‘топкае месца на балоце’ (бяроз., драг., ЛА, 5), трасі́на ‘тс’ (хойн., Шатал.; карэліц., лельч., лоеў., ЛА, 2), трасы́на ‘тс’ (пін., ЛА, 2), трясі́на́ ‘тс’ (шуміл., віц., чэрык., клім., ЛА, 2). с. 75

Трасія́ ‘дрыгва, балота’ (Бяльк.), с. 75

Траска́₁ ‘прамысловая рыба, Gadus morhua’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 75

Траска́₂ ‘траста’ (Мат. Гом.; докш., Янк. Мат.), ‘дробныя частачкі, што застаюцца ад валокнаў лёну’ (лаг., Гіл.), трыска́ ‘лён, падняты і звязаны пасля вылежвання’ (Мат. Маг., 2). с. 76

Траска́₃ ‘дранка, тоненькія дошчачкі для пакрыцця даху, танчэйшыя за гонт’ (Жд. 1; докш., Янк. Мат.; лаг., Жыв. сл.; віл., Сл. ПЗБ), с. 76

Трасканя́ ‘журба, смутак, маркота’ (паст., Сл. ПЗБ), с. 76

Траско́тка ‘бразготка’ (АБ, 6), трыск(уо)тка ‘тс’, трыскота́ті ‘трашчаць’ (Вруб.). с. 76

Траско́ўнік ‘дрывотнік’, ‘месца на двары, дзе сякуць дровы’ (Мат. Гом., Мат. Маг.; бялын., Нар. сл., ЛА, 1), ‘дробныя трэскі, смецце’ (Ян.), траско́ўня ‘дрывотнік’ (Мат. Гом.), траско́ўя ‘месца, дзе колюць дровы’ (Бяльк.), трасо́чнік ‘месца, дзе сохнуць трэскі’ (Сцяшк., Янк. 2), трасо́чнік і трасо́тнік ‘месца, дзе колюць дровы і куды высыпаюць смецце’ (Сл. ПЗБ), ‘смецце’ (Мат. Гом.), ‘перагной на дрывотні, які вывозяць на поле, на агарод’ (докш., Янк. Мат.), ‘дробныя трэскі, рознае смецце пад паветкай’ (Янк. 2). с. 76

Траску́н ‘жук сямейства лістаедаў, Chrysomelidae’ (ТСБМ). Сюды ж traskunczyk ‘сініца, Parus L.’ (Арх. Федар.), у спалучэнні чыро́к-траскуно́к ‘птушка Anas guerguedula’ (Цярохін, Охота). с. 77

Траслі́вы ‘багністы’ (Сцяшк. Сл.), трослі́вы ‘дрыгвяністы, гразкі’ (Сл. Брэс.), с. 77

Трасні́к (трысні́к, трісні́к, трясні́к, тросні́к) ‘трыснёг, Phragmites communis Trin.’ (Касп.; Байк. і Некр., Шатал.; гродз., віц., мін., маг., ЛА, 1, Кіс., Сл. ПЗБ; мёрск., Жыв. сл., Сцяшк. Сл.), ‘чарот, Scirpius L.’ (Ласт.; леп., лёзн., шчуч., Яшк., ЛА, 1), трасні́к ‘рагоз, Typha latifolia L.’ (шуміл., віц., астрав., лаг., стаўб., ЛА, 1). с. 77

Трасні́нка ‘здоба з тварагом’ (Сцяшк. Сл.). с. 77

Трасо́тнік ‘месца на двары, дзе сякуць дровы’ (брасл., віл., чэрв., Сл. ПЗБ). с. 77

Траста́ ‘прамая салома’ (Лекс. Бел. Палесся), ‘сцябло льну, канапель пасля мачэння, ляжання на лугах ці на льнішчы, з якога атрымліваюць валакно для пражы’ (ТСБМ, БелСЭ, 10), троста́ ‘саломка льну’: jак он нет`орты (Уладз.); ‘кастрыца’ (Горбач, Зах.-пол. гов.); сюды ж траста́ ‘дранка’ (Сл. ПЗБ), ‘галлё’: масты памашчу з тонкае трасты (лоеў., Песні нар. свят, 28); трыста́ ‘водмель на возеры, парослая трыснягом або чаротам’ (Нік., Оч.), трасцё ‘трыснёг, чарот’ (Тур., Сл. ПЗБ), с. 77

Трастка́ ‘трысцінка ў бёрдзе’ (беласт., Сл. ПЗБ), трі́стка ‘тс’ (малар., Сл. Брэс.), трасці́на, трасціна́, тро́сціна, трасці́нка ‘тонкая пласцінка ў бёрдзе’ (ТСБМ, Касп., Сл. ПЗБ; мёрск., Ск. нар. мовы), трэ́сціна ‘тс’ (Ян.), тросці́на ‘тс’ (ТС); трості́на ‘тс’ (лун., Шатал.), трасцё, трысцё, трысце́ зборн. ‘пласцінкі ў бёрдзе’ (Сл. ПЗБ, Бяльк., Сцяшк., Мат. Гом., Ян., Скарбы; брагін., Нар. сл.), трысте́ ‘тс’ (Сл. Брэс.), траста́ ‘трысцінкі ў бёрдзе’ (мёрск., Ск. нар. мовы). с. 78

Трасу́нька ‘расліна дрыжнік, Briza L.’ (ТС). Да трэ́сці (гл.). с. 78

Трасу́ха₁ ‘ліхаманка, малярыя, трасца’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Нас.; рас., Шатал.; парыц., Янк. Мат., Сержп. Прык.), трасу́чка ‘тс’ (ТСБМ, Нас., Касп., Растарг.), ‘эпілепсія’ (Нар. Гом.). с. 79

Трасу́ха₂ ‘горшае льновалакно, што засталося пасля трапання’ (мёрск., Ск. нар. мовы). с. 79

Трасу́шка ‘сітаўка, пліска, Motacilla’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 79

Тра́сца, тря́сца ‘ліхаманка, малярыя’, ‘дрыжыкі (ад перажывання)’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат., Сцяшк., Шпіл., Чач., Бяльк., Мядзв., Яруш., Др.-Падб., Гарэц., Маш., Сержп. Прык., Сл. ПЗБ), у такім значэнні пашырана паўсюдна на Беларусі (ЛА, 3); тра́сца (trasca) ‘эпілепсія’ (Брасл. сл.), ‘нешта няпэўнае, нядобрае, невядомае, ліха, злая сіла’ (ТСБМ, Нас., Шат.), ‘раптоўнае прыкрае гора’ (Юрч. Сін.), ‘нічога’ (абазначэнне адсутнасці) (Шат.; ашм., Стан.; Сержп. Прык.; лаг., Жд. 3): ‘нямнога, вельмі мала’ (Растарг.), ‘лаянкавае слова для называння незадавальнення, абурэння’ (ТС), тра́сцы ‘ні ў якім разе, нічога’ (Юрч. СНЛ): няхай у іх гаршках трасца варыцца (Нар. Гом.), сюды ж трасса ‘ліхаманка’ (Шымк. Собр.), тра́сця ‘тс’ (Арх. Вяр.). с. 79

Трасце́ннік ‘зараснік трыснягу’ (Др.-Падб.). Гл. траснік. с. 80

Трасцё ‘трыснёг, чарот’ (Тур., Сл. ПЗБ), ‘тонкія пласцінкі ў бёрдзе’ (Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ), трасце́ ‘тс’ (Скарбы, Мат. Гом., Сл. ПЗБ). Гл. трысцё. с. 80

Трасці́ ‘трэсці, калаціць’ (Некр. і Байк., Касп., Яруш., Сцяшк., Сл. ПЗБ), ‘абшукваць’ (Ласт.), трясці́ ‘трэсці’ (Бяльк.), трасты́ ‘моцна трэсці; шукаць’ (Клім.), с. 80

Трасці́на ‘тонкая пласцінка ў бёрдзе’ (ТСБМ, Касп.), ‘чарот, трыснёг’ (Сцяшк., Скарбы; зэльв., віл., ЛА, 1), трасціна́ ‘пласцінка ў бёрдзе’, ‘трыснёг, чарот’ (Сл. ПЗБ), тросціна́ ‘трыснёг, чарот’ (Бес.), трасці́на ‘багністае, зарослае чаротам месца’ (слонім., ДАБМ), тросці́на ‘пласцінка ў бёрдзе’ (ТС), трості́на ‘тс’ (лун., Шатал.), тро́стіна ‘чарот’ (беласт., Сл. ПЗБ), тросты́на ‘тс’, ‘буйное жыта’ (Сл. Брэс.), с. 80

*Трасцісты, тросты́сты ‘з буйной саломай (пра збожжа)’ (Доўн.-Зап., Пін.), с. 80

Тра́сціць ‘прасейваць’ (ТС). Гл. трысціць₂. с. 80

Трасці́ць ‘злучаць разам дзве або некалькі нітак’ (ТСБМ), ‘звіваць дзве ніткі ў адну’ (Сл. ПЗБ). Гл. трысці́ць₁. с. 80

Трасця́ніца ‘арэшнік’: бегла цераз трасьця́ніцу, гарэхаў табе нарва́ла (Сцяшк. Сл.). с. 81

Трасця́нка ‘нейкае алкагольнае пітво?’: з гора трасцянку якуюсь п`юць (В. Дунін-Марцінкевіч, Сялянка). с. 81

Трасяні́на (трісяні́на) ‘дрыгва’ (Бяльк.), трасаны́на ‘тс’ (кам., ЛА, 2), сюды ж таксама з іншай суфіксацыяй трасу́н ‘тс’ (полац., ДАБМ; шчуч., 3 нар. сл.), трасу́ха ‘тс’ (навагр., ЛА, 2). Да трэ́сці (гл.). с. 81

Трася́нка₁ ‘стрэсенае сена з саломай, якое ідзе на корм жывёле’ (ТСБМ; докш., Янк. Мат., Варл.; ашм., Стан., Сл. ПЗБ, Вруб., Брасл. сл., Лекс. Бел. Палесся; дрыс., Яшк. Мясц.; гродз., мін., віц., ЛА, 2), трасяни́ца ‘тс’ (пін., ЛА, 2), трасе́нка ‘тс’ (Сл. ПЗБ), трэ́сенка ‘тс’ (бяроз., ЛА, 2); сюды ж страся́нка ‘тс’ (гарад., віц., мядз., леп., ЛА, 2). с. 81

Трася́нка₂ ‘змешанае беларуска-рускае маўленне’ (ТСБМ, Улас.), трас`а́нка ‘моўная блытаніна’ (“językowy galimatias”, Вруб.). с. 81

Тра́та ‘страта, згуба, выдатак’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Нас., Бяльк.), сюды ж тра́тня ‘выдаткі’ (Ласт.), тра́тны (тратный) ‘дарэмны, згубны’ (Нас.). Да тра́ціць (гл.). с. 82

Тратава́ць ‘растоптваць, таптаць’ (Гарэц., Др.-Падб.), тратова́ті ‘тс’ (Вруб.). с. 82

Тра-та-та́ ‘водгалас спеву, музыкі’ (маладз., Дзіц. фальклор), тратата́, тратата́м ‘тс’ (Ф. Багушэвіч), с. 82

Тра́тва ‘плыт’ (3 нар. сл.), ‘від плыта для невялікіх рэк’, ‘кладка для мыцця бялізны на рацэ’ (ТС). с. 82

Тратуа́р ‘дарожка для пешаходаў’ (ТСБМ, Гарэц., Некр. і Байк.), тратава́р ‘тс’ (мін., Сл. ПЗБ). с. 82

Траты́л ‘хімічнае рэчыва з выбуховымі ўласцівасцямі’ (ТСБМ). с. 83

Траўле́нне ‘страваванне, ператраўліванне ежы’ (Гарэц., Ласт.), ‘спасванне (жывёлай)’ (Некр. і Байк.), ‘атрута’ (віл., Сл. ПЗБ). Да траві́ць_1,2 (гл.). с. 83

Траўлі́вы (траўлі́вый, траўлі́ву) ‘зарослы пустазеллем, травой’ (Мат. Маг.; Сцяшк. Сл.; ашм., Стан., Жд. 1, Жд. 2, Ян.), ‘з пустазеллем (пра салому)’ (Янк. 1). с. 83

Тра́ўля ‘патрава’ (Некр. і Байк.). Да траві́ць (гл.). с. 83

Тра́ўма ‘пашкоджанне арганізма’ (ТСБМ). с. 83

Тра́ўнік₁ ‘старадаўняя кніга, якая змяшчае апісанне лекавых раслін’ (ТСБМ). с. 83

Тра́ўнік₂ ‘газон’ (Жд. 2; гродз., Яшк.). с. 83

Тра́ўнік₃ ‘аднагадовае цялё’ (Касп.; лельч., Мат. Гом.), тра́ўніца ‘аднагадовая цялушка’ (Касп.). с. 83

Тра́ўнік₄ ‘птушка чырвананожка, Tringa totanus’ (рэч., петрык., Мат. Гом.). с. 84

*Траўша́, троўша́ ‘трапло’ (пін., Жыв. сл.). с. 84

Трафарэ́т ‘шаблон, узор’ (ТСБМ), трафарэ́тка ‘тс’ (ТСБМ, Ласт.). с. 84

Трафе́й ‘ваенная здабыча як вынік перамогі’ (ТСБМ), трафэ́й ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 84

Тра́фіць ‘папасці, пацэліць’: цѣливъ въ ворону, а трафивъ в корову (Нас.), ‘патрапіць, знайсці’ (Сл. ПЗБ), ‘здагадацца, скеміць’ (Сцяшк. Сл., Шпіл.), ‘дайсці’: трафив да адной гари (Кітаб Луцкевіча), ‘прылажвацца, дагаджаць’ (Мал.; капыл., Жыв. сл.), тра́фіцца ‘здарыцца’ (Нас., Ляц.), сюды ж патра́фіць ‘трапіць; адгадаць’ (Шпіл.), траф ‘меткі ўдар’ (Нас.), с. 84

Трафны́ ‘забаронены для ўжывання, нячысты’ (Касп.). Гл. трэфны. с. 84

Трафу́нак ‘здарэнне’ (воран., Сл. рэг. лекс.), с. 84

Трах — абазначэнне моцнага адрывістага гуку, трэску (ТСБМ), ‘раптоўны, дрыжачы, кароткі стук’ (Варл.), ‘удар’: конь трах капытом (Нас.), пра ўдар, трэск, стрэл (мсцісл., Нар. лекс.), сюды ж trach-tararách ‘безупынныя грымоты ці страляніна з гармат’ (Варл.), трах-чъбура́х! — выражае начаканасць, рэзкае змяненне рашэння ці хуткае вырашэнне праблемы (мёрск., Нар. сл.). с. 85

Траха́ ‘трошкі’ (Шат., Жд. 2, 3, Др.-Падб., Гарэц., ТС), ‘ледзьве’ (навагр., Сл. ПЗБ), ‘амаль, ледзь’ (Жд. 2, Мал., Федар. 7; капыл., Жыв. сл.; ашм., Стан.). Гл. тро́хі. с. 85

Трахала́ ‘неразумная, бесталковая жанчына ці дзяўчына’ (Рэг. сл. Віц.), ‘растрэпа, неразумная’ (брасл., Сл. ПЗБ), сюды ж траха́ліць ‘гаварыць смешнае, забаўнае’ (Сцяшк. Сл.). с. 85

Тра́халле ‘гніль, старызна, нікому не патрэбныя рэчы’ (Мядзв.), трахо́лле ‘старая парваная адзежа’ (Юрч. Сін.), ‘лахманы’ (Юрч. Мудр.), тряхо́льля ‘транты’ (Юрч.). с. 85

Трахамо́цце ‘лахманы, манаткі’ (Мат. Маг.), трахомо́цье ‘тс’ (ЛМТ). с. 85

Трахаму́ддзе ‘пажыткі’ (Мат. Гом.), ‘малакаштоўныя рэчы’ (Юрч. Вытв.), ‘дробныя прыстасаванні для фізічнай працы’ (баранав., Мілк. Сл.), трахому́цце ‘транты’ (Руб.), сюды ж трахаму́дзіна ‘рызман’ (Юрч. Вытв.), трахаму́джанне, трахаму́дзіца ‘неакуратная работа’, трахаму́дзістасць ‘неахайнасць’, трахаму́дзіць, трахаму́дзіцца ‘рабіць неакуратна’, трахаму́днік ‘абадранец’, трахаму́дный, трахаму́дзістый ‘неахайны’ (Юрч. СНЛ). с. 85

Тра́хаць ‘гучна біць; ламаць з трэскам’, ‘трашчаць, ламацца’ (Нас.), ‘рэзка адрывіста грымець, бухаць’ (Юрч. Сін.), ‘трэсці’ (ТС), ‘трашчаць’ (Байк. і Некр.), ‘страляць’ (ТС), ‘стукаць, грукаць дзвярыма’, ‘балбатаць’ (Ян.); тра́хнуць ‘моцна, з сілай стукнуць каго-небудзь’, ‘выстраліць па кім-небудзь’, ‘застрэліць’ (ТСБМ), ‘трэснуць’ (Нас., Ласт., Байк. і Некр.), ‘стукнуць, упасці’ (ТС), ‘стукнуць (пра гром)’, ‘раптоўна пабегчы, ірвануцца’ (Мат. Маг.), тря́хнуць ‘стукнуць каго-небудзь чым-небудзь’ (Бяльк.); тра́хнуті ‘ўдарыць’ (Вруб.); сюды ж вытворныя ад траха́т ‘трэск’ трахата́ць ‘ламаць, крышыць’ (гродз., ЖНС), трахаце́ць ‘дрыжаць, трашчаць’ (Сл. ПЗБ); таксама тра́ханне, трахканне ‘грукат’, тра́ханнік, тра́хканнік ‘той, хто грукоча’ (Юрч. СНЛ). с. 86

Траха́ць ‘трэсці’ (ТС), трахану́ць ‘страсянуць’ (Нас.; брасл., Сл. ПЗБ), ‘растрэсці (гной)’, ‘затрэсціся ад холаду’ (Юрч. СНЛ), трыхану́ць ‘страсянуць’ (Бяльк.), тріхану́ць ‘калатнуць; зрабіць вобыск’ (Юрч.). с. 86

Трахе́я ‘дыхальнае горла’, трахе́і ‘сасуды ў раслін’ (ТСБМ). с. 86

Трахіна́ ‘багна’ (Мат. Гом.). с. 86

Тра́хлы ‘трухлявы’ (Мат. Гом.). с. 87

Трахна́, трахня́ ‘мятая салома, адходы ад кулёў’ (дзісн., Бір.; паст., глыб., смарг., Сл. ПЗБ); ‘дробная салома’ (Сцяшк.), сюды ж трахні́ца ‘тс’, ‘пацяруха’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 87

Трахны́ ‘добры, добра высушаны’ (Сцяшк. Сл.). с. 87

Трахо́ма ‘заразнае хранічнае захворванне слізістай абалонкі вока’ (ТСБМ, Арх. Вяр.), трахом ‘тс’ (в.-дзв., астрав., Сл. ПЗБ), трахо́ма, трахо́м, трухо́м ‘тс’ (Мова Сен.). с. 87

Трахт ‘шлях, гасцінец’ (Мядзв., Скарбы.; навагр., дзятл., бяроз., ЛА, 2): на трахту нікагусенька не зорко (Сержп. Казкі), вытворныя трахтава́я дарога (дзятл., ЛА, 2), трахто́вая дорога (ганц., там жа). с. 87

Трахтава́ць ‘частаваць’ (Рэг. сл. Віц., Федар. 5, Сцяшк. Сл., Юрч. Сін.): трахтаваць буду мёдам і віном (валож., Песні нар. свят), сюды ж трахтава́цца ‘рыхтавацца карміць, частаваць’ (Юрч. Сін.), трахтава́ннік ‘той, хто частуе’ (Юрч. СНЛ). с. 87

Траце́йскі суд ‘суд, выбраны па ўзгадненні старон для вырашэння паміж імі спрэчак цывільна-прававога характару’ (ТСБМ). с. 88

Траці́на ‘трэцяя частка чаго-небудзь’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Касп., Шат.; ашм., Стан.), траці́на, трацці́на (треццина) ‘тс’ (Нас.), ‘трэцяя частка надзелу зямлі’ (Нас., Сл. ПЗБ, Ян., Кал.), трайціна́ ‘тс’ (Сцяц. Сл.), трэці́на ‘тс’ (ТС, Лекс. Бел. Палесся), трацы́на ‘тс’ (Сл. ПЗБ), с. 88

Траці́ны₁ ‘пілавінне’ (Скарбы; гродз., Нар. сл.), троці́на ‘тс’ (кам., ЛА, 1). с. 88

Траці́ны₂ ‘памінанне і абед па нябожчыку праз тры дні пасля яго смерці’ (Шат., Касп., Мат. Гом., Жд. 2, Ян.; чэрв., Сл. ПЗБ, Гіл.); трацці́ны ‘тс’ (Нас.; в.-дзв., Шатал., Рэг. сл. Віц.), траці́нкі, траці́ны ‘хаўтуры па нябожчыку на трэці дзень пасля пахавання’ (Сцяшк. Сл.), с. 88

Тра́ціць ‘расходаваць (грошы, сродкі)’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Ласт., Бяльк.), ‘пазбаўляцца, страчваць, губляць (у тым ліку час)’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп.; паст., Сл. ПЗБ, Байк. і Некр.), тра́тіті ‘тс’ (Вруб.), тра́ціць ‘пазбаўляць жыцця’ (Нас., Сержп. Прымхі), тра́ціці (tracici) ‘тс’ (Федар. 2), с. 89

Траці́чны ‘звязаны з трэцяй стадыяй хваробы’, ‘адносіцца да першага перыяду кайназойскай эры’ (ТСБМ). с. 89

Трація́рка ‘манашка’ (астрав., Сл. ПЗБ). Гл. тарцыярка. с. 89

Трацяго́лятні ‘пазалеташні’ (карэліц., Жыв. сл.), с. 89

Траця́к ‘трэцяя частка чаго-небудзь, траціна’ (ТСБМ, Мат. Гом., Сл. ПЗБ, Шат.), ‘трэцяя частка надзелу зямлі (каля 1 га або 4 дзесяцін)’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ‘чалавек, які меў трэцюю частку надзелу’ (карэліц., Шатал.), ‘трохгадовая жывёліна’ (Некр. і Байк., Касп., Сл. ПЗБ, Шат.), ‘трэці рой’ (Сцяшк. Сл.), ‘дзіцячая гульня, галоўная фігура ў гэтай гульні’ (Скарбы), трэця́к ‘трэцяя частка ўраджаю пры арэндзе зямлі’ (ТС, ПСл), трэця́ка, трэйця́ка, трэця́к ‘трохгадовая жывёліна’ (ТС), трацця́к (треццякъ) ‘тс’ (Нас.), трецця́к ‘тс’ (Растарг.), с. 89

Трач₁ ‘пільшчык, чалавек, які распілоўвае ўздоўж бярвенні’ (Сл. Брэс., Бес.; кам., малар., ЛА, 3, Вруб.; беласт., Сл. ПЗБ, АБ, 9). с. 90

Тра́шкі мн. л. ‘конікі, Tettigonia viridissima’ (ігн., Сл. ПЗБ). с. 90

Трашкуці́ ‘казелец едкі, Ranunculus acer L.’ (астрав., ЛА, 1; Сл. ПЗБ). с. 90

Трашча́ць (трашчэ́ць, трашча́ць, трышча́ць) ‘утвараць траскучы гук, трэск’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк., Шат., Сл. ПЗБ, Гарэц., Пятк. 2, ТС), ‘цвыркаць’ (даўг., Сл. ПЗБ), ‘трэскацца ад пераядання (пра жывот)’ (віл., шальч., Сл. ПЗБ), ‘стракатаць (пра сароку)’ (брэсц., паўд.-мін., зах.-гом., ЛА, 1), трышчя́тэ ‘трашчаць (аб марозе)’ (кам., Сл. ПЗБ), трашча́ць ‘моцна балець (пра галаву)’ (Ян.), ‘хутка, гучна гаварыць, гаварыць не змаўкаючы’ (мёрск., Нар. лекс., ТСБМ, Мат. Маг.), трышча́ці ‘трашчаць’ (Вруб.), трашчэ́ць ‘бразгатаць, брынчаць (пра пабітую міску)’ (шчуч., Сл. ПЗБ), с. 90

*Трашчо́ны: а чей то дворъ трощёнъ, мощёнъ (маг., Шн.). с. 91

Трашчо́тка ‘пеначка-жаўтаброўка, Phylloscopus sibilator’ (Дарафееў, Птушкі). с. 91

Трашчу́ха ‘блізна, памылка ў палатне, калі ніткі асновы ідуць без ператыкання з-за адсутнасці адной трысцінкі альбо парваных шнурочкаў (ці нітак) у ніце’; шчуха́, шу́ха, ташчу́ха (Сцяшк. Сл.; Жыд. 1; Сл. ПЗБ; АБ, 9). с. 91

Трашчы́ць₁ ‘злучаць, намотваць на клубок адначасова дзве ніткі’ (Касп.; Трух.), ‘сукаць (пражу)’ (слонім., Нар. словатв.; беласт., лід., шуміл., Сл. ПЗБ). Да трысці́ць₁ (гл.). с. 91

*Трашчы́ць₂, трошчы́ты, трошчы́ті ‘трушчыць, церушыць, разбураць, ламаць’, ‘рваць, не выбіраючы, матлашыць (яблыкі)’, ‘прагна, хутка есці’ (Сл. Брэс.; пін., ЖНС; драг., Ск. нар. мовы), ‘есці з апетытам’ (беласт., Сл. ПЗБ). Гл. трушчыць. с. 92

Трашчэ́ць ‘выдаваць рэзкія гукі, скрыпець, бразгатаць’ (Гарэц., Сл. ПЗБ), ‘гаварыць хутка, гучна’ (мёрск., Нар. лекс.). с. 92

Трашы́ць ‘патрашыць (напр., рыбу)’ (Мат. Гом., Жд. 2, Янк. 1). с. 92

Траю́радны ‘родны ў трэцім калене’ (ТСБМ, Пан., Брасл. сл.): лапаць боту траюрадны пляменнік (Юрч. Крыл.). с. 92

Трая́к ‘тры рублі’ (ТСБМ; шальч., Сл. ПЗБ), ‘манета ў тры грошы, або 1¹/₂ сярэбранай капейкі’ (Нас., Федар. 4, Шат., Касп., Эр., Нар. Гом.), ‘75 капеек’ (Растарг.), ‘тры капейкі’ (Байк. і Некр.); ‘бервяно ў тры сажні’ (Касп.), ‘вялікае бервяно’ (Жд. 3), ‘бервяно даўжынёй каля 6 м (на дошкі)’ (чэрв., Нар. лекс., Сл. ПЗБ); ‘мера дроў каля 3 вазоў’ (Мат. Гом.). с. 92

Трая́кі ‘які мае адносіны да трох крыніц, які праяўляецца ў трох відах, гатунках і інш.’ (ТСБМ, Барад., Скарбы₂, Варл.; ігн., паст., Сл. ПЗБ), ‘патройны’ (Некр. і Байк.), с. 93

Трая́н₁ ‘адзінка вымярэння даўжыні = 3 сажні’ (ПСл), ‘бутля ў тры літры’ (Сцяшк.), троя́н ‘тры рады бульбы, паміж якімі нельга прайсці плугам’ (Выг.), ‘бутэлька ёмістасцю 0,75 л’ (Арх. Вяр.). с. 93

Трая́н₂ старое ‘здагадлівы, здатны, выдатны чалавек’ (Ю. Віцьбіч, Плыве з-пад Святое Гары Нёман. Мінск, 1995, 22; тое ж Спадчына, 1991, 5, 42), сюды ж, магчыма, трыяньскі: на кыяньской горе, на трыяньской траве стоиць яблыня; на той яблыни зылотое гняздо, у том гняздзе зьмея-царица Елена (Рам., 5, 180) — фрагмент замовы, які, хутчэй за ўсё, з`яўляецца рэмінісцэнцыяй рукапіснай «Аповесці аб Троі» (пач. XVI ст.), с. 93

Траяні́на (тройен`и́на) ‘абложная зямля’ (лун., ДАБМ, камент., 858). с. 94

Трая́нка₁ ‘касцяніцы камяністыя, Rubus saxatilis L.’ (Сцяшк. Сл.). с. 94

Трая́нка₂ ‘прадмет, які складаецца з трох аднолькавых частак (напр., траянка арэхаў)’, ‘мука з сумесі грэчкі, пшаніцы і ячменю’, ‘страва з пшанічнай мукі, яек і салодкага малака, у якую мачаюць бліны’ (ТСБМ), трая́нка ці прыварковая ‘страва з пшанічнай мукі ў выглядзе соуса’ (навагр., ст.-дар., ЛА, 2), трая́нка ‘нагрэтае віно з дадаткам чырвонай гліны і каровінага масла, якое даюць парадзіхам пасля боляў перад родамі’ (Нас.), ‘лекавая настойка на зёлках’ (Нас.), ‘з трох студняў ці з трох крыніц вада, якая лічылася лекамі ад розных хвароб’ (Варл.), троя́нка ‘мука для свінняў з жыта, ячменю і аўсу’ (пін., ЛА, 4), ‘лекавы збор з запараных чабрацу, мяты і рамонку як сродак ад крываўкі’ (Арх. Вяр.). Да траян₁ гл. с. 94

Траяны́ ‘сталюга, мальберт’ (Некр. і Байк.), ‘прыстасаванне з трох калоў, на якім падвешвалі калыску ў полі’ (Жд. 1, Мат. Гом.; мазыр., ГЧ; віл., рагач., Сл. ПЗБ), трояны́ ‘трохрогія вілы’ (Маш.; Горбач, Зах.-пол. гов.), трояны́, трояны́е вілкі тс’ (ТС), тро́йні ‘тс’ (Касп.), с. 94

Трая́чка ‘грашовы знак вартасцю ў тры рублі’ (ТСБМ, Бяльк.), трыя́чка ‘тс’ (Бяльк.), троя́чка ‘трохрублёўка’ (ТС). с. 94

Трва́лы ‘моцны, які можа вытрымаць’, трваць ‘працягвацца, існаваць (пра звычай)’, ‘быць ва ўжытку, доўга служыць (пра хамут і інш.)’ (Нас.), трва́ла пагода ‘добрае надвор`е’ (свісл., ЛА, 5), с. 95

Тржэмялі́на ‘брызгліна бародаўчатая, Enonymus verrucosa Scop.’, трэмялі́на, трэмяні́на ‘тс’ (гродз., Кіс.), трэмелі́на ‘тс’ (Бес.). с. 95

Тро́ба ‘панос’ (пін., Сл. ПЗБ). с. 95

Тро́біл ‘сварка’: тробіл падняць (ветк., Palaeoslavica, 21, 2, 148). с. 95

Тро́гаць ‘чапаць’ (Бяльк.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘турбаваць да хвалявання, расчуленасці’, тро́нуць ‘злёгку зачапіць’ (Юрч. Сін.), тро́гаць раны ‘напамінаць пра цяжкія перажыванні ў мінулым’ (Юрч. Фраз. 3), с. 95

Тро́е ‘трое’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Вруб., ТС), тро́я, тро́і ‘тс’ (ваўк., Сл. ПЗБ), тро́і ‘тс’ (Стан., Кліх.), с. 95

Тро́жды ‘тройчы, трыкроць’ (Нас., Некр. і Байк.), тро́жджы ‘тс’ (Нас.), с. 96

Тро́іць₁ ‘апрацоўваць зямлю плугам трэці раз’ (Некр. і Байк., Янк. 1; капыл., Бел. дыял. 3). Гл. траіць. с. 96

Тро́іць₂ аргат. ‘есці’: хлеб есці — сумеру троіць (староб., Полымя, 1991, 10, 169), тро́іты ‘тс’ (іван., Бел. дыял. 1). с. 96

Тро́йдаць ‘хадзіць (ад хаты да хаты), бадзяцца’ (Ян.). с. 96

Тро́йзелле ‘лекавая трава’ (жытк., Нар. Гом.). Гл. труйзеле, трызелле. с. 96

Тро́йка₁ трэ́йко ‘тройчы’ (Нар. Гом.), тро́йко ‘трое’ (Рам. 3, ТС), ‘трайня’ (Сл. ПЗБ), трэ́ка ‘тройчы’ (Сцяшк. Сл.), трэ́ко ‘тс’ (Сержп.). с. 96

Тро́йка₂ ‘лічба 3 і адпаведная адзнака ці карта; запрэжка з трох коней; група з трох чалавек; касцюм з трох рэчаў’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘3-метровая калода’ (Мат. Гом.), ‘трэці ход у гульні’ (ТС). с. 97

Тройкі ‘сляды зайца’ (Мат. Гом.). с. 97

Тро́йні ‘вілы з трыма зубамі’ (ТСБМ, Касп.). с. 97

Тро́йнік₁ ‘рыбацкая прылада крыга’ (капыл., Янк. 1). Да трайні́к (гл.). с. 97

Тро́йнік₂ ‘чальчак вербалісты, Lythrum salicaria L.’ (Кіс.), ‘бабок трохлісты, Menyanthes trifoliate L.’ (Бейл.), трыйні́к ‘лекавая балотная расліна з трыма лістамі’ (Клундук), с. 97

Тро́йнік₃ ‘бёрда на 13 пасмаў’ (ТС); у тры́йнык, у тры́н`нік — ‘у трынаццаць пасмаў’ (пін., Уладз.). с. 97

Тро́йня ‘дэталь у возе’ (Сл. Брэс.), с. 97

Тро́йца₁ ‘Сёмуха’, у хрысціянскай рэлігіі ‘трыадзінае бажаство, у якім спалучаюцца тры асобы: Бог-Бацька, Бог-Сын і Бог-Дух Святы’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Мат. Гом., ТС, Сл. ПЗБ): Сёмуха ці Тройца у нас тры дні (Сержп. Прымхі), Siomucha albo Świataja Trójca ‘тс’ (Пятк. 3), Trýe[[[[[ĭ]]]]]ca ‘тс’ (Арх. Вяр.). Тро́іца ‘свята на другі дзень Сашэсця Св. Духа’ (Нас., Ян.); сюды ж тройцова́ць ‘святкаваць Сёмуху’ (ТС), тро́йцын дзень ‘Сёмуха’ (круп., Сл. ПЗБ), Trójeckije dziedý ‘тс’ (Пятк. 3). с. 97

Тро́йца₂ ‘кампанія з трох чалавек’ (ТСБМ), ‘лік тры’ (Нас.): Boh tròjcu lùbić (Пятк. 2), ‘трое суб`ектаў’: робляць па трэйко дзеля того, каб тут была тройца: мужык, жонка і дзеці (Сержп. Прымхі). с. 98

Тро́йца₃ ‘канюшына лугавая, Trifolium pratense L.’ (Шмярко, Кіс.). с. 98

Тро́йчы ‘трайчасты’ (Байк. і Некр.), ‘тры разы, утрая’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Растарг., Сержп. Прык.), трэ́йчы ‘тс’ (Федар. 2, Пятк. 2, Кліх), тро́йча ‘тс’ (Нар. Гом.), тры́йчы (трійчи) ‘тс’ (Нас.), трычы, трычі ‘тс’ (арш., Мат; Бес.), с. 98

Трок ‘уюк’ (Ласт.), тро́кі ‘металічныя кольцы для прывязвання ўпаляванай дзічыны’ (Цярохін, Охота), трочыць ‘уючыць’ (Ласт.), с. 99

Тро́кнуць ‘сказаць не падумаўшы’ (Рэг. сл. Віц.). с. 99

Троль ‘у скандынаўскай міфалогіі — істота (часцей волат), звычайна варожая людзям’ (ТСБМ). с. 99

Тро́льскі ‘пародзісты’ (Мат. Гом.): трольскі буга́й ‘вялікі племянны бык немясцовай пароды’, ‘здаровы мужчына, які пазбягае фізічнай працы’ (лельч., Жыв. сл.). с. 99

Тромб ‘згустак крыві ў крывяносных сасудах’ (ТСБМ). с. 99

Тро́мкаць₁ ‘іграць на шчыпковым музычным інструменце’, ‘гаварыць неразборліва’, ‘няўмела іграць’ (ТСБМ, Янк. 3, Рагаўц.), тро́мкаты ‘тс’ (Клім., Сл. Брэс.), тры́мкаць ‘тс’ (Сцяц. Сл.). с. 99

Тро́мкаць₂ (трёмкыць) ‘есці з апетытам, паспешліва’ (слаўг., Нар. словатв.). с. 100

Трон₁ ‘багата аздобленае крэсла манарха’, ‘улада манарха, сімвал улады’, ‘пасад’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), с. 100

Трон₂ ‘рыбін тлушч’ (Арх. Вяр.), с. 100

Тро́нак ‘дзяржанне ў розных прыладах (вілах, чапяле, рыдлёўцы, памяле, нажы і інш.)’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Шат., Ласт., Касп., Сл. ПЗБ, ЛА, 2, 4, Сцяшк.), тро́нок ‘тс’ (Тарн., Арх. Вяр., ТС, Лекс. Бел. Палесся), тро́нак ‘ствол’ (Рэг. сл. Віц.), трон ‘цэп’ (Хромчанка, Паўн.-маст. гав.). с. 100

Тро́нка ‘ручка ў складным нажы’ (Касп., Сл. ПЗБ), ‘сцізорык’ (Сцяшк. Сл.), ‘чаранок у прыладах’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.). с. 100

Тронкі ‘назва гульні’: На грошы ў тронкі тут гуляюць / Парнаскі дзеўкі, дзецюкі («Тарас на Парнасе», Полымя. 1971, 10, 217), ‘гульня з каменьчыкамі’ (Рам. 8: «камушки кладутса в две кучки: три в одну и один в другую»), ‘гульня, змест якой у тым, каб пацэліць з рукі трыма алавяннымі шарыкамі ў ямку, што знаходзіцца ад гульца на пэўнай адлегласці’ (Мядзв.), ‘гліняныя або алавяныя шарыкі велічынёй з круглую кулю ад стрэльбы, якія служаць для гульні «ў тронкі»’ (Нік., Оч.), дро́нкі ‘дзіцячая гульня, калі драўляныя шарыкі кідаюць у ямачкі; няцотны лік шарыкаў у ямачцы лічыцца выйгрышам’ (маг., Яшк. Мясц.); сюды ж, відаць, і тро́нкі ‘дробная бульба’ (Рэг. сл. Віц.), ‘плод бульбы’ (Касп.) і не патлумачанае тронки (Шымк. Собр.). с. 100

Тронт ‘непрыемны пах, смурод’ (шчуч., Сл. ПЗБ), сюды ж транлівы ‘смярдзючы’, с. 101

Тро́нуцца₁ ‘звар`яцець’ у фразе: тро́нуцца з ума, з розуму тронувся (палес., гродз., маг., гом., віц., ЛА. 2, Жд. 1, Ян., Юрч. Сін.; пух., Сл. ПЗБ), тро́нутый ‘ненармальны’ (кобр., ЛА, 2). с. 101

Тро́нуцца₂ ‘пачацца (пра вайну)’ (Юрч. СНЛ), ‘сапсавацца, растаць (пра зімовую дарогу)’ (лун., Шатал.), тро́нутыса ‘тс’ (Сл. Брэс.), тро́нуць ‘крануць, зачапіць, рушыць’ (ТС), ‘злёгку зачапіць’ (Юрч. Сін.; віц., ЛА, 3), ‘параніць жарабя (пра воўка)’ (ТС). с. 101

Тро́нціць, ‘выдаваць неўласцівы прадмету пах’, ‘дрэнна пахнуць’, ‘прыпахваць’ (Нас., Некр. і Байк., Сержп. Казкі, Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ). с. 102

Тро́нціць₂ ‘штурхнуць, піхнуць’ (шальч., Сл. ПЗБ), с. 102

Тро́нчык ‘паляўнічы’ (Сцяшк. Сл.). с. 102

Троп ‘след, крок’ (Нас., Касп., Сцяшк., Др.-Падб., Сл. Брэс.): некруцікі вучуцца хадзіць троп у троп (Нас.), ‘след на роснай траве’ (лун., Шатал.), ‘сцежка, слядзіна’ (Некр. і Байк., Мат. Гом.), ‘жыццёвы шлях’ (Сцяшк.), ‘кірунак, шлях, дарога’ (Адм.), ‘метад, спосаб, шлях да дасягнення мэты’ (Ласт.), у выразах збіць (збіцца) з тропу ‘выклікаць замяшанне, заблытаць’ (ТСБМ), тропу добы́тысь ‘дабраць розуму, скеміць’ (Клім.), шукаць тропу ‘шукаць дарогі’ (Кал.), узяць троп ‘знайсці след’, узяць (ухопі́ць) тропу ‘зведаць, убачыць, заўважыць след’ (ТС). с. 102

Тро́пат ‘конская рысь з падскокваннем’ (ТСБМ), троп, тро́пат ‘трапятанне, хваляванне’ (Некр. і Байк., Ласт.). с. 103

Тро́паць ‘біць, трапаць’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘брыкаць задняй нагой’ (Нас.): конь тро́пае (бялын., чач., ЛА, 1), ‘варушыцца, рабіць рухі’ (рас., Бел. дыял. 1), тро́пнуць ‘стукнуць, выцяць, ударыць’ (в.-дзв., Шатал., Сцяшк. Сл., Скарбы; карэліц., Нар. сл., Сцяц., Сл. Брэс.; слонім., Нар. словатв.), ‘патанцаваць’ (Сцяшк. Сл.); сюды ж тро́пацца ‘біцца (пра сэрца)’ (Юрч. СНЛ). с. 103

Тро́пік, звычайна тро́пікі ‘гарачы пояс Зямлі, размешчаны на поўнач і поўдзень ад экватара’ (ТСБМ). с. 103

Тро́піць ‘шукаць след звяроў (аб сабаках)’ (Федар. 1), трапі́ць (тропі́ць) ‘гнацца па слядах’ (Ласт.). с. 103

Тро́пка (трёпка) ‘пакаранне, біццё’ (Растарг.), ‘наганяй з асаблівай злосцю і лаянкай’ (Юрч. Сін.). с. 104

Тро́псікі мн. л. ‘?’ (Шымк. Собр.). с. 104

Трос₁ ‘канат з пянькі або са стальнога дроту’ (ТСБМ, Сцяшк.), ‘карабельная вяроўка’ (Некр. і Байк.), ‘якарны канат’ (ТС), ‘ліна, якой звязваюць звенні плыта’ (дзісн., Бел. дыял. 3), троса́ ‘тс’ (петрык., 3 нар. сл.). с. 104

Троск ‘звязка нізак рыбы, звычайна 100 штук’, ‘нізка ўюноў на продаж’ (Крыв., ТС), тро́стка ‘тс’ (ТС). с. 105

Тро́ска₁ ‘мера палатна ў 100 метак’ (ТС), с. 105

Троска₂ ‘трэска’ (Мат. Гом., Янк. 2). Да трэ́ска₂ (гл.); с. 105

Тро́ска₃ ‘трысціна, кій’ (шуміл., Сл. ПЗБ). с. 105

Тро́скаць ‘турбаваць, непакоіць’: мяне ніц не троска (шальч., Сл. ПЗБ). с. 105

Тро́скі, тро́сткі ‘рэшткі пасля прасейвання мукі’ (Інстр. 3), ‘высеўкі’ (віц., Шн. 3), тро́скі ‘смецце пры паланні ячменных круп, абтоўчаных у ступе’ (віц., Нар. лекс.). с. 106

Тро́снік (тро́сьнік) ‘разак, вадзяны асот’ (дзятл., Жыв. сл.), ‘трыснёг’ (В. Адамчык). Да траснік, гл. с. 106

Тро́снічкі ‘трысціны ў бёрдзе’ (смарг., Сл. ПЗБ). Да траснік, гл. с. 106

Трост ‘мера ў 60 коп = 3600 метак уюноў’ (Байк. і Некр.), ‘мера колькасці рыбы’ (Сержп. Грам.). с. 106

Тро́стка ‘кіёк’ (Бяльк., Арх. Вяр.), ‘трысціна ў бёрдзе’ (мсцісл., Жыв. сл.; бяроз., Шатал.), ‘нізка ўюноў’ (ТС), трі́стка ‘трысцінка ў бёрдзе’ (Сл. Брэс.), с. 106

Тросць₁ ‘зараснік рагозу, Typha latifolia L.’ (лёзн., Яшк.), ‘чарот, Scirpius L.’ (докш., Гіл.), с. 106

Тросць₂, трось ‘трысцінка ў бёрдзе’ (трак., вільн., калінк., Сл. ПЗБ, Бяльк., Сцяшк., Мат. Гом., Маш., ПСл; мёрск., Ск. нар. мовы), тро́стка ‘падоўжаныя дошчачкі ў бёрдзе’ (мсцісл., Жыв. сл.); сюды ж зборн. тро́сце ‘тс’ (Мат. Гом.), тро́сця (астрав., Сл. ПЗБ), трысцё (мёрск., Ск. нар. мовы). с. 107

Тро́счыцца, тро́шчыцца ‘гараваць, тужыць’ (воран., Сл. рэг. лекс.), с. 107

Тро́ська ‘трысцянка аўсяніцавая, Scolochloa festukacea Link.’ (Касп.), троскі ‘тс’ (Кіс.). с. 107

Трось-трось ‘трух-трух’ (віл., Сл. ПЗБ). с. 107

Тро́ур ‘жалоба’, тро́урны ‘жалобны’ (Нас.), смал. тро́вур ‘жалоба’. с. 107

Тро́ўнік ‘капытнік, Calla palustris L.’ (івац., ЛА, 1). с. 107

Трох₁: трёх-трёх — пра трасенне (Юрч. СНЛ), трёх-трёх — пра язду трушком (мсцісл., Нар. лекс.). с. 107

Трох₂ ‘трое’ (Сл. ПЗБ), ‘утрох (асобна аб мужчынах і аб жанчынах)’ (Мат. Маг. 2). с. 107

Трох- — першая частка складаных слоў трохгадо́вы, трохго́ддзе, трохмоўны, трохдзённы, трохсо́ты, трохчле́н і пад. (ГСБМ, Некр. і Байк.), трохро́жкі ‘вілы’ (ЛП), трохро́жка ‘рогі лася, прыстасаваныя пад вешалку’ (ТС). с. 108

Тро́хаць (тро́хъць), тро́хнаць (тро́хнъць) ‘тузаць, трэсці’, ‘круціць, ківаць, махаць’ (мёрск., Нар. сл.). с. 108

Трохвуго́льны ‘трыкутны, трохкутны’ (ТСБМ), трёхвуго́льный ‘тс’ (Бяльк.), трохуго́л`ны ‘тс’ (Вруб.), сюды ж трохвуго́льнік ‘трыкутнік’ (ТСБМ), трохуго́л`нік ‘тс’ (Вруб.). с. 108

Трохжы́льны ‘вынослівы’ (Сцяшк. Сл.). с. 109

Тро́хі ‘няшмат, крыху’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Шымк. Собр., Нік. Очерки, Варл., Бяльк., Шат., Мат. Маг., Жд. 1, Мал., Гарэц., Шпіл., Яруш., Сл. ПЗБ), тро́хі, тро́ху ‘тс’ (Нас., Байк. і Некр., ТС, Растарг.), ‘крыху’ (ТСБМ, Юрч., Бяльк., Сл. ПЗБ), тро́хо ‘тс’ (ганц., Ск. нар. мовы), у тым ліку ў памяншальнай форме тро́ханько ‘крышку’ (Сцяшк. Сл.), трошкі, трошку, тро́шка, тро́шко, тро́шкы, тро́шачкі, тро́шочкі, тро́шечкі, тро́шычкі, тро́шачку, тро́шычку, тро́шычке, тро́шечка, тро́шычкы ‘тс’ (ЛА, 5), с. 109

Трохкра́тны ‘трохразовы, патроены’ (ТСБМ). с. 109

Трохку́тка ‘касынка’ (Мат. Гом.), трохку́тнік ‘тс’ (Жд. 1). с. 109

Трохма́ська ‘кошка трохколернай масці’ (Рэг. сл. Віц.). с. 109

*Тро́хнуць, тро́хнуты ‘трухлявець, гніць сухім’ (Клім.). Да труха́, тру́хнуць (гл.). с. 109

Трохро́дны ‘траюрадны’ (Пан.). с. 109

Трохро́жка, трохрожкі ‘вілы з трыма зубамі’ (бялын., Янк. Мат., Юрч. СНС, Выг.), трохро́жка ‘вешалка з рагоў лася’ (ТС). с. 110

Трохсхі́льны ‘на тры страхі’ (Сцяшк. Сл.). с. 110

Трохсце́н ‘прыбудова да дома’ (Нар. Гом., Шушк., ТС, Ян.), трохсце́нка ‘тс’ (Рэг. сл. Віц.), трохсце́нак ‘прыбудоўка з трох сцен’ (Скарбы, Рэг. сл. Віц.), ‘трысцень у хаце’ (в.-дзв., віл., Сл. ПЗБ). с. 110

Трох-трох — калі нехта папраўляе ношку (вязку галля, закручанае дзіця), якая спаўзла (полац., Нар. лекс.), трёх-трёх — пра трасенне (Юрч. СНЛ), пра язду трушком (мсцісл., Нар. лекс.). с. 110

Тро́шкі, тро́шку ‘нямнога, крышку, чуць’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Растарг., Байк. і Некр., Сцяшк., Растарг., Бяльк., ТС). Гл. трохі. с. 110

Тр-р-р — выгук, якім спыняюць каня (ТС; мсцісл., 3 нар. сл.), трр, прр ‘тс’ (Арх. Вяр.), тыр-р ‘тс’ (Сцяц. Сл.). с. 110

Труб ‘крык, гвалт’, тру́бес ‘галашэнне, моцны плач’ (ТС). с. 110

Труба́₁ ‘доўгі, пусты ў сярэдзіне, прадмет круглага сячэння’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Ласт., Бяльк., Сцяшк.), у тым ліку назвы канкрэтных прадметаў такой формы: ‘драўляны або духавы медны інструмент з раструбам на канцы’ (ТСБМ, Варл., Ян., Касп., ТС, Вруб., Пятк. 2, Сержп. Прымхі; ашм., Стан.), ‘цэментаваны абруч у калодзежы’ (Сцяц.; смарг., Сл. ПЗБ), ‘сувой палатна або скрутак іншых матэрыялаў’ (мсцісл., дзятл., Жыв. сл., Брасл. сл., Варл.; талач., клец., ЖНС; ваўк., маг., чэрык., ЛА, 4; шальч., Сл. ПЗБ), пераносна таксама ‘абжора’ (Нас., ТС; клец. Бел. дыял. 3, Сцяц.), ‘гібель, пагібель’ (ТСБМ), памянш. тру́бка, трубачка; акрамя назваў розных прыбораў і прыстасаванняў цыліндрычнай формы таксама ‘люлька’ (Бяльк.), ‘горла (дыхальнае)’ (Бяльк., Мат. Гом.), ‘калодка ў коле’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Нас., Ласт., Касп., Мат. Гом.; лаг., мёрск., в.-дзв., Шатал., Сл. ПЗБ, ЛА, 2), ‘вузкая рыбацкая лодачка’ (Касп.), ‘кулёк’ (ТС), ‘месца ў сцябле, адкуль выплывае колас’ (петрык., Шатал.), ‘ражок паляўнічага; лігаўка” (Касп., Маш., Бес.; краснап., Яшк.), ‘цвёрдая частка пяра’ (брагін., Шатал.; ст.-дар., рэч., калінк., ЛА, 1), ‘жалезны шпень з адтулінай (у калаўроце)’ (в.-дзв., Шатал.), тру́бкі ‘адросткі пер`яў пасля лінькі’ (ст.-дар., ЛА, 1), с. 110

Труба́₂ ‘хвост лісы (паляўнічы жаргон)’ (ТСБМ, Сцяшк.), с. 112

Трубаду́р ‘сярэдневяковы паэт-пясняр’, ‘той, хто ўслаўляе каго- ці што-небудзь’ (ТСБМ), ‘паэт-пясняр, лірнік’ (Некр. і Байк.). с. 112

Тру́бачка ‘лодка, выдзеўбаная з тоўстай асіны’ (падзв., Нар. сл.; мёрск., Жыв. НС), ‘вузкая рыбацкая лодка’ (Касп.), тру́пка ‘лодка, выдзеўбаная з калоды’ (беш., Нар. сл.). с. 112

Трубе́ль ‘трубач; той, хто трубіць’ (валож., ашм., Стан.). с. 113

Тру́бес ‘галашэнне, моцны плач’ (ТС). Гл. труб. с. 113

Трубе́ц экспр. ‘канец, капцы’ (ТС). с. 113

Трубёлка ‘трубка, скрутак’ (сен., Бел. дыял. 1). с. 113

Тру́біца₁ ‘калодка ў коле’ (беш., Нар. сл.; кругл., Яшк. Мясц.), тру́быца ‘тс’ (пін., ЛА, 2). с. 113

Тру́біца₂ ‘рыбалоўная прылада’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 113

Трубі́ць₁ ‘гудзець, раўсці, крычаць, плакаць, голасна распавядаць’ (Янк. 2, Сл. ПЗБ, Кольб.): жабы тру́бяць (ДАБМ, камент.). с. 113

Трубі́ць₂ экспр. ‘трушчыць, грызці’ (Тур.): нехай кужэль мушы трубяць (ТС), экспр. ‘піць, ссаць’ (ТС): с. 113

Трубло́ ‘пражорлівы конь ці карова’ (Яўс.), ‘пражора’ (астрав., Сл. рэг. лекс.; полац., Нар. лекс.; лаг., Гіл., Барад.), ‘чэрава’ (рас., ЛА, 1, Шатал., Нік., Оч., Юрч. Мудр.), трубла́ты ‘чалавек з тоўстым жыватом’ (Касп., Сцяшк. Сл.; в.-дзв., Шатал.). с. 114

Тру́бнік (лугавы) ‘сон лугавы, Pulsatilla Adans. Pratensis Mill.’ (Бейл.). с. 114

Трубніца (тру́бныця) ‘частка спіны ніжэй паясніцы’ (драг., Бел. дыял. 3). с. 114

Трубня́ ‘парахно (для абкурвання пчол)’ (Мат. Гом.). с. 114

Трубо́й ‘вертыкальна, прама, уверх, угору’ — жыты ... ўсталі трубою (ТСБМ); дым валіць трубой (Сл. ПЗБ); сюды ж, відаць, у трубы віцца ‘вельмі добра расці’ (ТСБМ): Каб наша жыта / У трубы павілося (навагр., Песні нар. свят). с. 114

Труд₁ ‘праца’ (неалагізм, Юрч. Сін.), ‘цяжкая праца’ (в.-дзв., шальч., люб., паст., ашм., Сл. ПЗБ), ‘праца, работа’ (Вруб.), ‘вялікі ўчынак’ (Некр. і Байк.), ‘пакуты, цярпенне, цяжкасці’ (Варл.; маладз., Янк. Мат.), труда́ ‘цяжкае становішча, цяжкасць, мука’ (Бяльк.), труды́ ‘вялікія намаганні’ (Юрч. СНЛ), ‘мітрэнгі, цяжкасці, перажыванні’ (Барад.), ‘турботы, клопаты, намаганні’ (Скарбы), ‘пакута, цяжкасць’ (Сцяц.), ‘мука, нясцерпны боль’ (Гарэц.; шальч., мядз., Сл. ПЗБ), ‘цяжкая хвароба, вялікія мукі’ (Пан.), тру́дзіць ‘стамляць, натруджваць да болю працай, хадой і да т. пад.’ (ТСБМ, ТС), ‘таміць, турбаваць’ (Ласт.), трудзі́цца ‘працаваць’ (мёрск., Нар. лекс., ТС), ‘цяжка працаваць’ (в.-дзв., брасл., чэрв., Сл. ПЗБ), ‘мучыцца, пакутаваць’ (Гарэц., Бяльк., Пан.; брасл., глыб., Сл. ПЗБ), ‘вельмі мучыцца ад фізічнага болю’ (Юрч. Сін.), ‘недаядаць’ (в.-дзв.), ‘вяліць, рыхтаваць тытунь для курэння’; ‘брадзіць (пра раствор)’ (паст., віл., Сл. ПЗБ), с. 115

Труд₂ , трут ‘сып, высыпка’ (Сл. ПЗБ; в.-дзв., Рэг. сл. Віц.), труд ‘адзёр’ (Арх. Вяр.), ‘благая хвароба, праказа’ (Варл.), трут ‘прышч’ (Сцяшк. Сл.). с. 116

Трудано́шка ‘скураная сумка для грошай’ (Шат.). с. 117

Труда́ць ‘мучыцца’ (паст., брасл., Сл. ПЗБ). с. 117

Тру́джанне ‘пакуты’ (Гарэц.), труджэ́нне ‘праца, гараванне’ (Некр. і Байк.), тружэ́нне ‘непакой, турбота’ (Нас.), с. 117

Тру́дзіць ‘стамляць, натруджваць рукі, прычыняць боль’ (ТСБМ, Гарэц.), трудзі́ць ‘мучыць, стамляць, турбаваць’ (Ласт.; докш., Бел. дыял. 2), ‘нудзіць, цягнуць на ваніты’ (Брасл. сл.), трудзі́цца ‘цяжка працаваць; пакутаваць’ (Сл. ПЗБ, ТС), ‘мучыцца’ (Гарэц., Бяльк., Барад.), ‘цярпець боль, пакутаваць’ (Варл.), ‘пакутаваць, цяжка хварэць’ (Пан.), с. 117

Тру́днасць ‘цяжкасць’ (Нас., Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, Ян.), ‘турботы’ (Ласт.), ‘моцны боль’ (Хромчанка, Паўн.-маст. гав.), трудно́сць (trudnóść) ‘боль (балесць)’ (Варл.), тру́дносць ‘цяжкасць’ (ТС), тру́дност’ ‘цяжкасць, намаганне, клопат’, трудно́сті ‘перашкоды’ (Вруб.), с. 118

Трудне́ча ‘цяжкасць, перашкода, замінка’ (Нік., Оч.), ‘цяжкасць, цяжка’ (Горбач, Зах.-пол. гов.). с. 118

Тру́дны ‘цяжкі’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Ласт., Вруб.; паст., Сл. ПЗБ), ‘нудны, прыкры, невыносны’ (Нас.), ‘цяжка хворы’ (Пан.), тру́дна ‘вельмі цяжка, вельмі моцна’ (Нас., Бяльк., Гарэц., Ян., Сл. ПЗБ), ‘пакутліва (пры смерці), балюча, пякельна, нясцерпна’ (воран., в.-дзв., швянч., ашм., пруж., Сл. ПЗБ), ‘немагчыма’, ‘толькі б’ (Нас.), тру́дно ‘цяжка’ (Сл. ПЗБ), трудно́ ‘тс’ (Растарг.); сюды ж труднава́ць ‘пакутаваць, гараваць’ (Сцяц.; маладз., Янк. Мат.), ‘цяжка хварэць, мучыцца пры цяжкай хваробе, перад смерцю’ (Рэг. сл. Віц., Пан., Сл. ПЗБ, Янк. 3), ‘перажываць, хвалявацца, нервавацца’ (воран., Сл. ПЗБ), ‘трывожыцца’ (Сцяшк.), труднава́цца ‘турбавацца’, ‘пакутаваць, моцна перажываць’ (гродз., Нар. лекс.), ‘знаходзіцца ў цяжкім становішчы’ (Сцяшк. Сл.), трудні́ць ‘абцяжарваць, турбаваць’ (Нас.), ‘мучыць, цягнуць на ваніты’ (мядз., Нар. сл.), трудні́цца ‘мучыцца’, ‘пакутаваць ад болю, ад хваробы перад смерцю’ (віл., рагач., Сл. ПЗБ, Скарбы, Др.-Падб., Сцяшк. Сл.). Да труд₂, гл. с. 118

Тружда́нне ‘непакой, клопат, турботы’, тружда́ць ‘непакоіць, турбаваць’, тружда́цьца ‘працаваць’, ‘непакоіцца, турбавацца’ (Нас.), тружда́нне ‘цяжкая праца, пакуты’, тружда́цца ‘цяжка працаваць, пакутаваць’ (Юрч. СНС), с. 119

Трузе́лле ‘нейкая лекавая расліна’: Забалела Марысі галоўка, / Захацела Марыся трузелля (БНТ, Песні Беласточчыны); сюды ж, магчыма, іншы варыянт: trujziѐle kapaci (лях., Федар. 5). с. 119

Труі́зм ‘агульнавядомая, заезджаная, збітая ісціна’ (ТСБМ). с. 119

Труі́зна ‘труцізна’ (Нас., Некр. і Байк., Ян.), ‘вельмі дрэнны чалавек’ (брагін., 3 нар. сл.). с. 120

Труі́ць, труі́ці ‘труціць’ (Нас., Байк.-Некр., Янк. БП, Бес., ТС, Мат. Гом., Растарг.; кірау, Нар. сл.; валож., Жыв. сл.), ‘вытраўляць (насякомых)’ (стрэш., Нар. словатв.): tru[[[[[ì]]]]]ć prus[[[[[ỳ]]]]] (Пятк. 3), труі́ты ‘атручваць’ (пін., Жыв. сл.), труі́цца ‘труціцца’ (ТС), с. 120

Трук ‘лоўкі, эфектны прыём, нумар’ (ТСБМ). с. 120

Тру́кша (трю́кша) ‘бручка, Brassica napus’ (слаўг., ДАБМ, камент.). с. 120

Трулі́ць ‘маніці, хлусіць’ (Вушац. сл.), ‘гаварыць няпраўду, выдумляць’ (докш., Бел. дыял. 2), ‘нешта вярзці, невыразна гаварыць (пра п`янага)’ (полац., Нар. лекс.). с. 120

Тру́ля ‘марудны чалавек, маруда’ (лід., Сл. рэг. лекс.). с. 121

Трум ‘месца паміж палубай і днішчам судна, прызначанае для розных грузаў’ (ТСБМ, ТС), ‘спод карабля’ (Некр. і Байк.). с. 121

Тру́маль ‘бітон’, труме́льчык ‘невялікая каструлька з ручкай’ (Рэг. сл. Віц.), сюды ж тру́ман ‘паходны жалезны чайнік з вузкім горлам і шырокім дном’ (Касп.), с. 121

Тру́мкаць ‘трэнькаць, брынкаць струнамі’ (Шат., Сцяшк. Сл., Кал., ТС), ‘невыразна вымаўляць’ (ТС), тру́мкало ‘балбатлівы чалавек’ (Руб.), ‘скрыпка’ (ТС), сюды ж таксама перан. тру́мкаць ‘плакаць, ныць, раўці’ (ТС). с. 121

Трумо́ ‘высокае стаячае люстра’, ‘прасценак, упрыгожаны арнаментам’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), труно́ ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 121

Трумце́ць ‘дрынкаць, бразгатаць, ляскатаць’ (Шат.), ‘пра паколаты гаршчок, збан, калі па іх стукаюць, правяраючы, ці цэлыя’ (Сцяц. Сл.); відаць, у пераносным сэнсе ‘дранцвець, нямець’: ногі трумцяць, як бы адлятаюць (іўеу, Сл. ПЗБ), ‘бурчэць, выказваць незадавальненне’ (Рэг. сл. Віц.). с. 122

Труна́ ‘дамавіна’ (ТСБМ, Нас., Байк.-Некр., Бес., Ласт., Федар. 4, Шым. Собр., Сержп. Прымхі, Бяльк., Шат., Касп., Сцяшк., Яруш., Мал., Булг., Гарэц., Маш., Др.-Падб., Варл., ТС, Вруб., Растарг.; петрык., Яшк. Мясц., ЛА, 3, Сл. ПЗБ), ‘пагібель, канец; вельмі дрэнна’ (ТСБМ), с. 122

Тру́нак ‘напітак’, ‘алкагольны напітак’ (ТСБМ, Нас., Байк.- Некр., Гарэц., Федар. 4, Сцяшк., Яруш., Бес., Адм., Скарбы; астрав., Сл. ПЗБ), ‘віно’ (Сцяшк.), ‘прыправы’ (Жд. 3), пераносна ‘атрута (пра гарэлку)’ (астрав., Сл. ПЗБ), ‘пітво, піццё’ (полац., Нар. сл.), с. 122

Труні́ць ‘злосна жартаваць, іранізаваць’ (Юрч. СНС, Рэг. сл. Віц.), труне́нне ‘злосныя жарты’, сюды ж тру́ніт (г. зн. тру́нетый) ‘чалавек, над якім даўно жартавалі’, трунёмшы ‘звыклы жартаваць’: ён ня можыць мінуты пражыць ні трунёмшы, труне́ннік ‘той, хто злосна жартуе’ (Юрч. СНЛ). с. 122

Тру́нкаць ‘паволі ісці’ (Сцяшк. МГ). с. 123

Тру́нкі ‘ласункі’ (мёрск., Нар. сл.). с. 123

Тру́нне (труньне) ‘скрутак чаго-небудзь бруднага (з адзення)’ (Касп.), с. 123

Труня́нне ‘лодарнічанне’ (Юрч. Вытв.), труня́ннік ‘гультай, бадзяга’ (Юрч. СНЛ), труня́цца (асудж.) ‘лодарнічаць, бадзяцца, хадзіць без справы’ (Юрч.). с. 123

Труп ‘ мёртвае цела чалавека або жывёлы’ (ТСБМ, Нас., Байк.-Некр., Ласт., Федар. 4; уздз., Мат.; віл., Сл. ПЗБ), ‘тулава’ (уздз., уласн. інфарм.): ...паненкам — крылушкі... А я мужык глуп — мне ўвесь труп (Бел. казкі), ‘прах, астанкі’: адзежа трупам узялася (Нас.), ‘гніль’ (Байк.-Некр.): труп яго бяры — праклён (Вушац. сл.), с. 124

Тру́па ‘калектыў артыстаў тэатра, цырка’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 124

Трупае́дзіна экспр. ‘сварлівая жанчына, заяда’ (клец., Бел. дыял. 3). с. 125

Трупа́ціць экспр. ‘есці’ (Юрч. Вытв.): Трупаціла яна крупеню, / Яечню, руднік, жур, смажэню («Энеіда навыварат», Бел. літ. XIX ст.). с. 125

Тру́паць ‘стукаць’ (В. Адамчык, гл. Каўрус, Словаклад), трупнуць ‘стукнуць’ (навагр., Гіл.). с. 125

Трупе́льня ‘морг’ (слуц., Нар. словатв.). Да труп (гл.). с. 125

Тру́песок ‘друз, трэск і інш.’ (ТС), тру́пасок ‘труха, пацяруха’ (Альп.). с. 125

Трупе́хавы ‘трухлявы, збуцвелы, гнілы’ (Бяльк.), трупе́хлы ‘гнілы, ломкі ад гніласці, спарахнелы, трухлявы’ (Нас., Байк.- Некр., Бяльк., Касп., Ласт., Нік., Оч., Варл., Юрч., Сцяшк. Сл.; мёрск., Нар. сл.; в.-дзв., Шатал.), трупе́хліна ‘твань, гніль, трухля’ (Касп.; в.-дзв., Шатал.), ‘гнілое дрэва’, ‘нямоглая жанчына’, ‘зусім слабая асоба’ (Юрч. СНЛ), трупяхля́вый ‘падгнілы’ (там жа), трупе́хнуць ‘трухлець, парахнець, гніць да трухлявасці, распадацца’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб., Касп., Нік., Оч.; в.-дзв., Шатал.; полац., Нар. лекс.). с. 126

Трупе́ць ‘выдаваць глухі гук (пра гнілое дрэва)’: шула ў сярэдзіне трупіць (Шат.). с. 126

Трупе́шлы ‘спарахнелы, струхлелы’ (Сцяшк. Сл.; навагр., 3 нар. сл.), трупе́шка, трупе́шына ‘гнілое спарахнелае дрэва’ (Юрч. СНЛ, Сцяшк. Сл.), трупе́шыцца ‘трупехнуць, гніць’ (Юрч. СНЛ). с. 126

Трупёрда ‘дзябёлая, лянівая дзеўка ці баба’ (рас., Краязн. Газ., 2014, № 10). с. 126

Трупі́знік ‘малы лясок, маладняк’ (Ян.). с. 127

Тру́пка ‘лодка, выдзеўбаная з калоды’ (беш., Нар. сл.), тру́бка, тру́бачка ‘выдзеўбаная з асіны лодка’ (мёрск., Жыв. НС). с. 127

Трупне́ць₁ ‘бразгатаць, брынчаць (пра надтрэснуты посуд)’ (ТС; люб., Сл. ПЗБ). с. 127

Трупце́ць ‘утвараць глухі нячысты гук (пра надтрэснуты посуд, яйка)’ (ТСБМ, Шат., Янк. 3; навагр., карэліц., стаўб., Нар. сл.), ‘трымцець’ (Сцяшк. Сл.), ‘трымцець, як пабіты гаршчок ці збан’ (Абабур.; пух., лях. Сл. ПЗБ): горшчык трупціць, мабыць пабіты (Сержп. Прык.), ‘лопацца (пра скуру пры гарэнні)’ (пух., Сл. ПЗБ). с. 127

Тру́пша іран. ‘той, хто многа есць’ (маст., Сл. рэг. лекс.). с. 127

Труп`ян ‘блёкат чорны, Hyoscyamus niger W.’ (чавус., Мат. Маг. 2). с. 128

Трупяне́ць ‘палохацца, бянтэжыцца’ (Сцяшк. Сл.), ‘траціць рухомасць ад моцнага перажывання, узрушэння, холаду’ (ТСБМ), сюды ж, відаць, з пропускам галоснага трупне́ць: патрупнелі ўцякаючы, аш сэрца лекаці́ць (шчуч., Араш. і інш.). Да труп (гл.). с. 128

Трупя́рня ‘морг, пакой для нябошчыкаў’ (ТСБМ, Гарэц., Некр. і Байк., Ласт.), трупэ́рня ‘тс’ (Сцяц., Жд. 1), трупа́рня ‘тс’ (ТС). с. 128

Трус₁ тру́сік ‘кролік, свойскі грызун сямейства заечых, Lepus cuniculus domesticus’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Гарэц., Др.-Падб., Пятк. 2, Яруш., Касп., Сцяшк., Растарг., Сл. ПЗБ, Арх. Вяр., Бяльк.), трусь ‘тс’ (Нас., Бяльк., Сл. Брэс.; брэсц., ЛА, 1), с. 128

Трус₂ ‘ваганне зямлі, землятрус’ (ТСБМ), с. 129

Трус₃ (trus) ‘ператрус, вобыск’ (Пятк. 3), тру́ска ‘тс’ (Клім.). Да трусіць₁ ‘шукаць’, гл. с. 129

Трус₄ ‘від бегу каня, трух, трушок’ (Бяльк.), сюды ж тру́сом (бегчы) ‘тс’ (Стан., Бяльк.), труском, трускаля́ ‘тс’ (чач., ЖНС), трусі́ць ‘бегчы трушком’ (ТСБМ), с. 130

Трус₅ ‘смецце, ламачча, жарства, друзачкі’ (Нас., Некр. і Байк.); сюды ж, відаць, тру́сак ‘смецце, чарапкі’ (Нас.), тру́сок ‘сухія галінкі, трэскі’ (Федар. 7), тру́ска ‘парушына, трэсачка’ (Нас., Юрч. Вытв., ТС), трусо́чык ‘дробнае вецце, сухое галлё’ (Бяльк.), труса́ ‘пілавінне’ (ст.-дар., Жыв. НС), трусочка ‘ламачча, буралом’ (Нар. Гом.), тру́сачка ‘парушынка; трэсачка’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Байк. і Некр.), ‘дробка, каліва’ (Нас.), тру́снік ‘друз, трэскі’, ‘дробнае ламачча’ (ТС), ‘трэскі’ (Сцяшк. Сл.). с. 130

Труса́я ‘пра неразумную, бесталковую жанчыну’ (Рэг. сл. Віц.). с. 130

Тру́сень ‘трасянка, сумесь сена з саломай’ (ТС, Арх. Вяр.), тру́сенка ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 130

Трусе́я ‘баязліўка’ (Мат. Гом.). с. 130

Тру́сіць₁ ‘дрыжаць ад страху, хвалявання’, ‘баяцца’ (ТСБМ, Др.-Падб., Жд. 1): тру́сіць трасца ‘трасца трасе’ (лун., стол., калінк., добр., лельч., ЛА, 3), трусі́ць ‘калаціць, трэсці ад тэмпературы’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘калаціць, аббіваць, абтрасаць’ (Ян., Мат. Гом.; петрык., Шатал., Пятк. 2), с. 130

Тру́сіць₂ ‘рассыпаць, патроху сыпаць тонкім слоем’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Байк. і Некр., Федар. 7, Гарэц.), ‘імжаць’ (Бяльк.) трусі́ць ‘церусіць’ (карэліц., Нар. сл.), ‘сыпаць, церушыць’, ‘крапаць’, ‘пасыпаць соллю’ (Шымк. Собр., Сцяцк. Сл.; зэльв., Нар. словатв.), трусі́цца ‘растрасацца, рассыпацца (пра сена)’ (Бяльк., Байк. і Некр.), ‘церушыцца, растрасацца’, ‘падаць маленькімі кроплямі, ісці паціху (пра дождж)’ (ТСБМ, Бяльк.; зэльв., Нар. словатв., Сцяшк. Сл.; іўеў., ЛА, 2), ‘сыпацца, натрасацца’ (смарг., лід., Сл. ПЗБ), ‘сыпацца патроху’ (Нас.). с. 131

Трусі́ць₃ ‘разбіваць, раскідваць гной’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 131

Труск ‘дробныя галінкі, ламачча’ (ТС, Ласт.), trusk ‘ігліца, шыгалле’ (АБ, 7); сюды ж, відаць, і тру́сок ‘тонкія галінкі, трэскі’ (ТС), тру́сак (trusok) ‘сухія галінкі, трэскі’ (Тур.), ‘трэскавае смецце’, ‘дробязь, драбяза’ (Нас., Некр. і Байк.), ‘попел, прысак’ (полац., Стан.), трусо́к ‘пілавінне’ (Касп.), тру́сачкі ‘трэскі, смецце’ (Гарэц.), трусо́чык ‘дробны хвораст’ (Бяльк.). с. 131

Тру́ска₁ ‘трэска’ (Нас., Некр. і Байк., ТС), труска́ ‘акаліна’ (пух., Сл. ПЗБ), с. 132

Тру́ска₂ ‘ператрус, вобыск’ (Клім.; Горбач, Зах.-пол. гов.). Гл. трус₃. с. 133

Труска́лкі, труска́ўкі, труска́вкы ‘клубніцы, Fragia viridis Duch.’ (ТСБМ, Касп., Байк. і Некр., Сцяшк., ТС, Выг., Сл. Брэс., Скарбы, Жд. 2; карэліц., Янк. Мат.; гродз., маг., мін., Кіс.; зах.-бел., Сл. ПЗБ); труска́вчына ‘ягада клубніц’ (Клім.); труска́лка ‘тс’ (Нік., Оч.), труска́ўка ‘тс’ (Кіс.), тру́скаўкі ‘суніцы, Fragaria ananassa Duch.’ (маг., мін., гродз., Кіс.; бяроз., ЛА, 1). с. 133

Труска́ты, труска́тый ‘кусцісты (пра лён)’ (малар., Уладз., Сл. Брэс.). с. 133

Тру́скаць ‘есці шмат сырой садавіны і гародніны’ (Рэг. сл. Віц.). Гл. трошчыць, трушчыць. с. 134

Тру́скі, трускій ‘няроўны, нягладкі’ (Жд. 3, Мат. Маг.), ‘дрогкі’ (брагін., Шатал., Сцяшк. Сл., Сержп. Казкі). с. 134

Труско́м ‘ашчадна, патрошку’: насып труском ды бяжы трушком (Вушац. сл., Пятк. 3). Да трусіць₂ ‘сыпаць, церусіць’, гл. с. 134

Труско́ўнік ‘грыб Helotium’ (Сяржаніна, Грыбы). с. 134

Труслі́вы ‘баязлівы, палахлівы’ (ТС, Бяльк.), сюды ж трусля́к ‘баязлівец’ (Мат. Маг.). с. 134

Трусна́ты, трусна́тый ‘цвёрды’ (кам., Жыв. НС). с. 134

Тру́снуць ‘хруснуць, храснуць, надламацца’ (Нас., Некр. і Байк., Ласт., Сл. ПЗБ), сюды ж трусці́ць, патрусці́ць ‘паламаць, здрабіць на кавалкі’ (Нас., Байк. і Некр., Гарэц.), тру́снік ‘друз, трэскі’ (Сцяшк. Сл.). с. 134

Трусо́вы: на тым белым камені трусова пер`е (маладз., Песні сямі вёсак). с. 134

Трусо́к ‘пілавіны’ (Касп.), ‘тонкія галінкі, трэскі і г. д.’ (ТС). Да труск (гл.). с. 134

Тру́сты: трусты на калёсах ‘выдумкі’ (Мат. Маг. 2). с. 134

Трусца́ ‘густы сняжок’ (Сцяшк. Сл.). Да трусіць ‘сыпаць, церушыць’ (гл.). с. 134

Трусці́ць ‘ламаць, крышыць’, разбіваць на кавалкі, разбураць’ (Нас.), тру́сціць ‘ламаць, крышыць, развальваць’ (Некр. і Байк.). Гл. трушчыць. с. 134

Трусы́, тру́сікі ‘прыналежнасць мужчынскай або жаночай бялізны’, ‘спартыўныя кароткія штаны, трусы’ (ТСБМ), trusy ‘тс’ (Брасл. сл.), трусэ́ (шчуч., Сл. ПЗБ). с. 135

Трусь-трусь — падзыўныя словы для кролікаў (полац., Нар. лекс.). с. 135

Труся́нка ‘трасянка; страва з некалькі прадуктаў’ (ТС), трусю́ха ‘дробная салома’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 135

Трут ‘высушаная губа, якая выкарыстоўваецца для высякання агню’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Др.-Падб., Гарэц.; дубр., мсцісл., стаўб., клім., ЛА, 4), ‘чага, бярозавая губка’ (Ласт., Меер. Крыч.), ‘губа на альсе’ (гарад., ЛА, 1), сюды ж, відаць, і ў праклёне каб цябе трут еў, як ты аб`ідаіш мае дабрыцо! (Варлыга, Прыказкі Лагойшчыны, New York; München, 1966, 104). с. 135

Тру́тка ‘атрута’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 136

Трутнёўка ‘пчаліная матка, ад якой выводзяцца толькі трутні’ (Сцяшк., Варл.; слаўг., Нар. сл., Скарбы, Сл. ПЗБ), трутнёўка ‘тс’ (Мат. Гом.), трутоўка ‘тс’ (Сцяшк.; лід., Сл. ПЗБ, ПСл; слаўг., Нар. сл., Скарбы, ПСл), труто́вка, тру́тныха ‘тс’ (Сл. Брэс.), труто́ўка ‘неаплодненая матка’ (Анох.). Да тру́цень (гл.). с. 136

Трутні́ць ‘спаць’ (Рэг. сл. Віц.). с. 136

Тру-тру ‘гук паляўнічай трубы’ (ваўк., Федар. 4). с. 136

Трутушкая ‘?’: тую трутушкую папалам выпілі (маг., Шн., 450). с. 136

Тру́фель ‘клубнепадобны падземны грыб’ (ТСБМ), тру́хвель ‘тс’ (карм., Сярж.-Яшк.), тру́фля ‘тс’ (Некр. і Байк., Сяржаніна, Грыбы). с. 136

Трух ‘павольная рысь, трушок’ (ТСБМ, Бяльк.), трух-трух — гукаперайманне для абазначэння бегу дробнай рыссю (ТСБМ), трюх-трюх — пра язду трушком (мсцісл., Нар. лекс.), трю́ханьня ‘язда трушком’ (Юрч. СНЛ); тру́хаць ‘бегчы трушком’ (ТСБМ, Шат., ТС; віл., Сл. ПЗБ), тру́хыць ‘тс’ (Бяльк.; Юрч. Сін.), пратру́хаць (Нік. Очеркн), часцей, аднак, прыслоўе ў форме назоўніка ў Тв. скл.: тру́хам ‘(трухаць) трушком’ (Шат., Гарэц., Др.-Падб., Янк. 1, Байк. і Некр.; лях., Сл. ПЗБ), трухо́м ‘павольным бегам’ (рагач., Сл. ПЗБ, Сцяшк.), тру́хом ‘тс’ (ТС), тру́хым ‘тс’ (Бяльк.). с. 136

Тру́ха₁ ‘жанчына, якая трэ лён’ (Сцяшк.). Да церці (гл.). с. 137

Тру́ха₂ ‘картачная гульня’ (ТС). с. 137

Труха́ ‘пацяруха, перацёртае сена, салома’ (ТСБМ; Некр. і Байк., Сл. ПЗБ; бялын., ЛА, 2), ‘дробныя сухія рэшткі чаго-небудзь’, ‘што-небудзь нікчэмнае, бескарыснае’ (ТСБМ; Сержп. Прык.), ‘трухлявая драўніна’ (Мат. Гом.), ‘старая драўляная будыніна’ (Вушац. сл.). с. 137

Тру́халь ‘труха, пацяруха’ (дзісн., Бел. дыял. 3). с. 137

Трухане́ц ‘стрэсены арэх’ (Янк. 1). с. 138

Тру́хам ‘дробнай рыссю’ (ТСБМ, Шат.), тру́хом ‘тс’ (ТС). Гл. трух. с. 138

Тру́хаць ‘бегчы подбегам, бегчы памалу’ (ТСБМ, Стан., Варл., ТС). с. 138

Тру́хі ‘вобыск, вобшук’ (Ц. Гартны). с. 138

Трухката́ць ‘грукатаць’ (Нар. Гом.). с. 138

Трухлі́вы ‘баязлівы’ (Нас., Гарэц.), сюды ж труха́ць, тру́хнуць ‘баяцца, палохацца’ (Рэг. сл. Віц.), трухну́ць ‘спужацца, спалохацца’ (Некр. і Байк., Юрч. Сін.), с. 138

Тру́хлы ‘гнілы, сатлелы; слабы на здароўе’ (Нас.), ‘гнілы і парахнявы’ (Шат., Байк. і Некр., Растарг.), ‘спарахнелы’ (паст., даўг., пін., Сл. ПЗБ), ‘друзлы’ (Варл.), сюды ж трухле́ць ‘гніць, парахнець, разбурацца’ (Нас., Гарэц., Некр. і Байк.), с. 139

Трухні́вы, трухня́вы ‘трухлявы, крохкі, нямоцны’ (ТС), сюды ж трухне́ць ‘брынчаць, брынкаць, бразгаць (пра надтрэснуты посуд)’ (ТС), з іншай асновай трухце́ць ‘трашчаць’ (люб., Жыв. сл.), ‘утвараць глухі гук (пра надтрэснуты посуд’ (Зайка Кос.). с. 140

Тру́хнуць ‘трухлець, парахнець, трупехнуць’ (Некр. і Байк., ТС), трухну́ць ‘гніць’ (Яруш.), сюды ж тру́хнуць ‘баяцца, падаць духам’ (Ласт.), ‘многа і позна спаць’ (полац., Нар. лекс.). с. 140

Трухта́ ‘невысокая, поўная, але жвавая жанчына’ (Мілк. Сл.). с. 140

Трухтом ‘трушком’ (бераст., Сл. рэг. лекс.), трухтою ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 140

Трухце́ць ‘бегчы трушком, трухаць’ (Скарбы). с. 140

Тру́цень (тру́цінь, тру́цянь, тру́тэнь) ‘самец у пчалінай сям`і’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Байк. і Некр., Сцяшк., Бес., ТС, Сержп. Грам., Сл. ПЗБ; слаўг., Нар. сл.) і пераноснае ‘гультай’ (Нас., Бяльк., Байк. і Некр., Пятк. 2, Сцяшк.), с. 140

Труці́зна ‘атрута’ (Нас., Байк. і Некр., Жд. 3, ТС; шальч., Сл. ПЗБ), ‘шкодная для здароўя ежа, выпіўка, лякарства’ (полац., Нар. сл.); ‘ядахімікат’ (Сл. ПЗБ), труты́зна ‘атрута’ (стол., Нар. лекс.), труты́зно ‘тс’ (Клім.; кам., Жыв. НС), турці́зна ‘тс’ (стаўб., Сл. ПЗБ). с. 141

Труці́ць ‘знішчаць атрутай, рабіць шкоду атрутнымі рэчывамі’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Ласт., Касп., Байк. і Некр., Гарэц., Яруш., ТС, Варл., Сл. ПЗБ), труці́цса, тру́ціцса ‘турбавацца, мучыцца, непакоіцца’ (Кліх.), с. 141

Труць₁ труц ‘труціць’ (воран., ашм., смарг., гродз., Сл. ПЗБ), с. 142

Труць₂ ‘яд, атрута’ (Некр. і Байк., Ласт.). с. 142

Труша ‘няўдалы чалавек’ (воран., Сл. рэг. лекс.). Няясна. Магчыма, утворана пры дапамозе суф. -ша ад дзеяслова, блізкага да літ. ігйкіі ‘не хапаць (некаму нечага)’, ‘трэскацца, разрывацца’. с. 142

Тру́ша ‘псіна’: сабака трушой смярдзіць (воран., Сл. ПЗБ), ‘гніль, цвіль, падла’ (там жа). с. 142

Тру́шанка ‘трасянка, сумесь, салома, змешаная з сенам’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., Байк. і Некр., Некр., Пятк. 1, Мат. Гом., Янк. 1, Др.-Падб.; мазыр., 3 нар. сл., Яшк. Мясц.), ‘мешаніна розных дробных частак’ (Гарэц.): боб, гарох і віку скалаціць — тру́шанка (чэрв., бярэз., Сл. ПЗБ); тру́шанка і стру́шанка, тру́шаніца, трушо́нка ‘трасянка’ (гродз., мін., маг., гом., ЛА, 2). с. 142

Тру́шка ‘булка’ (Рэг. сл. Віц.). с. 143

Трушо́к ‘павольны бег’ (ТСБМ), ‘бег павольнай рыссю, без напружання’ (Варл., Янк. 1), тру́шыцца ‘ісці паволі, трушком’ (іўеу, Сл. ПЗБ, Сцяц.), тру́шкі ‘трушком’ (Нік., Ян., ПСл), трушка́ ‘трухам’ (шчуч., Сл. ПЗБ), ‘бягом’ (Сцяц.), трушко́м ‘хутка бегчы’, ‘хутка ехаць’ (навагр., слаўг., ЛА, 2), ‘подбегам’ (ТСБМ, Сцяшк.), ‘дробнай рыссю’ (Нас., Шат., Касп., Янк. 1, Гарэц., Др.- Падб., ТСБМ, Сцяшк., Байк. і Некр.), трюшко́м ‘тс’ (Бяльк.). с. 143

Трушча́віна ‘трэска’ (ТС). Да трушчыць (гл.). с. 143

Трушчо́ба ‘бедны, густа населены брудны квартал горада’, ‘брудны, цёмны, разбураны дом’ (ТСБМ). с. 143

Трушчы́на ‘гушча, якая засталася на дне’ (Нас., Растарг.), ‘штосьці кіслае, салёнае і горкае’ (Растарг.), трушчы́ны ‘адыходы ад воску, вашчына’ (Нас.), трушчы́нкі ‘рэшткі ад выціскання соку’ (Нас.). с. 143

Тру́шчыць ‘біць, ламаць, крышыць, разбураць крохкае, далікатнае’ (Янк. 3), тры́шчыць ‘тс’ (Нас.), трю́шчыць ‘тс’ (Бяльк.), тру́шчыць ‘многа есці неспажыўнога’ (Янк. 3), ‘есці са смакам, з апетытам’ (Адм.), ‘есці, хрумстаць’ (іўеў., Сл. ПЗБ), тру́шчыць, тро́шчыць ‘ламаць, разбіваць; есці з хрустам’ (ТС), трушчэ́ць ‘расціскаць’, ‘лузаць арэхі’ (Варл., капыл., ЛА, 1), трушчэ́ць, трушча́ць ‘хрусцець (пра снег, лёд пад нагамі)’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 143

Трушы́на, трушы́нка ‘трошачкі, маленькая колькасць’ (Нас.). с. 144

Трушы́ць ‘памалу кідаць’ (Мат. Маг.). с. 144

Труя́₂ ‘пацяруха’ (ТС, Альп.). с. 144

Тры ‘лік і лічба З’, ‘колькасць, абазначаная лічбай 3’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Федар. 4, Ян., ТС, Сл. ПЗБ), трі ‘тс’ (Бяльк.), с. 144

Трыб₁ ‘квартальная вузкая прасека ў лесе, лясная прамая дарога’ (Сл. Брэс.; пруж., Яшк.; кам., Жыв. НС; кобр., Скар. НМ), тры́ба ‘прасека ў лесе для лакалізацыі ачага пажару ці размежавання лясных кварталаў’ (Скарбы; Чыгр.; слонім., Жыв. НС, Сцяц.; шчуч., 3 нар. сл., Сцяшк.; шчуч., воран., Сл. ПЗБ), трэб (треб) ‘граніца, мяжа’ (Дабрав.), трэ́ба ‘прасека, прагал’ (Сл. Брэс.), трэ́бо ‘роўнае месца за вёскай’ (пруж., Чэрн.), с. 145

Трыб₂ ‘жыццёвы шлях’ (Варл.): ніякім тры́бам ‘ніяк, ніякім спосабам’ (Ян.), с. 145

Тры́ба₁ ‘шасцярня малатарні’ (ТСБМ; карэліц., нясвіж., Нар. словатв.; драг., Жыв. сл.). с. 145

Тры́ба₂ ‘кожнае з трох падраздзяленняў, на якія дзялілася насельніцтва Рыма паводле паходжання’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 146

Трыбло́, трэбло́ ‘жывот, страўнік (жывёлы)’ (Рэг. сл. Віц.), ‘пуза, трыбух’ (ТС), трэбло́ ‘тоўсты, няўклюдны і прагны да яды’ (Растарг.), тры́бло ‘пузаты’ (Зайка Кос.), ‘трыбух’ (пін., ЖНС), трабло́ ‘жывот, чэрава’ (Мат. Гом.), трубло́ ‘чэрава’ (рас., ЛА, 1), трыбла́ты, трэбла́ты ‘чэраваты’ (лун., стол., лельч., ЛА, 1; лельч., Нар. лекс.; шуміл., Сл. ПЗБ), ‘тоўсты’ (Сцяшк. Сл., ТС), ‘трыбухаты, з вялікім чэравам’ (кам., Сл. ПЗБ), трыбла́тый ‘тс’ (лун., Шатал.; кам., Жыв. НС), трібластый ‘тс’ (сен., ЛА, 1), трубла́ты ‘тс’ (ельск., там жа). с. 146

Трыбны́ ‘сытны (пра страву)’ (лельч., Нар. лекс.). Да трыўны, трыўкі (гл.). с. 146

Трыбо́к ‘ручка, дэталь прывода медагонкі’ (Анох.). с. 146

Тры́брат ‘рыбалоўная снасць — крыга або гегні — з драўлянай асновай — палазамі’ (брасл., Лекс. балтызмы, 18). с. 146

Тры́братдзеці ‘траюрадныя браты або сёстры’ (дзісн., Бел. дыял. 3). с. 146

Трыбу́лька ‘скарада, Allium schoenoprasum L.’ (гродз., Кіс.), ‘дробная цыбуля’ (Гарэц.). с. 147

Трыбу́н ‘назвы розных службовых асоб у Старажытным Рыме’, ‘грамадскі дзеяч — выдатны прамоўца і публіцыст’ (ТСБМ), с. 147

Трыбу́на ‘ўзвышэнне для выступлення прамоўцы’, ‘месца, дзе праходзіць грамадская дзейнасць каго-небудзь’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘месца для выступоўца’ (Вруб.), трібу́на ‘тс’ (Бяльк.). с. 147

Трыбуна́л ‘судовы орган для разгляду ваенных і асабліва цяжкіх грамадзянскіх злачынстваў’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 147

Трыбу́х (трабу́х, трябу́х) ‘страўнік’ (ТСБМ, Федар. 4, Бяльк., Касп., Варл., Сцяшк., Сл. Брэс., Пятк. 2, Растарг.), ‘страўнік у жывёл’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 1), ‘кіндзюк; страўнік жывёлы, начынены грэцкай кашай са шкваркамі альбо з кавалачкамі сала’ (Ласт., Малч.), ‘вантробы’ (Байк. і Некр., Др.-Падб., Сл. Брэс.), ‘сальцісон’ (Сл. Брэс.), трыбухі́ ‘вантробы (страўнік, кішкі і інш.)’ (Нас., Гарэц., ТСБМ, Ласт., Пятк. 2, Байк. і Некр., Мат. Гом., Мат. Маг., Юрч. Вытв.), трыбухе́ ‘тс’ (Скарбы), трыбушкі́ ‘ўнутранасці дробных жывёл, якія ўжываюцца ў ежу (парасячыя, індычыя, рыбныя)’ (Нас.), трыбу́х / трыбушо́к ‘пуп у птушак’ (гродз., ЛА, 1), трыбу́х ‘пуза, чэрава’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Байк. і Некр., Вруб.), ‘вялікі жывот’ (Сл. ПЗБ, Скарбы, Жд. 1); с. 148

Трыбушо́нік (требушоник) ‘штопар’ (Нас.), трыбушо́нак ‘тс’ (Касп.). с. 149

Трыбушы́ць ‘патрашыць, вымаць вантробы з забітай жывёліны’ (ТСБМ, Байк. і Некр.; мёрск., Жыв. НС), ‘разварочваць, разрываць, даставаць усё, што знаходзіцца ў чым-небудзь’ (ТСБМ, Растарг.), ‘тармашыць, рабіць вобыск’ (там жа, ТС), ‘трэсці; разварочваць’: трыбушыць у сундуку (Юрч. СНЛ), турбу́шыць ‘тармасіць, тузаць’ (ТС), трыбушы́цца ‘знішчацца, развальвацца, рвацца’ (Юрч. Вытв.), трэбушы́ты ‘трэсці, калаціць’ (пін., Нар. лекс.), сюды ж трыбушэ́ннік ‘той, хто трасе, разбурае’ (Юрч. СНЛ). с. 149

Трыва́нне ‘граматычная катэгорыя, якая выражае закончанасць / незакончанасць дзеяння ў часе’ (ТСБМ, Некр. і Байк., БРС). с. 150

Трыва́ць, трыва́ці ‘вытрымліваць, цярпліва пераносіць боль, непрыемнасць, цярпець’ (ТСБМ, Нік. Очерки, Бяльк., Касп., Байк. і Некр., Гарэц., ТС, Сл. ПЗБ, Варл.; ашм., Стан.), ‘працягвацца пэўны час’ (ТСБМ, Вруб.), ‘доўга захоўваць прыдатнасць, трымацца’ (Нас., ТСБМ), ‘быць, існаваць, перабываць’ (Нас., Некр. і Байк.), трва́ць ‘перабываць, працягвацца; трымацца’ (Нас.), тырваць ‘цярпець’ (Бяльк.). с. 150

Трыві́нка ‘братавая, жонка брата’ (Сл. Брэс.), трывы́нка ‘тс’ (кобр., Нар. лекс.), трыві́нкі ‘ятроўкі’ (жабін., ЛА, 3), втрывынкы́ ‘тс’ (кобр., там жа). с. 151

Трывія́льны ‘звычайны, неарыгінальны’ (ТСБМ). с. 151

Трыво́га ‘неспакой, моцнае душэўнае хваляванне, выкліканае страхам’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр., Федар. 4, Пятк. 2, Мал., ТС, Кліх, Вруб., Сл. ПЗБ, Вушац. сл.; палес., віл., рас., талач., мсцісл., касцюк., ЛА, 5), ‘сполах, непакой’ (Некр. і Байк.), ‘замяшанне, перапалох’ (Ласт.), ‘небяспечнае становішча’, ‘сігнал, які апавяшчае аб ім’ (ТСБМ, Шат.), трыво́жыць ‘прыходзіць у стан непакою’, ‘парушаць спакой, турбаваць’, ‘раздражняць, раз`ятрываць’ (ТСБМ, Бяльк., Байк. і Некр., ТС, Юрч. Сін.; паўсюдна, ЛА, 3), трывожны (лоеў., ЛА, 2), трыво́жыцца (ТС), с. 151

Трыву́льны ‘вытрыманы, цярплівы’, ‘спажыўны, смачны’ (Сцяшк. Сл.), трыву́ло ‘сытна, трывала’ (Сцяц., Сцяшк. Сл.), трыва́льна, трыву́льна ‘моцна, стойка’ (беласт., Стан.), трыу́льно ‘сытна’ (Сл. рэг. лекс.). Да трыва́лы < трыва́ць (гл.). с. 152

Трыву́х(а) (треву́ха, треву́х) ‘удар, поўха’ (Нас.), трыву́шина ‘аплявуха’ (там жа), трыву́шыць ‘біць у вуха’ (Юрч. Вытв.). с. 152

Трыга́н ‘трыножак’ (Ласт.). с. 152

Тры́гельт ‘гасцінчык, чаявыя’ (В. Дунін-Марцінкевіч). с. 152

Трыгі́к-трыгі́к ‘скок-скок (на адной назе)’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). с. 152

Трыгу́біца (трэгу́біца, трыгу́бка, тру́біца) ‘рыбалоўная снасць з трох палотнаў (дзве сеткі па баках з рэдкімі вочкамі — рэдзі, а сетка пасярод — густая з вочкам, куды трапляе рыба)’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ, Байк. і Некр., Шат., Сцяшк.; ашм., Яшк. Мясц., Скарбы₂; докш., валож., ЛА, 1; мін., гродз., Браім, Рыбалоўства, 45), трогу́біц`а ‘тс’ (зах.-палес., Дзендзялеўскі, Бел.-укр. ізал., 25), трыгу́біца ‘трохсценная сетка на птушак’ (Чач., Нас., Цярохін, Охота), ‘восці з трыма зубамі’ (Нас.), трыгу́бка ‘тс’ (Байк. і Некр.), с. 153

Трыд ‘баязлівец’ (Мат. Маг.). с. 154

Тры́дзевяць ‘вельмі многа, няпэўная колькасць’: сядзіць маць Прачыста на прыстоле і дзержыць трыдзевяць ключы ў прыполе (БНТ, Зам.), ‘дваццаць сем’: у камори стоиць тридзевяць дубовых; тридзевяць скацерсци шавковыя (Рам. 5), у 1930-я гады адпавядала тро́йчы дзе́вяць (Некр. і Байк.); сюды ж трыдзевя́ты: трыдзевятае царства ‘вельмі далёкая краіна, зямля’ (ТСБМ), трыдзевя́тка ‘крынічнік-дуброўка, Veronica chamaedrus L.’ (маг., Кіс.). с. 154

Тры́дзесяць ‘многа, няпэўная колькасць’: трыдзесяць ран (БНТ, Зам.), с. 154

Тры́ер ‘трыер, машына для ачысткі і сартавання насення’ (ТСБМ, Брасл. сл.), тры́ёр ‘тс’ (Сцяшк.), трэ́ер ‘тс’ (Жд. 1). с. 155

Трыёдзь ‘хрысціянская богаслужэбная кніга, у якой змешчаны трохпесенныя каноны’ (ТСБМ), с. 155

Тры́заўка ‘рутвіца рагатая, Lotus corniculatus L.’ (віц., Кіс., Ласт.). с. 155

Трызво́н ‘звон ва ўсе званы (у царкве)’ (Нас., Байк. і Некр., Шымк. Собр.), ‘перазвон’ (РБС), ‘распаўсюджаная чутка’, ‘гамонка, пагалоска’, ‘поўха’, ‘суровая вымова’, сюды ж трызво́ніць ‘званіць’, ‘голасна, публічна гаварыць пра нешта’ (Нас.). Да звон (гл.); с. 155

Трызе́лле (try ziélje) ‘нейкая лекавая расліна’: sta[[[[[u̯]]]]] Jesienko try ziélje kapáci (бераст., Федар. 5), тро́йзелле ‘трава лекавая’ (Нар. Гом.), trojziѐlje ‘тс’ (клец., лях., Федар. 5), troch-ziélje ‘тс’, trujziéle ‘тс’ (лях., Федар. 5), трузе́лле ‘тс’ (БНТ, Песні Беласточчыны). с. 155

Трызі́мак ‘конь, цялё на трэцім годзе, трацяк’ (Сцяшк.; беласт., вільн., Сл. ПЗБ). Да тры і зіма (гл.). с. 156

Тры́зна ‘заключная частка пахавальнага абраду’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘памінкі па нябожчыку’ (ТСБМ, ТС), с. 156

Тры́зніць ‘гаварыць без памяці, галюцыніраваць’, ‘несці лухту’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Байк. і Некр., Гарэц., Мядзв., Касп., Багд., Стан.), ‘гаварыць праз сон’ (Бяльк.), ‘бачыць што ў сне, у гарачцы’ (Ласт.), трызні́ць ‘гаварыць адно і тое ж’ (ТС, Растарг.), тры́зніці ‘хлусіць, гаварыць няпраўду’ (пруж., Сл. ПЗБ), ‘блюзніць, трызніць, гаварыць у непрытомнасці’ (паўн.-усх., ЛА, 3), тры́знік ‘лунацік’ (Мат. Маг.), тры́зненне ‘вярзенне, бяссэнсавая гаворка хворага, які знаходзіцца ў бяспамяцтве’, ‘мары, думкі аб кім-, чым-небудзь’ (ТСБМ); трызня́ ‘лухта, абы-што’: як будзеш спаць да дня, насніцца трызня (чач., Бел. дыял. 2), тры́зня ‘шкода’ (Стан.). с. 157

Трызу́б ‘ваўкаўня, пастка на ваўкоў’ (Цярохін, Охота), трызу́бка ‘матыка з зубцамі’ (лельч., бераст., ЛА, 2), с. 158

Трыйло́чыць ‘гаварыць недарэчнасці, глупства, разводзіць плёткі’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 158

Тры́йчы ‘тройчы, трыкроць’ (Нас.), тры́чы ‘тс’ (арш., Мат.), с. 158

Трык ‘некастрыраваны баран’ (Бес.). с. 158

Тры́к(а) ‘драўляная лаўка’: бацько зробіў трыка (пруж., Сл. Брэс.), відаць, трык м. р. с. 158

Трыката́ж ‘тканіна машыннай вязкі’ (ТСБМ). с. 158

Тры́каць ‘невыразна вымаўляць словы, картавіць’, тры́ковы ‘картавы’ (ТС). с. 159

Трыкі́р ‘трысвечнік’: наш трыкір, нашыя тры святліны (Н. Мацяш), с. 159

Трыкля́ты ‘пракляты’ (Нас., Байк. і Некр.), с. 159

Тры́кнуць ‘выпіць (спіртнога)’ (брасл., Сл. ПЗБ). Да тры́нкнуць (гл.). с. 159

Трыко́ ‘шарсцяная тканіна ўзорнага пляцення для верхняга адзення’, ‘трыкатажнае адзенне’, ‘жаночая бялізна з трыкатажу’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), трыко́т ‘тканіна, падобная да робленых пруткамі матэрый’ (Ласт., Пятр.). с. 159

Трыко́тка ‘трашчотка для спужвання звера’ (Сцяшк.). с. 159

Трыкра́ска ‘фіялка, браткі, Viola tricolor L.’ (Ласт.). с. 159

Трыкро́ць ‘тры разы’, ‘тройчы’ (Нас., Байк. і Некр., Др.-Падб.), с. 159

Трыку́тнік ‘трохвугольнік’ (ТСБМ, Байк. і Некр.). с. 160

Трыла́пнік ‘бабоўнік, Laburnum Medic.’ (брасл., Сл. ПЗБ), tryłapnik, kryłapnik ‘капытнік балотны, Calla palustris L.’ (Брасл. сл.). с. 160

Тры́лер ‘фільм жахаў’ (БПС, Улас., Баршч.). У беларускім друку ў канцы 1980-х гадоў (Уласевіч, Беларусіка, 36, 107). с. 160

Трылі́снік ‘назва некаторых раслін з трайчастымі лістамі’ (ТСБМ, Бяльк., Меер Крыч.), ‘бабоўнік, Menyanthes trifoliata L.’ (Кіс.; навагр., клім., ЛА, 1), ‘канюшына’ (Ласт., Др.-Падб.). с. 160

Трыло́гія ‘тры творы аднаго аўтара, аб`яднаныя пераемнасцю тэксту’ (ТСБМ), трылёгія ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 160

Трылу́дзіць ‘трызніць’, ‘хлусіць’ (Касп.), трылю́дзіць ‘балбатаць, пустазвоніць’ (Юрч.), трілю́дзіцца ‘пустазвоніць’, ‘здавацца, невыразна ўяўляцца’ (Юрч. Вытв.), турлю́дзіць ‘гаварыць лухту’ (Мат. Маг.); сюды ж трілю́да ‘бязлуздзіца, лухта’ (Юрч., Юрч. СНЛ), ‘бяссэнсіца відавочная’ (Юрч. Сін.), трілю́дзішча ‘тс’, ‘пустамеля’ (Юрч. Вытв.), трілю́дзіна ‘бязглуздзіца, лухта’ (Юрч. СНЛ), ‘пустамеля’ (Юрч.), трілю́джыньнік, трілюдзіньнік, трілюднік ‘балбатун, пустаслоў’, трілю́джыньня, трілюдзіння, трілю́дзіца ‘пустазвонства; бязглуздзіца’ (там жа). с. 161

Трылу́за ‘пустазвон, балбатун, пляткар’ (Яўс.), ‘чалавек, які гаворыць недарэчнасці, глупства’ (Рэг. сл. Віц., Бел. дыял. 2). с. 161

Трыльё́н ‘лік, роўны тысячы мільярдаў’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 162

Трым ‘падоўжная бэлька, якая падтрымлівае папярочныя’ (кобр., Сл. Брэс.). Да трам (гл.). с. 162

Трымана́ ‘надакучлівы чалавек’ (Мат. Гом.). с. 162

Трыма́ць ‘узяўшы ў рукі (рот, зубы), не даваць выпасці’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Шат., Шымк. Собр., Касп., Мядзв., Мал., Яруш., ТС), трыма́ці, трыма́ті, трыма́ты ‘тс’ (Бес., Булг., ЛА, 3), трума́ць ‘тс’ (гродз., Нар. лекс.); перан. трыма́ць ‘утрымліваць, захоўваць за сабою, быць уладальнікам’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Ласт.; ашм., Сл. ПЗБ), ‘мець у сваёй уладзе, у духоўным падпарадкаванні’, ‘прымушаць знаходзіцца каго-небудзь дзе-небудзь супраць яго волі, не выпускаць’ (ТСБМ) (там жа), ‘выхоўваць, трымаць у рамках’ (маст., Сл. ПЗБ), ‘трымаць скаціну’ (Бяльк.), ‘гадаваць, разводзіць’ (Сл. ПЗБ), ‘служыць апорай, падтрымліваць, быць на чыімсьці баку’ (ТСБМ, Шат.), ‘стаяць, працягвацца (пра мароз)’ (беласт., Сл. ПЗБ), ‘захоўваць; трымаць (у хляве)’ (там жа, Бяльк., Вушац. сл.), ‘адпаведным чынам паводзіць сябе’ (ТСБМ), ‘ажыццяўляць, выконваць, здзяйсняць (экзамен, адказ, ініцыятыву)’ (там жа), ‘трываць’ (ТС); с. 162

Трымбу́лька, трамбу́лька, трынбу́лька ‘цыбуля, якую сеюць насеннем’ (Жд. 1; гродз., Кіс.). Сюды ж, відаць, трымбуль ‘шпянёк у жорнах’ у загадцы: Купа на купе, трымбуль на пупе (гродз., БНТ, Заг.). Гл. трыбулька. с. 164

Трымгаце́ць ‘ледзь свяціцца’ (Сцяшк. Сл.). с. 164

Трыме́стр ‘частка навучальнага года працягласцю ў тры месяцы’ (ТСБМ). с. 164

Трымката́ць ‘тромкаць, наігрываць’ (Нар. Гом.). с. 164

Трымкаце́ць (трымкоце́ць) ‘трымцець, трэсціся, калаціцца, дрыжэць’ (ТС), варыянт трамкаце́ць (гл.). с. 164

Тры́мкаць ‘брынкаць струнамі’ (Шат., Зайка Кос.; навагр., Ск. нар. мовы), ‘няўмела іграць’ (в.-дзв., Шатал., Сцяц., Ск. нар. мовы), ‘падыгрываць другому музыканту’ (кап., Жыв. сл.). с. 164

Трымпа́йла (трымпа́йло) ‘доўгае палена, якое вешаюць скаціне на шыю, каб яна не ўцякала’ (драг., Ск. нар. мовы, Клім.). с. 164

Трымунта́н ‘сіберны вецер’ (Сцяшк. Сл.), трымукта́н ‘паўночны вецер’ (калінк, Арх. ГУ). с. 164

Трымце́ць, трамце́ць ‘дрыжаць, калаціцца (ад стуку, удараў, ад страху)’, ‘трэсціся, калыхацца’, ‘пакрывацца рабізною (пра паверхню вады)’, ‘узмоцнена і часта біцца (пра сэрца)’, ‘махаючы крыламі, трымацца ў паветры’, ‘трапятаць ад моцнага хвалявання, унутранага пачуцця’ (ТСБМ, Некр. і Шат., Ласт., Сцяшк.; ашм., Стан., Ян., Растарг.), ‘дрынкаць, бразгатаць, дзілінкаць, тарахцець’ (Некр. і Байк.), зоркі трымця́ць ‘зоры мігцяць, ззяюць’ (ваўк., ЛА, 2), тромце́ць ‘дрыжаць’ (ТС), с. 165

Тры́на, тры́ны мн. л. ‘ільняная і канаплёвая траста, кастрыца’ (Уладз., Мат. Гом.; люб., ЛА, 4), ‘дробныя часткі валакна пры трапанні’, ‘цвёрдыя адходы пры апрацоўцы валакна’ (жытк., лельч., Трух.). с. 165

Трына́нцаць ‘трынаццаць’ (Некр. і Байк., Растарг.; валож., Стан.): трынанцаць завуць чортавым тузінам. Калі як-небудзь з гасцей будзе трынанцаць, та з іх хтось хутко памрэ (Сержп. Прымхі). с. 166

Трынасе́ннік ‘расліна балотніца, Triglochin palustre L.’ (гродз., маг., Кіс.), трынасе́ньнік балотны ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 166

Трына́ццаць ‘лік і лічба 13; колькасць, якая абазначаецца лічбай 13’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк.), трына́нцаць (гл.), трына́ццаць ‘тс’ (Нас., Шат., Байк. і Некр.), трына́нцать ‘тс’ (Растарг.), с. 166

Трындзе́ць ‘многа гаварыць аб чымсьці нязначным; хлусіць’ (Мілк. Сл., Аляхн.), трындзе́ць, трындзі́ць ‘вярзці, гаварыць глупствы’ (Васільковая сп., Вушац. сл.), трындзі́ць ‘хутка гаварыць абы-што’ (Сцяшк. Сл.), ‘вярзці’ (слонім., Жыв. НС), трындзі́ць, тырындзі́ць ‘пустасловіць, гаварыць абы-што’ (Скарбы), трыньді́ты ‘многа гаварыць, балбатаць’ (Клундук), сюды ж дэвербатывы трында́ ‘пустамалот, балбатун’, ‘балбатлівы чалавек’ (там жа), тры́нда ‘хлус, падманшчык’ (Аляхн.). с. 167

Трындо́ліць ‘пустасловіць, несці лухту’ (Скарбы), ‘гаварыць хутка, абы-што’ (Сцяшк. Сл.), трындэ́ліць ‘доўгі час гаварыць адно і тое ж’ (Зайка Кос.), сюды ж трындола ‘пустаслоў’ (Скарбы₂), трундо́ля ‘балбатун’ (Сцяшк. Сл.). с. 167

Трынды́каць ‘гаварыць абы-што’, ‘ледзьве хадзіць пасля хваробы’ (ТС), трынды́чыць ‘многа гаварыць’ (Мат. Маг.). с. 167

Трын-дын-ду́лі — прыпеўка: Трын-дын-ду́лі, / Сыдыць заяц у цыбулі (іван., Дзіц. Фальклор, 146). с. 167

Тры́нды-ры́нды ‘лахманы (?)’: Pawiesiła tryndy ryndy / Nad akoniceju (свісл., Федар., 6). с. 167

Трыні́т ‘спосаб ткання’ (швянч., Сл. ПЗБ), трыні́ці ‘тс’: трыніці ткалі на чырвонай аснове (шальч., Сл. ПЗБ), трынічэ́льніца ‘выраб, тканы ў тры ніты’ (там жа). с. 168

Трыні́ца ‘лёгкая верхняя накшталт кашулі адзежа, якую просты чалавек надзяваў паверх світкі ці кажуха ў выпадку дажджу’ (Нас., Некр. і Байк.), трыні́цы ‘кароткія світкі з белага палатна’ (вільн., Кіркор). с. 168

Тры́нка₁ ‘гульня ў карты’ (Бяльк., ТС). с. 169

Тры́нка₂ ‘пра худую жанчыну’: худая як трынка (ТС). с. 169

Тры́нкаць ‘абы-як, няўмела іграць на якім-небудзь музычным інструменце’ (ТСБМ, Юрч. Сін., Аляхн.), ‘часта ступаць дробнымі крокамі’ (Скарбы), ‘гаварыць абы-што, хлусіць’ (Мат. Гом.), тры́нькаць ‘гультайнічаць’, ‘балбатаць’ (Клундук), трэ́нькаць ‘брынькаць’ (ТСБМ), ‘пазваньваць (пра тэлефон)’ (Ян.), трэнь-брэнь — гукаперайманне гучання шчыпковых музычных інструментаў (ТСБМ). с. 169

Тры́нкнуць ‘выпіць (гарэлкі)’ (Шат., Сцяшк. Сл.), тры́нкаць ‘выпіваць’ (Скарбы). с. 169

Трыно́га, трыно́г, трэнога і вытворныя трыножак, трыны́жок, трыно́жнік, трыножка, труні́жок ‘падстаўка на трох ножках’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Бяльк., Шат., Байк. і Некр., Варл., Сцяшк., Янк. 2, Мат. Гом.; брэсц., 3 нар. сл.), трыношкі ‘металічная падстаўка на трох ножках’ (Сцяц.); трыно́жак ‘трыножка, патэльня на трох ножках’ (брасл., Сл. ПЗБ); трохно́жка ‘трыножак для калыскі ў полі’ (Мат. Гом.), ‘ражка’ (Бяльк.), трыно́г ‘цэбар’ (ветк., добр., ЛА, 5), ‘жлукта’ (ашм., ЛА, 3), трыно́жка ‘цабэрак для памыяў з трыма ножкамі’ (паўн.-усх., КЭС), трыно́жка, трыно́г ‘кубел на ножках’ (паст., Сл. ПЗБ), с. 169

Трыно́жыць ‘звязваць пярэднія ногі каня з адной задняй’ (ТСБМ, Шат., Янк. 2, Байк. і Некр., Юрч. СНЛ), ‘путаць каня так, каб тры нагі былі свабодныя, а да чацвёртай была прывязана вуздэчка’ (Нас.). с. 170

Трыно́ска ‘кішэнная хустачка, насоўка’ (астрав., Сл. рэг. лекс.; паст., Рэг. сл. Віц.). с. 170

Трыно́ўка ‘шарсцяная прыгожая хустка ў кветкі’ (ДАБМ, камент., 944). Гл. тараноўка ‘тс’. с. 170

Трын-трава́ ‘ўсё адно, усё роўна, хоць бы што’ (ТСБМ), ‘дробязь, тое, што не заслугоўвае аніякай увагі’ (Юрч. Фраз.). с. 170

Трынча́ць ‘гаварыць, балбатаць’ (круп., Сл. ПЗБ), трынчэ́ць ‘брынкаць, бразгаць’, ‘хацець, прагнуць’ (Юрч. Вытв.). Да трынкаць (гл.). с. 170

Тры́нчык ‘невялікі рэмень, дзяга’ (Скарбы), ‘маленькая салдацкая торбачка’ (Бяльк.), с. 170

Тры́ньдзяўка ‘слабавольны, легкадумны чалавек’ (Руб.). с. 171

Трынькаць (тры́нькатьі) ‘гультайнічаць’ (стол., Бел. дыял. 1). Гл. трынкаць. с. 171

Трынь-трава́, сін. тынь-трава́ ‘глупства, нічога не вартая рэч або справа’ (Нас.). Сюды ж адносяць і трын-трава (гл.). с. 171

Трып ‘шарсцяная варсістая тканіна’ (ТСБМ), ‘аксаміт’ (Шымк. Собр.). с. 171

Трыпаты́н (тръпаты́н) ‘тарпатына’ (мёрск., Нар. сл.). Гл. тарпатына. с. 171

Тры́паць ‘ісці паволі, робячы частыя крокі’ (ашм., Стан.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘лёгка ступаючы, ісці подбегам’ (Варл.), трып-трып — аб хадзьбе частымі і дробнымі крокамі (в.-дзв., Сл. ПЗБ, Варл.), сюды ж трыэ́паті ‘ісці паволі’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 171

Трыпе́лы (трыпэ́лый) аргат. ‘малады’ (Бел. дыял. 1). с. 171

Тры́пер ‘ганарэя’ (ТСБМ), тры́пэр ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 172

Трыпе́рсніца ‘гусялапка, Alchemilla vulgaris L.’ (Некр. і Байк., Яруш., Гарэц., Байк. і Некр., Кіс.), трыпе́рстнік ‘кураслеп дуброўны, Anemone nemorosa L.’ (Бейл.), трыпе́рсціца ‘герань балотная, Geranium palustre L.’ (Касп., Дэмб. 1; маг., Кіс.). с. 172

Трыпуга́ ‘мянташка’ (малар., Сл. Брэс.). Гл. трапуга. с. 172

Трыпу́зый, трохпу́зый іран. ‘вельмі тоўсты, тлусты’ (Юрч. Вытв.). Да пу́за (гл.). с. 172

Трыпу́тнік₁ ‘травяністая расліна Plantago major L.’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Ласт., Байк. і Некр., Сцяшк., Яруш., Бейл., Гарэц., Мядзв.; віц., маг., мін., смал., Кіс., Брасл. сл., ЛА, 1, Сл. ПЗБ), тріпу́тнік ‘тс’ (Бяльк.), тры́пуцень ‘тс’ (Мат. Маг.), тръпу́тнік ‘тс’, тръпу́тніна ‘адно сцябло (ліст) трыпутніка’ (мёрск., Нар. словатв.; дзісн., Жыв. сл.), тры́патнік ‘трыпутнік’ (карэліц., ЛА, 1), трэ́патнік ‘тс’ (капыл., Сл. ПЗБ), трыпу́тняк ‘тс’ (арш., ЛА, 1). с. 172

Трыпу́тнік₂ ‘спарыш, Polygonum avuculare L.’ (хоц., ЛА, 1), с. 173

Трыпу́цень ‘голуб-вяхір, Palumbus torquatus’ (Мядзв.). с. 173

Тры́пціх ‘кампазіцыя з трох карцін, барэльефаў, малюнкаў, аб`яднаных адной ідэяй, тэмай і сюжэтам’, ‘складаны з трох створак абраз’ (ТСБМ). с. 173

*Трыпялі́, трыпылі́, адз. л. трыпі́ль ‘кутас у поясе’, ‘махры ў хустцы, настольніку, рушніку’ (драг., ЛА, 4). с. 173

Трыро́жкі ‘вілы на тры рагі’ (Мат. Маг.), трыро́гіе ві́лкі ‘тс’ (Янк. 1), трыро́гі ‘тс’ (Янк. 2). с. 174

Трыса́ ‘пілавінне’, тріса́ ‘тс’ (раг., стол., ЛА, 1). с. 174

Трысве́чнік ‘падсвечнік для трох свечак’ (Ласт., Адм.), трысве́чнік ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 174

Трыска́ ‘лён, падняты і звязаны для вылежвання’ (Мат. Маг. 2). с. 174

Трыску́ць ‘марозная пагода’ (Сцяшк. Сл.). Да трэск, трашча́ць (пра мароз) (гл.), с. 174

Трыснёг ‘вадзяная ці балотная расліна, Phragmites communis Trin.’ (ТСБМ, Кіс.), трасня́г (трысня́х) ‘тс’ (ашм., валож., смарг., іўеу, ЛА, 1, Сцяшк. Сл.), траснёг ‘тс’ (валож., там жа), ‘зараснік чароту, Scirpius L.’ (БРС), трысня́г ‘балота, зарослае асакой, Carex L.’ (Сцяшк. Сл.), трыснёг ‘рагоз, Typha latifolia L.’ (лаг., ЛА, 1), с. 174

Трысомнік ‘месца, дзе сякуць дровы’ (Мат. Маг.). с. 175

Тры́ста ‘лік і лічба 300’, ‘колькасць, якая абазначаецца лічбай 300’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Вруб.), тры́ста, тры́сто ‘тс’ (ТС), с. 175

Трысце́н₁ трысце́нь ‘прыбудова да хаты з трох сцен’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Гарэц., Сцяшк., Сл. ПЗБ, Жд. 1, Нар. Гом., Вушац. сл., Варл.; докш., Янк. Мат., Бяльк., Мат. Гом., Др.-Падб.), ‘прыбудоўка з трыма сценамі да хаты, аддзеленая ад яе сеньмі, якая служыць за камору’ (Кліх), трысьце́н ‘сенцы’ (круп., ЛА, 4), трысце́нка ‘прыбудова да хаты з трох сцен’ (Жд. 1), трысце́нак, трысце́ннік ‘тс’ (Сцяшк., Ян.; глус., Янк. Мат, Жд. 1; віл., Жыв. сл., Янк. 2; ст.-дар., ЖНС), трысце́нік ‘тс’ (астрав., Сл. ПЗБ); трысцён (снапоў) ‘старана ў гумне, заложаная снапамі аднаго віду збожжа’ (бых., ЛА, 5), трысце́нак ‘хлеў’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Мат. Гом.; в.-дзв., Шатал.; шчуч., 3 нар. сл.), с. 175

Трысце́н₂, трысьце́нак ‘трохграннік’ (Байк. і Некр.). с. 176

Трысце́нь ‘вялікая ручайка пражы ў дзве або ў тры ніткі’ (арш., Бяльк.), ‘клубок нітак’ (віц., круп., Трух.). с. 176

Трысцё ‘трыснёг, Phragmites communis Trin.’, ‘пласцінкі ў бёрдзе’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Др.-Падб.), трысцё, тра́сце ‘пласцінкі ў бёрдзе’ (Мат. Гом.), трысте́ ‘тс’ (Сл. Брэс.), с. 176

Трысціна́ ‘сцябло трыснягу’ (ТСБМ), трысціна́ ‘палка’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘трыснёг, Phragmites communis Trin.’ (зэльв., ваўк., слонім., віл., ЛА, 1), трысьціна ‘асобная пласцінка ў бёрдзе’ (Нік. Очерки), ‘кій, ляска, мыліца’ (Некр. і Байк.), тросці́на ‘пласцінка ў бёрдзе’ (ТС), с. 176

Трысці́ць₁ ‘зводзіць дзве або тры ніткі ў адну для далейшага сукання’ (Нас., Некр. і Байк., Ласт., Бяльк., Мядзв., Варл., Янк. 1, Сцяц., Янк. 1, Сцяц., Сл. ПЗБ; арш., мёрск., в.-дзв., Шатал.; мсцісл., Жыв. сл.; рагач., Арх. ГУ, ЛА, 4, Мат. Маг.; круп., Нар. сл.), ‘падрыхтоўваць ніткі для сукання’ (Жд. 2), тросці́ць ‘тс’ (ТС), трасці́ць ‘тс’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). с. 176

Трысці́ць₂ ‘біць, разбіваць’ (Мат. Маг.), ‘ламаць з трэскам, без разбору’ (Юрч. Сін.), ‘ламаць на дробныя кавалкі, трэскі’ (Растарг.), тры́сціць ‘ламаць што-небудзь слаістае’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр.), сюды ж тры́шчыць ‘рабіць, шчапаць, ламаць’ (Нас.) і трашчыць₂ (гл.). с. 177

Трысці́ць₃ ‘крыць хату’, ‘перабудоўваць хату’ (слуц., Жыв. сл.). с. 178

Трысцьні́к ‘сухое галлё, хвораст’ (Бяльк.). с. 178

Трысця́нка ‘шматгадовая травяністая расліна сямейства злакавых, Scolochloa Link.’ (ТСБМ, Кіс.), народная назва тро́скі (там жа). с. 178

Трысцяны ў песні: Перапёлка, / Трысцяно гняздзечка, / Залато яечка, / Перапёлачка (Ант.), с. 178

Трытату́шка, тарадэ́йка (гл.) ‘пустабрэх, які многа гаворыць’ (Мат. Маг. 2). с. 178

Трыто́н ‘хвастатае земнаводнае, падобнае на яшчарку, Friturus L.’ (ТСБМ; маг., ЛА, 1), трыто́н, тріто́н ‘тс’ (віц., Грач.). с. 178

Трыу́льна ‘сытна’ (Сцяшк. Сл.), трыу́льно ‘тс’ (Сл. рэг. лекс.). с. 178

Трыу́мф ‘урачыстая сустрэча палкаводца і яго войска ў Старажытным Рыме ў сувязі з дасягнутай перамогай’, ‘бліскучы поспех, выдатная перамога’ (ТСБМ), ‘урачыстасць’ (Некр. і Байк.); с. 179

Трыўны́ (трывны́й) ‘больш сытны’ (Клім.), с. 179

Трыфо́ль ‘вадзяная ці балотная расліна бабок, Menyanthes trifoliata L.’ (ТСБМ). с. 179

Трыфу́нцік ‘дзіця, якое не набірае вагі да нормы’ (Жд. 1). Да тры і фунт, гл. с. 179

Трыхаму́днічанне, трыхаму́дства ‘пустаслоўе’ (Юрч. Мудр.). с. 179

Тры́хі ў рыфмаваным выразе тры́хі да мні́хі ‘пра дарэмную трату часу’ (брагін., 3 нар. сл.). с. 179

Трыхі́ны ‘паразіты ў свіным мясе’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Стома Мяст.). с. 180

Тры́ца ‘драўлянае колца ў калаўроце, праз якое шнурам перадаецца рух шпульцы’ (Скарбы; гродз., Нар. сл.); тры́цык, крэ́цэк, тры́цік ‘тс’ (малар., Сл. Брэс., Уладз.). Яшчэ раней трыца ‘блок у шыбеніцы’, гл. Гардзееў, Магдэбургская Гародня. Мінск, 2008, 51. с. 180

Трыціка́ле ‘збожжавая культура — гібрыд пшаніцы і жыта’ (ТСБМ). с. 180

Тры́ццаць ‘лік і лічба 30’, ‘колькасць, якая абазначаецца лічбай 30’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., ТС), тры́ццыць ‘тс’ (Бяльк.), тры́цаць ‘тс’ (вільн., Сл. ПЗБ), с. 180

Тры́чка ‘негатыўна пра жанчыну’: нацягнула короткую споніцу і пошла, бы трычка (Руб.). с. 181

Тры́чы ‘тройчы, тры разы’ (Бес.; арш., Мат.). с. 181

Трыш- у прыгаворцы: Сем пол наперадзе, / Чаму мяне не бераце. / І трыштыкі туды ж такі (Вушац. сл.). с. 181

Тры́шак ‘картачная гульня’ (Мальдзіс, Як жылі нашы продкі. Мінск, 2009, 186). с. 181

Тры́шка ‘баязлівы, нясмелы чалавек’ (Бяльк.). с. 181

Тры́шты: у трышты ‘ў тры разы’ (ТС). с. 181

Трышчаці́ннік ‘травяністая злакавая расліна Trisetum Pers.’ (ТСБМ). с. 181

Тры́шчыць₁ ‘крышыць, ламаць на дробныя часткі пад цяжарам’ (Нас., Байк. і Некр.), трі́шчыты ‘лупцаваць’ (кам., ЖНС), трышчэ́нне ‘ламанне’ (Юрч. СНС), трышчэ́ньнік ‘ламальшчык’ (там жа); тры́шчыцца ‘раскрывацца (пра пупышкі на дрэвах)’ (Касп.), ‘крышыцца на дробныя часткі’ (Нас., Байк. і Некр.), тры́шчаны ‘раздроблены’ (там жа). Да трысці́ць₂, трушчыць, гл. с. 182

Тры́шчыць₂ ‘сукаць’ (Сцяшк. Сл.). Да трысці́ць₁ (гл.), тры́шчаны ‘злучаны з двух-трох столак, нітак’ (Нас.), ‘ссуканы’ (Сцяшк. Сл.). с. 182

Трышэ́ўнік ‘суконная світка са сточанай часткай на спіне’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 182

Трыя́да ‘адзінства, якое ўтвараецца трыма асобнымі прадметамі, паняццямі або часткамі’ (ТСБМ). с. 182

Трэ, трэ` ‘трэба’ (ТСБМ, Гарэц., Некр. і Байк., Касп., Шат., Сержп. Казкі, Мат. Маг. 2, Арх. Вяр., Ян., ТС, ПСл, Сл. ПЗБ), сюды ж трэ́а ‘тс’ (Ян.; кобр., гродз., Кольб.), трэ́э ‘тс’ (Сержп. Прык. і прым.), а таксама тра ‘тс’ (КСТ, Булг., Сл. Брэс.). с. 182

Трэба₁ ‘ахвярапрынашэнне’, ‘рэлігійны абрад (хрысціны, вянчанне, паніхіда), які выконваецца святаром па просьбе веруючых’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), с. 182

Трэ́ба₂ ‘патрэба, неабходнасць’ (Нас.), ‘клопат, справы’ (Нар. Гом.), ‘неабходна, абавязкова, патрэбна’, ‘пажадана’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Ласт., Бяльк., Шат., Касп., Байк. і Некр., Сцяшк., Яруш., Мал., Федар. 4, ТС, Кліх, Ян., Растарг., Сл. ПЗБ), ‘належаць’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘мець патрэбу ў чым- ці кім-небудзь’ (смарг., воран., вільн., шальч., іўеў., Сл. ПЗБ), ‘быць патрэбным’ (Нас.), тре́ба ‘трэба’ (Бяльк.; Мат. Маг. 2), трэ́бо ‘тс’ (Скарбы₂; слуц., Мат.), с. 183

Трэ́баць ‘патрабаваць’ (Мат. Гом.). с. 184

Трэ́бнік ‘кніга, у якой сабраны малітвы для адпраўлення трэб’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк.), с. 184

Трэбяза́ (трэбэза́) ‘густы зараснік на балоце ці рацэ’ (Бес.). Гл. таксама трабяза́, трапе́за₁, трапяза́. с. 184

Трэ́йка₁ ‘мяльшчык, мяльшчыца’ (светлаг., хойн., Мат. Гом.), ‘трапальшчыца’ (хойн., ЛА, 2, Трух.); ‘мяліца, церніца, на якой труць лён, каноплі’ (ельск., Мат. Гом.). Да церці (гл.). с. 184

Трэ́йка₂ ‘тройчы’ (Сцяшк. Сл.), трэ́йкі ‘тс’ (Янк. 1; маз.. Мат.), трэ́йко ‘тс’ (Нар. Гом., ТС). с. 184

Трэ́йліць ‘гаварыць недарэчнасці, глупства, разводзіць плёткі’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 185

Трэ́йці ‘трэці’ (Байк. і Некр., Федар. 4, Пятк. 2, ТС, Янк. 2; зэльв., Нар. словатв.; беласт., Сл. ПЗБ; ганц., Ск. нар. мовы), трэ́йцяя нядзеля ‘сход месяца, яго 3-я квадра’ (стаўб., 3 нар. сл.); трэ́йціе пе́ўні ‘пара сутак’ (Сержп. Грам.), сюды ж трэйця́к, трэйця́ка ‘трацяк, цялушка трэцяга году’ (Мат. Гом., Скарбы, Кліх), трэйтя́к ‘3-гадовае жарабя’ (пруж., Зн., дыс.); на трэйцяк ‘трэцяя частка ўраджаю’ (ТС), трэйця́к ‘трэці пастух’ (там жа). с. 185

Трэ́йчы ‘тры разы’ (Шат., Варл.; ашм., Станк., Сцяц., Сцяшк. Сл., Жд. 1, 3; асіп., Буз., Сержп. Прык. і прым., Ян.), ‘тройчы’ (карэліц., Сл. ПЗБ), с. 185

Трэк ‘збудаванне для вела- і мотаспорту’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), першая фіксацыя ў 1902 г.: трэк ... на лісапедах ганяюцца адзін за другім (К. Каганец). с. 185

Трэліць ‘гаварыць глупства, разводзіць плёткі’; ‘маніць, выдумляць’ (Арх. Федар., Сцяшк., Сл. ПЗБ), ‘доўгі час гаварыць пра адно і тое ж’ (Зайка Кос.), ‘абы-што гаварыць’ (Сцяц., Скарбы; слонім., Жыв. сл.), трыэ́літі ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), сюды ж трэ́ля ‘пустамеля’ (Сцяц.), ‘балбатун’ (Сцяшк. Сл.), tryéla ‘тс’, tryéle-mele ‘нясмелы, разлезлы, павольна гаворачы чалавек’ (Федар. 4). с. 186

Трэль₁ ‘пералівістае дрыжачае гучанне’ (ТСБМ), трэ́ля ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 186

Трэль₂ ‘спецыяльна пракладзеная дарога для тралёўкі драўніны’ (ТСБМ), ‘уезджаная дарога’ (рагач., Сл. ПЗБ), ‘высокае месца, куды звозяць спілаваны лес у час распрацовак’ (ТС, Зайка Кос.; дзісн., Бел. дыял. 3), ‘зімовая дарога праз балоты, рэкі і палі’, ‘коўзанка на лёдзе’ (Варл.). с. 186

Трэ́льніца ‘жанчына, якая трэ лён’ (Жд. 1). Да це́рці (гл.). с. 186

Трэлья́ж ‘трохстворкавая люстра’ (ТСБМ). с. 186

Трэ́мзлі (трэ́мзьлі) ‘махры з нітак’ (навагр., Нар. сл.), ‘рыззё’ (гродз., ЖНС). с. 187

Трэ́міць ‘балбатаць, гаварыць пустое’ (івац., Сл. Брэс.). с. 187

Трэ́мкацца ‘лахмаціцца, высыпацца (пра швы ў адзежыне)’ (Сцяшк. Сл.). с. 187

Трэ́мля ‘ламачча, гушчар, зараснік’ (мазыр., ГЧ). с. 187

Трэмяні́на, трамялі́на ‘брызгліна барадаўчатая, Euonymus verrucosa Scop.’ (Кіс.). Іншыя назвы: тржэмяліна, стрэмяліна (гл.). с. 187

Трэн ‘элегія, жалобная песня’ (А. Абуховіч), с. 187

Трэ́нбух ‘сычуг’, перан. ‘жывот’, ‘страўнік’ (Мат. Гом.). с. 187

Трэнд ‘тэндэнцыя, кірунак’ (Новы час, 2015, 18 снеж.), ‘дамінуючая тэндэнцыя, напрамак развіцця’ (Барковіч, Лінгваінфарм.). с. 187

Трэ́ндаць, трэ́ндацца ‘бадзяцца’, трэндыньня ‘бадзянне’, трэ́нданнік ‘бадзяга’ (Юрч. СНЛ). Гл. трэнта́цца. с. 187

Трэ́нер ‘спецыяліст, які кіруе трэніроўкай’ (ТСБМ). с. 187

Трэ́нзель ‘металічныя цуглі’ (ТСБМ), ‘вуздэчка’ (Баршч.). с. 188

Трэ́ніца ‘жанчына, якая трэ лён’ (ганц., Сл. ПЗБ, Лексика Пол.), трэ́льніца ‘мяльшчыца’ (Жд. 1). с. 188

Трэ́нне ‘кастрыца, цвёрдыя адходы пры апрацоўцы валакна’ (Сл. ПЗБ, Трух.). с. 188

Трэнта́цца ‘бадзяцца без справы (цэлы дзень)’ (Нас.). с. 188

Трэ́нты ‘лахманы, рыззё’ (Скарбы), трэ́нті ‘парванае адзенне’ (Сл. Брэс.). Гл. транты. с. 188

Трэ́нцік: гульня ў трэнцік (завостраны колік) або ў ножык (жлоб., БНТ, Гульні). с. 188

Трэ́нціць ‘гаварыць, паўтараць адно і тое ж’ (Сцяшк. Сл.). с. 188

Трэ́нчык ‘вузкі раменьчык, прывязка’ (ТСБМ). Гл. трынчык. с. 188

Трэ́нчыць ‘турбаваць, непакоіць’, трэ́нчыцца ‘турбавацца, непакоіцца’, ‘хацецца’ (Юрч. СНЛ), трэ́нчанне ‘турботы, непакой’ (там жа). с. 188

Трэ́нькаць ‘брынкаць, кранаць струны’ (ТСБМ). с. 189

Трэп ‘дарога, сцежка’: адным трэпам ходзіць (Вушац. сл.). с. 189

Трэ́палка ‘льномялка’ (ПСл), трэ́панка, тро́панка ‘вытрапаны лён’ (Мат. Гом.), ‘пасма лёну’, ‘мера выцертага і вытрасенага валакна, роўная 2-3 жменям’ (Уладз., Трух.), трэ́панка ‘трапальніца’ (Уладз.). Да трапа́ць₁ (гл.). с. 189

Трэпа́н ‘інструмент для свідравання косці (чэрапа) пры трэпанацыі’ (ТСБМ). с. 189

Трэпасце́ць ‘мігцець, мігацець’: зоркі трэпасця́ць (пруж., ЛА, 2). с. 189

Трэ́пацень ‘трыпутнік, Plantago major L.’ (капыл., ЛА, 1), тру́пуцень ‘тс’ (маг., Кіс.). с. 189

Трэ́паць₁ ‘абцягавіны, адходы пры трапанні лёну, з якіх прадуць альбо шыюць коўдру’ (Жд. 1). с. 189

Трэ́паць₂ ‘трапаць’ (ПСл). Гл. тропаць, трапа́ць₂. Сюды ж таксама трэ́пліць ‘стрыжэ вушамі (пра каня)’ (хоцім., ЛА, 1), стрэ́пая ‘тс’ з s-mobile (іўеў, там жа), тро́пае ‘тс’ (бялын., чач., там жа), тро́пая ‘тс’ (бых., там жа), трёпъіць ‘тс’ (касцюк., там жа) з другой ступенню чаргавання. с. 189

Трэ́пкі ‘канцы [палатна] у кроснах’ (ТС), ‘кутасы’: настольніцы ткалі, трэпкі зацягалі (беласт., Сл. ПЗБ). с. 189

Трэ́пля (тре́пля) ‘трапанне лёну, канапель’ (слаўг., Нар. словатв.). с. 190

Трэ́пнуць ‘нечакана ўдарыць, брыкнуць нагой (пра каня, карову)’ (Шат., Варл., Сцяшк. Сл.), ‘стукнуць’ (Мат. Гом.), трэпну́ць ‘тс’ (ТС), трі́пнуты ‘страпянуцца, уздрыгануцца’ (кам., ЖНС), трэпну́цца ‘тс’ (ТС). с. 190

Трэ́псы ‘махры вакол хусткі’ (кобр., ЛА, 4). с. 190

Трэ́пуцень экспр. ‘несур`ёзны, непаслухмяны чалавек’ (Руб.), сюды ж, магчыма, трэп — мянушка чалавека па прозвішчы Трыпуцень (Аляхн.). с. 190

Трэ́пці ‘стаптаны, зношаны абутак’ (паст., Сл. ПЗБ; чэрык., ЛА, 4). с. 190

Трэ́пы₁ ‘басаножкі’ (бяроз., Шатал., Зайка Кос., Скарбы), ‘паношаныя туфлі’ (Сцяшк.), ‘абутак на драўлянай падэшве’ (Сцяшк.; навагр., 3 нар. сл., Сл. Брэс.), ‘даўні сялянскі абутак на скураной, драўлянай ці іншай падэшве’ (Сл. ПЗБ), трэ́бы, тро́пы, дрэ́пы, трэ́пкі ‘дзеравяшкі’ (ЛА, 4), трэ́пэ ‘тапкі без пятаў’ (драг., Ск. нар. мовы). с. 190

Трэ́пы₂ ‘прыступкі, ступенькі’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘прыстасаванне, прылада з зубцамі для пад`ёму бярвенняў’ (беласт., Ніва, 1975, 19 кастр.) с. 191

Трэ́пяць₁ ‘багна, дрыгва’ (ваўк., Сцяшк.). с. 191

Трэ́пяць₂ ‘тое, што вельмі белае’: трэпяць, аш у вочы коля сваёю бялізною (навагр., ЖНС), с. 191

Трэск ‘сухі рэзкі гук, утвораны пры ламанні, трэсканні, разрыванні’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Касп.), ‘шум, які ўтвараецца пры рабоце механізмаў, інструментаў’ (ТСБМ), ‘шуміха, пустыя размовы, балбатня’ (там жа), тр(ые)ск ‘трасканіна’ (Вруб.), трэ́скот ‘тс’ (ТС), трэск-по́раск ‘шум, траскатня’ (Варл.). с. 191

Трэ́ска ‘тонкі кавалак дрэва, адчасаны ад бервяна, палена; шчэпка’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Сержп. Прык., Ласт., Бяльк., Шат., Касп., Байк. і Некр., ТС, Сцяшк., Др.-Падб., Растарг.), трі́ска ‘тс’ (кам., Бес., Горбач, Зах-пол. гов.; Сл. Брэс), tryѐska ‘тс’ (Федар. 4), с. 192

Трэ́скацень (трэ́скоцень) ‘траскучы мароз’ (ТС, ЛМТ). с. 193

Трэ́сні (тре́сні) ‘сорт клубніц, Fragaria viridis Duch.’ (Касп.). с. 193

Трэ́снік ‘дрывотня, месца каля хлява, дзе сякуць дровы’ (Сцяшк., Серб., Сл. ПЗБ; рагач., бабр., ЛА, 1). с. 193

Трэ́снуць ‘ударыць, стукнуць’ (Шымк. Собр., Яруш., Касп., Вушац. сл., Бяльк., ТС), ‘лопнуць, раскалоцца’ (Бяльк., Скарбы), ‘стукнуць, грукнуць’ (Ласт.), ‘стукнуць, пацэліць’ (пра гром, маланку)’ (Мат. Маг. 2, Сержп. Прымхі): kab ćab`é p`erún trésnuŭ (zabíŭ, uźaŭ) (зах.-бел., Маш. Atlas). с. 193

Трэст ‘аб`яднанне некалькіх прадпрыемстваў з цэнтралізаваным кіраваннем’ (ТСБМ). с. 194

Трэ́сці ‘тузаць, штурхаць, хутка рухаць туды і назад або ўверх і ўніз’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк., Шат.; ашм. Стан., Сержп. Прым.), трэсць ‘тс’ (Нас.), ‘рэзка калоцячы, будзіць; шукаць’ (Юрч. Сін.), трасці́ ‘хістаць, калаціць, тузаць’ (ТСБМ, Касп., Некр. і Байк.), ‘абшукваць’ (Ласт.), трасты́ ‘моцна трэсці; шукаць’ (Клім.), траса́ць ‘тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), трасці́, трасты́, трясті́, трэсці́, трэсць, трэсь ‘растрасаць сена, салому, растрэсваць’ (мядз., в.-дзв., свісл., кам., Сл. ПЗБ), трастэ́ комына ‘ачышчаць комін ад сажы’ (Ск. нар. мовы), трасе́ (тра́сца) ‘ліхаманіць’ (Яруш.; Сл. ПЗБ; ЛА, 3), трасэ́ ‘кідае (эпілепсія)’ (кам., Сл. ПЗБ), трэ́сці, трэсць ‘выклікаць дрыжанне ад холаду, удараў, язды па няроўнай дарозе’ (ТСБМ, Нас.), трэ́сці кулі́ ‘вытрушваць змятую і перабітую салому’ (Жд. 1, Выг., Сл. ПЗБ), трасці́ трася́нку ‘змешваць сена з саломай’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ), трэ́сці ‘растрасаць, разбіваць гной’ (Сл. ПЗБ; в.-дзв., Шатал.; ашм., Стан.), ‘трэсці фруктовыя дрэвы’ (Нас., Гарэц., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.), ‘біць’ (мядз., Сл. ПЗБ), ‘ачышчаць ад кастрыцы’ (ТСБМ; вільн., Сл. ПЗБ), ‘пустошыць, спаражняць’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘выбіраць (рыбу) з сеткі’ (іўеў., там жа), ‘рабіць вобыск’ (ТСБМ, Шат., Гарэц.; віл., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.), трэ́сца ‘прагнуць, вельмі хацець’ (Юрч. СНЛ, Юрч. Сін.), ‘празмерна шкадаваць’, ‘моцна дрыжаць’, ‘вельмі баяцца’, ‘скупіцца, празмерна сквапнічаць’: трэ́сца над кожнаю капейкаю (Юрч. Сін., Юрч. Фраз.), трэ́сціся ‘мяняцца (аб надвор`і)’: нешта пагода трасецца, німа як ісці касіць (шчуч., 3 нар. сл.), ‘хістацца (пра дрэва), калаціцца (ад холаду), падскокваць, едучы па няроўнай дарозе’, ‘хвалявацца за каго-небудзь’ (ТСБМ), ‘тс’, ‘баяцца, дрыжаць’, ‘калаціцца, трапятаць (аб сэрцы)’ (Сл. ПЗБ, Нас.; ашм., Станк.), трасці́ся ‘дрыжаць, трэсціся’ (Бяльк.), трэ́сціса ‘тс’ (ТС), трэ́сцца ‘тс’ (Нас.), с. 194

Трэ́тар ‘трэск’, ‘рэха’: як даў, аж трэтар пайшоў (Касп.; полац., Волк.; в.-дзв., Шатал.), ‘водгалас, водгук, розгалас’ (Вушац. сл.; полац., Нар. лекс.), ‘шум, гвалт, піск’ (рас., Шатал.). с. 196

Трэ́тка ‘мера паперы; частка стоса, якая дзялілася на 20 дзесцяў; кожная дзесць складалася з 24 аркушаў і дзялілася на трэткі па 6 аркушаў у кожнай’ (Растарг.). с. 196

Трэф ‘забарона ўжывання пэўнай ежы як нячыстай (паводле іўдзейскага веравызнання)’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 197

Трэ́фы ‘масць у картах’ (ТСБМ). с. 197

Трэ́ці — парадкавы лічэбнік ад тры (ТСБМ, Бяльк., Касп., Байк. і Некр., ТС; в.-дзв., лід., Сл. ПЗБ), треццій, тре́цьцій ‘тс’ (Нас., Бяльк.), ‘асабіста не зацікаўлены ў тым, што датычыць дзвюх асоб, пабочны; не галоўны па значэнні, трэцярадны’ (ТСБМ); трэ́цяе ‘салодкая страва’ (там жа), трэці род ‘родныя акрамя роду маладога і маладой на вяселлі’ (д.-гарад., Дзеяслоў, 2009, 1, 85), трэ́ця стрэ́ча ‘траюрадныя браты і сёстры’ (воран., Сл. ПЗБ), трэ́цяя нядзе́ля ‘трэцяя квадра’ (пух., Жыв. сл.), с. 197

Трэці́раваць ‘пагардліва абыходзіцца з кім-небудзь; гнібіць’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 198

Трэ́цца, тре́цца ‘нерастуе (пра рыбу)’ (гродз., брэсц., гом., ЛА, 1), цярэ́цца ‘тс’ (клім., ЛА, 1). с. 198

Трэць ‘трэцяя частка чаго-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк.), с. 198

Трэ́шчы ‘прыгаршчы’: узяла мукі трэшчы (лід., Сл. ПЗБ). с. 198

Трэ́шчына ‘шчыліна на месцы разлому’ (ТСБМ; навагр., ЛА, 4), тр(ые)шчына ‘тс’ (Вруб.), трі́шчына ‘тс’ (кам., ЛА, 4). с. 198

Трэ́шчыцца ‘ўглядацца’ (Юрч. СНЛ). с. 198

Трэ́шчыць ‘пляскаць у далоні’ (шуміл., Сл. ПЗБ), трі́шчыты ‘лупцаваць’ (кам., ЖНС); сюды ж, відаць, трэшша́ць (куры) ‘сакочуць’ (гарад., ЛА, 4). с. 199

Тсс — заклік да перапынку ў маўленні, захавання цішыні (ТСБМ), с. 199

Тсцёў, тсьця́ ‘цесцеў’, тсцёўскі ‘ўласцівы цесцю’, тсцёўшчына ‘спадчына пасля цесця’ (Нас., Гарэц.). с. 199

Ту₁ — экспрэсіўнае слова ў выразах: ту, якій ты! ту на цябе! ту цябе! ‘цьфу’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр.; полац., Нар. лекс.). У адным з першых літаратурных твораў: Ці не пісацель? / Ту! Не, паночак, / Я Тарас (К. Вераніцын, Тарас на Парнасе. Паэмы. Мінск, 2009, 18). Часта як выраз незадавальнення, нязгоды. с. 199

Ту₂ ‘тут, сюды’ фалькл.: Братовая золвы на ночь просить: / Ту ту ту! — Моя золвица, моя сястрыца, / Ту ту ту (Бяс., 40); Ту, цимболисты и скрипки играют... (С. Полацкі), ту-ту-ту — падзыўныя для гусей (ДАБМ, камент., 896); с. 200

Ту₃ — размеркавальны злучнік то ... то: ту чуеш у гэтай песні страшны голас дзікага звера, ту смех шалёнага, ту нудны крык нішчаснага, ту плач беднага чалавека (Я. Колас). с. 200

Туале́т ‘адзенне, убранне’, ‘прывядзенне ў належны стан свайго выгляду’, ‘прадметы касметыкі, гігіены’, ‘столік з люстэркам’, ‘прыбіральня’ (ТСБМ), ‘убранне, уборы, строі’ (Некр. і Байк.). с. 200

Ту́ба ‘музычны інструмент’, ‘цюбік’ (ТСБМ), ‘рупар’ (Ласт.). с. 200

*Ту́бал, ту́бол ‘тулава’, побач з ту́лоб, ту́луб ‘тс’ (пін., Дразд.). с. 201

Ту́балка ‘мясцовая, карэнная жыхарка’: вона ту́балка, а я на́волоч (лельч.; Цыхун, уласн. зап.), ту́болка, ту́боліца ‘тс’ (ТС), ту́болец: ве́чны ту́болец ‘карэнны жыхар’ (там жа), ту́балец ‘тс’ (маз., ГЧ, Скарбы), ту́бельнік ‘старажыл’ (Зайка Кос.), ту́бальцы ‘мясцовыя жыхары’ (слуц., Сержп. Казкі), сюды ж tubòleczny ‘тутэйшы’ (Арх. Федар.) і семантычна пашыранае ту́бальніца ‘ўласніца маёмасці, валадарка’ (калінк., Сл. ПЗБ). с. 201

Туба́н ‘натоўп, юрма’ (Вушац. сл.). с. 201

Тубарэ́тка ‘табурэтка’ (Мат. Гом.). с. 201

Ту́бачнік ‘крапінец чубаты, Polygala comosa Schkuhr’ (даўг., Сл. ПЗБ), t`ubačńik ‘палявая расліна’: s``c``abło i tam ... jak tr`ubačk`i tak`ija try c``v`atki (Брасл. сл.). с. 201

Ту́бель ‘від гэбля’: тубелям дзелаюць філінговыя дзверы (свісл., Шатал.), ту́блі выбіраюць вузкія фальцы на абшыўцы (Сцяшк.). с. 201

Туберкулёз ‘сухоты’ (ТСБМ, Брасл. сл.). с. 201

Тубу́н ‘гурт’, тубуно́м ‘гуртам’ (Бяльк.). с. 202

Ту́былец ‘туземец, мясцовы жыхар, абарыген, аўтахтон’ (ТСБМ, Гарб., Нас., Некр. і Байк., Яруш., ЛА, 3), тубы́лец ‘тс’ (Гарэц., Байк. і Некр.), ту́быліц ‘тс’ (Бяльк.), сюды ж ту́былнык ‘мясцовы жыхар’ (Клім.), ту́бельцы ‘карэнныя жыхары’ (Жд. 3), ту́былнэц, ту́былнык ‘тутэйшы’ (стол., Нар. лекс.); ту́болец, ту́бэлэц, ту́былнык (палес., ЛА, 3), с. 202

Ту́быль ‘мноства, грамада’: вы́дзьвінулі ту́быльлю на луг — зу пуўдня сена схвацілі (Юрч.). с. 202

Ту́быць ‘назва зёлкі’: вуньдзіка — тубыць, а гэта прастрэл (ад апуду) (мёрск. Наша слова, 2008, 7 траўня). с. 202

Тубэ́льны ‘перакананы’ (Мат. Гом.). с. 202

Тубяро́за ‘дэкаратыўная расліна Polyanthes tuberosa L.’ (ТСБМ), тубэро́за ‘тс’ (Некр. і Байк.): tuberozy pušny ćviet (Т. Падзява). с. 203

Ту́вава-ту́вава — імітацыя ігры на гармоніку (Сцяц.). с. 203

Тувалня ‘намётка’ (Ц. Гартны), с. 203

Ту-га́, туга́ ‘вокрык, якім адганяюць ваўка’ (круп., Нар. сл., Шат.): туга́ ваўка! ‘тс’ (мсцісл., 3 нар. сл.), туга́-туга́ ‘тс’ (Мова Сен.). с. 203

Туга́ ‘смутак, маркота, журба’, ‘пачуццё нуды’ (ТСБМ, Бяльк., Байк. і Некр., Гарэц., Др.-Падб., Ласт., ТС, Вруб., Булг.; барыс., Шн.), ту́га ‘жаль, клопат, журба’ (Нас., Арх. Федар., Мядзв., Растарг.), сум-туга́ ‘маркота, роспач’ (Вушац. сл.), с. 203

Тугаль ‘куколь звычайны, Agrostemma githago L.’ (Кіс.). с. 204

Ту́гаць ‘гайдаць, вагаць, штурхаць’, ‘насіцца, тупацець’ (ТС). с. 204

Тугі́ ‘моцна, да адказу нацягнуты’, ‘шчыльна сплецены, скручаны, звіты’, ‘які шчыльна аблягае, моцна сціскае фігуру, часткі цела’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Ян., Некр.), ‘шчыльны, цвёрды’ (Некр., Сцяшк., Ян., Мат. Гом., ТС), ‘пругкі, які цяжка нацягваецца, сціскаецца’, ‘непадатлівы, скупы на што-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк.), ‘нягнуткі’ (Вруб.), ‘глухі на вуха’ (Нас.), ‘густы (пра кашу)’ (ЛА, 4; докш., Сл. ПЗБ), ‘густа замешаны, цвёрды (пра хлеб)’ (Мат. Гом., ЛА, 4), сюды ж туга́ карова ‘цяжкая для даення’ (3 нар. сл.), тугая зіма ‘суровая, цяжкая’: мусі, зязюля, мусі сівая / Тугую зіму чуеш? (навагр., Песні нар. свят.), туга́я гліна ‘цяжкая для апрацоўкі’ (навагр., валож., свісл., пруж., Нар. словатв.). с. 204

Ту́гнуць ‘тупнуць, стукнуць, загрымець’ (ТС), сюды ж, відаць, і тугну́ць ‘спалохаць, спужаць, зняць з пасады’, тугну́ты ‘выгнаны, напалоханы’ (Яўс.), а таксама з экспрэсіўным нарашчэннем тугоне́ць ‘тупацець, грукатаць’ (ТС). с. 205

Туго́шына ‘непраходнае балота ў лесе’ (Яўс.). с. 205

Тугугу́-тугугу́ — імітацыя гучання пастухоўскай трубы (ТС), с. 205

Ту́дака ‘тут’ (свісл., Шатал., Сцяшк. МГ; зэльв., ваўк., дзятл., івац., стол., ЛА, 2), ту́дакава ‘тут’ (Сцяшк., Федар. 1). с. 205

Туда́ма, тудэ́ма, туды́ма, тудо́ма, тудама́, тудо́мі, тудэ́мі ‘туды, тудою’, ‘у тым напрамку, у той бок’ (Гарэц., Федар. 4, 5, Сцяшк. Сл., Вруб.; слуц., навагр., Мат., Зайка Кос., Сл. Брэсц.), тудэ́мо ‘тудою’ (Федар. 1, беласт., Жыв. НС). с. 205

Тудо́й ‘праз тое месца, тым шляхам, там, абышоўшы што-небудзь (рухацца)’ (ТСБМ, ПСл, Мат. Маг.), ‘тым месцам, той дарогай’ (Скарбы, Касп.): туды можна трапіць тудой (бялын., Янк. Мат.); ‘туды’ (Сцяшк.); тудо́ю ‘там’ (Нас.), ‘тым кірункам’ (Бяльк., Байк. і Некр., ТС), ‘у той бок, у тым напрамку’ (калінк., 3 нар. сл.; ПСл, Мат. Маг.; ганц., Скар. НП; навагр., чэрв., драг., беласт., Сл. ПЗБ); тудэ́ю ‘тс’ (Шат., Жд. 3, ТС, Кліх.), ‘туды, па той дарозе’ (Сцяшк.), ‘у той бок’ (ганц., пух., пруж., Сл. ПЗБ; слуц., Мал.), ‘у тым напрамку’ (ТСБМ), ‘тым шляхам, той дарогай; там’ (Клундук), тудэ́й ‘туды, той дарогай’ (Нас., ПСл), ‘там’ (Мат. Гом.); тудэ́йка ‘туды’ (Сцяшк. Сл.). с. 206

Туды́ ‘ў той бок, у тое месца, туды’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Шымк. Собр., Сержп. Прымхі, Пятк. 2, Бяльк., Шат., Касп., Мал., Растарг., ТС, Сл. ПЗБ), ту́ды і туды́ ‘тс’ (Нас.), туда́ ‘тс’ (Федар. 1; лудз., шальч., Сл. ПЗБ), тудэ́ ‘тс’ (беласт., шчуч., драг., Сл. ПЗБ), ‘туды, там, той дарогай’ (Скарбы₂), с. 206

Туды́жні ‘далёка’, ‘у пэўным напрамку’: як не хочацца тудыжні за травою йці (калінк., 3 нар. сл.). с. 207

Туды́й ‘які пралягае там (аб шляху, дарозе)’: туда́я дарога калю́гвіста (Нас.). с. 207

Туды́ліча ‘ў той старане’ (Сл. рэг. лекс.). с. 207

Тудэ́й ‘там’ (Нас., Мат. Гом.). Гл. тудой. с. 207

Тудэ́мі ‘тудою’ (ганц., Ск. нар. мовы), ‘туды’ (Сцяшк. Сл.), ‘у тым напрамку, у той бок, па тым шляху’ (Сл. ПЗБ, Сцяц., Скарбы). Гл. тудама. с. 208

Ту́ебень ‘дурань, тунеядзец’ (Мат. Маг. 2), ту́ібень ‘гультай’ (Юрч. Фраз. 1). с. 208

Ту́жа ‘туга, сум, журба’ (лід., Арх. Федар.), с. 208

Ту́жба ‘смутак, маркота’, ‘клопат’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Яруш., Байк. і Некр., Янк. БП): u dware służba ni wielika tużba (Арх. Федар.). с. 208

Тужу́рка ‘двухбортная форменная або дамашняя куртка’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Вруб.; віл., Сл. ПЗБ), ‘скураная куртка’ (Растарг.). с. 208

Ту́жыць ‘туга нацягваць’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘рабіць тужэйшым’ (Юрч. Вытв.), ту́жіць: ту́ж`іц` самаму́ ‘цягнуць павозку самому, без дапамогі цяглавай сілы’ (лоеў., Нікан., Трансп.), с. 209

Тужы́ць ‘сумаваць, маркоціцца, журыцца’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр., Шат., ТС, Вушац. сл., Сл. ПЗБ), ‘пакутаваць з тугою’ (Юрч. Сін.), ‘нудзіцца, быць ахопленым сумам’, ‘гараваць, перажываць няшчасце’ (ТСБМ, ТС), с. 209

Туз₁ ‘старшая ў сваёй масці ігральная карта’ (ТСБМ, Нас., Пятк. 3, Бяльк., Янк. БП, Вруб.), перан. ‘таўсцяк; багаты чалавек, уплывовая асоба’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк.): наеўся, як туз (рэч., Ліцв.). с. 210

Туз₂ ‘вымова, спагнанне з бойкай’ (Нас.): даць туза́ ‘моцна пабіць, адлупцаваць’ (Некр. і Байк.), с. 210

Тузава́ць ‘апрацоўваць гліну дротам’ (шкл., ЖНС), ‘утоптваць у гліну (для гаршкоў) каменную муку з жарствы’ (лёзн., ЖНС). с. 210

Ту́заць ‘торгаць, цягаць рыўкамі, рэзкімі рухамі’, ‘біць, калаціць, трэсці’, ‘рваць (пра вецер)’, ‘не даваць спакою, дакучаць патрабаваннямі’, ‘рытмічна торгаць (пра боль)’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк., Касп., Байк. і Некр., Шат., Яруш., Чач., Др.-Падб., Сержп. Прымхі, Скарбы₂, Сл. Брэс.), ‘мучыць, мардаваць’ (Ласт.), ‘ванітаваць, нудзіць’ (ТСБМ; лаг., Гіл.; пух., навагр., Сл. ПЗБ); ‘выпростваць мокрую аснову пасля апрацоўкі лугам’ (в.-дзв., Шатал.), ту́заты ‘расцягваць (воўну)’ (пін., Сл. Брэс.), ‘торгаць’ (Клім.), ‘торгаць, балець (пра рану, зуб)’ (Горбач, Зах.-пол. гов.), тузну́ты, тузыну́ты ‘таргануць, тузануць’ (драг., Нар. лекс.), ту́знуць ‘тузануць’ (ТС), тузну́ць ‘тс’ (мёрск., Нар. сл.), тузяну́ць ‘торгаць, асабліва пры бойцы’ (Шат.), ту́зацца ‘рабіць хуткія, рэзкія рухі, рыўкі’, ‘уздрыгваць’, ‘штурхаць адзін аднаго, піхацца, біцца, змагацца’, ‘дужацца’, ‘важдацца з кім-небудзь’ (ТСБМ, Гарэц., Чач., Касп., Байк. і Некр.; ашм, беласт., Сл. ПЗБ), ‘вырывацца’ (Варл.), туза́ць ‘мардаваць, лаяць’ (Нас.), туза́тыся ‘штурхацца’ (кам., ЛА, 2); сюды ж туза́ла, туза́н ‘удзельнік бойкі’ (Байк. і Некр.), ту́занне, тузаніна ‘валтузня, важданне’ (там жа), ‘клопат, неспакой’ (Варл.). с. 211

Ту́згаць ‘тузаць, цягаць’ (Ласт., Сцяшк. Сл., Стома Сл.; смарг., Сл. ПЗБ), ту́зґыць, тузґы́ць ‘тузаць’ (мёрск., Нар. сл.), тузгану́ць ‘пацягнуць’ (Стома Сл.), ‘рэзка пацягнуць, ірвануць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ту́згацца ‘важдацца, намагацца нешта зрабіць’ (Рэг. сл. Віц.). с. 211

Тузе́мец ‘карэнны жыхар якой-небудзь краіны, мясцовасці, абарыген’ (ТСБМ), с. 212

Ту́зін ‘дванаццаць аднолькавых прадметаў’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Шпіл., Ласт., Касп., Гарэц., Др.-Падб., Яруш.; смарг., беласт., гродз., Сл. ПЗБ), ту́зін і тузі́на ‘тс’ (Байк. і Некр.); ту́зін ‘нізка рыбы’ (мядз., ЛА, 1), ту́зень ‘нізка грыбоў’ (валож., там жа), ‘бярэма, вязанка’ (Вушац. сл.), с. 212

Ту́зка ‘строгае спагнанне’ (Нас.). Да туз₂ (гл.). с. 213

Тузлу́к ‘раствор солі для засолу рыбы, ікры’ (ТСБМ), ‘моцны раствор солі’ (калінк., Арх. ГУ), ‘рыбны расол’ (Сцяшк. Сл.). с. 213

Туй-га́! — выкрык, якім адганяюць, пужаюць ваўкоў (шальч., Сл. ПЗБ). с. 213

Ту́йка ‘пудзіла’, ‘гультайка’ (Касп.). с. 213

Тук₁ ‘растоплены тлушч’ (Гарэц., Некр. і Байк., Варл., Шат., Касп., Жд. 1, 3, Бір.; бялын., Янк. Мат.; петрык., лун., Шатал.; мсцісл., драг., 3 нар. сл., Сл. ПЗБ, ЛА, 4), ‘ператопленае авечае сала’ (Сцяшк.), ‘рыбін тлушч’ (Ласт.), ‘сыць; пажыўная якасць харчовага прадукта, але не тлушч’ (Некр. і Байк., Нік., Оч.), ‘плодная сіла зямлі’: колы й сахары ... не можна чысціць або мыць, бо ат гною не будзе ў зямлі туку (Сержп. Прымхі), то̂к ‘растоплены тлушч’ (маз., ГЧ), с. 213

Тук₂ ‘дух’: од старого й тук неважны йдзе (ТС). с. 214

Тук₃ — пра ціхі стук (мсцісл., Нар. лекс.). с. 214

Ту́кала ‘глухі’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 214

Ту́каўка ‘удод, Upupa epops L.’ (Некр. и Байк., Касп.). с. 215

Ту́каць ‘крычаць на каго-небудзь, тупаючы нагамі’, ‘нападаць пастаянна на каго-небудзь’ (Нас., Некр. і Байк., Шат., Мат. Гом.), ‘гаварыць, заклікаць’ (Ян.), ‘заганяць (жывёлу), крычаць’, ‘падаўляць, прыніжаць’ (Вушац. сл.), ту́каць-гу́каць ‘лаяць, пакрыкваць, нападаць’ (паст., Сл. ПЗБ), ту́каць-лю́каць ‘тс’ (лаг., Гіл.), ту́кыць ‘крычаць, пагражаць’ (Яўс.; мёрск., Нар. сл.), ‘грозна пакрыкваць’ (Юрч. СНЛ), ‘крычаць, палохаць крыкам’ (Мядзв.), тукава́ць ‘напамінаць’ (Сцяшк. Сл.). с. 215

Ту́кшына (ту́кшъна) ‘кухталь’ (кліч., Жыв. сл.). с. 215

Тул₁ ‘задняя частка ў процілегласць пярэдняй, у тым ліку патыліца, спіна, азадак’ (Нас., Гарэц. 1, Яруш., Некр. і Байк., Бяльк., Байк. і Некр.); сюды ж ту́лом ‘задам, схіліўшы галаву’ (Нас.). с. 216

Ту́лаб (ту́лоб), то́луб, ту́луб ‘тулава чалавека’ (Дразд., ТС), ту́луб ‘цела мерцвяка без вантробаў’ (драг., 3 нар. сл.), ‘туша’ (Пятк. 3), ту́лоб ‘аснова лапця’, ‘аснова жака (венцера)’ (ТС), тулу́б ‘корпус жака’ (ПСл), ту́лап ‘тулава’ (Кал.), тулу́бішча ‘тс’ (асіп., Буз.), та́луб ‘вонкавая частка чаго-н.’: з гарбуза адзін талуб застаўся (Зайка Кос.), тулу́п ‘асноўная частка кашулі, без рукавоў’ (Лекс. Бел. Палесся), ту́луб ‘кажух’ (зах.-палес., ЛА, 4), с. 217

Ту́лава, ту́лува, ту́лаў ‘цела чалавека або жывёліны без галавы і канечнасцей’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Гарэц., Бяльк., Шат., Касп., Сл. ПЗБ), ту́лавішча (туловище) ‘тс’ (Сержп. Грам.), туло́вішче ‘тс’ (Вруб.), памянш. ту́лаўца ‘тс’ (Нар. Гом.). с. 217

Ту́лак ‘тулава’ (петрык., Мат. Гом.). с. 218

Ту́лап ‘кажух з роўнай спіной, без таліі’ (Шат., Сл. ПЗБ), тула́п ‘доўгі кажух’ (Сцяшк. Сл.), тулу́б ‘тс’ (Бес.), ту́лоб, ту́луб ‘вялікі доўгі кажух’ (ТС, зах.-палес., ЛА, 4), тулубо́к ‘кажушок’ (ТС), тулубе́ц ‘кароткая вопратка з аўчыны’ (Лекс. Бел. Палесся), ту́луб, ту́луп ‘доўгая вопратка з аўчыны’ (там жа), тулу́п ‘выпатрашаны труп жывёлы без унутранасцей’ (Кліх), ‘шкура (жабы)’ (там жа), тулу́пам ‘цалкам’: скура здымаецца з вангора цэлым тулупам (іўеў., Сл. ПЗБ), тулу́п ‘кажух’ (усх.-бел., ЛА, 4) ‘верхняя зімняя доўгая мужчынская вопратка з аўчын’ (Сцяшк., ПСл), тулу́пчык ‘кажушок’ (слонім., Шн. 3). с. 218

Тула́ч ‘бягляк, уцякач, які хаваецца’ (Нас.), ‘выгнаннік, бадзяга’ (смарг., Сл. рэг. лекс.), с. 218

Туле́йкі ‘лыка для пляцення лапцяў’ (Растарг.). с. 219

Ту́лес ‘птушка кулік, Squatarola squatarola L.’ (ТЗб. ”85-”86). с. 219

Ту́лечкі ‘толькі што’ (Мат. Гом.). с. 219

Ту́лі ‘гардзіны з прыгожай парусінавай тканіны’ (Сцяц.; баран., Сл. Брэс.), ‘карункі (у маладой на галаве)’ (Федар., 6, Сцяшк. Сл.); туль ‘вэлюм маладой’ (петрык., Шатал.), ‘цюль’ (Касп.; капыл., Жыв. сл.). с. 219

Ту́ліка ‘дэталь калаўрота — кавалачак скуры з адтулінай, куды ўстаўляецца жалезны шпянёк з адтулінай, праз якую праходзіць спрадзеная нітка, перш чым яна трапіць на шпульку’ (гом., Шатал.), тулі́ка ‘тс’ (Уладз.; малар., Сл. Брэс.). с. 220

Ту́лікі: ту́лікі церці ‘гультайнічаць, біць бібікі’ (пух., Жыв. сл.). с. 220

Ту́лінька — ласкавае кліканне, падзыванне маладога каня (Вушац. сл.). с. 220

Туліня́цца ‘хадзіць без справы’ (Сцяшк. Сл.), туліня́цца, туляня́цца ‘туляцца’ (паст., лід., Сл. ПЗБ). с. 220

Туліпа́н ‘цюльпан, Tulipa L.’ (Некр. і Байк.), тулі́пан ‘тс’ (Вруб.). с. 220

Ту́ліць ‘вадзіць у гульні ў хованкі’: у хованкі гулялі, адзін ту́ліць, а ўсе хаваліса (гродз., Нар. словатв.). с. 221

Тулі́ць ‘прыхіляць, гарнуць да сябе з ласкай, пяшчотай, шчыльна прыціскаць, гладзіць, прытульваць’ (ТСБМ, Гарэц.), ‘прымаць каго-небудзь пад заступніцтва, ахову (напр., сірату)’ (Нас.), ‘закрываць, затуляць’ (Яруш.), ‘утойваць, хаваць’ (ТС, Байк. і Некр., ТСБМ, Нас.), ‘служыць прытулкам для каго-небудзь’ (ТСБМ, Ласт.), перан. ‘гаварыць праўду ў вочы’: ён вока ня ту́ліць (Шат.); тулі́цца ‘хавацца, затойвацца’ (Нас., Байк. і Некр., Шат.), ‘размяшчацца дзе-небудзь у зацішным месцы, пад аховай чаго-небудзь’ (ТСБМ, Касп.), ‘гарнуцца, з любасцю прыхінацца’ (Некр. і Байк., Варл.), ‘хінуцца, прыязна адносіцца, песціцца, прыхіляцца’ (Касп., Сл. ПЗБ, ТС, Яруш.), тулі́тис`е ‘прыціскацца, хавацца’ (Вруб.), тулэ́тысь ‘тс’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 221

Тулі́чны ‘прысутны’ (Ласт.). с. 222

Ту́лка₁ ‘жалезная трубка ў коле, у якую ўстаўляецца вось’ (лудз., Сл. ПЗБ). с. 222

Ту́лка₂ ‘паляўнічая стрэльба’ (Мат. Гом.; Цярохін, Охота). с. 222

Тулма́ч ‘перакладчык’ (Бяльк.), тулма́чыць ‘тлумачыць’ (Бяльк., Юрч. Вытв.), тулма́чаннік ‘той, хто тлумачыць’ (Юрч. СНЛ), тулма́чыньня ‘тлумачэнне’ (Юрч. Вытв.). с. 222

Туло́вы: грыжа туловая ‘хвароба ў нованароджанага («пуп прыгаў»)’ (ПЭЗб, 1, 2). с. 222

Ту́лубка ‘карэнная жыхарка’ (ТС). с. 222

Тулува́ць ‘дратаваць, таптаць’ (Бяльк.). с. 222

Тулу́за ‘дуля, фіга’: тулузу табе, а не яблыка (бых., Мушынскі, вусн. паведамл.). Няясна, магчыма, ад талызаць ‘тузаць, біць’ (гл.), змененае ў гаворках з дысімілятыўным аканнем у выніку своеасаблівай “гармоніі галосных гукаў” (Крывіцкі, Дыялекта- логія, 182), параўн. і рус. дыял. тулўзыть ‘біць, калаціць’. с. 222

Тулумба́с ‘старажытны ўдарны інструмент’ (ТСБМ), таламба́с ‘літаўра’ (Ласт.). с. 223

Тулу́н ‘мяшок без разрэзу з садранай з якой-небудзь жывёліны шкуры’ (навагр., Дзмітр.). с. 223

Тулу́п ‘доўгі кажух’ (Бяльк.), ‘кажух’ (Сцяшк., Пятк. 2, ПСл), ‘тс’ (валож. і ўсх.-бел., ЛА, 4). с. 223

Тулу́-тулу́ — анаматапеічны выклічнік (Кліх). с. 223

Тулус ‘тлушч’ («жир, который называется тулусам», Нік. Очерки). с. 223

Туль ‘цюль’ (Некр. і Байк., Касп.; в.-дзв., петрык., Шатал.), ‘вэлюм, лёгкае белае пакрывала з тонкага паркалю, марлі, якое спускалася па плячах і спіне’ (Бел. нар. адзенне, 32). Гл. тулі. с. 224

Туль-туль ‘зараз жа’: туль-туль і ў сталоўку (Вушац. сл.). с. 224

Ту́лькі₁, ту́лько, ту́ко ‘толькі’ (бяроз., Сл. ПЗБ; валож., ЛА, 5, Скарбы), т(уо)л`ко ‘тс’ (Вруб.), с. 224

Ту́лькі₂, ту́лько ‘столькі’ (пруж., Сл. ПЗБ), ту́лько, ту́лькі ‘тс’ (зах.-пал., ЛА, 5). с. 224

Тульня ‘шматок, кавалак?’: такімі тульнямы пакрямяча (ветк., Palaeoslavica, 21, 2, 20). с. 224

Ту́льчыць ‘туляцца, хавацца ад людзей’ (іўеў., Сл. рэг. лекс.). с. 224

Ту́лю-ту́лю — выклічнік, які перадае ігру на дудцы (ТС), тулюлю́ — імітацыя плачу: jak dam, to zawiedziész tululú (ваўк., Федар. 4). с. 224

Ту́люс — лаянкавае слова: Padlo! Tulus! (ваўк., Федар. 4). с. 224

Ту́ля ‘калчан, похва для стрэл’ (Ласт.), сюды ж, магчыма, перан. ту́ля ‘асоба, апранутая ў тоўстае, цёплае адзенне, выглядае непаваротлівай’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). с. 225

Туля́г ‘вялікае воблака, хмара’ (I. Пташнікаў), туля́х ‘светлае воблака ў пагодлівы дзень’ (віл., ЛА, 5), туля́г, тулягі́ ‘воблакі’ (віл., ЛА, 2). с. 225

Туля́ка ‘бадзяга, валацуга’ (Нас., Некр. і Байк., Янк. 3), ‘палахлівец’ (Ф. Янкоўскі), с. 225

Туля́цца ‘хавацца’, ‘бадзяцца без прытулку’ (Нас., Бяльк., Шат., Касп., Сержп. Прымхі, ТС, Ян., Байк. і Некр.), ‘ухіляцца ад работы, гультаяваць’ (Некр. і Байк., Жд. 2), ‘хадзіць без работы, ацірацца’ (Бір., ТС), ‘хадзіць, прыгнуўшыся ды за нешта хаваючыся’ (Варл.), ‘імкнуцца пазбегнуць чаго- або каго-небудзь, хавацца’: tulájecsa, jak sabáka ad much (Федар. 4), туляцца па завуголлю ‘хавацца ад непажаданых сустрэч, пазбягаць сустрэчы з кім-небудзь’ (Нік., Оч., ТС, Растарг.), с. 225

Туля́ч ‘месяц’ (Сцяшк. Сл.), ‘бадзяга’ (Я. Купала). с. 226

Ту́ма — пра ігру на гармоніку (мсцісл., Нар. лекс.). с. 226

Тума́жыцца ‘хмарыцца’ (ТС). с. 226

Тума́к₁ ‘удар па патыліцы’ (Нас., Шат., Байк. і Некр.; брагін., Нар. словатв.), ‘моцны ўдар’ (в.-дзв., хойн., Шатал.), ‘удар кулаком’ (зах.-пал., Бел. дыял. 3, Растарг.), ‘кухталь’ (Некр. і Байк., Яўс., Юрч. Фраз. 2, Мат. Гом.), тума́ка ‘тс’: даў яму тумаку (Бел. літ. XIX ст.), тумакі́ ‘штуршкі, кухталі ў спіну ці ў бокі’ (Мядзв.). с. 227

Тума́к₂ ‘дурань, недалёкі чалавек’ (Юрч. Фраз. 2), ‘някемлівы чалавек’ (Мат. Гом.), ‘дурань, цёмны неадукаваны чалавек’ (Яўс., ТС), ‘тупы, неразвіты чалавек’ (беласт., Сл. ПЗБ), ‘дурань, тупіца’ (Рэг. сл. Віц.), ‘недарэка’ (Руб.), ‘тупы, абмежаваны чалавек’ (Юрч. Вытв.), тумачо́к, тумачо́чак ‘дурань, недалёкі чалавек’ (Юрч. СНЛ). с. 227

Тума́к₃ ‘помесь зайца-беляка з зайцам-русаком’ (ТСБМ), ‘фарбаванае футра зайца’ (там жа), ‘звярок, пушыстую шкуру якога вырабляюць на каўняры’ (Нас.). с. 227

Тума́н ‘імгла, імжа; густое непразрыстае паветра’ (ТСБМ, Бяльк., Байк. і Некр., Сцяшк., Арх. Вяр., ТС, Сл. ПЗБ, Вруб.): туман — гэто пара, якая падымаецца з вады (Сержп. Прымхі), ‘тое, што перашкаджае добра бачыць, што засцілае зрок’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ); туман сл(іе)піць (Сержп. Грам.), тума́нь ж. р. ‘імгла’ (стол., Нар. лекс., Сл. Брэс.), ту́ман: туманом худыты ‘хадзіць без мэты’ (брэсц., Ск. нар. мовы), тумано́к ‘невялікі туман’ (Кліх, Юрч. СНЛ), тума́нішча ‘густы туман’ (Мат. Гом.); тума́н ‘абман, чмута’ (Нас., Некр. і Байк.): tumán ŭ oczy puskáje (Федар. 4), ‘неадукаваны, цёмны чалавек’ (ТС), туман напусціць ‘адурманіць, падмануць’ (ТС). с. 228

Ту́мар₁ ‘багацей, багатыр’ (Нас., Байк. і Некр., Сцяшк., Буз., Мядзв., Нар. Гом., Рэг. сл. Віц., Бяльк., Юрч. Сін.), ‘пануры, нелюдзімы чалавек’ (Зайка Кос.), ‘самастойны, сур`ёзны чалавек’ (мёрск., ЖНС), ‘ваўкаваты, упарты чалавек’ (віл., Нар. сл.), ту́мыр ‘пахмурны чалавек, кулак’ (Буз.), ту́марка ‘багачка’ (Нас., Байк. і Некр.), ту́мырка ‘тс’ (Юрч.). Сюды ж таксама вытворныя ту́марнік ‘шчаслівы і задаволены ўсім чалавек’ (полац., Нар. лекс.), ‘негаваркі чалавек, няветлівы’ (маладз., Гіл.), ‘ваўкаваты, упарты чалавек’ (віл., Нар. сл.), ‘чалавек закрыты, ціхі, але здольны на ліхое’ (Аляхн.), ‘маўчун’ (лаг., Жыв. сл.), ‘пануры чалавек, нелюдзень’ (Вушац. сл., Варл., Сл. ПЗБ), ‘нелюдзь, хто пазбягае людзей’ (мядз., лаг., ЛА, 3), тума́рнік ‘вельмі маўклівы чалавек’ (Жд. 3, Буз.). с. 229

Ту́мар₂ ‘вялікі кавалак’ (Скарбы). с. 230

Тумаці́ць ‘дурманіць’ (ваўк., Сл. ПЗБ). с. 230

*Тумачы́, тумачі́. Гл. такмачы. с. 230

Ту́мба ‘невысокі слупок ля дарогі або тратуара’, ‘круглае збудаванне для наклейвання афіш, аб`яў’, ‘падстаўка’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Яўс.), ‘выемка, гняздо ў бэльцы, куды ўстаўляецца прамавугольны шпень кроквы’ (Зайка Кос.), ‘тоўстая мажная кабета’ (Яўс.), тумбава́ты ‘тоўсты (чалавек)’ (Сцяшк. Сл.), тумбішча ‘непаваротлівая жанчына’ (Юрч. СНЛ). с. 230

Ту́мбачка ‘невялікі столік-шафка’ (ТСБМ), а таксама разм. ‘надмагільны помнік камуністам або вайскоўцам у выглядзе пірамідкі з зоркай’ (Цыхун, вусн. паведамл.). с. 230

Ту́мблер ‘механічны пераключальнік’ (ТСБМ). с. 230

Тумені (?) ‘страмёны’: Ён з коніка на злязае, / З тумень ножак не вымае (вілен., Земляроб. каляндар, 158). с. 230

Ту́мкаць ‘разумець’ (слуц., Жыв. НС), ту́мкыць ‘думаць, разважаць’ (Яўс.), ‘разумець, разбірацца’ (Юрч. Фраз., Юрч. Вытв.), ‘даходзіць да сэнсу’ (мсцісл., 3 нар. сл.), сюды ж ту́мкнуць ‘прыйсці нечакана ў галаву (пра думку)’ (Яўс.), ту́мканне, ту́мкыньня ‘разуменне’, ‘разважанне, раздумванне’ (Яўс., Юрч. Вытв.), ту́мкыньнік ‘той, хто разумее’ (Юрч. СНЛ). с. 230

Тумкачы́ ‘страва з бульбы’ (слонім., Сл. рэг. лекс.). с. 231

Ту́мнуць (ту́мнуты) ‘моцна ўдарыць’ (драг., Ск. нар. мовы). с. 231

Ту́мны ‘мутны, няясны, матавы, без бляску’ (ТС), ‘млявы, вялы’: ена ужэ тумная пасля работы (маз., ГЧ), ту́мно ‘змрочна, няясна, мутна, туманна, цьмяна’ (ТС, ПСл; жытк., Жыв. НС), ‘хмурна’, ‘млосна’ (ЛМТ). с. 231

Ту́мул ‘шум, вэрхал’ (мін., Цыхун, вусн. паведамл.), с. 231

Туна́йка ‘печыва з макам’ (навагр., Сцяшк. Сл.). с. 231

Ту́ндра ‘паўднёвая зона Арктыкі з бязлессем, вечнай мерзлатой’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 231

Туне́ль ‘штучны праход для транспарту, пешаходаў’ (ТСБМ, Вруб.), тунэ́ль ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 232

Туне́ц ‘вялікая драпежная прамысловая рыба, Thunnus thynnus L.’ (ТСБМ), ‘рыба Thunnus vulgaris’ (Некр. і Байк.). с. 232

Туні́ка ‘старажытнарымскае адзенне накшталт доўгай кашулі; верхняя частка двайной жаночай спадніцы’ (ТСБМ), ту́ніка ‘тс’ (Некр. і Байк.), сюды ж цю́ніка ‘від жаночага верхняга адзення’ (Сл. ПЗБ). с. 232

Туні́кі: па-за туні́ках туля́цца ‘хавацца’ (Ян.), túniki ciórci ‘лодарнічаць, гультаяваць’ (Варл.). с. 233

Туніня́ць ‘гнісці’ (слаўг., Яшкін, вусн. паведамл.). с. 233

Ту́нна ‘дарэмна, дарма, марна’ (Нас., Гарэц. 1.), ‘бясплатна’, ‘без пакарання’: гэта табе тунна ня пройдзець; ту́нны ‘марны, дарэмны’, ‘бескарысны (пра працу)’ (Нас.), с. 233

Туно́к, мн. л. тунцы́ ‘глінянкі, грузілы на ніз сеткі’ (Ласт.). с. 234

Ту́нькацца ‘хутка перамяшчацца, мітусіцца’ (віл., Сл. ПЗБ), ‘туляцца, швэндацца без справы’ (лаг., Гіл.). с. 234

Тунюня́ — пра надакучлівую, не да месца размову, хлусню, фальшывае ігранне (дзісн., Бел. дыял. 1). с. 234

Туня́цца ‘туляцца’ (Сцяшк.), ‘бадзяцца, хадзіць без мэты’ (Юрч.), туня́нне ‘лодарнічанне, бесклапотнае бадзянне’ (Юрч. Вытв.). с. 234

Туня́шка ‘гнілое дрэва’ (клім., Мат. Маг.). с. 234

Туняя́д (тунея́дъ) ‘дармаед’, ‘ненадзейны член сям`і’ (Нас.). с. 234

Туп — пра тупанне, няўдалыя скокі (мсцісл., Нар. лекс.), туп-туп — гукаперайманне для перадачы тупату (ТСБМ, ЭШ) — заклік да дзіцяці, каб пачало хадзіць (Скарбы₂), ‘падзыўныя для авечак’ (горыц., ДАБМ, камент., 896). с. 234

Ту́па ‘марудна, павольна (пра рост)’ (шчуч., свісл., Сл. ПЗБ), ту́по ‘вельмі павольна (пра хадзьбу)’ (Клім.). с. 235

Тупа́к ‘тупы чалавек’ (Сл. рэг. лекс., Вруб.). с. 235

Ту́пала (ту́поло) ‘від рыбалоўнай снасці’ (ТС). с. 235

Ту́пат ‘тупанне, тупаніна’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.; ашм., Стан.), ту́пот ‘тс’ (Вруб.). с. 235

Ту́паць ‘ісці, няхутка ступаць, стукаючы нагамі’ (Нас., Байк. і Некр., Гарэц., ТС), ‘хадзіць не спяшаючыся’ (Скарбы₂), ‘корпацца ў хаце’ (Ласт.), ‘працаваць па гаспадарцы’, ‘дагаджаць некаму, прыслужвацца, каб дамагчыся даверу’ (Варл.), ту́пать ‘хадзіць па-старэчы, ледзь рухацца’ (Растарг.), ту́паты ‘стукаць нагамі пры хадзьбе’ (Вруб.). с. 236

Тупе́ць ‘станавіцца тупым, неўспрымальным’ (ТСБМ), с. 236

Тупі́к ‘глухі канец вуліцы’, ‘безвыходнае становішча’ (ТСБМ), ‘глухая вулачка’ (Вруб.). с. 236

Тупілі́чыць ‘рэзаць’ (Юрч.). с. 236

Тупі́ца ‘тупая сякера’, ‘тупы, някемлівы чалавек’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Руб., ТС, Касп., Пятк. 2, 3), ‘тупая сякера’ (Чач., Бяльк., Варл.), с. 236

Тупі́чыць ‘тупаць’ (ТС), ‘ісці, дзёўбаючы нагамі’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 236

Ту́пкі₁ ‘цвёрды, не вязкі (грунт)’, ‘добра ўбіты, утаптаны’ (ТСБМ; Сцяц.; в.-дзв., Шатал.; гродз., стаўб., карэліц., 3 нар. сл.; навагр., Нар. словатв.), ‘цвёрды, гладкі’ (Сцяшк. Сл.); ту́пка, ту́пко ‘цвёрда, роўна’ (Сцяшк. Сл.; Сл. ПЗБ), ‘там, дзе можна прайсці без цяжкасці, без рызыкі; утаптана, уходжана’ (слонім., Нар. лекс.), ту́пко ‘мелка, неглыбока (дзе можна прайсці балота)’ (Зайка Кос.; ганц., Ск. нар. мовы). Да ту́пкаць (гл.); с. 237

Ту́праш ‘зараз, у дадзены момант, неадкладна’ (ваўк., Бел. дыял. 3). с. 237

Тупру́лькась-тупру́лькась — выгукі, якімі падклікаюць каня (ТС). с. 237

Ту́птаць ‘працаваць дома; таптацца, хадзіць цэлы дзень паціху, не спяшаючыся’ (Федар. 4, Сцяц., Сцяшк. Сл., Скарбы), ‘біць капытамі’ (Нар. Гом.), ту́птаці ‘хадзіць, тупаць’ (ТС), с. 238

Ту́пча непахв. ‘стамляльная праца’ (зэльв., Сл. рэг. лекс.), ‘тупаніна (напрыклад, каля печы)’ (зэльв., Нар. словатв.). с. 238

Тупы́ ‘недастаткова навостраны, якім цяжка рэзаць, пілаваць, калоць, нявостры’ (ТСБМ, Ласт., Бяльк., Касп., Байк. і Некр., Ян., ТС, Сл. ПЗБ): хочацца хлеба, ды нож туп (Юрч. Крыл.), ‘шырокі, круглы (пра галаву, морду)’, ‘які прыйшоў у стан атупення, абыякавы, бяссэнсавы’, ‘не востры, глухі, ныючы (пра боль)’, ‘глухі, не звонкі (пра гукі)’ (ТСБМ), ‘нячуйны (пра сабаку)’ (Ян.), ‘някемлівы, разумова абмежаваны, неразвіты’ (ТСБМ, Некр. і Байк.; астрав., Сл. ПЗБ, Нас., Вруб., Байк. і Некр.), ‘павольны, гультаяваты’ (паст., лід., брасл., Сл. ПЗБ), тупу́ ‘лянівы, ціхі’ (ТС), с. 238

Тупя́шка ‘гнілое палена’ (Бяльк.). с. 239

Тур₁ ‘першабытны дзікі бык Bos primigenius, буйвал’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Гарэц., Вруб., Арх. Вяр., Ласт.): natura, jak ŭ taho tura (ваўк., Федар. 4), с. 239

Тур₂ ‘адзін круг танца; асобны этап якой-небудзь гульні, конкурсу, спаборніцтва, мерапрыемства’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Вруб.), ‘падарожжа, турыстычная паездка’ (Улас.). с. 240

Тур₃ ‘апорны слуп пасярэдзіне святліцы старажытнага дома’ (Ласт.), ‘слуп каля печы ў курных хатах’ (дзісн., Яшк.). с. 240

Тур₄ ‘купальнік горны, Arnica montana L.’ (гродз., Кіс., ТС), тур-зелье, зелье-тур ‘тс’ (ТС). с. 240

Тура́ ‘ладдзя (фігура, якая мае форму вежы)’ (ТСБМ, Янк. 3). с. 240

Ту́ра ‘група, партыя’ (мядз., Сл. ПЗБ). с. 241

Турава́ць ‘выконваць другую партыю пры спяванні або ігры’ (ТСБМ), ‘акампаніраваць’ (Шат.). с. 241

Тураве́й ‘неразвіты чалавек’, ‘шчодры чалавек’, тураве́йчык ‘неразвіты хлапчук’ (Юрч. СНЛ). с. 241

Тураві́ць ‘панукваць, падганяць (каня)’ (Касп., Др.-Падб.; рас., Шатал.), ‘прыспешваць, падганяць’ (Ласт.; мёрск., Нар. сл.), тураві́цца ‘спяшацца’ (в.-дзв., рас., Шатал., Рэг. сл. Віц., Сл. ПЗБ), ‘тс’, ‘шавяліцца’ (мёрск., Нар. сл.), турава́цца ‘імкнуцца, кіравацца’ (Гарэц., Др.-Падб.), турава́нне ‘падганянне, пануканне’ (в.-дзв., Шатал.). с. 241

Ту́рак₁ ‘жыхар Турцыі’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Федар. 4, Сл. ПЗБ, Зайка Кос.), ту́рок ‘тс’ (ТС, Вруб.), ‘Турцыя, Турэччына’: немца, турка ваяваць (Карскі 2-3, 397), ту́ркі ‘тс’: Куды цябе мамка аддае: / Ці ў туркі, ці ў татары (барыс., Песні сямі вёсак), ту́рак ‘упарты чалавек’ (беласт., Сл. ПЗБ), ‘някемлівы чалавек’ (Мат. Гом., Зайка Кос.), ту́рок ‘чалавек з разумовымі недахопамі’ (ТС), ту́рык ‘дурань’ (Юрч. Вытв.), с. 241

Ту́рак₂ ‘бубны (масць у картах)’: бубен, або званок, або турак (Наша Ніва, 2002, 15 лют.). с. 242

Ту́рак₃ ‘грыб курачка, Rozites casperata (Fr.) P. Karsten’ (кам., маладз., смаляв., Сярж.-Яшк.). с. 242

Тура́ць, туря́ць ‘ганяць’ (Нас., Юрч. Вытв.; чач., ЖНС, Бяльк.), ‘часта пасылаць’: сюды-туды тураюць аднаго мяне за каждым дзелам (Нас.), ‘насіць, калыхаць на руках’ (Сцяшк. Сл.), тура́цца ‘ганяцца’ (чач., Жыв. НС), туря́цца ‘тс’ (Юрч. Вытв.). Гл. турыць. с. 242

Тура́я ‘здаровая, дзябёлая жанчына або дзяўчына’ (Стома Сл.). с. 242

Турбава́ць (турбува́ць, турбова́ць) ‘праяўляць клопат, непакоіць, хваляваць, трывожыць, не даваць спакою’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Бяльк., Шат., Касп., Байк. і Некр., Гарэц., Сцяшк., ТС, Растарг., Сл. ПЗБ, Скарбы, ЛА, 3), турбава́цца, турбува́цца, турбова́цца, турбова́тыса, турбова́тысь ‘клапаціцца’ (ЛА, 3, Сержп. Прымхі, Некр. і Байк., Растарг., Варл.). с. 242

*Турбаві́нка, турбові́нка ‘сцяблінка’ (лельч., Жыв. сл.), ‘сцяблінка ў памідорах’ (ПСл). с. 243

Турба́н₁ ‘музычны інструмент тэорба’ (Нас.). с. 243

Турба́н₂ ‘усходні галаўны ўбор, палотнішча, абматанае вакол галавы’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Вруб.). с. 243

Турбі́на ‘рухавік, які выкарыстоўвае рух вады, пары ці газу’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Вруб.), ‘вялікае кола ў вадзяным млыне’ (Скарбы₂). с. 243

Турбі́нка ‘жабрацкая торба’ (Сцяшк. Сл.). Да торба (гл.). с. 243

Турбуле́нтны ‘бурлівы, бурны, хаатычны, віхравы (рух часцінак вадкасці, газу)’, турбуле́нцыя ‘віхравы, хаатычны рух часцінак (газу, вадкасці)’ (ТСБМ). с. 243

Турбушы́ць ‘тармасіць, тузаць’ (ТС). с. 244

Ту́ргаць (тургаці) ‘тузаць, торгаць’: озмуц душу будуц рваци тургаци (Кітаб Луцкевіча). с. 244

Турдзе́ль ‘тоўсты, непаваротлівы’ (маг., Бел.-польск. ізал.). с. 244

Ту́рзаць, ту́рзаті, ту́рзаты ‘тузаць (пра балячку, якая нарывае)’ (Сцяц., Сцяшк. Сл., Скарбы, Федар. 4, Зайка Кос., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс.; пін., Нар. лекс.; пін., ЖНС), ‘нарываць’ (слонім., Нар. словатв.), ‘скубсці, разрываць’ (Ласт.), ‘тузаць лейцамі’ (ТС), ту́рзаті ‘тузаць каго-небудзь’ (Чэрн.), ту́рзаті ‘расцягваць кужаль на валокны’ (пін., Шатал.), ту́рзаць ‘торгаць, цягаць рыўкамі, рэзкімі рухамі’, ‘торгаць туды-сюды, імкнучыся адчыніць што-небудзь’, ‘нудзіць, рваць’, ‘не даваць спакою, дакучаць патрабаваннямі’ (Сл. ПЗБ). с. 244

Ту́ркалка ‘род жаб, якія крычаць бразгатлівым голасам’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 245

Турката́ць ‘утвараць характэрныя для галубоў гукі, буркаваць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Нар. Гом.), туркота́ті ‘тарахцець’ (беласт., Сл. ПЗБ). Сюды ж туркаце́ць ‘утвараць характэрныя для жабаў-жарлянак гукі’ (Скарбы), ‘грукатаць (коламі па шашы)’ (Др.-Падб., Гарэц., Байк. і Некр.); ‘ляскатаць’; туркот(іе)ті ‘тс’, ту́ркот ‘грукат’ (Вруб.). с. 245

Ту́ркаўка₁ ‘турок, птушка атрада галубоў з бурым апярэннем, Streptopelia turtur, Streptopelia decaocto’ (ТСБМ, Касп.), ‘дзікі голуб’ (ТС), ту́ркоўка ‘голуб-турок’ (Мат. Гом.), ту́рчалка ‘тс’ (там жа). с. 245

Ту́ркаўка₂ ‘мядзведка звычайная, Gryllotalpa vulg. hatr.’ (Некр. і Байк., Касп., Мядзв., Скарбы, Рэг. сл. Віц.). с. 245

Ту́ркаць₁ ‘трашчаць’ (Байк. і Некр.), ‘буркаваць’ (ТС), ‘цвыркаць’ (трак., Сл. ПЗБ), ‘крычаць як жаба-туркалка ці турлушка’ (Нас.), ‘квакаць’ (ДАБМ, 303), туркну́ць ‘пратрашчаць’ (Байк. і Некр.), ‘праляцець з шумам’ (Бяльк.) с. 246

Ту́ркаць₂ ‘будзіць тармосячы’ (Нас., Байк. і Некр., Бяльк.), ту́ркыць ‘прымушаць устаць крыкам’ (Бяльк.; мсцісл., 3 нар. сл.), ту́ркнуць ‘прыкрыкнуць’ (Юрч. Фраз. 1), ту́ркаты, ту́ркатэ ‘будзіць, турбаваць, дамагацца’ (Сл. Брэс.; драг., 3 нар. сл.). с. 246

Туркі́-баркі́ — пра вялікі шлях, вялікую адлегласць (Нар. лекс., Вушац. сл., Рэг. сл. Віц.): туркі́-баркі́ выхадзілі і нічога не знайшлі (Гіл.), туркі́ ‘тс’ (дзісн., Бел. дыял. 3), туркі́-буркі́ ‘тс’: туркі́-буркі́ прайшла, а дом найшла (брасл., Ліцв.), сюды ж ту́ркі-бату́ркі ‘тс’: ту́ркі-бату́ркі прайшоў і нічога не знайшоў (пра грыбы) (глыб., Бабіч, вусн. паведамл.), з турко́ў барко́ў ‘невядома адкуль’ (полац., Волк.). с. 246

Турклі́с ‘туркач, мядзведка, Glottotalpa glottotalpa’ (воран., Сл. ПЗБ). с. 247

Ту́ркнуць ‘затрубіць у вуха «турр!»’ (Касп.), ‘крыкнуць «тур-р-р» у вуха’ (зэльв., Нар. словатв.). с. 247

Турку́ль ‘клунак’ (Мат. Маг.). с. 247

Турку́с ‘непразрысты каштоўны камень, біруза’ (Ласт.), с. 247

Турку́ць ‘туркач, мядзведка’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 247

Турла́й ‘гарлач, збанок’ (Бяльк.), ту́рлік ‘гаршчочак’ (Мат. Гом.), ‘збаночак’: ту́рлік мылыка́ прынесла (Бяльк.). с. 247

Ту́рлачка ‘голуб Turtur auritus’ (Мядзв.); сюды ж турлу́шка ‘глушэц’ (Бяльк.). с. 247

Ту́рлік ‘кармакухня на ферме’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 247

Турлі́ць ‘трубіць, тарахцець, шумець (пра машыны)’ (пух., 3 нар. сл.). с. 248

Турлы́каць ‘мармытаць’ (Мат. Гом.), турлы́чыць ‘бубніць’ (чач., ЖНС), ‘неразборліва гаварыць’ (Юрч., Мат. Гом.), ‘гаварыць пустое’ (Сцяшк. Сл.), ‘спяваць (пра жаўрука)’ (Юрч.). с. 248

Турлю́дзіць ‘балбатаць надакучліва’ (мсцісл., 3 нар. сл.), ‘гаварыць лухту’ (Мат. Маг.). с. 248

Турля́цца ‘штурхацца, піхацца’ (Жд. 3, ТС). с. 248

Ту́рма, ту́рам, тур`ю ‘гонячы’, ‘бегучы’ (Нас., Гарэц.). с. 248

Турма́ ‘месца зняволення, астрог, вязніца, цямніца’, ‘знаходжанне ў зняволенні’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Касп., Ласт., Брасл. сл., Бяльк., Федар. 4; ашм., Стан., Сл. ПЗБ, Вушац. сл.), с. 249

Ту́рман₁ ‘голуб асобай пароды, які куляецца пры палёце’ (ТСБМ). с. 249

Ту́рман₂ (ту́рмын) ‘дурань, неразвіты чалавек’ (Юрч. Фраз.), ‘дурыла, тупіца’ (мсцісл., 3 нар. сл.). с. 249

Ту́рмас ‘рэдзька’ (Сцяшк. Сл.), ту́рмус ‘турнэпс’ (навагр., Жыв. сл., Васільковая сп.). с. 250

Турмасі́на ‘мітусня’ (дзятл., Сл. рэг. лекс.). Да тармасі́ць (гл.). с. 250

Турма́чыць ‘задурваць’ (Юрч. СНС). с. 250

Турнава́ць ‘турбаваць, непакоіць’ (докш., Бел. дыял. 2). с. 250

Турні́к ‘гімнастычная перакладзіна, умацаваная на дзвюх стойках’ (ТСБМ, Баршч.). с. 250

Турніке́т ‘рухомая крыжавіна ў праходзе’ (ТСБМ). с. 250

Турні́р ‘спаборніцтва рыцараў у Сярэднявеччы, цяпер звычайна спартыўнае спаборніцтва’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 250

Турну́ць ‘прагнаць аднекуль або куды-небудзь, адагнаць’ (ТСБМ, Нас., Жд. 1, Растарг., Сержп. Прымхі, Мова Сен., Сл. ПЗБ), ‘пужнуць’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘звольніць з пасады; імкліва выгнаць’ (ТСБМ, Юрч. Сін.), ‘піхнуць, папхнуць, штурхнуць каго-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Касп., Байк. і Некр., Жд. 1, Варл.), ту́рнуць ‘тс’ (ТС), турну́ты ‘прагнаць’ (Сл. Брэс.), турну́тэ ‘штурхнуць; хутка пагнаць’ (драг., Нар. лекс.). с. 251

Турнэ́ ‘падарожжа па кругавым маршруце, паход, паездка’ (ТСБМ). с. 251

Турнэ́пс ‘рэпа, Brassica rapa L.’ (Кіс.), ‘кармавая рэпа, Brassica rapa rapifera’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), турне́пс, турнэ́т ‘тс’ (Сл. ПЗБ), турнэ́пчык памянш. ‘тс’ (віл., Лір. бел. вяселля), турне́псіна ‘адна расліна або плод турнэпса’ (Юрч. Вытв., Мова Сен.). с. 251

Туро́к₁ ‘юрок або цыганчык — гульня і конусападобная цацка, якая круціцца на спічастым канцы, падганяецца маленькім (з тоненькага раменьчыка) бізунком’ (Нас., Яруш., Гарэц., Байк. і Некр.). с. 251

Туро́к₂ ‘закавулак’ (Бяльк.), ‘тупік, вуліца паміж хатамі’ (Растарг., Пал.), ‘вузкая прастора паміж печчу і сцяной, запечак’ (касцюк., ЛА, 4; слаўг., ЛА, 5). с. 252

Туро́к₃ ‘дзікі голуб-туркаўка, Columbia turtur’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.), с. 252

Туро́к₄ ‘мядзведка, Glottotalpa vulg. hatr.’ (Жд. 1, Рэг. сл. Віц., Сл. ПЗБ). с. 252

Туро́к₅ ‘конік (насякомае)’ (Рэг. сл. Віц.). с. 252

Туро́ля — мянушка каровы (мёрск., Нар. сл.). с. 252

Туро́міна — у каляднай песні: Го-го-го, каза ... Не хади, каза, / Па туром, туром / Па туромини (рагач., Рам. 8). с. 252

Туро́ра ‘балбатуха’, туро́рышча, туро́рка ‘тс’ (Юрч. СНЛ). с. 252

Туро́сы ‘непраўдападобныя апавяданні’ (Растарг., 41). с. 252

Турпа́н ‘вадаплаўная птушка сямейства качыных, Melanitta fusca L.’ (ТСБМ, Дарафееў, Птушкі), с. 252

Турпы́ль ‘кругляк, невялікі кавалак тоўстага бервяна’ (Мат. Маг.), турпулёк ‘кароткае паленца’ (Бяльк.), турпу́ль ‘тс’ (Бяльк.). с. 252

Тур-р — пра свіст: нейкыя птушычка тур-р, тур-р у лазе (мсцісл., Нар. лекс.). с. 253

Тур-тур ‘выгукі, якімі падзываюць свіней’ (Мова Сен.). с. 253

Турсну́ць ‘крануцца, уздрыгнуцца, рушыць’ (Кліх). с. 253

Турсу́чыць ‘трэсці, вытрасаць’ (Сцяшк. Сл.), ‘трасці, трусіць’ (калінк., Арх. ГУ). с. 253

Турта́ць ‘прыспешваць, падганяць’ (Ласт.). с. 253

Туру́каць ‘грукаць’ (Арх. Федар.): Ту-ру, ту-ру, па дуброўкі, / Ды там едзіць пан вялікі (Куп. і пятр. песні), сюды ж ‘падаваць гукі (пра жаўну)’, туруру́каць ‘падаваць гукі, турчаць’ (ТС). с. 253

Туру́н, мн. л. туруны́, турунты́ ‘затор лёду на рацэ’ (Ласт.). с. 253

Туруру́кацца ‘гучна весці размову’ (Вушац. сл.), ‘падаваць гукі, турчаць’ (ТС). Гл. турукаць. с. 253

Турусня́к ‘затор, лёд на рэках і азёрах, нагрувашчаны стырчма’ (Ласт.). с. 253

Ту́русы ‘грукат ад хуткай язды, тарахценне’, ‘пустое плявузганне’ (Нас.), туру́сы на калёсах ‘лухта, бязглуздзіца’ (Юрч. Фраз.), туру́сы, туро́сы ‘тс’ (Растарг.), турэ́сы ‘тс’: пачынае свае баі-турэсы (С. Кухараў); відаць, сюды ж тру́сты на калёсах ‘выдумкі’ (Мат. Маг. 2), гл. с. 254

Турухта́н ‘батальён, балотная птушка сямейства сяўцоў Philomachus pugnax’ (ТСБМ; Дарафееў, Птушкі; Цярохін, Охота), с. 254

Ту́рхаць ‘штурхаць, піхаць, тармашыць’ (Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ), ту́рхаць, ту́рхацца ‘штурхаць каго-небудзь’ (бярэз., ЛА, 2; Мова Сен.), турха́ць ‘штурхаць, піхаць’ (Касп.), турхну́ць ‘штурхануць’ (чашн., сен., ЛА, 2), турхатня́ ‘таўканіна, тузаніна’ (Ласт.). с. 254

Турча́к ‘цвыркун хатні, Gryllus domesticus’ (дзярж., Нар. сл.; трак., Сл. ПЗБ), ‘мядзведка’ (Варл., Сцяшк., Жд. 1, Сл. ПЗБ, Скарбы), турчок ‘цвыркун’ (брасл., паст., ЛА, 1; полац., Волк.), тўрчык ‘мядзведка’ (Сцяшк.), ‘голуб-туркаўка’ (Байк. і Некр.), ‘нейкая птушка’ (Мат. Гом.). Да турчаць (гл.) - дзеяслова гука- пераймальнага паходжання: перадае працяглае гучанне, параўн. туркаць (гл.). с. 255

Турча́ць, турчэ́ць ‘адзывацца гукамі (пра насякомых, земнаводных, птушак, хатніх жывёл і інш.)’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Варл., Растарг., Шатал., Сл. ПЗБ, Юрч. Вытв., Мат. Гом.), ‘муркаць, варкатаць’ (Байк. і Некр., Растарг.): кошка турчы́ць (Сержп. Прымхі), ‘крычаць, шумець’ (Абабур.), ‘гаварыць пустое’ (рагач., Мат. Гом.), ‘туркатаць, тарахцець, татахкаць (пра гукі машын у час работы)’ (ТСБМ, Бяльк., Байк. і Некр., Сцяшк., ДАБМ, камент., 895; ашм., Сл. ПЗБ), ‘цуруліць’ (жлоб., добр., ветк., Мат. Гом.), ‘дзюрчаць’ (воран., Сл. ПЗБ, Юрч. Сін.), турчы́ць ‘бурліць (пра бягучую ваду)’ (в.-дзв., воран., слонім., клец., слаўг., чавус., ЛА, 2). с. 255

Туршкане́нна ‘хутка’ (Мат. Гом.). с. 255

Туры́гаць (туры́гаты) ‘кляваць, торкаць (пра рыбу)’ (кам., Жыв. НС). с. 256

Ту́ры-ту́ры (прыпеўка): Туры-туры-туры. / Пайшлі куры на хаўтуры (арш., Дзіц. фальклор). с. 256

Туры́ст ‘падарожнік, вандроўнік’ (ТСБМ, Вруб.), туры́сты ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 256

Туры́ца₁ ‘дзікая карова’; ‘рослая, дужая дамашняя карова’, перан. ‘мажная, здаровая жанчына’ (Нас.), ту́рыца ‘карова’: пайду́ ту́рыцу заганяць (Рэг. сл. Віц.), туры́ця фалькл. ‘самка тура’ (драг., Сл. ПЗБ). с. 256

Туры́ца₂ ‘шабельнік балотны, Comarum palustre L.’ (бяроз., Нар. лекс.), туры́ця ‘тс’ (драг., Бел. дыял. 1), туры́ца ‘шляз, Aithaea officinalis L.’ (лун., Арх. Вяр.), туры́ца (травы) (Сержп. Грам.): ад крываўкі добрэ піць настой у гарэлцы карэння турыцы (Сержп. Прымхі), туры́ца, туры́ця ‘вадаперыца, вадзяны кураслеп, Hottonia palustris L.’ (ганц., драг., Сл. ПЗБ). с. 256

Туры́ць ‘гнаць, прымушаць хутка рабіць што-небудзь, імчаць’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Гарэц., Бяльк., Яўс., Ласт., ТС, Варл., Волк., Растарг.), ‘гнаць, штурхаць’ (Вушац. сл.), ‘везці нешта грувасткае’ (ТСБМ, Кал.), ‘бязмэтна траціць, раскідаць’ (Растарг.), ту́рыць (ту́рытсь) ‘прымушаць, паганяць’ (Шпіл.), ‘гнаць (пра самагонку)’ (Зайка Кос.), ту́ріць ‘рабіць нешта непрыстойнае’: культура — дзе стаіць, там і туря (ветк., Palaeoslavica, 23, 1, 173), туры́ты ‘гнаць’ (Сл. Брэс., Арх. Вяр.; драг. 3 нар. сл.), туры́цца ‘гнацца, бегчы следам, даганяючы’ (Рэг. сл. Віц.). с. 257

Турыя́, турые́, тырые́, тырыя́, тур`е́ ‘пілавінне’ (кобр., ЛА, 1), тыруя́ ‘тс’ (драг., іван., Сл. Брэс.). с. 257

Турэ́ц ‘звужанае рэчышча са шпаркім цячэннем вады’ (дзісн., Ластоўскі, Выбр. тв., 421), ‘быстрыня, струміна, хуткая плынь у рацэ’ (Ласт.), ‘прыспешаная плынь вады, сціснутая з двух бакоў каменнымі стромкімі лехамі’ (У. Дубоўка). с. 257

Турэ́цкі ‘які мае адносіны да Турцыі або яе жыхароў’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), туре́ц`кі ‘тс’ (Вруб.), с. 258

Турэ́чынка ‘крынічнік доўгалісты, Veranica longifolia L.’ (гродз., Кіс.). с. 258

Тусава́цца ‘змяняцца па чарзе, чаргавацца’ (Мова Сен.). Гл. тасаваць₁. с. 258

Тусі́ць ‘гасіць, тушыць (пажар)’ (Нас.). с. 259

Туск ‘выпат, пот’ (пін., Нар. лекс.), ‘пот, вільгаць’: гарачка, аж туск з его іде (Альп.). с. 259

Ту́склы ‘цьмяны, без бляску’ (Ласт.), ‘бледны’ (Вруб.). с. 259

Тускне́ць ‘блякнуць, пагасаць, марнець’ (Некр. і Байк.), ‘губляць яркія фарбы, бляск, выразнасць (пра вочы)’ (Адм.), тусьне́ць, тусьні́ць ‘цямнець, траціць бляск’, ту́скнуць, ту́снуць ‘тс’ (Ласт.); ‘няярка гарэць’: Jak dròwa ŭ piѐczy tùsknuć, to budzie abo adlѐha, abo doždž (Пятк. 2). с. 259

Тускно́та ‘маркота, смутак, сум’ (Байк. і Некр., Адм.). с. 259

Тусме́ць (тусмѣкць без тлумачэння, Шымк. Собр.) ‘марнець ад гора, перажыванняў’ (Юрч. Вытв.), тусмі́ць ‘даводзіць да перажыванняў, гора’ (Юрч. СНЛ), тусме́нне ‘марненне’ (Юрч. Вытв.), ту́сменны ‘цьмяны’ (чач., Жыв. НС), с. 260

Тусня́ разм. ‘зборышча людзей па інтарэсах з мэтай абмену думкамі; хаўрус, зносіны, шырокая кампанія’ (Свабода, 2003, 12 лістап.), ‘таўкатня, суталака’: Мы неаддзеленыя ад жыцця, ад вялікай тусьні (Наша Ніва, 2011, 27 лют.); сюды ж тусо́ўка слэнг. ‘сустрэча моладзі з мэтаю баўлення часу’ (Рамза, Бел. гутарк.), ‘група людзей, звязаных агульнымі інтарэсамі, кампанія’ (2004 г.), ‘любыя нефармальныя адносіны’ (1988 г.) (Улас.), тусава́цца ‘збірацца (аб кампаніі)’ (КТС). с. 260

Тустэ́п ‘амерыканскі парны бальны танец і музыка да яго’ (ТСБМ, Мова Сен.). с. 260

Тусува́ць ‘апрацоўваць гліну рукамі’ (шкл., ЖНС), ‘тасаваць, мяшаць карты перад тым, як раздаваць на рукі для гульні’ (Бяльк.). с. 260

Ту́сцень ‘бабровы тлушч’ (Ласт.). с. 260

Тусю́тка ‘выклічнік для падзывання каровы’ (дзісн., РС, 2014, 3, 36). с. 261

Тут₁ ‘у гэтым месцы’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк., Касп., Мал., ТС, Шымк. Собр., Сл. ПЗБ, Вруб., Федар. 4, Сержп. Прык.; докш., карэліц., Янк. Мат.); ‘у гэты час, тады’ (ТСБМ), с. 261

Тут₂ ‘мера, ступень’: вы так ядзіцё, што туту не знаеце (лёзн., Рэг. сл. Віц.). с. 262

Тут₃ ‘морва, Morus L.’ (Кіс.). с. 262

Ту́тай ‘тут’ (Нас.; Сл. ПЗБ), ту́тэй ‘тут’, ‘сюды’ (Нас., Сцяшк.), тутэ́й ‘тс’ (Мат. Гом.). с. 262

Ту́таські ‘тутэйшы’ (ветк., Мат. Гом.). с. 262

Ту́таўнік ‘морва, шаўкоўніца’, ‘драўніна гэтага дрэва’ (ТСБМ). с. 262

Ту́тачка (ту́тычка) ‘курачка’ (Яўс.). с. 263

Ту́тачы ‘тут’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ; навагр., ЛА, 2), ту́точы ‘тс’ (Кліх.), ту́тачы ‘зусім блізка’ (стол., Жыв. сл.). с. 263

Ту́ташні ‘тутэйшы’ (ТСБМ, Нас., Касп., Сцяшк., Растарг.; в.-дзв., рагач., Сл. ПЗБ), тутэшній, ту́тышній, туто́шній, ту́тъшні(й) ‘тс’ (Шымк. Собр.; мёрск., Нар. сл.; в.-дзв., рагач., б.-каш., добр., гарад., ЛА, 3, Бяльк., Юрч. СНЛ), тутэ́шні, тутэ́шны ‘тс’ (Нас.; клім., полац., брэсц., ЛА, 3, ТС), с. 263

Ту́тка ‘бляшаная трубка пры серах у калаўротку, праз якую праходзіць нітка’ (бельск., Ніва, 1979, 7 студз.). с. 263

Тутне́ць ‘пульсаваць, рытмічна адгукацца’: тутніць у жылах кроў (Ластоўскі, Выбр. тв., 210), сюды ж тутно́ ‘пульс’ (Ласт.), с. 263

Ту-ту-ту₁ — падзыўныя для гусей (ДАБМ, камент., 896), ‘падзыўныя для курэй’ (Мат. Маг.). с. 264

Ту-ту-ту₂ — выражанае пачуццё палёгкі: Ой, ту-ту-ту! Добра, што ўсё так кончылася (чашн., Рэг. сл. Віц.), выражае настойлівасць, просьбу (?): Братавая золвы на ноч просіць, ту-ту-ту (Куп. і пятр. песні, 326), ту-ту — выражае захапленне (?): Ту-ту! Што ў мяне была за свякровачка (круп., там жа). с. 264

Тут-тут — падзыўныя для авечак (горац., ДАБМ, камент., 896). Гл. ту-ту-ту₁. с. 264

Тутні́ца ‘аорта’ (Ласт.), ту́тніца ‘тс’ (Некр. і Байк.), ‘артэрыя’ (Др.-Падб.). с. 264

Туту́ дзіцяч. ‘поезд, машына’ (полац., Суднік, вусн. паведамл.), туту́каць ‘падаваць гукі (пра музычны інструмент)’ (ТС). с. 264

Туту́н ‘тытунь, Nicotiana rustica L.’ (Некр. і Байк., Ласт., Кіс., Касп.), туту́нь ‘махорка’ (Мал.). с. 264

Ту́тухны ‘тут’, ‘прынамсі тут’, ‘тут-такі’ (Нас.). Да ту́т₁ (гл.). с. 265

Тутэ́йшы ‘мясцовы, які жыве тут, не прыезджы’, ‘які ўласцівы гэтай мясцовасці, не прывазны’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Федар. 5, Бяльк., ТС, Касп., Вруб., Байк. і Некр.; акрамя ўсходняй Магілёўшчыны і Гомельшчыны, ЛА, 3), ‘абарыген, карэнны жыхар, тубылец’ (Ласт., Некр. і Байк.), с. 265

Туўка́ць ‘таўхаць, піхаць’, туўкануць ‘піхнуць’ (Бяльк.), ту́вкаты ‘штурхаць’, ту́вкатысь ‘штурхацца’ (брэсц., ЛА, 2). с. 265

Туф ‘горная парода, якая служыць у якасці будаўнічага матэрыялу’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 265

Ту́флі, адз. л. ту́фель, памянш. ту́флік ‘лёгкі неглыбокі абутак, пантофлі’ (ТСБМ, Брасл. сл.), ту́флі, ту́хлі ‘тс’ (Сцяшк.), ту́хлі ‘тс’ (ТС, Арх. Вяр.), ту́хель ‘пантофель’ (Юрч. Вытв.), ту́флі, ту́плі ‘пантофлі’ (Васільковая сп., Сл. ПЗБ), памянш. туфел`о́чак (Вруб.). с. 266

Ту́фна ‘так, у пэўным напрамку’ (Сцяш. Сл.). с. 266

Туфта́ ‘хлусня’ (ТС), тухта́ ‘падман’ (Краязн. Газета, 2013, 12, 6). с. 266

Тух — выклічнік, што перадае глухі стук, удар, стрэл: се́рца тух, тух, як ня выскачыць (мсцісл., Нар. лекс.). с. 267

Ту́халь ‘тухляціна’ (Вушац. сл., Адм.), ту́хлік ‘нешта пратухлае’ (Касп.). с. 267

Тухвя́к ‘сяннік, матрац’ (Нас., Байк. і Некр.). с. 267

Ту́хі — адгоннае слова (для птушак): тухі, верабейкі! (Сержп. Прык.). с. 267

Тухлё ‘смурод’ (Яруш.), тухло́ ‘тухліна’ (Вушац. сл.). Гл. тхлё, тхло. с. 267

Ту́хлы ‘пратухлы, з непрыемным пахам гніення’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сцяшк., ТС, Варл., Вруб., Сл. ПЗБ), тухлы́ ‘які задыхаецца, не можа дыхаць (пра тоўстага чалавека)’ (ТС), сюды ж ту́хлены ‘тухлы’ (Нас., Байк. і Некр.), тухле́ный ‘смярдзючы’ (Бяльк.), тухля́вый ‘крыху смярдзючы’ (Юрч. Вытв.), тухлю́чый ‘тс’ (там жа), тухлі́вы ‘тухлы’ (Мат. Гом.). с. 267

Тухля́к₁ ‘нешта смярдзючае, гніючае’ (Нас.; мёрск., Нар. лекс.), сюды ж, магчыма, і ‘лямпачка без шкла, капцілка’ (Бяльк.). с. 268

Тухля́к₂ ‘кухталь, штуршок’ (мёрск., Нар. лекс., Вушац. сл.), с. 268

Тухля́к₃ ‘соня, сонька’ (ваўк., Федар. 4). с. 268

Тухля́нка ‘імшарніца, Andromeda polifolia L.’ (маг., Кіс.), ‘трава, смярдзючка’ (Бяльк.). с. 268

Ту́хмалка груб. ‘твар’: даць у тухмалку (мёрск., ЖНС; Рэг. сл. Віц.). с. 268

Ту́хнуць₁ ‘пераставаць гарэць, свяціць’, ‘гаснуць’ (Некр. і Байк.; в.-дзв., Сл. ПЗБ, ТС, Варл.): его зорка тухне (Сержп. Прымхі), ‘слабець, памяншацца’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат., Касп., Некр.), ‘спадаць (пра пухліну)’, ‘змяншацца’ (беласт., Сл. ПЗБ), ту́хнуті ‘гаснуць’ (Вруб.). с. 269

Ту́хнуць₂ ‘загніваць і непрыемна пахнуць’ (ТСБМ, Касп.), ‘тхнуць, гніць’ (Некр. і Байк.), ‘смярдзець, псавацца’ (Яруш., Гарэц.), ‘выдаваць смурод (ялавічына, рыба і інш.)’ (Нас., Бяльк.), ту́хнуці ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 269

Ту́хнуць₃ ‘спаць (гаворыцца з пагардай)’ (Нас., Рэг. сл. Віц.), ‘доўга спаць’ (Васільковая сп., Мат. Гом., Мат. Маг.), ‘спаць беспрабудна’ (Варл., Некр.), сюды ж то́хнуць ‘спаць, задаючы храпака’ (Нас.), тухля́ць ‘доўга спаць’ (Сцяшк. Сл.), ту́хляць ‘ляжаць, пазбягаць працы, валяцца’ (Зайка Кос.), тухля́к (tuchlák) ‘соня, сонька’ (ваўк., Федар. 4). с. 270

Тухта́ль ‘кухталь, удар кулаком’ (Некр. і Байк., Касп.). с. 270

Тухтаць ‘пакаваць’: тухтала, што мела, у дзеравяны сынаў куфэрачак (Ц. Гартны, гл. Каўрус, Словаклад). с. 270

Ту́хці ‘гаснуць’ (Стан.). Гл. тухнуць₁. с. 270

Ту́цкі — ‘сядзець малому ў бацькі за спінай’ (Вушац. сл.), «калі малога нясуць заплеччу» (Наша Ніва, 2003, 6 чэрв.). с. 270

Ту́ча ‘вялікая хмара’ (Ян.; брасл., Сл. ПЗБ), ‘хмара’ (Гарэц., Ласт., Бяльк., Брасл. сл., Федар. 4, Сл. ПЗБ), ‘дажджавая хмара’ (зэльв., маст., паўд.-палес., віц., усх.-маг., усх.-гом., ЛА, 2): вышла да сіняя туча з-пад цёмнага бору (паст., Песні нар. свят), ‘залева, праліўны дождж’ (ТС), ‘навальнічная хмара з маланкай’: Kab ciebe... lichaja tucza ŭbiła! (ваўк., Федар. 4), ‘граданосная хмара’: ту́ча кажуць, ек град (КСТ), ту́цы ‘хмары’ (гарад., ЛА, 2); ту́чка ‘светлая хмарка ў пагодлівы дзень’ (шарк., талач., касцюк., ЛА, 5), ту́чкі ‘воблачнасць несуцэльнага характару’ (Інстр. 1), с. 271

Ту́чай ‘дзірка ў верхнім камені жорнаў, куды сыплюць збожжа’ (Сцяшк.), туча́й ‘тс’ (круп., Сл. ПЗБ). с. 272

Туча́ны ‘які выдзяляе многа тлушчу’ (круп., Сл. ПЗБ). с. 272

Ту́чкі (ту́чкы) ‘рэбры ў кошыку’ (бяроз., ЛА, 4), уто́чкі ‘тс’ (карэліц., ЛА, 4) с. 272

Тучніца ‘зграя ваўкоў’: Ня йдзіце, дзеткі, ні да леса, ні да жыта, бо ў лесе бегае тучніца (беласт., Крачк.), ту́ча ‘гайня ваўкоў’ (глыб., ЛА, 1), тучку́юць — пра гон у ваўкоў (ЛМТ). с. 272

Ту́чны ‘тлусты’ (Сл. Брэс.; лун., Шатал., Сцяшк. Сл.), ‘сыты, укормлены’, ‘угноены, добра апрацаваны (грунт)’ (Варл.), ‘вельмі сыты, з тлустасцю’ (Юрч. Сін.); памянш. ту́чненькі ‘тс’ (Ласт.), ту́чнае, тучно́е, туча́нае ‘топкае (сала)’ (Мат. Гом.; бялын., Янк. Мат., ЛА, 4), ту́шны ‘пажыўны’ (паўн.-усх., КЭС), с. 272

Ту́чыць ‘адкормліваць, рабіць тлустым’ (Нас., Ласт., Янк. БП): pańskaje oko kania tucyć (ваўк., Федар. 4), с. 273

Туш₁ ‘кароткае музычнае прывітанне (на банкеце ці ўрачыстасці)’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Вруб.). с. 273

Туш₂ ‘фарба для чарчэння ці малявання’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Вруб.). с. 273

Ту́ша ‘асвежаванае і выпатрашанае цела забітай жывёлы’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк.), ‘пра постаць, фігуру вялікага, поўнага чалавека’ (ТСБМ, Вруб.); туш ‘паўната, поўнае цела’: залезе бусало ў закуток, бу тая туш (ТС), с. 273

Тушава́цца₁ ‘стамляцца, задыхацца’: я буду тушавацца, бо трэба спяшыць (глыб., Рэг. сл. Віц.), сюды ж, відаць, тушы́цца ‘харчавацца вельмі дрэнна’, тушы́ць ‘карміць зусім дрэнна’ (Юрч. СНЛ), тушава́ць ‘кватараваць, быць на харчаванні’ (сен., Рэг. сл. Віц.), тушыва́цца ‘хвалявацца’, тушыва́ць ‘хваляваць, непакоіць’ (Яўс.). с. 274

Тушава́цца₂ ‘саромецца, бянтэжыцца’ (ТСБМ). с. 274

Туша́кі ‘галушкі з дранай бульбы, начыненыя мясам’ (кам., ЖНС). с. 274

Тушкава́ць₁ ‘тушыць мяса, гародніну, бабку на малым агні ў закрытым посудзе’ (Растарг., Рэг. сл. Віц.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), тушкова́ць ‘тс’ (ТС). с. 275

Тушкава́ць₂ ‘ухутваць (дзіцё, старога)’ (Растарг.). с. 275

Тушка́нчык ‘стэпавы грызун, земляны заяц, Dipus’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 275

Ту́шнае ‘нясмачнае, нішчымнае, незапраўленае’: адно тушнае ядзім (Бяльк.). с. 275

Тушні́ ‘від туфель’ (Касп.). с. 275

Тушо́нікі ‘тушаная бульба’ (Зайка Кос.; маз., Шатал., Мат. Гом., ПСл), тушо́нікі, тушо́нцы ‘тс’ (Сл. Брэс.), тушо́нікі, тушэ́нікі, тушо́нцы ‘тс’ (ТС). с. 275

Тушо́нка ‘кансерваванае тушанае мяса’ (ТСБМ). с. 275

Тушо́нчыкі ‘смолка лугавая’ (ТС). с. 276

Ту́шчма ‘дармо, дарма, марна’ (Ласт.). с. 276

Ту́шчы ‘худы, шчуплы, пусты, парожні’ (Ласт.), тушчэ́ць ‘марнець, знясільвацца’ (там жа). с. 276

Тушы́ць₁ ‘гасіць, спыняць гарэнне’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Бяльк., Касп., Яруш., Сержп. Прымхі, ТС, Юрч. Сін., Вруб.): pierunovy ahoń hrech tuszyć (Пятк. 2), перан. ‘спыняць, заглушаць, не даваць развівацца’ (ТСБМ). с. 276

Тушы́ць₂ ‘варыць на малым агні ў закрытай пасудзіне’ (ТСБМ, Нас., ТС, Касп.). с. 277

Тушы́ць₃ ‘рабіць тухлым’, тушы́цца ‘рабіцца тухлым’ (Юрч. СНЛ). с. 277

Тушэ́ ‘ўдар па клавішах пры ігры на фартэпіяна’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘удар, укол у фехтаванні’, ‘прыём у барацьбе (палажыць на лапаткі)’ (ТСБМ). с. 277

Тушэ́тка ‘канапа’ (Сцяшк. Сл.). с. 277

Тую́ба, тую́біна ‘абразлівая, лаянкавая назва маўклівага, лянівага чалавека’ (полац., Волк.). с. 277

Ту́я ‘вечназялёнае хвойнае дрэва сямейства. кіпарысавых, Thuja’ (ТСБМ, Кіс., Вруб.). с. 277

Ту́яс ‘пасудзіна з бяросты для захоўвання або пераноскі чаго-небудзь’ (віл., Сл. ПЗБ), туясо́к ‘берасцяны сасуд для ягад’ (паўн.-усх., КЭС). с. 277

Тфу — выклічнік, імітуе плявок, пляванне для выказвання абурэння, незадаволенасці, злосці, расчаравання, часам здзіўлення і інш. (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк., Федар. 4, Пятк. 3, Вруб.): усе яны проціў яго тфу! (Сержп. Прымхі), тху (Пятк. 2), птху (ТС), ту: ту на цябе! (Нас.), цю (тю): тю на тебе! (Растарг.), цьфу (Бяльк.). с. 277

Тхаць ‘дыхаць, веяць, павяваць’ (ТСБМ., Нас., Байк. і Некр., Нар. Гом., Др.-Падб., Гарэц.), ‘несці, пахнуць, смярдзець’ (Сцяшк. Сл., Гарэц., ТСБМ), сюды ж тханне ‘патыханне’ (Юрч. Мудр.). Гл. тхнуць. с. 278

Тхімкаць ‘жаласліва плакаць, румзаць, хныкаць’, ‘стагнаць’ (М. Нікановіч). с. 278

Тхла ‘тля, Aphidinea’ (глыб., Жыв. НС), ‘моль’ (глыб., Жыв. НС). с. 278

Тхланіць іран. ‘забяспечваць’ (Абабур.). с. 278

Тхлань ‘гніль, цвіль, сырасць’, ‘балоцістае месца’ (ТСБМ), ‘пекла; апраметная’, ‘прорва, бездань’ (Ласт., Некр. і Байк.), ‘цяжкадаступнае месца сярод балот і лясоў’ (зах-палес., Асоўскі, Stud. slawist., 106), ‘бездань, нетры’, ‘балота’ (Сержп. Прымхі), ‘твань’ (Нар. Гом.). с. 278

Тхліць ‘даводзіць да гніласці’ (Нас.). с. 279

Тхнуць ‘дыхнуць’, ‘павеяць, дунуць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Яруш., Нас., Гарэц.): не можэ тхнуць без гарэлкі (Сержп. Прымхі), ‘перавесці дух’ (Шат., Сцяшк.), ‘перадавацца ў паветры праз пахі, смярдзець’ (ТСБМ, Гарэц., ТС), ‘патыхаць смуродам’ (Некр. і Байк., Зайка Кос.; слонім., Нар. словатв.), тхну́ті ‘дыхнуць’ (Бес., Вруб., Кітаб Луцкевіча), тхну́ты ‘перавесці дух’ (кобр., Жыв. сл.), ‘трохі смярдзець, патыхаць’ (драг., 3 нар. сл.), с. 279

Тхом у выразе: адным тхом (сказаць, зрабіць што-небудзь) ‘на адным дыханні’ (Канкард. XIX ст.), с. 280

Тхор, тхур, тх(уо)р, тхір, тхыр, хор(ь) ‘шашок, драпежная жывёліна сямейства куніцавых, Mustela putorius’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Бяльк., Касп., Клім., Бес., Сцяшк., Дразд., Др.-Падб., Вруб., ТС, Гарэц., Пятк. 2; паўд.-бел., Сл. ПЗБ; усх.-віц., маг., ваўк., віл., гарад., свісл., ЛА 1): седзі моўчкі, тхуор у нары (Сержп. Прык.), тхор, тхорь ‘тс’ (Растарг.); с. 280

Тц-тц-тц — выгукі, якімі падклікаюць парасят (ТС). с. 281

Тшчы (тщій) ‘пусты, які не ўжываў ні ежы, ні вады’, ‘чысты’: я к табе з тшчым сэрцам, а ты лукавіш са мною (Нас.), ‘марны’ (там жа), с. 281

*Тшта ‘?’: wyłajaŭ ad tszci, ad wiery (ваўк., Федар. 4), побач з гэтым: zbeścić ad ćci, ad wiery (слонім., там жа). с. 281

Ты — займеннік 2-й ас. адз. л. ‘ты’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., ТС, Федар. 4, Некр. і Байк.; ашм., Стан., Вруб., Сл. ПЗБ): чужых жэ, малознаёмых і толькі знаёмых людзей называюць на ты (Сержп. Прымхі), с. 282

Ты́-бачко ‘ты’: як ты-бачко паздатнела, ты-бачко дзе робіш? (Сцяшк. Сл.). Да ты (гл.). с. 282

Тыбатэ́нка м. р. ‘кабат’ (Бяльк.). с. 282

Ты́бліць ‘ісці ўпэўнена’ (мёрск., Нар. лекс., Бел. дыял. 1), с. 282

Тыга ‘прэч’ (Адм.): тыга, гад! (Я. Колас). с. 283

Ты́гель ‘пасудзіна з вогнетрывалага матэрыялу для плаўкі, варкі, нагрэву розных матэрыялаў’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ты́гель, ты́глік ‘гаршчок для плаўкі металаў’ (Ласт.), тыге́лік, тыде́лёк ‘тыгель (патэльня)’ (Сл. Брэсц.), тыгелёк ‘каструля’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 283

Тыго́дзень ‘тыдзень’ (ашм., Сцяшк. Сл.), с. 283

Тыгр ‘буйная драпежная жывёла Panthera tigris, Felix tigris’ (ТСБМ, Нас.), ‘люты звер’ (Ласт.), ты́гра, тыгры́ца ‘тыгрыца’, перан. ‘злая жанчына’ (Байк. і Некр.), ты́г(а)р, ты́гра ‘Felix tigris’ (Некр. і Байк.), ты́гр(ыс) ‘тс’ (Пятр.), с. 283

Ты́дзень (ты́дзянь, ты́дзінь) ‘частка месяца, сямідзённы тэрмін’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Касп., Ласт., Сержп. Прымхі, Яруш., Мал., Гарэц.; ашм., Стан., Сл. ПЗБ), ты́день ‘тс’ (пруж., Сл. ПЗБ, Растарг.), с. 284

Тыж ‘таксама’ (Сл. рэг. лекс.), тыш (тыж) ‘тс’ (зэльв., Нар. словатв.), с. 285

Ты́ждзень ‘тыдзень’ (ТС, ПСл, Нар. Гом., Арх. Вяр.), ты́ждень ‘тс’ (Растарг.), ты́ждэнь ‘тс’ (Бес., Сл. Брэс.; лельч., Нар. лекс.), ты́ждэн ‘тс’ (кам., Сл. ПЗБ), ты́ждань ‘тыдзень’ (калінк., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ты́ждынь ‘тс’ (зах.-пал., Бел. дыял. 3), ты́жджэнь ‘тс’ (кам., Сл. ПЗБ, ТС, Альп.), тэ́ждынь ‘тс’ (драг., Сл. Брэс.), ты́джань і ты́жань ‘тс’ (Ян., ПСл), с. 285

Ты́жыць₁ экспр. ‘прымушаць рабіць’ (шальч., Сл. ПЗБ). с. 285

Ты́зы ‘насціл у ганчароў для сушкі вырабаў’, тызо́ўкі ‘тс’ (беласт., SFPS,14,196; БЛ, 18,62), сюды ж, відаць, тызі ‘апоўзіны (у стозе)’ (зах.-палес., Бел. дыял. 2). Гл. тэзы. с. 285

Ты́йдзень ‘тыдзень’ (Жд. 3). Гл. тыдзень. с. 286

Тык₁ — аддзеяслоўная часціца, перадае раптоўнае або нечаканае дзеянне (мсцісл., Нар. лекс., Нас.). с. 286

Тык₂ — злучнік або часціца: тык багдайбы мяне (В. Дунін- Марцінкевіч), с. 286

Тыка₁ — узмацняльная часціца (энклітыка) з фамільярным адценнем ‘ну, ану’: пойдзем тыка ‘пайшлі хутчэй’, еж тыка ‘давай хутчэй еш’ (Нас.). с. 286

Ты́кавец ‘той, хто спіхвае клопат на другога’ (Рам.). с. 286

Ты́каўка, ты́кавка ‘верашчака, мачанне’ (Шат.; малар., Сл. Брэс.), ‘кавалачкі сала і мяса, прыгатаваныя з мукой у выглядзе калатушы’ (Інстр. 1). с. 286

Ты́каць₁ ‘торкаць, тыцкаць’, ‘паказваць’, ‘даваць, падсоўваць што-небудзь каму-небудзь’, ‘рабіць папрок, упікаць’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Мат. Гом.): не тыкай на сонцэ, бо рука отсохне (Сержп. Прык.), ‘уторкваць, утыкаць’ (ТСБМ, Нас., Федар. 6, ТС), ‘закладаць снапы ў азярод, запраўляць, запіхваць’ (калінк., люб., Сл. ПЗБ), ‘соваць’: языча, языча, куды цябе тыча (пух., 3 нар. сл.), тыкаць, утыкаць (нос) ‘умешвацца не ў сваю справу’ (Юрч. Фраз.), тыкаць у нос ‘рэзка ўказваць’, тыкаць пальцамі ‘адкрыта асуджаць’ (там жа), ты́кнуць ‘ткнуць, сунуць’ (Нас., ТСБМ, Некр. і Байк., ТС), тыко́ць ‘тыц’ (ТС), с. 286

Ты́каць₂ разм. ‘гаварыць камусьці «ты», называць імем’ (ТСБМ, Некр. і Байк., ТС), ты́кацца ‘звяртацца на «ты»’ (ТС): ni tykajsie za mnoju, ja z taboju świniej ni paświŭ (Федар. 4). с. 287

Ты́ква ‘від гародніны’ (Бес.), ‘посуд з гліны для алею’ (Ян.). с. 287

Тыке́ля ‘толькі’ (Ласт., Гарэц., Сцяшк.), ‘столькі’ (воран., Сл. рэг. лекс.), таке́ля ‘так, гэтак’: каб ты такеля жыў, як гэто праўды (Васільковая сп.), тыкеле ‘толькі, аднак’ (Ф. Багушэвіч), сюды ж, відаць, тыке́ль ‘цяпер’ (Сцяшк.). с. 288

Тыкі — энклітычная часціца, што далучаецца да слоў для пацвярджэння сказанага: мне тыкі гэта на руку (Нас.), my ŭżo uwidzieli, szto tyki i praŭda (Ф. Багушэвіч). с. 288

Тыкло́ ‘стажар, доўгая, убітая ў зямлю жэрдка, вакол якой ставілі стог’ (беласт., Сл. ПЗБ). Да ты́каць (гл.). с. 289

Ты́кля ‘бляшанка на газу’ (Бяльк.), ‘няўдалы чалавек’ (воран., Сл. рэг. лекс.). с. 289

Тык-мык — пра невыразнае маўленне: тык-мык — і ні слова ад яе не даб`ешся (навагр., Сл. ПЗБ). с. 289

Ты́ко ‘толькі’ (астрав., трак., Сл. ПЗБ). с. 289

Тык-тык — пра стук сэрца: Дзидона рюмзала и выла... / А сердце тык, тык-тык у ей (Энеіда навыварат; гл. Полымя, 1996, 10, 196). с. 289

Тыку́н ‘балотны кулік’ (ТС). с. 289

Тыку́я (ты^эку́я) ‘струга, шырокі і глыбокі праток вады на балоце’ (івян., мсцісл., ЛА, 5). с. 290

Тыл ‘задняя частка, процілеглая пярэдняй; задні бок чаго-небудзь’ (ТСБМ, Яруш.; шчуч., ашм., Сл. ПЗБ), ‘зад, задняя частка (тушы)’ (Нас., Бяльк., Байк. і Некр.), ‘ніжняя частка тулава чалавека, клубы’ (трак., Сл. ПЗБ), ‘знешняя паверхня рукі, процілеглая далоні’, ‘тэрыторыя ззаду лініі фронта’ (ТСБМ), ‘задні двор’ (навагр., Дзмітр.), ‘сцяна ў хаце насупраць варотаў’ (ТС), с. 290

Ты́ле, ты́ля ‘столькі’, ‘многа, вельмі шмат’ (Сцяшк., Скарбы; беласт., гродз., вільн., трок., Сл. ПЗБ; іўеў., валож., бераст., ЛА, 5), с. 291

*Тыле́віць, тыле́выты ‘кеміць, разумець’ (пін. ЖНС), тылэ́выты ‘разбірацца’ (стол., Бел. дыял. 1, Клундук), тэле́выты ‘тс’ (стол., Бел. дыял. 1), тэлэ́выты, тэлэ́мыты ‘цяміць, разумець’ (Арх. Вяр.). с. 291

Тылізу́й ‘балотны кулік, Limosa melanura’ (Мядзв.). с. 292

Ты́лі-ты́лі — пра ігру на гармоніку (мсцісл., Нар. лекс.), пра ігру на скрыпцы (Шат.): тылі́-тылі́ скрыпачка — прыпеўка ў казцы (Кліх, Пятк. 3), тылі́ ‘гулі, забавы’ (полац., Волк.), тылі́-тылі́-тылі-лі́, каб капустку улілі — рыфмаванка (барыс., Дзіц. фальк- лор). с. 292

Тылылы́ — пра балбатню: пыча́лі ны пяць часоў тылылы́... (мсцісл., Нар. лекс.), звычайна ў спалучэнні біць тылылы́ ‘гультаяваць, займацца нявартаснымі справамі’ (Янк. БФ, Сержп. Прык.). с. 292

Тылыска́ць ‘тузаць, цягаць’, тыласну́ць ‘тузануць, пацягнуць рыўком’ (Бяльк.). Гл. таласкаць. с. 293

Тыль ‘прачуханец’: даў тылі, як заяц кабыле (Вушац. сл.). с. 293

Тыль-мыль — пра няпэўную або невыразную гаворку: тыль-мыль — і стаў саўсім другея вузлы вязаць (памяняў думку) (маг., Наша слова, 1992, 26 лют.). с. 293

Тыльё ‘тупы бок касы’ (Чуд.), ‘тыльная частка нажа’ (ТС), тыллё ‘лязо нажа’ (Касп., Мат. Маг.) с. 293

Ты́лька ‘толькі’: тылька асталося тры зелечка (гом., Д.-Хадак.), тылько, ты́лькі ‘толькі’ (воран., гродз., беласт., кам., драг., Сл. ПЗБ), ‘толькі што, нядаўна’ (воран., астрав., там жа), с. 293

Ты́лькнуць (ты́лькнуты) ‘выканаць малую частку належнай работы’ (драг., 3 нар. сл.). с. 293

Ты́льма ‘нядаўна’ (Сцяшк. Сл.). с. 293

Тыльма́ ‘бабка ў каня (якую на зіму каню абразаюць)’ (ТС). с. 294

Ты́льнік ‘кароткая дошка, якой закрываюць уваход у вулей з тылу’ (дзятл., Жыв. сл.). Да тыльны, тыл (гл.), сюды ж, відаць, ты́льня ‘прыбудоўка да сяней’ (ЛМТ). с. 294

Ты́льчыць ‘уціскаць, усаджваць’ (Бяльк.); сюды ж, магчыма, і ты́льчыць ‘прасці’ (Касп.). с. 294

Тылю́к ‘цяля’, перан. ‘малое дзіця’ (драг., Сл. ПЗБ). с. 294

Тым — слова, суадноснае са злучнікам чым, падкрэслівае большую ступень праяўлення прыкметы; састаўная частка складаных злучнікаў між тым, як; перад тым як; тым больш што; тым часам ‘тады’ і інш. (ТСБМ, ТС, Нас., Шат., Бяльк.). с. 294

Ты́мбер ‘чатырохметровая часаная хваёвая калода’ (ТС), ты́мбры ‘фляксоны, дубовыя бярвенні рознай даўжыні і таўшчыні, якія ідуць на пабудову мастоў’ (навагр., Нар. лекс.), зборн. ты́нбра ‘тоўстае бярвенне, абчэсанае з чатырох бакоў’, ты́нбрына ‘адно бервяно’ (ТС). с. 294

Тымбурава́ць ‘вязаць кручком’, тымбу́рак ‘кручок’ (брасл., Сл. ПЗБ). Гл. тамбур₂. с. 295

Ты́мкаць ‘тылікаць, тромкаць, дрынкаць’ (Мат. Гом.). с. 295

Тымо́тка ‘цімафееўка, жыцец, Phleum pratense L.’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 295

Тымпа́н ‘старадаўні музычны інструмент — род медных талерак або невялікай літаўры’ (ТСБМ), с. 295

Тымпэ́нтам ‘хутка’, ‘адразу, зараз жа’ (Сцяшк. Сл). с. 295

Тымчасо́вы ‘зроблены за невялікі прамежак часу’ (Нас.), ‘часовы, да часу’ (Сцяц., Сцяшк. Сл., Яруш., Вруб.), тымчасо́ва ‘часова’ (Байк. і Некр.), тым-часо́во ‘тс’ (Скарбы). с. 295

*Тымэ́рава, тымэ́рова ‘цемната’ (брэсц.), тэмра́ва ‘тс’ (брэсц., драг., стол., Вярэніч, вусн. паведамл.). с. 296

Тымя́нка ‘расліна Convallaria majalis’ (Ласт.), тымянкі мн. л. ‘вырачка звычайная, Clinopodium vulgare L.’ (віц., Кіс.). с. 296

Тын ‘агароджа з папярочных або вертыкальных жэрдак, пераплеценых прутамі лазы, хворастам’ (ТСБМ, Касп., Сцяшк., Шушк., Сл. ПЗБ, ЛА, 4, Байк. і Некр., Яруш., ТС), ‘агароджа з калоў’ (Шымк. Собр., Некр. і Байк., Пятк. 1, Ласт.), ‘агароджа як сцяна з бярвенняў’ (маладз., Янк. Мат., П. С.; валож., ЛА, 4, Маш., Варл.), ‘абкладка калодзежа з плашак’ (ТС, Мат. Маг.): тоўстая жанчына не павінна садзіцца на тыну калодзіся (Сержп. Прымхі), тынь ‘агароджа з дошак’ (Нас., Шушк.), с. 296

Ты́наўка ‘завірушка, птушка Accentor’ (Некр. і Байк.). с. 297

Тындаль (тындэль) ‘капуста’ ў загадцы: тындэлічка невялічка, тындэль большой (кобр., Рам., Мат. Гр. 1, БНТ, Загадкі). с. 297

Ты́ндра ‘хітрая жанчына’ (Мат. Маг. 2). с. 297

Тыне́ць ‘тлець, прэць’ (Юрч.), ‘гніць ад сырасці’ (Юрч. Сін.), тыне́нне ‘гніенне, прэласць’ (Юрч. СНЛ), с. 297

Тынёнка ‘церніца’ (бярэз., Сл. ПЗБ, ЛА, 4). с. 298

Тынк ‘пакрыццё паверхні будаўнічых канструкцый’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Касп., Гарэц., Ласт., ТС, Сл. ПЗБ), ‘тынкоўка, раствор для тынкоўкі’ (Сцяшк., Шат., ПСл, Шушк.), ‘матэрыял, якім забіваюць шчыліны ў сцяне’ (Бяльк.), сюды ж тынкава́ць ‘пакрываць тынкоўкай’ (Нас., Ласт., Касп.), тынкова́ць ‘тс’ (ТС): tynkovác` ŭ kołočki, u dranku (Арх. Вяр.), тынкова́ти ‘апрацоўваць, выпраўляць паверхню вапнай’ (Горбач, Зах.-пол. гов.), с. 298

Ты́нка ‘пуня’ (Рэг. сл. Віц.). с. 298

Тыно́к ‘загарадка з калкоў тычком’ (ТСБМ, Ласт.), ‘агароджа з тонкіх кійкоў, якія вертыкальна пераплятаюцца паміж жэрдак’ (віц., рэч., ЛА, 4), ‘пляцень’ (Ласт.). с. 298

Ты́нфа ‘сярэбраная манета, роўная 15 кап.’, памянш. ты́нфік (Нас.), тынхвік ‘15 кап. серабром’ (Шымк. Собр.), с. 299

Ты́нцы-лы́нцы — прыпеў у дзіцячай забаўлянцы: тынцы-лынцы, балалайка (глыб., Бел. дыял. 1). с. 299

Тынь₁ ‘ціна, твань’ (Нас., Гарэц.), ‘плесень’: у клеці дужа ты́ньню пахніць (Юрч. Вытв.). с. 299

Тынь₂ зборн. ‘колле, плахі для пабудовы тыну’ (Нас.), сюды ж ты́нне? ‘платы, парканы’: пайшла ў вандроўку па-пад тынню (Я. Колас). с. 299

Тынь₃ — выклічнік раптоўнага дзеяння: дабавіў туды капусты і тынь! — усё перамяшаў (Рамза, Бел. гутарк.). Да тыняцца, гл. с. 299

Тынь₄ ‘месца на рацэ або возеры, якое зарасло трысцём’ (шкл., Мат. Маг.). с. 299

Тынь-трава́ — паводле Насовіча (літаральна) ‘трава, якая расце пад тынам’, спалучэнне ўжываецца побач з трынь-трава ў значэнні ‘рэч, нічога не вартая, дробязь, пусцяковіна’ (Нас.); с. 300

Ты́ня ‘густыя балотныя зараснікі’: зайшла ў таку тыню, шчо не вубрусці (ТС), ‘гушчар, топкае месца’ (ЛМТ). с. 300

Тыня́нка ‘павець, сцены якой зроблены з галінак, пераплеценых вакол вертыкальных або гарызантальных жэрдак’ (ТСБМ, ДАБМ, камент., 798, 799), ‘павець з тыну на чатырох слупах’ (Касп.), ‘прыбудоўка з тыну ўздоўж сцяны ў гумне’, ‘застаронак’ (полац., Нар. лекс.), ‘паветка, ушчычоная тынком’ (Вушац. сл.), тъня́нка ‘пуня або павець з тонкіх дошак ці плеценая з хворасту’ (мёрск., Нар. сл.). с. 300

Тыня́цца ‘шкандыбаць, кульгаць’ (Аніч., Вопыт), тыня́тысь ‘чыкільгаць’ (Клім.), тин`атис` ‘блытацца, перашкаджаць’ (Горбач, Зах.-пол. гов.). с. 300

Тып ‘узор, мадэль’, ‘сукупнасць якіх-небудзь характэрных рыс, якасцей’, ‘знешні выгляд’, ‘чалавек з адмоўнымі рысамі, да якога ставяцца пагардліва’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр.), ‘мастацкі вобраз’ (пач. XX ст., Прабл. бел. тэрм.), ‘постаць’ (Ласт.), с. 301

Тыпагра́фія ‘друкарня’ (ТСБМ), с. 301

Ты́паць (ты́пъць) ‘ісці (пра маленькіх дзяцей)’ (мёрск., Нар. лекс.), ‘ісці, лёгка ступаючы (пра дзяцей, старых)’ (лаг., Стан.), сюды ж ты́птацца (тыптъцца) ‘хадзіць вельмі ціха’ (мёрск., Нар. лекс.), тыпты́сь ‘дрыжэць, трэсціся’ (драг., Жыв. НС). с. 302

Ты́пец (ты́пэц, тэ́пыц) ‘сівец, Nardus stricta L.’ (драг., Шатал.), тыпэ́ць ‘тс’ (Сл. Брэс.), тэ́пыц (драг., Жыв. НС). Гл. ціпец. с. 302

Тыпі́ро ‘зараз, цяпер’ (кам., Жыв. сл.). с. 302

Тыпсты́ ‘моцна трасці; шукаць’ (Клім.). Гл. тэпсты́. с. 302

Ты́пус ‘звычайна чалавек з адмоўнымі рысамі’ (ТСБМ). с. 302

Тыра́да ‘доўгая шматслоўная фраза’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘месца, узятае цалкам з другога твору’ (Ласт.). с. 302

Тыра́ж ‘розыгрыш выйгрышаў’, ‘наклад друкаванага выдання’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 302

Тыра́н ‘правіцель у старажытнасці, які захапіў уладу сілай’ (ТСБМ), ‘правіцель, улада якога заснавана на дэспатызме і гвалце’, ‘кат, прыгнятальнік’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Ласт.), ты́ран ‘тс’ (Вруб.), с. 303

Ты́раць ‘цяжка працаваць’ (Сцяшк. Сл.; Скарбы). с. 303

Тыра́чыць ‘везці ў маленькай калясачцы’ (Бяльк.). Да тара́чыць, таро́чыць₁ (гл.). с. 303

Тырва́ць ‘цярпець’ (Бяльк.), с. 303

Тырге́нь ‘шморг’ (чавус., Нар. сл), ‘торк’, ‘таўхель’: тырге́нь за палу (Мат. Маг. 2). с. 303

Ты́ргус ‘бабка (картапляная)’ (баран., Наша слова, 1990, 2, 10). с. 303

Ты́рзаць ‘тузаць, торгаць, шморгаць’ (лях., свісл., пін., Араш. і інш.), ‘тузаць, торгаць’, ‘кляваць (пра рыбу)’ (ТС), ‘выцягваць, выпростваць мокрую аснову пасля апрацоўкі яе зольнай вадой, лугам’ (ТС; лях., Сл. ПЗБ). с. 303

Тырка́н ‘чорны таракан, Blatta orientalis’ (глыб., Жыв. НС). с. 304

Тыркаце́ць (тыркоце́ць) ‘тарахцець, трашчаць’ (жытк., Жыв. НС). с. 304

Ты́ркаць₁ ‘тыкаць’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), ‘утыкаць што-небудзь вострае’ (Нас.), ‘саджаць’ (Нас., Юрч. СНЛ), ‘закладаць, насаджваць (снапы ў азярод)’ (рагач., калінк., Сл. ПЗБ), ‘засоўваць (грэбень у валасы)’ (рагач., Сл. ПЗБ), ‘бадзяцца, валэндацца’ (Зайка Кос.), тыркаты ‘поркаць, утыкаць’ (Клундук.), ты́ркнуць ‘усунуць, тыкнуць’ (Нас.), ‘паказацца, з`явіцца’ (Сцяшк.), тыркану́цца ‘высунуцца’ (Бяльк.), тырну́ць ‘высунуць, выставіць, паказаць’ (Юрч. СНЛ), сюды ж ты́ркаць нос ‘заглядваць’; утыркну́ць ‘уткнуць’, ‘спешна, на хаду падаць што-небудзь’ (Нік., Оч.) с. 304

Ты́рла ‘месца на пашы, дзе стаіць жывёла (авечкі, каровы, коні) у час гарачыні або ноччу’ (ТСБМ), ‘месца збору і адпачынку касцоў’ (Ян.), тырло ‘месца, дзе ў поўдзень дояць кароў’ (П. Місько). с. 304

Тырмазы́ ‘калыска, якую бралі ў час жніва’ (шкл., ЛА, 3). с. 305

*Тырно́ўка, тырны́вка ‘свята паміж Пакровамі і днём св. Міхаіла’ (Клім.), тэрно́ўка, тарно́ўка ‘свята, дзень Параскевы Сербскай, 14/25 кастрычніка’ (Талстая, Полес.). с. 305

Тырпа́чык ‘зламаны ножык’ (Бяльк.). с. 305

Тырпуга́, тэрпуха́ ‘мянташка’ (Сл. Брэс., Касп.), трапуга́ ‘тс’ (ДАБМ), тэрпу́ха, тэрпу́га, трыпу́га ‘тс’ (зах.-палес., ЛП); сюды ж тырпу́жыты ‘мянціць касу’ (там жа). с. 305

Тырр, тыр-р — выклічнік, выражае грукат хутка ад`язджаючага воза, раптоўны гром, нечаканы трэск ад падзення дробных прадметаў, гук пры разбіванні посуду, адначасовы стрэл з ружжаў (Нас.), перадае стук па штыкецінах: палкыю па кольліх тыр-р (мсцісл., Нар. лекс.). с. 306

Тыр-р — так спыняюць каня (Сцяц.), тыр-р-р ‘стой (да каня)’ (астрав., Ск. нар. мовы). с. 306

Ты́рса ‘від кавылю, кавыль валасісты, Stipa capillata’ (ТСБМ), тырса́ ‘стэпавая трава Stipa’ (Ласт.). с. 306

Тырса́ ‘апілкі’ (ТСБМ, Нар. Гом.; парыц., Янк. Мат., ТС; ветк., Ск. нар. мовы), ‘пілавінне’ (рэч., Нар. сл.; капыл., Жыв. сл.; бых., слаўг., касцюк., лун., ЛА, 1), тріса́ ‘тс’ (стол., там жа); ты́рса ‘пілавіны, апілкі, смецце’ (Бяльк., Ян., Растарг., Мат. Маг., Мат. Гом., ПСл; ганц., Сл. ПЗБ; слуц., карм., клім., чэрык., чач., лельч., ЛА, 1); тырс ‘тс’ (чач., ЖНС), ты́рша ‘пілавінне’ (калінк., ЛА, 1, Сл. ПЗБ), ты́рста ‘тс’ (Арх. ГУ). с. 306

Тырту́н ‘бульбяная каша’ (Сл. Брэс.), сюды ж тырту́шка ‘тарка’ (Сл. Брэс.; кобр., ЛА, 4), тэрту́шка ‘тс’ (жабін., кобр., ЛА, 4). с. 307

Тыр-тыр, тырь-тырь — пра гукі стрэлаў з ружжа (Канкард. XIX ст.). с. 307

Тырты́ця ‘дошка’ (кобр., Скар. нар. мовы), с. 307

Ты́рхаць ‘штурхаць’, тырхну́ць, тырхану́ць ‘штурхануць’, тырха́ньнік, тырха́ньніца ‘той, хто штурхае’, тырха́ньне ‘штурханне’, тырхану́тый ‘той, якога штурхнулі’ (Юрч. Вытв., Юрч. СНЛ). с. 307

*Тырці́льніца (тырті́лныця) ‘жанчына, якая трэ лён’ (драг., Выг., 3 нар. сл.). с. 307

Тырча́ць, тырчэ́ць ‘тарчаць’ (ТСБМ., Нас., Бяльк., Ласт.; ашм., Стан., ТС; паст., рагач., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘быць навідавоку’, ‘жыць абы-як’ (Нас.), тырча́ць, стырча́ць ‘вытыркацца’ (Некр. і Байк.): пусты колас у гору тырчыць (Сержп. Прык.). с. 307

Тыршкля́ ‘трашчотка’ (Ласт.). с. 308

Тыры́б ‘прасека праз лес’ (кобр., Ск. нар. мовы). с. 308

Тырыба́ніць ‘тараторыць, гучна і без толку гаварыць’, ‘насіць (несці), цягнуць што-н. вельмі цяжкае’ (мёрск., Нар. сл.). с. 308

Тыры́гаць ‘трэсці (пра электрычнасць)’ (ТС). с. 308

Тырые́ ‘пілавінне’ (драг., Жыв. НС). с. 309

Тыры́ндзіць ‘гаварыць пустое, абы-што’ (Сцяшк. Сл., Скарбы₂). с. 309

Ты́ры-пы́ры слэнг. ‘тое-сёе’ (Рамза, Бел. гутар.). с. 309

Тырысава́ць (търъсъва́ць) ‘таптаць’, тырысава́цца (търъсъва́цца) ‘таптацца’ (мёрск., Нар. сл.). с. 309

Ты́ры-ты́ры ‘імітацыя ігры на скрыпцы’: тыры-тыры скрыпачка (Дзіц. фальклор). с. 309

Ты́рыцца (ты́рицьца) ‘церціся, ацірацца дзе-небудзь’, уты́рыцца ‘ўсунуцца, улезці’: утырився сюды (Нас.), ты́рыць ‘біць’: будзем ты́рыць суседняга хлопца (уздз., Жд. 3). с. 309

Ты́сечнік ‘лекавая расліна’ (брэсц., Сл. Брэс.), ‘крываўнік звычайны, Achillea millefolium L.’ (лях., Сл. ПЗБ). с. 310

Тысымо́ныца аргат. ‘тысяча’ (з мовы янаўскіх лабараў, Бел. дыял. 1). с. 310

Ты́сяць ‘тысяча’ (Кліх), týśač ‘тс’ (Карскі 2-3, 21). с. 310

Ты́сяча, ты́сеча, тысіча ‘лік і лічба 1000’, ‘колькасць, якая абазначаецца лічбай 1000’ (ТСБМ, Некр. і Байк., ТС, Бяльк., Вруб.; ашм., Сл. ПЗБ); ‘напасць, смерць’: каб цябе тысяча ўбіла (маг., Рэгіян. асабл, 4), ты́сячы ‘мноства чаго-небудзь, вялікая колькасць’, ‘вялікія грошы, капітал’ (ТСБМ), ці́сяча ‘безліч, многа’: грымаціць, бы там цісяча гармат смаліць (Сержп. Прымхі), císiaczy мн. л. ‘тс’ (Пятк. 3), с. 311

Тысячалі́стнік ‘крываўнік, Achillea millefolium L.’ (Адм.), тысічалі́снік ‘тс’ (бялын., ЛА, 1). с. 311

Ты́сячнік ‘багацей, уладальнік тысячнага капіталу’ (ТСБМ), ты́сячны ‘службовая асоба пры царскай уладзе’ (Скарбы), с. 312

Тыта́н₁ ‘бажаство з ліку волатаў, якое змагалася з багамі Алімпа’, перан. ‘чалавек вялікага таленту, надзвычайнага розуму’ (ТСБМ), с. 312

Тыта́н₂ ‘хімічны элемент’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 312

Тыта́н₃ ‘вялікі кіпяцільнік’ (ТСБМ). с. 312

Ты́тул₁ ‘загаловак кнігі’, ‘першая старонка кнігі, тытульны ліст’ (ТСБМ, Гарэц., Некр. і Байк.), с. 312

Ты́тул₂ ‘ганаровае або дараванае дваранскае званне (барон, князь, граф)’ (ТСБМ, Некр. і Байк.): у каго ў шкатуле, той і ў тытуле (брасл., Рабк.), ‘вясельны чын асоб, што маюць акрэсленыя функцыі ў рытуале’ (беласт., Этнагр. зб., 112), с. 312

Тытулёвы ‘карункавы, цюлевы’ (Сцяшк. Сл.). с. 313

Тыту́нь, тыту́н, туту́н, туту́нь, тіт(юо)н, тютю́н ‘тытунь сапраўдны, Nicotiana tabacum L.’, ‘махорка, Nicotiana rustica L.’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Бяльк., Касп., Кіс., Сцяшк., Вруб., Растарг., Сл. ПЗБ); тыті́н ‘тытунь’ (Сл. Брэс.; паўд.-брэсц., ЛА, 2); с. 313

Ты-ты-ты — пра гук, тупат, стук (мсцісл., Нар. лекс.): і качачка казала: ты-ты-ты (Вушац. сл.). с. 313

Тыф ‘тыф, народныя назвы «брушняк», «гарачка»’ (ТСБМ, Аніч., Вопыт), cif ‘тс’ (Брасл. сл.), ціф ‘тс’ (Мова Сен.), тіф, тіх ‘тс’ (Арх. Вяр.), тіф ‘тс’ (Вруб.), ціх ‘тс’ (Некр. і Байк.), ты́фус ‘тс’ (Гарэц., Некр. і Байк.), тэ́фус ‘тс’ (Пятр.), ты́тус (Зайка Кос.). с. 313

Тых — перадае гук ад біцця сэрца (Шат.; мсцісл., Нар. лекс.), тых-тых ‘тс’ (Нас.), ‘так-так, стук-стук’ (Бяльк.). с. 313

Ты́хо-лы́хо ‘шыта-крыта’ (драг., 3 нар. сл.). с. 314

Тыц — выклічнік, выражае раптоўнае дзеянне, нечаканую з`яву, сустрэчу (Нас., Пятк. 2, Сержп. Прык., ТС; даўг., іўеў., астрав., шальч., Сл. ПЗБ; мсцісл., Нар. лекс.): а ім у варотах тыц — Дыдона («Энеіда навыварат»), тыц! стаў конь, наравіцца! (Ф. Багушэвіч), ‘дотык’: вады на тыц рукі; тры разы тыц рукой (леп., Нар. медыцына), тыц-тыц ‘тык-мык, пык-мык’: тыц-тыц, і няма чаго сказаць (астрав., Сл. ПЗБ), тыц-мыц ‘тык, тыц’ (карэліц., Нар. словатв.). с. 314

Тыце́яць, тыті́яти ‘моцна і голасна сварыцца’ (драг., Ск. нар. мовы). с. 314

Ты́цкала ‘падкалочаная малаком і мукой яечня’ (Сцяшк.), ты́цкало ‘смятана’ (Сцяшк. Сл.), ты́цкалка ‘мачанка’ (Жд. 2). с. 315

Тыць ‘таўсцець’ (Скарбы): razumny sochnie, a durny tyje (ваўк., Федар. 4), ты́яць ‘тлусцець, паўнець’ (Сцяшк. Сл.). с. 315

Тыцю́н ‘тытунь’: Czy ŭ tѐbe tyciùn je? (Федар. 4). с. 315

Ты́цяты ‘рабіць што-небудзь, пераходзячы з месца на месца’ (кам., ЖНС); 3-я ас. адз. л. ты́цяе ‘цягнецца, пляцецца, ціха ідзе’ (Бес.). с. 315

Тыч ‘вочап у студні з жураўлём’ (пруж., ДАБМ, камент., 810), сюды ж зборн. тыччо́ ‘тычкі для плота’ (докш., Янк. Мат.), ты́чча ‘тычкі’ (Мат. Гом.). с. 315

Ты́чак ‘фасоля, якая ўецца’ (беласт., Сл. ПЗБ), тыча́к ‘тс’ (Вруб.). с. 316

Тычаны́ ‘трыножнік для падвешвання калыскі’ (Касп.). с. 316

Ты́чаць ‘соваць, усоўваць, тыкаць’, ты́чыць ‘торкаць, уторкваць’ (ТС), ты́чяті ‘соваць, даваць’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 316

*Тыча́ць, тычя́ты ‘тырчаць’ (Клім.), тичйа́ти ‘тс’ (Горбач, Зах.-пол. гов.). с. 316

Ты́чка ‘вяха, вешка, уваткнуты ў зямлю шост, якімі пазначаюць дарогу, межы зямельных участкаў, мель, фарватар’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Касп., Байк. і Некр., Бяльк., Сцяшк., Растарг., ТС, Мал.; лід., пін., Сл. ПЗБ), ‘знак забароны хадзіць ці пасвіць жывёлу’ (Жд. 2; Нік., Оч.; ашм., Стан.), ‘упіканне’ (Нас.); ‘кіёк’ (Сцяшк.): ja z taboju ŭ tyczki hraŭ? (у адказ таму, хто звяртаецца на «ты»; Федар. 4), ‘высокі чалавек’ (Ян.); ‘завостраная палка, якой праводзяць баразёнку, як саджаюць гуркі’ (Бяльк., Булг., Мал., Гарэц., Федар. 6), ‘жэрдка для выцягвання вядром вады з калодзежа’ (Тарн.; іван., ЖНС; івац., Жыв. сл., Зайка Кос.), ‘вага ў студні з жураўлём’ (кам., ДАБМ, камент., 809), ‘прытык(а), шост і шнур з крукам для замацавання ля дна рыбалоўных снасцей’ (Крыв., Шат.), ‘вітка, якой перавіваюць калкі плота’ (стол., ЛА, 4), ‘ручка цэпа’ (малар., Выг.), ‘дзяржанне ў качарзе’, ‘вілачнік’, ‘дзяржанне ў памяле’ (ваўкав., ЛА, 4); ‘жэрдка, падвешаная ўверсе перад печчу’ (кам., ЛА, 4), ‘шост для падпірання павойных раслін’ (ТСБМ, Нас., Шат., Ян.), с. 316

Тычня́к ‘плот, частакол’ (Мат. Мазыр.), ты́чнік зборн. ‘дубцы для агароджы’ (Мат. Гом.), тычы́ннік ‘частакол’ (леп., Рэг. сл. Віц.). с. 317

Тычы́на ‘жэрдка’ (Яруш., Шымк. Собр., Доўн.-Зап. 2), ‘вялікая палка, доўгі шост’ (ТСБМ, Шат., Адм., Ян.; пух., іўеў., Сл. ПЗБ), ‘тонкая жардзіна, якая ўтыкаецца ў зямлю’ (Нас., Растарг.), ‘завостраны шост’ (Гарэц., Байк. і Некр.), тычына́ ‘тс’ (ашм., Стан.), тычы́нка: хмель тычынку абвівае ‘тс’ (Сержп. Прык.), ‘жэрдка, падвешаная ўверсе над печчу’ (свісл., Шатал.), с. 317

Ты́чыцца ‘датычыць, мець адносіны’ (ТСБМ), с. 317

Ты́шча ‘тысяча, вельмі многа’: Адным поясам тышча падперазаны (у загадцы). - Снуоп (мазыр., Сержп. Прык. і прым.). с. 318

Ты́шчыцца разм. ‘пралазіць, прабірацца з цяжкасцю; лезці куды-небудзь’ (ТСБМ, Шат.; лаг., Гіл.), ‘хавацца, залазіць у шчыліну, у дзірку; зашывацца’ (маладз., Янк. Мат., Варл.), ты́шчыць ‘соваць’ (Шат.), ‘рыць, успорваць зямлю’: svińnia tyščuć łoh (Варл.). с. 318

Тыя́ра ‘галаўны ўбор старажытных усходніх цароў; мітра Рымскага Папы’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.). с. 318

Ты́яць ‘тлусцець, таўсцець’ (Сцяшк. Сл.). с. 319

Тьме́ны ‘бардовы’ (драг., Сл. Брэс.). с. 319

Тэ₁ ‘тое’: возьмі тэ корыто (Руб.). с. 319

Тэ₂ ‘ты’ (кам., драг., Сл. ПЗБ). с. 319

Тэало́гія ‘багаслоўе’ (ТСБМ), тэолёгія ‘тс’ (Пятр.), с. 319

Тэарэ́ма ‘матэматычнае палажэнне, правільнасць якога ўстанаўліваецца доказам’ (ТСБМ). с. 319

Тэа́тр ‘род мастацтва, прадстаўленне відовішчаў’, ‘памяшканне са сцэнай і залам’, ‘месца важных падзей’ (ТСБМ, Пятр.), тэа́тар, тэа́тр (Некр. і Байк.), с. 319

Тэ́бель ‘свердзел’ (ТСБМ, Мядзв., Янк., Жд. 3, Касп., Арх. Вяр., ТС), тэ́быль ‘тс’ (драг., Жыв. сл.), ты́бель ‘тс’ (Пятк. 1), тэ́бяль ‘драўляны шып’, ‘свердзел’ (Сцяшк., Скарбы), ту́бель, ты́бель, тэ́баль, тэ́бэль, тэ́бяль (Сл. ПЗБ), тэ́бель, тэ́бел, тэ́бол ‘свердзел’, ‘драўляны гвозд, шпунт’ (ТС). с. 320

Тэ́гус ‘бульбяная бабка’ (Сцяшк. Сл.). с. 320

Тэ́ечка ‘сяброўка’. Гл. тэйка, тайка. с. 320

Тэж ‘таксама’ (Сл. ПЗБ, Мілк. Сл., Скарбы₂, Нар. Гом., ТС), тэш ‘тс’ (Сл. ПЗБ), с. 320

Тэз ‘месца, дзе сушаць ганчарныя вырабы’ (валож, Жд. 1). Гл. тэзы. с. 321

Тэ́за ‘тэзіс, асноўнае палажэнне’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Пятр., Баршч.). с. 321

Тэза́ўрус ‘поўны тлумачальны слоўнік’ (ТСБМ), с. 321

Тэ́зіс ‘палажэнне’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘навуковы вывад’ (Ласт.). с. 321

Тэ́зы, ты́зы ‘насціл пад столлю, дзе сушыцца ганчарны посуд’, тэ́за ‘дошка ў насціле для сушэння гліняных вырабаў’ (свісл., БЛ, 18), t`yzy, tyz`o[[[[[ṷ]]]]]ki ‘паліца для сушэння вырабаў ганчароў’ (беласт., 8РР8, 14), тэз ‘месца, дзе сушаць ганчарныя вырабы’ (івян., Жд. 1). с. 321

Тэй займ. м. р. адз. л. Н. скл. ‘той’ (Нас., Шымк. Собр.; бялын., Янк. Мат., ПСл, Варл.; в.-дзв. Сл. ПЗБ, Бяльк., Мат. Гом.): тэй хозяин як жив, так и живе́ць (маг., Рам. 4); ‘замяняе назоўнік, ужыванне якога лічыцца непрыстойным’ (Нас.): тэй, што казали ‘чорт’ (Растарг.); займ. ж. р. адз. л. Р., Тв., М. скл. ‘той, тае’ (Нас., Некр. і Байк.): тэй каровы тут німа (Варл.). с. 321

Тэйга́ні ‘пельмені’ (Сл. Брэс.). с. 322

Тэ́йка ‘сяброўка’ (калінк., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.). с. 322

Тэ́ка ‘футляр для захоўвання пісьмовых прылад; партфель’ (Нас., Шымк. Собр.). с. 322

Тэкі́нскі — назва пароды белых курэй (ТС). с. 322

Тэкст ‘тое, што сказана, напісана або надрукавана і звязана сэнсам’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.), с. 322

Тэксты́ль ‘ткацкія вырабы’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘валакно’ (Некр. і Байк., Ласт.). с. 322

Тэле- пачатковы элемент складаных слоў (т. зв. абрамарфема) з агульным значэннем ‘далёкае, аддаленае’, с. 323

Тэлебача́нне ‘трансляцыя рухомых відарысаў, тэлевізія’, ‘установа, што перадае тэлевізійныя праграмы’ (ТСБМ, Мова Сен.). с. 323

Тэлеві́зія ‘тэлебачанне’ (ВСБМ; Рамза, Бел. гутарк.), тел`евізijа ‘тс’ (Вруб.); сюды ж тэлевізі́йны ‘звязаны з тэлебачаннем’ (ТСБМ). с. 323

Тэлегляда́ч ‘адрасат, прымальнік тэлевізійных перадач’ (ТСБМ, Баршч.). с. 323

Тэлепа́ті ‘ісці павольна’ (беласт., Сл. ПЗБ). Гл. целяпа́ць. с. 323

Тэлефо́н ‘апарат для перадачы і прыёму галасавых паведамленняў’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 323

Тэліе́шчыті ‘падымаць, перавозіць з цяжкасцю’ (беласт., Сл. ПЗБ). с. 323

Тэ́льбан ‘трыбух’ (Сцяшк. Сл.). Гл. тэ́льбух. с. 324

Тэльба́та — пра жывёлу з вялікім чэравам (драг., ЛА, 1). Гл. тэльбух. с. 324

Тэ́льбух ‘трыбух’ (Сцяц.), ‘страўнік, начынены мясам’ (Мат. Гом.), ‘чэрава; страўнік у свінні’ (брэсц., ЛА, 1), ‘жывот, бруха; тоўсты чалавек’ (ТС); ‘вялікі жывот; чалавек з тоўстым жыватом’ (Мілк. Сл.). Сюды ж тэльба́та (гл.), тэльбухава́ты ‘трыбухаты’ (Сцяшк. Сл.), тэльбухова́тый ‘тс’ (Клім., Горбач, Зах.-пол. гов.; мазыр., 3 нар. сл.), тел`буши́ти ‘трыбушыць’ (Горбач, Зах.- пол. Гов.). с. 324

Тэ́льманка гатунак бульбы (ПСл, Мат. Гом.). с. 324

Тэля́чы ‘цялячы’ (беласт., Сл. ПЗБ; Вруб.), с. 324

Тэ́ма ‘галоўная думка, прадмет, змест твора; заданне’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.). с. 325

Тэ́мбель ‘тоўсты свердзел’ (У. Калеснік). с. 325

Тэмбр ‘акустычная афарбоўка гуку’ (ТСБМ), тэ́мбар ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 325

Тэміе́жнік ‘прыгнятальнік’ (Сл. ПЗБ), тэміе́жыті ‘знішчаць, высякаць’ (там жа), с. 325

Тэмп₁ ‘ступень хуткасці, развіцця’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.), те́мпо ‘тс’ (Вруб.). с. 325

Тэмп₂ ‘гатунак бульбы’ (Брасл. сл.), тэ́мпа ‘тс’ (слонім., Расл. св.). с. 325

Тэ́мпера ‘фарба, расцёртая на яечным жаўтку’ (ТСБМ). с. 325

Тэмпера́мент ‘тып псіхічнай дзейнасці’ (ТСБМ), тэмпэра́мент ‘тс’ (Некр. і Байк., Пятр.), с. 325

Тэмперату́ра ‘цеплавая характарыстыка’ (ТСБМ), ‘гарачка, павышаная тэмпература’ (смарг., Сл. ПЗБ), тэмпэрату́ра ‘тс’ (Некр. і Байк., Ласт.). с. 326

Тэ́нар ‘высокі тэмбр мужчынскага голасу’ (ТСБМ, Пятр.), тэно́р ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 326

Тэ́нга ‘туга’ (шальч., Сл. ПЗБ), тэ́нго, тэ́ньго ‘старанна?’: будзе ахвотно й тэнго робіць, што схочэ (Сержп. Прымхі), тэ́нґа ‘вельмі добра’: тэ́нґа павячэраў (мядз., Каўрус). с. 326

Тэ́ндаль ‘гультаяваты дзяцюк’ (слуц., Жыв. сл., 65). с. 326

Тэндэ́нцыя ‘напрамак развіцця, накіраванасць’ (ТСБМ, Пятр.), ‘імкненне, нахіл’ (Некр. і Байк.). с. 326

Тэ́ндэр ‘прычэп да паравоза’; ‘конкурсная форма правядзення таргоў’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 326

Тэ́ніс ‘гульня з мячыкам і ракеткамі’ (ТСБМ, Пятр.). с. 326

Тэ́нкаць ‘гаварыць бяссэнсна’ (ТС). с. 327

Тэнт ‘парусінавая стрэшка’ (ТСБМ). с. 327

Тэ́нуты ‘пабегчы; схавацца’ (Клім.), ‘зрушыцца з месца’ (Сл. Брэс.), ‘рэагаваць’ (пін., Бел. дыял. 1), тэ́нутыся ‘рушыць’ (драг., Нар. словатв.). с. 327

Тэ́нціць ‘шанцаваць: ня тэнціць беднаму Сцяпану (Жд. 3: у слоўніку памылкова аб`яднанае з танчыць ‘танцаваць’). с. 327

Тэнч ж. ‘танката (пра ніткі)’ (навагр., 3 нар. сл.). с. 327

Тэ́нча ‘вясёлка’ (Шатал., Сл. ПЗБ, Сцяшк., Скарбы, Жд. 1, Сержп. Грам., Мат. Гом., ТС), тэнч ‘тс’ (Сл. рэг. лекс.), сюды ж тэнчо́вік ‘саматканы дыван’ (Рэг. сл. Віц.), тэнчаве́ць ‘пералівацца вясёлкай, святлець’ (Сцяшк. Сл.). с. 327

Тэ́нчыць ‘кленчыць, настойліва прасіць, дамагацца просьбамі’ (Скарбы). с. 327

Тэ́ньдэ, тэ́ньдыка ‘там, недалёка’ (столін., Бел. дыял. 1, Клундук). с. 328

Тэо́рыя ‘навука, абагульненыя палажэнні, сістэма ідэй’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Пятр.). с. 328

Тэ́паць ‘ісці, тупаць’, ‘хадзіць няпэўна (пра дзіця і старых)’ (ТСБМ, Янк. 2, Яўс.). с. 328

Тэпсты́ (тепсти́) ‘ківаць, матляць, целяпаць’ (кобр., Горбач, Зах.-пол. гов.), тыпсты́ ‘моцна трасці; шукаць’ (Клім.). с. 328

Тэ́пталь (тэ́птыль) ‘чалавек, які марудзіць’ (мёрск., 3 нар. сл.). с. 329

Тэпэ́р ‘цяпер’ (кам., Сл. ПЗБ), тепе́р ‘тс’ (Вруб.), памянш. тэпэ́рачка ‘тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), с. 329

Тэ́раз ‘цяпер’ (Сл. ПЗБ), тэ́рас ‘тс’ (Сл. ПЗБ, шчуч., 3 нар. сл.), тэразне́йшы ‘цяперашні, сучасны’ (гродз., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), с. 329

Тэрако́та ‘абпаленая каляровая ганчарная гліна’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 329

Тэрапі́я ‘лячэнне ўнутраных хвароб’ (ТСБМ), тэра́пія ‘тс’ (Некр. і Байк., Ласт.). с. 329

Тэрары́зм ‘палітыка і тактыка тэрору’ (ТСБМ), с. 329

Тэра́са ‘ўступы зямлі або прыбудова перад домам’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Пятр.). с. 330

Тэ́ркаць ‘падаваць голас (пра гусей)’ (карэліц., стаўбц., ЛА, 1). с. 330

Тэ́рмас ‘ізаляваны посуд для захавання цёплым яго змесціва’ (ТСБМ). с. 330

Тэ́рмін₁ ‘пэўны прамежак, канец устаноўленага часу’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Шымк. Собр., Ласт., Гарэц., Сержп. Казкі, Касп.), с. 330

Тэ́рмін₂ ‘абазначэнне, назва пэўнага паняцця’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 330

Тэрмі́нка ‘хвілінка’, ‘запіска’ (Нас.). с. 330

Тэрмо́мант ‘фляжка’: салдат забыўс`а тэрмомант (гродз., Сцяшк. Сл.). с. 330

Тэрмо́метр ‘прыбор для вымярэння тэмпературы’ (ТСБМ), тэрмо́мэтр ‘тс’ (Ласт.), тэрмо́мэтар ‘тс’ (Некр. і Байк.). с. 330

Тэрно́вы ‘шарсцяны’ (Мат. Гом.), тэрно́ўка ‘вялікая хустка з кіціцамі’ (ПСл). Гл. тараноўка, тарноўка. с. 331

Тэро́р ‘запалохванне пагрозамі або забойствам’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). с. 331

Тэрпа́тына, тэрпаці́н, тэрпенці́н ‘шкіпінар’ (Сл. ПЗБ), с. 331

Тэ́ртка ‘цёрка’ (кам., пін., Сл. ПЗБ, 3 нар. сл., Сл. Брэс.). Гл. та́рка. с. 331

Тэ́ртус ‘гул, шум; жах’ (Касп.), ‘клопат’ (Сцяшк. Сл.), tertes ‘спрэчка, блытаніна, непаразуменне’: u ich byŭ tertes za lon (Арх. Федар.). с. 331

Тэ́рты ‘церці, мяць’ (Сл. Брэс.); ‘драць бульбу’ (брэсц., ЛА 1), сюды ж з тым самым значэннем тэ́ртэ, тэрті, тэ́рці (драг., бяроз., стол., ЛА 1), те́рти ‘пераціраць’ (Вруб.), с. 331

Тэруя́ ‘пацяруха ад сена’ (пін., Нар. лекс.). с. 331

Тэрц ‘дрыжанне, тупат’: скачуць, аш тэрц па падлозе ідзець (Мова Сен.). с. 332

Тэрыто́рыя ‘абшар, працяг зямлі’ (ТСБМ, Пятр.). с. 332

Тэ́ска ‘трэска’ (астрав., воран., Сцяшк.). с. 332

Тэ́скаць ‘нясці нешта патайное, ды неаднаразова’ (баранав., Мілк. Сл.). с. 332

Тэст ‘выпрабавальнае заданне’ (ТСБМ, Улас.). с. 332

Тэсць ‘цесць’ (Сцяшк., Пятр., Сл. ПЗБ), тест’ ‘тс’ (Вруб.), с. 332

Тэ-тэ-тэ — выклічнік, які выражае здагадку, недавер, нечаканасць, незадаволенасць, здзіўленне і іншыя пачуцці: te-te-te! — każe wiecier, — pokul chwalko nachwalicsa, to budźka nabudziecsa (Пятк. 2), ‘падтакванне’ (Сержп. Прымхі). с. 332

Тэ́т-а-тэ́т ‘сам-насам, удваіх без сведак’ (ТСБМ). с. 333

Тэ́ты ‘гэты’: тэты горшчык; у тэтым куточку (Ян.), сюды ж тэточкі ‘гэтакі’ (Мат. Гом.). с. 333

Тэтэ́ра₁ ‘цяцера, Tetrao tetrix’ (пін., Бел. дыял. 4), с. 333

Тэтэ́ра₂ ‘вясельны гасцінец’, памянш. тэтэ́ронька (Сл. Брэс.). с. 333

Тэўшч ‘таўшчыня’ (Мат. Гом.; навагр., 3 нар. сл., Жд. 2, Янк. 2), тэ́ўшча ‘тс’ (слонім., Нар. лекс.), тэ́ўшчар ‘тоўсты’ (Сцяц.), сюды ж тэ́ўсць ‘паўната, таўшчыня; таўстун, таўстуха’ (дзярж., Нар. сл.; Кал.). с. 333

Тэ́хкацца экспр. ‘марудна рабіць што-небудзь’ (віл., Нар. сл.). с. 333

Тэ́хніка ‘сукупнасць прыёмаў і машын; навыкі дейнасці’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт., Пятр.). с. 334

Тэ́хталь ‘від гульні ў карты’: гралі ў тэхталя (Я. Колас). с. 334

Тэ́хціць ‘берагчы, складаць’ (Сцяшк. Сл.). с. 334

Тэ́чка ‘партфель’ (Нас., Сцяц., Жд.; лях., Янк. Мат.), ‘сумка’ (Сл. Брэс., Альп.; пін., Бел. дыял. 1), тэ́цка ‘тс’ (паст., Сл. ПЗБ). с. 334

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы, 1978-2017

Расчытаная толькі тумачальная частка артыкулаў, без прыкладаў. Для ўсіх артыкулаў пададзеная спасылка на скан.